PHYSICA U.<r~Dej J

jtfj.«Ü v «^ööéeoäpooc^s^ll DISPU TAT lO

SfsENSIBUS EX-**■$

«sSj?2i

TERNIS IN GE-NERE,

JQuam-iDivinå affuigente gratiå,jK j i/1 VlUd dliUlgvlJvt giatla)

corifsnfuamphßim& Philo(öf>bic&&

m*k'

in Regia P'blahenfi Academta,SUB FRJSID10

C lar ißtmi vtri,

«IM. MARTINI ERIC!GEST R I Nil, M ath: inf. Profefl Dris pub.

& facuJtatisPhilofbphicjsp. c. Dccanifpetfabiiis",

Progr&du in Pbtlofopbia confequendo,publica dif-qutfitioni fumittit

MICHAEL ERICIKolmodius«,

Lslddiem 2j. lulij, loco (f boris confuetis.UBSALU

m* ©

«**

'^©1

*äI Excudebat Eschillus M a t tri jf.)

Anno M. DC* XXV,

_ ' ' <"> W W W) W; W W; Wi W '/» /?) (/?) W wTw I (T T*

X t/v ©*£

SENSIBVS EXTERNISJ N GE NERE.

ffhefis /♦Vm in ter ca qu& fub rerumphyficarum confideratione ca^dun t ,'fciifuumExternorum con-templatio , ultimum fibi nonvendicct locum, quippc qnia-yiimac feneftxair dicuntur, ac vet

propterea omnibus animalibusuti1es ac ueceffia-.ri) funt; homitii tarnen inprimis pecul iarem comferunt utilitatem > cum ex Arifb efFato conftet*omnem noftram acquißtamcognitionem in a1*«quo ienfuum quod ampclo fe fundarc:ne it-ajcp feifciibus res alias perripientes, eorum (Cognitioiiedeftituamur, illos impraefen t iarum > pr-a?mft&iAnimac fentientis definitionen paneispcrftr&i*ger« animus eft*

2, Eft igitiix- Amma Ijentiens w&tx*a,aclusc^rporisorgaiiiei, qurmedtante cert<>,Gor#paris ittftrumcntojobie^ c»tsa fu»t*percipit dijwUttt?. & *d sxxtwifiiicméfägt**

A z vd;

Vet: E c fik uve facultas ätiirria? ,qucT?appreIietl-<fit& percipit eaqua^ extra ipfam fiunt, median-te corporis inftrumentö, :

3* Definitur per gotentiam,zum utia 111 ho-tdikc poténtiarum tationali ini-érior, exiitat^a&M vero dicitur, quia in brutis fupremus am¬mar gradus eil:, appetitivam, locomotivam SCvegetativam fimul £onipIectensf

4. Hinc diicriinen notaiidum venit, quödiffert 1* ab anima vegetante, qusenullå perci-piendi &£ cognofcendi vi prsedita eft,fed tot a cir¬ca all men tum intro aiTumptum calöre natural!occupatur : hscc c contra, caloreutitur animali,repatiendoq? (fenfus enini pafilo eft cognofon-tium)obie&a cognoicit & dignofcit. 2. ab Intel*

illa,cum rota fit organica,inil:rumento cor-poreo obie&a quar extra füllt recipit, hic cum in-organicus fit, ä fingularibus allatis utitur , qusemens concipit & meditatur,

5* Hifcéita praélibatis, ad rem propius nosacciYigemusy fciendumq? A fenfus vocabulumeptoWftov eile , & trifariam ufurparb t» propoten*tiafenfitiva, qua? fentiendi a<ftum producit,quo*.modo aliud Pbi'foC l, 2. de an. cap. 2. fumitur:ii jlt# cu&ipnvinZtoTUS * 2, pro VYgdpQ&fanftfiSqüod w&irdtm dicitur , hoc modo fenlus lib. de~tfenf &(enfs c, z* cum natura elementcrum ccti-

grucre

grtrere dfcütitim jf- pro aBu[ecundo five poten«U& eim cA^yeicL, quomodo dtfinitur Arjfioteti fen-fus Iii, de fom+ Qf t>g+ c /» yj Åeyo{iév'~i cu&qaig ug cv£p->

yetct, Kivvjais rig t£<r&jua,Ttg rijg tpu%jjg Tn. iria?C Opera tiOlatins ienlatio(parcant ncbis rnanes ciccromani)dicitur: qua? ut fiat, quatuor hare fublequentianotanda veniunt,nöbifj?in hacdifputatione at-tendenda , quorum i, eft Facultas lentiendiz#Senfile,3* Organum,4. Medium*

6, Primu quod attinet,confideratur illa, i.prout in Anima radicatur, diciturq? vis animscfentientis apprchcnfiva ,facultatc fua 8c vi lenfi-Ii a percipiens, eacp reßdet in fpirltibus animali-bus ex cerebro per nervös ad uniulcuiufcp fenlusOrganum tranfiens, ubi rationem formasa-gentis habet*

7* Quatenus cum orgaiio coniungitur,& fenfibilium obiecftorum fpecies percipft, atcgfic, dicente Zabarella üb, de fen\ag.cap> y. duo-bus fungitur munenbus, tum Organum infor¬mat , tum å le informato utitur ad operanduitUcutiicpproprium fit organi officium fpeciem re-cipere& pati (6bie<fla enim movent ienfus)ideoratione prioris muneris quatenus anima dat ef-fe orgaiiOjSc proprium receptivum Ipeciei lenfi-lis conffituit, patitur: facffii autem receptione,org a no utitur, dum Ipeciem in eo receptam iu¬dicata Ä 3 Ddf

fc Dd ConnimhiiripdYtitäm potcntU fenß•tivA dißin&ioncm adhibcnt* u ut fpeciem ab ob-ic&o recipit, 2. ut eainformata a&umfentiendiprofert. 3. ut eiufmodi a<fhim inlerecipit: pri-,nio vcl tcrcio modoii cpnfidcretur, liaud dubic*inquiunt* pafTiVa eil potenria , fi verdfccundoaifhVa^IsademcrgaeftiäcMUasfenfilis 5quac va-rrjs ratixmibns agit: Sc patitur, cum jrecipere fil;organi an ima11, iudicare autem potius an/ma:«.

<?4 Séftfascum ita movetur, akcratio qua?-danv dicitur, non quidcm corruptiva, qua ab-quid ad iriterifcum difponitut^utiti aqua frigid*axxaditf dumcalfefit, ubiperexpultTonem priorisquabtätis per contrarjäni, inrroduc itur nov a £fy-petfcftiva (per obie&i en imcognitioncm a-ptitudo fentiendi fuo modo expletur) qua: rei pa-tfcntånulltt-m damnjjm infert,quin potiu s ej demaljquid adfitrt >ut cum potentia deducitur in *-étimi Sc üittlU^&habfcpm recipit,

to. Facufeas hsec fentiens quia deff-rtittar ferpfem fetuire nequit , fcd eiufdem obie-&uä* ( fine cuius <ognitione fcrcfiis jpfi quoq? i*gnpr^btur, utpöte qui ftcundum obitr&a diihtt-güiint-\rr7ä pniftröo requiritur,quod 1 illam(non feeus ac fit in combultibibYquod utcom-feureturreiiufam externam quarpotcntimasr in a*Äutn Wi^feaf> reqm>|P)^aquam cau&mo^

TC1IS

vens * in aftaffl tradw«at/Eft tÉa^dbkflfiiipaoklfenfupcrcipituf.

xi. ScrUiJe five oiicdamt tale,wivfiptKåC*tidens quöd alio intctVetiitüte percipiuir, aquolcnlus nihil pa titut qua tale, led ftttßbrfitBBEttatvtum eönies eft, ut Ii quis alba vsftc indutttm,Diarisfilium cfle dixeritj vdperf&tyuadaliöno

'

interveniertte percipitur.tiv Hoc viciiUm in tömmmc ^fpropriwndifimitut/ illtédcoriitfitmi pfuriimtfn (tucenim

efus ratio tecjuitif ut ab öntnibus ieriti atut) fcn^fuiim comprehenfione percipitur, cüiüs ««S^7a** quinep praeeipue numerantur* ad quse tanquacapita geiieralia reliqua (pccialia fuö modore-dueuntut, funtq? illa Motus* Qiwes;)Figura,Nu<*merus & MagflitudcS*

tf. Proprium uno taiitum ferriu percipitur*ncc ullö alio pereipi potcftjUt lunt CoiordSonuSiOdot f Sapor & qualitates tadWes com>prehefidetisrunde totideftt etianx fenfiis exterrtoscflecoticlirdendum eft,Vifum (cil;'Auditum>0-'dorattuit Gurtum & Taiflunt*

14. Quamvisautem obieda lenfutim ducantur fingularia, tarnen cum impöflibife>fit, utilla rtcundum realem fuam eacirtentiantper fa-cultatcm fenfitivam recipiantura e Philofopha-ruminter fe certatitium pugnantibus fententijs*

iflo

iHorum Veritäti magis confona eile videtur, quiquahtates quaidam ab obie&is adiénluni erhit-ti ahirmant > quorum iententiam vel.ipfa tue-tjr&T demonitrat experientia* cum videamustempore adtivo, facie & veftes in viretis cuban-tiuni* viridi coiore pmgi, quod non aliå ex cau-faefiquaniquahtatellJå.quå aercorpusd folrjs arborum viridibus imbuitur, tingitur,pingitur* Eodem quoep modo Jitateum pofitumluxta vitrum vino rubrocoronatum ruhet«.

15» : Quahtates haice elfe dicimus non rea¬les five Materiales,cum conftet ex philofopho. h2» de an: eas recipi, utcera figtjli iniaginem rrci-p i t ,quod fi'ne u 1J i u s n i a t e rix c o m mu v i c a t i orc ti tfivefigillum fitferreü five aureum$ fed (piritalesfeu intentionaIes(non quide notiones lcgicas,utfunt genus, fpecies, prepofitio & c,v fed ut ref extramentem exiitentis funt repr^fentationes ) qua:nihil aliud funt quam fimulacra, fpecies Sc ima-gincs,obieciorum ienfibilium ab bis naturaliteremanantes , puriores& a materia* concretfonelibersc.qusccp fenforio oblata^facultatemeffedhs*vé movent»

i6. Species it a q? fenfdes dari in confcfibeft, an ver6 omnes fenfus eafdem pcrcipiant, illdubiu vocatur,cum non defint qui in vifueas ta-$ym neceifarias efTe> &C reliquos ienfus per mate-

riales

riales qualitates a fuis obie<$is affici ftatuant:Pro hoc ii sicp dubio tollendo nptandum efl illamaterialiter agere, qua: fimilem omnino quali-tatem,numero aliamjn patiente (ut calor ignisin aqua) producut, quod de fenfibus probari ne-quit.qui idcni numeroobie&um (pföuticil: eiutfpecies illud reprarientat, ut fenfué rei fpiritalisimagineni percipicns, rem ipfam recflc reccpiC

dicatur)4 quo afticiuntur, percipiunt.yr. Si itaq? per qualitates materiales agc-

rent fenfus, (cqueretur fenfationem fieri in tem¬pore &"cummora ,rariilimecp ob contrariarum

3ualitatum refiftentiam, fui obie&i, verum gra-pm, fedfere jemper minorem percipere,quodegm abfonum fit, ben e habere videturha:cien-tentia, quod fpiritales qualitates qua: nullum co-trarium habent, tantum ienfibus percipiantur«,

iS» De ortu aytemharumqualitatum,mul-ti multym fe torquent, adeo ut ienfum agentcm,qui ab obie&is ipecies (enfilcs formet, requiriitatuant,quem tarnen fupervacaneum eile vel in-de conftat,quod qualitates ienfilestalem habentnaturam ut multiplicent in mediofpeciem fiiamfpiritalenu Omnis enim forma,inquit ex Al¬berto Z,abar: (Iii mültiplicativa eft,vel mate-tjaliter&formaliter,ut quatvor prima: quali¬tates, ficut calor tum calorem realem in alioproducit fubiefto tunt fpiritaleni in medio 8C

B organo«

orgaiipra&us;. v.cl formaliter tantum, utqui quajitates fenfiles.

19 Quemadmoditm ergo vanum eflet quae>rcrc,quarc calor producat. ealorem, quia hacc c-iuselt natura :ita etiant vänuni eit querere curpbiecturn fpcc/em fqairriri mediö producati

10, Åtcp fic pingvi ut dici fölet craffacpinin?rvaj fcnülia Sc eorum qua? äH'fenftint per-fcruntur fpccies expofu/mus > nunc confequen?eil ut Organum eaderri percipiens colifideremus*dicitutqj cucftwe/oit, Sc eitpars cörpöris,quaienfi^I j atoblara facii!tas (entiens percipit,

it. Senforium hoc vel commune eßy undtomilis, fcrifus örigö , qtiöd a Medicis cerebrumreftc itafuitur,utpote ex,quo nervi örtüsfüi ini-tiun^tjr ahun t, *velproprium quo qüsiibct fenfuspcrujiariter ad pereipiendas fpecfeS» fen filés ut -t-ur,atqjt bc vifus fenforiu oculus eflUuditus auris,guftus jingva^ta^ cutis nervofä A^ift.i/cfe an,.

11, Facultas itacp 'Sc fenfprium fübir&b ü>nufn iunt;ieeundum effe vero&f tiäturam d iiiin-gWWUMtj hocenim corpus Sc magtiitudb cft, illavcrp formaj&r certa qua^dam ratio in corpore SCtt\agn11u dine;ut ocu I us orgar»uVideh d 1 c fl» qtuained,V4>qii3edajtu jcernendi eftquä in alps cor¬poris partib-is ,non reperitur,non tarnen ipfümbculi corpus^facultas videndi cfti fcd'AeV^ fi^c

9£j4Q.inc&.. a^Hliic

^ tj. Mint {giififtitn dfod reqirfflta:»-u omtkfefcri-fu min mcdrotrit aitcife cöhl&totuntj 3c p¥j>ma rurti qUaittamöi remperaxa propoxtiorre &J2fymMetiia-iChm CKCckkws:. fenftBrfe- { qu&teiusiy metrM;rftam» velad rariipcrmt lämdc fltsftealö!vel qu-afitatu-m shatum cotitro mit'arrtiiim ratitvné foR'i t,-}, Ictifum dcftruar, qnad* fihniitixdiqe fi-diu m Ariltotclrs oflcndity qadrimdafm'flxm timedamtror ekperkntrae domiritfniiim u Mi itinri Xerrophoitti sVqixi'per multam rrivethj llaéffacienteSjOcuhs vehementer lacii funt* 2; A Ördf-nf^oSrtihce Tyraniib ^inctotum^qifbs cjtöb~feuriflimo carcere itt döidiim fpfepdidfffrnlMa?rcäkcjfHkam & hfcVigatarrryltitTodirÄosifobitavehciiie%ti«itn^terfimatioc^caxaVtf/ t4 u..

i# ty GrganaTmpfemrafmrtfeé^re» rn 'aurra* recbp^i; Mms it ö^^MT%rro1iifadbafemrrmiitAvi&7£ dt aii; lötjitftun Natu fi 0^cu'us in fe adu haberet album vel lngronuiföWpoffcf' ffccipere e\fti#mf éSf&IM»^difhi Cåéot

difficdeni facMt!1 •' I* ■ •' • - i JlCfiaTäAii UvWilJ25- !;x iiiperionbus- innotiuj lf^(ps. perfpccics jénGIcs affici,cfuaré (luxta i Hud

an.«io9-ÄS^€7if imvrWä$ rSfita^^di^^tcmSzvel faltém imwffi* Veäümw»1res fcafilis ma¬

ll x nifc-

m'feftum, fenfile itaq? fuper ienfärltxm pofitumjßullam edicit fenfationem, ut fi corpus coiora-tum tang a t oculum, nihil videre poterit,

. i 26. De fenfuum externorum Certitudine>duae ex treman fuerunc (ententi-r, una Epicureo^rutn, fenfusin dec.eptionem,dum proprium fen-(ile apprehenduiit, neutiquam incurrere, alTerévdum: altera Academicorum quorundam qui o-mnFfidem a fenfibus ablegarunt , Sc omniaqusciUis percipiuntur incerta &C deceptionisplenaa i ferne runt*

•

27, Nos a* cum Arrfh mediam tanquam.vcriiTima arripientes , fenfus circa propria obie-Äaoccupatos, vera percipere aiTerimusÅ viciClim in applicationenon raro hallucinarb&T circafenfile comune a vero aberrare3quatenus videli-cet eiufmodi notitias eliciunt, qui bus fuperiorespotcntta? ad quas indicium ipeflat, in erroremindaaeuntur.

*8, Ut itac}; error iße cvitetur/coronidislocotonditionesab AriiEinterpretibannotatas (bbjunge-juus, oua> fi ad fuerint, fenfum nunquä circa propriumfenfüede<;ipiAatueHdurrt eft, Sunca.hse: V. Organumfecund um naturam fit difpofitum. 2* Medium re&c fcjhab*atnecqualitateaJienafitcommutatum. 3. Debi¬la in ter abjc&ym & Organum fitdiftantia. 4, Situs &

j»odu*c°nveniens. 5.Moderata requiritur mora.Animusinfenfilipercipiendofit

pccupatus*