PIERRE LVQUE

Pamici Izy Bieuskiej-Maowist, historyka niewolnictwa, niezawodnego przyjaciela

Iza B i e u s k a studiowaa w Warszawie, na uniwersytecie o wietnej tradycji nauk klasycznych. W 1937 r. zostaa asystentk profesora Zdzisawa Z m i g r y d e r a - K o n o p k i , a w kocu sierpnia 1939 r. wydaa po francusku ksik o pozycji prawnej kobiety w Egipcie hellenistycznym: wany temat zapowiadajcy Jej zainteresowania feministyczne, przy ktrych trwaa do koca ycia. Ale straszne wydarzenia, przez ktre przesza Polska, zniszczyy niemal wszystkie egzemplarze tego dziea.

W kraju gnbionym przez okupacj nazistowsk Iza Bieuska musiaa przerwa na kilka lat dziaalno naukow. Sama dzielia los tych, ktrych zamknito w getcie. Unikna jednak eksterminacji i po zakoczeniu wojny powrcia w Warszawie do tragicznie przerwanej kariery: w 1945 r. bya asystentk, w 1947 r. obronia doktorat, w 1951 r. habilitowaa si, co pozwolio Jej w roku nastpnym obj katedr historii staroytnej na uniwersytecie.

Odtd w pracy naukowej powicia si cakowicie historii niewolnictwa w Egipcie grecko-rzymskim. Przez ponad trzydzieci lat publikowaa artykuy, co w kocu pozwolio Jej na wydanie dwch tomw mistrzowskiego dziea Lesclavage dans l Egypte grco-romaine (1974,1977), opartego na wanej dokumentacji papirologicznej, zebranej, przeanalizowanej i poddanej skrupulatnej krytyce. Ale badania te znacznie przekroczyy w zamierzeniach i wykonaniu ramy bada papi- rologicznych, w ktrych celowaa. Pragna rozwiza na konkretnym przykadzie Egiptu kapitalny problem historyczny stawiany od kilku dziesicioleci: czy klasyczne niewolnictwo greckie zostao wprowadzone (i w jakiej mierze) do despotycznych monarchii staroytnego Wschodu przez podbj Aleksandra Wielkiego?

Oba tomy zostay zbudowane wedug tego samego planu i przedstawiaj kolejno rda niewolnictwa, wykorzystanie niewolnikw, kontrol pastwa, warunki spoeczne niewolnikw. Przynosz wyczerpujc dokumentacj i ostrone wnioski dotyczce wszystkich spraw zwizanych z pooeniem, prac i warunkami ycia niewolnikw w dolinie Nilu w cigu szeciu stuleci. Pozwalaj ledzi ewolucj ujawnian w dokumentacji, jakby nie byo penej luk, i doj do wniosku, e niewolnictwo w Egipcie, wane liczebnie, bo niewolnicy stanowili 10 i 13% ludnoci zalenie od tego, czy idzie o wie czy o miasto odgrywao stosunkowo niewielk rol w produkcji zarwno na roli jak w warsztatach, gdzie przewaay od czasw faraonw dawne struktury zalenego chopstwa i zalenych rzemielnikw. Generalnie otrzymujemy szerokie badania historyczne prowadzone przez historyka

PRZEGLD HISTORYCZNY, TOM LXXXVII, 19%, ZESZ. 2

160 PIERRE LVQUE

o rozlegych horyzontach, interesujce tym bardziej e nie ma podobnego studium dla adnej innej strefy wiata grecko-rzymskiego. A zatem praca Izy Bieuskiej- -Maowist jest prawdziwie pionierska.

Kierunek Jej bada w sposb cakowicie naturalny doprowadzi J do wczenia si do GIREA (Groupe International de Recherches sur l Esclavage Antique), organizacji, ktr zaoylimy wraz z Mario Atilio Levi i Ettore Lepore. W dorocznym tables rondes tej grupy uczestniczya gorliwie wraz z wieloma swymi polskimi kolegami i uczniami, i suchano Jej tam pilnie. Dwukrotnie podja si organizacji naszych kolokwiw. Pierwsze z nich w Nieborowie w 1975 r. pozwolio na szerok wymian informacji i pogldw z kolegami radzieckimi zajmujcymi si take problemami niewolnictwa. Drugie w Kazimierzu Dolnym w 1980 r. byo powicone wpywowi niewolnictwa na zachowania i mentalno ludzi wolnych. Akta pierwszego kolokwium wydano w Warszawie, drugiego w Neapolu. Bylimy w centrum prawdziwie midzynarodowej wsppracy badawczej, a Iza odgrywaa w niej rol znaczc.

Iza Bieuska-Maowist, ktra wyksztacia znaczn liczb polskich wykadowcw historii staroytnej, cieszya si dobrze zasuonym midzynarodowym uznaniem. Podrowaa po Europie i Stanach Zjednoczonych jako visiting professor w Cambridge, Princeton, Hamburgu... Bya wielk przyjacik Francji, do ktrej po raz pierwszy przyjechaa w 1947 r. jako stypendystka, a prawie wszystkie swoje prace naukowe opublikowaa po francusku. Mielimy zaszczyt i przyjemno goci J czsto w Besanon, gdzie otrzymaa na uniwersytecie tytu doktora honoris causa. Wypada wspomnie tu Jej maonka, Mariana M a o w i s t a , ktry take przey horror getta, odnowiciela studiw nad redniowieczn Europ Wschodni.

Iza, oczekiwalimy Ci w Sienie na dorocznym spotkaniu GIREA, na ktre przygotowywaa wany referat, lecz zabraa Ci brutalnie mier, Ciebie, ktra znosia cielesne cierpienia z tak nadzwyczajn dzielnoci. Oto zostalimy na zawsze oddzieleni od Ciebie, Nasza Przyjaciko, ktra wrd kopotw i waha nigdy nie przestawaa wierzy w moliwo refleksji, solidarnoci i dziaania.

tum. Andrzej Wyrobisz

CONTENTS

From the Editors

Bibliography of the publications of Iza Bieuska-Maowist for the years 1988-1995 (prepared by Krystyna Stebnicka and Wodzimierz Lengauer)

PRO MEMORIA

A. Gieysztor Iza Bieuska sixty and fifty years ago

The Authors memories concerning Iza Bieuska-Maowist comprise a period from her taking up studies at the History Department (1934) to getting PhD and taking up a permanent job at the Warsaw University (1947). The Author pays attention to some events (especially during the war) and scientific relations which influenced Iza Bieuska-Maowists personality and her scientific account.

P. Lvque In memory of Iza Bieuska-Maowist, a historian of slavery, a steadfast friend

The Author recalls the researches conducted by Iza Bieuska-Maowist (1917-1995), especially the ones concerning the issue of slavery in the ancient times. They resulted in a number o f analyses and a two-volume extensive work "Lesclavage dans lEgypte grco-romaine" (1974, 1977). Iza Bieuska-Maowist was also an active member of GIREA (Groupe International de Recherches sur lEsclavage Antique), and she arranged two annual encounters of this organization in Poland (1976, 1980).

J. Wolski The questions connected with the research on slavery in the ancient times (with reference to the works on slavery by Professor Iza Bieuska-Maowist)

The article is devoted to the Authors memories of Iza Bieuska-Maowist and in particular of her researches revealing that the slavery in the Hellenistic and Roman Egypt had been a far less popular phenomenon than it was thought. Next, the Author discusses his own researches on slavery in the Arsacides Iran, which let him draw the similar conclusions. In the Authors view the reason for the phenomenon of slavery at the Ancient East being overestimated is an inaccuracy of the Greek and Roman authors, not always familiar with the living conditions in Oriental communities and also not able to translate some of the terminology concerning the dependent communities precisely as it not always had its equivalents in Greek or Latin.

PRZEGLD HISTORYCZNY, TOM LXXXVII, 1996, ZESZ. 2