PHN TCH TI CHNHVai Tr ca Qun Tr Ti Chnh Mi Trng Kinh Doanh v Ti Chnh Thi Gi Tin T nh Ga Chng Khan Li Nhun v Ri Ro M Hnh nh Gi Ti Sn Vn Phn Tch Bo Co Ti Chnh Qun Tr Tin Mt v Chng Khon u T Qun Tr Khon Phi Thu v Hng Tn Kho D on Vn u T Chi Ph S Dng Vn n By Hot ng n By Ti Chnh Quyt nh C Cu Vn ca Cng Ty Thu Ti Sn Cng C Ti Chnh Phi Sinh Phn Tch Ti Chnh Quc T Ri Ro T Gi v Cc T Bo Him Bi 1:

VAI TR CA QUN TR TI CHNH Ti chnh c 3 lnh vc ch yu bao gm: (1) th trng v th ch ti chnh, (2) u t ti chnh, v (3) qun tr ti chnh. Cc lnh vc ny thng lin quan nh nhau n nhng loi giao dch ti chnh nhng theo gic khc nhau. Trong phm vi mn hc ny chng ta ch tp trung xem xt nhng vn lin quan n qun tr ti chnh cn th trng ti chnh v u t ti chnh s c xem xt nhng mn hc khc.

1.

Qun tr ti chnh l g?

Qun tr ti chnh quan tm n vic u t, mua sm, ti tr v qun l ti sn doanh nghip nhm t mc tiu ra. Qua nh ngha ny c th thy qun tr ti chnh lin quan n 3 loi quyt nh chnh: quyt nh u t, ti tr v qun l ti sn. 1.1 Quyt nh u t

Quyt nh u t l quyt nh quan trng nht v n to ra gi tr cho doanh nghip. Quyt nh u t l nhng quyt nh lin quan n: (1) tng gi tr ti sn v gi tr tng b phn ti sn (ti sn lu ng v ti sn c nh) cn c v (2) mi quan h cn i gia cc b phn ti sn trong doanh nghip. Trong mn hc k ton bn lm quen vi hnh nh bng cn i ti sn ca doanh nghip. Quyt nh u t gn lin vi pha bn tri bng cn i ti sn. C th n bao gm nhng quyt nh nh sau:

ht

tp

://

ki

nh

te

24

h. o

rg

Doanh nghip cn nhng loi ti sn no phc v cho sn xut kinh doanh? Mi quan h gia ti sn lu ng v ti sn c nh nn nh th no? Doanh nghip cn u t bao nhiu vo ti sn lu ng? Bao nhiu vo ti sn c nh? Chi tit hn, doanh nghip cn u t bao nhiu vo hng tn kho, bao nhiu tin mt cn c trong hot ng kinh doanh hng ngy? Nn mua sm nhng loi ti sn c nh no? v.v.

Trong cc chng tip theo ca mn hc ny chng ta s ln lt xem xt xem cng ty nn ra quyt nh u t nh th no. 1.2 Quyt nh ti tr

Nu nh quyt nh u t lin quan n bn tri th quyt nh ti tr li lin quan n bn phi ca bng cn i ti sn. N gn lin vi vic quyt nh nn la chn loi ngun vn no ti tr cho vic mua sm ti sn, nn s dng vn ch s hu hay vn vay, nn dng vn ngn hn hay vn di hn. Ngoi ra, quyt nh ti tr cn xem xt mi quan h gia li nhun li ti u t v li nhun c phn chia di hnh thc c tc. Mt khi s la chn gia ti tr bng vn vay hay bng vn ca doanh nghip, ti tr bng vn vay ngn hn hay vn vay di hn, hoc la chn gia li nhun li v li nhun phn chia c quyt nh th bc tip theo nh qun tr cn phi quyt nh lm th no huy ng c cc ngun ti tr . Nn s dng li nhun tch ly hay nn ku gi thm vn t c ng, nn vay ngn hng hay nn huy ng vn bng cch pht hnh cc cng c n, nn pht hnh tri phiu hay thng phiu,. l nhng quyt nh lin quan n ti tr trong hot ng ca doanh nghip. 1.3 Quyt nh qun l ti sn

2.

Mc tiu ca cng ty

2.1

To ra gi tr

Ti a ho ch tiu li nhun sau thu (Earning after tax - EAT). Tuy nhin nu ch c mc tiu ti a ho li nhun sau thu cha hn gia tng c gi tr cho c ng. Chng hn, gim c ti chnh c th gia tng li nhun bng cch pht hnh c phiu ku gi vn ri dng s tin huy ng c u t vo tri phiu kho bc thu li nhun. Trong tng hp ny, li nhun vn gia tng nhng li nhun trn vn c phn gim v s lng c phn pht hnh tng. Do ch tiu ti a ho li nhun cn c b sung bng ch tiu ti a ho li nhun trn vn c phn. Ti a ho li nhun trn c phn (Earning per share - EPS). Ch tiu ny c th b sung cho nhng hn ch ca ch tiu ti a ho li nhun sau thu. Tuy nhin ch tiu ny vn cn c nhng hn ch ca n. (1) Ti a ho EPS khng xt n yu t thi gi tin t v di ca li nhun k vng, (2) ti a ho EPS cng cha xem xt n yu t ri ro, v cui cng ti a ho EPS khng cho php s dng chnh sch c tc tc ng n gi tr c phiu trn th trng. Bi v nu ch v mc tiu ti a ho EPS c l cng ty s khng bao gi tr c tc! V nhng l l nh phn tch trn y, ti a ho th gi c phiu (market price per share) c xem nh l mc tiu thch hp nht ca cng ty v n ch kt hp nhiu yu t nh di thi gian, ri ro, chnh sch c tc v nhng yu t khc c nh hng n gi c phiu.

Gim c l ngi iu hnh cng ty cn bit r mc tiu ca ch s hu (c ng) l gia tng gi tr ti sn ca mnh v iu ny th hin qua gi c c phiu trn th trng. Nu c ng khng hi lng vi hot ng ca cng ty v gim c th h s bn c phiu v rt vn u t vo ni khc. iu ny i hi gim c cng ty phi tp trung vo vic to ra gi tr cho c ng nhm lm cho c ng hi lng v thy mc tiu ca h c thc hin. 2.2 Vn i din

c im ca cng ty c phn l c s tch ri gia ch s hu v ngi iu hnh hot ng cng ty. S tch ri quyn s hu khi vic iu hnh to ra tnh hung khin gim c hnh x v li ring ca mnh hn l v li ch c ng. iu ny lm pht sinh nhng mu thun li ch gia ch s hu v gim c iu hnh cng ty.

ht

tp

://

ng trn gic to ra gi tr, ti a ho li nhun l mc tiu chnh ca cng ty. Mc tiu ny nhm khng ngng gia tng gi tr ti sn cho ch s hu doanh nghip. Mc tiu ti a ho li nhun c c th v lng ho bng cc ch tiu sau:

ki

nh

te

nh gi qun tr ti chnh c hiu qu hay khng chng ta cn c chun mc nht nh. Chun mc nh gi hiu qu qun tr ti chnh y chnh l mc tiu m cng ty ra. D nhin cng ty c rt nhiu mc tiu c ra nhng di gic qun tr ti chnh mc tiu ca cng ty l nhm ti a ho gi tr ti sn ca ch s hu. Tuy nhin mc tiu ny khng phi din ra trong chn khng m trong mi trng kinh doanh, do , n phi c xem xt trong mi quan h vi cc vn khc nh quan h li ch gia ch s hu v ngi iu hnh cng ty, gia li ch cng ty v li ch x hi ni chung.

24

h. o

rg

Loi quyt nh th ba trong qun tr ti chnh l quyt nh v qun tr ti sn. Mt khi ti sn c mua sm v ngun ti tr c s dng mua sm ti sn th vn quan trng l qun l sao cho ti sn c s dng mt cch hiu qu v hu ch. Gim c ti chnh chu trch nhim v vic qun l v s dng ti sn c hiu qu, c bit i vi ti sn lu ng l loi ti sn d gy ra tht thot v lng ph khi s dng.

khc phc nhng mu thun ny ch cng ty nn xem gim c nh l ngi i din cho c ng v cn c s khch l sao cho gim c n lc iu hnh cng ty tt hn v li ch ca c ng cng chnh l li ch ca gim c. Bn cnh vic to ra c ch gim st v kim sot cn c ch khuyn khch gim c hnh x v li ch ca c ng. Ch khuyn khch bao gm tin lng v tin thng tho ng, thng bng quyn chn mua c phiu cng ty, v nhng li ch khc m gim c c th tha hng nu hnh x v li ch ca c ng. 2.3 Trch nhim i vi x hi

Ti a ho gi tr ti sn cho c ng khng c ngha l ban iu hnh cng ty l i vn trch nhim i vi x hi chng hn nh bo v ngi tiu dng, tr lng cng bng cho nhn vin, ch n bo m an ton lao ng, o to v nng cao trnh ca ngi lao ng . v c bit l thc bo v mi trng. Chnh trch nhim x hi i hi ban qun l khng ch c ch trng n li ch ca c ng (shareholders) m cn ch trng n li ch ca nhng ngi c lin quan khc (stakeholders). 3. T chc cng ty v chc nng qun tr ti chnh

Mn hc ny nhn mnh n vai tr ca qun tr ti chnh trong cc cng ty c phn ch khng phi cp n qun tr ti chnh doanh nghip ni chung. Do , y trnh by s t chc cng ty v chc nng qun tr ti chnh theo kiu cng ty c phn. S t chc qun tr ti chnh trong cng ty

Bi 2:

ht

MI TRNG KINH DOANH V TI CHNH

tp

://

ki

nh

te

24

h. o

rg

Tc Gi: Nguyn Minh Kiu, Ng Kim Phng, Dip Dng, Trn Th Kim Chi v FETP

Bi ny tp trung xem xt mi quan h gia qun tr ti chnh vi mi trng m cng ty hot ng. Trc ht s xem xt nh hng ca mi trng kinh doanh bao gm loi hnh doanh nghip, chnh sch thu v khu hao i vi qun tr ti chnh. K n s xem xt quan h gia qun tr ti chnh vi th trng v cc t chc ti chnh. 1. 1.1 Mi trng t chc doanh nghip Cc loi hnh doanh nghip

Cn c vo hnh thc s hu, mi quc gia thng c nhng loi hnh doanh nghip khc nhau. Tuy nhin v c bn, cc loi hnh doanh nghip bao gm: doanh nghip t nhn, cng ty hp hp doanh, cng ty c phn v cng ty trch nhim hu hn. M Doanh nghip t nhn (Sole proprietorships) - Doanh nghip ch c mt s hu ch v chu trch nhim v hn i vi tt c cc khon n ca doanh nghip. Cng ty hp doanh (Partnerships) - Doanh nghip c 2 hay nhiu s hu ch Cng ty hp doanh c th l hp doanh trch nhim v hn, c th l trch nhim hu hn i vi cc khon n ca cng ty. Trong cng ty hp doanh trch nhim hu hn, thnh vin khng chu trch nhim bng ti sn c nhn i vi cc khon n ca cng ty. Cng ty c phn (Corporations) - Hnh thc doanh nghip c thnh lp theo lut, c nhiu ch s hu - c ng - gp vn bng hnh thc c phn. C ng chu trch nhim hu hn trong phm vi vn gp ca mnh. Cng ty trch nhim hu hn (Limited liability companies) - Hnh thc kt hp mt s c tnh ca cng ty c phn v cng ty hp doanh. Vit Nam

Cng ty trch nhim hu hn mt thnh vin - Doanh nghip do mt t chc lm ch s hu chu trch nhim v cc khon n v cc ngha v ti sn khc ca doanh nghip trong phm vi s vn iu l ca doanh nghip. Cng ty c phn - Doanh nghip trong : (1) vn iu l c chia thnh nhiu phn bng nhau gi l c phn, (2) c ng ch chu trch nhim v n v cc ngha v ti sn khc ca doanh nghip trong phm vi s vn gp vo doanh nghip, (3) c ng c quyn t do chuyn nhng c phn ca mnh cho ngi khc, tr trng hp c ng nm c phn u i v c ng sng lp trong 3 nm u. Cng ty hp doanh - Doanh nghip trong : (1) phi c t nht 2 thnh vin hp doanh, ngoi 2 thnh vin hp doanh c th c cc thnh vin gp vn, (2) thnh vin hp doanh phi l c nhn, c trnh chuyn mn v uy tn ngh nghip v phi chu trch nhim bng ton b ti sn ca mnh v cc ngha v ca cng ty, (3) thnh vin gp vn ch chu trch nhim v cc khon n ca cng ty trong phm vi s vn gp vo cng ty. Doanh nghip t nhn - Doanh nghip do mt c nhn lm ch v t chu trch nhim bng ton b ti sn ca mnh v mi hot ng ca doanh nghip. 1.2 Nhng u nhc im ca cc loi hnh doanh nghip

Mi loi hnh doanh nghip u c nhng u nhc im ring. Bng 2.1 di y s tm tt nhng u nhc im ca tng loi hnh doanh nghip. Tuy nhin trong phm vi mn hc ny ch tp trung xem xt qun tr ti chnh trong loi hnh cng ty c phn - loi hnh doanh nghip c qui m ln nht v cha ng nhiu vn lin quan n qun tr ti chnh.

ht

tp

://

ki

Cng ty trch nhim hu hn nhiu thnh vin - Doanh nghip trong : (1) thnh vin c th l t chc, c nhn v s lng thnh vin khng qu nm mi, (2) thnh vin chu trch nhim v cc khon n v cc ngha v ti sn khc ca doanh nghip trong phm vi s vn cam kt gp vo doanh nghip.

nh

te

24

h. o

rg

Bng 2.1: Tm tt u nhc im ca cc loi hnh doanh nghipLoi DN u im n gin th tc thnh lp hn Chu trch nhim c nhn v Nhc im

Khng i hi nhiu vn khi thnh lp Ch DN nhn ton b li DN t nhn - DN nghip c s hu v iu hnh nhun kim c bi mt c nhn Ch DN c ton quyn quyt nh kinh doanh Khng c nhng hn ch php l c bit D dng thnh lp c chia ton b li nhun

Hn ch v k nng v chuyn mn qun l vn Hn ch kh nng huy ng

Khng lin tc hot ng kinh doanh khi ch DN qua i

C th huy ng vn t cc thnh vin C th thu ht k nng qun l ca cc thnh vin C th thu ht thm thnh vin tham gia

Chu trch nhim v hn Kh tch ly vn

h. o

Cty hp doanh - Doanh nghip c 2 hay nhiu ng s hu ch tin hnh hot ng kinh doanh nhm mc tiu li nhun

nh

C ng chu trch nhim hu hn D thu ht vn

te

24Nng ng

t b chi phi bi cc qui nh php l Cc thnh vin b chi phi bi lut i din

Khng b nh thu 2 ln

://

ki

rg

Kh gii quyt khi c mu thun li ch gia cc thnh vin

Ch ng nhiu tim nng mu thun c nhn v quyn lc gia cc thnh vin

Tn nhiu chi ph v thi gian trong qu trnh thnh lp B nh thu 2 ln

tp

ht

Cty c phn - T chc kinh doanh thnh lp theo lut hot ng tch ri vi quyn s hu v nhm mc tiu li nhun

C th hot ng mi mi, khng b gii hn bi tui th ca ch s hu

Tim n kh nng thiu s nhit tnh t ban qun l

C th chuyn nhng quyn B chi phi bi nhng quy nh s hu php l v hnh chnh nghim ngt C kh nng huy ng c k nng, chuyn mn, tri thc ca nhiu ngi C li th v quy m Tm n nguy c mt kh nng kim sot ca nhng nh sng lp cng ty.

2.

Mi trng thu

Hu ht cc quyt nh trong qun tr ti chnh nh s xem xt sau ny u trc tip hoc gin tip c nh hng n thu thu nhp cng ty, do , c nh hng n mc tiu ca qun tr ti chnh. Phn ny s xem xt nhng vn c lin quan n mi trng thu thu nhp cng ty. Hng nm cng ty phi np thu thu nhp cng ty (Corporate income taxes). Thu thu nhp cng ty nhiu hay t ty thuc vo thu nhp chu thu v thu sut, trong thu sut cn thay i ty theo mc thu nhp chu thu. Thu nhp chu thu bng doanh thu tr i tt c chi ph hp l, bao gm khu hao v li vay. V pha cng ty, nu thu nhp chu thu thp s tit kim c thu, do vy, cng ty c khuynh hng a khu hao v li vay ln vo chi ph tit kim thu. V pha chnh ph v c quan thu ch chp nhn nhng khon chi ph no hp l nhm hn ch cng ty trnh thu. V vy, B ti chnh thng c nhng quy nh c th v cch tnh khu hao nhm mc nh tnh thu cho hp l.

Khu hao l hnh thc phn b c h thng chi ph mua sm ti sn c nh vo gi thnh sn phm theo tng thi k nhm mc ch bo co ti chnh hoc mc ch tnh thu hoc nhm c hai. Khu hao c xem nh l khon chi ph c khu tr khi thu nhp cng ty xc nh thu nhp chu thu, do , n c xem l mt yu t gip cng ty tit kim thu. C nhiu cch tnh khu hao khc nhau dn n kt qu thu nhp chu thu cng khc nhau. 2.1 Khu hao theo ng thng (straight-line depreciation)

Khu hao theo ng thng l phng php khu hao bng cch phn b chi ph mua sm theo thi gian s dng ti sn c nh. Chi ph khu hao c xc nh bng cch chia gi tr s sch ti sn c nh cho thi gian s dng ti sn c nh. Cch khu hao ny to ra chi ph khu hao c nh v bnh qun theo thi gian. V d mt ti sn c nh c mua sm vi chi ph l $10.000 v c tui th bnh qun l 5 nm, khu hao hng nm s l $10.000/5 = $2.000. Bi 3: THI GI TIN T Khi nim thi gi tin t rt quan trng trong phn tch ti chnh v hu ht cc quyt nh ti chnh t quyt nh u t, quyt nh ti tr cho n cc quyt nh v qun l ti sn u c lin quan n thi gi tin t. C th l thi gi tin t c s dng nh yu t ct li trong rt nhiu m hnh phn tch v nh gi ti sn, k c u t ti hu hnh ln u t ti sn ti chnh. Bi ny s ln lt xem xt cc vn lin quan n thi gi tin t nhm to nn tng kin thc cho cc bi sau.

1.2 Li kp (compound interest)

Li kp lin tc l li kp khi s ln ghp li trong mt thi k (nm) tin n v cng. Nu trong mt nm ghp li mt ln th chng ta c li hng nm (annually), nu ghp li 2 ln th chng ta c li bn nin (semiannually), 4 ln c li theo qu (quarterly), 12 ln c li theo thng (monthly), 365 ln c li theo ngy (daily), Khi s ln ghp li ln n v cng th vic ghp li din ra lin tc. Khi y chng ta c li lin tc (continuously). 1.4 Gi tr tng lai ca mt s tin hin ti Gi tr tng lai ca mt s tin hin ti no chnh l gi tr ca s tin ny thi im hin ti cng vi s tin li m n sinh ra trong khon thi gian t hin ti cho n mt thi im trong tng lai. xc nh gi tr tng lai, chng ta t: P 0 = gi tr ca mt s tin thi im hin ti i = li sut ca k hn tnh li n = l s k hn li FV n = gi tr tng lai ca s tin P 0 thi im n k hn li FV 1 = P 0 + P 0 i = P 0 (1+i)

ht

1.3 Li kp lin tc (continuous cpompound interest)

tp

Li kp l s tin li khng ch tnh trn s tin gc m cn tnh trn s tin li do s tin gc sinh ra. N chnh l li tnh trn li, hay cn gi l ghp li (compounding). Khi nim li kp rt quan trng v n c th ng dng gii quyt rt nhiu vn trong ti chnh.

://

ki

nh

Trong SI l li n, P 0 l s tin gc, i l li sut k hn v n l s k hn tnh li. V d bn k gi $1000 vo ti khon nh k tnh li n vi li sut l 8%/nm. Sau 10 nm s tin gc v li bn thu v l: $1000 + 1000(0,08)(10) = $1800.

te

SI = P 0 (i)(n)

24

Li chnh l s tin thu c (i vi ngi cho vay) hoc chi ra (i vi ngi i vay) do vic s dng vn vay. Li n l s tin li ch tnh trn s tin gc m khng tnh trn s tin li do s tin gc sinh ra. Cng thc tnh li n nh sau:

h. o

1.1 Li n (simple interest)

rg

1. Li n, li kp v thi gi tin t ca mt s tin

FV 2 = FV 1 + FV 1 i = FV 1 (1+i) = P 0 (1+i)(1+i) = P 0 (1+i)2 .. FV n = P 0 (1+i)n = P 0 (FVIF i,n ) (3.1) Trong FVIF i,n l tha s gi tr tng lai mc li sut i% vi n k hn tnh li. Tha s FVIF i,n c xc nh bng cch tra bng 1 trong phn ph lc km theo. V d bn c mt s tin 1000$ gi ngn hng 10 nm vi li sut l 8%/nm tnh li kp hng nm. Sau 10 nm s tin bn thu v c gc v li l: FV 10 = 1000(1+0,08)10 = 1000(FVIF 8,10 ) = 1000(2,159) = 2159$ 1.5 Gi tr hin ti ca mt s tin tng lai Chng ta khng ch quan tm n gi tr tng lai ca mt s tin m ngc li i khi chng ta cn mun bit c s tin trong tng lai th phi b ra bao nhiu thi im hin ti. y chnh l gi tr hin ti ca mt s tin tng lai. Cng thc tnh gi tr hin ti hay gi tt l hin gi c suy ra t (3.1) nh sau: PV 0 = P 0 = FV n /(1+i)n = FV n (1+i)-n = FV n (PVIF i,n ) (3.2) Trong PVIF i,n l tha s gi tr hin ti mc li sut i% vi n k hn tnh li. Tha s PVIF i,n c xc nh bng cch tra bng 2 trong phn ph lc km theo. V d bn mn c mt s tin 1000$ trong 3 nm ti, bit rng ngn hng tr li sut l 8%/nm v tnh li kp hng nm. Hi by gi bn phi gi ngn hng bao nhiu sau 3 nm s tin bn thu v c gc v li l 1000$? PV 0 = 1000(1+0,08)-3 = 1000(PVIF 8,3 ) = 1000(0,794) = 794$ 1.6 Xc nh yu t li sut

FV 3 = 1000(1+i)8 = 1000(FVIF i,8 ) = 3000 => (FVIF i,8 ) = 3000/1000 = 3

S dng bng 1 suy ra li sut i nm gia 14 v 15% (= 14,72%). Cch khc xc nh chnh xc hn li sut i nh sau: (1+i)8 = 3000/1000 = 3

(1+i) = 31/8 = 1,1472 => i =14,72% 1.7 Xc nh yu t k hn i khi chng ta ng trc tnh hung bit gi tr tng lai, hin gi v li sut nhng cha bit s k hn li. Khi y chng ta cn bit s k hn tnh li, t suy ra thi gian cn thit mt s tin P 0 tr thnh FV. V d by gi chng ta b ra 1000$ mua mt cng c n c tr li kp hng nm l 10%. Sau mt khong thi gian bao lu chng ta s nhn c c gc v li l 5000$. S dng cng thc (3.1), chng ta c: FV 5 = 1000(1+0,1)n = 1000(FVIF 10,n ) = 5000 => (FVIF 10,n ) = 5000/1000 = 5 S dng bng 1 suy ra n khong 17 nm. Tuy nhin kt qu ny khng hon ton chnh xc do c sai s khi tra bng. c kt qu chnh xc chng ta c th thc hin nh sau: (1+0,1)n = 5000/1000 = 5 1,1n = 5

ht

tp

://

ki

nh

i khi chng ta ng trc tnh hung bit gi tr tng lai, hin gi v s k hn li nhng cha bit li sut. Khi y chng ta cn bit li kp (i) ngm hiu trong tnh hung nh vy l bao nhiu. V d by gi chng ta b ra 1000$ mua mt cng c n c thi hn 8 nm. Sau 8 nm chng ta s nhn c 3000$. Nh vy li sut ca cng c n ny l bao nhiu? S dng cng thc (3.1), chng ta c:

te

24

h. o

rg

n.ln(1,1) = ln(5) => n = ln(5)/ln(1,1) = 1,6094/0,0953 = 16,89 nm Trn y xem xt vn thi gi tin t i vi mt s tin nht nh. Tuy nhin trong ti chnh chng ta thng xuyn gp tnh hung cn xc nh thi gi tin t khng phi ca mt s tin nht nh m l mt chui dng tin t theo thi gian. Phn tip theo s xem xt cch xc nh thi gi ca dng tin t. 2. Thi gi ca dng tin t 2.1 Khi nim v dng tin t v dng nin kim Dng tin t l mt chui cc khon thu nhp hoc chi tr xy ra qua mt s thi k nht nh. V d mt ngi thu nh hng thng phi tr 2 triu ng trong thi hn 1 nm chnh l mt dng tin t xy ra qua 12 thng. Hoc gi mt ngi mua c phiu cng ty v hng nm c chia c tc, thu nhp c tc hng nm hnh thnh mt dng tin t qua cc nm. d hnh dung ngi ta thng dng hnh v biu din dng tin t nh sau: Hnh 3.1 Xin Co Li, chng ti b 1 khc v khng th trnh by c! Dng nin kim (annuity) - dng tin t bao gm cc khon bng nhau xy ra qua mt s thi k nht nh. Dng nin kim cn c phn chia thnh: (1) dng nin kim thng thng (ordinary annuity) - xy ra cui k, (2) dng nin kim u k (annuity due) - xy ra u ky, v (3) dng nin kim vnh cu (perpetuity) - xy ra cui k v khng bao gi chm dt. V d bn cho thu xe hi trong vng 5 nm vi gi tin thu l 2400$ mt nm, thanh ton vo 31/12 ca nm . Thu nhp t cho thu xe ca bn l mt dng nin kim thng thng bao gm 5 khon tin bng nhau trong vng 5 nm. By gi thay v tin thu thanh ton vo cui nm, bn yu cu ngi thu xe thanh ton vo u nm, tc l vo ngy 1/1 ca nm . Thu nhp ca bn by gi l mt dng nin kim u k. Thay v b tin ra mua xe hi cho thu, bn dng s tin mua c phiu u i ca mt cng ty c phn v hng nm hng c tc c nh l 2000$. Gi nh rng hot ng cng ty tn ti mi mi, khi thu nhp ca bn c xem nh l mt dng nin kim vnh cu. Dng tin t hn tp (Uneven or mixed cash flows) - dng tin t khng bng nhau xy ra qua mt s thi k nht nh. Cng l v d cho thu xe trn y nhng thu nhp thc t ca bn khng phi l 2400$ mi nm v bn phi b ra mt s chi ph sa cha nh v s chi ph ny khc nhau qua cc nm. Khi y thu nhp rng ca bn sau khi tr i chi ph sa cha nh s hnh thnh mt dng tin t khng u nhau qua cc nm. Dng tin t y chnh l dng tin t hn tp v n bao gm cc khon tin khng ging nhau. Sau khi bn hiu v phn bit c tng loi dng tin t khc nhau. By gi chng ta s xem xt cch xc nh thi gi ca tng loi dng tin t. 2.2 Thi gi ca dng nin kim

d dng hnh dung chng ta s dng hnh v di y biu din dng nin kim: Trong PVA 0 l hin gi ca dng nin kim, FVA n l gi tr tng lai ca dng nin kim v R l khon thu nhp hoc chi tiu xy ra qua mi thi k. Tp hp cc khon tin R qua cc thi k hnh thnh nn dng nin kim. 2.2.1 Gi tr tng lai ca dng nin kim Gi tr tng lai ca dng nin kim chnh l tng gi tr tng lai ca tng khon tin R xy ra tng thi im khc nhau. Cng thc (3.1) cho bit gi tr tng lai ca khon tin R chnh l R(1+i)n.S tin thi im T Gi tr tng lai thi im n R T=1 FV 1 = R(1+i)n-1 R T=2 FV 2 = R(1+i)n-2 R T=3 FV 3 = R(1+i)n-3 . R T=n-1 FV n-1 = R(1+i)n -(n-1)=R(1+i)1 R T=n FV n-n = R(1+i)n-n = R((1+i)0

FVA n = R(1+1)n-1 + R(1+1)n-2 + . + R(1+i)1+ R((1+i)0 = R[FVIF i,n-1 + FVIF i,n-2 + . + FVIF i,1 + FVIF i,0 ] = R(FVIFA i,n ) (3.3)

ht

tp

://

ki

nh

te

24

h. o

rg

trong FVIFA i,n l tha s gi tr tng lai ca dng nin kim mc li sut i% v n s k hn li. Tha s ny xc nh bng cch tra bng 3 trong ph lc km theo. V d bn cho thu nh vi gi l 6000$ mt nm thanh ton vo 31/12 hng nm trong thi hn 5 nm. Ton b tin cho thu c k gi vo ngn hng vi li sut 6%/nm tr li kp hng nm. Sau 5 nm s tin bn c c c gc v li l: FVA 5 = 6000(FVIFA 6,5 ) = 6000(5,637) = 33.822$ By gi gi s tin thu thanh ton vo 1/1, do , n c k gi vo ngn hng u nm thay v cui nm nh v d va xem xt. Khi y, s tin thi im n vn c hng 1 k li na, do , gi tr tng lai ca n s l R(1+i)1 ch khng phi l R(1+i)0 . Ni cch khc, khi xc nh gi tr tng lai ca dng nin kim u k chng ta s dng cng thc sau: FVAD n = R(FVIFA i,n )(1+i) (3.4) Trong v d tin thu nh trn y nu tin thanh ton vo u k, chng ta s c gi tr tng lai ca dng nin kim ny l: FVAD 5 = 6000(FVIFA i,n )(1+0,06) = 6000(5,637)(1+0,06) = 35.851,32$. 2.2.2 Gi tr hin ti ca dng nin kim Cng trong v d va nu trn, by gi bn khng quan tm n chuyn s c c bao nhiu tin sau 5 nm m bn mun bit s tin bn s c hng nm thc ra n ng gi bao nhiu thi im hin ti. Khi y bn cn xc nh hin gi ca dng nin kim ny. Hin gi ca dng nin kim bng tng hin gi ca tng khon tin tng thi im khc nhau. Hnh 3.2 biu din dng nin kim, da vo hnh ny chng ta thy hin gi ca dng nin kim qua cc nm c th xc nh nh sau:S tin thi im T Gi tr hin ti R T=1 PV 0 = R/(1+i)1 R T=2 PV 0 = R/(1+i)2 R T=3 PV 0 = R/(1+i)3 R . R T=n-1 PV 0 = R/(1+i)n -1 R T=n PV 0 = R/(1+i)n

PVA n = R/(1+i)1+ R/(1+i)2 + R/(1+i)3 + + R/(1+i)n -1 + R/(1+i)n (3.5) = R(PVIFA i,n )

PVA 5 = 6000/(1+0,06)1+ 6000/(1+0,06)2 + + 6000/(1+0,06)4 + 6000/(1+0,06)5 = 6000(PVIFA 6,5 ) = 6000(4,212) =25272$ Trong trng hp dng nin kim u k, hin gi c xc nh bi cng thc: PVAD n = R(PVIFA i,n )(1+i) (3.6) 2.2.3 Gi tr hin ti ca dng nin kim vnh cu Chng ta i khi gp dng nin kim ko di khng xc nh. Dng nin kim c tnh cht nh vy l dng nin kim vnh cu. Cch xc nh hin gi ca dng nin kim vnh cu da vo cch xc nh hin gi dng nin kim thng thng. Chng ta bit hin gi dng nin kim thng thng: PVA n = R/(1+i)1+ R/(1+i)2 + R/(1+i)3 + + R/(1+i)n -1 + R/(1+i)n (3.5)(3.6)

Nhn 2 v ca (3.5) vi (1+i) sau ly 2 v ca ng thc thu c tr di 2 v ca (3.5) v thc hin vi bin i i

ht

tp

trong PVIFA i,n l tha s hin gi ca dng nin kim mc li sut i% vi n k hn li. PVIFA i,n c xc nh bng cch tra bng 4 trong phc lc km theo. Trong v d va nu trn, chng ta c hin gi ca dng nin kim thu nhp cho thu nh l:

://

ki

nh

te

24

h. o

rg

s chng ta c:

(3.7)

Hin gi ca dng nin kim vnh cu chnh l hin gi ca dng nin kim khi n tin n v cng. Khi n tin n v cng th 1/i(1+i)n tin n 0. Do , hin gi dng nin kim vnh cu s l: 2.2.4 Xc nh yu t li sut Trong trng hp bit gi tr tng lai hoc hin gi ca dng nin kim v s k hn tnh li, chng ta c th gii phng trnh (3.3) hoc (3.5) bit yu t li sut i. V d ng A mun c mt s tin l 32 triu ng cho con ng ta hc i hc trong 5 nm ti. ng dng thu nhp t tin cho thu nh hng nm l 5 triu ng gi vo ti khon tin gi c tr li kp hng nm. Hi ng A mong mun ngn hng tr li bao nhiu sau 5 nm ng c c s tin nh hoch nh? T cng thc (3.3), chng ta c: FVA 5 = 5(FVIF i,5 ) = 32 => FVIFA i,5 = 32/5 = 6,4. Tra bng 3 chng ta tm c li sut i khong 12%. Nu dng my tnh ti chnh hoc Excel chng ta c th xc nh chnh xc hn li sut l 12,37%. 2.2.5 Xc nh yu t k hn

S tin thi im T Gi tr tng lai thi im n R1 T1 = 1 FV 1 = R 1 (1+i)n-1 R2 T2 = 2 FV 2 = R 2 (1+i)n-2 R3 T3 = 3 FV 3 = R 3 (1+i)n-3 . R n-1 T n-1 = n - 1 FV n-1 = R n-1 (1+i)n -(n-1)= R n-1 (1+i)1 Rn Tn = n FV n-n = R n (1+i)n-n = R n ((1+i)0= R n

Gi tr tng lai ca dng tin t hn tp FVM n l tng gi tr tng lai ca tng khon tin R i vi i=1, 2, n ng vi tng thi im T i vi i=1, 2, n. Ngha l: FVM n = R 1 (1+i)n-1+ R 2 (1+i)n-2 + .+ R n-1 (1+i)1 + R n 2.3.2 Gi tr hin ti ca dng tin t hn tp Gi tr hin ti ca dng tin t hn tp chnh l tng gi tr hin ti ca tng khon tin R 1 , R 2 , R n xy ra tng thi im T 1 , T 2 , T n khc nhau. Cng thc (3.2) cho bit gi tr hin ti ca khon tin R chnh l R/(1+i)n.S tin thi im T Gi tr hin ti R1 T1 = 1 PV 0 = R 1 /(1+i)1

ht

Gi tr tng lai ca dng tin t hn tp chnh l tng gi tr tng lai ca tng khon tin R 1 , R 2 , R n xy ra tng thi im T 1 , T 2 , T n khc nhau. Cng thc (3.1) cho bit gi tr tng lai ca khon tin R chnh l R(1+i)n. Vn dng cng thc ny chng ta c:

tp

2.3.1 Gi tr tng lai ca dng tin t hn tp

://

Trong ti chnh khng phi lc no chng ta cng gp tnh hung trong dng tin t bao gm cc khon thu nhp hoc chi tiu ging ht nhau qua tng thi k. Chng hn doanh thu v chi ph qua cc nm thng rt khc nhau. Kt qu l dng tin t thu nhp rng ca cng ty l mt dng tin t hn tp, bao gm cc khon thu nhp khc nhau, ch khng phi l mt dng nin kim. Do vy, cc cng thc (3.3) v (3.5) khng th s dng xc nh gi tr tng lai v hin gi ca dng tin t trong trng hp ny. Sau y s trnh by cch xc nh gi tr tng lai v hin gi ca dng tin t hn tp.

ki

nh

te

2.3 Thi gi tin t ca dng tin t hn tp

24

V d ng B mun c mt s tin l 32 triu ng cho con ng ta hc i hc. ng dng thu nhp t tin cho thu nh hng nm l 5 triu ng gi vo ti khon tin gi c tr li kp hng nm. Hi ng B phi gi bao nhiu nm c c s tin nh hoch nh bit rng ngn hng tr li 12%/nm? T cng thc (3.3), chng ta c: FVA 5 = 5(FVIF 12,n ) = 32 => FVIF 12,n = 32/5 = 6,4. Tra bng 3 chng ta c c n khong 5 nm. Nu s dng my tnh ti chnh hoc Excel chng ta bit chnh xc n l 5,03 nm.

h. o

rg

Trong trng hp bit gi tr tng lai hoc hin gi ca dng nin kim v li sut i, chng ta c th gii phng trnh (3.3) hoc (3.5) bit yu t k hn tnh li n.

R2 R3 R n-1 Rn

T2 = 2 T3 = 3 . T n-1 = n - 1 Tn = n

PV 0 PV 0 PV 0 PV 0

= R 2 /(1+i)2 = R 3 /(1+i)3 = R n-1 /(1+i)n -1 = R n /(1+i)n

Gi tr hin ti ca dng tin t hn tp PVM n l tng gi tr hin ti ca tng khon tin R i vi i=1, 2, n ng vi tng thi im T i vi i=1, 2, n. Ngha l: PVM n = R 1 /(1+i)1+ R 2 /(1+i)2+ .+ R n-1 /(1+i)n -1+ R n /(1+i)n Cch xc nh gi tr tng lai v hin gi ca dng tin t hn tp nh va trnh by trn y s khng kh khn khi thc hin nu nh s lng k hn tnh li n tng i nh (di 10). Trong trng hp n kh ln th cng vic tnh ton tr nn nng n hn. Khi y chng ta s s dng Excel tnh ton. 3. Thi gi tin t khi ghp li nhiu ln trong nm Trong cc phn trc khi xc nh gi tr tng lai v gi tr hin ti chng ta gi nh li c ghp hng nm, tc l mi nm tnh li mt ln. Trn thc t khng phi lc no cng vy, nu mt nm tnh li nhiu hn mt ln th cng thc tnh gi tr tng lai v gi tr hin ti c mt s thay i. Gi s chng ta t m l s ln ghp li hay s k hn li trong nm vi li sut l i. Khi y, li sut ca mi k hn l i/m. Cng thc xc nh gi tr tng lai trong trng hp ny suy ra t (3.1) s nh sau: FV n = P 0 [1+(i/m)]mn (3.8) Hin gi trong tng hp ny s l P 0 = FV n /[1+(i/m)]mn (3.9)

v gi tr hin ti s l: P 0 = FV n /(e)i.n, vi e l hng s N-pe c gi tr l 2,7182. V d bn k gi 1000$ vo mt ti khon ngn hng vi li sut 6%/nm trong thi gian 3 nm. Hi s tin bn c c sau 3 nm k gi l bao nhiu nu ngn hng tnh li kp (a) bn nin, (b) theo qu, (c) theo thng v (d) lin tc? Ap dng cng thc (3.8) chng ta c: (a) FV 3 = 1000[1+(0,06/2)]2x3= 1194,05$ (b) FV 3 = 1000[1+(0,06/4)]4x3= 1126,49$ (c) FV 3 = 1000[1+(0,06/12)]12x3= 1127,16$ (d) FV 3 = 1000(e)0,06x3 = 1197,22$ Qua v d trn chng ta thy rng khi tc ghp li cng nhanh th li sinh ra cng nhiu, hay ni khc i cng mt mc li sut c cng b nhng nu s ln tnh li trong nm cng ln th li sinh ra cng nhiu. iu ny lm cho li sut thc t c hng khc vi li sut danh ngha c cng b.

ht

tp

://

t i/m = 1/x, ta c m = i.x v m tin n v cng tng ng vi x tin n v cng. Nh vy:

ki

nh

Trng hp s ln ghp li trong nm ln ln n v cng, khi y chng ta c li kp lin tc. Gi tr tng lai trong trng hp ghp li lin tc s l:

te

24

h. o

rg

4. Li sut danh ngha v li sut hiu dng Li sut danh ngha(nominal interest rate) l li sut c cng b hoc nim yt. Thng thng li sut ny tnh theo % mt nm. Cn li sut hiu dng (effective interest rate) chnh l li sut thc t c c sau khi iu chnh li sut danh ngha theo s ln ghp li trong nm. Chng ta bit li sut chnh l phn trm chnh lch gia gi tr tng lai v hin gi ca mt s tin. Do , li sut hiu dng r e c th c xc nh nh sau:

5. Thi gi tin t v cho vay tr gp Mt trong nhng ng dng quan trng ca thi gi tin t l vic quyt nh cc khon thanh ton trong hot ng cho vay tr gp, tc l quyt nh s tin, k c vn gc v li, m ngi i vay phi tr tng k hn. V d bn vay 22.000$ vi li sut 12% tnh li kp hng nm v phi tr vn v li trong vng 6 nm ti. S dng cng thc tnh hin gi ca dng nin kim chng ta c: 22000 = R(PVIF12,6) = R(4,111) => R = 22000/4,111 = 5351$ Da vo s tin hng nm phi tr c xc nh nh trn, bng theo di n vay tr gp c thit lp nh sau:Nm Tin gp Tin li Tin gc Tin gc cn li 0 22000$ 1 5351 2640 2711 19289 2 5351 2351 3036 16253 3 5351 1951 3400 12853 4 5351 1542 3809 9044 5 5351 1085 4266 4778 6 5351 573 4778 0 Cng 32106 10106 22000

Bi 4:

1. Cc cp khi nim v gi tr 1.1 Gi tr thanh l v gi tr hot ng Cp khi nim ny dng ch gi tr ca doanh nghip di hai gic khc nhau. Gi tr thanh l (liquidation value) l gi tr hay s tin thu c khi bn doanh nghip hay ti sn khng cn tip tc hot ng na. Gi tr hot ng (going-concern value) l gi tr hay s tin thu c khi bn doanh nghip vn cn tip tc hot ng. Hai loi gi tr ny t khi no bng nhau, thm ch gi tr thanh l i khi cn cao hn c gi tr hot ng. 1.2 Gi tr s sch v gi tr th trng Khi ni gi tr s sch (book value), ngi ta c th cp n gi tr s sch ca mt ti sn hoc gi tr s sch ca mt doanh nghip. Gi tr s sch ca ti sn tc l gi tr k ton ca ti sn , n bng chi ph mua sm ti sn tr i phn khu hao tch ly ca ti sn . Gi tr s sch ca doanh nghip hay cng ty tc l gi tr ton b ti sn ca doanh nghip tr i gi tr cc khon n phi tr v gi tr c phiu u i c lit k trn bng cn i ti sn ca doanh nghip. Gi tr th trng (market value) l gi ca ti sn hoc doanh nghip c giao dch trn th trng. Nhn chung, gi tr th trng ca doanh nghip thng cao hn gi tr thanh l v gi tr hot ng ca n. 1.3 Gi tr th trng v gi tr l thuyt

ht

Bi ny vn dng cc khi nim v cng thc tnh ca bi 3 nh gi cc loi chng khon di hn bao gm tri phiu, c phiu u i v c phiu thng. Qua bi ny hc vin khng ch c lm quen vi m hnh nh gi chng khon m cn bit cch s dng m hnh ny trong mt s tnh hung nh gi v phn tch ti chnh khc. Tuy nhin, trc khi bt u nh gi chng khon cn phn bit mt s cp khi nim sau y v gi tr.

tp

://

NH GI CHNG KHON.

ki

nh

te

24

h. o

rg

Cp gi tr ny thng dng ch gi tr ca chng khon, tc l gi tr ca cc loi ti sn ti chnh. Gi tr th trng (market value) ca mt chng khon tc l gi tr ca chng khon khi n c giao dch mua bn trn th trng. Gi tr l thuyt (intrinsic value) ca mt chng khon l gi tr m chng khon nn c da trn nhng yu c lin quan khi nh gi chng khon . Ni khc i, gi tr l thuyt ca mt chng khon tc l gi tr kinh t ca n v trong iu kin th trng hiu qu th gi c th trng ca chng khon s phn nh gn ng gi tr l thuyt ca n. 2. nh gi tri phiu Tri phiu(bond) l cng c n di hn do chnh ph hoc cng ty pht hnh nhm huy ng vn di hn. Tri phiu do chnh ph pht hnh gi l tri phiu chnh ph (government bond) hay tri phiu kho bc (treasury bond). Tri phiu do cng ty pht hnh gi l tri phiu cng ty (corporate bond). Trn tri phiu bao gi cng c ghi mt s tin nht nh, gi l mnh gi ca tri phiu. Mnh gi (face or par value) tc l gi tr c cng b ca ti sn, trong trng hp tri phiu, mnh gi thng c cng b l 1000$. Ngoi vic cng b mnh gi, ngi ta cn cng b li sut ca tri phiu. Li sut ca tri phiu (coupon rate) tc l li sut m tri phiu c hng, n bng li c hng chia cho mnh gi ca tri phiu. nh gi tri phiu tc l quyt nh gi tr l thuyt ca tri phiu mt cch chnh xc v cng bng. Gi tr ca tri phiu c nh gi bng cch xc nh hin gi ca ton b thu nhp nhn c trong thi hn hiu lc ca tri phiu. 2.1 nh gi tri phiu vnh cu Tri phiu vnh cu (perpetual bond or consol) l tri phiu chng bao gi o hn. Xt v ngun gc, loi tri phiu ny do chnh ph Anh pht hnh u tin sau Chin tranh Napoleon huy ng vn di hn phc v ti thit t nc. Tri phiu vnh cu ny chnh l cam kt ca chnh ph Anh s tr mt s tin li c nh mi mi cho ngi no s hu tri phiu. Gi tr ca loi tri phiu ny c xc nh bng hin gi ca dng nin kim vnh cu m tri phiu ny mang li. Gi s chng ta gi: I l li c nh c hng mi mi V l gi ca tri phiu k d l li sut yu cu ca nh u t

Trong bi 5 chng ta bit cch xc nh hin gi ca dng nin kim vnh cu. Vn dng cng thc xc nh hin gi chng ta c th nh gi tri phiu vnh cu nh sau:

Gi s bn mua mt tri phiu c hng li 50$ mt nm trong khong thi gian v hn v bn i hi li sut u t l 12%. Hin gi ca tri phiu ny s l: V = I/k d = 50/0.12 = 416,67$ 2.2 nh gi tri phiu c k hn c hng li Tri phiu c k hn c hng li (nonzero coupon bond) l loi tri phiu c xc nh thi hn o hn v li sut c hng qua tng thi hn nht nh. Khi mua loi tri phiu ny nh u t c hng li nh k, thng l hng nm, theo li sut cng b (coupon rate) trn mnh gi tri phiu v c thu hi li vn gc bng mnh gi khi tri phiu o hn. S dng cc k hiu: I l li c nh c hng V l gi ca tri phiu k d l li sut yu cu ca nh u t MV l mnh gi tri phiu n l s nm cho n khi o hn

ht

tp

://

ki

nh

te

24

h. o

rg

chng ta c gi ca tri phiu c xc nh nh sau:

Gi s bn cn quyt nh gi ca mt tri phiu c mnh gi l 1000$, c hng li sut 10% trong thi hn 9 nm trong khi nh u t i hi li sut l 12%/nm. Gi ca tri phiu ny xc nh nh sau: S dng bng 2 v trong ph lc km theo bn xc nh c PVIF 12,9 = 0,361 v PVIFA 12,9 = 5,328. T xc nh V= 100(5,328) + 1000(0,361) = 893,80$. 2.3 nh gi tri phiu c k hn khng hng li Tri phiu k hn khng hng li (zero-coupon bond) l loi tri phiu khng c tr li nh k m c bn vi gi thp hn nhiu so vi mnh gi. Ti sao nh u t li mua tri phiu khng c hng li? L do l khi mua loi tri phiu ny h vn nhn c li tc, chnh l phn chnh lch gia gi mua gc ca tri phiu vi mnh gi ca n. Phng php nh gi loi tri phiu ny cng tng t nh cch nh gi loi tri phiu k hn c hng li ch khc ch li sut y bng khng nn ton b hin gi ca phn li nh k bng khng. Do vy, gi c ca tri phiu khng hng li c nh gi nh l hin gi ca mnh gi khi tri phiu o hn.

Nh u t b ra 322$ mua tri phiu ny v khng c hng li nh k trong sut 10 nm nhng b li khi o hn nh u t thu v c 1000$. 2.4 nh gi tri phiu tr li bn nin Thng thng tri phiu c tr li hng nm mt ln nhng i khi cng c loi tri phiu tr li bn nin tc l tr li hng nm hai ln. Kt qu l m hnh nh gi tri phiu thng thng phi c mt s thay i thch hp nh gi trong trng hp ny.

ht

tp

Gi s NH u T v Pht Trin Vit Nam pht hnh tri phiu khng tr li c thi hn 10 nm v mnh gi l 1000$. Nu li sut i hi ca nh u t l 12%, gi bn ca tri phiu ny s l:

://

ki

nh

te

24

h. o

rg

minh ha m hnh nh gi tri phiu tr li bn nin, chng ta xem v d tri phiu c cng ty U.S Blivet Corporation pht hnh c mnh gi 1000$, k hn 12 nm, tr li bn nin vi li sut 10% v nh u t mong c li nhun 14% khi mua tri phiu ny. Ap dng m hnh nh gi va nu trn, chng ta c gi bn loi tri phiu ny l:

Bi 5 LI NHUN V RI RO 1. nh ngha li nhun v ri ro Li nhun (return) l thu nhp c c t mt khon u t, thng c biu th bng t l phn trm gia thu nhp v gi tr khon u t b ra. V d bn b ra 100$ mua mt c phiu c hng c tc l 7$ mt nm v sau 1 nm gi th trng ca c phiu l 106$. Li nhun bn c c khi u t c phiu ny l: (7$ + 6)/100 = 13%. Nh vy li nhun u t ca bn c c t 2 ngun: (1) c tc c hng t c phiu, v (2) li vn - tc l li tc c c do chng khon tng gi. Tng qut:

2. o lng ri ro

2.1 Li nhun k vng v lch chun Li nhun k vng, k hiu l E(R) c nh ngha nh sau:

trong R i li nhun ng vi kh nng i, P i l xc sut xy ra v n l s kh nng c th xy ra. Nh vy li nhun k vng chng qua l trung bnh gia quyn ca cc li nhun c th xy ra vi gia s chnh l xc sut xy ra. V d bng 4.1 di y m t li nhun c th xy ra v cch tnh li nhun k vng v phng sai: Bng 4.1: Cch tnh li nhun k vng v phng saiLi nhun Xc sut Li nhun k vng (R i ) - 0,10 - 0,02 0,04 0,09 0,14 (P i ) 0,05 0,10 0,20 0,30 0,20 (R i )(P i ) - 0,0050 - 0,0020 0,0080 0,0270 0,0280 Phng sai [R i - E(R)](P i ) (-0,10 - 0,09)2(0,05) (-0,02 - 0,09)2(0,10) (0,04 - 0,09)2(0,20) (0,09 - 0,09)2(0,30) (0,14 - 0,09)2(0,20)

ht

Ri ro nh va ni l mt s khng chc chn, mt bin c c kh nng xy ra cng c th khng xy ra. o lng ri ngi ta dng phn phi xc sut vi 2 tham s o lng ph bin l k vng v lch chun.

tp

://

Nu ri ro c nh ngha l s sai bit gia li nhun thc t so vi li nhun k vng th trong trng hp trn r rng u t vo tri phiu c th xem nh khng c ri ro trong khi u t vo c phiu ri ro hn nhiu.

ki

nh

Ri ro c nh ngha nh l s sai bit ca li nhun thc t so vi k vng. Gi s bn mua tri phiu kho bc c c li nhun l 8%. Nu bn gi tri phiu ny n cui nm bn s hng c li nhun l 8% trn khon u t ca mnh. Nu bn khng mua tri phiu m dng s tin mua c phiu v gi n ht nm, bn c th c hoc c th khng nhn c c tc nh k vng. Hn na cui nm gi c phiu c th ln v bn nhn c li cng c th xung khin bn b l. Kt qu l li nhun thc t bn nhn c c th khc xa so vi li nhun bn k vng.

te

24

trong R l li nhun thc (hoc k vng), D t l c tc, P t l gi c phiu thi im t, v P t -1 l gi c phiu thi im t - 1. Nu ly gi tr thc t ca c tc v gi c phiu chng ta c c li nhun thc, nu ly c tc v gi c phiu theo s liu k vng th chng ta c li nhun k vng.

h. o

rg

0,20 0,28 Tng

0,10 0,05 1,00

0,0200 0,0140 E(R) = 0,090

(0,20 - 0,09)2(0,10) (0,28 - 0,09)2(0,05) s2= 0,00703

o lng phn tn hay sai bit gia li nhun so vi li nhun k vng ngi ta dng lch chun (s). lch chun o lng s khc bit gia phn phi li nhun so vi gi tr trung bnh ca n.

trong v d trn nu chng ta ly cn bc 2 ca phng sai s2= 0,00703 th s c c gi tr ca lch chun l 0,0838 hay 8,38%. 2.2 H s bin i (coefficient of variation) lch chun i khi cho chng ta nhng kt lun khng chnh xc khi so snh ri ro ca 2 d n nu nh chng rt khc nhau v qui m. V d xem xt 2 d n u t A v B c phn phi xc sut nh sau:D n A D n B 0,08 0,24 0,06 0,08 0,75 0,33

trong v d trn, d n A c CV = 0,75 trong khi d n B c CV = 0,33. C th ni d n A ri ro hn d n B. Tm li ri ro l s khng chc chn, n chnh l sai bit gia gi tr thc so vi gi tr k vng. Trong phm vi bi ny chng ta quan st li nhun. Ri ro y chnh l sai bit gia li nhun thc t so vi li nhun k vng. o lng c ri ro trc ht chng ta phi xc nh c li nhun k vng, k n xc nh lch chun ca li nhun so vi li nhun k vng. Ngoi ra, cn lu loi tr s nh hng ca yu t qui m bng cch s dng h s bin i CV so snh mc ri ro khc nhau khi qui m li nhun k vng khc nhau ng k. 3. Thi i vi ri ro

minh ha v phn bit thi ca nh u t i vi ri ro, chng ta xem xt tr chi c tn Let's Make a Deal do Monty Hall iu khin chng trnh nh sau : Monty Hall gii thch rng bn c php gi ly bt c th g bn tm thy khi m ca s 1 hoc s 2. ng sau mt trong 2 ca ny l 10.000$ trong khi ca cn li l mt ng v xe s dng c gi tr th trng l 0. Hall cng cho bit thm rng bn c quyn c m mt trong 2 ca v c th trng gii thng 10.000$ nu m ng ca hoc nhn ng v xe vt i nu m sai ca. Ngoi ra, Hall c th cho bn mt s tin nu nh bn t b quyn c m ca ca bn, cng ng ngha vi t b li nhun k vng nhn l6y mt s tin chc chn. Ni tm li cc la chn ca bn c th l m ca hoc khng m ca. Nu m ca bn c kh nng trng gii v nhn 10.000$ cng c kh nng trt gii v nhn 0$. Nu bn chn khng m ca bn s c mt s tin chc chn. R rng vic chn la ca bn ty thuc vo s tin m Hall s tr cho bn bn hy b ci quyn c m ca ca mnh. Gi s rng nu Hall tr bn 2.999$ hay t hn s ny bn s chn phng n m ca v k vng s trng gii. Nu Hall tr cho bn 3.000$ bn khng th quyt nh c nn chn phng n no : m ca hay ly tin. Nhng nu Hall tr bn 3.001$ hay cao hn na bn s chn phng n ly tin v t b vic m ca. Vi phng n m ca bn c c hi 50/50 s nhn 10.000$ hoc 0$. S tin k vng ca bn do l : (10.000 x 0,5) + (0 x 0,5) = 5.000$. Nhng khi Hall tr bn 3.000$ bn khng quyt nh c nn chn phng n no. iu ny chng t rng bn bng quang khi ng trc 2 phng n : (1) c c 5.000$ vi ri ro km theo v (2) c c 3.000$ khng c ri ro km theo. S tin 3.000$ y lm cho bn cm thy khng c s khc bit gia vic la chn : ly 3.000$ vi s chc chn hoc ly 5.000$ vi ri ro km theo. S tin ny c gi l s tin chc chn tng ng (certainty equivalent - CE) vi s tin ln hn nhng ri ro hn. Da vo s tin chc chn tng ng ny, ngi ta a ra nh ngha thi i vi ri ro nh sau :

ht

tp

://

ki

nh

te

24

h. o

Nu nhn vo lch chun chng ta thy rng lch chun ca B ln hn A. Liu c th kt lun rng d n B ri ro hn A hay khng? Nu ch n thun nhn vo lch chun c th kt lun nh vy nhng vn y l cn so snh xem qui m li nhun k vng ca hai d n ny nh th no. D n B c lch chun l 8% trong khi d n A ch c 6% nhng lch 8% so vi qui m li nhun k vng l 1000$ s rt nh so vi lch 6% ca qui m li nhun k vng 1 triu $. khc phc tnh trng ny chng ta dng ch tiu h s bin i CV (coefficient of variation) :

rg

Li nhun k vng, E(R) lch chun, s H s bin i, CV

CE < gi tr k vng => risk aversion (ngi ri ro) CE = gi tr k vng => risk indifferent (bng quang vi ri ro) CE > gi tr k vng => risk preference (thch ri ro) i vi nhng ngi ngi ri, chnh lch gia gi tr k vng v CE chnh l phn gi tr tng thm b p ri ro (risk premium). Trong phm vi mn hc ny chng ta xem cc nh u t nh l nhng ngi ngi ri ro. Do , phi c gi tr tng thm trong trng hp d n u t ri ro hn. 4. Li nhun v ri ro ca mt danh mc u t T u bi n gi chng ta xt li nhun v ri ro ca nhng khon u t ring bit. Thc t nh u t t khi no dn ht ton b ti sn ca mnh vo mt khon u t duy nht. Do vy, cn bn thm v danh mc u t v ri ro ca danh mc u t. Danh mc u t (portfolio) l s kt hp ca 2 hay nhiu chng khon hoc ti sn trong u t. 4.1 Li nhun ca danh mc u t Li nhun k vng ca danh mc u t n gin ch l trung bnh trng s ca cc li nhun k vng ca tng chng khon trong danh mc u t. Trng s y chnh l t trng ca tng loi chng khon trong danh mc u t. Cng thc tnh li nhun k vng ca danh mc u t E p (R) nh sau:

trong W j l t trng ca chng khon j, E j (R) l li nhun k vng ca chng khon j v m l tng s chng khon trong danh mc u t. V d xem xt danh mc u t c m t nh sau:Chng khon A Chng khon B 14,0% 11,5% 10,7 1,5

lch chun ca danh mc u t c xc nh bi cng thc:

trong m l tng s chng khon khc nhau trong danh mc u t, W j l t trng ca tng qu u t vo chng khon j, W k l t trng ca tng qu u t vo chng khon k, v s j,k l ng phng sai gia li nhun ca chng khon j v k. ng phng sai li nhun ca 2 chng khon l ch tiu o lng mc quan h tuyn tnh gia 2 chng khon. ng phng sai c xc nh bi cng thc:

trong r j,k l h s tng quan k vng gia li nhun ca chng khon j v chng khon k, s j l lch chun li nhun ca chng khon j, v s k l lch chun li nhun ca chng khon k. Khi j = k th h s tng quan r j,k = 1 v r j,k s j, s j = s j 2. V d chng ta c 2 c phiu 1 v 2 trong mt danh mc u t. C phiu 1 c li nhun k vng hng nm l 16% vi lch chun 15%. C phiu 2 c li nhun k vng l 14% vi lch chun l 12%. H s tng quan gia 2 c phiu ny l 0,4. Nu nh u t b tin bng nhau vo 2 c phiu ny th: a. b. Li nhun k vng ca danh mc u t s l: E p (R) = (0,5)16 + (0,5)14 = 15% lch chun ca danh mc u t s l:

ht

Ri ro ca danh mc u t c o lng bi lch chun ca danh mc u t. Khng ging li nhun, vic xc nh lch chun ca danh mc u t rt phc tp do nh hng ca yu t ng phng sai (covariance), tc l mc quan h gia ri ro ca cc chng khon trong danh mc u t.

tp

://

4.2 Ri ro ca danh mc u t

ki

nh

Nu tr gi ca hai chng khon ny bng nhau trong danh mc u t th li nhun k vng ca danh mc u t s l: (0,5)14,0 + (0,5)11,5 = 12,75%

te

Li nhun k vng lch chun

24

h. o

rg

C phiu 1 C phiu 2 C phiu 1 W 1 W 1 s 1,1 = W 1 W 1 r 1,1 s 1 s 1 W 1 W 2 s 1,2 = W 1 W 2 r 1,2 s 1 s 2 C phiu 2 W 2 W 1 s 2,1 = W 2 W 1 r 2,1 s 2 s 1 W 2 W 2 s 2,2 = W 2 W 2 r 2,2 s 2 s 2 C phiu 1 C phiu 2 C phiu 1 (0,5)(0,5)(1)(0,15)(0,15) (0,5)(0,5)(0,4)(0,15)(0,12) C phiu 2 (0,5)(0,5)(0,4)(0,12)(0,15) (0,5)(0,5)(1)(0,12)(0,12)

s P = [(0,5)(0,5)(1)(0,15)(0,15)]+[(0,5)(0,5)(0,4)(0,15)(0,12)]+ [(0,5)(0,5)(0,4)(0,12)(0,15)] + [(0,5)(0,5)(1)(0,12)(0,12)] = 11,3% 5. a dng ho danh mc u t nhm ct gim ri ro Trong phn ny chng ta xem xt chin lc u t a dng ho nhm ct gim ri ro. Phng chm y da vo cu phng ngn "ng b tt c cc qu trng ca bn vo cng mt gi" (Don't put all your eggs in one basket). a dng ho danh mc u t nhm ct gim ri ro y c ngha l kt hp u t vo nhiu loi chng khon m cc chng khon ny khng c tng quan cng chiu vi nhau mt cch hon ho nh vy bin ng gim li nhun ca chng khon ny c th c b p bng bin ng tng li nhun ca chng khon khc. Ngoi ra ngi ta cn a dng ho nhm ct gim ri ro bng cch u t vo th trng chng khon quc t thay v ch tp trung u t vo th trng chng khon ca mt quc gia no . Hnh v 5.1 di y minh ha s ct gim ri ro nh kt hp u t a dng vo hai chng khon A v B thay v ch u t vo mt loi chng khon duy nht.

Chng khon A

Chng khon B

Kt hp A v B

Tng ri ro = Ri ro ton h thng (vd, c th tnh c) + Ri ro khng ton h thng (khng th tnh c) Ri ro khng ton h thng ch nh hng n mt cng ty hay mt ngnh no . Chng hn mt cuc nh cng hay mt i th cnh tranh pht trin sn phm mi hay mt pht minh ra cng ngh tin tin ca cng ty no lm nh hng n li nhun ca mt cng ty hay mt ngnh ch khng th nh hng ton b h thng th trng ni chung. Loi ri ro khng ton h thng c th ct gim c bng chin lc u t da dng ho. lch chun ca danh mc u t

ht

Ri ro khng ton h thng (unsystematic risk) - ri ro xy ra i vi mt cng ty hay mt ngnh kinh doanh no , n c lp vi cc yu t nh kinh t, chnh tr hay nhng yu t m nh hng n ton b cc chng khon c tnh cht ton h thng.

tp

://

Ri ro ton h thng (systematic risk) - ri ro do s bin ng li nhun ca chng khon hay ca danh mc u t do s thay i li nhun trn th trng ni chung gy ra bi cc yu t nh tnh hnh nn kinh t, ci t chnh sch thu, thay i tnh hnh nng lng th gii, ... N chnh l phn ri ro chung cho tt c cc loi chng khon, do , khng th trnh khi bng vic a dng ho danh mc u t. Loi ri ro ny cn c gi l ri ro th trng (market risk) v c o lng bng h s b ta.

ki

Nh ni s kt hp cc chng khon khng c quan h tng quan cng chiu hon ho s ct gim c ri ro bin ng li nhun u t chng khon. thy c ri ro ct gim nh th no, ct gim bao nhiu chng ta chia ri ro ca danh mc u t ra lm hai loi:

nh

te

24

h. o

rg

M HNH NH GI TI SN VN 1. Gii thiu chung

2. Nhng gi nh M hnh lun bt u bng nhng gi nh cn thit c tc dng lm n gin ho nhng vn m bo khng thay i tnh cht ca vn . Trong m hnh CAPM, chng ta lu c nhng gi nh sau:

Th trng vn l hu hiu ch nh u t c cung cp thng tin y , chi ph giao dch khng ng k, khng c nhng hn ch u t, v khng c nh u t no ln nh hng n gi c ca mt loi chng khon no . Nh u t k vng nm gi chng khon trong thi k 1 nm v c 2 c hi u t: u t vo chng khon khng ri ro v u t vo danh mc c phiu thng trn th trng.

3. Ni dung ca m hnh 3.1 Quan h gia li nhun c bit v li nhun th trng - ng c th chng khon (The security characteristic line) ng c th chng khon l ng thng m t mi quan h gia li nhun ca mt chng khon c bit vi li nhun ca danh mc u t th trng. Danh mc danh mc u t th trng c la chn theo tng loi th trng, v d M ngi ta chn S&P 500 Index (S&P 500) trong khi Canada ngi ta chn Toronto Stock Exchange 300 Index (TSE 300). y ly v d minh ho ng c th chng khon gia c phiu ca Remico, Ltd. so vi danh mc th trng TSE 300. Gi s li nhun ca c phiu Remico v danh mc th trng TSE 300 ng vi bn tnh hung khc nhau ng vi hai tnh trng nn kinh t nh sau:

ht

M hnh CAPM do William Sharpe pht trin t nhng nm 1960 v c c nhiu ng dng t n nay. Mc d cn c mt s m hnh khc n lc gii thch ng thi th trng nhng m hnh CAPM l m hnh n gin v mt khi nim v c kh nng ng dng st thc vi thc tin. Cng nh bt k m hnh no khc, m hnh ny cng ch l mt s n gin ho hin thc nhng n vn cho php chng ta rt ra nhng ng dng hu ch.

tp

://

ki

M hnh nh gi ti sn vn (Capital asset pricing model - CAPM) l m hnh m t mi quan h gia ri ro v li nhun k vng. Trong m hnh ny, li nhun k vng bng li nhun khng ri ro (risk-free) cng vi mt khon b p ri ro da trn c s ri ro ton h thng ca chng khon .

nh

te

24

Bi 6:

h. o

rg

Tnh trng Nn kinh t Li nhun th trng Li nhun ca Remico I Tng trng 15% 25% II Tng trng 15 15 III Suy thoi -5 -5 IV Suy thoi -5 - 15

Trong v d ny ng vi hai tnh hung ca nn kinh t tng trng v suy thoi li nhun th trng ln lt l 15 v 5% nhng li nhun ca Remico c th xy ra 4 trng hp 25, 15, - 5 v - 15%. Gi s xc sut xy ra tng trng nn kinh t tng trng v suy thoi bng nhau, chng ta c:Tnh trng kinh t Li nhun th trng Li nhun k vng ca Remico Tng trng 15% (25x0,5) + (15x0,5) = 20% Suy thoi - 5% (-5x0,5) + (-15x0,5) = -10%

By gi chng ta s dng th m t quan h gia li nhun c phiu Remico v li nhun th trng (Hnh 6.1) v h s b Hnh 6.1: Quan h gia li nhun c phiu v li nhun th trng

H s b c nh ngha nh l h s o lng mc bin ng li nhun c phiu c bit so vi mc bin ng li nhun danh mc c phiu th trng. Trong v d chng ta ang xem xt h s b bng t s gia mc bin ng li nhun c phiu Remico, ng vi tnh trng kinh t tng trng v tnh trng kinh t suy thoi, v mc bin ng li nhun th trng, ng vi hai tnh trng kinh t trn:

ht

H s b ni ln iu g? Chng ta gii thch n nh th no? H s b = 1,5 cho bit rng li nhun c phiu c bit Remico bin ng gp 1,5 ln li nhun th trng, ngha l khi nn kinh t tt th li nhun c phiu Remico tng nhanh hn li nhun th trng nhng khi nn kinh t xu th li nhun c phiu Remico gim nhanh hn li nhun th trng. Trong bi 5, ri ro c nh ngha nh l s bin ng ca li nhun. y b c nh ngha l h s o lng s bin ng ca li nhun. Cho nn, b c xem nh l h s o lng ri ro ca chng khon. 3.2 c lng b trn thc t

tp

://

bn c th tnh b bng cch ly h s gc ca ng c tnh nh trn hnh v 6.1.

ki

nh

te

24

h. o

rg

Nh ni b l h s o lng ri ro ca chng khon. Trn thc t cc nh kinh doanh chng khon s dng m hnh hi qui da trn s liu lch s c lng b. cc nc c th trng ti chnh pht trin c mt s cng ty chuyn xc nh v cung cp thng tin v h s b. Chng hn M ngi ta c th tm thy thng tin v b t hai nh cung cp dch v l Value Line Investment Survey, Market Guide (www.marketguide.com) v Standard & Poor's Stock Reports. Canada thng tin v b do Burns Fry Limited cung cp. Bng 6.1 di y gii thiu h s b ca mt s c phiu M trong khi bng 6.2 cung cp h s b ca mt s c phiu Canada. Bng 6.1: H s b ca mt s c phiu MTn c phiu Beta Amazon.com (AMZN) 3.31 Apple computer (AAPL) 0,72 Boeing (BA) 0,96 Bristol-Myers Sqibb (BMY) 0,86 The Coca-Cola Company (KO) 0,96 Dow Chemical (DOW) 0,86 The Gap (GPS) 1,09 General Electric (GE) 1,13 Georgia-Pacific Group (GP) 1,11 Hewlett-Packard (HWP) 1,34 The Limited (LTD) 0,84 Microsoft (MSFT) 1,33 Nike (NKE) 1,01 Yahoo (YHOO) 3.32

Ngun: Market line (www.marketguide.com), 1999

Canadian Tire Gendis Inc. Intl Semi-Tech North West Company Jean Coutu Group Hospitality Cara Operations A Cara Operations Four Seasons Hotels Lowen Group Inc. Banks Bank of Montreal Bank of Nova Scotia CIBC Laurentian Bank National Bank Royal Bank of Canada Toronto-Dominion Bank

Specialty stores

Ngun: Burns Fry Limited, Toronto 1993 3.3 Quan h gia ri ro v li nhun Li nhun k vng ca mt chng khon c quan h ng bin vi ri ro ca chng khon , ngha l nh u t k vng chng khon ri ro cao s c li nhun cao v ngc li. Hay ni khc i, nh u t gi chng khon c ri ro cao ch khi no li nhun k vng ln b p ri ro. Phn trc chng ta ni b l h s dng o lng ri ro ca mt chng khon. Do , li nhun k vng ca mt chng khon c quan h dng vi h s b ca n. Gi s rng th trng ti chnh hiu qu v nh u t a dng ho danh mc u t sao cho ri ro khng ton h thng khng ng k. Nh vy, ch cn ri ro ton h thng nh hng n li nhun ca c phiu. C phiu c beta cng ln th ri ro cng cao, do , i hi li nhun cao b p ri ro. Theo m hnh CAPM mi quan h gia li nhun v ri ro c din t bi cng thc sau:

ht

tp

://

(6.1)

ki0,88 0,99 0,79 0,99 0,97 1,39 1,51 0,58 1,48 1,25 1,03

0,79 0,38 1,28 0,85 0,38

nh

te

Hudson's Bay Co. Sears Canada Clothing stores Dylex Ltd. Reitmans (Canada)

Department stores

1,89 0,99

24

1,49 1,21

h. o

Tn c phiu

Beta

rg

Bng 6.2: H s b ca mt s cng ty Canada

trong R f l li nhun khng ri ro,

l li nhun k vng ca th trng v b j l h s beta ca c phiu j.

Phng trnh (6.1), biu din ni dung m hnh CAPM, c dng hm s bc nht y = b + ax vi bin ph thuc y l , bin c lp l b j v h s gc l . V mt hnh hc, mi quan h gia li nhun k vng c phiu v h s ri ro beta c biu din bng ng thng c tn gi l ng th trng chng khon SML (security market line). Hnh 6.2 di y m t quan h gia li nhun k vng ca chng khon vi h s b ca n. Hnh 6.2: Quan h gia li nhun c phiu v b

Beta bng 0 - Li nhun k vng ca chng khon c beta bng 0 chnh l li nhun khng ri ro, R F bi v trong trng hp ny . bi v

Beta bng 1 - Li nhun k vng ca chng khon c beta bng 1 chnh l li nhun th trng trong trng hp ny

Quan h tuyn tnh - Quan h gia li nhun c phiu v h s ri ro beta ca n l quan h tuyn tnh c din t bi ng thng SML c h s gc l

Danh mc u t cng nh chng khon c bit - M hnh CAPM nh va tho lun ng dng cho trng hp c phiu ring l. Liu m hnh ny cn ng trong trng hp danh mc u t hay khng? C, m hnh ny vn ng trong trng hp danh mc u t[1]. minh ho iu ny v cch s dng cng thc (6.1), chng ta xem xt v d sau: Gi s c phiu A v Z c h s beta ln lt l 1,5 v 0,7. Li nhun khng ri ro l 7% trong khi li nhun th trng l 13,4%. Ap dng m hnh CAPM chng ta c li nhun k vng nh sau:

C phiu A:

ht

T cng thc 6.1 v hnh 6.2 chng ta c th rt ra m s iu quan trng sau y:

tp

://

ki

nh

te

24

h. o

rg

C phiu Z: Gi s nh u t kt hp hai loi c phiu ny theo t trng bng nhau trong danh mc u t. Khi li nhun k vng ca danh mc u t l (0,5x16,6)+(0,5x11,48) = 14,04%. Nu p dng m hnh CAPM xc nh li nhun k vng ca danh mc u t, chng ta c :

H s beta ca danh mc u t trong w i v b i ln lt l t trng v beta ca c phiu i trong danh mc u t. Trong v d ny beta ca danh mc u t l (0,5x1,5)+(0,5x0,7) = 1,1. Ap dng m hnh CAPM chng ta c li nhun k vng ca danh mc u t

l Hai cch tnh em li kt qu nh nhau. iu chng t m hnh CAPM vn c th p dng trong trng hp danh mc u t, thay v trng hp c phiu ring l. 4. u nhc im ca m hnh CAPM M hnh CAPM c u im l n gin v c th ng dng c trn thc t. Tuy nhin, cng nh nhiu m hnh khc, CAPM khng trnh khi nhng hn ch v s ch trch. y ch tho lun vi hn ch ni bt ca m hnh CAPM. 4.1 Nhng pht hin bt thng khi p dng CAPM

Mt s hc gi khi p dng m hnh CAPM pht hin ra mt s im bt thng khin CAPM khng cn ng nh trng hp bnh thng. Nhng im bt thng bao gm :

4.2 Nhng nghin cu v pht hin ca Fama v French Eugene Fama v Kenneth French tin hnh nghin cu thc nghim v quan h gia li nhun ca c phiu, qui m cng ty, t s MB v h s beta. Kt qu kim nh da vo s liu thi k 1963 - 1990 cho thy rng cc bin qui m v t s MB l nhng bin nh hng mnh n li nhun c phiu. Khi nhng bin ny c a vo phn tch hi qui trc ri mi thm bin beta vo th kt qu cho thy rng bin beta khng mnh bng cc bin kia trong vic gii thch li nhun c phiu. iu ny khin gio su Fama, mt gio s c uy tn, i n kt lun rng beta khng phi l bin duy nht gii thch li nhun. ng pht ng cuc tn cng vo kh nng s dng m hnh CAPM gii thch li nhun c phiu v ngh rng bin qui m v bin t s MB thch hp gii thch li nhun hn l bin ri ro. Cc nh nghin cu khc bnh lun g? Ngi ta cho rng Fama v French gii thch li nhun th trng vi hai bin da vo gi tr th trng cho nn khng c g ngc nhin khi thy c s tng quan rt cao gia cc bin ny. Fama v French qu tp trung vo bin li nhun thay v tp trung vo bin ri ro, cho nn cng khng c nn tng l thuyt cho nhng pht hin c tnh phn bc ca h. Mc d beta c th khng l bin tt d bo li nhun c phiu nhng n vn l bin ph hp o lng ri ro. i vi cc nh u t ngi ri ro, beta cung cp cho h thng tin lm c s cho vic k vng mt mc li nhun ti thiu. Mc d khng phi nh u t no cng c th chp nhn mc li nhun ny nhng vi mc ch ca ti chnh cng ty n vn hu ch hng dn cng ty phn b vn vo cc d n u t. 4.3 Nhng ph phn t cc nh nghin cu m hnh a yu t (Multifactor model) Nhng ngi ng h m hnh a yu t cho rng mc d CAPM vn hu ch cho mc ch ca ti chnh cng ty nhng n khng em li s o lng chnh xc li nhun k vng ca mt c phiu c th no . M hnh a yu t (multifactor models) cho rng li nhun c phiu bin ng ph thuc vo nhiu yu t ch khng phi ch c yu t thay i ca th trng ni chung cho nn nu a thm nhng yu t khc vo yu t ri ro gii thch li nhun s mnh hn l ch da vo mt yu t duy nht nh m hnh CAPM. Mc tip theo s xem xt L thuyt nh gi kinh doanh chnh lch, mt dng m hnh a yu t s dng quyt nh li nhun u t.

ht

tp

://

ki

Anh hng thng Ging - Nhng ngi no nm gi c phiu trong khong thi gian t thng 12 n thng 1 thng c li nhun cao hn so vi nhng thng khc. Tuy vy, ngi ta cng lu mc d nh hng thng Ging c tm thy trong nhiu nm nhng khng phi nm no cng xy ra.

nh

Anh hng ca t s PE v MB - Ngi ta cng thy rng c phiu ca nhng cng ty c t s PE( price/earning ratio) v t s MB (market-to-book value ratio) thp em li li nhun cao hn c phiu ca nhng cng ty c t s PE v MB cao.

te

Anh hng ca qui m cng ty - Ngi ta pht hin rng c phiu ca cng ty c gi tr th trng nh (market capitalization = price per share x number of share) em li li nhun cao hn c phiu ca cng ty c gi tr th trng ln, nu nhng yu t khc nhu nhau.

24

h. o

rg

5. L thuyt nh gi kinh doanh chnh lch (Arbitrage pricing theory) C l l thuyt nh gi kinh doanh chnh lch (Arbitrage pricing theory - APT) l l thuyt "cnh tranh" gay gt vi m hnh CAPM. V ngun gc APT c pht trin bi Stephen A. Ross. L thuyt ny da trn tng rng trong th trng ti chnh cnh tranh kinh doanh chnh lch gi bo m vic nh gi cn bng i vi li nhun v ri ro. Kinh doanh chnh lch gi (arbitrage) n gin l nu c hai th ging nhau nhng gi c khc nhau th ngi ta s mua th no r bn li vi gi t v kim li nhun. Nhng lm th no bit c chng khon no r, chng khon no t? APT s gip bn vi 2 m hnh s xem xt di y. 5.1 M hnh hai yu t (Two-factor model) Theo m hnh hai yu t, li nhun thc ca c phiu, R j , c th gii thch bng cng thc sau:

(6.2) trong a l li nhun khi hai yu t F 1 v F 2 bng 0, F 1 v F 2 l gi tr ca yu t 1 v yu t 2, b 1j v b 2j l h s ch s bin ng ca li nhun chng khon j khi yu t 1 hoc 2 thay i 1 n v v e j l sai s. Trong m hnh ny a l hng s th hin li nhun khng ri ro cn cc yu t F 1 v F 2 th hin ri ro ton h thng hay ri ro khng th trnh khi bng chin lc a dng ho u t. Thut ng sai s y ch ri ro khng ton h thng, tc ri ro c th trnh khi bng cch a dng ho. Tht ra m hnh ny cng tng t nh m hnh CAPM ch khc ch c 2 yu t thay v ch 1 yu t beta.

(6.3)

5.2 M hnh a yu t (Multifactor model) Da theo nguyn tc tng t nh vy nhng khi chng ta cp n nhiu hn 2 yu t bng cch thm cc yu t khc vo phng trnh (6.1) v (6.2) chng ta s c c m hnh nh gi c phiu a yu t. M hnh a yu t cho rng gi c chng khon thay i ty thuc vo rt nhiu yu t ch khng ring g 1 hoc 2 yu t. Tuy nhin, vn y l lm th no c lp cc yu t c lin quan vi nhau thnh mt yu t mng tnh cht i din cho c nhm cc yu t. Vn ny c th gii quyt c nh cng c phn tch yu t (factor analysis) m cc phn mm thng k hin nay u c. Cch tip cn khc l da vo l thuyt v kt qu kim nh ca mt s nh nghin cu. Chng hn, Richard Roll v Stephen A. Ross nghin cu v cho rng c 5 yu t quan trng quyt nh li nhun c phiu l:

S thay i t l lm pht k vng S thay i bt ng ca t l lm pht S thay i bt ng ca tnh hnh sn xut trong ngnh S thay i bt ng ca chnh lch li tc gia tri phiu xp hng thp v tri phiu xp hng cao S thay i bt ng chnh lch li tc gia tri phiu ngn hn v tri phiu di hn.

Ba yu t u nh hng n dng tin t thu nhp ca cng ty, do , nh hng n c tc v tc gia tng c tc. Hai yu t sau cng nh hng n gi tr th trng hoc t sut chit khu.

ht

Trong v d ny yu t th nht c l dng th hin s e ngi ri ro nn i hi li nhun k vng cao hn trong khi yu t th hai lm gim li nhun k vng ca nh u t. Do , cc l th hin gi c th trng km theo mc ri ro ca tng yu t.

tp

://

ki

nh

V d c phiu j lin quan n 2 yu t c h s b 1j v b 2j ln lt l 1,4 v 0,8. Li nhun khng ri ro l 8%, l 1 v l 2 ln lt l 6 v - 2%. Li nhun k vng ca c phiu J l:

te

trong l 0 l l li nhun khng ri ro ca ti sn, cc l khc th hin l gia tng ri ro do cc yu t sinh ra. Chng hn l 1 l li nhun trn mc li nhun khng ri ro khi b 1j = 1 v b 2j = 0. Cc bin s l c th dng hoc m. Mt khi l dng th hin s e ngi ri ro ca th trng i vi yu t c lin quan trong khi l m th hin s i hi li nhun k vng t hn.

24

h. o

rg

Trong trng hp li nhun k vng ca chng khon, phng trnh (6.2) c th vit li thnh:

Ross, Westerfield, Jaffe, and Roberts (1995), Corporate Finance, Irwin Bi 7 PHN TCH BO CO TI CHNH 1. Gii thiu chung : Bo co ti chnh l h thng bo co tng hp t cc s liu k ton ca cng ty theo nhng mu biu c qui nh, n phn nh tnh hnh s dng vn, ngun vn; kt qu kinh doanh ca cng ty trong k bo co.

H thng bo co ti chnh cng ty bao gm 3 bng bo co chnh - Bng cn i k ton - Bo co kt qu kinh doanh v - Bo co lu chuyn tin t Mc ch ca vic phn tch bo co ti chnh nhm nh gi mc ri ro cng nh kt qu v mt ti chnh thng qua cc h s v cc t sut sinh li ca vn. Nhng ngi phn tch bo co ti chnh c th l bn thn cng ty hoc nhng ngi bn ngoi cng ty nh ngn hng, cc cng ty ti chnh, cng ty chng khon, cc nh cung cp nhng ngi hoc ang xem xt c nn cho cng ty vay hoc mua c phiu ca cng ty hay khng i vi bn thn cng ty, vic phn tch bo co ti chnh s gip cho cc nh qun tr ti chnh cng ty nh gi c tnh hnh ti chnh ca cng ty mt cch h thng y , trn c s c th a ra nhng hoch nh ph hp nhm duy tr hoc ci thin tnh hnh ti chnh cng ty ngy cng tt hn. Ty theo mi quan h ca cc i tc i vi cng ty m cc t chc bn ngoi cng ty s quan tm n cc kha cnh khc nhau v ti chnh ca cng ty. Cc ch n ngn hn thng quan tm n kh nng thanh ton ngn hn ca cng ty thng qua cc m bo v ti sn lu ng v ngn lu rng mang li t hot ng kinh doanh. Trong khi cc ch n di hn v cc nh u t li quan tm n kh nng sinh li trong di hn v ri ro trong hot ng cng nh trong c cu ti chnh ca cng ty. 2. Ni dung phn tch :

- K K hoch - K trc ca cng ty - Ca mt cng ty khc trong cng ngnh - Bnh qun ca cc cng ty trong cng ngnh Cc ch tiu v kh nng sinh li gm : - T sut sinh li trn tng ti sn - T sut sinh li trn vn ch s hu - T sut sinh li trn vn c phn thng - Thu nhp trn mi c phiu thng Cc ch tiu o lng ri ro ngn hn gm :

ht

t c mc tiu ca vic nh gi mc sinh li v ri ro ca mt cng ty, ta s ln lt xc nh cc ch tiu t sut sinh li v cc h s phn nh kh nng thanh ton, sau so snh cc ch tiu ny vi cc ch tiu tng ng ca :

tp

://

ki

nh

te

24

h. o

rg

- H s kh nng thanh ton hin thi (Curent Ratio) - H s kh nng thanh ton nhanh (Acid - Test Ratio) - T sut vng quay vn lu ng, cc ch tiu lin quan: S ngy lun chuyn hng tn kho; S ngy tn ng cc khon phi thu; S ngy tn ng cc khon phi tr Cc ch tiu o lng ri ro thanh khon di hn : - T l n trn vn (Debt-equity ratio) - T l ngn lu t hot ng kinh doanh trn tng n - T l bo m li vay (Interest coverage ratio) 3. Phn tch kh nng sinh li 3.1. T sut sinh li trn tng ti sn T sut sinh li trn ti sn (Return on Asset - ROA) o lng hot ng ca mt cng ty trong vic s dng ti sn to ra li nhun, khng phn bit ti sn ny c hnh thnh bi ngun vn vay hay vn ch s hu

Hay : ngha ca ch tiu :

ROA = T sut li nhun nhun bin x H s vng quay tng ti sn (trc khi tr li vay v sau khi np thu) T sut li nhun bin cho thy kh nng cng ty tit kim chi ph so vi doanh thu, t sut li nhun bin cao c ngha l cng ty c t l tng chi ph thp hn t l tng doanh thu hoc t l gim chi ph ln hn t l gim doanh thu. Tuy nhin khi phn tch t sut ny cn thn trng, bi v vic tng t sut li nhun bin c th mang li t nhng chnh sch khng tt, chng hn nh vic gim chi ph khu hao do gim u t my mc thit b hoc gim t l khu hao; gim chi ph qung co c kh nng nh hng n doanh thu tng lai. H s vng quay ti sn cho thy hiu qu ca vic s dng ti sn. H s vng quay ti sn cao th hin cng ty c th to ra c nhiu doanh thu hn trn 1 ng vn u t. H s vng quay ti sn chu tc ng trc tip bi h s quay vng ca cc ti sn ch yu :

-

ht

tp

phn tch nhng yu t tc ng n ROA, cc nh phn tch thng tch ROA lm 2 thnh phn nh sau :

://

- L c s ch s hu nh gi tc ng ca n by ti chnh v ra quyt nh huy ng vn

ki

- L c s quan trng nhng ngi cho vay cn nhc liu xem cng ty c th to ra mc sinh li cao hn chi ph s dng n khng

nh

- Phn nh hiu qu hot ng u t ca cng ty

te

24

h. o

rg

-

Cn lu : Vng quay khon phi thu gim c th do chnh sch bn hng tr chm nhm mc ch m rng doanh thu hay do cng vic thu hi n ca cng ty km H s vng quay hng tn kho gim thng thng l do hng ho b ng khng tiu th c hay do cng ty m rng kinh doanh, tng tn kho. Vng quay ti sn c nh cng c th tng do nguyn nhn l cng ty khng quan tm n vic gia tng u t vo Ti sn c nh (gi tr cn li ca ti sn c nh gim) 3.2. T sut sinh li trn vn ch s hu 3.2.1. T sut sinh li trn vn ch s hu (Return On Equity - ROE) cho ta thy kt qu ca vic s dng ti sn to ra li nhun cho ch s hu. ROE c lin quan n chi ph tr li vay, v vy n l ch tiu tng hp phn nh hiu qu s dng vn ca ch s hu di tc ng ca n cn n

3.2.2. T sut sinh li trn vn c phn thng (Retunr On Common Equity - ROCE) Ch tiu ny o lng kt qu ca vic s dng ti sn to ra li nhun cho cc c ng thng. N chu nh hng bi hiu qu ca vic s dng ti sn ca cng ty, ng thi chu tc ng ca c cu ngun vn m cng ty huy ng bao gm n v c phiu u i (n by ti chnh) .

3.2.3. n cn n (n by ti chnh)n cn n hay n by ti chnh th hin qua c cu ngun vn m cng ty s dng ti tr cho ti sn. n cn n c th hin bng nhiu ch tiu khc nhau, v vy khi phn tch cn phi hiu r ch tiu n cn n m ngi ni mun ng l ch tiu no.

-

-

ht

tp

://

i vi nhng cng ty c huy ng c phiu u i, v c phiu u i c hng li sut c nh (c tc u i) nn hiu qu s dng vn c phn thng s thng phn nh qua t sut sinh li trn vn c phn thng

ki

ROE = T sut li nhun bin rng * Vng quay ti sn * H s n by TC

nh

te

24

h. o

rg

-

Tc dng ca n by ti chnh n ROE hoc ROCEPhn li nhun dnh cho cc c ng thng l phn li nhun mang li t hot ng kinh doanh ca cng ty sau khi trang tri cc chi ph huy ng vn nh ch ph s dng n (li vay sau khi tr l chn thu) v li tc tr cho c ng u i. Nu sut sinh li trn tng ti sn ca cng ty ln hn chi ph s dng n v chi ph s dng vn c phn u i th s chnh lch cn li cc c ng thng s c hng, kt qu l ROCE (hay ROE) > ROA. Ngc li nu sut sinh li trn ti sn ca cng ty thp hn chi ph s dng n v chi ph s dng vn c phn u i th c ng thng phi chu gim phn thu nhp ca mnh v chnh iu ny lm cho ROCE (hoc ROE) < ROA Nh vy n cn n c tc dng khuych i t sut sinh li trn vn c phn thng khi hiu qu s dng ti sn cao. Nhng ngc li n cng s lm cho t sut sinh li trn vn c phn thng b st gim nhiu hn khi hiu qu s dng ti sn gim. Mt khc cng cn thy rng khi cng ty huy ng n cao th ri ro ph sn hoc mt kh nng thanh ton cng ln, v vy ngi cho vay s i hi li sut cao hn b vo ri ro m h s phi gnh chu v khi tc dng ca n by ti chnh s gim i, thm ch khng cn tc dng hoc tc dng tiu cc n sut sinh li trn vn c phn thng. 3.2.4 Thu nhp trn mi c phiu thng (Earning per share - EPS)

- n by ti chnh - Qui m ca li nhun gi li tch ly - S lng c phiu thng lu hnh

3.2.5. T s gi th trng so vi li tc trn mt c phiu (Price- earnings ratio-P/E)

Ch s ny thng c dng nh gi xem c mt ng li nhun ca cng ty, cc c ng thng phi u t bao nhiu. Th d P/E ca mt cng ty : 10, iu ny c ngha l c phiu ca cng ty c bn vi gi gp 10 ln so vi li nhun Ch s P/E ca ngnh thng c dng nh gi c phiu Mt cng ty c ch s P/E thp c ngha l li nhun trn mt c phiu ca cng ty cao hoc gi th trng ca c phiu thp 4. Phn tch ri ro v kh nng thanh ton Kh nng thanh ton ca mt cng ty c xem xt kha cnh : kh nng thanh ton ngn hn v kh nng thanh ton di hn 4.1 Kh nng thanh ton ngn hn Kh nng thanh ton ngn hn c o lng bng kh nng chuyn ha thnh tin ca ti sn lu ng thanh ton cho cc trch nhim n ngn hn ca cng ty.

ht

tp

://

ki

nh

- T sut sinh li trn tng ti sn

te

EPS chu nh hng bi cc yu t :

24

i vi nhng cng ty c pht hnh tri phiu chuyn i hoc c phiu u i c th chuyn i hoc c k hoch cho ngi lao ng c nhn c phiu thng ca cng ty, khi nhng ngi ny thc hin quyn chuyn i thnh c phiu thng s lm cho thu nhp trn mi c phiu ca cng ty b st gim (do s lng c phiu thng tng), ngi ta gi y l s suy vi (dilution). Trong trng hp ny, cng ty phi tnh c 2 ch tiu l thu nhp trn mi c phiu v thu nhp suy vi ca c phiu

h. o

rg

4.1.1. H s kh nng thanh ton hin hnh

Ch tiu ny nhm o lng kh nng m bo thanh ton cc khon n ngn hn bng ti sn lu ng ca cng ty. V vy m bo kh nng thanh ton ngn hn, h s kh nng thanh ton hin thi phi ln hn 1. Nhng bin php c bn nhm ci thin ch tiu ny phi nhm vo vic gia tng ngun vn n nh (vn ch s hu v n di hn) thay cho cc khon n ngn hn. Tuy nhin y ch l ch tiu phn nh mt cch khi qut kh nng thanh ton n ngn hn v mang tnh cht hnh thc. Bi v mt khi ti sn ca cng ty ln hn n ngn hn th cng cha chc ti sn lu ng ca cng ty m bo thanh ton cho cc khon n ngn hn nu nh ti sn ny lun chuyn chm, chng hn tn kho ng khng tiu th c, cc khon phi thu tn ng khng thu c tin. V vy khi phn tch kh nng thanh ton ngn hn trn c s m bo ca ti sn lu ng ta cn phi phn tch cht lng ca cc yu t ti sn lu ng ca cng ty qua cc ch tiu h s vng quay khon phi thu, h s vng quay tn kho v h s vng quay khon phi tr. 4.2. H s kh nng thanh ton nhanh

4.3. H s vng quay khon phi thu

- Cht lng ca cng tc theo di thu hi n ca cng ty - Phng php nh gi v la chn khch hng bn tr chm ca cng ty 4.4. H s vng quay hng tn kho H s vng quay hng tn kho c xc nh phn trn. T h s vng quay hng tn kho, c th tnh c mt ch tiu tng ng l thi gian lun chuyn tn kho hay cn gi l s ngy tn ng hng tn kho

Tc lun chuyn hng tn kho tng th hin cng ty hot ng tt, vic gia tng khi lng sn phm tiu th s lm tng gi vn hng bn ng thi lm gim tn kho. Lng hng ha tn kho c gii phng nhanh s rt ngn thi gian lun chuyn vn v tng kh nng thanh ton ca cng ty. 4.5. H s vng quay cc khon phi tr

ht

- Tng thi gian bn chu v doanh s bn chu gia tng doanh thu

tp

S ngy tn ng cc khon phi thu ph thuc vo mt s yu t nh sau :

://

H s vng quay cc khon phi thu cng ln hay s ngy tn ng cc khon phi thu cng nh chng t kh nng chuyn ha thnh tin ca cc khon phi thu nhm p ng cho cc nhu cu thanh ton s tt hn

ki

nh

te

24

Cng thc xc nh h s vng quay cc khon phi thu nu phn trn. T h s vng quay cc khon phi thu ta c th xc nh s ngy lun chuyn cc khon phi thu hay cn gi l s ngy tn ng cc khon phi thu hay k thu tin bnh qun.

h. o

rg

Ch tiu ny phn nh kh nng cng ty c th thanh ton ngay cc khon n ngn hn n mc no cn c vo nhng ti sn lu ng c kh nng chuyn ha thnh tin nhanh nht. Khng c c s yu cu ch tiu ny phi ln hn 1 v trong cc khon n ngn hn, c nhng khon v s n hn ngay th mi c nhu cu thanh ton nhanh, nhng khon cha n hn cha c nhu cu phi thanh ton ngay.

Cc khon phi tr s lm gim nhu cu vn lu ng cho cng ty. V vy vic gia tng cc khon phi tr cng nh ko di thi gian tn ng cc khon phi tr s lm gim nhu cu s dng vn, lm tng kh nng to tin t hot ng kinh doanh ca cng ty, kh nng thanh ton ca cng ty s tt hn S ngy tn ng cc khon phi tr S ngy tn ng hng tn kho S ngy tn ng khon phi thu S ngy lun chuyn vn lu ng 4.2. Kh nng thanh ton di hn

4.2.1. T l ngn lu rng t hot ng kinh doanh i vi tng n

T l ngn lu rng t hot ng kinh doanh cng cao v n nh s m bo cho vic thanh ton cc khon n tt hn. 4.2.2. T l m bo li vay

Do khon chi ph tr li vay c ly t li nhun trc thu v li vay, sau mi np thu v phn cn li l li nhun sau thu - phn dnh cho cc ch s hu. V vy nu EBIT ln hn li vay cng nhiu ln th kh nng m bo cho vic thanh ton cc khon tr li t li nhun cng m bo hn Tm li Vic phn tch kh nng sinh li v ri ro ca cng ty da trn mi lin h ca cc ch tiu trong h thng bo co ti chnh cng ty s cho ta nh ng nhn nh v xu hng trong qu kh trn c s c nhng d bo trong tng lai. Kt qu ca vic phn tch bo co ti chnh s c kt hp vi mt s thng tin khc nh th trng, i th cnh tranh, gi c phiu, trin vng pht trin sn phm v th trng ca cng ty ra quyt nh u t, la chn hnh thc ti tr vn cho thch hp

ht

tp

://

ki

Mt cng ty c t l n cao s c ri ro cao v kh nng thanh ton. Nhu cu thanh ton mt khon chi ph li vay c nh v thng xuyn cng nh nhu cu thanh ton n gc khi n hn s khin cho cng ty phi m bo c mt s tin to c t hot ng kinh doanh p ng cho cc nhu cu ny. Mt dng ngn lu t hot ng kinh doanh cao v n nh s gip cng ty c th thanh ton cc khon n ny mt cch d dng. Ngc li cng ty s gp ri ro mt kh nng thanh ton khi ngn lu t hot ng kinh doanh thp v khng n nh. Mt dng ngn lu di hn n nh s tng ng vi mt sut sinh li trn ti sn cao ng thi vi vic duy tr mt mc vn lu ng n nh.

nh

te

24

h. o

rg

Ch : Cc s liu minh ha s s dng s liu ca cng ty Horrigan trong bi c bt buc ca chng ny (Stickney & Weil, chng 6) Bi 8: QUN TR TIN MT V CHNG KHON U T 1. Nhng l do khin cng ty gi tin mt John Maynard Keynes trong tc phm ni ting "L Thuyt Tng Qut v Nhn Dng, Tin Li v Tin T" c nu ra 3 l do hay 3 ng c khin ngi ta gi tin mt:

ng c giao dch - nhm p ng cc nhu cu giao dch nh chi tr tin mua hng, tin lng, thu, c tc, trong qu trnh hot ng bnh thng ca cng ty. ng c u c - nhm sn sng nm bt nhng c hi u t thun li trong kinh doanh nh mua nguyn liu d tr khi gi th trng gim, hoc khi t gi bin ng thun li, ng c d phng -nhm duy tr kh nng p ng nhu cu chi tiu khi c nhng bin c bt ng xy ra nh hng n hot ng thu chi bnh thng ca cng ty, chng hn do nh hng ca yu t thi v khin cng ty phi chi tiu nhiu cho vic mua hng d tr trong khi tin thu bn hng cha thu hi kp.

Hnh 8.1 H thng qun tr tin mt

ht

tp

://

kiLung tin mt Lung thng tin 2. Quyt nh s d tin mt mc tiu S d tin mt mc tiu l s d cng ty hoch nh lu gi di hnh thc tin mt (theo ngha rng). Quyt nh s d tin mt mc tiu lin quan n vic nh i gia chi ph c hi do gi qu nhiu tin mt v chi ph giao dch do gi qu t tin mt. Hnh 8.2 di y m t tng chi ph gi tin mt bao gm chi ph c hi v chi ph giao dch. Hnh 8.2: Tng chi ph gi tin mt

nh

te

24

h. o

rg

Trong phm vi bi ny chng ta cn lu khi nim tin mt y hiu theo ngha rng bao gm tin mt ti qu ca cng ty, tin gi ngn hng cn cc loi chng khon u t ngn hn (bi 2) xem nh l ti sn tng ng tin mt. Qun tr tin mt lin quan n thu, chi v u t tm thi tin mt mt cch hiu qu. Hnh 8.1 di y m t h thng qun tr tin mt.

Nu cng ty thit lp s d tin mt cao (chng hn 2,4 t) th tin mt s ht sau 4 tun trc khi cng ty cn bn chng khon ngn hn nhng s d tin mt bnh qun s tng t 600 triu ln 1,2 t. Ngc li, nu cng ty thit lp

ht

tp

Gi s cng ty K bt u tun l 0 vi s d tin mt l C = 1,2 t ng v s chi vt qu s thu 600 triu mt tun. Nh vy s d tin mt ca cng ty s bng 0 sau 2 tun l v s d tin mt trung bnh trong thi gian 2 tun l s l 1,2 t / 2 = 600 triu ng. Cui tun l th 2 cng ty K phi b p s tin mt chi tiu bng cch bn chng khon u t ngn hn (cc loi cng c trn th trng tin t nh ni trong bi 2) hoc vay ngn hng. Hnh 8.3 di y m t tnh hnh tin mt ca cng ty K.

://

Hnh 8.3: Tnh hnh s d tin mt ca cng ty K

ki

nh

William Baumol l ngi u tin a ra m hnh quyt nh s d tin mt kt hp gia chi ph c hi v chi ph giao dch. M hnh ny c ng dng nhm thit lp s d tin mt mc tiu. minh ha m hnh Baumol vn hnh nh th no, chng ta xem v d sau:

te

2.1 M hnh Baumol

24

Chi ph c hi l chi ph mt i do gi tin mt khin cho tin khng c u t vo mc ch sinh li. Chi ph giao dch l chi ph lin quan n chuyn i t ti sn u t thnh tin mt sn sng cho chi tiu. Nu cng ty gi qu nhiu tin mt th chi ph giao dch s nh nhng ngc li chi ph c hi s ln. Tng chi ph gi tin mt chnh l tng chi ph c hi v chi ph giao dch. Trn hnh v 11.2 tng chi ph gi tin mt nh nht ti im C*, cho nn, C* l im s d tin mt ti u. y chnh l s d tin mt mc tiu cng ty cn hoch nh. Vn l lm th no quyt nh s d tin mt ti u? Phn tip theo s gii thiu mt s m hnh xc nh s d tin mt ti u.

h. o

rg

s d tin mt thp (chng hn 600 triu) th tin mt s ht sau 1 tun l, khi y cng ty cn bn chng khon ngn hn b p vi tc nhanh hn v s d tin mt bnh qun gim t 600 triu xung cn 300 triu. Do c chi ph giao dch (chng hn ph mi gii) pht sinh khi bn chng khon ngn hn nn vic thit lp s d tin mt ln s gip cng ty tit kim c chi ph giao dch. Tuy nhin, khi y chi ph c hi s gia tng. Vn t ra l lm th no thit lp s d tin mt ti u? gii quyt vn ny, cng ty cn lu 3 yu t: F = Chi ph c nh pht sinh khi bn chng khon ngn hn T = Tng s tin mt mi cn thit cho mc ch giao dch trong thi k hoch nh l 1 nm K = Chi ph c hi do gi tin mt Chi ph c hi Tng chi ph c hi bng s d tin mt trung bnh nhn vi li sut ngn hn (K) : Chi ph c hi = (C/2)xK. S dng cng thc ny chng ta c th tnh c chi ph c hi tng ng vi mt s tnh hung nu ra bng 11.1 nh sau : Bng 11.1 : Chi ph c hiS d tin mt ban u S d tin mt trung bnh Chi ph c hi (K=0,1) C 4.800.000.000 2.400.000.000 1.200.000.000 600.000.000 300.000.000 C/2 2.400.000.000 1.200.000.000 600.000.000 300.000.000 150.000.000 (C/2)xK 240.000.000 120.000.000 60.000.000 30.000.000 15.000.000

Chi ph giao dch

Tng s tin mt cn b p (T) S d tin mt thit lp ban u (C)

://

kiChi ph giao dch (T/C) x F (F=1 triu) 6.500.000 13.000.000 26.000.000 52.000.000 104.000.000 4.800.000.000 2.400.000.000 1.200.000.000 600.000.000 300.000.000

Bng 11.2: Chi ph giao dch

31.200.000.000 31.200.000.000 31.200.000.000 31.200.000.000 31.200.000.000

Tng chi ph Tng chi ph lin quan n s d tin mt bng chi ph c hi cng vi chi ph giao dch: Tng chi ph = [(C/2) x K] + [(T/C) x F]. Da vo cng thc ny chng ta lp bng tnh tng chi ph nh sau (bng 11.3): Bng 11.3: Tng chi phS d tin mt Tng chi ph Chi ph c hi Chi ph giao dch 4.800.000.000 246.500.000 240.000.000 6.500.000 2.400.000.000 133.000.000 120.000.000 13.000.000 1.200.000.000 86.000.000 60.000.000 26.000.000 600.000.000 82.000.000 30.000.000 52.000.000 300.000.000 119.000.000 15.000.000 104.000.000

Nhn vo bng 11.3 chng ta thy tng chi ph s nh nht mc s d tin mt thit lp ban u l 600 triu. Tuy nhin, nu mc ban u khng phi l 600 triu m l 700 triu hay mt con s bt k no th lm sao bit c s d no l ti u? gii quyt vn ny chng ta thc hin nh sau: Tng chi ph: TC = (C/2)K + (T/C)F. Ly o hm TC theo C ta c:

ht

tp

nh

Chi ph giao dch = S ln bn chng khon x Ph giao dch c nh = (T/C) x F. Da vo cng thc ny, chng ta c th thit lp bng tnh chi ph giao dch ng vi mt s tnh hung nh sau (bng 11.2):

te

Tng chi ph giao dch c xc nh bng cch tnh s ln cng ty phi bn chng khon trong nm. Tng s tin mt cng ty cn b p trong nm l 600 triu x 52 tun = 31,2 t ng. Nu cng ty K thit lp s d tin mt ban u l 1,2 t th s ln cng ty phi bn chng khon ngn hn l 31,2 / 1,2 = 26 ln.

24

h. o

rg

. S d tin mt ti u khi tng chi ph nh nht. Tng chi ph nh nht khi: =0.

Gii phng trnh ny chng ta c c Trong v d trn chng ta c chi ph mi ln giao dch l F = 1.000.000 ng, tng s tin cn b p trong nm l T = 31.200.000.000 ng v chi ph c hi K = 10%. S d tin mt ti u:

Cng nh nhiu m hnh khc, hn ch ca m hnh Baumol l n da trn nhng gi nh sau y:

://

ki

nhY

Khc vi Baumol, Merton Miller v Daniel Orr pht trin m hnh s d tin mt vi lung thu v chi bin ng ngu nhin hng ngy. M hnh Miller-Orr lin quan n c lung thu (inflows) v lung chi (outflows) tin mt v gi nh lung tin mt rng (lung thu tr lung chi) c phn phi chun. Lung tin t rng hng ngy c th mc k vng, mc cao nht hoc mc thp nht. Tuy nhin chng ta gi nh lung tin mt rng bng 0, tc l lung thu b p lung chi. Hnh 8.4 m t hot ng ca m hnh Miller-Orr. Hnh 8.4: M hnh Miller-Orr

te

24

2.2 M hnh Miller-Orr

tp

h. o

Nhng gi nh ny khng ng trn thc t nn lm hn ch m hnh Baumol nhng d sao m hnh ny cng c s ng gp quan trng trong l thuyt qun tr tin mt. Phn tip theo s xem xt m hnh Miller-Orr, trong m hnh ny mt s hn ch ca m hnh Baumol s c khc phc.

ht

X

C 3 khi nim cn ch trong m hnh ny: gii hn trn (H), gii hn di (L) v s d tin mt mc tiu (Z). Ban qun l cng ty thit lp H cn c vo chi phi c hi gi tin v L cn c vo mc ri ro do thiu tin mt. Cng ty cho php s d tin mt bin ng ngu nhin trong phm vi gii hn v nu nh s d tin mt vn nm trong mc gia gii hn trn v gii hn di th cng ty khng cn thit thc hin giao dch mua hay bn chng khon ngn hn. Khi s d tin mt ng gii hn trn (ti im X) th cng ty s mua H - Z ng chng khon ngn hn gim s d tin mt tr v Z. Ngc li, khi s d tin mt gim ng gii hn di (ti im Y) th cng ty s bn Z - L ng chng khon ngn hn gia tng s d tin mt ln n Z.

rgCao (H) Thi gian

Cng ty p dng t l b p tin mt khng i Khng c s thu tin mt trong k hoch nh Khng c d tr tin mt cho mc ch an ton Dng tin t ri rc ch khng phi lin tc

Mc tiu (Z) Thp (L)

Ging nh m hnh Baumol, m hnh Miller-Orr ph thuc vo chi ph giao dch v chi ph c hi. Chi ph giao dch lin quan n vic mua bn chng khon ngn hn l F c nh, chi phi c hi do gi tin mt l K bng li sut ngn hn. Khc vi m hnh Baumol, trong m hnh Miller-Orr, s ln giao dch ca mi thi k l s ngu nhin thay i ty thuc vo s bin ng ca lung thu v lung chi tin mt. Kt qu l chi ph giao dch ph thuc vo s ln giao dch chng khon ngn hn k vng cn chi ph c hi ph thuc vo s d tin mt k vng. Vi s d tin mt thp nht, L, cho gii m hnh Miller-Orr chng ta tm c s d tin mt mc tiu (Z) v gii hn trn (H). Gi tr ca Z v H lm cho mc tng chi ph ti thiu c quyt nh theo m hnh Miller-Orr l:

trong * ch gi tr ti u v s2 l phng sai ca dng tin mt rng hng ngy. S d tin mt trung bnh theo m hnh Miller-Orr l:

minh ho vic s dng m hnh Miller-Orr quyt nh s d tin mt ti u, chng ta ly v d sau y: Gi s chi ph giao dch chng khon ngn hn F = 1.000$, li sut danh ngha l 10%/nm, lch chun ca dng tin t rng hng ngy l 2.000$. Chi ph giao dch hng ngy: (1+K)365 - 1,0 = 0,10

H* = 3 x 22.568 = 67.704$

M hnh Miller-Orr c th ng dng thit lp s d tin mt ti u. Tuy nhin, s dng m hnh ny gim c ti chnh cn lm 4 vic:

Thit lp gii hn di cho s d tin mt. Gii hn ny lin quan n mc an ton chi tiu do ban qun l quyt nh. c lng lch chun ca dng tin mt thu chi hng ngy Quyt nh mc li sut xc nh chi ph giao dch hng ngy c lng chi ph giao dch lin quan n vic mua bn chng khon ngn hn.

2.3 Nhng yu t nh hng n s d tin mt mc tiu Trong nhng v d trc chng ta ngm gi nh rng b p li s tin mt chi tiu cng ty bn chng khon ngn hn. Thc ra cng ty c th s dng cch khc, l vay ngn hng. Khi ban qun l cn lu :

Vay ngn hng thng hi t hn l bn chng khon v li sut vay thng cao hn chi ph giao dch. Nhu cu vay ph thuc vo mun gi tin mt mc thp ca ban qun l. i vi cc cng ty ln thng chi ph giao dch lin quan n vic mua v bn chng khon ngn hn thng thp hn chi ph c hi khi gi tin mt.

3. Qun tr thu chi tin mt

ht

tp

://

ki

nh

te

=> K = 0,000261. Phng sai ca dng tin t rng hng ngy l s2 = (2000)2 = 4.000.000. Gi s cng ty thit lp mc gii hn di l 0, s d tin mt v gii hn trn ti u s l:

24

h. o

rg

S d tin mt cng ty bo co trn s sch k ton t khi khp vi s d trn ti khon ngn hng. Chnh lch gia s d trn ti khon ngn hng vi s d trn s sch k ton gi l tin ang chuyn (float). Tin ang chuyn ny pht sinh do thi gian ch i thanh ton ngn hng. V d cng ty GMI hin c s d 100 triu ng ti khon ngn hng (NH). thi im cng ty c khon mua hng tr gi 100 triu ng ( cho n gin) tr bng cheque pht hnh vo ngy 08/07. Trn s sch cng ty th hin bt ton thay i lm cho s d tin tin gi ngn hng gim i 100 triu. Nhng trn ti khon ngn hng s d vn cha thay i cho n khi no ngi bn np cheque vo ngn hng, gi s vo ngy 15/07. Trc lc t cheque c np vo ngn hng s d trn ti khon ngn hng ln hn s d trn ti khon k ton ca cng ty. Kt qu cng ty c tin ang chuyn dng (s d trn ti khon NH > s d trn ti khon k ton). V th tin mt trc ngy 08/07 Tin ang chuyn = S d ti khon NH - S d ti khon k ton = 100 triu - 100 triu = 0 V th tin mt t ngy 08/07 n 14/07 Tin ang chuyn = S d ti khon NH - S d ti khon k ton = 100 triu - 0 = 100 triu Do trong khong thi gian ny t cheque cha n hn thanh ton nn s d ti khon NH ca GMI vn l 100 triu. Vic pht hnh t sc trn to ra mt khon tin ang chuyn do chi (disbursement float), khin cho s d ti khon k ton gim nhng s d ti khon NH cha gim. V d khc, gi s ngy 08/11 cng ty GMI nhn t cheque thanh ton t khch hng tr gi 100 triu ng. Gi s s d tin gi NH ca cng ty hin c 100 triu. Khi x l t cheque b phn k ton s ghi tng s d ti khon tin gi NH t 100 triu ln 200 triu. Tuy nhin, do t cheque cha c np vo ngn hng nn s d ti khon NH vn cha thay i v s tin 100 triu ny GMI vn cha s dng c. Gi s iu ny xy ra vo ngy 09/11. V th tin mt trc ngy 08/11

= 100 triu - 100 triu = 0

V th tin mt t ngy 08 n ngy 09/11 Tin ang chuyn = S d ti khon NH - S d ti khon k ton = 100 triu - 200 triu = - 100 triu ng Do trong khong thi gian ny t cheque cha n hn thanh ton nn s d ti khon NH ca GMI vn l 100 triu trong khi s d trn ti khon k ton tng ln 200 triu. Vic nhn v x l t sc ny to ra mt khon tin ang chuyn do thu (collection float), khin cho s d ti khon k ton tng nhng s d ti khon NH cha tng. Chnh lch gia tin ang chuyn do chi v tin ang chuyn do thu gi l tin ang chuyn rng (net float). Trong qun tr tin mt, cng ty thng quan tm n tin ang chuyn rng v s d trn ti khon NH hn l s d trn ti khon ca k ton. Qun tr tin ang chuyn lin quan n vic kim sot thu v chi tin. Mc tiu ca qun tr thu tin l ct gim khong thi gian gia thi im khch hng chi tr ho n v thi im t cheque c chi tr. Mc tiu ca qun tr chi tin l gim tc thanh ton, tc l gia tng khong thi gian gia thi im pht hnh cheque v thi im t cheque c xut trnh. 4. Chi ph do tin ang chuyn Thi gian tin ang chuyn do thu ko di t lc khch hng pht hnh cheque cho n khi tin c ghi c vo ti khon cng ty. Thi gian ny c th chia thnh 3 khu:

Thi gian chuyn cheque t ngi pht hnh n cng ty (mail float) Thi gian x l v k gi cheque vo ngn hng Thi gian cn thit ngn hng thanh ton cheque.

Hnh 8.5 di y m t thi gian chm tr do qu trnh thu nhn, x l v thanh ton cheque qua ngn hng. Tng ng vi qu trnh ny s lm pht sinh tin ang chuyn do thu.

ht

tp

://

ki

nh

Tin ang chuyn = S d ti khon NH - S d ti khon k ton

te

24

h. o

rg

Hnh 8.4: Qu trnh thu nhn, x l v thanh ton chequeThi im khch hng pht hnh cheuqe

Thi im cng ty nhn cheuqe

Thi im cng ty np cheuqe

Thi im cng ty nhn c tin

Thi gian

V d cng ty ABC nhn 2 khon thanh ton mi thng nh sau:S tin S ngy chm tr Tin ang chuyn Khon th 1 500.000.000 3 1.500.000.000 Khon th 2 300.000.000 5 1.500.000.000 Tng cng 800.000.000 3.000.000.000

S thu bnh qun hng ngy = 800.000.000 / 30 = 26.666.667 ng Tin ang chuyn bnh qun hng ngy = 3.000.000.000 / 30 = 100.000.000 ng S ngy chm tr bnh qun = (5/8)*3 + (3/8)*5 = 3,75 ngy Gi s li sut vay ngn hng l 10%/nm, li qui ra cho l hn 3,75 ngy s l: 0,1(3,75/365) = 0,00103 Hin gi ca s thu bnh qun hng ngy = (26.666.667) / (1 + 0,00103) = 26.639.229 ng Tn tht rng do chm tr thanh ton hng ngy = 26.639.229 - 26.666.667 = - 27.438 ng Tn tht rng do chm tr thanh ton hng nm = - 27.438 x 365 = - 10.014.870 ng.

5. u t tin tm thi nhn ri Cng ty, c bit l nhng cng ty hot ng mang tnh thi v, i khi c mt s lng tin tm thi nhn ri. Nhn ri y mang tnh tm thi cho n khi tin c huy ng vo kinh doanh. Trong thi gian nhn ri tin cn c u t nhm mc ch sinh li bng cch mua cc chng khon ngn hn. cc nc pht trin, th trng tin t pht trin vi rt nhiu cng c khc nhau m chng ta xem xt trong bi 2. Cc cng ty ln cc nc ny thng u t tin tm thi nhn ri ca h vo cc loi ti sn ti chnh ngn hn thng qua cc ngn hng thng mi hoc thng qua cc nh kinh doanh v mi gii u t. Cc cng ty nh thng s dng cc qu u t trn th trng tin t u t tin tm thi nhn ri v tr cho cc qu ny mt khon l ph nht nh. Vit Nam hin ti do th trng tin t cha pht trin nn ngoi vic gi tin tm thi nhn ri vo ngn hng vi li sut thng rt thp, cng ty kh kim c c hi u t no khc. Thnh thong c mt s cng ty tham gia mua tn phiu kho bc nhng xem ra iu ny cng chng my hp dn. L do l cn thiu th trng tin t th cp nhm gii quyt vn thanh khon kp thi khi cng ty cn huy ng tin nhn ri tr li mc ch kinh doanh.

ht

tp

://

ki

nh

c lng doanh s thu trung bnh hng ngy S ngy chm tr trung bnh ca khon thu Ly hin gi s thu trung bnh hng ngy.

te

Tin ang chuyn chm qua cc khu nh va m t khin cho cng ty tn tht chi ph c hi do tin cha kp thi a vo s dng. Chi ph do tin ang chuyn c quyt nh bng cch:

24

h. o

rg

D hin ti th trng tin t Vit Nam cha pht trin nn thiu cc c hi u t ngn hn khi cng ty tm thi d tha tin mt nhng vi xu hng ton cu ho v hi nhp ri y c hi s m ra. Bn nn chun b nm bt c hi ngay t by gi hn l th ng ngi ch cho n khi c hi thc s m ra. Bi 9: QUN TR KHON PHI THU (receivable) V HNG TN KHO (inventory) . 1. Qun tr khon phi thu Khon phi thu (accounts receivable or receivables) l s tin khch hng n cng ty do mua chu hng ho hoc dch v. C th ni hu ht cc cng ty u pht sinh cc khon phi thu nhng vi mc khc nhau t mc khng ng k cho n mc khng th kim sot ni. Kim sot khon phi thu lin quan n vic nh i gia li nhun v ri ro. Nu khng bn chu hng ho th s mt i c hi bn hng, do , mt i li nhun. Nu bn chu hng ho qu nhiu th chi ph cho khon phi thu tng v nguy c pht sinh cc khon n kh i, do , ri ro khng thu hi c n cng gia tng.

1.1 Chnh sch bn chu Khon phi thu ca cng ty pht sinh nhiu hay t ph thuc vo cc yu t nh tnh hnh nn kinh t, gi c sn phm, cht lng sn phm, v chnh sch bn chu ca cng ty. Trong cc yu t ny, chnh sch bn chu nh hng mnh nht n khon phi thu v s kim sot ca gim c ti chnh. Gim c ti chnh c th thay i mc bn chu kim sot khon phi thu sao cho ph hp vi s nh i gia li nhun v ri ro. H thp tiu chun bn chu c th kch thch c nhu cu dn ti gia tng doanh thu v li nhun, nhng v bn chu s lm pht sinh khon phi thu, v do bao gi cng c chi ph i km theo khon phi thu nn gim c ti chnh cn xem xt cn thn s nh i ny. Lin quan n chnh sch bn chu chng ta s ln lt xem xt cc vn nh tiu chun bn chu (credit standards), iu khon bn chu (credit terms), ri ro bn chu (credit risk), v chnh sch v quy trnh thu n (collection policy and procedures).

Gi s rng gi bn sn phm ca cng ty ABC Ltd. l 10$/ n v, trong chi ph kh bin trc thu l 8$. Hin ti cng ty hot ng cha ht cng sut nn s gia tng doanh thu khng i hi phi gia tng chi ph c nh. Doanh thu hng nm ca cng ty hin ti l 2,4 triu $. Nu ni lng chnh sch bn chu doanh thu k vng tng 25%. Gi s rng n gi hng bn khng thay i v chi ph c hi thc hin khon phi thu tng thm l 20%. Phn tch xem cng ty ABC c nn ni lng tiu chun bn chu sn phm hay khng? Bit rng k thu tin bnh qun ca khch hng mi tng thm l 2 thng. tr li c cu hi t ra chng ta cn phn tch v so snh xem li nhun m cng ty thu c c vt qu chi ph pht sinh do ni lng tiu chun bn chu hay k