Embed Size (px)
Citation preview
1
PgD-Jaarverslag 2012
Inleiding Dit verslag omvat een inhoudelijke samenvatting van de activiteiten van de PgD in 2012. Dit is onderverdeeld naar kwartalen. In dit jaarverslag is niet opgenomen welke voordrachten en cursussen er door de diverse PgD psychologen zijn georganiseerd. Ook is de jaarrekening niet bijgevoegd. Meer informatie is op te vragen bij de directie, via [email protected].
Eerste kwartaal 2012 Methodisch handelen bij gedragsproblematiek: wie ziet door de bomen het bos
nog? In de afgelopen decennia heeft de psychologie op verschillende manieren bijgedragen aan de ontwikkeling van de zorg voor ouderen met dementie. Zagen we in de beginjaren een uitbreiding van de diagnostische hulpmiddelen in de vorm van psychologische tests en gedragsobservatieschalen, de laatste jaren is er een duidelijke groei van initiatieven en projecten rondom de hulpverlening bij probleemgedrag van ouderen met een cognitieve stoornis. Deze ontwikkeling was onderwerp van bespreking tijdens de PgD-studiemiddag van 18 januari 2012. Ruim zeventig deelnemers in het PgD-samenwerkingsverband kwamen daarvoor naar De Stichtse Hof in Laren, sommige in het gezelschap van casemanagers of gespecialiseerde verzorgenden. Maritza Allewijn (Vivium zorggroep, De Stichtse Hof, Laren) introduceerde de lesmodule Stappenplan probleemgedrag aan de hand van de bij deze module behorende dvd (het lesprogramma is verkrijgbaar bij Vilans, Utrecht). De dvd laat zien hoe methodisch omgaan met moeilijk hanteerbaar gedrag in de praktijk kan worden gerealiseerd. Een belangrijke hulp daarbij is het stappenplan van negen onderdelen: voorbereiden, de probleemsituatie in kaart brengen, eerst met het verzorgende team, en vervolgens met arts, psycholoog of paramedici, nadenken over mogelijke verklaringen voor het probleemgedrag, over wat je wil bereiken, bedenken wat je gaat doen, de gemaakte afspraken uitvoeren, de resultaten bekijken en conclusies trekken. Zo’n stappenplan heeft een cyclisch karakter: evaluatie van wat er bereikt is kan ertoe leiden dat het stappenplan nog eens wordt doorlopen om zo nodig beter werkende interventies toe te passen. Bij de lesmodule horen niet alleen een handleiding en dvd, maar ook diverse powerpointpresentaties die psychologen of andere docenten kunnen gebruiken bij de ondersteuning van het verzorgende team. De lesmodule van Vilans is de concrete opbrengst van het Verbetertraject Probleemgedrag. Marjan Nielen en Marit Harting (Vivium zorggroep Naarderheem, Naarden) lieten de uitwerking zien van de NIP-SPO handreiking Psychologische hulpverlening bij gedragsproblemen bij dementie. Deze handreiking (gepubliceerd in 2009) is inmiddels geïntegreerd in het project ‘Grip op probleemgedrag’, dat door promovendus Sandra Zwijsen wordt geleid en tot doel heeft de samenwerking tussen verzorgenden, artsen en psychologen rondom gedragsproblemen beter te stroomlijnen. ‘De aanpak van moeilijk hanteerbaar gedrag mist structuur’, zo ervaren Marjan Nielen en veel collega’s met haar de dagelijkse praktijk. Grip op probleemgedrag is een hulpmiddel voor een systematische werkwijze. De methode wordt beproefd in geselecteerde afdelingen van diverse verpleeghuizen in Nederland. De verwachting is dat toepassing van een meer gestructureerde werkwijze de kwaliteit van leven voor bewoners verbetert, de werkdruk voor verzorgenden verlaagt en het plezier in het werk verhoogt. In het programma Grip op probleemgedrag is de psycholoog de aangewezen verantwoordelijke voor de behandeling. Uit de discussie na de presentaties bleek dat deze werkwijze en regietoekenning ook in andere verpleeghuizen ingang heeft gevonden.
2
Systematiek is niet genoeg Richtlijnen en draaiboeken zijn een belangrijke steun in de rug bij de behandeling van moeilijk hanteerbaar gedrag, maar uiteindelijk hangen successen vooral af van de vindingrijkheid en de volharding van de samenwerkende teams. Soms is daarbij advies en ondersteuning nodig van medewerkers van het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE), dat sinds enige tijd ook beschikbaar is voor inschakeling bij probleemgedrag in de ouderenzorg. Liesbeth Lenders (Vivium zorggroep, De Antonius Hof, Bussum) gaf een fraaie illustratie van creatief denken en goede samenwerking met het CCE, waardoor de zorginstelling passende zorg kon blijven geven voor een man met complex en bij tijden bizar gedrag als gevolg van de ziekte van Pick (frontotemporale dementie). De psycholoog organiseerde na overleg met het multidisciplinaire team van de instelling de eerste contacten met een medewerker van het CCE. Na onderzoek en advies door de gz-psycholoog van het CCE werd een kernteam samengesteld van psycholoog, arts, teamleider en een contactverzorgende. Afhankelijk van de afgesproken interventies kan ook een activiteitenbegeleider deel uitmaken van een kernteam. Het kernteam brengt de adviezen van de CCE-consulent in praktijk, door de ontwikkelingen in het gedrag van de betrokken bewoner goed te volgen, het zorgplan eventueel bij te stellen en het verzorgende team intensief te ondersteunen. In de casus van Liesbeth Lenders vertoonde de bewoner impulsief en onvoorspelbaar gedrag dat soms gevaar opleverde voor medebewoners en personeel. Gespecialiseerde instellingen waren niet bereid de zorg voor deze man over te nemen. Gebruikelijke benaderingsplannen en medicatie hadden onvoldoende effect. In overleg met de Inspectie voor de gezondheidszorg werd de bewoner onder cameratoezicht in zijn bewegingsvrijheid beperkt. In samenwerking met de psycholoog van het CCE leerden de zorgverleners om te schakelen van reactief naar proactief handelen, en van begeleiden door argumenteren naar een directieve verbale en non-verbale manier van begeleiden. Hij werd betrokken bij een dagprogramma-op-maat. Zijn appartement werd comfortabeler ingericht (loungebank, breedbeeld-tv) en voorzien van een deur waarvan de bovenste helft apart open kon, zodat hij contact kon hebben met passanten zonder deze te hinderen.
Methodisch werken en creatief denken In de discussie na deze presentaties kwamen nog tal van andere varianten van methodisch handelen naar voren, zoals een meer op individuele behoeften gerichte evaluatie, of een wekelijkse ‘visite’ over moeilijk hanteerbaar gedrag, die laten zien dat psychologen en verzorgenden met veel creativiteit oplossingen weten te vinden voor probleemgedrag. Met de toegenomen nadruk op systematisch en methodisch werken krijgt deze creativiteit de inbedding die de kans op geslaagde interventies nog zal vergroten. Gerontopsychiatrie in de verpleeghuiszorg
Op 14 maart 2012 lieten de psychologen van Zuwe Maria-oord Vinkeveen hun collega’s in de PgD kennis maken met een specialistisch en succesvol zorgaanbod voor oudere patiënten met een complexe psychiatrische en somatische problematiek. Niet zonder reden wordt deze zorg ‘dubbelzorg’ genoemd. Er is een op de intensiteit van de zorgverlening afgestemd budget voor beschikbaar in de vorm van zorgzwaartepakketten van het niveau 7 of 9. Wat kenmerkt de patiënten die behoefte hebben aan gespecialiseerde verpleeghuiszorg? Marianne Goverde (Zuwe Maria-oord) onderscheidde drie groepen. De eerste groep heeft een primair somatische aandoening, gecompliceerd door gedragsproblemen op basis van een al lang bestaande persoonlijkheidsstoornis of een recente psychiatrische stoornis. Dan zijn er patiënten met een lang bestaande psychiatrische stoornis (zoals schizofrenie, bipolaire stoornis of depressie), die door bijkomende ziekten verpleegbehoevend zijn geworden. Daarnaast richt de gespecialiseerde zorg zich op patiënten die revalideren na bijvoorbeeld een cva of orthopedische ingreep, waarbij de revalidatie gecompliceerd wordt door gedrags- of psychiatrische problematiek.
3
Gerontopsychiatrische zorg Een snelle inventarisatie onder de ruim zestig aanwezigen leerde dat diverse zorginstellingen in Nederland speciale voorzieningen hebben voor gerontopsychiatrische patiënten (Viva! Heemskerk, Florence Den Haag, Cordaan Amsterdam, Vijverhof Harmelen, De Betuwe Culemborg, Aafje Ridderkerk, Zorgspectrum Nieuwegein). In Maria-oord (Vinkeveen) is er een verpleegafdeling dubbelzorg met 22 bedden en een gespecialiseerde dagbehandeling met twaalf plaatsen. Via korte video-impressies kregen de aanwezigen een levendige indruk van de waarde van de geboden zorg en hulp voor de patiënten zelf. ‘Steun van de leiding’, ‘er wordt goed naar je geluisterd’, ‘we komen voor elkaar op’, ‘ik heb weer zin om leuke dingen te gaan doen’, waren uitspraken die iets laten zien van de werking van de geboden behandeling. Medewerkers van de afdeling dubbelzorg verwachten niet bij voorbaat ‘normaal gedrag’ en zijn goed voorbereid op verrassende uitingen en ontwikkelingen van de mensen voor wie zij zorgen. Er is een duidelijke dagstructuur met zes vaste groepsmomenten die houvast, rust en veiligheid geeft. Daarnaast volgt elke patiënt een individueel programma. Eens per twee weken is er een omgangsoverleg met de aan de afdeling verbonden gz-psycholoog die ook wekelijks visite loopt met de specialist ouderengeneeskunde. De afdeling heeft daarnaast een vaste consulent-psychiater. De psycholoog is voorzitter van een beleidontwikkelgroep die nadenkt en voorstellen doet voor verbeteringen van het zorgprogramma.
Gerontopsychiatrie in de opleiding tot gz-psycholoog
Zuwe Maria-oord is ook erkend als praktijkinstelling voor gz-psychologen in opleiding. De voor de afdeling dubbelzorg werkzame psycholoog-in-opleiding-tot-gz-psycholoog (piog), Mieke Schreurs, gaf in een helder referaat een overzicht van de psychopathologie van de patiënten die in Maria-oord behandeld worden. Bijzonder in de zorg voor ouderen is dat lichamelijke beperkingen de zorg complex maken en dat een somatische stoornis niet over het hoofd mag worden gezien als determinant van psychotisch gedrag. Veel gebruikte classificatiesystemen zoals de DSM missen leeftijdspecifieke criteria wat een eenduidige diagnose soms moeilijk maakt. Mieke Schreurs liet zien hoe bekende en veelvoorkomende psychopathologie bij oudere mensen vaak een andere uitingsvorm hebben dan bij jongere volwassenen. Angst gaat vaker gepaard met depressie en bestaat dikwijls al jarenlang voordat er met professionele hulp aandacht aan werd besteed. Een paniekstoornis wordt soms niet onderkend omdat paniekaanvallen minder heftig zijn en de somatische symptomen (zowel door patiënt als huisarts) eerder als puur lichamelijke problemen worden geduid dan in hun mogelijke samenhang met een angststoornis. Een zich ontwikkelende dementie of een episode van acute verwardheid (delier) kan een al langer bestaand maar niet adequaat behandeld posttraumatisch stresssyndroom aan de oppervlakte brengen. De bipolaire (stemmings)stoornis heeft bij ouderen een wat andere presentatie omdat de euforie van ‘manische’ fase minder heftig is, en de depressie zich vooral manifesteert als ontstemming en irritatie. Ook kennis van persoonlijkheidsstoornissen is voor een goede zorgverlening van belang. Inzicht in de invloed van een persoonlijkheidsstoornis verhoogt de tolerantie van de omgeving voor gedrag dat als ‘vreemd’ of ‘storend’ ervaren wordt. Verder kan in de zorgverlening beter rekening worden gehouden met de bijzondere eigenschappen en kwetsbaarheden van individuele patiënten, door bijvoorbeeld extra privacy te bieden, speciale begeleiding te geven bij sociale contacten, of bij stimuleren van zelfstandigheid en zelfredzaamheid rekening te houden met de beperkte mogelijkheden van mensen met een sterk afhankelijke persoonlijkheidsstructuur. De zorg voor gerontopsychiatrische patiënten was in het verleden wel belast met het vooroordeel van ‘frustrerende zorg voor lastige mensen’. Na afloop van de presentaties van Marianne Goverde en Mieke Schreurs werd duidelijk dat hierin veel ten goede is veranderd en dat er met recht gesproken mag worden van ‘uitdagende zorg voor kleurrijke mensen’. Wie de powerpointpresentaties van beide voordrachten (nog eens) wil bekijken, kan deze opvragen bij [email protected].
4
Publicaties door psychologen in het samenwerkingsverband Han Diesfeldt. Aandacht voor visuele inattentie. De Balloons Test in de Psychogeriatrie. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie 2012; 43: 7-18. Han Diesfeldt. Hoofdprijs voor het kruiswoordraadsel. Hoe kruiswoordpuzzels het geheugen fit houden. DENKBEELD Tijdschrift voor Psychogeriatrie 2012; 24 (februari): 30-32. Han Diesfeldt. Een wekelijks kruiswoordraadsel stelt achteruitgang van het geheugen uit. Samenvatting van J.A. Pillai e.a. (2011) Association of crossword puzzle participation with memory decline in persons who develop dementia. Journal of the International Neuropsychological Society, 17, 1006-1013 in Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie 2012; 43: 35. Wijnia JW, van de Wetering BJ, Zwart E, Nieuwenhuis KG, Goossensen MA. Evolution of Wernicke-Korsakoff syndrome in self-neglecting alcoholics: preliminary results of relation with Wernicke-delirium and diabetes mellitus. Am J Addict. 2012 Mar-Apr;21(2):104-10. Deze Nieuwsbrief is te downloaden vanaf de website www.pgd-verpleeghuiszorg.nl. Daar vindt u ook een overzicht van voordrachten gehouden door psychologen in het samenwerkingsverband.
5
Tweede kwartaal 2012
Nieuwe samenstelling directie PgD per 1 juli 2012
“Wij ondersteunen psychologen in de ouderenzorg, om zo de kwaliteit van zorg
aan kwetsbare ouderen te verbeteren.”
Maritza Allewijn (foto boven) en Irène van Kessel (foto onder)
Sinds 1986 heeft de PgD onder leiding gestaan van Han
Diesfeldt, klinisch psycholoog en verbonden aan De
Stichtse Hof te Laren en Zonnehoeve te Hilversum.
Onder zijn leiding is de PgD uitgegroeid van
kleinschalig expertisecentrum naar een uitgebreid
kennisnetwerk met meer dan 200 aangesloten
psychologen, allen werkzaam in de ouderenzorg. Op 1
juli van dit jaar stopt hij met zijn activiteiten voor de
PgD in verband met zijn op handen zijnde pensioen.
Zijn taak als directeur wordt overgenomen door Maritza
Allewijn, GZ-psycholoog. Zij is al vele jaren adjunct-
directeur PgD. De functie van adjunct-directeur zal
worden overgenomen door Irène van Kessel,
beleidsadviseur. De overgang naar de nieuwe directie is
in het afgelopen jaar voorbereid met medewerking van
een klankbordgroep bestaande uit Sabine Semel, Eva
Knapper, Marja Vink, Willemijn Rietkerk en Willemijn
van der Vleuten.
De laatste papieren nieuwsbrief
De PgD directie ontwikkelt momenteel een nieuwe website om de communicatie tussen
leden, managers en directie gemakkelijker te laten verlopen. De nieuwe website wordt
een bron van kennis, informatie-uitwisseling en intercollegiaal contact. Ook de
kwartaalberichten zullen voortaan op de website verschijnen en de papieren nieuwsbrief
zal hiermee komen te vervallen. Uiteindelijk hopen we hiermee efficiënter te kunnen
werken.
6
Workshop profilering
“Ik ben voor mijn gevoel twee punten vooruit gegaan en heb nu al zin om het in
praktijk te gaan brengen” - Deelnemer workshop profilering, 9 mei 2012
Onder leiding van Willemijn van der Vleuten en Bernadette Willemse hebben op deze
middag de deelnemers aan de workshop zich gebogen over de vraag hoe zij zich als
psycholoog optimaal kunnen profileren in hun organisatie. Niet altijd is iedereen duidelijk
waarvoor en op welke wijze de psycholoog het beste ingeschakeld kan worden en het is
aan psychologen zelf om hier duidelijkheid over te geven. Ook is in de workshop aan de
orde geweest hoe je samen met het management prioriteiten stelt en deze opneemt in
een werkplan.
Masterclass Ondersteunende gesprekken bij dementie
“een Alzheimer Experience voor psychologen” – Han Diesfeldt, 24 mei 2012
Wie de diagnose dementie krijgt, komt voor de moeilijke opgave te staan dit te
verwerken en een nieuw evenwicht te vinden, zowel in praktisch als in emotioneel
opzicht. Binnen de ouderenpsychologie wordt gewerkt aan passende methoden om
psychotherapie aan te bieden om de verwerking en aanpassing te ondersteunen, met als
doel deze succesvol te laten verlopen.
Han Diesfeldt is een van de psychologen die in zijn klinische praktijk veelvuldig
gesprekken voert met cliënten over hoe zij hun leven, met dementie, ervaren. Door de
gesprekken methodisch op te zetten en telkens zorgvuldig te evalueren, ontwikkelt hij
een aangepaste psychotherapeutische methodiek voor mensen die weliswaar
vergeetachtig zijn, maar bewust ervaren hoe hun leven verandert door de dementie en
hier hun weg in zoeken. Tijdens de masterclass konden de deelnemers aan de hand van
opgenomen gesprekken leren hoe deze gesprekken methodisch te voeren en feedback
krijgen op hun gespreksvaardigheden.
HAP-cursus
“Met veel belangstelling bezocht” - Harry Barendse en Toine Thissen, 15 juni 2012
De HAP (Hetero Anamnestische Persoonlijkheidsvragenlijst) is ontwikkeld voor onderzoek
naar persoonlijkheidskenmerken van een cliënt via een informant. Voor de ouderenzorg
is het een aantrekkelijk instrument, omdat persoonlijkheidsonderzoek bij kwetsbare
ouderen niet altijd (betrouwbaar) kan worden afgenomen. In deze eendaagse cursus
7
geven de ontwikkelaars van het instrument, Harry Barendse en Toine Thissen, instructie
over indicaties, afname en interpretatie van de scores.
Revalidanten stimuleren
“Dát te oefenen wat nodig is om zo zelfstandig mogelijk te kunnen
functioneren.” - Marieke Terwel, GZ-psycholoog en PgD lid
Met een aantal collega’s heeft Marieke Terwel wederom de werkconferenties “Alles is
revalidatie” gegeven over het revalidatieprogramma Laurens Therapeutisch Klimaat. De
workshops zijn gebaseerd op de methode die in het boek Alles is revalidatie beschreven
staat. Marieke beschrijft hierin hoe uiteenlopende dagelijkse situaties worden benut om
te revalideren. Revalidanten worden de hele dag door gestimuleerd om dát te oefenen
wat nodig is om zo zelfstandig mogelijk te kunnen functioneren. Specifieke
benaderingswijzen dagen de CVA-revalidant uit om zelf te leren revalideren. Wie moet
revalideren na een beroerte, is in zo'n revalidatieomgeving beter af. Sinds het boek in
2011 verscheen bij uitgeverij Eburon hebben veel organisaties de Laurens
revalidatiemethode toegepast in hun organisatie en met veel succes.
Voor meer informatie >> www.allesisrevalidatie.nl.
Activiteiten van PgD-leden
Marianne Kreling en Marise van der Linden hebben voor medewerkers van de Stichting
Laurens dit voorjaar de eerste scholingen verzorgd voor de ‘Scholingsreeks Dementie’.
Ook hebben ze een voorlichtingsavond voor Laurens georganiseerd getiteld: De rol van
de Psycholoog.
Op 14 juni vond in Amersfoort het Congres Psychodiagnostiek onder de loep, ‘Meten is
weten’ 2.0 plaats, een samenwerking tussen de Sectie Psychologie en Ouderen van Het
NIP en uitgeverij BSL. Maritza Allewijn en Marja Vink verzorgden in het
middagprogramma een workshop onder de titel:
Kortdurende gesprekstherapie na de uitslag dementie; de psycholoog als diagnosticus èn
behandelaar. In de workshop werd duidelijk hoe diagnostiek en behandeling van
dementie naadloos in elkaar overlopen en dat goede uitleg van de in het
neuropsychologisch onderzoek gevonden beperkingen een belangrijke stap is in de
verwerking van de diagnose. In de workshop werden fragmenten van een gesprek met
een 97-jarige bewoner van een verzorgingshuis ten gehore gebracht en toegelicht.
8
Afscheidssymposium Han Diesfeldt
Psychologie in de ouderenzorg 1970-2050: Verleden, heden en
toekomst van een boeiend vakgebied – 27 september 2012
De voorbereidingen voor het bijzondere afscheidssymposium van Han Diesfeldt zijn in volle gang. Sprekers uit verschillende generaties geven tijdens dit symposium hun visie op de ontwikkelingen in de ouderenzorg en in het bijzonder de dementiezorg. Door het historisch perspectief wordt duidelijk hoeveel er gewonnen is in de afgelopen decennia aan kwaliteit van leven en zorg. Toch is de beeldvorming vaak anders. Door verleden, heden en toekomst de revue te laten passeren kunnen we op zoek naar een beter imago en nog betere zorg voor psychisch kwetsbare ouderen. Het afscheidssymposium zal gehouden worden in De Stichtse Hof te Laren en is toegankelijk voor PgD-leden en enkele andere genodigden. In de volgende nieuwsbrief zal een reportage over het symposium verschijnen.
9
Foto: Studio Kastermans
Derde kwartaal 2012
Han Diesfeldt benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
“Je hebt aan de wieg van de dagbehandeling voor psychogeriatrie gestaan
en laten zien dat dagbehandeling voor een bepaalde categorie ouderen inclusief
hun naasten een geweldige oplossing kan zijn.” - Theo Arts (voormalig directeur De
Stichtse Hof), 27 september 2012
Op 27 september vond het symposium -
Psychologie in de ouderenzorg 1970-2050:
Verleden, heden en toekomst van een boeiend
vakgebied – plaats. Tijdens dit symposium
ontving Han Diesfeldt uit handen van de
Burgemeester van Putten een Koninklijke
onderscheiding. Verderop in deze nieuwsbrief een
reportage over het symposium.
“Mijn collega Maritza Allewijn gaf me ooit terug dat ik ‘veranderingsgericht’ ben. Ik sta
open voor ontwikkeling en vernieuwing en durf hierin zelf actie te nemen.”
Han Diesfeldt, 16 juli 2012 (zie interview in de bijlage).
De directie wil nog een dankwoord uitspreken naar De Stichtse Hof en in het bijzonder
haar medewerkers Gijs Lauret, GZ-psycholoog en Dorinde van Bekkum, Hoofd
Dagcentrum voor hun bijdrage om dit symposium tot stand te brengen. Ook Helbertine
Hylkema en Karina Kantarova willen we hartelijk danken voor hun muzikale bijdrage.
Voortgang ontwikkeling website, gelanceerd en bijna beschikbaar!
Tijdens het symposium heeft Han Diesfeldt de nieuwe website van de PgD,
www.PgDexpertise.nl officieel gelanceerd. De productie van de 1e fase, het publieke
gedeelte van de website, is afgerond. Het besloten gedeelte wordt momenteel getest.
Juist dit gedeelte zal de intercollegiale uitwisseling van expertise tussen de aangesloten
psychologen vergemakkelijken. Ook de managers van de aangesloten zorgorganisaties
krijgen toegang tot een deel van de website. De kwartaalberichten zijn voortaan via de
website toegankelijk en de papieren nieuwsbrief is hiermee komen te vervallen.
Uiteindelijk hopen we hiermee efficiënter te kunnen werken en iedereen optimaal te
informeren.
10
Foto: Maite Vanhellemont
Psychologie in de ouderenzorg 1970-2050: Verleden, heden en toekomst van
een boeiend vakgebied - Een reportage over het symposium van 27 september 2012
Het afscheidssymposium van Han Diesfeldt werd bezocht door ruim 100 mensen, van wie
ongeveer twee derde PgD-psychologen. Pieter van der Kam, ruim 40 jaar geleden
betrokken bij de oprichting van de PgD, schetste de situatie in de beginjaren. De
psychogeriatrische verpleeghuizen begonnen in de 60-er jaren als ziekenhuisjes voor
‘psychisch gestoorde bejaarden’. Pieter van der Kam heeft zelfs nog in witte jas
rondgelopen. Zijn verhaal horend besef je hoeveel er verbeterd is in de zorg voor
mensen met dementie. Maritza Allewijn overbrugde in haar verhaal een periode van 25
jaar en de kennis en kunde die is ontwikkeld rondom de domeinen cognitie, stemming en
gedrag. Geheugentraining kwam, ging en kwam weer terug, stilstaan bij de emotionele
en relationele gevolgen van dementie is in de loop van de jaren steeds meer de centrale
focus geworden. De volgende sprekers waren Dorinde van Bekkum en Josephine
Lambregts. Zij geven
leiding aan het
dagcentrum van
respectievelijk De
Stichtse Hof en
Zonnehoeve. De
psychologie heeft hier,
via Han Diesfeldt, een
belangrijke bijdrage
kunnen leveren
rondom thema’s als
observatie, participatie
en focus op behouden
vaardigheden.
Het laatste woord op dit symposium was uiteraard aan Han Diesfeldt zelf. Hij blikt in de
toekomst door een verkenning van het thema ‘nostalgie’. In deze prachtige voordracht
licht hij toe hoe gevoelens van mensen met dementie begrepen kunnen worden: als
nostalgie, een combinatie van verlangen en verdriet. Het geven van woorden aan
gevoelens is een belangrijke taak van psychologen en kan mensen met dementie helpen
bij het verwerken van hetgeen hen overkomt.
De presentaties zijn op te vragen via [email protected] en worden op de nieuwe
website gepubliceerd.
11
Cursus ‘De begeleiding voor verzorgende teams in de ouderenzorg’
“Alle psychologen binnen onze zorggroep volgen deze cursus, zodat er een
eenduidige werkwijze ontwikkeld wordt” - Deelnemer cursus BVT, 14 september 2012
Op 14 september startte een nieuwe editie van de PgD cursus: Het begeleiden van
verzorgende teams in de ouderenzorg. Aan de cursus, die gegeven wordt door Leny
Haaring, Frederik Jan Bruijel en Maritza Allewijn, doen dit jaar 23 psychologen mee. De
meeste deelnemers geven aan de cursus te kennen via collega’s. Als psychologen goed
zijn toegerust om samen te werken met verzorgenden, kunnen gedrag, behoeften en
therapeutische mogelijkheden van bewoners van woon-/zorgorganisaties beter
geanalyseerd worden en kan de zorgverlening en bejegening hier goed op aansluiten.
Centraal staat de methode ‘Verbindend begeleiden’. De psycholoog wordt zich hierdoor
bewust van het toepassen van de drie kernprocessen die hierbij horen: Begrijpen,
verbinden en toevoegen. Op de eerste dag hield Leny Haaring een voordracht over het
vak verzorgen, de moeilijke opgaven waarvoor verzorgenden dagelijks gesteld worden en
de strategieën die zij kiezen om hun werk goed te kunnen blijven doen.
In het najaar van 2013 zal de cursus opnieuw gegeven worden. De data worden op de
website bekend gemaakt.
Activiteiten van PgD-leden
Recentelijk hebben Eric Oudman, MSc en Elles
Zwart, MSc een artikel gepubliceerd in JAMDA,
een Amerikaans blad voor langdurige
verpleeghuiszorg. Dit artikel gaat over een
onderzoek naar de kwaliteit van leven van
patiënten met het syndroom van Korsakov in
verpleeghuizen. Elles en Eric zijn werkzaam op
Slingedael, Zorggroep Rijnmond, Rotterdam.
Scholingsactiviteiten Laurens
18-09-2012: Klinische les over het Laurens Therapeutisch Klimaat aan verzorgenden van
Antonius Binnenweg door Marieke Terwel en Marianne Kreling.
26-09-2012: Klinische les over de Afdeling Psychologie door Eva Knapper. Deze les was
bestemd voor verzorgenden van de CVA-unit van Laurens Antonius Binnenweg.
12
Zo lang mogelijk thuis: Wat kan de psycholoog betekenen voor thuiswonende
ouderen? – 22 november 2012
De ouderenpsycholoog werkt al lang niet
meer alleen maar binnen de muren van
het verpleeghuis. Ook in de thuissituatie
blijkt een toenemende behoefte aan
psychologische expertise. Misschien is
het zelfs mogelijk om met behulp van
kennis uit de psychologie thuis wonen
langer mogelijk te laten zijn. Wat zijn
indicaties voor psychologische
consultatie of begeleiding van thuiswonende ouderen? Welke psychologische
hulpverlening wordt geboden? Hoe komt de vraag bij de ouderenpsycholoog in het
verpleeghuis terecht en hoe organiseer je de psychologische hulpverlening? Enkele
collega’s delen met ons hun ervaringen in de praktijk.
De middag wordt verzorgd door Wilma Molenaar en Renate ten Dijke, werkzaam bij de
Viva! Zorggroep. Beiden zijn al vele jaren werkzaam in de ouderenzorg en hebben de Gz-
opleiding met accent Ouderen gevolgd. De Viva! Zorggroep heeft een consultfunctie voor
thuiswonende ouderen, waar ook de psychologen aan deelnemen.
13
Vierde kwartaal 2012
Lancering van de nieuwe website van de PgD
Op 5 december 2012 is het dan zover: de
nieuwe website van de PgD is operationeel.
Er is een vrij toegankelijk gedeelte met
informatie over de werkzaamheden van de
PgD en een agenda met activiteiten.
Deelnemers aan het samenwerkingsverband
krijgen een inlogcode en daarmee toegang
tot de wie-is-wie, de kennisbank, de volledige
agenda en het forum. Ook leidinggevenden
kunnen een inlogcode aanvragen en zo
toegang krijgen tot het laatste nieuws en de
vacaturebank.
In de eerste weken melden deelnemende
psychologen zich massaal aan voor een
inlogcode. Leidinggevenden weten de weg
nog wat minder goed te vinden.
Een account kan via de volgende link
http://www.pgdexpertise.nl/user/register
aangevraagd worden. Vervolgens zullen wij de aanvraag beoordelen en krijgt u bericht,
zodra u kunt inloggen.
Op het forum ontstaan de eerste uitwisselingen van kennis en ervaring, onder meer over
de thema’s: EMDR bij cognitieve kwetsbare ouderen en het creëren van diversiteit van
leefmilieus in het verpleeghuis.
Normgegevens en diagnostische instrumenten die door de PgD zijn ontwikkeld, zijn te
downloaden via de kennisbank. Voorbeelden zijn de PgD Depressielijst en de
Partcipatielijst Dagbehandeling. In de loop van 2013 komen er ook meerdere publicaties
en protocollen beschikbaar.
Het inschrijven voor studiedagen en cursussen verloopt ook
voortaan via de website. Het is allemaal nog even wennen, maar
uiteindelijk zullen hierdoor veel administratieve handelingen
gemakkelijker verlopen.
14
Naamvoering PgD: Wat is eigenlijk de achtergrond van de drie letters?
Bij de oprichting stonden de letters PgD voor: Psychogeriatrische Dienst. De PgD zet zich
echter in voor meer doelgroepen dan alleen de psychogeriatrie. Daarom is destijds
gekozen voor de ondertitel Psychologische expertise voor de verpleeghuiszorg. Inmiddels
is echter de term verpleeghuiszorg wat achterhaald aangezien PgD psychologen zich ook
inzetten voor ondersteuning van cliënten thuis en in verzorgingshuizen. Ook de landelijke
ontwikkelingen rondom scheiden van wonen en zorg hebben ons er daarom toe gedreven
het woord ‘verpleeghuiszorg’ te vervangen door ‘ouderenzorg’.
De nieuwe naam is geworden: PgD, Psychologische expertise voor de ouderenzorg.
Om verspilling te voorkomen, zal er een overgangsperiode zijn van naar verwachting een
jaar of 2 waarin we het huidige drukwerk nog op zullen maken. Hierdoor kan het zijn dat
ook de oude ondertitel nog voorbij zal komen.
Zo lang mogelijk thuis: wat kan de psycholoog betekenen voor thuiswonende
ouderen?
Op donderdag 22 november 2012 organiseerde de
PgD een studiemiddag met als thema ‘Zolang
mogelijk thuis’. Ruim 50 geïnteresseerden woonden
de bijeenkomst bij.
In december is een samenvatting en de presentatie
digitaal beschikbaar gesteld. In de bijlage is de
samenvatting opgenomen.
Expertmeeting ActiZ ten baten van onderzoek Capaciteitsorgaan – een
samenvatting door Maritza Allewijn
Op verzoek van Capaciteitsorgaan heeft ActiZ op 11 december 2012 een expertmeeting
georganiseerd voor gz-psychologen, werkzaam in een verpleeghuis. Doel van dit overleg
is: Inschatten van de veranderingen (uitgedrukt in een percentage) van een vijftal
onderdelen van het werkproces van een vijftal BIG-beroepen geestelijke gezondheid, in
dit geval het werkproces in een verpleeghuissetting.
15
Aanwezige (gz-) psychologen waren: Maritza Allewijn, Frederik Jan Bruijel, Marieke
Terwel en Miny Veldhuis. In de bijeenkomst is naar voren gekomen dat er een uitbreiding
verwacht wordt van het aantal gz-psychologen dat in de komende 10 jaar in de
verpleeghuiszorg zal werken. Dit heeft vooral te maken met vakinhoudelijke
ontwikkelingen, zoals de verdere bekendheid van het vakgebied. Ook is duidelijk
uitgesproken dat we streven naar een verdeling van 80-20% gz-opgeleiden ten opzichte
van masterpsychologen. De adviezen van de aanwezige experts worden meegewogen in
het advies dat het capaciteitsorgaan zal uitbrengen ten aanzien van de benodigde
opleidingscapaciteit. Een meer uitgebreide samenvatting van de bijeenkomst is
gepubliceerd op de website.
Activiteiten van PgD-leden
De cursus ‘begeleiden van verzorgende teams’ is in dit kwartaal succesvol afgesloten
door 24 deelnemers. Enkele reacties van de deelnemers:
“Erg goede cursus, veilig werken in subgroepen, inhoud erg goed
toepasbaar in de praktijk, goede feedback.”
“Ik vind de cursus erg praktisch en het heeft me veel nieuwe inzichten
en vaardigheden gegeven.”
“Er zijn niet zoveel cursussen die zo persoonlijk zijn.”
Maritza Allewijn heeft voor de psychologen van de zorggroep Ijsselheem, die niet bij de
PgD zijn aangesloten, een in-company variant van de cursus ontwikkeld en hierover twee
supervisiebijeenkomsten begeleid. De bijeenkomsten zullen in 2013 een vervolg krijgen.
Han Diesfeldt heeft een artikel gepubliceerd in het Tijdschrift voor Gerontologie en
Geriatrie met als titel: Aandacht voor visuele inattentie. De Balloons Test in de
psychogeriatrie. Het artikel is digitaal beschikbaar gesteld via de website van de PgD.
Marianne Kreling, Marise van der Linden en Manon Wardenaar hebben 4 en 12 oktober
de tweede les verzorgd in de scholingsreeks Dementie met als onderwerp: ‘Omgaan met
dementie’. Deze reeks wordt in het voorjaar vervolgd met 2 lessen over ‘Omgaan met
gedragsproblemen bij dementie’. De lessen zijn bestemd voor medewerkers van Laurens
Delfshaven.
Op 29 oktober en 5 november 2012 hebben wederom de werkconferenties ‘Alles is
revalidatie’ plaatsgevonden. Voor meer informatie >> www.allesisrevalidatie.nl.
16
Tot de dood hen scheidt…– 30 januari 2013
Na een lang leven samen is het voor
veel (echt)paren niet altijd gemakkelijk
om de ouderdom op goede wijze samen
te beleven. Door ziekte en
achteruitgang van mogelijkheden van
een of beide partners kan de relatie
onder druk komen te staan. Eigen
contacten en bezigheden vallen soms
weg, waardoor partners meer op elkaar
zijn aangewezen, wat tot conflicten kan leiden. Als een van beiden of zelfs beiden
dementie hebben, is adequate aanpassing niet altijd eenvoudig. De partnerrelatie kan zo
in korte tijd veel veranderingen ondergaan en veranderen in een zorgrelatie of een
situatie van sterke wederzijdse afhankelijkheid. Steeds vaker wordt een beroep gedaan
op de psycholoog om (echt)paren te ondersteunen bij het vinden van een nieuw
evenwicht in hun leven op latere leeftijd. Psychologen kunnen veel betekenen: het
vinden van nieuwe gezamenlijke perspectieven, het geven van psycho-educatie, het
verbeteren van de communicatie. In deze studiemiddag zullen we aan de hand van enige
theorie en veel praktijkvoorbeelden, stilstaan bij de psychologische hulpverlening aan
echtparen.
Sprekers zijn: Jannet van Klaveren, Frederik Jan Bruijel & Maritza Allewijn. Jannet is
werkzaam bij Laurens als gz-psycholoog en meewerkend teamleider. Frederik Jan werkt
voor Zorgspectrum als gz-psycholoog en Maritza werkt als gz-psycholoog voor Vivium
Zorggroep en is directeur van de PgD.
17
Kitwood en Belevingsgerichte Zorg – 21 maart 2013
In de afgelopen decennia is duidelijk geworden dat het leed van dementie enigszins
verzacht kan worden door mensen die eraan lijden een positieve en begripvolle sociale
omgeving te bieden. Het gedachtegoed van de Engelse psycholoog Tom Kitwood heeft in
deze ontwikkeling een belangrijke rol gespeeld. Hij maakt onderscheid tussen
persoonsversterkende - en persoonsondermijnende sociale interacties. Als mensen met
dementie veel persoonsversterkende interacties hebben met mensen in hun directe
omgeving, zullen zij hun gevoel van eigenwaarde gemakkelijker behouden en minder
somber zijn. In Nederland is de Belevingsgerichte Zorg (BZ) ontwikkeld op
basis van dit uitgangspunt. Veel psychogeriatrische verpleeghuizen werken
met BZ of claimen dat te doen. Hoe BZ er precies uitziet en wat de rol van
de psycholoog hierin kan zijn, is echter nog niet helemaal goed
uitgekristalliseerd. Op deze studiemiddag staan Tom Kitwood, de BZ en de
rol van de psycholoog hierin centraal. Want wat kan de psycholoog doen om
BZ in verpleeghuizen van de grond te krijgen en te borgen?
Sprekers zijn: Bernadette Willemse en Aukje Post. Bernadette is als
psycholoog werkzaam bij Amaris Zorggroep en als wetenschappelijk
medewerker bij het Trimbos Instituut. Aukje is werkzaam als Projectleider/
trainer Dementia Care Mapping bij De Friese Wouden.
30 januari 2013
Studiemiddag ‘Tot de dood hen scheidt…’
PgD, Laren
15 maart 2013
Workshop supervisie geven
PgD, Laren
21 maart 2013
Studiemiddag ‘Kitwood en Belevingsgerichte Zorg’
PgD, Laren
Over de PgD
De PgD Psychologische expertise voor de ouderenzorg is een professioneel begeleid samenwerkingsverband van
psychologen in de ouderenzorg. De PgD staat al ruim 40 jaar voor het vergaren en verspreiden van
psychologische expertise. Deze kennis komt ten goede aan de zorg voor kwetsbare ouderen. Inmiddels nemen
ruim 200 psychologen deel aan dit samenwerkingsverband. De kernactiviteiten van de PgD zijn het digitale en
persoonlijke kennisnetwerk, scholing & supervisie en serviceverlening. Zie verder www.PgDexpertise.nl
De dagelijkse leiding van de PgD is in handen van Maritza Allewijn en Irène van Kessel.
18
