niverzitet u Zenici Pravni fakultet Akademska godina 2010/2011

Teorija prava dr Tarik Haverić, docent mr.sc. Maša Alijević, viši asistent

Pregled test-pitanja s odgovorima

1. Za prirodnopravne teorije, pravo je dualistički normativni poredak, koji se sastoji od

prirodnog prava i pozitivnog prava.

2. Za Augustina, pravo ima trojnu strukturu. Iznad pozitivnog prava nalaze se još

božanski vječni zakon (lex eterna) i prirodni zakon (lex naturalis).

3. Načela prirodnog prava kako ih u XVII. st. vidi Hugo Grotius su

a.      poštivanje vlasništva b.      pridržavanje obećanja i sklopljenih ugovora (pacta sunt servanda) c.      krivična odgovornost d.      prirodno bratstvo među narodima e.      pravednost odbrambenog rata f.      slobodna plovidba morem

4. Odbacujući prirodno pravo, pravni pozitivizam smatra

da je pravni poredak sastavljen samo od normi koje postavljaju država ili drugi subjekti i koje su zbog toga važeće samo za određeno društvo i u određenom vremenu, i nisu apsolutno pravedne.

5. Osnovna teorijsko-logička postavka Kelsenove normativističke teorije prava jest da

postoji nepremostiv jaz između onoga što jest i onoga što treba da bude.

6. Odbacujući shvatanje da je pravo djelo države i da su državne norme nesporne, Friedrich von Savigny i historijskopravna škola dokazuju

da pozitivno pravo nastaje prije državnog zakonodavca i nezavisno od njega, u životu i >>narodnom duhu<< svake pojedine nacionalne zajednice.

7.  Osnivač sociološkog pravnog pozitivizma Rudolf von Ihering smatrao je da je tvorac svekolikog prava svrha, i da

nema nijednog pravnog stava čiji izvor nije neka svrha, tj. neki praktičan motiv.

8. Za Georgesa Gurvitcha, pravo je

pozitivni poredak koji u jednoj društvenoj sredini predstavlja pokušaj ostvarenja pravde putem multilateralnih pravila.

9. Prema integralističkoj teoriji, pravo je

poredak društvenih i državnih normi kojima se u važnim međuljudskim odnosima prisilno ostvaruju ideje pravde i druge vrijednosti zajedničkog života.

10. Definirajte deskriptivni iskaz u pravu:

Deskriptivni iskaz je skup riječi kojim se tvrdi, opisuje ili objašnjava nešto što jest, što je bilo ili što će biti.

11. Definirajte preskriptivni iskaz u pravu:

Preskriptivni iskaz je skup riječi kojim se od nekoga traži da izvrši neko ponašanje, bilo činjenje bilo nečinjenje.

12. Najvažnije vrste preskriptivnih iskaza u pravu su:

a.      obećanje b.      molba c.      savjet d.      preporuka e.      zahtjev

13. Definirajte društvenu normu:

Društvena norma je (jezička) poruka koja traži od nekih subjekata da u određenim okolnostima nešto čine ili ne čine spram drugih subjekata, prijeteći sankcijom ako tako ne postupe.

14. Društvene norme dijele se na:

a.      običajne b.      moralne c.      pravne

15. Definirajte pravnu normu:

Pravna norma je zahtjev (= legitimno traženje + sankcija) koji usmjerava jedan za društvo važan, snažno konfliktan i izvana kontrolabilan odnos, redovno povlači fizičku sankciju i veću mjeru heteronomije, obično je pisan, a stvara ga i sankcionira na organiziran način lako odrediv državni ili društveni subjekt.

16. Nabrojite pet glavnih vrsta pravnih normi:

a.      zakoni b.      uredbe c.      uputstva d.      presude e.      upravne odluke

17. Materijalni izvori prava su

društveni odnosi koji se mogu zahvatiti pravnim normama, koji su važni za opstanak društva, u kojima nastaju snažni međuljudski sukobi a mogu se izvana kontrolirati.

18. Tri osnovna tipa odnosa koji su materijalni izvori pravnih normi su:

a.      biološko-društveni odnosi b.      ekonomski odnosi c.      politički i kulturni odnosi

19. Četiri najvažnija etička izvora prava su:

a.      sloboda b.      pravda c.      mir d.      pravna sigurnost

20. Najapstraktnije načelo pravde glasi:

Osobama koje su jednake treda dati jednako dobara i opterećenja, a osobama koje su nejednake treba dati nejednako dobara i opterećenja -- i to razmjerno njihovoj nejednakosti.

21. Glavne ideološke koncepcije pravde su:

a.      položajna pravda b.      razmjenska pravda

c.      radna pravda d.      solidarna pravda e.      egalitarna pravda

22. Pravna sigurnost sastoji se u tome...

da ljudima budu što predvidljivija i što trajnija njihova pravna ovlaštenja, pravne obaveze, određenja delikata i pravne sankcije, što znači pravni odnosi koji proizlaze iz pravnih normi.

23. Sredstva ili ustanove za učvršćivanje pravne sigurnosti su

a.      opšte pravne norme b.      pravila zakonodavnog, sudskog i upravnog postupka c.      načelo zakonitosti d.      pravni lijekovi e.      pravosnažnost f.      stečena prava g.      načelo neretroaktivnosti h.      zastara i.      dosjelost j.      zabrana analogije u krivičnom pravu k.      nezavisnost sudaca l.      odgovornost službenih osoba m.      pravni rokovi n.      definiranost stručnih pravnih izraza

24. Trostruka veza prava i države jest:

a.      država stvara najviše opšte pravne norme b.      državni organi izriču i izvršavaju pravne sankcije c.      sama država nužno je konstituirana pravnim normama

25. Osobine po kojima se pravo kao normativni sistem razlikuje od morala su

a.      formalizam b.      proceduralnost

26. Proceduralnost je

osobina nekih ljudskih radnji u pravu da su njihovi subjekti i načini izvođenja strogo normirani, te da samo radnje koje su izvedene na propisan način postaju pravne radnje ili radnje koje izazivaju nastanak, promjenu ili prestanak pravnih odnosa.

27. Proceduralne norme u pravu dijele se na

a.      građanski sudski postupak b.      krivični sudski postupak c.      upravni postupak d.      zakonodavni postupak e.      postupak sklapanja i izvršavanja pravnih poslova

28. Četiri osnovna dijela pravne norme su

a.      hipoteza b.      traženje c.      određenje delikta d.      sankcija

29. Delikt je

neizvršenje pravne obaveze koje je uvjet za primjenu sankcije, tj. zabranjena radnja ili radnja suprotna obaveznoj radnji.

30. Razlozi zbog kojih se neke štetne radnje ili radnje suprotne pravno obaveznim radnjama ne smatraju deliktima su:

a.      slučaj b.      zabluda c.      viša sila d.      nužna odbrana e.      krajnja nužda f.      činjenje štete uz pristanak oštećenog

31. Pravna odgovornost je

pravni položaj subjekta koji je učinio delikt, tj. učinio protivpravnu radnju s krivicom, i koji zbog toga treba da bude kažnjen u skladu sa sankcijom pravne norme.

32. Tipične vrste pravnih kazni su:

a.      oduzimanje života b.      tjelesna mučenja i sakaćenja c.      oduzimanje slobode d.      oduzimanje imovine e.      oduzimanje pravnih statusa i ovlaštenja f.      naknada štete g.      poništenje i razvod braka h.      ukidanje pravnih akata

i.      stavljanje pod poseban nadzor j.      opomena, ukor

33. Vrste pravnih normi razlikuju se

a.      prema subjektima koji ih stvaraju (državne n., n. drugih organizacija, n. građana) b.      prema djelatnostima i organima koji stvaraju državne norme (ustavne i zakonodavne n., n. šefa države, n. vlade, sudske i upravne norme) c.      prema određenosti adresata (opšte n., individualne n., pravna načela) d.      prema teritorijalnom važenju (generalne, partikularne, međunarodne) e.      s obzirom na vrste društvenih odnosa koje usmjeravaju (ustavne, građanske, porodične, finansijske, radne...) f.      prema mjeri slobode koju daju adresatima (stroge i disjunktivne)

34. Disjunktivne pravne norme dijele se na

a.      alternativne p. norme b.      dispozitivne p. norme c.      p. norme s diskrecionom ocjenom d.      p. norme s okvirno određenim elementima traženja e.      p. norme s okvirno određenim kaznama

35. Pravni akt je

tekst koji sadrži jednu, više ili mnogo pravnih normi. Sastoji se od jedne, više ili mnogo rečenica-odredaba, u kojima su ili cjelovite pravne norme ili, u pravilu, pojedini elementi pravnih normi.

36. Vrste pravnih akata su

a.      državni akti, akti drugih organizacija i akti građana b.      ustavni i zakonodavni akti, akti šefa države, akti vlade, sudski i upravni akti (viši i niži akti) c.      opšti akti (propisi) i individualni akti d.      generalni i partikularni akti e.      akti ustavnog, građanskog, porodičnog, finansijskog, krivičnog itd. prava (akti materijalnog i proceduralnog prava)

37. Pravna snaga nekog pravnog akta (norme) je

njegov položaj nadređenosti ili podređenosti prema drugim pravnim aktima (normama) u hijerarhijskoj ljestvici pravnog sistema.

38. Načelo zakonitosti (legaliteta) je

temeljna norma pravnog sistema koja zahtijeva da svi pravni akri državnih i drugih subjekata, kao i njihove pravne radnje, budu formalno i materijalno usklađeni s višim pravnim normama koje reguliraju iste odnose, propisujući sankcije protiv akata i radnji koje taj zahtjev ne poštuju.

39. Ustav kao najviši opšti normativni akt sadrži

a.      norme o osnovnim političkim i socijalnim pravima i slobodama čovjeka i građanina b.      norme o ekonomskom sistemu (vlasništvo, novac, tržište, planiranje) c.      norme u konstituiranju državne organizacije (oblik vladavine, državno uređenje, politički sistem, dioba vlasti itd.)

40. Zakon u formalnom smislu je

nakon ustava najviši opšti pravni akt koji donosi skupština narodnih poslanika po posebnom zakonodavnom postupku.

41. Faze zakonodavnog postupka su

a.      predlaganje i izrada nacrta b.      razmatranje na specijaliziranom skupštinskom odboru c.      razmatranje i usvajanje u jednom skupštinskom domu d.      razmatranje i usvajanje u drugom skupštinskom domu e.      promulgacija f.      objavljivanje g.      stupanje na snagu

42. Podzakonski pravni akti su

državni opšti akti niži od zakona koje donose izvršno-politički, upravni i lokalni samoupravni organi: uredbe, pravilnici, uputstva, naredbe i odluke.

43. Glavni opšti akti društvenih organizacija su

a.      statuti b.      pravilnici o radu c.      poslovnici d.      kolektivni ugovori

44. Običajno pravo su opšte pravne norme koje

nastaju više ili manje spontano, neorganizirano, dugotrajnim ponavljanjem ponašanja u najvažnijim konfliktnim odnosima, a izražavaju se faktičkim ponašanjem i usmeno.

45. Individualni pravni akti su

pisani tekstovi ili usmeni iskazi koji sadrže individualne pravne norme koje uređuju odnose konkretnih pravnih subjekata (ukazi, presude, upravna rješenja i pravni poslovi)

46. Pravni posao je

očitovanje volje jedne, dviju ili više osoba, kojom one, u granicama dopuštenim u pravnom sistemu, slobodno zasnivaju, mijenjaju ili ukidaju neke pravne odnose, tj. neke pravne obaveze i pravna ovlaštenja, u imovinskim i radnim odnosima.

47. Važenje, pravednost i djelotvornost pravne norme:

a. Važenje je svojstvo pravne norme da aktualno obavezuje, što znači da je stupila na snagu i da su adresati dužni da se po njoj ponašaju. b. Pravednost je svojstvo pravne norme da se njen sadržaj, tj. njeno traženje i sankcija, slaže s načelom pravde kao pravilom raspodjele dobara i opterećenja u društvu. c. Djelotvornost je svojstvo pravne norme da se značajna većina njenih adresata ponaša u skladu s njenim sadržajem, tj. njenim traženjem i sankcijom.

48. Sfere važenja pravne norme su

a.      vremenska b.      personalna c.      teritorijalna

49. Pravni odnos je

društveni odnos između najmanje dva pravna subjekta koji imaju jedan prema drugome pravnu obavezu i pravno ovlaštenje s obzirom na neki pravni objekt.

50. Vrste pravnih odnosa:

a.      apstraktni i konkretni (prema traženju pravne norme) b.      jednostrano obavezujući i dvostrano obavezujući c.      radni, građanski, porodični, trgovački, krivični itd. (prema

vrstama objekata) d.      javnopravni i privatnopravni

51. Pravni subjekti su

ljudi (tj. fizička lica) i društvene tvorevine (tj. javna i privatna pravna lica) koji imaju pravne obaveze i pravna ovlaštenja s obzirom na neke pravne objekte.

52. Zastupanje je

pravni odnos u kojem jedna osoba (zastupnik) ima obavezu i ovlaštenje da uime druge osobe (zastupanog) i u njenom interesu obavlja neke pravne radnje; radnje zastupnika i obaveze i ovlaštenja koja iz njih proizlaze uračunavaju se zastupanome, kao da ih je obavio sam.

53. Pravni objekti su

sva materijalna i duhovna dobra ili vrijednosti s obzirom na koje pravni subjekti imaju međusobne pravne obaveze i pravna ovlaštenja u pravnim odnosima, a zbog kojih oni stupaju u te odnose.

54. Dobra koja su kao pravni objekti predmet pravnih normi dijele se na:

a.      prirodna dobra b.      materijalne i duhovne ljudske tvorevine c.      ljudske radnje činjenja d.      ljudske radnje nečinjenja

55. Pravno ovlaštenje je

položaj jednog subjekta, postavljen pravnom normom, da može ili mora nešto (ne)činiti, te da prema nekom drugom subjektu ima dvostruku moć: da zahtijeva davanje ili (ne)činjenje s obzirom na neki objekt, i da ga tuži pred nadležnim organom ako ne udovolji zahtjevu.

56. Pravna obaveza je

položaj jednog subjekta, postavljen pravnom normom, da mora nešto (ne)činiti ili dati nekom drugom subjektu, i da od ovoga može biti tužen pred nadležnim organom, što znači da može biti prisiljen ili kažnjen ako ne obavi radnju (ne)činjenja ili davanja.

57. Pravni status je naziv za

ukupnost neprenosivih pravnih ovlaštenja i pravnih obaveza što ih jedan subjekt ima u društvu uopšte ili u jednom posebnom području života (političkom, porodičnom, radnom).

58. Zloupotreba pravnog ovlaštenja nastaje kad

ovlaštenik koristi pretjerano i bezobzirno svoje pravno ovlaštenje i time oštećuje drugog subjekta, onemogućujući ga ili ometajući u korištenju nekog njegovog istovrsnog ili drugog ovlaštenja.

59. Pravni lijek je

sredstvo kojim strane u pravnom sporu mogu pobijati valjanost sudskih i upravnih odluka zbog pogrešne primjene opštih normi ili pogrešno utvrđenih činjenica, zahtijevajući od nadležnog višeg organa da te odluke zbog nezakonitosti ukine ili preinači.

60. Redovni pravni lijek (žalba) se upotrebljava

protiv nepravosnažnih presuda i rješenja, u žalbenom roku, protiv svih vrsta pravnih i činjeničnih grešaka.

61. Vanredni pravni lijek se upotrebljava

protiv pravosnažnih presuda i rješenja, u dužim rokovima i samo zbog razloga izričito navedenih u zakonu, npr. zbog otkrivanja važnih činjenica nepoznatih u vrijeme donošenja odluke (zahtjev za obnovu postupka) ili zbog težih povreda zakona (zahtjev za zaštitu zakonitosti).

62. Pravosnažnost je

svojstvo presude ili rješenja da su postali pravno obavezujući i da se više ne mogu napadati redovnim pravnim lijekom, a nastupa odreknućem stranaka od redovnog pravnog lijeka, protekom žalbenog roka a da se nijedna od stranaka nije žalila ili odbijanjem žalbe od drugostepenog organa.

63. Najvažnije činjenice koje izazivaju prestanak konkretnih pravnih odnosa su:

a.      izvršenje jednokratne pravne obaveze b.      smrt subjekta nosioca neprenosivih obaveza i ovlaštenja c.      propast nezamjenjive stvari koja je objekt ugovora d.      oprost duga e.      zastara pravnog ovlaštenja

64. Pravne činjenice su

sve činjenice što ih pravne norme postavljaju u početnoj hipotezi i u određenju delikta kao uvjete za nastanak, promjenu ili prestanak pravnih odnosa (tj. pravnih ovlaštenja i pravnih obaveza).

65. Tipovi pravnih činjenica su

a.      prirodni događaji (prirodna smrt, protok vremena, elementarne nepogode...) b.      ljudske radnje (pravno dozvoljene i pravno zabranjene) c.      pravne pretpostavke d.      pravne fikcije

66. Pravne radnje su

ljudska ponašanja od kojih se sastoje pravni odnosi i koja su pravnim normama označena ili kao činjenice-uvjeti za nastanak, promjenu i prestanak pravnih odnosa (u hipotezi), ili kao ovlaštene i obavezne radnje (u traženju i sankciji), ili kao zabranjene radnje (u deliktu).

67. Pravne radnje dijele se na

a.      materijalne (fizička ponašanja činjenja i nečinjenja) b.      znakovne (jezičke i nejezičke)

68. Pravna praznina je

društveni odnos važan za opstanak društva koji sadrži snažne sukobe interesa i izvana je kontrolabilan, ali je pravno nenormiran ili je nedovoljno normiran.

69. Primjena pravnih normi uključuje sljedeća četiri tipa radnji:

a.      utvrđivanje važećih pravnih normi b.      tumačenje pravnih normi c.      popunjavanje pravnih praznina d.      izvršenje pravne norme (traženja ili sankcije) pravnim radnjama

70. Utvrđivanje važeće pravne norme sastoji se od dva tipa istraživanja:

a.      subjekt mora pronaći pravnu normu koja regulira odnos u kojem se on nalazi ili će se naći b.      subjekt mora pronaći pravnu normu koja je vremenski, teritorijalno i personalno važeća

71. Pravila uklanjanja antinomija su:

a.      lex superior derogat inferiori b.      lex posterior derogat priori c.      lex specialis derogat generali

72. Tumačenje pravnih normi je

duhovna djelatnost koja otkriva moguća značenja pravnih normi i u njima hipoteze, traženja, određenja delikta i sankcije, te odlučuje koje od tih značenja je najbolje.

73. Tradicionalne metode tumačenja pravnih normi su

a.      jezičko tumačenje b.      logičko tumačenje c.      sistematsko tumačenje d.      ciljno tumačenje e.      subjektivno i objektivno tumačenje f.      historijsko tumačenje g.      doslovno, suženo i prošireno tumačenje

74. Jezičko tumačenje sastoji se u tome

da se na nejasne ili višeznačne pravne odredbe primjenjuju pravila leksikologije, sintakse i gramatike što vrijede u društvu subjekta- tumača.

75. Ciljno tumačenje je glavni način razumijevanja pravnih normi, zato što je

od svih mogućih značenja jedne norme najbolje ono koje najpotpunije ostvaruje njen cilj, razlog njenog postojanja (ratio legis).

76. Sistematsko tumačenje je postupak kojim se otkrivaju značenja jedne norme tako da se

međusobno povezuju i dopunjuju elementi te norme što se nalaze u različitim odredbama, ili tako da se ona povezuje i razjašnjava pomoću drugih normi iz pravnog sistema.

77. Historijsko tumačenje je postupak kojim se značenje jedne pravne odredbe traži

ispitivanjem povijesnih okolnosti koje su prethodile donošenju te odredbe ili su bile povod (neposredan razlog -- occasio legis) za njeno donošenje.

78. Argument suprotnosti (a contrario) je argument

kojim se iz jedne izričite normativne kvalifikacije nekog ponašanja zaključuje da postoji prešutna suprotna kvalifikacija drugog ponašanja.

79. Argument sličnosti (a simili ad simile) je argument

kojim se iz jedne izričite normativne kvalifikacije nekog odnosa zaključuje da ista kvalifikacija pripada i drugom, bitno sličnom odnosu.

80. Argument a fortiori je argument

kojim se iz jedne izričite normativne kvalifikacije nekog odnosa zaključuje da ista kvalifikacija pripada, s još jačim razlogom, i nekom drugom odnosu.

81. Argument autoriteta (ab exemplo) je argument

koji se sastoji u pozivanju na mišljenja o značenju jedne pravne odredbe koja su izrazili sudska praksa i pravni učenjaci u doktrinalnom tumačenju.

82. Argument prirode stvari (rerum natura) je argument

kojim se dokazuje da je određeno značenje neke pravne odredbe ispravno zato što je u skladu s pravilnostima postojanja ili funkcioniranja koje su u samoj prirodi objekta ili nekog društvenog odnosa.

83. Argument apsurdnosti (ab absurdo) je argument

kojim se zahtijeva da se u tumačenju pravne odredbe isključe sva značenja koja bi vodila besmislenim posljedicama.

84. Hijerarhijski sistem pravnih normi je

ukupnost pozitivnih pravnih normi jednog društva, državnih i nedržavnih, koje su rangirane kao više i niže prema svojoj pravnoj snazi, što znači s obzirom na društvenu moć subjekata koji ih stvaraju.

85. Naučni sistem pravnih normi je

ukupnost pozitivnih i historijskih pravnih normi jednog društva, državnih i nedržavnih, koje su razvrstane u razne jedinice prema svome sadržaju, tj. prema vrstama društvenih odnosa koje uređuju.

86. Pravna ustanova (institucija) je

najmanja klasifikacijska jedinica pravnog sistema: skup pravnih normi koje uređuju jednu vrstu društvenih odnosa.

87. Navedite 10-12 važnijih pravnih ustanova:

brak, vlasništvo, zastupanje, parlament, posjed, zastara, ček, novac, samoodbrana, promulgacija zakona, državljanstvo, djelatna sposobnost, ugovor, službena tajna itd.

88. Pravna grana je

šira klasifikacijska jedinica pravnog sistema: skup pravnih normi koje uređuju niz srodnih vrsta društvenih odnosa, a to znači i skup pravnih normi koje čine niz srodnih pravnih ustanova.

89. Najvažnije pravne grane su

a.      ustavno pravo b.      porodično pravo c.      građansko pravo d.      trgovačko (privredno) pravo e.      upravno pravo f.      radno i socijalno pravo g.      krivično pravo h.      sudsko pravo i.      transportno pravo j.      finansijsko pravo k.      međunarodno privatno pravo l.      pravo zaštite prirode i ljudske okoline

90. Pravne grane koje nastaju, osamostaljujući se od upravnog i trgovačkog prava, su

a.      pravo nauke i obrazovanja b.      pravo javnih komunikacija c.      urbano pravo d.      pravo zaštite potrošača e.      bioetičko pravo

91. Stara pravna grana sudskog prava rascijepila se na

a.      građanski postupak b.      krivični postupak c.      upravno-sudski postupak

92. Pravno područje je

najšira klasifikacijska jedinica pravnog sistema, i sadrži pravne norme iz više ili svih pravnih grana ukoliko imaju određene zajedničke osobine, suprotne osobinama normi drugog pravnog područja.

93. Najvažnija pravna područja su

a.      materijalno i formalno pravo b.      javno i privatno pravo c.      državno i autonomno pravo d.      nacionalno (unutrašnje) i međunarodno pravo

94. Materijalno pravo su

norme koje određuju pravna ovlaštenja, pravne obaveze, delikte i sankcije u osnovnim odnosima među pravnim subjektima.

95. Formalno (proceduralno) pravo su

norme koje određuju pravna ovlaštenja, pravne obaveze, delikte i sankcije u odnosima stvaranja i postupcima primjene normi materijalnog prava.

96. Javno pravo čine norme

koje stavljaju adresate u odnos subordinacije, tj. u odnos u koji oni ulaze prisilno i s obavezama nametnutima od državne vlasti.

97. Privatno pravo

čine norme koje stavljaju adresate u odnos ravnopravnosti, u koji oni ulaze dobrovoljno i s obavezama koje sami slobodno dogovaraju s drugim subjektima.

98. Državno pravo je

sistem normi koje stvaraju i nameću državni organi.

99. Autonomno pravo je

jedan ili više sistema ili podsistema normi koje ne stvaraju i ne nameću državni organi, već neki drugi društveni subjekti.

100. Unutrašnje pravo obuhvata

sve pravne norme, pravne ustanove i pravne grane koje su stvorene i koje važe na području jednog društva i jedne države.

101. Međunarodno pravo je

sistem normi koje nastaju običajno i ugovorno među državama i uređuju odnose između država jednih s drugima, država i međunarodnih organizacija i, u određenoj mjeri, država i pojedinaca.