Ph.D. Mustafa ÇORUH

Medipol Üniversitesi

Bilgisayar Programcılığı-MYO

Bilişim Teknolojileri (BT)

Google.classroom

Sınıf kodu:bqy7vj2

Bazı BT Araçları

Mustafa Çoruh

VII. Hafta

ADSL’nin birçok avantajları vardır (http://www.turbo.net.tr)

• Standart bakır telefon telleri üzerinden yüksek hızlı veri, ses ve görüntü iletişimini aynı anda sağlayabilen bir modem teknolojisidir (Şekil-3.8).

• Yeni bir alt yapıya gerek duymaksızın mevcut telefon hattı üzerinden yüksek hızda iletişim sağlar,

• Tek telefon hattı üzerinden aynı anda internet ve telefon iletişimi kurar,

• Kullanıcı tarafındaki cihaz (ADSL modem) maliyeti düşüktür ve kurulumu kolaydır,

• Bir ADSL bağlantısı ile birden fazla bilgisayar internete bağlanabilir,

• İnternet üzerinden eş zamanlı ses ve görüntü aktarımı, yani canlı web TV yayını izlenebilir,

• Alternatif hız seçenekleri (256 Kbps den 32 Mbps) sunar,

• Sürekli 7 gün ve 24 saat kesintisiz internet bağlantısı sağlar,

• Servis ve kullanıcı tanımlamalarında, kullanıcının isteğine göre statik veya dinamik IP ataması yapılabilir,

• İletişim ağında çıkabilecek sorunlar diğer veri aktarım sistemlerine göre daha hızlı çözülebilir,

• Şirket ve özel ağlara yüksek hızda erişim sağlar.

Şekil-3.8: ADSL Bağlantı Sistemi

Tablo-3.20: ADSL Uygulamaları

İstendiği An

Video Hizmeti

(Video On

Demand)

Bir video programına istenildiği anda çevrimiçi erişme ve

izleme imkânı sağlar.

Video Konferans

ADSL üzerinden görüntülü telefon ve video konferans

hizmetleri verilebilmektedir. Eğitim, toplantı, tartışma vb.

organizasyonlarda çok uzak mesafede bulunan kişilerle çok

kaliteli video konferans ortamı sağlar.

E-İş Çalışanların, işyerlerinde yaptıkları işi evlerinde

oluşturacakları küçük bir büro ortamında yapmalarını sağlar.

E-Öğretim Okullarda öğrencilere sınıftaymış gibi uzaktan eğitim imkânı

verir.

İnteraktif Şebeke

Oyunları

(Interactive

Network Games)

Çok kişiyle karşılıklı oynanan bilgisayar oyunlarını oynama

imkânı sağlar.

TV ve Ses

Yayınları

IP temelli şebekelere, ADSL ile erişim sağlanarak canlı TV

yayını yapmak ve CD kalitesinde müzik dinlemek

mümkündür.

Web TV

ADSL web TV servisi için mükemmel bir ortamdır. Web

TV’de sadece hızlı erişim değil aynı zamanda gerçek görüntü

iletimi de sağlanır.

E-Ticaret Güvenliği yüksek olduğundan internet vasıtasıyla çevrimiçi

olarak geniş bir ürün yelpazesinin satılmasını sağlar.

VoIP Teknolojisi

• Voice over İnternet Protocol (VoIP), insanların telefon konuşmalarını internet üzerinden yapmasını sağlayan Bilişim Teknolojisine denir.

• “Peki, neden herkes VoIP kullanmıyor?” diye sorulabilir. Ne yazık ki hala VoIP mimarisi ile İnternet arasında uyum problemleri bulunmaktadır. Tahmin edilebileceği gibi ses trafiği internet üzerinden gerçek zamanlı akışa halen sahip değildir. VoIP’de, sesin karşı tarafa gitmesi veya karşı tarafın onu duyması için beklenmesi gerekmektedir. Bu birazda internetin yoğunluğu ile alakalıdır.

• İnternet, birçok yönlendiriciden oluşan heterojen bir yapıya sahiptir, 20-30 civarında veya daha fazla yönlendiriciden geçerek yol almak zaman kaybettirmektedir.

VoIP eski telefon hatlarına (PSTN) göre avantajları

• Eğer PSTN hat kullanılıyorsa, genel olarak hat kullanıldığı sürece ücret ödenir. VoIP de ise bağlandıktan sonra istendiği kadar konuşulabilir. (Telefon hattı üzerinden internete bağlanılmadığı varsayılmaktadır.)

• Telekonferans: Normal telefon hattında aynı anda birden fazla kişi ile konuşulamaz. VoIP’de ise bunun tersine aynı anda birçok kişiyle görüşülebilir (Karşı tarafında VoIP kullanıyor olması lazım).

• VoIP teknolojisine yapılan yatırımlar nedeniyle hem kullanımı kolaylaşmakta hem de kalitesi artmaktadır. Çok yakın bir gelecekte tüm telefon hatlarının bilgisayar ağlarında olduğu gibi TCP/IP üzerinden yapılacağı beklenmektedir.

3D Yazıcılar

• 3D yazıcıyla dijital üç boyutlu bir dosyadan (üç boyutlu CAD çizim) üç boyutlu katı bir nesne üretim sürecidir. Bunu yapan makinelere 3D (üç boyutlu) yazıcı adı verilmektedir.

• 3D yazıcılar birçok farklı teknolojiyi kullanarak üretim yapabilmektedir. Günümüzde en popüler yöntem FDM (Fused Deposition Modelling) yâda birleştirmeli yığma teknolojisidir. Bu yöntemde ısı ile şekillendirilebilen termoplastik polimer malzemeler (PLA, ABS) kullanılmaktadır. Plastik malzemeler grubunda en yüksek malzeme mukavemetine bu teknoloji ile ulaşılmaktadır.

• En sonunda da istenmeyen malzemelerin, oyuncakların, ev aletlerinin veya paketleme malzemelerinin nano hammadde haline getirip 3D yazıcılarda tekrar kullanılması düşünülmektedir.

Tablo-3.21: 3D Yazıcı Kullanım Alanları (www.3bfab.com/)

Ürün Geliştirme

ve Tasarımcılar

Yeni ürün tasarımı için tasarımı yapılmış ürünleri

gerçekleştirmek için kullanılır.

Kalıpçılar Kalıp maliyetini düşürmek için prototip baskı yapmak için

kullanılır.

Mimarlar ve

İnşaat firmaları

Yeni bir projenin maketini ucuz ve hızlıca elde etmek için

kullanılır.

Yedek Parça ve

Sanayi

Herhangi bir ürünün veya makinenin parça tasarımı için

kullanılır.

Medikal

Uygulamalar

Medikal sektöründe birçok uygulaması olan 3 boyutlu

yazıcılar ile protezler, plastik alçı vs. üretmek için

kullanılabilir.

Oyuncak Sektörü Özelleştirilmiş oyuncak baskı yapılır.

Diğer

Kişiye özelleştirilmiş hediye tasarımı yapılır.

Maket yapımı ve robot tasarımı yapılır.

Kuyumcular için takı tasarımı yapılır.

Tablo-3.22: 3D Yazıcı Satın Alınırken Dikkate Edilecek Hususlar (www.3bfab.com/)

Donanım

(Hardware)

3D yazıcının uzun ömürlü ve güvenilir bir donanıma sahip

olması gerekir.

Yazılım (Software)

3D yazıcının yazılımı baskı kalitesi için çok önemli bir

etkendir. 3D yazıcının yazılımı bilgisayardaki 3 boyutlu

çizimi yazıcıya aktarır ve bunu yaparken baskı kalitesini

hesap etmektedir. Çizimdeki kıvrımlara destek (support)

atılacağı için, yazılımın kolayca temizlenebilecek destekleri

hesaplaması gerekir.

Baskı tutarlılığı ve

istikrar

3D yazıcıları karşılaştırınca, en önemli faktörlerden biri

tutarlı ve istikrarlı çalışmasıdır. Birçok 3 boyutlu yazıcı

kaliteli baskı yapabilir fakat değişik çizimlerde aynı

performansı göstermeyebilir.

Baskı kalitesi ve

detay

100 mikron (0.1 mm) katman kalınlığında çözünürlük ve

üzeri baskı detayına sahip olmalıdır.

Hammadde fiyatı 3D yazıcının kullandığı hammadde fiyatı maliyetlere yansır.

Teknik destek ve

eğitim

3D yazıcı alırken hem yazıcıda oluşabilecek parça

problemleri hem de doğru kullanım için gerekli eğitimi

sağlayabilecek güvenilir bir firmadan alınması tercih

edilmelidir.

Şekil-4.8: İnsan Beyninin Bilgi İşleme Süreci (Yalın, 2004:85)

Duyusal

Bellek

Kısa Süreli

Bellek

ALICILAR

UYARICILAR

Uzun Süreli

Bellek

İnsan Beyninin Öğrenim Fizyolojisi • Duyusal bellekte veriler 0.5-4 saniye kalıyor. Dikkat verilmezse kayboluyor. • Kısa süreli bellekte 15-20 saniye kalıyor. Üzerinde işlem yapılmaz ise

kayboluyor. • Uzun süreli bellekte ise günlük, haftalık ve aylık tekrar sayesinde

unutulmadan uzun süre kalabiliyor. • Miller tarafından 1956’da yapılan araştırmada kısa süreli bellekte

işlenebilecek bilgi miktarının 7+2 birim olabileceği belirtilmiştir. • Bir birimlik bilginin kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılması 6-10

saniye almaktadır. • Normal bir konuşma hızıyla anlatımda ise bir dakikada 150 sözcük

söylenmektedir. Aşağı yukarı her 5 sözcükte bir fikir (bir birim bilgi) üretilmektedir. Bu durumda öğrenci, dakikada (150/5=) 30 fikri, yani anlamı almakla yükümlü tutulmaktadır.

• Öğrenci bu fikir bombardımanı karşısında diyelim ki çok önemli olan 15 anlamda dikkat etse bile, dakikada ancak bunların 6’sını işleyerek uzun süreli belleğe gönderebilecek bir fiziksel kapasiteye sahiptir. Durum böyle olunca da, öğrenci geri kalan dokuz önemli fikri alamamakta ve kaçırmaktadır. Kısa süreli belleğin işlem hacminin sınırlı olması nedeniyle öğrenci hızlı bir biçimde ardı ardına gelen fikirleri anlamlandırıp uzun süreli belleğe gönderemeden unutmaktadır.

Veritabanları (Databases)

Mustafa Çoruh

VIII. Hafta

Veritabanı Nedir?

• İşletmelerde veritabanları (Database), belli bir konuda, birbiriyle ilişkili kayıtlar topluluğu olarak tanımlanmaktadır.

• Veritabanları, bilgisayar dosyalarında kayıtlı olan herhangi bir veriye hızlı bir şekilde ulaşmayı sağlayan bilgisayar programlarıdır (Çoruh, 2017).

• VT’lerin temel fonksiyonu işletmelerin olayları (satış veya stok hareketleri, bankalardaki hesap hareketleri, muhasebe işlemleri gibi) takip etmesine ve güncellemesine yardım etmektir.

• VT’ler veri değerlerinin iniş çıkışına, gidişatına ve eğilimlerine bakarak bazı bilinmeyenleri azaltma yoluyla doğru karar verme oranını artırmak için kullanılmaktadır. Bu sayede VT’ler karar vermeye yardımcı olan enformasyon ve bilgi üretimine yardımcı olmaktadırlar.

• Veritabanları genellikle bilgisayarların kullandığı en küçük veri parçası bit (0 veya 1) başlayan ve karakter (byte), alanlar (attributes), kayıtlar (records), tablolar (tables) ve Veritabanı dosyası şeklinde devam eden bir hiyerarşiyle organize edilir. Yani Veritabanı, dosyalardan, dosyalar tablolardan, tablolar kayıtlardan, kayıtlar alanlardan, alanlar karakterlerden ve karakterler de bitlerden oluşmaktadır (Gökçen, 2007:125 & Çınar, 2014:76).

• Varlık İlişki Diyagramları (VİD), VT’lerin kavramsal modelleridir.

Şekil-2.3: Veritabanı Oluşum Hiyerarşisi (Kul, 2013:155)

1, 0, 1,

1,0, 0,0

01100011

101100001

011011101

Can Can

Çoruh 1.1.1962 VTY

Bit Byte

Kayıt Alan

Adı Soyad

ı

DTarih

i

Ünvan

Can

Çoruh 1.1.1962 VTY

Burak Oğuz 1.1.1993 Paz

Buğra

Diniz Satış

Tablo (Personel)

Veritabanı (Pazarlama)

Personel, Maaşlar

Müşteriler, Faturalar

Satışlar, Stoklar

1.1.1998

Zamanla Geliştirilen Veritabanı Türleri

(Çoruh, 2017:41)

• Dosya işlem veritabanları,

• İlişkisel (Relational) veritabanları,

• Nesne tabanlı (Object Oriented) veritabanları,

• Çok Boyutlu (Multidimensional) veritabanları (veri ambarları da denmektedir),

• Büyük veri ve NoSQL veritabanları.

İlişkisel VT Tasarım Aşamaları (Çoruh, 2017:39)

• Veritabanı dosyası oluşturma,

• Tabloları oluşturma – Takip edilecek veri grupları,

• Alanları oluşturma – Veri grubunun özellikleri,

• Her bir tablo için Anahtar Alanı (Primary Key-PK) belirleme – Bir satır veriyi tek (unique) olarak tanımlayan alan,

• Tablolar arası ilişkileri belirleme,

• Bilgi alanlarını (domain) belirleme - bir alana yazılabilecek veri kümesi,

• Kısıtlamaları veya sınırlamaları belirleme - bir alana yazılabilecek verinin sınırlanması,

• İş mantığı ve kuralları belirleme,

• Arayüz form ve raporların oluşturulması.

Tablo-4.7: VTYS Avantajları ve Sakıncaları (Çoruh, 2017:40 & Çınar, 2014:62)

Avantajları Sakıncaları

o Verileri kolayca çağırır ve birleştirebilir,

o Olan verilere dokunmadan yeni verilerin eklenmesini

sağlar,

o Verilerin tekrarını azaltılarak SD’de yer tasarrufu sağlar,

o Veriyi kullanacak arayüz programlarından bağımsızlaştırır,

o Veriyi anlaşılabilir ve kullanıcıya yakın hale getirir,

o Verilerin yönetimini ekonomik hale getirir,

o Verilere kolay, güvenli ulaşım ve güncelleme sağlar,

o Merkezi bir güvenlik sistemini kolayca oluşturur,

o Kullanıcılara, aynı anda aynı veriye erişme olanağı tanır,

o Veriye erişimi kullanıcıların tanımlanan yetkileri

doğrultusunda sağlar ve ilgisiz kişilerin veriye erişmesini

engeller.

o Veriler kolayca

değiştirilebilir

o VTYS

bozulursa tüm

programlar

çalışamaz hale

gelir,

o Çok iyi bir

güvenlik

sistemi

gerektirir.

İlişkisel VTYS’lerin fonksiyonları (Çoruh, 2017:66):

• Veritabanı nesnelerini yaratma (create), ekleme (append), silme (drop) ve güncelleme (alter),

• Verileri kullanıcıların isteği doğrultusunda girme (insert), güncelleme (update), silme (delete) ve gösterme (select),

• Veri işlemeyi kontrol etme,

• Verinin güvenliğini (security) ve bütünleşmesini (integrity) sağlama,

• Programcılar için kolayca veri tanımlayabilme, veriye ulaşma ve güncelleme sağlama,

• Veritabanı yöneticileri (VTY) için güvenlik, yedek alma (backup) ve yeniden yükleme (restore) gibi yönetim fonksiyonları sağlama.

Veritabanı Yönetim Sistemleri (VTYS)

• İşletmelerde toplanan sayısal verilerin bilgisayarlarda yönetilmesi, işlenmesi ve depolanması için geliştirilen veya kullanılan yazılımlara Veritabanı Yönetim Sistemleri (VTYS) denmektedir.

• VTYS kullanıcılar ve yazılımcılar ile VT arasında iletişimi sağlayan yazılımlardır. Kullanıcılar sorgulama yapabilir, rapor alabilir veya kayıtları güncelleyebilir.

• VTYS verilerin fiziksel yapılardan soyutlanmasını sağlayarak tasarımcılara yardım eder.

• VTYS’ler tek sorguyu birden fazla CPU’da çalıştıramaz. Ancak birden fazla sorguyu aynı anda farklı CPU’larda çalıştırılabilir.

• İVT yapısal bir VT’dir. XML ise yarı yapısaldır.

• ADO ile farklı VT sistemleri arasında veriler XML dosyası olarak paylaşılabilmektedir.

• PK İVT’de fiziksel bir nesnedir aynı diğer VT nesneleri gibi: Default, index vs.

• VT’de kayıt miktarı önemli bir değişkendir. 1000 adet kayıtla 1 milyon adet kayıtın sorgusu farklıdır.

• İVT’de iyi performans için uzman kişilerin çalıştırılması gerekir, VA’da gerekmeyebilir.

Tablo-4.8: İlişkisel VTYS’lerin Tercih Edilme Sebepleri (Çoruh, 2017:40)

Zaman Büyük yazılım projelerinin kısa sürede tamamlanmasını yardım etmesi.

Hız ve Güvenilirlik Verinin bilgisayara tanıtılması, sınıflandırılması ve sorgulanmasında hem hız, hem de güvenirlilik sağlaması.

Verimlilik

Gerek kullanıcı gerekse programcının istenen işlemleri kolayca yapabilmesi sayesinde personelin en verimli şekilde çalışması ve üretime katılmasını sağlaması (1/36 daha hızlı).

Uyumluluk Farklı donanım ve yazılım ortamlarında uyumlu (compatible) olarak çalışabilmesi.

Veri işleme kapasitesi

Hızlı bir şekilde veri işleyebilmesi nedeniyle, yüksek performansla çalışabilmesi.

Erişim kolaylığı Değişik yerlerdeki verilere ulaşımı çok kolay ve hızla hale getirmesi.

Tablo-4.8: İlişkisel VTYS’lerin Tercih Edilme Sebepleri (Çoruh, 2017:40)

Ekonomiklik

Bir kere yatırım yaptıktan sonra maliyeti sadece yeni sürümler için güncelleştirme maliyetidir. Uzun dönemde işletme maliyetlerini düşürmesi ayrı bir özelliğidir. Başlangıç olarak belli büyüklükte RAM ve SD'ye, hızlı bir işlemciye ihtiyaç duyması ve her 2 kullanıcıya 1 MB’lık RAM gerektirdiği unutulmamalıdır. Ancak uzun vadeli bir yatırım olması nedeniyle maliyetinin zaman içine dağıtılabilmesi.

Grup çalışmasına uygunluk

Paralel çalışmaya yani grup çalışmasına çok müsaittir. Bu sayede proje yazımlarının çok kişiyle kısa zamanda bitirilebilmesi.

Etkin kapasite kullanımı

Tekrarlanan veri (data) olmaması nedeniyle daha efektif Sabit Disk (SD) kullanımını sağlaması.

Çok kullanıcılı ortamlara uygunluk

Çok kullanıcılı ortamlar için geliştirildiğinden işletmelerin çalışma ortamına uygun bir yapıda olması.

Ağ (Network) özelliği

Tüm ağ protokollerini desteklemesi nedeniyle uzak ülke ve şehirlerarası veri transferini kolaylaştırması.

Üst yönetim desteği

Üst yönetimin kullanmasını kolaylaştırması.

Yazılım geliştirme desteği

En önemli özelliği, veriden bağımsız olarak BS yazılımları geliştirmeye imkân tanımasıdır.

Veritabanları veya VTYS’lerin bozulma sebepleri aslında bilgisayarların bozulma sebepleriyle aynıdır

• Elektrik kesintisi,

• İşletim sisteminden düzgün çıkılmaması,

• Bilgisayar ağlarında oluşan hatalar,

• Virüsler,

• Dosya saklama anında aktif hale gelen mesajlar (screen savers, network mesajı gibi),

• Disk sürücüsündeki bozulmuş alanlar veya bozulmuş dosya atama tabloları.

Şekil-4.3: Web Üzerinde VT Bağlantısı (Cura, 2009:154)

Açık Kaynak Kodlu Yazılımlar

Mustafa Çoruh

IX. Hafta

Açık Kaynak Kodlu Özgür Yazılımlar

• Özgür yazılımın kurucusu kabul edilen Richard Stallman’a göre özgür (Açık kaynak Kodlu) yazılımın özellikleri şunlardır:

• Kullanıcı, programı herhangi bir amaç için kullanma özgürlüğüne sahiptir.

• Programcı, kendi ihtiyaçlarına göre programda değişiklikler yapma özgürlüğüne sahiptir.

• Programcının, açık kod bir yazılımı ücretsiz veya ücretli yeniden dağıtma özgürlüğü vardır.

• Programın değiştirilmiş sürümlerini de dağıtma özgürlüğü vardır. Bu şekilde diğer insanlar da iyileştirilen koddan yararlanabilir.

Açık Kaynak Kodlu Özgür Yazılımlar

• Dünya’daki birçok farklı kişi ve firmanın desteği ve yardımlarıyla gelişmelere ve kullanılan teknolojilere daha kolayca adapte olan ve esnek bir yapıyla gelişen özgür yazılımlar çoklu platformlara uygun halde gelişmektedir:

• IBM S/390,

• PC,

• Compaq IPAQ,

• Casio Saat.

Açık kaynak kodlu yazılımlar Genel Kamu Lisansı (GPL- General Public Licence) adı altında dağıtılmaktadır

ve şu özelliklere sahip olmalıdır (http://www.belgeler.org/sss/sss-gnu.html):

• GPL, FSF tarafından geliştirilen ve kamunun kullanımına sunulan bir bilgisayar lisansıdır.

• GPL pek çok özgür yazılım tarafından kullanılmaktadır.

• GPL’in en fazla kullanıldığı platformlardan birisi Linux işletim sistemidir.

• Bir yazılımı GPL altında yayınlamak, yazara telif hakkı güvencesine ek olarak yazılımının başkaları tarafından özgür yazılım felsefesine aykırı olarak dağıtılamayacağı güvencesini verir.

• Linux çekirdeği de GPL lisansının şemsiyesi altında geliştirilmektedir.

Linux İşletim Sistemi

• Linux, Helsinki Üniversitesi’nde öğrenci iken Linus Torvalds’ın evindeki 386 işlemcili kişisel bilgisayarında kullanmak üzere geliştirmeye başladığı bir işletim sistemi çekirdeğidir.

• Linux çekirdeği GNU/GPL lisansı altında geliştirilmektedir. Bunun doğal sonucu olarak kaynak kodları herkese açıktır.

• Linux Çekirdeği’nin özellikleri: • Çok görevlilik (Multi tasking): Tek bir işlemciyi aynı anda birden fazla işi yerine

getirebilecek şekilde paylaştırma tekniği.

• Sanal bellek (Virtual Memory): Bilgisayarın belleğini tekrarlanabilir ve genişletilebilir şekilde kullanarak performans yükseltme.

• Hızlı TCP/IP sürücüleri: Hızlı, güvenilir iletişim.

• Çoklu kullanıcı desteği: Binlerce kullanıcının bilgisayarı ister ağ üzerinden ister terminal üzerinden aynı anda kullanabilmesi.

• Korumalı kip (Protected mode): Sistemin stabilizesi (sağlamlık-denge) için kaynaklara erişim kontrolü.

Tablo-4.9: Özgür Yazılım Örnekleri

Ofis Uygulamaları Yazılım Geliştirme

OpenOffice.org,

StarOffice (Sun Microsystems),

AbiWord, Gnumeric (Gnome Office),

KOffice, LaTeX, LyX,

Applix Office Suite.

Programlama (C/C++, Java, Lazarus,

Pascal, Perl, PHP, Python, AWK, Java),

Web Programlama (PHP, CGI, Java

Servlet), Veri Tabanları,

IDE’ler (KDevelop, QtDesigner, Anjuta,

Glade, Kylix, Komodo, IDE Studio,

BlackAdder).

İnternet / İletişim Uygulamaları Multimedya

Web: Konqueror, Mozilla, Galeon,

Opera, Lynx,

E-Posta: Evolution, KMail, Pine,

Mutt,

IM: Sim, Licq, Gaim, MSN

Messenger, Yahoo, Messenger,

FTP: Gftp, NcFTP, Kbear.

Müzik çalarlar: XMMS, Zinf, Kaboodle,

Noatun, Rythmbox,

Audio düzenleyiciler: Audacity, Brahms,

Ecawave, Kwave, Xwave, Grip,

Video, VCD, DVD,

DivX oynatıcılar: Xine, Mplayer,

Xmovie, Ogle, Totem.

Oyunlar Grafik işleme ve görüntüleme

Quake III Arena, Heroes, Soldier of

Fortune, Sims, Sim City, Rail Road

Tycoon, WineX ile Windows için

yazılmış birçok oyun Linux’ta

oynanabilmektedir (örneğin Half

Life, Counter Strike).

Gimp, Blender, Maya, Povray, Gphoto2,

Kamera.

Pardus İşletim Sistemi

• Pardus, TÜBİTAK-UEKAE (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü) bünyesinde yürütülen bir işletim sistemi geliştirme projesidir. Pardus açık kaynak kodlu ve GPL/GNU (Genel Kamu Lisansı) ile dağıtılan bir özgür yazılımdır. Pardus, oluşturulacak dağıtımın adıdır. Pardus adı, nesli tamamen tükenmiş ya da tükenmekte olan Anadolu Pars’ından (Panthera Pardus tulliana) gelmektedir.

• 27 Aralık 2005’te yayınlanan ilk kurulabilir sürümü olan Pardus 1.0’dan bu yana da Pardus TÜBİTAK'ın liderliğinde ve ağırlıklı olarak TÜBİTAK tarafından geliştirilmektedir. Pardus projesi günümüzde, “Kurumsal destek alan bir özgür yazılım projesi” olarak yeniden yapılanmaktadır. Bu sürecin sonunda ürünler bazında Pardus'un şu şekilde olması planlanmaktadır (http://www.pardus.org.tr/): • Camia tarafından sürdürülen dağıtım (Topluluk Sürümü),

• Kurum (TÜBİTAK) tarafından sürdürülen dağıtım (Kurumsal Sürüm),

• Kurum (TÜBİTAK) tarafından desteklenen çok sayıda özgür yazılımlar (Uygulama Yazılımı).

Virüsler ve Bulut Bilişim (BB)

Mustafa Çoruh

X. Hafta

Virüsler • Virüsler en çok e-posta ve internetten indirilen dosyalar

vasıtasıyla bulaşmaktadır. E-Posta ile virüs bulaşması, e-Postaların çalıştırılabilir eklentileri sayesinde olmaktadır.

• Gerekli işletim sistemi güncellemeleri yapılırsa virüs bu tür açıklardan yararlanıp kullanıcıdan habersiz bulaşma şansını yitirmektedir.

• En yeni virüs saldırıları ise internet solucanlarından gelmektedir.

Bilgisayar virüsleri şu zararlara sebep olabilirler • Ekrana can sıkıcı mesajlar çıkararak çalışmayı bölebilir veya

engelleyebilirler,

• Bilgisayarın hafızasını ve/veya disk alanını kullanarak kullanıcının bu kaynaklara verimli olarak erişmesini engelleyebilirler,

• Kullanılan dosyaların içeriklerini bozabilir veya silebilirler,

• Kullanılan bilgisayar programlarını bozabilir, çalışmalarını yavaşlatabilirler,

• Sabit disklerin tamamını ya da önemli dosyaların olduğu kısımlarını silebilirler.

Bilgisayar Virüs Çeşitleri • HOAX

• Truva Atı (Trojan Horse)

• Makro Virüsleri

• Casuslar (Spyware)

• İnternet Solucanları (Worms)

• Reklam (Adware)

• BIOS ve CMOS

• Nyxem

• İstenmeyen E-Postalar (Spam)

• Visual Basic Script (VBS)

• Çerezler (Tracking Cookie)

• Tuzak Kapanları (Trap doors)

• Sömürmek (Exploit)

Bilgisayar Anti-Virüs Yazılımları • Bilgisayarların virüs kapıp kapmadığını saptayan bilgisayar

programlarına “anti-virüs” programı denir. Bu programlar, bilgisayarların virüs kapabileceği her tarafını (hafıza, boot sector, çalıştırılabilir programlar, dokümanlar vb.) tararlar. Bütün anti-virüs programları üç temel işleve sahiptir:

• Virüs arama, bulma (Virüs Scanner),

• Bulunan virüsü temizleme (Virüs cleaner),

• Bilgisayarı virüslerden korumak için bir koruyucu kalkan oluşturma (Virüs shielder).

Virüslere Karşı Alınabilecek Önlemler • Önemli dosyaların (sistem dosyaları, önemli kişisel dosyalar vb.) yedekleri alınmalı.

• Şüpheli bir şekilde alınan bir program çalıştırılmadan hemen silinmeli.

• Tanınmayan kişilerden gelen emailler açılmamalı. Özellikle porno, şaka ve resim eklenmiş emailler.

• İşletim sistemi güncel tutulmalı. Windows İşletim Sistemleri’nin güncelleştirmeleri için şu linkten yararlanıla bilinir http://windowsupdate.microsoft.com.

• Gerekmedikçe dosya paylaşımı yapılmamalı. Paylaşmak gerekiyorsa şifreli ve “salt okunur” paylaşım kullanılmalı.

• Gerekmedikçe sunucu (server) nitelikli işletim sistemleri kurulmamalı.

• Web sunucusu olarak güncellenmemiş IIS kullanılmamalı.

• Boot işleminin kesinlikle sabit diskten olmasına özen gösterilmeli.

• Ofis programlarında bilinmeyen makrolar çalıştırılmamalı.

• Yaygın olmayan ve dolayısıyla halen virüs yazılmayan alternatif büro programları kullanılmalı. (2.12 deki özgür yazılım kısmı) (örneğin OpenOffice): ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/mirrors/openoffice/.

• E-posta ile gelen çalıştırılabilir dosyalar sadece e-postayı gönderen kişi tanınıyorsa çalıştırılmalı.

Anti-virüs programı Seçimleri • Dosya sistem bazında virüs taraması yapabilmelidir.

• Map edilmiş klasörleri de tarayabilmelidir.

• Kullanıcıları ve sunucuları disk, disket, CD gibi çevre birimlerinden bulaşabilecek virüslere karşı koruyabilmelidir.

• Web ara yüzü ile kolayca yönetilebilmelidir.

• Kullanıcı yetkilendirme hakkını şifreli olarak verebilmelidir.

• Güncel virüs bilgilerini aldığı ‘ Virüs Pattern ‘ dosyasını internet aracılığı ile istenilen zaman aralıklarında otomatik olarak güncelleyebilmelidir.

• Bilgisayar Ağ yöneticisine olası virüs aktivitesi ile ilgili email atabilmelidir.

• Auto-Clean özelliği olmalı, virüsleri temizleyebilmeli, silebilmeli veya karantinaya alabilmelidir.

• Virüs kayıtları tutabilmeli ve gerektiğinde bu kayıtların incelenmesini sağlayabilmelidir.

• MS Windows, Linux ve Unix işletim sistemlerini desteklemelidir.

• Şirket-çapında koruma sağlayacak Anti-virüs programı bilgisayar ağ sistemi içinde her noktayı virüslere karşı koruyabilmeli ve tüm ağa yönelik olmalıdır.

Bulut Bilişim (BB) Teknolojileri

• BB, işletmeler ve bireylerin veri işleme, depolama, yazılım ve diğer hizmetleri alması için, başta internet olmak üzere bir ağ üzerinden sanal kaynak havuzu oluşturulmasıdır. BB kaynakları (SD, uygulama yazılımları, veri işlem gücü) kullanıcıların fiziksel konumlarından bağımsız olarak kullanıcılara sunulmaktadırlar.

• BB, Şekil-4.4’de görüldüğü gibi servis sağlayıcılar kanalıyla BT kaynaklarının paylaşılmasını uygun bir şekilde sağlayan ağ erişim modelidir.

• BB’nin en önemli sorunu kişisel ve profesyonel verileri depolayan bilgisayarlara sadece internet kanalıyla bağlanılabilmesidir.

• BB teknolojileri sayesinde gelişen bir uygulamada sanallaştırmadır. Sanallaştırma tek bir fiziksel kaynağın (sunucu veya depolama aygıtları gibi) kullanıcıya birden çok mantıksal kaynak olarak görünmesine olanak verir.

• Sanallaştırma Yeşil öncelik (inisiyatif) olarak enerji kullanımının azaltılmasını sağlayan en yeni teknolojidir.

• Bulut Bilişim öncelikle kendi donanım ve yazılımını satın alma imkânına sahip olmayan küçük ve orta ölçekli işletmeler için cazip görünmektedir.

• BB elektrik kurumları gibi çalışmaktadır. Kullanıcı herhangi bir altyapı kurmadan bilişim kaynaklarını (elektrik gibi) kullanabilmektedir.

• BB sanal bir ağa erişim modelidir.

Şekil-4.4: Bulut Bilişim Çalışma Modeli (Gorelik, 2013)

• Bunların dışında BB servis hizmeti olarak, Ağ (Network as a service, NaaS), Veri (Data as a service, DaaS), İletişim (Communications as a service, CaaS) gibi hizmetler de verilebilmektedir. Günümüzün artan pazar ihtiyaçları doğrultusunda yazılım, platform ve altyapı hizmetleri daha yoğun olarak kullanılmaktadır (Nizam, 2016:340).

Tablo-4.12: Bulut Bilişim Hizmet Türleri (Nizam, 2016:340) Hizmet Türü Açıklama Örnek

Yazılım Hizmeti (Software as a Services-SaaS)

Kurumların ihtiyaç duyduğu son kullanıcıya yönelik yazılımları internet üzerindeki bir BB servis sağlayıcıdan almasıdır. Ofis yazılımları (MS Office 365), Kurumsal kaynak planlama, müşteri ilişkileri yönetimi gibi modüller bu kapsamdadır.

MİY, E-Posta, İletişim, Oyunlar, Sanal masaüstü yazılımları

Platform Hizmeti (Platform as a Service-PaaS)

Servis sağlayıcı, müşteriye kendi uygulamasını geliştirip çalıştırabileceği bir platform sunar. Bu platformda uygulama geliştirme, uygulamanın çalışacağı ortam, tamamlayıcı servisler ve altyapıları (kimlik doğrulama, sürüm yönetimi vb.) bulunur. Örneğin bir VT sunucusu bu yolla alınabilir.

Veritabanı, Web Sunucu, uygulama tasarım yazılımları (C#,VB)

Altyapı Hizmeti (Infrastructure as a Service-IaaS)

Müşteri ihtiyacı olan işlemci, depolama, ağ kaynağı ve diğer temel bilişim kaynaklarını kendisi yapılandırabilmekte ve bunların üzerine ihtiyacı olan işletim sistemi ve uygulamaları kurabilmektedir.

Sanal Makine, Sunucular, depo alanı, ağ hizmeti, yük dengeleme

Bulut teknolojisini tetikleyen 3 tane önemli nokta bulunmaktadır (Intellium, 2012)

• Her zaman ve her noktadan erişim. Erişim artık olgunlaşan altyapılar sayesinde Türkiye ve dünyada engel olmaktan çıkmıştır.

• Erişim noktaları gittikçe çoğalmaktadır. Gelişmeler doğrultusunda insanlar bu ortamlara güvenmeye başlamışlardır. Tabi şirketlerde bu güven ortamlarının yaratılabilmesi için çok çaba sarf etmektedirler.

• Bilişim gücü sağlaması. İnternet’in insan hayatının 24 saatinde yer almaya başlamasından dolayı, bulut teknolojisi kişi ve firmalara avantajlar ve kolaylıklar sağlamaktadır.

Tablo-4.13: Bulut Bilişim Teknolojisi Özellikleri ve Faydaları (Nizam, 2016:341 & Mell-Grance, 2009)

Hızlı elastikiyet Veri işlem kaynakları değişen kullanıcı talebine göre hızla artırılıp azaltılabilmektedir (NIST, 2009).

Şeffaflık

BB hizmeti veren firmaların sistemlerindeki farklılıkların kullanıcılardan gizlenmesi, yani tek bir sistem görüntüsünün olması olarak tanımlanır. Yerel ve uzak kaynaklara aynı anda ve aynı şekilde erişilebilmesi, sistemdeki donanımsal hataların kullanıcıya yansımaması, bulutun içindeki sayısız kaynağın ortak kullanılabilmesi, servis sağlayıcıların çoklu noktalarda veri depoladıkları ve yedekledikleri için veri kaybı yaşanmaması ve veri eşlemesinin kullanıcıya yansımaması gibi faydalar sağlar.

Ölçeklenebilirlik

Sistemdeki kaynakların (donanım, yazılım vs.) ilerideki veri işlem gereksinimlerini karşılamak üzere kolayca genişletilebilme yeteneğidir. Ölçeklenebilirlik, daha fazla kullanıcı/kaynak sayısı, coğrafya ve yönetim olmak üzere üç farklı boyutta ele alınır. İyi bir bulut sistemi, ölçeklenebilir özelliği sağlarken, performans ve yönetimsel olarak sorun yaşatmaması veya yönetimsel zorluklar oluşturmaması gerekir.

Her zaman ve her noktadan erişilebilirlik

BB servisleri herhangi bir yerden herhangi bir cihaz ile internet üzerinden erişilebilir. Fiziksel donanımdan bağımsız olarak çalışması nedeniyle donanım arızaları hizmetlerde bir kesintiye neden olmaz. Bu anlamda BB servisleri yüksek erişilebilirlik sağlar. İyi bir BB hizmetinin erişilebilirlik süresi %99,99 olmalıdır. Bireyler BB kaynaklarına erişmek için, mobil platformlar da dâhil olmak üzere standart kablolu ve kablosuz ağları ve internet araçlarını kullanabilirler (NIST, 2009). Daha öncede belirtildiği gibi, BB kaynaklarına erişim artık olgunlaşan altyapılar sayesinde Türkiye ve dünyada sorun olmaktan çıkmıştır (Intellium, 2012).

Performans

Tüm işlemler bulutta gerçekleşirken diğer programlara oranla çok daha az sistem kaynağı tükettiği için sistemlerde herhangi bir performans kaybı yaşanmaz. Ayrıca sistemdeki donanım hataları kullanıcıya yansımaz, hata oluşan makine yerine diğer makinalar sistemde bir performans kaybı olmadan çalışmaya devam eder.

Tablo-4.13: Bulut Bilişim Teknolojisi Özellikleri ve Faydaları (Nizam, 2016:341 & Mell-Grance, 2009)

Sınırsız depolama kapasitesi

BB kullanan bilgisayarlar çok düşük saklama alanına sahip olsa bile bulut sistemi üzerinde neredeyse sınırsız veri depolama imkânlarından faydalanabilirler. Tek bir bulut kümesi petabaytlarca veri depolayabilir. Bu rakamlara anlam kazandırabilmek için; ortalama bir bilgisayarın 500 GB veya 1 TB sabit disk kapasitesi olduğunu düşünülürse, 1 PetaByte 1024TB veya 1 milyon GB demektir. Bugün Google, Facebook, Amazon ve Microsoft gibi firmalar sunucularında yüzlerce PetaByte veri depolayabilmektedirler.

Erişim noktalarının gittikçe çoğalması

Gelişmeler doğrultusunda insanlar bu ortamlara güvenmeye başlamışlardır.

İşlem gücü sağlaması

İnternet’in insan hayatının 24 saatinde yer almaya başlamasından dolayı, bulut teknolojisi kişi ve firmalar arası işlemleri yerine getirmek için avantajlar ve kolaylıklar sağlamaktadır (Intellium, 2012).

Talep durumunda bireysel hizmet

Bireyler sunucu zamanı veya ağda depolama gibi veri işlem yeteneklerini kendileri elde edebilirler (NIST, 2009).

Bağımsız kaynak havuzu (Fiziksel yer)

Veri işlem kaynakları birden fazla kullanıcıya hizmet vermek için kullanıcı talebine göre dinamik olarak atanan farklı sanal kaynaklara sahip bir havuzdur. Kullanıcı işlem kaynaklarının fiziksel olarak nerede olduğunu genellikle bilmez (NIST, 2009).

Ölçülen hizmet kadar ödeme

BB ücretleri gerçekte kullanılan kaynakların miktarına dayanır (NIST, 2009).