Philosophical -Theological Research (JPTR) Vol.19, No. 3 ... file17 | ا صلام w انیس نبا ،یبااف هاگ ی ب هیکت اب یح تفای یبن شلن همدقم هک

The Journal of Philosophical -Theological Research (JPTR) Vol.19, No. 3, Autumn 2017, Issue 73 (pp. 65-86) DOI: 10.22091/PFK.2017.265.1152

(2۱-۱0)، ص۱۱یاپی، شماره پ۳۱۷۱ زیینوزدهم، شماره سوم، پا سال

The Role of Prophet in Receiving Revelation, Based on Farabi, Mulla Sadra and Avicenna's View

and a Critique of Some Contemporary Intellectuals' View

'Atiyyah Sadat Feiz

Fatimah Soleimani

Received: 21/05/2017 ׀ Accepted: 12/09/2017

Abstract

Muslim thinkers have scrutinized and analyzed the very important issue of revelation

and how a prophet received it. Among them, Farabi is the first thinker who

systematically analyzes revelation and prophethood. He provides an epistemological

explanation for revelation and believes that prophet's acquired intellect receives revealed

knowledge and forms realities and intelligible entities with the help of imaginal power,

having transcended and attached to active intellect. Considering a role for intuitive

power in the process of revelation and explaining the levels of intellects, Avicenna also

believes that prophet receives intellectual realities and forms them with the help of

imaginal power. Similarly, Mulla Sadra believes that active intellect actualizes potential

intellect. He believes that the revealed are distinct form the unrevealed in terms of the

quality of receiving intelligibles, their quantity and how they join to the origin of

intelligibles. He uses intuitive power and sacred intellect to explain the distinction.

These three philosophers believe that prophet is the "recipient" of revelation, who

receives sciences through intellects and then without intermediary, having joined to or

united with the invisible world.

Keywords:

revelation, prophet, Farabi, Avicenna, Mulla Sadra, imaginal power, intuition, sacred

intellect.

PhD students of Shi'ite studies of University of religions and denominations (Corresponding Author) |

[email protected] Associate professor of department of religions and denominations, Imam Sadiq University |

[email protected]

The Journal of Philosophical -Theological Research (JPTR) Vol.19, No. 3, Autumn 2017, Issue 73 (pp. 65-86) DOI: 10.22091/PFK.2017.265.1152

(2۱-۱0)، ص۱۱یاپی، شماره پ۳۱۷۱ زیینوزدهم، شماره سوم، پا سال

ابن سینا و ملاصدرا، یفاراب دگاهیبر د هیبا تک یوح افتیدر در ینقش نب

و مالصدرا سینا ابن، یفاراب دگاهیبر د هیتک با یوح افتیدر در ینقش نب روشنفکران معاصر یبرخ دگاهیهمراه نقد دبه

سادات فیض عطیه

فاطمه سلیمانی

6۳/3۱/۳۱۷۱تاریخ پذیرش: | ۱۳/06/۳۱۷۱: افتیدر خیتار

چکیده اس و ا ن میان، استالم گتمن ان اش انی مبستیا مه مستائ آن، از وک و شقش شب مستئس

. او تبیین س پر اخاه ابحث وک و شبوت ی وجمن ، به تحس ایگوشهاس که به کس نیلا اب شخستا، لعاو و اتصتتاو با عق پا از تعال عق مستتافا شبکه جتتناستتاشه از وک ا و معاق استت معرل سینا شیی بنا .بخگ به کقا ق و امو معقوو، صو ت م یتخ ۀ و م کر ت و به ال ا اشیوک معرل ق عقس ا شب کقا بر ا ن باو اس کهک س لرآ ن وک و تبیین مراتب عقوو، وا کر ن وتضمن

که معاق استتت ییش مالصتتت ا ه .، صتتتو ت م ماخیسه ۀ تال کر ت و به ا ن کقا ق، از طر ق و او عقت ۀوک ا امو ی ماشن شحو او تما ی میان وک و غیر . ستتتاش م یبتالقوت ا به لعس ، عقت لعت

صتتر اش و برای بیان ا ن تما ی، از عن ال معقوالت، کمی آشها و کیفی وصتتوو به مب أ معقوالت م صاو اس که پا از ات وک« اب » شبسسوف، یسه ل ن ا از و . س بهرت م ک س و عق ۀ و

.ن ک م ال واسطه بشها ، عقوو و ق اتحا با آن، معا ف ا ابا ا از طر ا و بیبه عال غ

هادواژهیکل .ک س، عق س، ، مالص ا، وۀ خیاوسینا ابنلا اب ، ، شب، وک

(مسئوو )شو سن ت و مذاهب ان اشگهات ا ، جناسعهی جاه ج ی کار ی اشگجو | [email protected]

ع( اشگهات اماف صا ق ا ی اشگ( | @fateme_soleimani

17 | ابن سینا و مالصدرا ،یفاراب دگاهیبر د هیبا تک یوح افتیدر در ینلش نب

مقدمه

ای اس کههای ن ش ، از مسه مفاهی و آموزتو ژت وک رآوک و شقش پیامبر وک بهاستت و از ستتوی گرلاهطوو اعصتتا و همچنین عصتتر کاضتتر، بستتیا مو بحث و بر ستت را

ن شیی از اس . لیسسولان مسسماجت تهای گوشاگوش با ۀ آن ا ائه مافکران و اش گتمن ان، تحسی تبیین پر ازی پر اخاه و ستتع ا ائهبه بحث و شمر ه مسه مافکراش هستتان که باب وک

وک خو مو سینا و مالص ا هر به شوب اش . الرا ی چون لا اب ، ابنعقالش از آن اجاه پر از ، اما آشچه ا ماالر تر به آشها م مفصتتت ا امه، اش که ها ا ائه ا تو چهوشه آن شمر ه

عنوان ت معرل شماف آ ت آن استتت کته وک بته اء ا ن بی گتان بت ستتت م از مجموع آگوشه چآ . شب ا ن لرآ ن هیجما م جتناس اس و شب واسط ال ا ن معرل بهمعرل

پیامبر کر ن وۀ ماخیس کنن ت و اب وک اس و اخ ای ش اجتاه و تنها ال شقش لاعس یس .بو ن او ش اس ، به معنای آلر نن تکه از سوی برخ لیسسولان مسسمان مطرح ج ت وک

وا ع، ا ن مقاله با بیان گات ا ن سه لیسسوف بی مسسمان باب کیفی کصوو وک ، ن گات اشن . م عیان ا کنن ت و آلر نن ۀ وک م ه که شب ا تولی به ا عای کساش پاس م

ک اس بر ا ن ا عا که شب و شب مسئس وک ، مؤ ی ش که و و وۀ ماخیس اا ن گمان بره وا ع جتتتخ، پیامبر بکنن ت و آلر نن ت ا ا و وک برآم ت از ذهن اوستتت ، اما بهشقش تولیت

بر له کن تا وک اج ن وکش، ا ن آما گ ا خو ا جا م ه صتفای باطن و ماعال کنن ۀ ا ن وک باج .او شازو جو و او ال

ت، کنن کنن ت اس و شه تولی امر وک تنها ال که پیامبرالزف به ذکر اس که ا ن ا عا عا با استت اثبات ا ن اآ ات و وا ات اب اثبات استت ، اما آشچه ا ن مقاله م شمر با استتانا به

همین اساسار ء ا ن سه لیسسوف بی اسالم پیرامون کیفی کصوو وک اس و گیری از آ ابهرت ساز .های مگابه ماما ی م شکاه و و ژگ ، ا ن مقاله ا از هر پژوهش

ن ا های لر ه بته هر اعاقا ات و عمسکر چهوشه تفکر ا ن بتاب شیی جتتتکت سوی معاق باج و آن ا تمامار از قرآن کریمبو ن کیاش ج ، اگر لر ی به و بستیا مه اس . ب

باب ائ اس ، گاه مافاوت قرآن پرو گا ب اش ، مقا سته با کست که به خطاپذ ری .ها خواه اج و شوع عم ب ان قرآنهای آموزت

۱۱یاپی، شماره پ۳۱۷۱ زییسال نوزدهم، شماره سوم، پاکالمی، –های فلسفی فصلنامۀ پژوهش | ۱2

مفهوم لغوی وحی و کاربرد آن در قرآن

بر ها و معاش مافاوت بیان جت ت اس . وک زبان عرب و مگتاقات آن کا « وک » برای واۀۀنمو م آن باج . ابن« اعالف»ای ج که گوشهای گفاه م پیش از استالف به هر عم ا تباط

فا»معنای اصتتس وک ا سلاربلسللمن اش . همچنین الهاف، کالف مخف ، اجتتا ت، م « اعالف خم «(.وک »، ذ واۀۀ 5041منمو ، ابن)جما مسه معاش وک بر م کااب و گفاا ا شیی از

ذ واۀۀ، 0151 اش . ) اغب اصتتفهاش ، م « اجتتا ۀ ستتر ع» اغب اصتتفهاش اصتت وک ا تا، به هری است )طبرس ، ب« القای پنهاش معنا»و عالمه طبرست معاق است که وک «( وک »فا و و از چگتت و له هران استتت و از شیی وک به تهذی (. 215، ی07ج معنای اعالف خم

«(. وک»، ذ وآۀۀ 0176جو )ازهری، گفاه م « وک » و، به الهاف و ا ما و اجا ت شیی همینکا بر ت ج ت و همان معنای اشاقاو پنهاش ا وک و مگاقات آن با ها به شیی کسم قرآن کریم

ها و کا زشبو عستتت تا ام مو و ات از پیامبران اله و هر اشستتتانای کته تمتگوشته ا ، بته جوش . م من ما ات چون آسمان و زمین از آن بهرت

مفهوم اصطالحی وحی

هن ، وک بر پیامبران م شمر اس شه بر اصتطالح اسالم و ا وک ا به خ اوش شسب م و کا م ک برای اشبیاء استت و آشچه برای بگتتر بهها. هام معاق استت که و هر اشستتان

1شاف ا « ؤ ا» (.5441، ی5991) هام ،

یر وک کن که تعبعالمه طباطبا شیی بر ا ن عقی ت استت که ا ب ن استتالف کک م ای (. او وک ا جتتتعو و ک و ژت757، ی07، ج0157کا شرو )طباطبا ، اشبیاء به غیر

ر اشتت کتته ک آن تنهتتا برای آشهتتا کتته از عنتتا تت اله بهرت بر تبتتاطن پیتتامبران م اشتت ، میستتت (.051-050، ی7)همان، ج شیس

«.العس لنا لیما لیا عن شا و لی اق ف عسیها )الطبیعة( هوالذی سم لسناس ؤ ا و لالشبیاء وکیار کصوو». 1


اش مجما و معنای و ژۀ آن ا پیام ( شیی کا بر های گوشاگون ا ن واۀت ا بر م ع) اماف عس (.94، خطب نهج سلبیغ ) 1 ساشن امبران م که لرجاهان شهاهبان آشن و با زباش گو ا آن ا به پی

همان ا تباط و ژۀ پیامبران با خ اوش و ال - اصطالح -با تو ه به آشچه بیان ج ، وک ای از کقا ق و معا ف از اشب خ اوش استتت و کا آشچه که بنابر اعاقا جتتتیعه و تی ی آ ات مجموعه

جتتو ، وک اصتتطالک القا م عسوف غیب از ستتوی خ اوش ه منیله)ع( ب بی و وا ات بر امامان و اه شیس و وک اصطالک از شمر مص اق، اخ، از وک به مفهوف لروی و کا بر رآش اس .

اکنون که معنا و مفهوف وک وجتن ج ، به بیان کقیق وک و کیفی کصوو آن از گات . گذ اشی تر ن لیسسولان اسالم ا از شمر م لالسف اسالم پر اخاه و آ اء بر ساه

فارابی و مسئلۀ وحی

س اله اش : ک عکه از لیسستولان مستسمان پیش از لا اب است ، عسوف ا بر و س م کن ی سم که از اس و ع« لسسفه»تر ن آن که بر پیامبر وک جت ت است و هر عس اشستاش که عال

مبران پ آم ت برتر و عال تر از لسسفه اس و میان ا ن و س تفاوت ی طر ق وک برای پیااو « عق شمر »ه از وک ا که با جتتناستتاشپا از کن ی، لا اب تبیین معرل و و ا .

گرت خو ت و بر همین استتاس، وک و شبوت ا تگتتر ح کر ت استت . لا اب وۀ تعق )و عق عق »)بالمسکه( و « عق بالفع »)هیوال ، متا ی(، « عقت بتالقوت: »شمری( ا ستتته شوع

کن . م بن ی طبقه« مسافا که ستماشی الح وث اس ، هیئا ما ت اس که آما ۀ -« عق بالقوت» -عق شخست

ها وت و استتاع ا ا اک ماهی مو و ات ا ا ش که اشستتان بوو ستتوف معقوالت استت . همهر توان با طع موم مقا ستته کشام . به بیان او، ا ن عق ا م م « عق بالقوت»اب ا ن وت ا لا

توان بر آن شقوجتتت ک کر . اگر موف عق بالقوت باجتتت ، آن شقو ، صتتتو معقوالت و که م ت ال ست که اشستان معرلا به کسیات و صو معقو اش . ا ن توان و وت و ا به لعسی م م کات

«.یه و کمسه ال المرسسین و ائع امرت و شهیهلیما هنال اه االماشة عس وک السه عسه ». 1


س بیاو . بهو معقوالت او لعسی « عق بالفع » ومین مرتبه استت . عق بالفع عقس استت که صتت

اش . الباه، ا ن عق شسب به صو ی که ک کر ت عق بالفع اس و شسب به معقوالت که الاهر راک عروج ذهن بگتتآشها ا تعق شکر ت، بالقوت استت . عق بالفع کقیق ، ک از مهنوز

کن ، عق ک کن به اعابا آشچه ک م ا معقوالت ا تواش همهاستت . چون ذهن شم بالفع اس و به اعابا آشچه هنوز ا اک شکر ت، عق بالقوت اس .

ق ع سوم ه برای اش ، لا اب مرکسو از موا اشایاع ج تاش از آشجا که ا ن معقوالت اشایاع شام . عق مستتافا عقس استت که معقوالت مجر و م « عق مستتافا »گیر و آن ا شمر م

ش اج تاش که از ما ت اشایاع ها همان صو ت« معقوالت مجر »صو مفا ق ا ک کر ت اس . و مفا ق»و وا ع،اش و بهگتتت تاش و از ما ت اشایاع شکه از ابا ا مجر بو ت اش ها صتتتو ت« صتتت

(. 011-010، ی0150ا، یش ) ائما اک صو مفا ق، تر و عروج هر ذهن بگر اس ستان عق بگر ا اس به ت ج، از عق بالقوت به عق بالفع و سپا به عق مسافا ب ن

و ا به و و ا لعاو ق اس ؛ ز را ع لعاو تر از عق و و ی پا ین برس . عق مسافا از لحاظ مرتب اب .اتصاو م لعاو س ، با عق عق مسافا م آو ت اس ، ول و ا عق به مرکسه

بر ا ن عقی ت بو ش که از خ اوش ، -« الواک »طبق اع ۀ -مستتتسمان کقیق ، لالستتتف شامی ش و «عق »اش . آشان ا ن مو و ات مجر ا ترتیب، مو و ات مجر ی صتتتا جتتت ت به

شاف شها ش . ا ن« لعاو عق »سسسس مجر ات، آخر ن مخسوق خ ا ا که خالق عال طبیع اس ، و « وح االمین» ا لعاو اشت . لتا اب شیی عقت شتامیت ت جتتت ت« مالئکته»عقوو لستتتان جتتترع

(. 23، ی5131 اش )لا اب ، ای مسکوت م شام و آن ا ا ای تبهم « الق س وح»و ستتمیه و شوعیه لعاو لا اب عق خ اوش اش و شه آن ا هماناجتتیاء م ا شه معا و با صتت

عقوو طولیه استت که ه ، عق ه از ستتسستتسهلعاو بسکه بر ا ن عقی ت استت که عق ، اش م و بو ت و ه اشستتان به استتام ا آن م اقا او ز را به اع تواش از وت به لع تکام اب ؛واهب الصتت

برای کماو کال شیس و اشسانسوی مبا ی مو و طبیع و اشسان برای صیرو ت اشسان به اب به کماو، محااج چییی خا ج از ذات خو است . به همین ستبب است که او شسب ست

(.15-16، ی0125لا اب ، اش )به اشسان ا همچون شسب خو جی به کا بینا م لعاو عق


ات ا برای لعاو آشچه از لا اب مگتهو است آن اس که او با تعال عق مسافا و تنیو عق اتصتتاو ا ن و به ه و ال معرل وکیاش باز کر ت استت و بر ا ن باو استت که آشهات که

ا شیی ا ن لی ا ن اعاق س ، کن . به شمر م آن کسوو م لعاو اب ، عق مسافا تعال م عق منفع عق منفع وا ع باج و عق ستخن لا اب باجت که گفاه است : و ا طبیع اشسان ما ت

ء ون جتت چ گر و همه لعاو عق عق مستتافا جتت ت و مستتافا ما ت بالفع گر و عق بالفع ما ت (.071، ی0556)لا اب ، 1و کر ت اس کسو لعاو ج ش ، ا ن صو ت چنین اشساش عق واک

ح به منیل صتتو ت برای ما ت، با عق مستتافا ما لعاو کن که عق لا اب ا ن مان بیان م جتو . کقیق ، کسول که لا اب از آن ستخن گفاه از شوع کسوو صو ت بر ما ت اس . م

ا ما ت و ا تنیو صتتو ت ما ت بو ن صتتو ت برای بحث صتتو ت و ما ت، کسوو به معنای عرمن کسوو به ا شایجه بخگتت . کقیق ، ما ت ا ه به لعسی ستتاش ت و ا تقاء م بسکه، شیستت

ا . و و ی از مرتبه لعاو با عق مسافا اس ، شه به معنای تنیو عق لعاو معنای اتحا عق سوف( آن اس که پیامبر)شب ( و ککی )لیسطو عاف از لا اب مگهو اس هری که به شمر

هر و ت ستتی ن به عق مستتافا ا ا ش و آشچه بین ا ن و مافاوت استت ، شحوۀ اتصتتاو با خواب و یسهماخ اش که به شمر لا اب پیامبر از ات کماو وۀاس . برخ بر ا ن عقی ت لعاو عق

کی کن و کاتصتتتاو بر را م لعاو کث شمری با عق ش و تیم عقس و مبابیت ا ی و ب وۀ واستتتط مطالعات شمری مستتتامر و از ات اش گتتته و تیمالت عقس ، عن شب به واستتتط بهه و از آشجا ک« عا سه» وۀ واستتتط کن و لیسستتتوف بهاخذ م لعاو عسوف ا از عق « ماخیسه»

جتتتو هات تخی و معسومات تخیس استتت ، گمان م ا هات عق و معسومات عقس برتر از اش گه، استاس همین ا ابراهی م کو برمقام واالتر از شب ا . - گات لا اب -ککی که

شو س : به لا اب اعاراا وا کر ت و م اتصتتاو لعاو تر از لیسستتوف اشستتاه. شب از طر ق مخیسه با عق لا اب منیل شب ا پا ین

جک اب و م تعق و تفکر واستط که لیسستوف کقا ق ثاباه ا بهکن ، کاو آنپی ا م

کگ ء العق الفعاو و أخذت مسه ذل ةاذا عس الهیئه الطبیعیه ما ت العق المنفع و المنفع ما ت المستافا و المستافا ما ». 1 «.العق الفعاو هیک ل یواک کان هذا االشسان هو االشسان الذ


(.51، ی0151م کو ، اش )شیس که معسومات عقس برتر از معسومات تخیس ب با اتصتتتاو ش باب شحوۀ -ستتتبب ا ن شوع تفکر با ۀ گات لا اب ستتت آشچته بته شمر م

باج . آفسء سهف سلیدیاة سلرمضن کااب 20ج ت اس ، سخنان لا اب لص -لعاو عق معاق کن وبرای تبیین صتو ؤ جت ت خواب اسافا ت م تخی وۀاو ا ن لصت از

و شیوعیه هشاطق ای که بی ا ی به محسوسات اجاراو اجاه و خ م وۀاس که وۀ ماخیسهخواب به تجی ه و ترکیب ستتوف محستتوستتات و تب معقوالت و کاالت میا استت ، و

ان بسج ت خواب همان شقش پر از و کقیق ، صو ؤ خیال مناسب م های صو ت به (.541-541، ی5991لا اب ، های مخی کا مگارک و ؤ آشهاس )صو ت

ه اشستتان آن استت ک ماخیسه وۀ که باالتر ن مرتب ا او لصتت بع از همان کااب بیان م ، یئیات مربوط به کاو و آ ن ت و ا محسوسات که لعاو ا باج کال بی ا ی از شاکی عق

محتاک آشهاستتت ا ال کن و همچنین باواش محاکیات معقوالت مفا ه و هر مو و ات لعاو ال استت که برای او به ستتبب معقوالت که از شاکی عق جتتر فه ا بپذ ر و ببین . ا ن ک

گاه ال (.001، ی0556لا اب ، جو )م کاص به امو اله یا کر ت آب و الیون بر کفظ صو و ترکی - ماخیسه ا که وۀوا ع، ا ن و لص اظها م لا اب ا و آن عبا ت استتت از محاکات از کواس و کا کر ستتتوف و چها م ه -هتا آنتفصتتتیت

از کواس خیسهما . تو ه به ا ن شکاه ضرو ی اس که گرچه پیش از لا اب محاکات وۀشاطقه وۀاشواع امری بو که لا اب آن ا بیان اجتت . او الیون بر شاطقه مطرح جتت ت بو ، اما محاکات از وۀ هری جوش ، از محاکاتیرش و سبب تحرکات اشسان م گتخیالت که از کواس سرچگمه م

ا و آن محتاکتات از معقوالت مفا ه و هر شتاطقته از وۀ ماخیسته گو ت کته وۀستتتخن م مو و ات جر فه همچون مسبب االسباب ) عن و و اول که سبب هم مو و ات اس (، اجیاء

اس .… ( ومفا ق از ما ت )همچون عقوو و شفوس مجر جتتتو آن استت که از شمر لا اب ، مگتتتاه ات اشبیاء و ؤ آشچه از ا ن ستتطرها لهمی ت م

وک و مالئکه همه ب ن صو ت اس که های غیب بی ا ی و همچنین ؤ لرجا صتو ت ه جرح م وجتن همین کااب، بهکن ، اما لا اب ، اتصتاو بر را م لعاو ماخیس شب با عق


ال وک برای شب به چه صو ت اس . که شحوۀتنها او باب تسق وک و شحوۀ ال وک بر آن استتت که پیامبر اشستتتاش استتت که شه

لعاو مراک کماو ا ط کر ت و عق هیوالش او با ا اک هم معقوالت کام جتتت ت و به عق خ اوش به یی به شها کماو سی ت و هر آشچه از شاکیهشب ش ماخیس بسکه وۀ، ماصت جت ت است

و ستتپا به -عق شمری و عمس - شاطقه به هر و یء وۀ لعاو جتتو ، از عق اعطا م لعاو عق ه، ا ام گو ی به او وک جت ت. او جتو و او همان کستت است که م او الاضته م وۀ ماخیس

اضتتته ال لعاو ه که وک خ اوش تبا ک و تعال به عق جتتترح م گوشه ال وک ا ا ن الاضتته جتت ت، توستتط عق مستتافا ، به عق منفع و پا از آن به وۀ لعاو کن و آشچه به عق م

(.070، ی0556لا اب ، جو )الاضه م ماخیسه وضوح بیانهمین امر اس . او باساسار از گات لا اب ، تفاوت ککی و لیسسوف با شب شیی ه

گیر ، اما کر ت که ککی و لیسستوف کست است که ا ن الاضه تا عق منفع برا ش صو ت م او شیی به س ماخی کن ، وۀکه مراک تعال ا عقسش ستپری م شب کست است که الیون بر آن

ت کاو و آ ن ت مطسع جتتو و ا ن هنهاف از یئیا ماخیسه وۀ واستتط تواش بهکماو ستتی ت و م تر ن مرتب اشستاشی و باالتر ن ستعا ت را ا و اوست که شفسش است که او کام

ماح گگاه اس )همان(. لعاو کام ج ت و با عق که پیش از ا ن ذکر جتتت ، گات لا اب شب ماخیسه وا ع، با تو ه به کا کر های وۀ

کستت استت که ا باجتت کال بی ا ی امو یئ مربوط به کاو و آ ن ت ا ا عینار و ا س ال کن . ع لعاو آشها از عق محاکیات واسط محاکیات آشها و معقوالت ا به واستط به

که سجوش ، آن امحاکیات آشها ال م واستط جتو معقوالت بها ن امر ه که گفاه م گوشهتواش معقوالت و کسیات ا همانتنها ا به ال صتتو یئ استت و شم ماخیسه وۀ

که هسان ک شما .او ماخیسه جتتتوشت ، ول از آشجتا به وۀشب شیی شتازو م شتاطقته کقیقت ، معقوالت بته وۀ

کن تخی ا اک م معقوو و ه مرتب کقا ق هان ا ه مرتب جوش و شب هم م سراز ر (.194، ی5195ممهری، سی )

یین کر ت باجتت و اشب تب تخی وۀگوشه شیستت که لا اب مبحث شبوت ا تمامار با بنابرا ن، ا ن

۱۱یاپی، شماره پ۳۱۷۱ زییسال نوزدهم، شماره سوم، پاکالمی، –های فلسفی فصلنامۀ پژوهش | ۱۱

شاطقه ا وۀو بخش هر ب ماخیسه که معاق باجتت که به هنهاف وک ، بخگتت از ا اکات با وۀآن ماخیسه وۀ وستتیس استت و به شاطقه او شیی بر ا ن عقی ت استت که ا اکات شب با وۀ استت ، بسکه

جوش . ه م صو تسوف از جرا ط بسکه جرا ط لیس، تنها مقاف لیسستوف از شمر لا اب برتر از شب شیست وا ع، شه

و، ا ن . ازآ کساب م اخاصاص شب به ، جرطآ و کماو وۀ ماخیسهکستاب م شبوت به عام جمر . ا لص شبوت برم ماخیسه لا اب کماو وۀ

وت و، تفاا ن از یئیات ا، کن و ماخیسه تاکته عق کسیات ا ک م کقیقت ، از آنبه ک آن ا کسیات که لیسسوف شییشب و لیسستوف از گات لا اب آن اس که شب الیون بر

اس از یئیات و ا ع کاو و آ ن ت شیی مطسع اس .

وحی سینا و مسئلهابن

ک طو خای به بحث پیرامون و ای استتت که بهستتتینا ک هر از لالستتتفهپا از لا اب ، ابنهای ها ا . از مسه مگتتابه ها و تفاوتستتینا با شمر لا اب جتتباه پر اخاه استت . شمر ابن

نا و لا اب ا ن استت که هر و از بحث عق و مراتب آن برای و و به مبحث وک ، بهرت ستتی ابن اش ، لکن و شکاه با ه مافاوتن : ساه

رتبه بیان سینا برای آن چها م بو ، اما ابنکه لا اب برای عق بگتر سه معنا و مرتبه ائ آن شخست تفسیر که نآ مسکه، عق بالفع و عق مستافا . وفکن که عبا تن از: عق هیوالش ، عق بالم ستتینا از مراتب عقوو با تفستتیر لا اب مافاوت استت و ا ن تفاوت بیگتتار باب عق مستتافا ابن

اق اش و معم « عق بالمستتافا »ستتینا چها مین مرکسه از عق شمری ا کن . ابنخو شما م لعاو عقکه بیرون از شفا اشساش اس و -ق هری است که شفا ا ن مرکسه عسوف ا از ع

لعاو ق ععق مسافا همان اتحا عق بالفع با کن ، اما شمر لا اب ، مرتب کسب م -شاف ا (.165 – 160، ی7، ج0151سینا، ابناس )

اتحا عا و ذ ر سینا شیی اخاالف آشها پتر ن منگتاء ا ن تفاوت بین لا اب و ابناستاست سینا، آن هنهاف که عا و معقوو چیی شباجن ، اتحا عا معقوو است ؛ ز را به اعاقا ابن


(.295 - 297، ی1، ج5111سینا، ابنو معقوو و ک اشسان آشها معنا ش ا )ع شفا مستتا -و به اذن خ اوش لعاو ستتینا، وک ا القاء پنهاش معرل از اشب عق ابن

، 0111ستتتینا، )ابن 1جتتتما مخا، شب م آن ا تنها اش و م -بگتتتر آن ه کتال بی ا ی ی آو و معاق استت چنین لر تر ن مر ف بگتتما م او کقیق ، شب ا با لضتتیس (. 771ی

ات که معجی ماصرله ک س، ت شیروی خیاو و ج ت وۀ ا ای سته و ژگ اس : ج ت وۀ جو .از آن صا م

با اسام ا تواش س و م ای از کماو م عقس به مرتبه به اعاقا او، شب کس اس که وۀاز معقوالت اولیه به معقوالت -ب ون تعسی و آموز و کمار ن زمان -از کت س شیرومن خو

ها کماو سی ت اس و برخالف بسیا ی از اشسانثاشوی شائ جو . همچنین شب وۀ خیاو شیی به تواش ه خواب و ه بی ا ی، از ا ن جوش ، م م خبر که تنها خواب از کوا ث آ ن ت با

(.002 -005، ی0151، سینا ابنمن جو ) وت و لعالیاش بهرتش ا ط و مراک عقال که از شمر گذج ، لا اب معاق بو پیامبر و لیسسوف هر گوشههمان

تنها معاق به هسینا ش تری ا ، اما ابنتعق و تخی وی شب وتکنن و تفاوتگتان ا ن است که م ک س شیی عقی ت ا . شب اس ، بسکه به ج ت وۀ تخی وۀ ت

سیه ا ت و وۀو بیان طیف کیف و کم آن وی آو « ک س» همین اساا، او به تبیین ک س اشستتتاه استتت و معاق استتت که وک و شبوت به وۀ ک س پیامبر مربوط باالتر ن مرتبه

جتوش . ا ن ستخن به آن معناس که وک با سیر عقالش که بگر عا ی و کا لیسسوف اشجاف م جو ، ائ م شها شکس امو معقول که اشستان به کسب آ طو به ه ، تفاوت ا . به بیان هر،م

آ ن . ا ن ک وستتط گاه از طر ق ا گیری کاصتت م ستت به وستتط یاس با کصتتوو ک ه ک ا سی ن به ک وسط یاس ب ون آن« ک س»ستینا جتو و گاه از طر ق ک س. ابنم

(.551)همان، ی 2 اش تعسیم صو ت گرلاه باج ، م ها آن طو مستتاوی و و ش ا و اشستتانها بهاشستتان ، وۀ ک س هم ستتینا ابن به عقی ۀ

و تعال ل النفوس البگتتر ة المستتاع ة لقبوو مر هذا االلقاء اما ل کا السهخف من االمر العقس باذن کقیقة الوک هو االلقاء ال» .1

«.ان الوک مخا، بم ع النبوة و الرسالة و اشذا الخسق… الیقمة و سم الوک

«.القیاس بالتعسی والح س هو الافطن لسح االوسط من . »2

۱۱یاپی، شماره پ۳۱۷۱ زییسال نوزدهم، شماره سوم، پاکالمی، –های فلسفی فصلنامۀ پژوهش | ۱۱

بستتتا برخ از مر ف چنان جتتت باجتتت که تحصتتتی مراتب ا ش . ا ن وت و استتتاع ا چهعق »ا آن ستتتینا ابنا ن وت استتت و مجهوالت از آن بهرت و نت که ا ن مرتبه، باالتر ن مرتب

جو تا اشسان به محض موا هه م ای اس که سبب وت« ک س»شام . گات او م « ست لکر کر ت ا چییی بیاموز ، ک وستتتط ذهنش شقش بستتتاه و به شایجه که بتا مجهوو، ب ون آن

(.150-165، ی7، ج0151نا، یسابن اب ) س ات او هبو ن معتا ف وکیتاش ا شایجته گرلت ؛ ز را از ش توان قین ستتتینتا م ابناز ستتتخنتان

و، ینهم وستتط که عس اثبات اکبر برای اصتترر و تصتت ق به شایجه استت ، و و ا و از ک گوشه تر ی آن ات ش ا .هیچ

یخوذت از معرل م -برخالف لا اب - ستتینا ابی که ابنم ذکر جتت ، با تو ه به آشچه ا ی او، بسی عقی ۀ ش ؛ ز را به اطر ق ؤ ای صتا ه ا از شمر ماهی با وک کستان شم

گاه ش ا و با جتتتخ، معبری آن ا از موا ، جتتتخ، ؤ ا ت از تعبیر ؤ ای خو آی ا ی چه خواب و چه ب -، اگر وا غیب و شقش وکاش سینا ابنتعبیر کن . به اعاقا

اما یا به تعبیر و تیو ش ا ،عینار محفوظ بماش ، همان ؤ ا ا الهاف ا وک اس که اکا - تا بمتاشت ، شیازمن تیو ا تعبیر استتت اگر عین وا غیب از میتان برو و تنهتا آثتا بته

(.100، ی1، ج0151سینا، ابن)قین جناخا باج ؛ اما ت شیی ممکن اس شوع قین وان قین کاص ج ت برای ؤ ا

از طر ق ک یناس شیس ؛ ز را از طر ق عس جیئ و ا به تعبیر ابن قین منطق و ه هیچ به اوتواش برای م عای خو ش شم -بر خالف شب -وسط کاص شگ ت اس و جخ، ؤ ا ت

ا له و برهان بیاو . جتتو . وط م شب مرببر ا ن عقی ت استت که وک به وۀ ماخیس -هماشن لا اب -ستتینا شیی ابن

صتتتو ت ،ماخیسه کته شب کقتا ق عقس ا تالت کر ت و به ا ن کقا ق، از طر ق وۀو یطبتهگیر ، را م اآن استتت که به آشچه ستتتارس ماخیسه استتتاستتتار کا کر وۀ هت ؛ ز را م

1بخگت م صتو ت کن که و ا جتواغ کس ک او بیان م (. 115، ی1، ج0151ستینا، )ابن

کن و آشهات چییی از غیب به و ه کس آن جتوش ، شفا با عال ست اتصاو بر را م م

«. تجبهه او ض الانق من جيء ال ةسر ع ةمیا ی ةاو هیی ةا اکی ةلک ما سیها، من هیی ةمحاکی بس ة الماخیس ةم ان القو ». 1


جو و تخی ماناسب با آن شقشآغاز م ماخیسه جو و ا ن مرکسه اس که کا وۀمرتست م کن . ای ا کا مگارک ترسی م عقس ، صو یئ

از کقیق هجو ، عن وۀ ماخیس شیی به ا ن وت مربوط م وک سینا ؤ لرجا به عقی ۀ ابنرلار وک و جنی ن ص ای او ص و، ن لرجا ا ن ساز و ازو و لرجا وک ، صو ت تخیس م

برخالف لا اب (؛ 015، ی0150ا، یش ائمگیر )صو ت م ماخیسه کا ی ذهن اس که وۀ اشس و معاق بو عسسجنی ن ص ای او ا ا اکات کامالر وا ع م که ن لرجا وک و

های هان خا ج، از بی شو و هوا ا . پ تتا کنون باب ک س ب ان اجتا ت جت ، مبین ضا ا و اککاف کس کوزۀ عق شمری و چه آن

وستتیس هاستت و شب ب لعاو ستتینا، مفیض ا ن اککاف کس ، عق ابن عقی ۀ استت که بهعق عمس الاه به صتتو ت تنیو کن و به ، ا ن اککاف کس ا ال م او جتت ت شیروی ک س شاطقه وۀکن ، اما مفیض اککاف جخص و ضا ای آن ا شما گذا ی م ماخیسه ستاش و وۀم ماخیسه وۀ

اش و ها ای اخایا و ا ا ت یئ اشت ؛ شفوستتت کته ه ستتتینتا شفوس لسک یئ از شهتات ابنا اش ، پاش . از طرل از آن ه که ا ای العاو اخایا یتخی م ک یئیات وۀواستتتط به

صت و لعسگتان شیازمن تصتو غا است و ا ن غا چییی شیس ی کوا ث و و ا ع عال شفوس که وان گف تآ ن . شایجه، م طبیعت کته بته ستتتبتب کرک شفوس لسک پ م

گاهن . از صتترلار با تصتتو لسک شفا ، وا ن غا العالگتتان بر تمام کوا ث کاو و آ ن ت آشاطق اشستان شیی صتو ت اتصتاو با ا ن شفوس ا اس تا بر تمام کوا ث یئ عس پی ا

(.57-50، ی0151)مال ری، کن ذ رلاه م معاصتتر، اعاقا به شفوس لسک پالباه، الزف به ذکر است که از گات لالستتف استال

ا ن بحث بیان ج . سینا ابن ا تنها برای تکمی شمر شیس و ا ن

وحی مالصدرا و مسئلۀ

مراتب عق شمری ا چها مرتبه بیان کر ت اس که عبا تن از: -سینا همچون ابن -مالصت ا شیی عق بالفع و عق مستتتافا . عق بالقوت، کقیق ، عق هیوالش )عق بالقوت(، عق بالمسکه،


استاع ا محض و آما گ شفا اس هنهام که از تمام معقوالت ب ه و شمری خال باج . )مالص ا، ا ن مرتبه، هیچ صتو ت برای شفا شیست و تنها اب تمام صتو معقوالت است

.(110 – 111، ی2، ج5111سی سی ن به مو و ی شیاز ا که صو معقوالت آن بالفع مو و عق بالقوت برای به لع

به لعسی ستی ن اساع ا محض لعاو است و چهوشه شقش عق لعاو که همان عق باجت ه شستتتب ا ککن و بیان م هت ا اک ا بتا همان تمریس که لا اب ا ائه ا ت بو تبیین م

اش بالقوت تو کقیق ، چگ م های ما. ماشن شسب خو جی اس به چگ به شفوس ما لعاو عق و محستوسته ه بالقوت مرئ و جی سن که از سوی خاش ؛ اما تنها زماش به لعسی م ببین و صت

شو ال کنن . هر وکنخیاو، شو ی الاضه م به عق هیوالش و صو مخیوشه وۀ لعاو کقیق ، عق

شایج ا ن الاضه، ب هیات برای .(015-009، ی2، ج5115 ساش )مالص ا، و ا به لعسی م ، اشبع از ال ا ن معقوالت که همان کماو اوو وت عا سه جتتو و به عق ها محقق م اشستتان

کس اب و به مر م گو ن . پا از آن، عق اش ک اش ک معقوالت شمری ا م « عق بالمسکه»شاف « افا عق مس» س و آن هنهاف که باواش معقوالت ا وبا ت به خاطر بیاو م « عق بالفع »

(.510- 511، ی7، ج0155 ا )مالص ا، ن لرا ن ا لعاو اب عق به معقوالت و شقش عق تا ا نجا آشچه بیان جتت ، چهوشه ستت

پیامبر)ی( وک ، بر ا ن باو اس که شب اب و کام وک و بو ، اما مالص ا با ۀ شقش جوش : اساسار به سه ساه تقسی م ها کسق اتصتاو عال معقوو و محستوس اس . از شمر او اشسان

ای گرلاا جهوات و محصو زش ان اش و ساهای غرق معرل اله و عمم کبر ا ساهاش که میاش عال مس و مسکوت ها اش و ستتتا ستتتوف اشستتتانبهرتب شیا بو ت و از مسکوت

تعال بو ت و گات به کا خسق مگتترولن . از او ستتا ستتوف که گرلاه و گات معطوف به کق را هر االطراف بو شگان، مقام باالتر از و سابه ه امعاش همان ص قین، اشبیاء و مرسسین

(.106- 101، ی0157ص ا، ا ش )مالکن و از ستتتوی او تعسی بته اعاقتا او، شب از طرل از ستتتوی خ اوش معا ف ا ال م

ع ه و آشان ا ه ا م بینت و از طرل آن معا ف ا به بگتتتر اشاقاو م م سب او، کن . به زم


و سم قین و ل ش از عجا بشب ا ای و اس که ک از آشها به لوح محفوظ و ال ع و هری به کواس و امو مخسو ات و ه ا آشها …اکواو عال و یام و کگتتر و کستتاب و

(.106، ی0157خیر و شیک گگو ت اس )مالص ا، سوی بهای از خ اوش بین ، الاضهکن که آشچه شب تعسی م به ا ن شکاه اجا ت م - ا امه -مالص ا

ا، ه )مالص خالا محاوای وک اجاه باج ، آن ا به مر ف اشاقاو م که آنب و اواست وای خو به کماو معاق اس که شب همه -ستینا همچون ابن -او شیی (. 105 - 106، ی0157

ان مقرب هعقسی اتصاو اشسان به مأل اعس و ؤ لرجا ستی ت است . گات او کماو وۀ واسط آن اس که اشسان باواش مو و ات عال مراو ا مگاه ت کن و به ماخیسه اس و کماو وۀ

گاه اب و کماو وۀ خبا غیب و کوا ث یئ عال آ اکستاس آن اس که لر باواش آشان به ام سماش تصرف کر ت و بر آشها اثر بهذا . عالم

ر اش و اگ ی که ا ن سته وت آشها به ک کماو ستی ت باجت ، بسیا اش کبه زع او الرا هبری ج ت اس و جا ساهخالل اله شائ کست ا ن سه وت به کماو برس ، آن لر به مرتب

سق ا ا و از شب ا ن سه و ژگ ا ا اس : و، ا ن خمکن و اه که جتتباه بستتیا ی با وح اعم پی ا م شمری چنان صتتفا ال لحاظ وت به . شفا شب 5

جو .الاضه م جو و عسوف ل شیه به او هرگات بخواه ب ون شیاز به تفکر به او ماص م

و کن ا ستتت کته کتالت بی ا ی شیی عالم غیب ا مگتتتاه ت م گوشتهماخیست شب بته . وۀ2صوات ا از عالم مسکوت م ابن های مرال غیب برا ش تمر م صو ت .جنو و ام

ه تواش صو ت از آن بهیر و صو ت ب. شب همچنین ت تصرف هیوالی عالم ا ا و م 1 (.110 -155، ی)همان آن بپوجاش

ه ا ن ب -ستتینا هماشن ابن -جتت ، اما مالصتت ا تحسی لا اب ، بحث همین مرکسه ماو ف م پیما . او تما ی میان وک ور ت، م کستتتینا ط ه ابنکجتتتو و همتان مستتتیری ا تبیین اضتتت شم

تال معقوالت، مییان آشها و چهوشه اتصتتتاو آشها به مب أ وک ا امو ی هر متاشنت شحوۀ غیر کن .م همچنین عنصر ک س اسافا ت اش و تبیین آن از وۀ سیه، عق س ومعقوالت م

ا اس تا بین عال مس و مسکوت ا واسط وح وی و س شهات مالص ا، شب بهمعا ف اله ا از سوی خ ا و ب ون تعسی بگری اب و پا از آن، آشچه که با وح را گیر و

۱۱یاپی، شماره پ۳۱۷۱ زییسال نوزدهم، شماره سوم، پاکالمی، –های فلسفی فصلنامۀ پژوهش | 23

سک ا م ا مامر م ا ال کر ت برای وح بگری س ه به اذن ک بین جو و با چگ ، مم (.17، ی2، ج0151خ ا شازو ج ت و کام وک اس )مالص ا،

کقیقت ، پیتامبر)ی( پا از اتصتتتاو بته عال وک ، کالف خ ا ا که همان اعالف کقا ق ا آ ات اب و با چگ عقس م معا ف اله ا …1جنو ای کقیق اس ، م همرات با مکالمه

پا از تنیو از آن مقتتاف …جتتتنو قس خو کالف پرو گتتا ا م بینتت و بتتا گو عاله ا م اب و آن کالف عقس به اصوات و کرول منم و محستوس برا ش تمر م صتو ت ای بهلرجتاه

)ی( جنو . مر ع ا ن تمر شیی اشبعاث شفا شب جو که کس ی او آن ا شم مستموع مب و م ن استتت معنتای تنی ت کاتاب و اشیاو کالف از ستتتوی از عتال غیتب بته عتالم ظهو استتت و ا

(.16-11، ی)همان پرو گا ال وک شبو ت و سرآغاز وک همان اتصاو به واسط ماخیسه پا مالص ا شیی وۀ

ط واستتت از ا ن مرکسه به بع استتت . ا ن اتصتتتاو شیی گات به ماخیسه عال غیب استتت و شقش وۀ ال و ل مع السه»لرما ن : )ی( م گوشه که سوو اکرفواسطه اس . همانو گات ب اولع عق

س مقرب وال شب مرس را با پرو گا و ا (؛ م711، ی25، ج0111 ، عالمه مجسس)« سعن ممب و شب مرسس . اس که شم گنج با من مصاکب هیچ مس مقر

وحی روشنفکران معاصر و مسئله

کنتا تفکر ا ج ماکسمتان و لیسستتتولتان ستتتنا استتتالم باب شقش شب وک ، برخ شان بر ا ن باو اش کنن . آای هر تبیین م گوشهتحسیسهران و وجتنفکران معاصر، مسئس وک ا به

سک بر او شازو که شب امر وک تنها شقش ابس ش اجاه و ا ن ن و آن کگوشه شبو ت که خ اوش ممس وک ا به شب ابالغ کن . از ذهن رآنق برای مراو، عب الکر ستترو بر ا ن باو استت کهمم

های بگتتری او و جتترا ط تا خ عصتترپیامبر برخواستتاه و کقیق ، محصتتوو تماف مح و او ه،جشای آن اثرگذا بو ت و …اوستت و کا جتتا ی و اش وت پیامبر مان رآن، لصتتاک و

و هو « ش اب وستتین او ا»و هو اعالف الحقائق بالمکالمة الحقیقیة و ه االلاضتتة و االستتافاضتتة ل مقاف السهکان ستتمع کالف . »1

«.اف و هو الکالف الحقیق مقاف القرب و مقع الص ق و مع ن الوک و االله


شقگ محو ی تولی رآن ا . ر ماشن اس : پیامب کنن تاز گات سترو ، پیامبر امر وک به و معنا آلر نن ت و تولی

کن شیرو او ا اخایا گرلاه، اما کقیق جخ، پیامبر همه چیی اس و جاعر اکساس م آن اس که هران اله اس ، اما لرق پیامبر باا ن الهاف از شفا پیامبر اس . شفا هر اشساش

گات اس .بو ن او از ا ن اله آ

چون ا ن کن وپیامبر به شحوی هر شیی آلر نن ت اس . او مضمون وک ا از خ ا ال م که اش و به سبک مضتمون باالتر از له بگتر و و ای کسمات است ، آن ا به زباش که خو م

کن و به آن وک ن اجتتراف ا و با اشگتت که خو اخایا ا به مر ف عرضتته م خو به آ، اب «کالف محم »سرو ، )بخگت تا باواش ستارس همهان باج صتو ت، صتو ت م ب

.(http://www.drsoroush.com: سا سارس

و پیامبر استت و چون پیامبر کجاز بو ن بو ن زبان رآن، شیی عرب به اعاقا او، عس عرب ی ا عرب و چا شگتتین پ بهگتت شیی گات چهرۀکر ت استت ، میان بائ چا شگتتین زش گ م

م چگزشان سیات؛ «الخیافکو مقصو ات ل »لرما : الرکمن م ۀ کر ت است ، آشجا که سو پذ ر و به تبع اکواو پیامبر پسا و بسن ی م بالغ رآن شییاو اش . به بیانها شگتستاهکه خیمه

اش و همین استت م عایکه وک و برئی تابع جتتخصتتی پیامبر بو تهمین استت معنای ا نبگر »رو ، س)کن ش وۀ خیاو پیامبر لرآ ن وک خال م اای چون لا اب که ائ لالستفه

.(http://www.tabnak.ir: سا اب سارس ،«ریو بگهای ل اس که بهو تماف معر ا ن با تو ه به چنین گاه ، ا ن سخن از سوی او طبیع

ن بو ن معرل های اشساش از ن، تا خ و معروا خطاس و ا ن خطاپذ ربگری و اسانباط شیی صا ق اس .قرآن تا ک ی با ۀ

و کنمطرح م قرآن های عسم با محاوای ی الاه ا شاسازگا قرآناو مرا از و و خطا عسوف ا به پیامبر آموخاه و شه پیامبر چنین ا عا آمت ت که خ اوش همه قرآنمعاقت استتت شته

گات اشش او با ۀاستت ک اشش و معرلاش و هیچ و، ستتخن او ستتخن ا ن استت . ازکر تکه ا ناستتت و ما بیگتتتار شبو ت عصتتر و ا مر ف زماش ه زمین، کیهان و ۀشای از اشش مر ف

، اب «محم کالف»سرو ، )کن ای به شبوتش وا شم بهو ی او پیامبر بو ت شه اشگمن ، خ جه .(http://www.drsoroush.com: سا سارس

۱۱یاپی، شماره پ۳۱۷۱ زییسال نوزدهم، شماره سوم، پاکالمی، –های فلسفی فصلنامۀ پژوهش | 26

تحلیل و بررسی

استالم که ستر م ا ان ککم مگاء و اکنون و پا از بیان و تبیین آ اء سته لیسستوف بی ای کنن تگات شقش تولی ستتت آم که ا ن لالستتتفه امر وک ، هیچاش ، ا ن شایجه بهماعالیه

ا واسطه و چه ب - اشستان که شب ای از ستوی پرو گا م برای شب ائ شبو ش و آن ا الاضته گات ساه از تحسیسهران موالق ، تفکر ا ن وا ن آن ا ال کر ت اس و از – واسطهچه ب

گات وک ا برآم ت از ذهن شب و محصووآ . ا ن لیسستولان هیچاستالم به شمر شم لالستف کر ش ، اتصاو به عال غیب و ال وک اش و آشچه همیگه مطرح م جرا ط تا خ ش اشساه

اس .بو ت ا برای ال ات لعاو تعال عق مسافا و اتصالش به عق که بیان ج ، با گوشههمانلا اب

گیر و م ، وک صو ت لعاو گگا . گات او پا از اتصاو اشسان به عق معرل وکیاش م جوش .او به اشسان الاضه م لع و از عق لعاو معا ف از مسبب االسباب به عق

ا از اش که شب په ذکر جتت ، به ا ن شکاه اجتتا ت کر تگوشه کو مالصتت ا شیی همان ستتینا ابنجتتنو کالف اله استت . همچنین کن و آشچه م اتصتتاو به عال وک ، معا ف ا ال م

ا عقسیه و ماخیسه برخو ها استت و از کماو وۀستتینا و مالصتت ا شب ا ای و ژگ شهات ابنس پیامبران به مسائ مربوط به عال طبیع ک عس مر ف است و بر ا ن اساس، ا ن سخن که ع

پا ه و شا ستت استت و معنا ش ا بهو ی پیامبر با همان عصتتر آشان بو ت استت ، ستتخن ب ه ها شیی ا ش ، وک ا ال کر ت اس .که هر اشسانای های بگریها و مح و و ژگ

لاه، اما ا ن کن شیرو او ا اخایا گر ان اجتتان که شب اکستتاس م برخ تحسیسهران معاصتتر بیو لعاو الهاف از خو شفا پیامبر است . کاو پرستش ا ن اس که زماش که ا ن شفا ماص به عق

؟!تواش اجاه باجچه معنا م «همه چیی جخ، پیامبر اس »عال مسکوت اس ا ن سخن که شب ا کصتتوو وک خی کر ، ستتخنش ب ان معنا شبو که بهو ی اخیس اگر لا اب وۀ م

باکث او مطرح شیی م شاطقه شب تبیین کر ت استت ، بسکه وۀ تخی وۀاو مبحث شبوت ا تمامار با ا ای هتری ا ، بسک ویشاطق تنها وۀجتت ت و لرق شب و لیسستتوف شیی همین استت که شب شه

شیی هس . ماخیسه او وۀکم اجا ا ی شمر بهیر ، شب شمر لا اب ک صو ت به کقیق ، اگر ا ن وا ا الرا


اعالی آن ا ا اس ، اما چون برای لا اب هنوز بحث اجا ا مطرح شبو ت، سخنش تا ک ی مبه ه خوب بیان کر ت اس کاس ، بهت ها پا از لا اب بو با ماش ت است ، اما مالصت ا که ستاو

واسط ال وک شبو ت و سرآغاز وک همان اتصاو به عال غیب اس و کا ا « ماخیسه وۀ» پا از ال وک اس . ماخیسه وۀ

شفا مساع شب اس و او لعاو سینا شیی وک القاء معرل از اشب عق گات ابنپر اخاته و معاقت استتت کته وک و شبوت به وۀ ک س پیامبر مربوط « کت س»ه تبیین وک بت

اج . تر از هران باو ا ن وت و اساع ا ممکن اس برخ همچون شب ، وی جوش . به زع م تماف و گگاه وشب به ستبب جت ت صتفا و اتصتالش به عال غیب، وۀ ک ستش جعسه و، ا ن از

بن . اس ، شفا او شیی شقش م لعاو عق ها که صو ت ه ، ک وستتط که عس اثبات اکبر از ک س ا ائه م ستتینا کقیق ، تعر ف که ابن

جو .برای اصرر و تص ق به شایجه اس ، مو و اس و برای همین شایجه کامالر قین تسق م کنن ت و شب ا امر وک تولی -هماشن لا اب -سینا شیی جو که ابن ا نجا شیی مگاه ت م

به ائ استت و اگر او شیی بیان کر ت که وک لعاو آلر نن ت ش اشستتاه و به ال معرل از عق شب مربوط استتت ، معنا ش ا ن استتت که شب پا از ال کقا ق عقس ، از طر ق ماخیس وۀ الاه نیوکه کقا ق تآنالیون بر «ماخیسه وۀ»بخگتتت . شایجه، ها صتتتو ت م ، ب انماخیسه وۀ

ه به آشها شیی شقش ا . کن ، تمر کقا ق وک و صو ت وۀ عا سه ا ک م وسیس بهمالصتت ا شیی معاق استت شب ا ای وک ستت و شیرومن استت که پا از اتصتتاو به

کن و ب ون هیچ خالااز سوی خ ا و ب ون تعسی بگری ال م غیب، معا ف اله ا عالم ه .آن ا به مر ف اشاقاو م استتت که گمان کنی وک با به ستتتطح ، مگتتتک آنقرآنبو ن بحث خطاپذ ر

اشش پیامبر استتتانا کنی و بر ا ن عقی ت باجتتتی که چون ستتتطح اشش پیامبر بیش از هران چون اگر همکه و، معا ف رآش شیی سطح باال از عس و معرل ش ا ش ، کاو آنا ن شبو ت، از

لالستتف استتالم بر ا ن عقی ت باجتتی که وک تمامار کالف خ استت ، اعاقا به خطاپذ ری آن سخن شاصواب خواه بو .

مق س ببا ها به بگری شبو ن ا ن کااقرآن کریم ذکر ا ن شکاه شیی خال از لطف شیس که

۱۱یاپی، شماره پ۳۱۷۱ زییسال نوزدهم، شماره سوم، پاکالمی، –های فلسفی فصلنامۀ پژوهش | 2۱

و ا ن کااب »آم ت: 92اشعاف، آ ۀ اجتا ت ج ت و برای مراو، سو )ی( اکرف پیامبرو شیوو آن بر ق کااب شازوکه ما آن ا ک و سو ۀ مبا« ها اس که پیش از آن آم تکر ، مبا ک و مص ل گوشه اشحرا و هیچکر خو شازو ستتاا ش خ ای ا که ا ن کااب ا بر بن ت»آم ت: 5کهف، آ

و 2؛ ستتو ۀ طه، آ 211و 21همچنین هر آ ات جتتر فه )ستتو ۀ بقرت، آ ات «. آن شنها ؛ سو ۀ 12؛ سو ۀ شساء، آ 2؛ سو ۀ وسف، آ 5؛ سو ۀ ابراهی ، آ 13؛ ستو ۀ مائ ت، آ 550

اشیاو ا ن کااب از سوی ( شیی به51 -51و سو ۀ یام ، آ 241؛ سو ۀ اعراف، آ 3جو ی، آ آن اجتتا ت جتت ت استت . کاو، اگر را بو وک اله میوۀ بو ن خ اوش بر پیامبر و ا وکیاش

و و محم ی باجتت و جتتخصتتی او کال لاعس اجتتاه باجتت ، چرا خ اوش طیب جتتجرۀ اس ؟چنین بیان اجاه کریم قرآن


فهرست منابع

.میکر قرآن

نهج سلبیغ .

گی . . تهران: مؤسسه مطالعات اسالم اشگهات م سلیبدأ و سلیامد(. 0151کسین ابن عب السه. )، سینا بنا

ا ات . : اشاگالیام )فالملة ف سلراف و سالنرامل و سقسمههیم( فالم ف سبن(. ق5044). السه عب بن نی، کسسینا ابن بی ا .

: شگر البالغة. .شمفست و سلتابیهمتسال (. 0151. )السه عب بن نی، کسسینا ابن

. : شگر ا ب الحوزت. لسمن سلارب(. ق 0116مکرف. ) بن منمو ، محم ابن . بیروت: ا الکاب العسمیة. تهذی سلن (.ق 0176االزهر. ) بن اکم بن االزهری الهروی، محم

.شاجرون لبنان ةکابم :وتر یب .سلارب لاد سلرنسر هصطنحمت ةهوالول(. 5991. )را ی، هام

غالمرضتتا یستت: تر مه. قرآن سلرمظ هرردست قیتحق (.0151 . )لضتت بن محم بن نی، کستت اصتتفهاش اغب .یمرتضو اشاگا ات :تهران . نیکسی خسرو

: سا . اب سارسن یهوب گ یوگو با ممان گف .. کالف محم سرو ، عب الکر

http://www.drsoroush.com. Accessed March.9.2008 : سا . اب سارس عفر سبحاش السهة پاس سرو به آ .ری. بگر و بگ عب الکر سرو ،

http://www.tabnak.ir. Accessed March.9.2008

. مجموعه مقاالت هما ش لا اب . اشاگا ات بنیا فمفسب و تحنیف فنسلر نبوت(. 5195ستی ممهری، منیرت. ) اسالم ص ا. ککم

تصتتتحیح، تحقیق و . ف سلحکیة سلیتاملیةسلیبدأ و سلیامد (. 5115)مالصتت ا(. ) جتتیرازی، محم ابن ابراهی شمری. تهران: اشاگا ات بنیا ککم اسالم ص ا. مق مه: محم ذبیح و عفر جات

و .صحیح و تحقیق ف سلیامهج سلسنوکی سلشلوسهد سلربوبی(. 0157))مالصت ا(. جتیرازی، محم ابن ابراهی مق مه سی مصطف محقق اما . تهران: بنیا ککم اسالم ص ا.

. تهران: بنیا ککم اسالم ص ا. سل ی هرمتیح(. 0155) )مالص ا(. جیرازی، محم ابن ابراهی

ح، . تصتتحی سالالللرمف سالفباة سلاقنیةسلحکیة سلیتاملیة ف(. 0151) )مالصتت ا(. جتتیرازی، محم ابن ابراهی تحقیق و مق مه: مقصو محم ی. تهران: بنیا ککم اسالم ص ا.

. تهران: ا الکاب سلییزسن ف ترسلللیر سلقرآن(. 0157)عالمه طباطبا (. ) کستتتین محم ، ستتتی طبتاطبتا االسالمیه.

۱۱یاپی، شماره پ۳۱۷۱ زییسال نوزدهم، شماره سوم، پاکالمی، –های فلسفی فصلنامۀ پژوهش | 2۱

: مؤسسه . تر مه ضتیاءال ن شجف . تهرانن. ترسلیر هجیع سلبیمتا(الحستن. )ب بن عس الفضت ابوطبرست ، اشاگا ات لراهاش .

سرو . اشاگا ات :تهران.، و جرح مسکگاه تر مه .سلسیمالة سلیدنی (. 0125). ابوشصر محم لا اب ،

. جرح: عس بو مسح . بیروت: ا آفسء سهف سلیدیاة سلرمضلنة و هضمدستهمت ق(. 0556. )ابوشصتر محم لا اب ، مکابة الهالو. و

.کوثر زالو اشاگا ات : .یگرتمف سفامل و وح (.0150. )رضای، عسشیا ائم . بیروت: ا اکیاء الاراث العرب . بحمف سلاوسفق(. 0111 (. )عالمه مجسسمجسس ، محم با ر )

شاگا اتا . تهران:. تر مه: عب المجی آ ادفبمفۀ فنسرۀ سالیه و فوش تطبیق آن (.5114ابراهی . )، م کو امیرکبیر.

کااب طه. اشاگا ات. : تبیین فنسر وح )سز فمفسب تم هیصدفس((. 0151موس . )، مال ری

Documents

Philosophical -Theological Research (JPTR) Vol.19, No. 3 ... file17 | ا صلام w انیس نبا ،یبااف هاگ ی ب هیکت اب یح تفای یبن شلن همدقم هک