7/23/2019 pi_00011.pdf

1/143

i

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLERENSTTS

YERALTI METRO STASYONLARINDA ALGISALFAKTRLERN RDELENMES: TAKSM METRO

STASYONU

YKSEK LSANS TEZ

Mimar Huriye TUN

EYLL 2007

Anabilim Dal: Mimarlk

Program : Mimari Tasarm

7/23/2019 pi_00011.pdf

2/143

ii

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLERENSTTS

YERALTI METRO STASYONLARINDA ALGISALFAKTRLERN RDELENMES: TAKSM METRO

STASYONU

YKSEK LSANS TEZMimar Huriye TUN

(502011023)

EYLL 2007

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 13 Eyll 2007Tezin Savunulduu Tarih : 26 Eyll 2007

Tez Danman: Prof.Dr. Yurdanur DLGEROLU YKSEL

Dier Jri yeleri Prof.Dr. Haluk GEREK (.T.)Prof.Dr. Alper NL (.T..)

7/23/2019 pi_00011.pdf

3/143

i

NSZ

Tezin hazrlanmas sresince sabrn ve hogrn esirgemeyen tez danmanmsayn Prof.Dr. Yurdanur Dlgerolu Yksele, desteklerinden dolay ok sevdiimaileme sonsuz teekkrlerimi sunarm.

Eyll, 2007 Huriye TUN

7/23/2019 pi_00011.pdf

4/143

ii

NDEKLER Sayfa No

NSZ ii

KISALTMALAR v

TABLO LSTES vi

EKL LSTES viii

ZET xii

SUMMARY xiv

1. GR 1

2. RAYLI SSTEMLERLE ULAIM 4

2. 1. RaylSistemlerin Tarihi 4

2. 2. RaylSistemlerin Tanm 5

2.3. RaylSistemlerin Snflandrlmasve eitleri 6

2.3.1. Tramvay Sistemi 6

2.3.2. Hafif RaylSistem 62.3.3. Metro Sistemi 6

2.5. Blm Sonular 7

3. YERALTI METRO STASYONLARI 8

3.1. YeraltMetro stasyonlarnn Tarihi 8

3.2. YeraltMetro stasyonlarnn Tanmve Kavramlar 8

3.3. YeraltMetro stasyonlarnn Genel Planlamas 9

3.4. YeraltMetro stasyonlarnn Mekansal Tasarm Standartlar 10

3.4.1. Giri 11

3.4.2. stasyon Hol 12

3.4.3. Dey Dolam Elemanlar 14

3.4.3.1. Normal Merdivenler 14

3.4.3.2. Yryen Merdivenler 15

3.4.4. Peron 17

3.4.5. Servis Alanlar 20

3.5. Blm Sonular 21

7/23/2019 pi_00011.pdf

5/143

iii

4. YERALTI METRO STASYONLARININ KONFORU 23

4.1. Aydnlatma Sistemleri 23

4.2. Grltye KarAlnan Tedbirler 25

4.3. Oturma Gruplar 25

4.4. aretler ve Semboller 26

4.5. zrller in Tasarm Kurallar 28

4.6. Blm Sonular 30

5. YERALTI METRO STASYONLARINDA ALGISAL FAKTRLER 32

5.1. Renk 32

5.2. Ik 36

5.3. Biim 41

5.4. Malzeme 455.5. Doku 47

5.6. Enstelasyon 49

5.7. Duvar Resmi 52

5.8. Mzik 54

5.9. Grafiti Sanat 56

5.10. AfiSanat 57

5.11. Blm Sonular 59

6. 4.LEVENT-TAKSM METRO HATTI 62

6.1. Mevcut Taksim-4.Levent Metrosu 62

6.2. Taksim Metro stasyonu Alan almas 71

7. SONU 114

KAYNAKLAR 120

EK 123

ZGEM 127

7/23/2019 pi_00011.pdf

6/143

iv

KISALTMALAR

TSE : Trk StandartlarEnstits

NFPA : Standard for Fixed Guideway Transit and Passenger Rail Systems

DLH : Demiryollar Limanlar ve Havameydanlar

TBM : Tunnel Boring Machine

NATM : New Australian Tunnelling Method

7/23/2019 pi_00011.pdf

7/143

v

TABLO LSTES

Sayfa No

Tablo 2.1 Tramvay, Hafif Metro ve Metronun Genel Teknik zellikleri........ 7

Tablo 3.1 Net Platform Genilii ................................................................ 20

Tablo 4.1 stasyon Blmlerinde stenilen En Az Aydnlk Seviyeleri ......... 24

Tablo 6.1 Taksim-4.Levent Metrosunun Geirdii Aamalar ....................... 62

Tablo 6.2 Taksim-4.Levent Metrosunun Genel zellikleri........................... 62

Tablo 6.3 Taksim-4.Levent Metrosu stasyonlarnn Teknik zellikleri....... 63

Tablo 6.4 Taksim-4.Levent Metrosu stasyonlarnn Dier Teknik

zellikleri.................................................................................... 63

Tablo 6.5 Cinsiyet ....................................................................................... 76

Tablo 6.6 YaDalm ............................................................................... 77

Tablo 6.7 Eitim Durumu............................................................................. 78

Tablo 6.8 Metroyu Kullanma Skl ............................................................ 79Tablo 6.9 Metroyu Kullanma Amac ............................................................ 80

Tablo 6.10 Renklerin Koyu ve Ak Tonlarda Seimi................................... 81

Tablo 6.11 Hangi Rengin ounlukla Kullanlmak stenmesi....................... 82

Tablo 6.12 Aydnlatmann Yeterlilii ........................................................... 83

Tablo 6.13 Aydnlatmann Yeterliliinin Hissettirdikleri .............................. 84

Tablo 6.14 Aydnlatmann Yetersizliliinin Hissettirdikleri .......................... 85

Tablo 6.15 Aydnlatmann Yetersiz Olduu Alanlar ...................................... 86

Tablo 6.16 Grmeye Katlan Yolcularn GzlerindeKamama Olup,

Olmad ..................................................................................... 87

Tablo 6.17 Biimsel Olarak Rahatsz Eden Mekan ....................................... 88

Tablo 6.18 Metro stasyonunu Kullandnzda Hissettiiniz Duygu............ 89

Tablo 6.19 Yer Kaplamalar ........................................................................ 90

Tablo 6.20 Duvar Kaplamalar..................................................................... 91

Tablo 6.21 Duvarlarda Kullanlan Malzemelerin Dokusu (izgiler) .............. 92

Tablo 6.22 stasyon Mekanlarnda Heykel Grlmek stenip, stenmemesi ... 93Tablo 6.23 Duvar Resimlerinin Fark Edilip, Edilmedii ................................ 94

7/23/2019 pi_00011.pdf

8/143

vi

Tablo 6.24 Duvarlarda Kullanlan Dekoratif gelerden En ok Dikkat

ekeni ......................................................................................... 95

Tablo 6.25 Metroda CanlMzik OlmasHakkndaki Grleri ................... 96

Tablo 6.26 Reklam Afilerinin SaysHakkndaki Grleri......................... 97

Tablo 6.27 Grafitinin Olmamasnn Nedeni .................................................. 98

Tablo 6.28 Duvarlarda Grmek stenilenler .................................................. 99

Tablo 6.29 Metronun maj..........................................................................100

Tablo 6.30 Metroyu Tercih Nedeni..............................................................101

Tablo 6.31 Kullanlan Kltrel ve Sosyal Afilere Dikkatlice Baklp,

Baklmad ................................................................................102

Tablo 6.32 Kltrel Faaliyetlere Katlnp, Katnlmad ............................103

Tablo 6.33 Metro stasyonlarNasl OlmasSorusuna Getirilen neriler.....104

7/23/2019 pi_00011.pdf

9/143

vii

EKL LSTES

Sayfa No

ekil 3.1 Hector Guimardn TasarladParis Metro Girii ......................... 11

ekil 3.2 Norman Fostern TasarladBilbao Metro Girii ........................ 12

ekil 3.3 Madrid Metrosu stasyon Hol ...................................................... 12

ekil 3.4 Metro stasyonlarPeron Konumlan .......................................... 19

ekil 3.5 stasyon Havalandrma Sistemi Kesiti ........................................... 21

ekil 5.1 Olasis stasyonu Platform Katna nen Merdivenler....................... 34

ekil 5.2 Olasis stasyonu Platform Kat ...................................................... 34

ekil 5.3 Flora stasyonu Platform Katnda Kullanlan Malzemelerin Rengi 35

ekil 5.4 Flora stasyonu Platform Kat........................................................ 35

ekil 5.5 Candidplatz stasyonu Hatt........................................................... 35

ekil 5.6 Candidplatz stasyonu Peronu ....................................................... 35

ekil 5.7 Sovetskoj Armii stasyonu DolaylAydnlatmas .......................... 39

ekil 5.8 Sovetskoj Armii stasyonu Peron Kat ........................................... 39ekil 5.9 Westfriedhof stasyonu Platformu ................................................. 40

ekil 5.10 Westfriedhof stasyonu Platformu Aydnlatma Elemanlar ............ 40

ekil 5.11 Lohring stasyonu ....................................................................... 40

ekil 5.12 Lohring stasyonu Peron Aydnlatmas ......................................... 40

ekil 5.13 T Centralen stasyonu .................................................................. 44

ekil 5.14 T Centralen stasyonu Platform Kat............................................. 44

ekil 5.15 Hollywood Highland stasyonu elik Profiller ............................. 44

ekil 5.16 Hollywood Highland stasyonu Platform Kat .............................. 44

ekil 5.17 Capitol South stasyonu Tonozu................................................... 45

ekil 5.18 Capitol South stasyonu Platform Kat.......................................... 45

ekil 5.19 Komsomolskaya stasyonu .......................................................... 46

ekil 5.20 Komsomolskaya stasyonu Platform Kat ..................................... 46

ekil 5.21 Cardeal Arcoverde stasyonu GeiTneli ................................... 46

ekil 5.22 Cardeal Arcoverde stasyonu Peronu............................................ 46

ekil 5.23 Wilhelminaplein stasyonu........................................................... 47ekil 5.24 Wilhelminaplein stasyonu Peronu ............................................... 47

7/23/2019 pi_00011.pdf

10/143

viii

ekil 5.25 Dhoby Ghaut stasyonu Sirklasyon Alan ................................... 48

ekil 5.26 Dhoby Ghaut stasyonu ................................................................ 48

ekil 5.27 Imam Khomeini stasyonu............................................................ 49

ekil 5.28 Kahire Metrosu ............................................................................ 49

ekil 5.29 Monk stasyonu Enstelasyonu ..................................................... 51

ekil 5.30 Monk stasyonu Konkors Kat...................................................... 51

ekil 5.31 Lionel-Groulx stasyonu Heykel Detay ....................................... 51

ekil 5.32 Lionel-Groulx stasyonu Mezanin Kat......................................... 51

ekil 5.33 Namur stasyonu Enstelasyonu..................................................... 52

ekil 5.34 Namur stasyonu Konkors Kat .................................................... 52

ekil 5.35 Santiago stasyonu ...................................................................... 53

ekil 5.36 Santiago stasyonu Peron Kat ..................................................... 53ekil 5.37 Taksim stasyon Girii Evrensel Sevgi Duvar Resmi ................ 53

ekil 5.38 Taksim stasyon Girii OsmanlAac Duvar Resmi ................. 54

ekil 5.39 New York Metrosu Peron Kenar ................................................. 55

ekil 5.40 New York Metrosu Peron Kat ..................................................... 55

ekil 5.41 New York Metrosu Tren Mekanndan ...................................... 55

ekil 5.42 New York Metrosu cretsiz Alandan........................................... 55

ekil 5.43 Barselona stasyonu Platform Kat ............................................... 57

ekil 5.44 Tren zerine Grafiti ..................................................................... 57

ekil 5.45 rencilerin AfiTasarmlar ....................................................... 58

ekil 5.46 Afi .............................................................................................. 58

ekil 5.47 Metro Saatlerini Gsteren Afi ..................................................... 59

ekil 6.1 Gezi Girii..................................................................................... 65

ekil 6.2 Taksim MeydanGirii.................................................................. 65

ekil 6.3 Taksim stasyonu stasyon Hol.................................................... 65

ekil 6.4 Gayrettepe stasyonu Hol ............................................................. 65ekil 6.5 Metrocity Balants..................................................................... 66

ekil 6.6 Cevahir Balants......................................................................... 66

ekil 6.7 Levent Metro stasyonu................................................................. 66

ekil 6.8 Osmanbey Metro stasyonu ........................................................... 67

ekil 6.9 Osmanbey Merdiven Tneli .......................................................... 67

ekil 6.10 Gayrettepe stasyonu Peron Kat .................................................. 68

ekil 6.11 stasyon Kontrol Odas ................................................................. 68

ekil 6.12 Taksim-Fnikler Balants ........................................................ 69

7/23/2019 pi_00011.pdf

11/143

ix

ekil 6.13 Gvenlik Odas ............................................................................ 69

ekil 6.14 Turnikeler .................................................................................... 70

ekil 6.15 zrl ve YalAsansr............................................................. 70

ekil 6.16 Yiyecek ecek Makineleri ........................................................... 70

ekil 6.17 Taksim Metro stasyonu Konkors Planlar.................................... 74

ekil 6.18 Taksim Metro stasyonu Plan ...................................................... 75

ekil 6.19 Taksim stasyonu Peron Kat Plan ............................................... 76

ekil 6.20 Cinsiyet....................................................................................... 76

ekil 6.21 YaDalm ................................................................................ 77

ekil 6.22 Eitim Durumu ............................................................................ 78

ekil 6.23 Metroyu Kullanma Skl ............................................................ 79

ekil 6.24 Metroyu Kullanma Amac ............................................................ 80ekil 6.25 Renklerin Koyu ve Ak Tonlarda Seimi .................................... 81

ekil 6.26 Hangi renklerin ounlukla Kullanlmak stenmesi...................... 82

ekil 6.27 Aydnlatmann Yeterlilii............................................................. 83

ekil 6.28 Aydnlatmann Yeterliliinin Hissettirdikleri ............................... 84

ekil 6.29 Aydnlatmann Yetersizliliinin Hissettirdikleri ........................... 85

ekil 6.30 In Yetersiz Olduu Alanlar ..................................................... 86

ekil 6.31 Grmeye Katlan Yolcularn GzlerindeKamama Olup,

Olmad ...................................................................................... 87

ekil 6.32 Biimsel Olarak Rahatsz Eden Mekan......................................... 88

ekil 6.33 Metro stasyonunu Kullandnzda Hissettiiniz Duygu .............. 89

ekil 6.34 Yer Kaplamalar .......................................................................... 90

ekil 6.35 Duvar Kaplamalar ...................................................................... 91

ekil 6.36 Duvarlarda Kullanlan Malzemelerin Dokusu (izgiler) ............... 92

ekil 6.37 stasyon MekanlarndaHeykel Grlmek stenip, stenmemesi .... 93

ekil 6.38 Duvar Resimlerinin Fark Edilip, Edilmedii................................. 94ekil 6.39 Duvarlarda Kullanlan Dekoratif gelerden En ok Dikkat

ekeni .......................................................................................... 95

ekil 6.40 Metroda CanlMzik OlmasHakkndaki Grleri..................... 96

ekil 6.41 Reklam Afilerinin SaysHakkndaki Grleri .......................... 97

ekil 6.42 Grafitinin Olmamasnn Nedeni..................................................... 98

ekil 6.43 Duvarlarda Grmek stenilenler .................................................. 99

ekil 6.44 Metronun maj ..........................................................................100

ekil 6.45 Metroyu Tercih Nedeni ...............................................................101

7/23/2019 pi_00011.pdf

12/143

x

ekil 6.46 Kltrel ve Sosyal Afilere Dikkatlice Baklp, Baklmad .......102

ekil 6.47 Kltrel Faaliyetlere Katlnp, Katnlmad..............................103

ekil 6.48 Haz Alma (memnuniyet) Faktr................................................105

ekil 6.49 Ferahlk Faktr..........................................................................106

ekil 6.50 eitlilik Birlik Faktr...............................................................107

ekil 6.51 Dzen Faktr.............................................................................108

ekil 6.52 Kendine zg Olma Faktr.......................................................109

ekil 6.53 Peron Kat ..................................................................................110

ekil 6.54 Balant Tneli...........................................................................110

ekil 6.55 Taksim Metro stasyonu Yolcu Yrme Tneli...........................110

ekil 6.56 Merdiven Tneli..........................................................................110

ekil 6.57 stasyon Hol ..............................................................................110ekil 6.58 Balant Tneli............................................................................111

ekil 6.59 Balant Tneli............................................................................111

ekil 6.60 Yer Kaplamas ............................................................................111

ekil 6.61 Gezi GiriKat ............................................................................112

ekil 6.62 Kontrol Alan ............................................................................112

ekil 6.63 Peron Kat ..................................................................................112

ekil 6.64 Kontroll Alan ............................................................................112

ekil 6.65 Yolcu Yrme Tneli..................................................................112

ekil 6.66 Balant Tneli...........................................................................113

ekil 6.67 Kontroll Alan ...........................................................................113

ekil 6.68 Peron Kat .................................................................................113

7/23/2019 pi_00011.pdf

13/143

xi

ZET

Sanayi devriminden sonra artan kentleme olgusuna gre kent ii ulam gndemegelmitir. Kent ii ulam problemlerinin zmnde hzl, gvenli, konforlu olmagibi stn zelliklere sahip raylsistemlerden biri olan metro sistemi zm olarakgelitirilmi ve uygulanmtr. Metrolar yksek yaplama, kamulatrma,sinyalizasyon gibi nedenlerden dolay ounlukla yeraltnda tesis edilirler. Yeralt metro istasyonlar yerin olduka altnda, kapal, mekanik olma gibi zelliklerindendolay ilk yaplan metrolarda olduu gibi insanlarda hapsedilmilik, korku, gerilimgibi psikolojik adan olumsuz duygularn olumasna neden olabilmektedir. Bu

sorunun zmlenmesinde yolculardorudan etkileyen algsal faktrleri renk, k,biim, malzeme, doku, enstelasyon, resim, mzik, grafiti sanat ve afi sanat elealnmasgerekmektedir. Bylelikle yer altmetro istasyonlardaha ferah, eitici veyaanabilir mekanlar haline dntrlebilir.

Yeraltmetro istasyonlartasarm standartlarTrk StandartlarEnstits, NFPA gibidnya standartlarerevesinde aratrlarak bir talkm sonulara ulalmtr. Metrosisteminin olumas iin birok meslek grubunun bir arada almasna ihtiyaduyulmaktadr. Genel planlama yolculuk ve gzergah ettlerinin yaplmasndansonra, yolcular en ok eken yerlerde istasyon girilerin olmas gerektii tespitiyaplmtr. stasyonda yolcularn kullanmna ak ana mekanlar giri, istasyon hol

ve peronla ilgili standartlar arat

r

lm

t

r. Ayr

ca yeralt

metro istasyonlar

ierikbakmndan ok zengin olup, servis ve teknik hacimler kendi aralarndagruplandrmaya gidilerek yolculardan uzak tutulmasgerektii belirlenmitir. Bununyannda istasyonda kullanlan alanlar, normal ve yryen merdiven sayve boyutlaryolculuk kapasitesi baz alnarak hesaplanr.

Yeraltmetro istasyonlarnda caddeye kan havalandrma aftlar, yangn merdiveni,zrl asansr gibi elemanlar insanlarda bir tr belirsizlik hissi uyandrmaktadr.stasyon iindeyken deneyimlenen mekanlardan olutuundan yksek dzeylikonforun oluturulmas iin aydnlatma sistemleri, grltye kar alanan tedbirler,oturma gruplar, iaret ve semboller ile zrller iin tasarm standartlar ortayakonulmutur.

Tezin amacna ynelik olarak aratrlan ve ok byk nem arz eden ana blmalgsal faktrler renk, k, biim, malzeme, doku, enstelasyon, resim, mzik, grafitisanat ve afi sanat metro istasyonlar erevesinde ele alnarak, blm sonularortaya konulmutur. Yeraltmetro istasyonlarnda yolculardorudan etkileyen szkonusu faktrlerin zellikleri incelenerek, her faktr dnyann tasarm bakmndannde gelen istasyonlarndan er rnek analiz edilerek, deerlendirilmitir. Algsalfaktrlerin bilinli bir ekilde ele alnmas ile daha yaanabilir, ferah, eitici, zevklive ayn zamanda mimari kalitesi yksek istasyonlar ortaya karabilir. Bununyannda yolcularn kendilerini psikolojik adan gvenli hissetmeleri en nemlikonularn balca unsurlarndan biridir.

Yer altmetro istasyonlar tasarmerevesinde, renk faktr ele alndnda, akrenkler daha ferah, genimekanlarn ortaya kmasnsalar. Bunun yannda souk

7/23/2019 pi_00011.pdf

14/143

xii

renkler olan mavi ve yeil daha dinlendirici ortamlara ihtiya duyulduunda tercihedilmelidir. Ik faktr ise yolcular psikolojik olarak dorudan etkilemektedir.Sadece grlebilirlik deildir. In en ok olmas gereken yerlerin bandamerdiven tnelleri ve peron gelmektedir. In yetersizliinden dolay yolculardastres ve kapallk gibi olumsuz oluabilir. Dier bir faktr olan biim, a-kapa ve

delme tnel inaat yntemlerinin biimin olumasnda balca etkenlerden biridir. zve ieriin ise biimi oluturduu tespit edilmitir. Bir dier faktr olan malzeme iseyeralt metro istasyonlarnda salam, dayankl, kaliteli, uzun mrl olmasgerekmektedir. Doku faktr ise gerek ve taklit doku olarak ikiye ayrlmaktadr.Metro istasyonlaraynzamanda kamusal mekanlardr. Bu adan yolcularkltrel,sosyal adan eitici bir grev de stlenmelidirler. Enstelasyon faktr ise resim,mzik ve heykel gelerinden oluabilecei gibi tek olarakta enstelasyon ortayakarabilir. Burada daha ok heykel gesi ele alnmtr. Heykel birer iaret ve odakolma zelliine sahip olduundan yer altmetro istasyonlarnda ilevsel ve estetikamal kullanlabilir. Dier bir faktr olan resim alma kapsamnda duvar resmiolarak ele alnmtr. Bununla birlikte deiken ve geici olmas mekandaki

alglamay arttrabilir. Bo, uzun mekanlarda oka istenen birer gedir. Mzikfaktr ele alndnda, canl mziin olmas rahatlatc, sosyalletirici gibi olumluetkileri vardr. Ayn zamanda iletiim arac olan mzik eliinde yaplan biryolculukta insanlarn yer altnda yalnz olmadklar, zevkli bir yolculuk geirmelerisalanabilir. Dier bir faktr ise grafiti sanat Avrupa ve Amerika metrolarndaolduka yaygn bir unsurdur. Baz mevcut istasyonlardaki grafitiler yolculartarafndan byk beeni toplamtr. Son faktr olan afisanatise zellikle ngilterede ve Amerika da ok yaygn bir unsur olmakla beraber yolculuu zendirici bir rolstlenmitir. Aynzamanda eitici bir rol de stlenirler.

Taksim metro istasyonunda Meydan konkorsunda cretsiz alanda kturnikelerinin

nnde, metrodan kan yolcularla, algsal faktrler hakknda soru cevaba dayanangrme yaplarak alma somutlatrlarak, desteklenmitir. Ayrca Ulam A..tarafndan 2006 ylnda yaplan Yolculuk Memnuniyet aratrmasna da yerverilmitir. Aratrma, Ulam A.. tarafndan 2006 ylnda yaplan YolcuMemnuniyet Aratrmasile karlatrlp somutlatrlmaya allmtr.

7/23/2019 pi_00011.pdf

15/143

xiii

INVESTIGATION OF PERCEPTUAL FACTORS IN UNDERGROUND

SUBWAY STATIONS:

TAKSM SUBWAY STATION

SUMMARY

After the industrial revolution, inner-city commuting came to order due to increasingurbanization. For inner-city transport problems, subway system that is one of the best

railway systems having prevailing features such as being fast, secure andcomfortable, is developed and applied as a solution. Subways are usually built underthe ground because of such reasons as higher structuring, expropriation andsignalisation. Underground subway stations arouse psychologically negative feelingson people like imprisonment, apprehension and tension since they are under theground, closed and mechanic places. In order to deal with this problem, it isnecessary to handle perceptual factors that affect passengers directly, namely light,shape, material, fabric, installation, wall painting, music, graffiti and poster art. Thus,underground subway stations can be converted into more liveable, comfortable andinformative places.

Design standards of underground subway stations are searched within the frameworkof world standards like Turkish Standards Institution and NFPA and several resultsare reached. In order to make up subway system, many professional groups areneeded to work together. After doing general planning, transport and line oftransportation studies, the station entrances in most desirable places are determined.Standards about main places in the station which are open to passenger use such asentrance, station hall and platforms are searched. Furthermore, it is found out thatunderground subway stations are rich in terms of contents, so service and technicalspaces must be grouped among themselves and they must be got away from

passengers. Besides, areas used in the station, number and dimensions of stairs andmoving stairs are calculated according to passenger capacity.

In underground subway stations components that open into the main road such asventilation shafts, fire escape, and handicapped carrier arouse ambiguity on peoplesminds. Since inside of the station is composed of varied places, lightening systems,

precautions against noise, chairs, signs, symbols and design standards forhandicapped are developed in order to give higher comfort.

In the main part, the perceptual factors that affect passengers directly such as color,light, shape, material, fabric, installation, wall painting, music, graffiti and poster artare handled and conclusions of the part are displayed. Then, three samples of leading

underground subway stations in terms of their designs are analyzed and evaluatedaccording to these perceptual factors. By investigating closely into perceptual

7/23/2019 pi_00011.pdf

16/143

xiv

factors, more liveable, comfortable, informative, pleasurable stations can be built.Besides, providing passengers with a subway station that they feel psychologicallysecure is one of the most important aspects.

Within the framework of underground subway stations design, when color factor is

searched, it is seen that light colors create wider and more commodious places.Furthermore, cold colors such as blue and green must be preferred when morerelaxing places are needed. Light factor affects passengers directly psychologically.It is not only visibility. Light is mostly needed in escape tunnels and platforms.

Negative feelings like tension and obscurity may come up because of deficiency oflight. Shape factor is one of the key factors in forming the shape of cut-and-covertunnel and perforated tunnel construction method. It is stated that core and contentconstitute the shape. Materials must be steady, everlasting of good quality, andlongevous in underground subway stations. Fabric factor branches off as real andfalse fabric. Subway stations are also public places. From this aspect, they mustundertake a task that educates passengers culturally and socially. Installation factor

can be composed of painting, music and sculpture components or it can createinstallation alone. Here, rather sculpture component is handled. Since sculpture hassignal and focal features, it can be used in underground subway stations forfunctional and aesthetic purposes. Painting factor is handled in the study as wall

painting. Moreover, its being unsteady and temporary may increase the perception inthe place. It is the most desirable object in empty and long places. When we considerthe music factor: live music has positive effects like relaxing and socialization. Also,music is a means of communication and during a music accompanied transportation

people do not feel alone under the ground. Graffiti is commonly used in subways ofEurope and America. Graffiti in some existing stations have won great approval fromthe passengers. Poster art -final factor- is a very common factor especially inEngland and America, and it encourages transportation. At the same time theyundertake an instructive role.

In Taksim subway station, in the free area, in front of the exit tourniquets, aninterview is conducted which is composed of questions and answers related to

perceptual factors, with passengers who are exiting from the subway. Thus the studyis concretized and supported by a fieldwork. Furthermore, Traveling Satisfactionresearch made by Ulam Joint-Stock Company in 2006 is also given place. Theresults were compared and contrasted with the Transportation Satisfaction researchdone by Ulam A.. Joint-Stock Company in 2006.

7/23/2019 pi_00011.pdf

17/143

1

1. GR

Ulam, kent dokusunun olumasnda nemli bir yere sahiptir. 19.y.y.a kadar

kentlerde ulam yrmeye dayanmaktadr. Bu nedenle, yerleim yerleri yrme

yollarna gre biimlenmitir. 20.y.y.da Sanayi devrimi ile kentlerde nfus artmve

buna balolarak kent ii ulam gndeme gelmitir. Bu dnemdeki rayl sistem

hatlar buharla alan trenlerle iletiliyordu. Daha sonra hatlar elektrikle alan

trenlerle iletilmitir. Bu dnemlerde kentlerin dokusunun olumasnda bu hatlar

belirleyici unsur olmutur. II.Dnya Savandan sonra ise otomobillerinkullanmnn artmasna paralel olarak, yollarn da artmasyla kentin ekillenmesinde

yollar etkin olmutur (stanbul 1.Kentii Ulam uras, 14-16 Mart 2002).

adakentlerde insanlarn eitli aktivitelerden yararlanabilmeleri iin kolay, hzl

ve rahat ulam salanmaldr. Bu da toplu tama sistemleri ile salanabilir. Buna

karlk kent ile otomobil birbirlerine zt kavramlardr. Daha fazla karayolu daha

fazla talebi artrmaktadr. Yeni yollar, yine yeni talepleri douracandan kent ii

ulam sorunun zlmesinde yeterli olamamaktadr. Rayl sistemlerin diersistemlere gre hzl, gvenli, konforlu v.b. stn zellikleri vardr. Bu nedenle kent

ii ulam sorunlarnn zmnde raylsistemler en iyi zm olarak gelitirilmeli

ve uygulanmaldr (Kksal, 2006).

Rayl sistemlerden biri olan metrolar, genellikle yeralt nda tesis edilirler. Bunun

nedeni ise kamulatrma maliyetleri, yer stnde dier aralarla kesimesinden doan

sinyalizasyon ve zaman faktr gibi unsurlardr. Kent ii ulamda, ulamn

omurgasn rayl sistemler oluturmal, dier otobs, minibs gibi toplu tamaaralarise bu hatlarbeslemelidir. Ayrca deiik hatlar arasnda aktarma merkezleri

oluturulmaldr. Kent halknn rabet ettii al-veriyerleri, ofis binalar..vb. yerler

ile de entegrasyon salanmaldr.

Yeraltmetro istasyonlarkapaldr. Metrolar hzl, ekonomik, evre dostu, konforlu

olmalar gibi zelliklere sahiptir. Ayrca birer kamusal mekan olan yeralt metro

istasyonlarsadece geip, gidilen yerler deillerdir. Bunun yannda ilk yaplan yeralt

metrolarnda olduu gibi insanlarda korku, gerilim, saldrganlk gibi psikolojik ve

7/23/2019 pi_00011.pdf

18/143

2

fizyolojik adan insanlarda olumsuz bazduygularn olumasna neden olabilir. Bu

sorunun zmlenmesinde yolcular dorudan etkileyen algsal faktrler tez

kapsamnda ana unsur olup, ele alnmasbyk bir nem arz etmektedir. Daha ok

grsel geleri ieren algsal faktrler olarak renk, k, biim, malzeme, doku,

enstelasyon, resim, mzik, grafiti sanat ve afi sanatn yeralt metro istasyonlar

kapsamnda incelenecektir. Bylelikle psikolojik olarak insanlarda olumsuz etkiler

ortaya karabilen yeraltmetro istasyonlardaha yaanabilir, eitici, ferah ve zevkli

yerler haline dnebilecektir.

Tez kapsamnda ikinci blmde, incelenecek olan yeralt metro sistemleri de rayl

sistemler kategorisinde yer ald iin ncelikle rayl sistemlerin tarihi, tanm,

s

n

flanmas

, eitleri ele al

narak konu tan

t

lmak istenmitir. Bundan sonra ncblmde, yeralt metro istasyonlarnn tarihinden balayarak, tanm, tasarm

kriterleri, standartlar ve istasyonlarn mekansal geleri incelenerek

deerlendirilmitir. Drdnc blmde ise metrolarn dier sistemlerden stn olan

zelliklerinden konfor kavram iinde, aydnlatma sistemleri, grltye karalnan

tedbirler, oturma gruplar, iaret ve semboller ve zrller iin tasarm kurallarele

alnmtr. Beinci blme kadar yeralt istasyonlar haknda genel bir ereve

oluturduktan sonra tezin asl amac olan ve kullancy dorudan etkileyen algsal

faktrler olan renk, k, biim, doku, malzeme, enstelasyon, resim, mzik, grafiti ve

afisanatyeraltistasyonlarerevesinde ele alnarak, dnyada tasarm bakmndan

nde gelen rnekler zerinde analizler yaplmtr. Altncblmde Taksim-4.Levent

Metro hattnn genel zellikleri ile birlikte zellikle tezin amacn desteklemek ve

somutlatrmak zere mevcut Taksim-4.Levent Metro Hatt, Taksim metro

istasyonunda yaplan alan almasnn sonu ve deerlendirilmesine yer verilmitir.

Alan almasnda grme ve gzlemden edilenen bilgiler erevesinde analizler ve

deerlendirmeler yaplmtr. Son blm olan yedinci blmde ise tezin amacna

ulamak iin aratrlan ve incelenen algsal faktrlerle ilgili elde edilen bilgiler

nda deerlendirmeler ve yorumlar yaplmtr.

Tezin yntemi literatr aratrmas ile grme ve gzlemi ieren alan almasna

dayanmaktadr. Metro sistemini tanmak ve kavramak amacyla TSE , DLH ve

Dnya standartlarndan biri olan NFPA, mimari kriterler ve standartlar gz nne

alnarak incelenmitir. Ayrca konuyla dorudan ilgili kaynak bulunmad takdirde,

eitli okumalar yaplarak buradan edilinen bilgiler tez kapsamnda uyarlanarak,

7/23/2019 pi_00011.pdf

19/143

3

yorumlanmtr. Ayrca dnyadaki eitli metrolardan rnekler verilerek analizler

yaplmtr. Literatr almasndan elde edilen bilgiler nda, Taksim Metro

istasyonunda 50 yolcuyla 14.03.2007 ile 19.03.2007 tarihleri arasnda yz yze, soru

cevap eklinde ve rassal olarak grme yaplmtr. Gnlk olarak 160.000

yolcunun tand Taksim-4.Levent Metro Hatt kapsamnda geni ve ayrntl bir

alma yapmak olduka g olmakla beraber bu almada bir takm analizler

yaplmtr. Bu grme Taksim Metro stasyonu, istasyon holnn cretsiz alannda

k turnikelerinin olduu yerde ayn noktada durularak gereklemitir. Ayrca

grme pik dier bir deyile doruk saatler dnda olan saat 10.00 saat 16.00 aras

yaplmtr. Yolcularn alglarnn bu saatlerde daha yksek olduu dnlerek

uygulanmtr. Sorular tezin amacdorultusunda algsal faktrlere dayanmakta olup,

kan sonular grafik ve tablolarla deerlendirilmitir. Ayrca tez kapsamnda ele

alnan algsal faktrlerle ilgili Taksim Metro stasyonunda gzlem yaplarak,

sonular ortaya konulmutur. Bunun yannda BB Ulam A.. Kalite ve Kurumsal

Geliim Mdrl tarafndan 2006 ylnda hazrlanan Taksim-4.Levent Metro

HattYolcu Memnuniyet AratrmasSonu Raporu nda tez kapsamnda benzerlik

gsteren analizlerden faydalanlarak deerlendirilmeler yaplmtr.

7/23/2019 pi_00011.pdf

20/143

4

2. RAYLI SSTEMLERLE ULAIM

Bu blmde rayl sistemlerin tarihi, tanm, snflandrlmas ve eitleri

incelenecektir. Raylsitemler kendine zg bir yapyieren, zel sistemlerdir.

2.1. RaylSistemlerin Tarihi

nsanlar farkl ihtiyalarndan dolay yer deitirmek durumunda kalrlar. Deien

ihtiyalara paralel olarak deien teknoloji ile ulatrma sistemleri tarihin ilk

zamanlarndan gnmze kadar geliim ve deiim gstermitir.

Ulatrma trlerinin ortak zellikleriunlardr:

Yol

Tat

Enerji kayna

Ykleme boaltma tesisleri(terminaller) (Evren, 2002)

18.y.y.da ngilterede demir sanayicisi Reynold farknda olmakszn arabalar iin

yol gelitirdi. Bu yolu demir lamalarkullanarak yapmtr. 1687 ylnda ise Denis

Papin buharn elastiki gcn bulmutur. Bundan sonra ise James Watt tarafndan da

buhar makinesi bulunmutur. Bir ngiliz mhendis olan Richard Trewithick ilk kez

raylardan oluan yol zerinde, buharla ileyen arabayhareket ettirmitir. Daha sonra

lokomotif daha da gelitirilmitir. 1829da Liverpol-Manchester aras iin alan

yarmada Rocet adverilen tren, 13.2 tonluk yk 22 km/saat hzla ekmitir. Bu

ise demiryolculuun balangcolarak 6 Ekim 1829 alnabilir (Evren, 2002).

Demiryollartama uzaklve ilgili olduu trafik grubuna gre:

Kentler aras(uzak mesafe) demiryollar

Banliy demiryollar

Kent ii ya da metropolitan demiryollar(tramvay, metro) olarak

snflandrlmaktadr.

7/23/2019 pi_00011.pdf

21/143

5

2.2. RaylSistemlerin Tanm

Raylsistemler en genel tanmyla, tek veya birleik aralarla sabit bir yola baml

olarak hareket eden yk ve yolcu tayan sistemlerdir. Zeminde, zemin altnda yada

zemin stnde giden raylsistemler bu tanm iinde yer almaktadr (Paker, 1992:3).

Rayltama sistemi, yolcularn gruplar halinde toplu olarak, sabit gzergahlarda,

ray zerinde veya raya aslarak, hzlolarak tand, elektrik enerjisi ile alan,

genellikle yeraltnda tesis edilmi, demir tekerlekli, dier trafikten ayr, metro, hafif

rayl, monoray, tramvay gibi trleri olan, istasyon ve tm yan tesisleriyle btn olan

ulam sistemidir ( TS 12127, 1997:1).

Sanayi Devriminden sonra hzla artan kentlemeye paralel olarak kent ii ulam

gndeme gelmitir. nsanlar sadece bulunduklaryerden ihtiyalarngideremedikleri

iin hareket etme durumunda kalrlar. eitli ihtiyalarnkarlamak istemelerinden

dolay kent iinde hareket etmek iin ulam olanaklar gelitirilmitir. Toplu

tamann gndeme gelmesiyle birlikte birok metropolde olan ulam sorununa

zmler aranmaktadr.

Sabit klavuz yollu tamaclk sistemi; Sabit bir klavuz yol zerinde, yolcularn bir

metropol blgesinde gei hakkyla birlikte toplu tanmas amacyla kullanlan ve

sabit yollar, transit aralar ve dier demiryolu aralarndan, g sisteminden, eitli

binalardan, bakm tesislerinden, istasyonlardan, transit ara alanndan ve dier

sabit ve hareketli cihazlardan, ekipmanlardan ve yaplardan oluanbir elektrikli

tama sistemi. olarak tanmlanabilir (NFPA 130: 5).

Rayl sistemlerin dier ulam sistemlerine gre faydalar oktur. ncelikle

gnmzde zamann giderek artan neminden dolayhzlolmasyla insanlar ksa bir

srede gitmek istedikleri yerlere gidebileceklerdir. Sonra konforlu olmasyla rahat

bir yolculuk geireceklerdir. Bir baka faydassistematik zelliinden tr yolcular

dzenli bir yolculuk geireceklerdir. Ayrca enerji tketiminden dolayda yolculuk

daha ekonomik olacaktr. Bunun yannda gnmzde gittike artan nemi ile evreye

karda duyarl sistemlerdir. Ayrca tama kapasiteleri de yksektir. Bu stn

zelliklerinden dolaykent iinde ulamn ana omurgasraylsistemler olmaldr.

7/23/2019 pi_00011.pdf

22/143

6

2.3. RaylSistemlerin Snflandrlmasve eitleri

Raylsistemler,

Yol ve hat zelliklerine gre,

Kullanlan tatlarn zelliklerine gre,

letme karakteristiklerine ve kapasitelerine gre snflandrlabilir.

2.3.1. Tramvay Sistemi

Kentii toplu tamaclkta rayl sistemlerden en eski olma zelliine sahiptirler.

Genellikle hemzemin gzergahlarda hareket ettikleri iin hzlardktr. Yolcular

daha ok yryerek duraklara geldiinden duraklar aras mesafe azdr. Ayrca

hemzemin olmasndan kaynaklanan sinyalizasyon problemlerinden dolay dkhzla iletilirler. Tramvay sistemi ounlukla yer stnde tesis edilir. Bu nedenle

daha az mekansal ierie sahiptirler. Bundan dolaygenellikle maliyetleri daha azdr

(http-1).

2.3.2. Hafif RaylSistem

Sistem zellikleri bakmndan tramvaydan daha yksek, metrodan ise daha az

gelimi zellie sahip hafif rayl sistem, hafif metro olarak da adlandrlr. Ana

ulam sistemi olarak yolculuk taleplerinin fazla olduu yerlerde tercih edilirler.

Fakat metropollerde ise tali ulam sistemi olarak iletilmelidirler. Dier kent ii rayl

sistemlerle karlatrldnda hafif rayl sistem yolculuk saylar bakmndan orta

kapasitelidir. Ayrca hemzemin, viyadk ve tnel olarak dzenlenebilir (http-1).

2.3.3. Metro Sistemi

Dnyadaki birok metropolde kentii ulamn omurgasn oluturan metrolar

gelimive adasistemlerdir. Ayrca yolculuk saylaryksek kapasiteye sahiptir.Dier toplu tama sistemleri tarafndan beslenmesi gereklidir. Bunun yannda

deiik hatlar arasnda aktarma istasyonlar yaplmas yolculuk saysn artrr.

Kentteki nemli yaplar ve yerlerle uyum dier bir deyile entegre olmas proje

aamasnda dikkat edilmesi gereken unsurlar iinde yer alr. Kent merkezlerinde yer

stnde yaplamann getirdii alan skntsvardr. Bu nedenle, yeraltnda kendi zel

yolunda hzlhareket etmesi dnlerek yaplrlar. Ayrca viyadkte ve hemzenin

olarak da projelendirilebilirler.

7/23/2019 pi_00011.pdf

23/143

7

Tablo 2.1Tramvay, Hafif Metro ve Metronun Genel Teknik zellikleri(http-1)

ZELLK TRAMVAY HAFF RAYLI METRO

STASYON BOYU en fazla 60m 100m civarnda 200m civarnda

ARA GENL2200mm-2650mm genellikle 2650mm

2650mmile3050mm

RAY TP

R59 veya R60oluklu ray

S49 tipi Vinyol rayS49, UIC4 veyaUIC60Vinyol

ray

ENERJTEMNKatener

Katener, rijit katener

veya 3.ray

Katener, rijitkatener veya

3.ray

AKIM750 volt DC 750DC veya 1500DC

750DC,1500DC veya

3000DC

TCARHIZ 18-20km/saat 42-45km/saat 42-48 km/saat

MAX.SEYR HIZI 40km/saat 80km/saat 90km/saat

SAATTEKMAX.

YOLCU TAIMA

15.000 yolcu/yn 35.000yolcu/yn70.000

yolcu/yn

ARA UZUNLUU 14m-20m 20m-33m 15m-23m

DURAK ARALII 300m-500m 600m-1000m 1000m-1500m

2.5. Blm Sonular

Raylsistemler ilk kez 1829da ngilterede uygulamaya geirilmitir. Dnyadaki bir

ok metropol kentte nfusun yaratt younluk kentii ulam sorunlarna nedenolmaktadr. Bu sorunun zmlenmesinde rayl sistemler balca zmdr. Rayl

sistemler dier sistemlere karlatrldnda gvenli, konforlu, ekonomik v.b. stn

zellikleri vardr. Kentii rayl sistemler; tramvay, hafif metro ve metro herbiri

kendine zg zelliklere sahiptir. Metro ise sistem zellikleri bakmndan, en

gelimive yolcu tama kapasitesi en yksek olan sistemdir.

7/23/2019 pi_00011.pdf

24/143

8

3. YERALTI METRO STASYONLARI

Bu blmde yeralt metro istasyonlarnn tarihi, tanm ve kavramlar, genel

planlamas, mekansal tasarm kriteleri ve standartlar ele alnarak incelecektir.

Yeraltmetro istasyonlartasarmbelirli bir organizasyona dayalolan sistemlerdir.

Bu organizasyondan dolay eitli meslek gruplarnn bir arada almalarn

gerektirir.

3.1. YeraltMetro stasyonlarnn Tarihi

1843te lk yeralttreni yakt olarak kmrn kullanldlokomotiflerle ekilen bir

sistemdir. Sz konusu sistem Charles Pearson tarafndan ortaya atlmtr. Bylelikle

Pearson Londra ulamn dzenlemeyi amalyordu. Farringdon Soka ile

Paddingtondaki Bishop Kpr yolu arasnda kalan 6 kmlik blmn yapm

almalarna 1860ta baland. Bu hat 10 Ocak 1863te iletmeye almtr. lk yl

9.500.000 yolcu kapasitesine ulamtr. Dnyann ilk elektrikle alan metrosu ise

yine Londrada 1890 ylnda kurulmutur. Aynzamanda Londra metrosu Birinci ve

kinci Dnya savalar srasnda snak olarak kullanlmtr. Londradan sonra

Budapetede 1896da 4 kmlik hat iletmeye almtr. Bu hatta elektrikle alan

tren iletilmitir. 1898de yapmna balanan Paris metrosu ise 1900de almtr.

Amerikada ilk metro Bostonda 1895-97de, New Yorkta 1904te, Philadelphiada

1907de, Chicagoda 1943de, Toronto metrosu 1954te, Montreal 1960da, Mexico

1969da, Buenos Aires 1913te, Tokyo metrosu 1927de iletmeye almtr (Ana

Britannica, 1989. Metro, 16, 5) ( etinda, 2002).

3.2. YeraltMetro Sistemlerinin Tanmve Kavramlar

stasyon, rayltama sistemini kullanan yolcularn, tama aracnbekledii, araca

inip bindii, yeraltveya yer stnde kurulan tesistir(TS12127,1997:1). Yeraltnda

tesis edilen istasyonlar gerek mekansal ierik gerekse donanm olarak ok daha geni

bir yapya sahiptirler. Yeralt istasyonu ise hemen hemen btn geleri yeralt nda

olan istasyondur.

7/23/2019 pi_00011.pdf

25/143

9

Hat, raylulam sisteminde demir tekerlekli tatlarn (tren v.b.), zerinde hareket

ettii; raylar ve raylar traverslerle birbirine balayan balant malzemelerinin

tekil ettii zel bir yoldur (TS12127,1997:1).

Gzergah, byk bir ounluu yeraltndan giden metrolar iin hattn srekliliiesasna dayalistikamettir. Kurp, aliynman, dever gibi bileenlerin standartlar

erevesinde oluturulurlar. Yolcularn en yksek kullanmlarnn olduu alanlardan

gemesi gerekmektedir.

Aliynman, dorusal olarak ilerleyen hatta verilen isimdir. stasyondan nce ve sonra

en az 25 m kadarlk hat aliynman olacak ekilde planlanmaldr (DLH-Hafif Rayl

Sistem Kriterleri).

Kurp, hatlarn dairesel olarak gemesine verilen isimdir. Minimum 230 m yarap

olacak ekilde planlanmaldr. Kurplarda istasyonun planlanmas istenmeyen bir

durumdur. Zorunlu hallerde ina edilmesi durumunda minimum kurp yarap600 m

olmaldr (DLH-Hafif RaylSistem Kriterleri).

3.3. YeraltMetro Sistemlerinin Genel Planlamas

Yeralt metro istasyonlar mimari planlamasndan nce gzergah etdleri yaplr.

Youn yolculuk talebinin olduu yerler ile insanlarn rabet ettii yerler gz nnde

bulundurularak gzergeh alternatifleri gelitirilir. Bu alternatifler gelitirilirken dier

toplu tama sistemleriyle entegre olacak ekilde gzergahlar ehrin btnn ile

ilikisi de ele alnacak ekilde dzenlenir. Alnan projeksiyon ylna gre yolculuk

tahminleri pik saatte her istasyon iin inen ve binen yolcu saylar belirlenerek,

gzergah alternatifleri iinde en ok ileyen hat seilir. Yeraltndan gidecek olan

metro gzergahnda gzergah plan ve gzergah profili bir arada karlkl olarak

izilir. Plan izilirken nemli olan metro trenin kurplarda uyumlu hareketinisalamasgz nnde bulundurulmasgerekir. Minimum kurp apnn 230 m olmas

salanmaldr. Aliyman olarak tariflenen dorusal gzergahlar ile kurplarn

uyumluolmasgerekmektedir. stasyon peronlarda hem gvenlik asndan hem de

metro treninin hareketi asndan aliynmanlarda yer almas gerekmektedir. Metro

treninin tekerlei ile rayn metal olmasndan dolay srtnme az olmaktadr. Bu

nedenle, trenin hareket standartlar olup, ancak optimum ini ve k eimi % 4

olmaktadr. Bu nedenle gzergah profili hazrlanrken standartlara dikkat edilmelidir.Ayrca baz istasyonlarda zellikle u istasyonlarda makas yaplmas trenin yn

7/23/2019 pi_00011.pdf

26/143

10

deitirmesi bakmndan gerekmektedir. Standartlara gre yaklak olarak her 5 km

de bir makas yaplmas gerekir. Makas eer a-kapa yaplyorsa, makas ile zemin

arasnda kalan alan da deerlendirilerek, ilev verilebilir. Ayrca kuyruk hatt veya

dier bir deyile geceleme hatt uluslararasstandarta gre de yaklak 8 kmde bir

yaplmasgerekir. Arzalanan trenin beklemesi iin yaplmasgereken zel hattr. Bu

durumda kenar peronlu istasyon ortaya kabilir. Gzergah yeraltndan gittii iin

arazi yapsda gzergahn ekillenmesinde balca unsurlardan biridir. Yerin olduka

altndan giden hat baka bir yerde viyadkten de gidebilir. Bunun yannda zemin

etdlerinin de yaplmas gerekmektedir. naat teknii olarak a-kapa ve delme

tnel yntemleri vardr. Zemin yaps kaya gibi sert ve dayankl ise delme tnel

yntemi seilerek uygulanr. Eer yer stnde yaplama iin ak alan var ise a-

kapa yntemi tercih edilir.

stasyonlar yaklak olarak 1 km aralarla yerleri belirlenmelidir. stasyon tasarmnda

ilk nce tespit edilmesi gereken istasyon girileri olmaldr. nk yapnn

biimlenmesinde belirleyici unsurdur. Giri yaplar yaya sirklasyonunun youn

olduu yerlerde planlanr. stanbul gibi yaplamann youn olduu yerlerde giriler

refjlere ve kaldrmlarn ortasna gelebilmektedir. Bu adan girii istasyona

balayan uzun yaya tnelleri ortaya kabilir.

3.4. YeraltMetro stasyonlarnn Mekansal Tasarm Standartlar

Bu blmde, yeralt metro istasyonlarn kullanan yolcularn getii ana mekanlar

istasyon girii, istasyon hol (bilet hol) diyer adyla konkors, peron ve bu mekanlar

arasnda sirklasyon iin kullanlan normal ve yryen merdivenler ele alnacaktr.

Bu mekanlarn tasarm kriterleri ve standartlar ortaya konulmutur. stayonlarn

sz geen mekanlar arasnda uyum, btnlk ve sirklasyondaki ak temel

prensipler arasnda yer almaktadr. Ayrca personelin denetiminde bulunan yolcularn

dorudan eriiminin olmamas gereken servis alanlarda bulunmaktadr. Tasarm

standartlarTSE, DLH ve NFPA erevesinde ele alnmtr.

7/23/2019 pi_00011.pdf

27/143

11

3.4.1. Giri

ekil 3.1. Hector Guimardn tasarladParis Metro Girii(http-2)

stasyon girileri yolcularn metro sistemiyle ilk olarak karlatyerdir. stasyon

girileri ekici ve kolay anlalabilir olmaldr. stasyon sembol giriin yannda yer

almaldr. Ayrca giriin zeri hava koullarndan dolayoluacak problemlere kar

kanopi denilen bir saakla rtlmelidir. stasyonun kapand kapdan nce de

drenaj iin bir zgara konulmaldr.

ekil 3.1deki Parisde bulunan metro girileri Mimar Hector Guimard tarafndan

tasarlanmtr. Bu giriler, Art Nouveau tarznda olup, gnmze 88 tanesi gelmitir

( http-2). Bilbao metrosu Norman Foster tarafndan tasarlanmtr. ekil 3.2deki

Bilbao giri kanopisi kentte bir simge haline gelmitir. Yerel halk tarafndan

fosteritos olarak isimlendirilmitir (Bennett, 2004).

stasyon girileri yolcular tarafndan kolay anlalabilir olmas iin evreden

ayrlmaldr. Bunun yannda evredeki mimarlk ile uyum iinde olmaldr. Ayrca

istasyon girileri tnel tipi ve a-kapa tipi istasyonlarda tasarlanrken yolcularen ok

eken kavak, ke gibi yerlerde planlanmaldr.

7/23/2019 pi_00011.pdf

28/143

12

ekil 3.2. Norman Foster n tasarladBilbao Metro Girii(http-3)

Yeralt istasyonlarda en az 1 adet daha da uygun olan 2 adet giri/k olmas

gerekir. Bunun yan

nda caddeye

kan acil durum merdiveni ounlukla servismerdiveni olarak da kullanlr (TS- 12127). Gzergah planlamas yaplrken

yolculuk saylar ettleri yaplr. Buradan elde edilen yolculuk saylarna gre

girilere yerletirilecek olan merdiven, yryen merdiven, rampa gibi dey dolam

elemanlarboyutlarortaya kacaktr.

Caddeye kan ikinci bir istasyon eleman da zrl asansrdr. Cadde-istasyon

hol, istasyon hol-cretli alan, cretli alan-peron arasna tesis edilecek asansr

personel asansr olarak da hizmet verebilecektir (TS- 12127).

Ayrca metrolarda dnemeler yaplacaksa eer, ncelikle girilerde yolcular

ynlendirmek gerekmektedir. Bunun yannda girilerin bilet hol ile balantl

olmassalanmaldr.

3.4.2. stasyon Hol

ekil 3.3. Madrid Metrosu stasyon Hol(http-4)

7/23/2019 pi_00011.pdf

29/143

13

stasyon hol cretli alan (kontroll alan) ve cretsiz alan (kontrolsz alan) olmak

zere iki ksmdan oluur. stasyon hol yolcular toplama ve datma zelliine

sahiptir. Bir istasyonda bir tane istasyon hol olabilecei gibi eitli yerlere yaplan

girilerden dolay birden fazla da olabilir. Konkors zellikle bilet hol ilevini

gren fakat bunun yannda servis hacimleri gibi dier birimleri de barndran yapdr.

Tasarlanan bilet holnn artmasyla artan konkors saysartan iletme demektir. Bu

nedenle gvenlik, temizlik, aydnlatma, havalandrma gibi yeni ilevlerden dolay

maliyeti de artrr.

Tnel tipi istasyonlarda istasyon girileri bir takm yaya yollaryla ncelikle istasyon

holne balanr ve yolcu buradan datlr. Yolcularplanlamada oluacak makina,

elektrik gibi ilevlerden uzak tutulmas

salanmal

d

r.A-kapa tipi istasyonlarda ise ray st kotu ile arazi kotu arasnda mesafe

artacandan st katlara al-verimerkezi, sergi, bro gibi ilevlerle yklenebilir. Bu

ksmlara yolcu dorudan girememelidir. nk esas olan yolcuyu en ksa mesafede

perona indirmek olduundan giri ve istasyon hol birbiri ile balantl olmas

gerekmektedir.

stasyon hol giren-kan yolcularkarmaaya yer vermeyecek ekilde sirklasyonda

basitlemeye gidilerek dzenlenmelidir. stasyon alan hesaplanrken pik saatteki

yolcu saysgz nnde bulundurulmaldr. Ayrca turnike ve bilet gieleri nnde

oluacak kuyruklar iin alan braklmaldr (TS- 12127, 1997).

Yeralt istasyonlarnda yangn, terr ..v.b gibi olaylara kar yksek dzeyde

gvenlik nlemleri almak gerekmektedir. Bu nedenle gralankolay denetlenebilir

olmaldr. Bundan dolay gvenlik grevlileri, kameralar, istasyon efi odas gibi

ilevler de istasyon holnde yer almaldr. Ayrca holde bulunan yiyecek-iecek

makinalar, bayiler gibi nitelerin says ve yeri dolama engel olmayacak ekilde

dzenlenmelidir. Bunun yannda yolcular holde grafik ve iaretlerin de yardmyla

kolayca yollarnbulabilmelidirler.

cretsiz alan cretli alandan turnikelerle ayrlr. Fakat baz kentlerde rnein,

Hamburg Metrosunda olduu gibi turnikeler yoktur. 0,45 m- 0,50 m olan

geniliinde ve 0,90 m- 1,00 yksekliinde olan turnikeler kameralarla izlenmelidir.

Turnike says yolcu says gz nnde bulundurularak hesaplanr. Buna gre

7/23/2019 pi_00011.pdf

30/143

14

dakikada giri ynnde 30, k ynnde 40 kii geecek ekilde hesaplanr (TS-

12127, 1997).

A-kapa istasyonlarda genellikle istasyon holnde bulunan bilet gieleri kolay

grlebilir yerde planlanmaldr. Bilet gieleri yerden yaklak olarak 50 cmyukarda yaplmaldr.

3.4.3. Dey Dolam Elemanlar

stasyon iindeki dolamda yolcularn hareketlerini basitletirmek iin binenler

(girenler) ve inenler (kanlar) eklinde ayrlmasgerekmektedir. Yolcularn perona

doru gidilerinde ve perondan ka doru hareketlerinde kesinti ve dolamba

olmayacak ekilde sirklasyon elemanlarnn yerleri belirlenmelidir. Ayrca

merdiven ve yryen merdivenlerin balarnda ani artalanbraklmaldr.

3.4.3.1. Normal Merdivenler

Yolcular tarafndan kullanlan normal merdivenlerin giriten perona kadar veya

perondan girie kadar olan yerleimlerinde sirklasyondaki ak esas alnarak

planlanmas gerekmektedir. A-kapa inaat tekniiyle yaplan planlamada peron

katnda yer alan merdivenlerin alt depo, elektrik panel odas, temizlik odas gibi

ilevler verilerek deerlendirilebilir. Delme tnel inaat tekniiyle yaplan

planlamada ise uzun ve yksek merdiven tnelleri ortaya kabilir.

Yolcularn kulland genel merdiven genilii en az; 1,80 m (tek yn iin en az

1,20 m)

Personelin ; 1,20 m

Acil kta yardmcmerdiven ; 1,20 m

Tek yndeki akmda sahanlk genilii ; 1,35 m

ift yndeki ; en az merdiven genilii kadar

olmaldr (TS- 12127, 1997:11).

Merdiven hesaplanrken 2x rht + 1 basamak genilii: (63-64) cm olmaldr. Rht

ykseklii en ok 17 cm ve basamak genilii de en az 30 cm olmaldr. k

merdivenin asise en ok 30 olmaldr (TS- 12127, 1997).

Yolcularn merdiveni kullanmalarnda gvenlik gz nne alnmaldr. Bundan

dolay merdiven kaplama malzemeleri youn kullanma kar salam olmaldr.Merdivenlerin basamak ularyaplmamaldr. Ayrca merdiven ularnda anmaya

7/23/2019 pi_00011.pdf

31/143

15

ve kaymaya kar bir nlem olarak, merdivenin u ksmnda gml veya zerine

yaptrlacak kaymaz bir bant kullanlmaldr.

Korkuluk sadece merdiven boyunca yaplmamaldr. Merdivenin banda ve sonunda

yolcularn merdivene uyum salamasve dmeyi nlemesi asndan korkuluk en az45 cm kadar uzatlmaldr. Ayrca korkuluklarn ykseklii 90 cm olmaldr. Bu

korkuluklar paslanmaz metal olabildii gibi parepet duvar zerinde devam eden

kpete ekilde de olabilir. 2,40 mden daha geniolan merdivenlerde araya bir de

korkuluk konulmasgerekir. Ayrca her 2,70 m ykseklikte bir sahanlk braklmas

gerekir (TS- 12127, 1997).

Merdiven banda, normal dolam alanveya geikoridoru arasnda en az 3,00 m

lik kuyruk alanbraklmal, aynyne hizmet eden iki merdiven arasnda en az 9,00m mesafe bulunmaldr(TS- 12127, 1997:12).

Merdiven kapasite hesabnda, bir yolcu iin 0,60 m geniliinde merdiven

eridinin, k ynnde 15,00 m/ min hzla dakikada 35 kii tayaca kabul

edilmelidir, inite ise 18,30 m/min hzla, bir eridin dakikada tama kapasitesi 40

kii alnmaldr(TS- 12127, 1997:12).

Ayrca normal merdivenler daha sonra yryen merdivenlere dntrlbilecek

ekilde dnlmelidir. Yryen merdivenin oturduu demede seilecek merdiven

tipine gre deiebilecek ekilde yaklak olarak 4,8 m lik bir alan braklmaldr.

stasyonda yolcularn ve personelin acil durumlarda kullanabilecekleri acil k

merdivenlerinde dorudan eriim salanmaldr. Perondan cadde kotuna kadar acil

kmerdiveni tesis edilmelidir. Eer cadde kotunda yaplama gibi engeller varsa

deplase edilerek, bir yere tanabilir. Fakat acil k merdiveninin yangn gvenlii

dikkate alnacak ekilde kendine ait bir gzergah olmaldr. Ayrca sz geen bu

hollere baka ileve sahip mekanlar almamaldr. stasyondaki personel tarafndan

kullanlan merdivenlerde rht 19 cm, basamak genilii ise 25 cm olabilir.

3.4.3.1. Yryen Merdivenler

lk olarak Londrada yaplan yeralt istasyonlarnda peronlara eriim asansrlerle

yaplmaktayd. O zamanlarda yolcu saysok fazla olmadndan asansrler yeterli

olmaktayd. Yryen merdivenlerin icadile bugnk yryen merdivenler 1 saatte

10.000 yolcuyu tayabilecek duruma gelmilerdir (Bennett, 2004).

7/23/2019 pi_00011.pdf

32/143

16

ncelikle 1882de Jesse Reno eimli rampa patentini ald. Sonra 1892de George

Wheeler dz basamakl yryen merdiven patentini almtr. Daha sonra yryen

merdivenler Charles D.Seeberger ve Otis Asansr irketi tarafndan gelitirildi. Sabit

hzlarla hareket eden yryen merdivenlerde her dakika iin 30 m (100 ft) olarak

kullanlmaktadr. Fakat Moskovadaki Kiev ve Leningrad gibi derin istasyonlarda

daha hzlaltrlmaktadr (Bennett, 2004).

Yryen merdivenlerin bir gnde 20 saat alma potansiyeline sahip olmalar

gerekir. Standartlara gre, kat ykseklii 3,50 mden fazla olduunda yukar k

iin tesis edilirler. Kat ykseklii 7,00 m ve daha fazla ykseklikte olmalar

durumunda yukar kn yannda, ini iin de yaplrlar. Yryen merdivenin

ykseklii 5,50 m eit veya fazla olduunda araya sahanl

k yap

l

r. Bir yryenmerdivenin eimi 30-35 derece arasndadr. Ayrca yryen merdivenler her iki

ynde de hizmet verecek ekilde tesis edilmelidir. nk acil durumlarda da ilev

grmeleri gerekmektedir (TS- 12127, 1997).

Aadaki kriterlere uygun olduu takdirde yryen merdivenlerin kyolu olarak

kullanlmasna izin verilir:

Yryen merdivenler yanmaz malzemeden imal edilmiolamaldr.

kynnde alan yryen merdivenlerin almaya devam etmesine izin

verilmelidir.

k ynnn tersine alan yryen merdivenler uzaktan ya da manuel

olarak durdurulabilir olmaldr (NFPA 130, 2007:7).

Ayrca, yryen merdivenlerin kkapasitesi hesaplanrken, her katta bir yryen

merdivenin servis d kald varsaylacaktr. Seilen yryen merdiven, k

kapasitesi zerinde en olumsuz etkiye sahip yryen merdiven olacaktr (NFPA130, 2007:8).

Merdiven genilii de yryen merdivenlerin kapasitelerini belirlemede etkendir. 60

cm geniliinde bir kiinin kullanm iin yeterli olabilmektedir. 100 cm

geniliinde olduunda ise yryen merdivenin bir tarafnda yolcular beklerken,

dier tarafnda insanlar yryerek hareketlerine devam ederler.

Tipik olarak, 60 cm geniliindeki merdivenher dakika iin 30 m(100ft) de ilem

gren ve 30 derece eimde olan merdiven her saat iin 5,626 kii kapasiteye

7/23/2019 pi_00011.pdf

33/143

17

sahipken, 1 m geniliindeki yryen merdiven her saatte 9,002 insan kapasitesine

sahiptir (Bennett, 2004:147).

Merdiven ile geikoridorlararasnda en az 4,50 m lik kuyruk alanbraklmal;

merdiven bitiinden itibaren dier merdiven, duvar veya engel en az 9,00 m uzaktaolmaldr (TS- 12127, 1997:14).

3.4.4. Peron

Peron (platform), istasyondaki yolcularn trene binmek iin bekledii, trenden inen

yolcularn da indii dorusal mekanlardr. Ray st kotundan tren modeline gre

yaklak 1 m civarnda deien yksekliktedir. Peron tren hattna paralel olarak

devam eder.

Peron; Bir istasyonda, klavuz yolun hemen yannda olan ve asl olarak yolcu

ykleme ve boaltma iin kullanlan alan olarak tanmlanmaktadr (NFPA 130:5).

stasyon en kesitlerine gre peron tipleri ise,

Kenar peron,

Orta peron

stste peron olmak zere deiik biimde konumlanrlar (Paker, 1992).

stasyonda hat olarak adlandrlan trene ait zel yol sadece gidiveya sadece geli

ynnde gre trenin zerinde hareket ettii yollardr. Bu yollarn hemen yannda

olan sadece bir yn iin kullanlan yan peron veya kenar peron olarak

adlandrlr. Eer peron biri geli, dieri gidiolmak zere genellikle iki hat arasnda

kalyorsa bu durumda orta peron olarak adlandrlr. Eer hatlar kot fark olmak

zere kesiiyorlarsa bu durumda peronlar arasnda bir hattan dier hatta gemek

amac

yla balant

lar oluturulabilinir. Bu durumda da stste peron ortaya

kar.Genel kural olarak platform kapasitesi, yklenen veya boalan trenlerin

yolcusundaki ortalama hacni, pik saatteki 15 dakikalk periyot sresince, bir sonraki

tren(orta platformda iki yndeki tren) gelene kadar barndrp boaltabilecek

seviyede olmaldr (TS- 12127, 1997, s:15).

Platform genilii, pik saatte inen, binen ile bekleyen yolcular olmak zere yolcu

says ve tren frekansna balolarak hesaplanr. Platformda kii bana 0,50-0,75

m2 lik yer ayrlmaldr. Net platform genilii hesaplanrken trenin getii tarafta

7/23/2019 pi_00011.pdf

34/143

18

peronun zerindeki 0,50 m lik emniyet bandkarlmaldr. Ayrca oturma gruplar,

pano, yiyecek-iecek makinalar, p kutusu gibi elemanlar platformun en az

genilik alanndan karlarak hesap edilmelidir. Platformun trenin getii kenardan

itibaren engelsiz genilik 2,50 m olmaldr.

Perondaki yolcularn perondan tahliyesi 4 dakika veya daha az bir srede

salanmaldr. Ayrca yolcunun perondan bir gvenlik noktasna eriimi 6 dakika

veya daha ksa srede olmaldr ( NFPA 130, 2007).

Tablo 3.1Net Platform Genilii(TS 121127, 1997:13)

Platformun YeriTercih Edilen

Genilik En az GenilikOrtada (ulardankl)

7,30 m 6,70 m

Ortada (ortadankl)

4,85 m 3,65 m

Kenarda 3,65 m 2,50 m

stasyonun gvenlii gz nne alndnda, peronun btn grsel olarak

alglanmal ve grsel emniyet salanmaldr. Peron, istasyonda bulunan gvenlikgrevlilerince kolay alglanabilir olmaldr. Bundan dolayperonlar kurba gelmemeli

aynzamanda grsel engeller konulmamaldr.

Peron tabanndan, tavanna aslan saat, iaret, kamera gibi elemanlar aras ba

kurtarma mesafesi en az 2,50 m olmaldr. Ayrca bu elemanlar peronun trenin

getii kenarndan en az 0,50 m ieride yer almaldr. Bunun dnda tavan

ykseklii en az 3,50 m olmaldr.

Trenin getii tarafta peron kenarnda 0,45 m-0,50 mlik ayrrenk, doku ve desende

emniyet bandbulunmaldr. Aynzamanda bu banttan hari grme zrller iinde

peronda ayak veya sopa ile alglanabilecek dokulu, zrlye rehberlik edecek bir

bantta bulunmaldr. Veya bu iki bant birletirilerek tek bir bant haline getirilebilir.

7/23/2019 pi_00011.pdf

35/143

19

ekil 3.4.Yeraltistasyonlarnn tip en kesitleri(Anon, 1987)

7/23/2019 pi_00011.pdf

36/143

20

3.4.5. Servis Alanlar

Yardmc alan; bir istasyonda, iletme, bakm veya destek ekipmanlarn ve

fonksiyonlarn muhafaza etmek yada barndrmak amacyla kullanlan ve kamuya

ak olmayan alanlar (NFPA 130:3). stasyonlarn gzergah zerindeki

konumlarna, servis ilevlerine ve kapasitelerine gre, deimek zere servis alanlar

istasyon iinde tesis edilmelidir. Bu alanlar; enerji, mekanik donanm, sinyalizasyon,

kontrol, telekomnikasyon gibi ilevleri barndracak servis alanlarna ihtiya olur.

Bunun yannda aydnlatma donanmlar, havalandrma donanmlar, iklimlendirme

donanmlar, grlt kontrol donanmlar, suya kardonanmlar gibi sistemlere de

gereksinme vardr.

Ayrca dier servis alanlar ise istasyon personeli tarafndan bakm ve iletmesi

yaplan mekanlardr. Bu mekanlar bilet ofisleri, istasyon efi odas, personel odas,

personel WCleri, istasyon efi odas, ilkyardm odas, depo..v.b olarak adlandrlr.

dare; bir sabit hatl yk ve/veya yolcu tamacl amal rayl sistemi iletmek

zere yasal olarak kurulmuve yetkilendirilmimerci( NFPA 130:3).

Elektrik; Yolcunun kulland alanlardan kablo tesisatnn tamamiyle gizlenmesi

gereklidir.Yolcu alandndaki blmlerde ise kablo tesisatyzeyde denir.

Havalandrma; 3 ayrhavalandrma sistemi yeraltistasyonlarnda bulunmasgerekir.

Bu sistemler;

1) Tnel Havalandrma Sistemi: Peronun iki ucunda havalandrma aftlarnn

olmasn gerektirir. Tnel havalandrma aft ksmnda mekanik techizat, fanlar,

damperler, panjurlar ve susturucular vardr. Fanlar besleme ve emme zelliine

sahiptir. Tnel havalandrma donanm hem lokal, hem de kontrol merkezinden

kontrol edilebilir olmaldr.

2) stasyon Yolcu Blm Havalandrma Sistemi: Temiz havann verilmesi ve kirli

havann boaltlmasna dayanr. nsanlar iin daha rahat ortamlar salamak in

gereklidir.

Ayrca platform altnda da kirli hava sistemi bulunur. Bu sistem trenin neden olduu

s kaynaklar bakmndan uygun bir yerde dnlmelidir. Konkorsa, yolcu

blmlerine ve tm perona filtrelenmi hava beslemesi yaplarak konforun

salanmasgerekir.

7/23/2019 pi_00011.pdf

37/143

21

3)Yardmc Alanlarn Havalandrma Sistemi: Sistemin personeli tarafndan

kullanlan yerlerde yaplacaktr. Ayrca transformatr, siyalizasyon, haberleme,

kumanda ve dier elektrik odalarnda da yedek havalandrma yaplmaldr.

ekil 3.5. stasyon Havalandrma Sistemi Kesiti

(Ulam Planlama Mdrl, skdar-mraniye-ekmeky Metro HattFizibiliteRaporu, 2006)

3.5. Blm Sonular

Yakt olarak kmrn kullanld ilk hat Londrada 1863 ylnda iletmeye

almtr. lk elektrikle alan metro ise 1890 ylnda kurulmutur. Ayrca bu

blmde yeralt metro istasyonlarnn tasarm kriterleri ve standartlar ortaya

konulmutur. stasyonlarn genel planlamas ile ana mekanlarn mimari tasarm

kriterleri ele alnmtr. Yeralt metro istasyonlar kendine ait zel kavramlara

sahiptir. Bu kavramlar istasyon, hat, gzergah, aliynman, kurp v.b. olarak

adlandrlrlar.

stasyonlarn genel planlanmasnda, ncelikle gzergah etdleri yaplarak yolculuk

saylar tespit edilir. Gzergah alternatifleri ierisinden, en ok yolculuk saysna

sahip alternatif seilerek, insanlarn en ok rabet ettii yerlerde istasyonlar 1-1,5 km

ara ile istasyon yerleri belirlenir. Daha sonra istasyonun ekillenmesinde ana unsurolan giriyerleri kararlatrlr.

7/23/2019 pi_00011.pdf

38/143

22

Yeraltmetro istasyonlarnda bulunan ana geler olan istasyon girii, istasyon hol,

peron, sirklasyon elemanlaryolcularn kullandyerlerdir. Giriler kolay anlalr

ve ekici olamasnn yannda evrenin mimari yapsyla da uyum iinde olmaldr.

stasyon hol (bilet hol), dier adyla konkors cretli ve cretsiz alan olmak zere

ikiye ayrlr. Yolcular toplama ve datma zelliine sahiptir. Dey dolam iin

tesis edilecek normal ve yryen merdivenlerin genilikleri yolcu ykne gre

belirlenir. Youn kullanma kardayanklolmalargerekmektedir. Peron ise kenar

peron, orta peron ve stste peron olmak zere ayrlr. Servis alanlar istasyonun

eitli ihtiyalarnda doacak olan donanmlarsalamak zere tesis edilirler. Ayrca

personel tarafndan kullanlan mekanlarda salanmaldr.

7/23/2019 pi_00011.pdf

39/143

23

4. YERALTI METRO STASYONLARININ KONFORU

Bu blmde yeralt metro istasyonlarnda; aydnlatma sistemleri, grltye kar

alnan tedbirler, oturma gruplar, iaret ve semboller ile zrller iin tasarm

kurallar incelenecektir. Metro istasyonlar kapal ve yerin olduka altnda tesis

edilirler. Bundan dolay, yolcularda psikolojik olarak olumsuz duygular oluabilir.

Bu nedenle, yolcularda gven duygusunun oluabilmesi salanmaldr. Bu adan

bakldnda, gven duygusunun ortaya kmasnda konfor kavramnn byk bir

etkisi vardr. Sz konusu konfor kavramerevesinde yolcularn istasyon ierisinde

rahat, gvenli hareket etmelerini salamak iin gereken konular ele alnmtr.

4.1. Aydnlatma Sistemleri

Yeralt metro istasyonlarnda doal k kullanlamadndan yapay aydnlatma

gerekli olur. Yeraltmetro istasyonlarkapalmekanlar olduu iin insanlarda eitli

olumsuz psikolojik durumlar meydana gelebilir. Korku, endie, gvensizlik,

klostrofobi gibi olumsuz bu etkileri ortadan kaldrmak iin aydnlatma ok nemlidir.

yi bir aydnlatma ile yeralt metro istasyonlarn daha ferah, daha ekici ve daha

konforlu yerler haline getirmek mmkndr. Ayrca doru bir aydnlatma ile

istasyonlar kimlikli ve daha estetik hale gelebilir. Aydnlatma yaplmadan nce

aydnlatlacak olan mekann zellikleri iyi analiz edilmelidir (Baykal, 1997).

stasyonlarda dolayl aydnlatmann tercih edilmesi gereklidir. Uygun aydnlatma

yaplmadtakdirde gzde, rahatszlk meydana gelebilir. Doru bir aydnlatma ile

gzde kamama, kontrastlk nlenebilir ve rahat grme salanabilir. Bu adan

karanlk mekanlardan aydnlk mekanlara veya aydnlk mekanlardan karanlk

mekanlara geite gz adaptasyon geirir. Bu nedenle, deiik mekanlar aras k

geilerin keskin olmamasgerekir.

stasyonlardaki mekanlarda homojen bir aydnlatma tercih edilmelidir. Fakat normal

merdivenler, yryen merdivenler, bilet gieleri, peron eii daha yksek derecede

bir aydnlatma gerektirir. Buralarda yaplacak aydnlatma dier yerlere gre en fazla

3-4 kat olmaldr. (Baykal, 1997) Grsel konfor asndan duvar, tavan ve zeminlerin

7/23/2019 pi_00011.pdf

40/143

24

ak renkli olmasgerekir. Bunun yannda aydnlatma aygtlaristasyon mimarisi ile

birlikte dnlmelidir.

stasyonlarda aydnlatma sistemi yksek kaliteye, yksek verime ve uzun iletme

mrn gerektirir. stasyonlarda daha ok floresan k kaynaklartercih edilmelidir.Bunun yannda akkor telli lambalar da dekoratif amala kullanlabilir (Baykal,

1997).

Aydnlatma aygtlarnn minimum bakm gerektiren, elektriksel adan emniyetli ve

estetik olmalar gerekir. Ayrca istasyonlarda 2,50 m lik genel tasarm modlne

uygun olarak armatrlerin yerleri seilmelidir (TS- 12127, 1997).

Tablo 4.1. stasyon Blmlerinde stenilen En Az Aydnlk seviyeleri(TS- 12127, 1997)

STASYON BLMLERNDE STENLEN EN AZAYDINLIK SEVYELER

stasyon Alan Ortalama Lks

Genel Alanlar 175-250

stasyon ve Merdiven Girileri 200-400

Bilet SatAlanlar 200-400

Merdiven, Yryen Merdivenler 150-200

Asansr i 150-200

Platform 150-200

YardmcMekanlar 150-200

Batarya Odalar 120-150

Servis ve Temizlik Odas 120-150

Elektrik ve Mekanik Odalar 150-200

Tren Kontrol Elektronik Donanm Odalar 250-300

Yaya Alt Geitleri 150-200

Platform KenarEmniyet eridinde 250-300

7/23/2019 pi_00011.pdf

41/143

25

4.2. Grltye KarAlnan Tedbirler

Yeralt metro istasyonlarnda oluan grlty azaltmak iin nlemler alnmaldr.

Sistemde genel olarak eit grltden sz etmek mmkndr. Bunlar; aralarn

yapt grlt, yolculardan kaynaklanan grlt ve istasyonda bulunan mekanikdonanmlarn yaptgrltdr. stasyon iinde oluan bu grlty azaltmak iin

malzeme seiminde, gerek dokulu malzemeler tercih edilmelidir. Ayrca

oluabilecek yankda nlenmelidir.

Bunun yannda caddeyle balantl olan giri, istasyon hol, merdivenler,

asansrlerin de cadde grltsnden etkilenir. Bu nedenle, ses yutma zelliine

sahip paneller kullanlarak grlt giderilmelidir (TS- 12127, 1997).

4.3. Oturma Gruplar

Yeralt metro istasyonlar peronunda treni bekleyen yolcular iin oturma

elemanlar dzenlenmesi gerekmektedir. Oturma elemanlarnn says istasyondaki

yolcu says kapasitesine gre hesaplanarak bulunur. Fakat trene binecek yolcular

asndan ayakta bekleme iin ayrlacak alan n planda tutulmalve ncelikle tercih

edilmelidir. Oturma gruplaren ok ikili gruplar halinde olmaldr. nk, yolcularn

zerine yatmalarnnlemek gerekmektedir (TS- 12527, 1999).

Perona yerletirilecek oturma gruplarnn, yolcu sirklasyonuna engel tekil

etmemesi gerekmektedir. Orta peronlu istasyonlarda, peronun orta ksmnda iki

yne bakacak biimde yerletirilmelidir. Kenar peronlu istasyonlarda ise peron

duvarna paralel gelecek ekilde yerletirilmelidir. Ayrca oturan yolcularn metro

trenini de rahat bir ekilde grmesi salanmaldr.

Oturma grubunun malzemesi tahribe kar dayankl olmaldr. Ayrca istasyonun

bakm ve temizlii asndan oturma gruplarnn kolay temizlenebilir olmaldr.

Oluabilecek kazalara meydan vermemesi asndan, tasarmnda sivri kelerden

kanlmaldr. Bununla beraber, zerinde reklamla ilgili yaz veya resim

bulunmamaldr (TS- 12527, 1999).

7/23/2019 pi_00011.pdf

42/143

26

4.4. aretler ve Semboller

stasyonlarda, iaret ve semboller ounlukla tavana, duvara aslr veya monte

edilirler. Bu elemanlar zerindeki yaz, iaret ve grafiklerin yolcularn kolayca

anlayabilmeleri iin basit olmalargerekmektedir. aret ve semboller; bilet giesi,danma brolar, WC, polis gibi alanlarda olmasgerekmektedir. Yolcular iin en

nemli konularn banda ynlendirme gelmektedir. Bunun iin merdiven,

asansr, giri, k gibi yerlere iaret ve semboller konulmaldr. Bu elemanlarn

renklerine karar verilirken, yaz rengi ile zemin renginin zt renkler olmas tercih

edilmelidir. Ayrca bu elemanlar, evresinden kolaylkla ayrt edilebilmelidir (TS

12574, 1999).

Yazl iaretlerde yolcularn kolay alglayabilmeleri iin yazmetni ksa ve terettdeneden olmayacak ekilde kesin olmaldr. Ayrca yabanc yolcularn da sistemi

kullanmasgz nne alndnda en az bir dil (ngilizce) olan bilgi de bulunmaldr

(TS 12574, 1999).

Bunun yannda, iaretlerde gruplamaya gidilmelidir. rnein, acil kullan ve

emniyet gibi iaret gruplarnda ayn renk ve iaretler kullanlmaldr. Bunlarn

yolcularn kafasnda karkla neden olmamas iin her istasyonda ayn renk ve

byklkte olmasgerekmektedir (TS 12574, 1999).

Yolcularn ynlenmelerinde karar verecekleri yerlere reklam afileri konulmamaldr.

Eer konulmasgereken yerler var ise aydnlatma donanmkurulmaldr. Ayrca, bu

afilerin lleri de ayn olmaldr. Duvara, zemine, diree veya tavana aslabilen

iaretler yeterli sayda olmaldr. Bunun yannda, montajkolay, dayanklve kolayca

deitirilebilir zellie sahip olmalargerekmektedir (TS 12574, 1999).

Ynlendirme ve iaret sistemi mimari tasarm ile birlikte dnlmelidir. Bu yolcuya

rehberlik eden sistem; basit, mantksal sraya gre olumu ve bilgi gerektirmeyen

zelliklere sahip olmaldr. Reklam panolaryla karmayacak ekilde herhangi bir

grsel-kaosa yer brakmayacak bir biimde planlanmasgerekmektedir.

stasyon isimleri girite, ara katta ve platformda yazl olmas gerekir. Milan

metrosunda istasyon giriindeki merdivenlerin stndeki iaret rengi hatt gsterir.

Mezaninde 2 m ykseklikte, platformda ise 1m ykseklikte renklendirilmieritler

ile verilir. Yazlarn oran, yazve arka fonunun rengi, asokunabilirlik asndan

nemlidir (Rauch, 1996).

7/23/2019 pi_00011.pdf

43/143

27

New Yorkdaki rehberlik sisteminin iaretlendirilmeleri ok kafa kartrcyd ve

yolcular gerek bilgiye ulaabilmek iin ok zaman harcyordu. Bu durumu zmek

iin 3 ayr iaretleme kategorisi ne srld. Belirli trene veya ka yolcular

tayacak olan zel ynelme bilgileri, a aklayacak iaretler (trenlerin

ynlenmesini gsteren, zaman izelgesi ve dier hatlarn ve btn an haritalar) ve

sonunda ek baz kolaylklar iaret eden iaretler gibi (halk telefon kutular gibi)

(Rauch, 1996).

Deiik hatlara farklrenkler, saylar ve harfler verilerek iaretlendirmede basitleme

yaplmaldr. Yolcularn yollarn kolaylkla bulabilmeleri salanabilir. Aslan

iaretlerin kolaylkla gze arpmalar iin tavanlar koyu renge boyanabilir. Bir

iaretin formu ne kadar basitse o kadar kolay anla

l

r olur. Bu bilgilerin s

k s

ktekrar etmesi gerekmektedir. ok detaylbilgiler yolcularn kafasnkartrp, karar

vermelerini engeller. Ayrca bu iaretlemeler yeni deiiklik ve eklemelere uygun

olmaldr ( Rauch, J., 1996).

Bilbaoda Norman Foster tarafndan tasarlanan istasyonlardan liman tarafnda

olannda tasarmc (Otl Aicher ve Hans-Jrg Brucklacher) her istasyon iin farkl

semboller tasarlamtr. Ayrca limandaki istasyon iin stilize edilmikuular sembol

olarak kullan

lm

t

r ( Rauch, J., 1996).

Resim, harf, izim veya basm olabilen sembollerin belirli bir anlamlar vardr.

Yolcular gie, danma, WC gibi eitli ihtiyalara ynlendirecek olan iaretlerin

boyutlar 120 mm x 120 mm olmaldr. Ayrca iaret ve zemin rengi zt olmaldr.

Beyaz zemin zerine siyah iaret veya beyaz zemin zerine krmzveya tersi gibi

olmaldr. Bunun yannda zrllerin kullanacaklarieretlerde beyaz yazveya ekil,

zemin de ise mavi renk tercih edilmelidir (TS 12574, 1999).

Halka bilgi verici, ynlendirici semboller, bir panoda toplanmal ve uluslararas

piktogramlar (semboller) kullanlmaldr. Bu iaretler yryen merdiven, asansr,

bilet gieleri gibi yerlerde bulunmaldr.

zrllerin kullanacaasansrlere ait iaret panosunda ayn zamanda yallarn da

kullanabilecei bilgisi eklenmelidir. Bu iaretin boyutu 400 mm x 400 mm beyaz

eklin yaz karakteri Helvetika ve ykseklii 40 mm olup, mavi zemin olmaldr

(TS 12574, 1999).

7/23/2019 pi_00011.pdf

44/143

28

stasyonda kabilecek herhangi bir tehlike annda uyar iaretleri de olmaldr.

Gvenlik iaretleri tehlike durumunda alarm, polis arma gibi acil durumlarda

haberlemeyi salayacak bu iaretler istasyonun eitli blgelerinde temin

edilmelidir (TS 12574, 1999).

Tavana aslan iaretler yolcularca rahat grlebilecek ekilde levha halinde olup,

aslmaldr. Ayrca bu levhalarn alt kenar zemin zerinden 2,50 m+-0,10 m

ykseklikte olmaldr (TS 12574, 1999).

Platformda duvardaki iaretler ise 1,80-2,00 m ykseklikte olmaldr ki trendeki

yolcular tarafndan da grlebilmelidir. stasyon isimleri platform duvarnda 10 m

aralkla devam edecek ekilde yazlmaldr (TS 12574, 1999).

4.5. zrller in Tasarm Kurallar

Yeraltmetro istasyonlarnda zrllerin gvenli ve konforlu olacak ekilde sistemi

kullanmalar amalanmaldr. Bu erevede istasyonlardaki mekanlar mantksal

sraya gre olmaldr. Uzun yry mesafeleri olmamal, istasyon iinde hareketi

engelleyecek elemanlara yer verilmemeli ve gereksiz dnlerden kanlmaldr.

Ayrca mekanlara basit ve dorudan eriim olacak biimde zrllerin sistemden en

iyi ekilde faydalanmalar salanmaldr. Bunun yannda zrllerin emniyetiasndan dar ve kuytu yerler olmamal, ok kolonlu mekanlardan kanlmal ve

genimekanlar tercih edilmelidir.

zrller iin bata ana istasyon olmak zere istasyonlarda otoparklar yaplmaldr.

Bu otoparklar istasyon giriine yakn olmaldr. Otoparktan istasyona eriim

zerindeki fiziki engeller zrllere gre yeniden tasarlanmal ve uygun hale

getirilmelidir. Bu erevede evredeki kaldrmlarda rampa yaplmal, otobs ve taksi

duraklaryakn olmaldr. Ayrca yaya geidi yolla aynseviyede olup, yol kenarnametal yaya korkuluu tesis edilmelidir.

zrllerin hareketi iin kullanlacak ller; tekerlekli sandalye kullanan

zrllerin hareket standartlarna gre belirlenir. Buna gre, minimum 0,915 m net

genilik braklmaldr. ki ayr tekerlekli sandalyeli zrller iin yanyana gei

minimum 1,525 m genilik olmasgerekir. Tekerlekli sandalyeli zrl ile yryen

bir insann yanyana geilerinde ise 1,22 m genilik yeterlidir. Tekerlekli

7/23/2019 pi_00011.pdf

45/143

29

sandalyenin 180 derece dn iin alann minimum 1,525 m genilie sahip olmas

gerekir (TS- 12460, 1998).

Tekerlekli sandalye kullananlar iin nesnelere nden yaklamda; zrllerin

sandalyesiyle yandan kaplad mesafe 1,22 m olmaktadr. zrlnn ihtiyacolabilen herhangi bir nesneye uzanmasnda nden yaklamda yerden en az 0,38 m

kadar, en fazla ise 1,22 m kadar eriim salayabilir. Yandan yaklamdaki ykseklik

ise en fazla 1,370 m, en az ise 0,230 mye kadar mesafe eriim mesafesidir (TS-

12460, 1998).

stasyonlarda giriten platforma kadar birok blmde zrller iin mimari

zmler aadaki maddeler eklinde olabilir:

Giriler zrllerin kullanm iin gvenli ve rahat olmal, en az bir tanesi

tekerlekli sandalye kullanan zrller dnlerek dzenlenmelidir.

stasyon holnde mmkn olduunca kot fark yaplmamal, yaplrsa da

rampa tercih edilmelidir.

Cadde-istasyon hol, hol-cretli alan, cretli alan-peron arasnda kot fark

olduunda cadde ile istasyonun cretsiz alan arasnda ve cretli alan ile

peron aras

nda asansr tesis edilmelidir.

cretsiz alandan cretli alana 0,80 m geniliinde giri-k turnikesi

yaplmaldr (TS- 12460, 1998).

Mmkn olduunca kelerden kanlmal, bunun yerine bu ksmlar

yuvarlatlmaldr.

stasyon iinde deiik renk ve dokuda zemin kaplama malzemeleri

kullanlarak zrllerin daha rahat hareket etmeleri salanabilir. rnein

zeminde gerek dokulu malzeme kullanlmaldr. Bylelikle, grme

zrllerin kullandklarbastonla zemini alglamalarsalanp, ynlendirilme

yaplabilir (TS- 12460, 1998).

En az 1 m geniliindeki yryen yol en fazla % 5-%7 eiminde olmaldr

(TS- 12460, 1998).

Yryen yolun banda ve sonunda grme zrller iin 1,20 m geriden

balayan emniyet eridi olmaldr (TS- 12460, 1998).

7/23/2019 pi_00011.pdf

46/143

30

Rampalarda eim en ok % 4-%5 olmaldr (TS- 12460, 1998).

Rampalarda zemin kaplamaskaymaz, sert ve dzgn olmaldr.

Yryen merdivenlerde merdiven bave sonundaki blge en az merdiven

genilii x 1,7 m engelsiz blge olmaldr (TS- 12460, 1998).

Asansr kabini nnde en az 1,525 m x 1,525 mlikalan braklmaldr (TS-

12460, 1998).

Asansr kapsnet akl0,915 mden az olmamaldr (TS- 12460, 1998).

Asansr kabini iinde yerden 0,85 m-0,90 m ykseklikte tutunma bantlar

olmaldr (TS- 12460, 1998).

Platformda oturma gruplar, yiyecek-iecek makineleri gibi elemanlar

zrllerin hareketini engellemeyecek ekilde dzenlenmelidir.

Platformda trenin getii kenarda zrllerin alglayaca deiik renk ve

dokuda, kta parlayan 0,50 mlik emniyet band bulunmaldr (TS- 12460,

1998).

Platformda trenin getii tarafn ucundan 1 m nce grme zrller iin ayr

malzeme ve dokuda band eklinde ynlendirmeyi salayan ve onlararehberlik eden yer demesi olmaldr (TS- 12460, 1998).

4.6. Blm Sonular

Bu blmde; yeralt metro istasyonlarnda, aydnlatma, grltye kar alnan

tedbirler, oturma gruplar, iaret ve semboller ile zrller iin tasarm kurallarele

alnarak incelenmitir. Yolcularn istasyonu kullanrken grsel, iitsel, ilevsel

konforlardnlerek bir takm sonulara ulalmtr.

Yeralt metro istasyonlarnda aydnlatma ele alndnda, aydnlatma kullanlarak

daha yaanabilir mekanlar oluturulabilecei tespit edilmitir. Grsel konforun

salanmas iin gvenlik asndan homojen k tercih edilmelidir. Yolcularn

gzlerinde herhangi bir kamama olumamas iin dolayl aydnlatmaya yer

verilmelidir. Merdivenlerde, bilet satgielerinde ve peron kenarnda dier yerlere

gre aydnlatma daha fazla olmaldr. Bunun yannda aydnlatma aygtlar kaliteli,

uzun mrl, dayanklolmaldr.

7/23/2019 pi_00011.pdf

47/143

31

Yeralt metro istasyonlarnda grltye kar alnan tedbirler ele alndnda,

yolculardan kaynaklanan, trenlerin yapt ve istasyon mekanik donanmndan

kaynaklanan grlt olmak zere eit grltden sz edilebilir. Bu grltleri

azaltmak iin belirli yerlere ses yutucu paneller koyulabilecei gibi malzeme

seilirken gerek dokulu olmalarna da dikkat edilmelidir.

Yeralt metro istasyonlarnda oturma gruplar ele alndnda, yolcu saysna gre

oturma gruplar saysbelirlenmelidir. Oturma gruplar istasyonun peronunda yolcu

sirklasyonunu engellememelidir. Ayrca oturan yolcularn treni rahatlkla grmeleri

salanmaldr. Bunun yannda, oturma gruplarnn malzemesi salam, dayankl ve

dumanngsteren malzemelerden seilmelidir.

Yeralt metro istasyonlarnda iaret ve semboller ele alndnda, iaret vesembollerin basit ve kolay anlalabilmesi gerekirken yolculara rehberlik etmesi

salamaldr. Reklam afileri ile kararak belirsiz olmas engellenmelidir. aret

yaz,harf, izim olabilmektedir. Sembolde ise belirlenmi bir anlam vardr.

Standartlara gre belirli ykseklik, renk, fon gibi geleri kararlatrlmtr. Ayrca

salam ve dayanklolmak durumundadrlar.

Yeralt metro istasyonlarnda zrller iin tasarm kurallar ele alndnda,

zrllerin rahat bir ekilde hareketine imkan veren mimari zmler yaplmaldr.

zellikle cadde-cretsiz alan ile cretli alan-peron arasnda zrl, yalve hastalar

iin asansr temin edilmesi gerekmektedir. Ayrca zrllerin mekan iinde

ynlendirimesi iin gerek dokulu malzemeler tercih edilmelidir.

7/23/2019 pi_00011.pdf

48/143

32

5. YERALTI METRO STASYONLARINDA ALGISAL FAKTRLER

Bu blmde algsal faktrler olan renk, k, biim, malzeme, doku, enstelasyon,

resim, mzik, grafiti sanatve afi sanatyeraltmetro istasyonlarerevesinde ele

alnacaktr. Daha ok grsel dier bir deile gze hitap eden bu gelerin istasyon

tasarmndan nce, mekanda nasl bir etki yaratlmak istendiine karar verilmelidir.

Alg kiinin gemiyaant, evre, yagibi deiik bazetmenlere gre farkllklar

gsterebilmektedir. Fakat bazgenellemeler yaplabilmektedir. Blm sonularnda

ise blmde elde edilen bilgiler ortaya konulmutur.

5.1. Renk

Renkler zerine yaplan aratrmalarda, baz genellemeler yaplmtr. Bunun

yannda, insanlarn ayn renge farkl cevap verebilmeleri de gz nnde

bulundurulmaldr. Renklerin insanlarn ruh hallerini ve dolaysyla duygularn

etkiledikleri saptanmtr. Buna gre, krmz uyarc bir renk olup, kan basncn

art

rd

belirlenmitir. Buna kar

l

k, mavi rengin genellikle insanlar

sakinletiricive dolaysyla kan basncn drc etki yapt tespit edilmitir. Sar renk ise

canllk, mutluluk ve neenin rengidir. Yeil rengi ise verimlilii ve yeniden

canlanma anlamna gelirken, dinlendirici zellie sahiptir. Eflatun ise iki zt rengin

yani krmz ve mavinin karmasndan olutuu iin iindeki orana bal olarak

scak veya souk renk olarak nitelendirilebilir. Turuncu ise, scak bir renk olup,

enerjiyi, sosyallii ve genlii artrr. Bunun yannda, mekanlarda ve yzeylerde

scak renklerin fazla kullanlmas saldrganlk, heyecan gibi olumsuz duygulara

sebebiyet verebilmektedir. Souk renklerin fazla kullanlmas ise ortamda kasvetli

bir hava olumasna neden olabilir (Michel, 1996).

Renkler dalga boylarna gre snflandrldnda, scak renkler ve souk renkler

olarak ayrlrlar. Dalga boylaryksek olanlar scak, dalga boylardk olanlar ise

souk renk olarak nitelendirilirler. Buna gre, scak renkli yzeyler daha yakn,

souk renkli yzeyler daha uzak alglanrlar. Ayrca ak renkli yzeyler koyu renkli

yzeylere gre daha byk gzkerek, hafiflik hissi uyand

r

rlar (Michel, 1996).

7/23/2019 pi_00011.pdf

49/143

33

Nesneye veya yzeye gelen n niteliklerinden olan deer ve doymuluk ayn

olduunda fakl renkler ayn parlaklk deerine sahip olurlar. Parlaklk arttka

yzeyler veya nesneler daha yakn gzkrler. Buna gre, sz konu