a osnovu lana 67. stav 1. Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Slubeni glasnik RS”, br. 88/17 i 27/18 - dr. zakon),
Ministar prosvete, nauke i tehnološkog razvoja donosi
Pravilnik o planu nastave i uenja za peti i šesti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja i programu nastave i uenja za peti i šesti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja
Pravilnik je objavljen u "Sl. glasniku RS” - Prosvetni glasnik, broj  15/2018 ,  18/2018  i 3/2019
NAPOMENA: Preišeni tekst zakljuno sa izmenama objavljenim u „Sl. glasniku RS - Prosvetni glasnik“, br. 3/19, koje su stupile na snagu 17. aprila 2019. god. a u primeni od školske 2019/2020. god.
lan 1.
Ovim pravilnikom utvruje se plan nastave i uenja za peti i šesti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja i program nastave i uenja za peti i šesti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja, koji su odštampani uz ovaj pravilnik i ine njegov sastavni deo.
lan 2.
Plan nastave i uenja i program nastave i uenja iz lana 1. ovog pravilnika, u delu koji se odnosi na plan nastave i uenja i program nastave i uenja za šesti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja, primenjivae se poev od školske 2019/2020. godine.
lan 3.
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da vai Pravilnik o nastavnom planu za drugi ciklus osnovnog obrazovanja i vaspitanja i nastavnom programu za peti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja („Slubeni glasnik RS - Prosvetni glasnik”, br. 6/07, 2/10, 7/10 - dr. pravilnik, 3/11, 1/13, 4/13, 11/16, 6/17, 8/17, 9/17 i 12/18), u delu koji se odnosi na nastavni plan i program za peti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja.
lan 4.
Ovaj pravilnik stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u „Slubenom glasniku Republike Srbije - Prosvetnom glasniku”, a primenjivae se poev od školske 2018/2019. godine.
PLAN NASTAVE I UENJA ZA PETI I ŠESTI RAZRED OSNOVNOG OBRAZOVANJA I VASPITANJA
Red. broj
5
180
4
144
2.
3
108
3
108
3.
2
72
2
72
Red. broj
Do 2 dana godišnje
Do 2 dana godišnje
1 Naziv jezika nacionalne manjine u školama u kojima se nastava odrava na maternjem jeziku nacionalne manjine.
2 Realizuje se u školama u kojima se nastava odrava na maternjem jeziku nacionalne manjine.
3 Obavezne fizike aktivnosti realizuju se u okviru predmeta Fiziko i zdravstveno vaspitanje.
4 Uenik bira jedan od ponuenih izbornih programa.
5 Uenik bira strani jezik sa liste stranih jezika koju nudi škola u skladu sa svojim kadrovskim mogunostima i izuava ga do kraja drugog ciklusa.
6 Uenik pripadnik nacionalne manjine koji sluša nastavu na srpskom jeziku moe da izabere ovaj program, ali nije u obavezi.
7 Slobodne nastavne aktivnosti škola planira Školskim programom i Godišnjim planom rada. Uenik obavezno bira jednu aktivnost sa liste od tri slobodne nastavne aktivnosti koje škola nudi.
8 Vannastavne aktivnosti mogu da budu: društvene, umetnike, tehnike, humanitarne, kulturne, kao i druge aktivnosti u skladu sa prostornim i ljudskim resursima škole.
* Broj asova za uenike pripadnike nacionalnih manjina
PROGRAM NASTAVE I UENJA ZA PETI RAZRED OSNOVNOG OBRAZOVANJA I VASPITANJA
1. CILJEVI OSNOVNOG OBRAZOVANJA I VASPITANJA SU:
1) obezbeivanje dobrobiti i podrška celovitom razvoju uenika;
2) obezbeivanje podsticajnog i bezbednog okruenja za celoviti razvoj uenika, razvijanje nenasilnog ponašanja i uspostavljanje nulte tolerancije prema nasilju;
3) sveobuhvatna ukljuenost uenika u sistem obrazovanja i vaspitanja;
4) razvijanje i praktikovanje zdravih ivotnih stilova, svesti o vanosti sopstvenog zdravlja i bezbednosti, potrebe negovanja i razvoja fizikih sposobnosti;
5) razvijanje svesti o znaaju odrivog razvoja, zaštite i ouvanja prirode i ivotne sredine i ekološke etike, zaštite i dobrobiti ivotinja;
6) kontinuirano unapreivanje kvaliteta procesa i ishoda obrazovanja i vaspitanja zasnovanog na proverenim naunim saznanjima i obrazovnoj praksi;
7) razvijanje kompetencija za snalaenje i aktivno ueše u savremenom društvu koje se menja;
8) pun intelektualni, emocionalni, socijalni, moralni i fiziki razvoj svakog uenika, u skladu sa njegovim uzrastom, razvojnim potrebama i interesovanjima;
9) razvijanje kljunih kompetencija za celoivotno uenje, razvijanje meupredmetnih kompetencija za potrebe savremene nauke i tehnologije;
10) razvoj svesti o sebi, razvoj stvaralakih sposobnosti, kritikog mišljenja, motivacije za uenje, sposobnosti za timski rad, sposobnosti samovrednovanja, samoinicijative i izraavanja svog mišljenja;
11) osposobljavanje za donošenje valjanih odluka o izboru daljeg obrazovanja i zanimanja, sopstvenog razvoja i budueg ivota;
12) razvijanje oseanja solidarnosti, razumevanja i konstruktivne saradnje sa drugima i negovanje drugarstva i prijateljstva;
13) razvijanje pozitivnih ljudskih vrednosti;
14) razvijanje kompetencija za razumevanje i poštovanje prava deteta, ljudskih prava, graanskih sloboda i sposobnosti za ivot u demokratski ureenom i pravednom društvu;
15) razvoj i poštovanje rasne, nacionalne, kulturne, jezike, verske, rodne, polne i uzrasne ravnopravnosti, razvoj tolerancije i uvaavanje razliitosti;
16) razvijanje linog i nacionalnog identiteta, razvijanje svesti i oseanja pripadnosti Republici Srbiji, poštovanje i negovanje srpskog jezika i maternjeg jezika, tradicije i kulture srpskog naroda i nacionalnih manjina, razvijanje interkulturalnosti, poštovanje i ouvanje nacionalne i svetske kulturne baštine;
17) poveanje efikasnosti upotrebe svih resursa obrazovanja i vaspitanja, završavanje obrazovanja i vaspitanja u predvienom roku sa minimalnim produetkom trajanja i smanjenim napuštanjem školovanja;
18) poveanje efikasnosti obrazovanja i vaspitanja i unapreivanje obrazovnog nivoa stanovništva Republike Srbije kao drave zasnovane na znanju.
2. PROGRAMI ORIJENTISANI NA ISHODE I PROCES UENJA
Struktura programa svih nastavnih predmeta je koncipirana na isti nain. Na poetku se nalazi cilj nastave i uenja predmeta za drugi ciklus obrazovanja i vaspitanja. U tabeli koja sledi, u prvoj koloni, definisani su predmetni ishodi za kraj petog razreda, u drugoj koloni date su oblasti i/ili teme, a u treoj se nalaze predmetni sadraji. Iza tabele nalaze se kljune rei sadraja programa i preporuke za ostvarivanja nastave i uenja konkretnog predmeta pod naslovom Uputstvo za didaktiko-metodiko ostvarivanje programa.
Programi nastave i uenja zasnovani su na opštim ciljevima i ishodima obrazovanja i vaspitanja i potrebama i mogunostima uenika petog razreda. Usmereni su na proces i ishode uenja, a ne na same sadraje koji sada imaju drugaiju funkciju i znaaj. Sadraji više nisu cilj sami po sebi, ve su u funkciji ostvarivanja ishoda koji su definisani kao funkcionalno znanje uenika tako da pokazuju šta e uenik biti u stanju da uini, preduzme, izvede, obavi zahvaljujui znanjima, stavovima i veštinama koje je gradio i razvijao tokom jedne godine uenja konkretnog nastavnog predmeta. Ovako koncipirani programi podrazumevaju da ostvarenost ishoda vodi ka razvijanju kompetencija, i to kako opštih i specifinih predmetnih, tako i kljunih, kao i meupredmetnih.
Pregledom ishoda koji su dati u okviru pojedinih programa nastave i uenja moe se videti kako se postavljaju temelji razvoja kljunih i opštih meupredmetnih kompetencija koje elimo da naši uenici imaju na kraju osnovnog obrazovanja. Na putu ostvarivanja cilja i ishoda kljuna je uloga nastavnika koji dobija znaajan prostor za slobodu izbora i povezivanje sadraja; metoda, postupaka i tehnika nastave i uenja i aktivnosti uenika. Orijentacija na proces uenja i ishode stara se ne samo o rezultatima, ve i nainu na koji se ui, odnosno kako se gradi i povezuje znanje u smislene celine, kako se razvija mrea pojmova i povezuje znanje sa praktinom primenom.
Programi nastave i uenja namenjeni su, pre svega, nastavnicima koji neposredno rade sa uenicima, ali i onima koji na posredan nain uzimaju ueše u obrazovanju i vaspitanju. Zato treba imati u vidu da terminologija, koja je korišena u programima nastave i uenja, nije namenjena uenicima i treba je prilikom definisanja konkretnih nastavnih jedinica, bilo za neposredan rad sa uenicima, bilo za potrebe udbenikih i didaktikih materijala, prilagoditi uzrastu uenika. Programi nastave i uenja su nastavnicima polazna osnova i pedagoško polazište za razvijanje obrazovno-vaspitne prakse: za planiranje godišnjih i operativnih planova, neposrednu pripremu za rad kao i okvir za preispitivanje prakse razvijanja planova, ostvarivanja i praenja i vrednovanja nastave i uenja kroz sopstvena promišljanja, razgovor sa kolegama itd.
Obrazovno-vaspitna praksa je sloena, promenljiva i ne moe se do kraja i detaljno unapred predvideti. Ona se odvija kroz dinaminu spregu meusobnih odnosa i razliitih aktivnosti u socijalnom i fizikom okruenju, u jedinstvenom kontekstu konkretnog odeljenja, konkretne škole i konkretne lokalne zajednice. Zato, umesto izraza realizovati program, bolje je rei da se na osnovu datih programa planira i ostvaruje nastava i uenje koje odgovara konkretnim potrebama odeljenja.
3. OBAVEZNI PREDMETI
Cilj
Cilj uenja Srpskog jezika i knjievnosti je da se uenik osposobi da pravilno koristi srpski jezik u razliitim komunikativnim situacijama, u govoru i pisanju, tako što e ovladati osnovnim zakonitostima srpskog knjievnog jezika, da stie osnovna znanja o ulozi i znaaju jezika u nacionalnoj kulturi i izgradnji nacionalnog identiteta; da kroz itanje i tumaenje knjievnih dela iz srpske i svetske baštine razvija italake kompetencije koje, uz knjievno znanje, obuhvataju emocionalno i fantazijsko uivljavanje, ivo pamenje, istraivako posmatranje, podstiu imaginaciju i umetniki senzibilitet, estetsko doivljavanje i kritiko mišljenje, moralno prosuivanje i asocijativno povezivanje; da se odgovarajuim vrstama itanja osposobljava da usmereno pristupa delu i prilikom tumaenja otkriva razliite slojeve i znaenja; da stie osnovna znanja o mestu, ulozi i znaaju jezika i knjievnosti u srpskoj i svetskoj kulturi, neguje ljubav prema srpskom jeziku i knjievnosti; da stie i razvija najšira humanistika znanja i da naui kako funkcionalno da povezuje sadraje predmetnih oblasti.
Razred
Peti
OBLAST/ TEMA
- uporeuje odlike fikcionalne i nefikcionalne knjievnosti;
- ita sa razumevanjem i opiše svoj doivljaj razliitih vrsta knjievnih dela;
- ita sa razumevanjem odabrane primere ostalih tipova tekstova;
- odredi rod knjievnog dela i knjievnu vrstu;
- razlikuje karakteristike narodne od karakteristika umetnike knjievnosti;
- razlikuje realistinu prozu i prozu zasnovanu na natprirodnoj motivaciji;
- analizira elemente kompozicije lirske pesme (strofa, stih); epskog dela u stihu i u prozi (delovi fabule - poglavlje, epizoda; stih); dramskog dela (in, scena, pojava);
- razlikuje pojam pesnika i pojam lirskog subjekta; pojam pripovedaa u odnosu na pisca;
- razlikuje oblike kazivanja;
- odredi stilske figure i razume njihovu ulogu u knjievno-umetnikom tekstu;
KNJIEVNOST
LIRIKA
Lektira
1. Narodna pesma: Vila zida grad
2. Narodne lirske pesme o radu(izbor); narodne lirske porodine pesme (izbor)
3. Branko Radievi: Pevam danju, pevam nou
4. Milica Stojadinovi Srpkinja: Pevam pesmu
5. Dušan Vasiljev: Domovina/ Aleksa Šanti: Moja otadbina
6. Vojislav Ili: Zimsko jutro
7. Milovan Danojli: Šljiva / Desanka Maksimovi: Srebrne plesaice
8. Pea Trajkovi: Kad knjige budu u modi
Knjievni termini i pojmovi
Pesnik i lirski subjekat.
Motivi i pesnike slike kao elementi kompozicije lirske pesme.
Vrsta strofe prema broju stihova u lirskoj pesmi: katren; vrsta stiha po broju slogova (deseterac i osmerac).
Odlike lirske poezije: slikovitost, ritminost, emocionalnost.
Stilske figure: epitet, onomatopeja.
- proceni osnovni ton pevanja, pripovedanja ili dramske radnje (šaljiv, vedar, tuan i sl.);
- razvija imaginacijski bogate asocijacije na osnovu tema i motiva knjievnih dela;
- odredi temu i glavne i sporedne motive;
- analizira uzrono-posledino nizanje motiva;
- vrednuje postupke likova i argumentovano iznosi stavove;
- ilustruje verovanja, obiaje, nain ivota i dogaaje u prošlosti opisane u knjievnim delima;
- uvaava nacionalne vrednosti neguje srpsku kulturno istorijsku baštinu;
- navede primere line dobiti od itanja;
- napreduje u sticanju italakih kompetencija;
- uporedi knjievno i filmsko delo, pozorišnu predstavu i dramski tekst;
EPIKA
Lektira
2. Narodna pesma: enidba Dušanova(odlomak o savladavanju prepreka zatonika Miloša Vojinovia)
3. Ero s onoga svijeta
4. Djevojka cara nadmudrila
6. Stevan Sremac: ia Jordan (odlomak)
7. Branko opi: Pohod na Mjesec
8. Ivo Andri: Mostovi
9. Danilo Kiš: Deak i pas
10. Goran Petrovi: Mesec nad tepsijom (prvi odlomak prie „Beli hleb od preterivanja” i kraj prie koji ine odeljci „Moeš smatrati da si zadobio venac slave” i „Mravi su vukli velike trošice tišine”)
11. Anton Pavlovi ehov: Šala
- razlikuje promenljive rei od nepromenljivih;
- razlikuje kategorije roda, broja, padea rei koje imaju deklinaciju;
- razlikuje osnovne funkcije i znaenja padea;
- upotrebljava padene oblike u skladu sa normom;
- upotrebljava glagolske oblike u skladu sa normom;
- razlikuje osnovne reenine lanove (u tipinim sluajevima);
- dosledno primenjuje pravopisnu normu u upotrebi velikog slova; sastavljenog i rastavljenog pisanja rei; interpunkcijskih znakova;
- koristi pravopis (školsko izdanje);
- pravilno izgovara rei vodei rauna o mestu akcenta i intonaciji reenice;
- govori jasno poštujui knjievnojeziku normu;
- teno i razgovetno ita naglas knjievne i neumetnike tekstove;
- koristi razliite oblike kazivanja: deskripciju (portret i pejza), pripovedanje u 1. i 3. licu, dijalog;
- izdvaja delove teksta (naslov, pasuse) i organizuje ga u smisaone celine (uvodni, središnji i završni deo teksta);
- sastavlja govoreni ili pisani tekst o doivljaju knjievnog dela i na teme iz svakodnevnog ivota i sveta mašte;
- pronalazi eksplicitno i implicitno sadrane informacije u jednostavnijem knjievnom i neknjievnom tekstu;
- napamet govori odabrane knjievne tekstove ili odlomke;
Knjievni termini i pojmovi
Fabula: nizanje dogaaja, epizode, poglavlja.
Karakterizacija likova - nain govora, ponašanje, fiziki izgled, ivotni stavovi, etinost postupaka.
Vrste epskih dela u stihu i prozi: epska narodna pesma, bajka (narodna i autorska), novela (narodna i autorska), šaljiva narodna pria.
Vrsta stiha prema broju slogova: deseterac.
DRAMA
Lektira
3. Ljubiša oki: Bibere
Knjievni termini i pojmovi
Pozorišna predstava i drama.
in, pojava, lica u drami, dramska radnja. Scena, kostim, gluma, reija.
Dramske vrste:jednoinka, radio-drama.
NAUNOPOPULARNI I INFORMATIVNI TEKSTOVI
(birati do 2 dela)
1. Vuk St. Karadi: Moba i prelo (odlomak iz dela ivot i obiaji naroda srpskoga)
2. Dositej Obradovi: O ljubavi prema nauci
3. M. Petrovi Alas:U carstvu gusara (odlomci)
4. Milutin Milankovi: Uspomene, doivljaji, saznanja(odlomak)
5. Izbor iz enciklopedija i asopisa za decu
DOMAA LEKTIRA:
1. Epske narodne pesme (o Nemanjiima i Mrnjaveviima - pretkosovski tematski krug)
2. Narodne bajke, novele, šaljive narodne prie (izbor);kratke folklorne forme (pitalice, brzalice, poslovice, zagonetke)
3. Branislav Nuši: Hajduci
4. Danijel Defo: Robinson Kruso (odlomak o izgradnji skloništa)
5. Mark Tven: Doivljaji Haklberija Fina / Kraljevi i prosjak / Doivljaji Toma Sojera
6. Izbor autorskih bajki
(Grozdana Oluji; Ivana Neši: Zelenbabini darovi(odlomci))
7. Igor Kolarov: Agi i Ema
8. Izbor iz savremene poezije za decu (Aleksandar Vuo, Miroslav Anti, Dragomir orevi, Vladimir Andri, Dejan Aleksi...)
Dopunski izbor lektire
3. Ivan Cankar: Desetica
4. Ljubivoje Ršumovi:Ujdurme i zvrke iz antike Grke(izbor) / Gustav Švab: Prie iz starine
5. Don R. R. Tolkin: Hobit (odlomci)
6. Nikol Lezije: Tajna utog balona
7. Kornelija Funke: Gospodar lopova(odlomak)
8. Vida Ognjenovi: Putovanje u putopis (odlomak)
9. Vladislava Vojnovi: Prie iz glave (izbor, osim prie Pozorište)
10. Dejan Aleksi: Muzika trai uši (izbor) / Koga se tie kako ive prie (izbor)
11. Jovan Sterija Popovi: Laa i paralaa (odlomak o Meseevoj kraljici) i Edmon Rostan: Sirano de Bererak(odlomak o putu na Mesec)
Delo zaviajnog autora po izboru.
JEZIK
Promenljive rei: imenice, zamenice, pridevi, brojevi (s napomenom da su neki brojevi nepromenljivi), glagoli; nepromenljive rei: prilozi (s napomenom da neki prilozi mogu imati komparaciju) i predlozi.
Imenice - znaenje i vrste (vlastite, zajednike, zbirne, gradivne; misaone, glagolske).
Promena imenica (deklinacija): gramatika osnova, nastavak za oblik, pojam padea.
Osnovne funkcije i znaenja padea (s predlozima i bez predloga): nominativ (subjekat); genitiv (pripadanje i deo neega); dativ (namena i usmerenost); akuzativ (objekat); vokativ (dozivanje, obraanje); instrumental (sredstvo i društvo); lokativ (mesto).
Pridevi - znaenje i vrste prideva (opisni, prisvojni, gradivni; mesni i vremenski); rod, broj, pade i komparacija prideva.
Slaganje prideva sa imenicom u rodu, broju i padeu.
Zamenice - line zamenice: promena, naglašeni i nenaglašeni oblici, upotreba line zamenice svakog lica sebe, se.
Brojevi - vrste i upotreba: glavni (osnovni, zbirni brojevi, brojne imenice na -ica) i redni brojevi.
Glagoli - glagolski vid (nesvršeni i svršeni); glagolski rod (prelazni, neprelazni i povratni glagoli); glagolski oblici (graenje i osnovno znaenje): infinitiv (i infinitivna osnova), prezent (prezentska osnova, naglašeni i nenaglašeni oblici prezenta pomonih glagola), perfekat, futur I.
Predikatska reenica - predikat (glagolski; imenski); slaganje predikata sa subjektom u licu, broju i rodu; pravi i nepravi objekat; priloške odredbe (za mesto, za vreme, za nain; za uzrok i za meru i koliinu);apozicija.
Pravopis
Veliko slovo u višelanim geografskim nazivima; u nazivima institucija, preduzea, ustanova, organizacija (tipini primeri); veliko i malo slovo u pisanju prisvojnih prideva.
Zamenica Vi iz poštovanja.
Odrina reca ne uz imenice, prideve i glagole; reca naj u superlativu; višelani osnovni i redni brojevi.
Interpunkcijski znaci: zapeta (u nabrajanju, uz vokativ i apoziciju); navodnici (naslovi dela i nazivi škola); crta (umesto navodnika u upravnom govoru).
Ortoepija
Intonacija i pauze vezane za interpunkcijske znakove; intonacija upitnih reenica.
Artikulacija: glasno itanje brzalica, najpre sporo, a potom bre (individualno ili u grupi).
JEZIKA KULTURA
Bogaenje renika: sinonimi i antonimi; neknjievne rei i tuice - njihova zamena jezikim standardom; uoavanje i otklanjanje beznaajnih pojedinosti i suvišnih rei u tekstu i govoru.
Tehnika izrade pismenog sastava (teište teme, izbor i raspored grae, osnovni elementi kompozicije i grupisanje grae prema kompozicionim etapama); pasus kao ue tematske celine i njegove kompozicijsko-stilske funkcije.
Osam domaih pismenih zadataka.
etiri školska pismena zadatka.
UPUTSTVO ZA DIDAKTIKO-METODIKO OSTVARIVANJE PROGRAMA
Program nastave i uenja Srpskog jezika i knjievnosti ine tri predmetne oblasti: Knjievnost, Jezik i Jezika kultura. Preporuena distribucija asova po predmetnim oblastima je sledea: Knjievnost - 70 asova, Jezik - 70 asova i Jezika kultura - 40 asova. Sve tri oblasti se proimaju i nijedna se ne moe izuavati izolovano i bez sadejstva sa drugim oblastima.
Program Srpskog jezika i knjievnosti zasnovan je na ishodima, odnosno na procesu uenja i uenikim postignuima. Ishodi predstavljaju opis integrisanih znanja, veština, stavova i vrednosti koje uenik gradi, proširuje i produbljuje kroz sve tri predmetne oblasti ovog predmeta.
I. PLANIRANJE NASTAVE I UENJA
Program orijentisan na ishode nastavniku daje veu slobodu u kreiranju i osmišljavanju nastave i uenja. Uloga nastavnika jeste da dati program prilagodi, imajui u vidu: sastav odeljenja i karakteristike uenika; udbenike i druge nastavne materijale koje e koristiti; tehnike uslove, nastavna sredstva i medije kojima škola raspolae; resurse, mogunosti, kao i potrebe lokalne sredine u kojoj se škola nalazi. Polazei od datih ishoda i sadraja, nastavnik najpre kreira svoj godišnji, tj. globalni plan rada, iz koga e kasnije razvijati svoje operativne planove. Ishodi definisani po oblastima olakšavaju nastavniku dalju operacionalizaciju ishoda na nivou konkretnih nastavnih jedinica. Od nastavnika se oekuje da za svaku nastavnu jedinicu, u fazi planiranja i pisanja pripreme za as, definiše ishode. Tokom planiranja treba, takoe, imati u vidu da se neki ishodi ostvaruju bre i lakše, ali je za veinu ishoda (posebno za predmetnu oblast Knjievnost) potrebno više vremena, više razliitih aktivnosti i rad na razliitim tekstovima. Pored toga što uenike treba da osposobi za korišenje udbenika, kao jednog od izvora znanja, nastavnik valja da ih uputi u naine i oblike upotrebe drugih izvora saznavanja.
II. OSTVARIVANJE NASTAVE I UENJA
KNJIEVNOST
Okosnicu programa knjievnosti ine tekstovi iz lektire. Lektira je razvrstana po knjievnim rodovima - lirika, epika, drama i obogaena izborom nefikcionalnih, naunopopularnih i informativnih tekstova. Obavezni deo lektire sastoji se, uglavnom, od dela koja pripadaju osnovnom nacionalnom korpusu, ali je obogaen savremenim, aktuelnim delima. Izbor dela je u najveoj meri zasnovan na principu prilagoenosti uzrastu.
Uz tekstove koje je potrebno obraditi na asu dat je i spisak domae lektire. Cilj ponovnog uvoenja domae lektire je formiranje, razvijanje ili negovanje italakih navika kod uenika. Obimnija dela uenici mogu itati preko raspusta ime se podstie razvijanje kontinuirane navike itanja.
Uz obavezni spisak dela za obradu dodat je dopunski izbor tekstova. Izborni deo dopušta nastavniku veu kreativnost u dostizanju ishoda. Takoe, programom se podstie upoznavanje uenika sa zaviajnom, lokalnom (ili regionalnom) kulturom i stvaralaštvom, pošto je omogueno da svaki nastavnik obradi delo po izboru pisca iz zaviajnog (regionalnog) korpusa.
Uz dominantan korpus tekstova kanonskih pisaca kojim se utie na formiranje estetskog ukusa uenika, izgrauje i bogati svest o prirodi nacionalne knjievnosti (i vrednostima klasika svetske knjievnosti), ali i kulturnom i nacionalnom identitetu, u izboru lektire i dopunskom izboru data je mogunost nastavnicima da odaberu i izvestan broj knjievnih dela savremenih pisaca, ime se uenici upoznaju sa reprezentativnim primerima savremene knjievnosti i u prilici su da kritiki sameravaju poetiku njihovih dela sa kanonskim vrednostima. Cilj uvoenja savremenih knjievnih dela koja još nisu postala deo kanona jeste da se po svojoj motivskoj ili tematskoj srodnosti veu za postojee teme i motive u okviru nastavnog programa i da se takvim primerima pokae kako i savremeni pisci promišljaju epsku narodnu tradiciju ili teme prijateljstva, etinosti, razvijaju imaginaciju i empatiju, ime e se bogatiti vertikalno italako iskustvo uenika i osavremeniti pristup nastavi.
Ovakav izbor dela omoguava veu mogunost primene komparativnog pristupa prouavanju literarnog stvaralaštva, uz odabir razliitih nivoa obrade: interpretacije, prikaza ili osvrta. Izbor dela treba da bude usklaen sa mogunostima, potrebama i interesovanjima konkretnog akog kolektiva. Razlike u ukupnoj umetnikoj i informativnoj vrednosti pojedinih tekstova utiu na odgovarajua metodika rešenja (prilagoavanje itanja vrsti teksta, opseg tumaenja teksta u zavisnosti od sloenosti njegove strukture, povezivanje i grupisanje sa odgovarajuim sadrajima iz drugih predmetnih podruja - gramatike, pravopisa i jezike kulture i sl.).
Tekstovi iz dopunskog dela programa treba da poslue nastavniku i pri obradi nastavnih jedinica iz gramatike, kao i za obradu i utvrivanje sadraja iz jezike kulture. Dela koja nee obraivati nastavnik treba da preporui uenicima za itanje u slobodno vreme.
Novi program nastave i uenja zasnovan je na uoavanju prirode i uloge knjievnog dela, kao i uoavanju razlike knjievnih i neknjievnih tekstova, odnosno njihovoj veoj korelativnosti. Uenici treba da budu osposobljeni da razlikuju osobenosti knjievnog teksta (fikcionalnost, konotativnost, knjievni postupci, slikovitost, ritminost i sl.) u odnosu na denotativnost, informativnost i kazivanje zasnovano na injenicama i podacima u razliitim vidovima neknjievnih tekstova. Korelativnost je omoguena adekvatnim kombinovanjem obaveznih i izbornih dela.
Sa spiska dopunskog izbora nastavnik bira ona dela koja e, uz obavezni deo lektire, initi tematsko-motivske celine. Nastavnik moe grupisati i povezivati po srodnosti dela iz obaveznog i dopunskog programa na mnogo naina. Mogui primeri funkcionalnog povezivanja nastavnih jedinica mogu biti sledei (nikako i jedini): tema prijateljstvo: Nušievi Hajduci - Tvenovi Doivljaji Toma Sojera / Doivljaji Haklberija Fina - Kišov Deak i pas - Raikovievo Veliko dvorište - Gospodar lopova K. Funke; socijalni motivi i problemi u odrastanju: Kišov Deak i pas -Cankarova Desetica - G. Oluji, Selo iznad oblaka - Kolarovljev roman Agi i Ema - Glišieva Prva brazda; rodoljublje: Dušan Vasiljev, Domovina ili Aleksa Šanti, Moja otadbina - narodne epske pesme o Nemanjiima i Mrnjaveviima; savremeno detinjstvo: Trajkovieva pesma Kad knjige budu u modi - roman Agi i Ema - G. Oluji Crvena aba; detinjstvo u prošlosti: Nušievi Hajduci - Tvenovi Doivljaji Toma Sojera /Doivljaji Haklberija Fina - Milankovieve Uspomene, doivljaji, saznanja - Kišov Deak i pas - Raikovievo Veliko dvorište - opiev Pohod na Mjesec - GlišievaPrva brazda; detinjstvo velikih naunika i pisaca: o Nikoli Tesli - Milankovieve Uspomene, doivljaji, saznanja; ljubav prema nauci i knjievnosti: D. Obradovi, O ljubavi prema nauci (po potrebi prilagoditi uzrastu uenika) - Aleksieve prie Muzika trai uši ili Koga se tie kako ive prie - MilankovieveUspomene, doivljaji, saznanja - Trajkovieva pesma Kad knjige budu u modi; opisivanje: Ilievo Zimsko jutro -Danojlieva Šljiva - Andrievi Mostovi - Srebrne plesaice D. Maksimovi -Putovanje u putopis V. Ognjenovi; obrada portreta: ia Jordan - Miona - hajduci - hobit Bilbo Bagins - baka Ema - Tom Sojer / Haklberi Fin - Šipio; humor i parodija: Ero s onoga svijeta - Nušievi Hajduci - Radoviev Kapetan Don Piplfoks; mitologija: mitološke narodne lirske pesme - Ršumovieva obrada grkih mitova u knjizi Ujdurme i zvrke iz antike Grke; avanture: Defoov Robinson Kruso - proza M. Petrovia Alasa o gusarima, piratima i putovanju na „Robinsonovo” ostrvo - Radoviev Kapetan Don Piplfoks - Tvenovi Doivljaji Toma Sojera / Doivljaji Haklberija Fina. Navedeni primeri pokazuju kako se isti tekst moe povezivati sa drugima na razliite naine, prema razliitim motivima ili tonu pripovedanja.
Knjievna dela koja su doivela ekranizaciju (Hajduci,Agi i Ema, Doivljaji Toma Sojera, Hobit, Robinson Kruso, Gospodar lopova) mogu posluiti za komparativnu analizu i uoavanje razlike izmeu knjievne i filmske (adaptirane, izmenjene) fabule i izraza, ime uenici mogu doi do zakljuka o prirodi dva medija i razvijati svoju medijsku pismenost. Uenici se mogu uputiti i na druge filmove sa slinom tematikom (deje avanture ili avanture u fantastinom svetu, odrastanje usamljenog deteta i sl.) i dodatno povezati obradu jedne tematsko-motivske celine.
Sa pojedinim elementima medijske pismenosti uenike treba upoznati takoe kroz korelaciju: pojam deji asopis upoznati na konkretnom tekstu iz asopisa po izboru (sadraj teksta treba da bude u vezi sa lektirom); pojam radio upoznati uz obradu teksta Kapetan Don Piplfoks Duška Radovia.
Pored korelacije meu tekstovima, neophodno je da nastavnik uspostavi vertikalnu korelaciju. Nastavnik mora biti upoznat sa sadrajima srpskog jezika prethodnih razreda radi poštovanja principa postupnosti i sistematinosti.
Nastavnik, takoe, treba da poznaje sadraje predmeta priroda i društvo za 3. i 4. razred (primer: prilikom obrade pretkosovskih pesama u uvodnom delu asa ili prilikom motivacije, uenike treba podsetiti na ono što su uili o Nemanjiima i Mrnjaveviima iz ovog predmeta...).
Horizontalnu korelaciju nastavnik uspostavlja, pre svega, sa nastavom istorije, likovne kulture, muzike kulture, verske nastave i graanskog vaspitanja.
Uvoenje uenika u svet knjievnosti, ali i ostalih, tzv. neknjievnih tekstova (popularnih, informativnih), predstavlja izuzetno sloen nastavni zadatak. Upravo na ovom stupnju školovanja stiu se osnovna i vrlo znaajna znanja, umenja i navike od kojih e zavisiti uenika knjievna kultura, ali i estetske kompetencije. Uenici treba da razumeju fikcionalnu prirodu knjievnog dela i njegovu autonomnost (odnosno da prave razliku izmeu lirskog subjekta i pesnika, pripovedaa i pisca), kao i injenicu da knjievno delo oblikuje jednu moguu sliku stvarnosti.
Pri obradi teksta primenjivae se u veoj meri jedinstvo analitikih i sintetikih postupaka i gledišta. U skladu sa ishodima, uenike treba navikavati da svoje utiske, stavove i sudove o knjievnom delu podrobnije dokazuju injenicama iz samoga teksta i tako ih osposobljavati za samostalan iskaz, istraivaku delatnost i zauzimanje kritikih stavova.
Prouavanje knjievnoumetnikog dela u nastavi je sloen proces koji zapoinje nastavnikovim i uenikovim pripremanjem (motivisanje uenika za itanje, doivljavanje i prouavanje umetnikog teksta, itanje, lokalizovanje umetnikog teksta, istraivaki pripremni zadaci) za tumaenje dela, svoje najproduktivnije vidove dobija u interpretaciji knjievnog dela na nastavnom asu, a u oblicima funkcionalne primene steenih znanja i umenja nastavlja se i posle asa: u produktivnim obnavljanjima znanja o obraenom nastavnom gradivu, u poredbenim izuavanjima knjievnoumetnikih dela i istraivako-interpretativnim pristupima novim knjievnoumetnikim ostvarenjima. Središnje etape procesa prouavanja knjievnoumetnikog dela u nastavi jesu metodološko i metodiko zasnivanje interpretacije i njeno razvijanje na nastavnom asu.
Obrada knjievnog dela treba da bude protkana rešavanjem problemskih pitanja koja su podstaknuta tekstom i umetnikim doivljavanjem. Mnogi tekstovi, a pogotovu odlomci iz dela, u nastavnom postupku zahtevaju umesnu lokalizaciju, esto i višestruku. Situiranje teksta u vremenske, prostorne i društveno-istorijske okvire, kao i obaveštenja o bitnim sadrajima koji prethode odlomku - sve su to uslovi bez kojih se u brojnim sluajevima tekst ne moe intenzivno doiveti i pravilno shvatiti.
Prilikom tumaenja teksta uenike treba navikavati da svoje utiske, stavove i sudove o knjievnom delu podrobnije dokazuju injenicama iz samoga teksta i tako ih osposobljavati za samostalan iskaz, istraivaku delatnost i zauzimanje kritikih stavova, uz uvaavanje individualnog razumevanja smisla knjievnog teksta i iskazivanje razliitih stavova.
U nastavnoj interpretaciji knjievnoumetnikog dela objedinjavajui i sintetiki inioci mogu biti: umetniki doivljaji, tekstovne celine, bitni strukturni elementi (tema, motivi, pesnike slike, fabula, odnosno sie, knjievni likovi, smisao i znaenje teksta, motivacioni postupci, kompozicija), forme pripovedanja (oblici izlaganja), jeziko-stilski postupci i literarni (knjievnoumetniki) problemi.
Knjievnoteorijske pojmove uenici e upoznavati uz obradu odgovarajuih tekstova i pomou osvrta na prethodno italako iskustvo. U programu nisu navedeni pojmovi i vrste knjievnih dela predvieni za usvajanje u prethodnim razredima prvog osnovnoškolskog ciklusa, ali se oekuje e se nastavnik nasloniti na steeno znanje uenika, obnoviti ga i produbiti na primerima, shodno starijem uzrastu. Takav sluaj je sa stilskim figurama (poreenjem (komparacijom) i personifikacijom) koje se usvajaju u treem i etvrtom razredu; pojmu pripovedanja i oblicima kazivanja u epskom knjievnom delu (dijalog, monolog, opisivanje)...
Jeziko-stilskim izraajnim sredstvima prilazi se s doivljajnog stanovišta; polazie se od izazvanih umetnikih utisaka i estetike sugestije, pa e se potom istraivati njihova jeziko-stilska uslovljenost.
Tokom obrade knjievnih dela, kao i u okviru govornih i pismenih vebi, nastojae se da uenici otkrivaju što više osobina, oseanja i duševnih stanja pojedinih likova, kao i da izraavaju svoje stavove o postupcima likova.
Prilikom povezivanja knjievnih (fikcionalnih), graninih, odnosno nefikcionalnih tekstova (putopisna i autobiografska proza) i neknjievnih tekstova (enciklopedije, renici, asopisi i sl.), treba realizovati ishode vezane za uoavanje razlike izmeu fikcionalne i nefikcionalne knjievnosti (zasnovane na linom svedoenju i proverljivim podacima), kao i knjievnog i neknjievnog teksta i upuivati uenika da uvide razliku u knjievnom postupku izmeu navedenih vrsta.
Iako uenik usvaja pojmove narodne i autorske bajke u prethodnim razredima, sada treba da bude u stanju da detaljnije poznaje odlike narodne bajke i njene razlike u odnosu na autorsku bajku (kompozicija, (ne)postojanje stereotipnog poetka i završetka, likovi - ovek kao glavni lik narodne bajke i ivotinje i natprirodna bia kao junaci autorske bajke, poremeaj ravnotee kao uzrok potrage junaka u narodnoj bajci / potraga za identitetom i ivotnom sreom u autorskoj bajci, korišenje (i izmena) motiva narodne bajke u autorskoj bajci), kao i u odnosu na dramsku ili scensku bajku (adaptacija motiva, odnosno prilagoavanje radnje dramskom obliku). Takoe, uenik treba da uoava razlike u osobenostima narodne i umetnike novele na primerima iz lektire. Zagonetke i poslovice uvode se u nastavu srpskog jezika i knjievnosti od prvog razreda, pa se znanja o ovim vrstama obnavljaju i proširuju. Isto vai i za priu o ivotinjama i njenu distinkciju u odnosu na basnu - nastavnik se naslanja na znanje iz prvog ciklusa obrazovanja, obnavlja ga i proširuje.
Ishodi vezani za nastavnu oblast knjievnost zasnovani su na itanju. Kroz itanje i tumaenje knjievnih dela uenik razvija italake kompetencije koje podrazumevaju ne samo istraivako posmatranje i sticanje znanja o knjievnosti ve podstiu i razvijaju emocionalno i fantazijsko uivljavanje, imaginaciju, estetsko doivljavanje, bogate asocijativne moi, umetniki senzibilitet, kritiko mišljenje i izgrauju moralno prosuivanje. Razni oblici itanja su osnovni preduslov da uenici u nastavi stiu saznanja i da se uspešno uvode u svet knjievnog dela. U petom razredu neguje se, pre svega, doivljajno itanje, a uenici se postupno uvode u istraivako itanje (itanje prema istraivakim zadacima, itanje iz razliitih perspektiva i sl.) i osposobljavaju da iskau svoj doivljaj umetnikog dela, uvide elemente od kojih je delo sainjeno i razumeju njihovu ulogu u izgradnji sveta dela.
JEZIK
U nastavi jezika uenici se osposobljavaju za pravilnu usmenu i pisanu komunikaciju standardnim (knjievnim)srpskim jezikom. Otuda zahtevi u ovom programu nisu usmereni samo na usvajanje jezikih pravila i gramatike norme, ve i na razumevanje njihove funkcije i pravilnu primenu u usmenom i pismenom izraavanju.
Kada se u sadrajima programa navode nastavne jedinice koje su uenici ve obraivali u niim razredima, podrazumeva se da se stepen usvojenosti i sposobnost primene ranije obraenog gradiva proverava, a ponavljanje i uvebavanje na novim primerima prethodi obradi novih sadraja, ime se obezbeuje kontinuitet rada i sistematinost u povezivanju novog gradiva sa postojeim znanjima.
Nuno je da nastavnik uvek ima na umu presudnu ulogu umesnih i sistematskih vebanja, odnosno da nastavno gradivo nije usvojeno dok se dobro ne uveba. To znai da vebanja moraju biti sastavni inilac obrade nastavnog gradiva, primene, obnavljanja i utvrivanja znanja.
Gramatika
Osnovni programski zahtev u nastavi gramatike jeste da se uenicima jezik predstavi i tumai kao sistem. Nijedna jezika pojava ne bi trebalo da se izuava izolovano, van konteksta u kojem se ostvaruje njena funkcija (u svakoj pogodnoj prilici mogu se znanja iz gramatike staviti u funkciju tumaenja teksta, kako umetnikog tako i naunopopularnog). Jedan od izrazito funkcionalnih postupaka u nastavi gramatike jesu vebanja zasnovana na korišenju primera iz neposredne govorne prakse, što nastavu gramatike pribliava ivotnim potrebama u kojima se primenjeni jezik pojavljuje kao svestrano motivisana ljudska aktivnost. Jezike pojave ne treba navoditi niti prikazivati kao izolovane (npr. nepovezane rei i smisaono nekorespondentne reenice), ve ih uvek valja kontekstualizovati vezivanjem za govorne situacije u kojima se mogu jasno prepoznati, izdvojiti i objasniti njihove karakteristike i funkcije.
Nastavni pristup padeima i vebe usmerene na utvrivanje znanja o upotrebi pravilnih oblika imenskih rei treba povezivati s odstupanjima od knjievnog jezika, kolebanjima i tipinim greškama koje se javljaju u usmenom i pismenom izraavanju uenika. Stoga se sadraj vebanja padea u nastavi mora odreivati na osnovu kontinuiranog praenja jezikog ispoljavanja uenika (npr. tokom dijaloga na asu, a takoe i na primerima iz domaih i pismenih zadataka uenika). Tako e nastava jezika biti u funkciji osposobljavanja uenika za pravilno komuniciranje savremenim knjievnim srpskim jezikom.
Obrada predloga ne moe se smatrati okonanom na jednom asu, ukazivanjem na njihovu nepromenljivost, ve osnovna znanja treba postupno proširivati tokom obrade padea, i to navodei najfrekventnije primere i njihovu tipinu upotrebu. Isto vai i za priloge, iju podelu po znaenju treba povezati sa priloškim odredbama, a funkciju pokazivati u reenici i u tekstu. I promenljive vrste rei treba povezivati sa njihovim tipinim funkcijama u reenici da bi uenici uoili re kao jedinicu na morfološkom i sintaksikom nivou.
Pravopis
Pravopisna pravila se usvajaju putem sistematskih vebanja (pravopisni diktati, ispravka grešaka u datom tekstu, testovi sa pitanjima iz pravopisa itd.). U okviru pravopisnih vebi poeljno je povremeno ukljuiti i pitanja kojima se proverava grafija (pisana slova: veliko i malo iriliko , ; veliko i malo latiniko , veliko G, S, Š itd.).
Takoe, treba podsticati uenike da sami uoavaju i ispravljaju pravopisne greške u SMS komunikaciji, kao i u razliitim tipovima komunikacije putem interneta.
Pored toga, uenike treba upuivati na sluenje pravopisom i pravopisnim renikom (školsko izdanje). Poeljno je da nastavnik donosi primerak Pravopisa na as kad god se obrauju pravopisne teme (tako bi mogao pojedinano uenicima zadavati da pronau re u pravopisnom reniku i odrede njen pravilan oblik ili pravilno pisanje).
Ortoepija
Nastavnik stalno treba da ukazuje na vanost pravilnog govora, koji se neguje sprovoenjem odreenih ortoepskih vebi. Ortoepske vebe ne treba realizovati kao posebne nastavne jedinice, ve uz odgovarajue teme iz gramatike: npr. uoavanje mesta akcenta u rei moe se povezati sa obradom i utvrivanjem znanja o padeima (imenice vreme, rame, teme i sl. u genitivu jednine i nominativu mnoine nemaju akcenat na istom slogu itd.); reenina intonacija moe se s jedne strane povezati sa pravopisom, a sa druge sa sintaksom itd. Uz korišenje audio snimaka, uenike treba navikavati da prepoznaju, reprodukuju i usvoje pravilno akcentovan govor, a u mestima gde se odstupa od akcenatske norme, da razlikuju standardni akcenat od svoga akcenta, tj. od dijalekatske akcentuacije.
Neke ortoepske vebe mogu se sprovoditi i uz odgovarajue teme iz knjievnosti: npr. artikulacija se moe vebati izgovaranjem brzalica, onda kada se one obrauju kao deo narodnog stvaralaštva; akcenat rei, tempo, ritam, reenina intonacija i pauze mogu se vebati glasnim itanjem odlomaka iz izborne lektire (po izboru nastavnika ili uenika) itd. Kao ortoepsku vebu treba sprovoditi i govorenje napamet nauenih odlomaka u stihu i prozi (uz pomo auditivnih nastavnih sredstava).
JEZIKA KULTURA
Razvijanje jezike kulture jedan je od najvanijih zadataka nastave maternjeg jezika. Ova nastavna oblast, iako je programski konstituisana kao posebno podruje, mora se povezivati s obradom knjievnih tekstova kao reprezentativnih obrazaca izraavanja, a takoe i sa nastavom gramatike i pravopisa. Isto tako, obrada knjievnog teksta i rad na gramatici i pravopisu knjievnog jezika mora ukljuivati i sadraje koji doprinose negovanju kulture usmenog i pismenog izraavanja.
Jezika kultura se neguje sprovoenjem leksiko-semantikih i stilskih vebi, koje imaju za cilj bogaenje renika i razvijanje sposobnosti i veštine izraavanja. Sve vrste tih vebanja, iji je cilj razvijanje jezikog mišljenja, izvode se na tekstu ili u toku govornih vebi.
Kada su u pitanju domai zadaci, preporuuje se da se etiri zadatka pišu irilicom, a etiri latinicom (naizmenino). Godišnje se radi etiri školska pismena zadatka - po dva u svakom polugodištu (jedan as za izradu zadatka i dva za analizu i pisanje poboljšane verzije sastava). Školske pismene zadatke trebalo bi pisati irilicom, a dva ispravka latinicom.
Prilikom realizacije programa predmeta srpski jezik i knjievnost nastavnici treba da koriste i savremene tehnologije (npr. video-bim, pametnu tablu i sl.). Osavremenjivanje asova moe se postii i korišenjem elektronskih udbenika i drugih nastavnih sredstava.
III. PRAENJE I VREDNOVANJE NASTAVE I UENJA
Praenje i vrednovanje rezultata napredovanja uenika je u funkciji ostvarivanja ishoda, a zapoinje inicijalnom procenom dostignutog nivoa znanja. Svaki nastavni as i svaka aktivnost uenika je prilika za formativno ocenjivanje, odnosno registrovanje napretka uenika i upuivanje na dalje aktivnosti.
Formativno vrednovanje je sastavni deo savremenog pristupa nastavi i podrazumeva procenu znanja, veština, stavova i ponašanja, kao i razvijanja odgovarajue kompetencije tokom nastave i uenja. Rezultat ovakvog vrednovanja daje povratnu informaciju i ueniku i nastavniku o tome koje kompetencije su usvojene, a koje nisu, kao i o efikasnosti odgovarajuih metoda koje je nastavnik primenio radi ostvarivanja cilja. Rezultati formativnog vrednovanja na kraju nastavnog ciklusa treba da budu iskazani i brojanom ocenom.
Rad svakog nastavnika sastoji se od planiranja, ostvarivanja, praenja i vrednovanja. Vano je da nastavnik, pored postignua uenika, kontinuirano prati i vrednuje vlastiti rad. Sve što se pokae dobrim i efikasnim, nastavnik e koristiti i dalje u svojoj nastavnoj praksi, a ono što bude procenjeno kao nedovoljno delotvorno, trebalo bi unaprediti.
MATERNJI JEZICI PRIPADNIKA NACIONALNIH MANJINA
ALBANSKI JEZIK I KNJIEVNOST
PLANI DHE PROGRAMI MËSIMOR PËR KLASËN E PESTË TË ARSIMIT DHE EDUKIMIT FILLOR
Emërtimi i lëndës
Qëllimi
Qëllimi i mësimit të Gjuhës shqipe në klasën e pestë është përforcimi dhe zhvillimi i njohurive të përvetësuara më parë. Kjo nënkupton: zhvillimin dhe nxënien e njohurive të mëtejshme për Gjuhën shqipe, gjegjësisht gramatikën dhe letërsinë e saj, zhvillimin e shkathtësive të komunikimit në situata të ndryshme, zhvillimin e kulturës gjuhësore dhe formimin kulturor, zhvillimin emocional, krijues dhe estetik përmes shkathtësive të komunikimit, zhvillimin e vetëbesimit dhe të menduarit e pavarur, zhvillimin e përdorimit të gjuhës letrare si dhe përgatitjen e nxënësit për të mësuar gjatë gjithë jetës.
Zhvillimi i aftësisë dhe kultures së leximit, gjetjes së përvojabe dhe ideve letrare, nxitjen dhe vlerësimin e krijimtarisë personale dhe krijimtarisë së të tjerëve, kuptimin e tekstit në kontekste të ndryshme kulturore, ndërkulturore dhe shoqërore.
Klasa: E pestë
REZULTATET
Pas përfundimit të fushës/temës nxënësi të jetë në gjendje të:
FUSHA/TEMA
Identifikojë tiparet e prozës dhe poezisë;
Dallojë elemente të teksteve të ndryshme letrare e jo letrare si: poezi, prozë, tekst dramatik, artikuj të gazetave apo revistave, tekstin biografik dhe autobiografik;
LETËRSIA
Poezia e proza,
Biografia dhe autobiografia,
Njoftime, ftesa, falënderime,
Lutje, qortime, këshilla, përshtypje, shqetësime dhe dëshira përshtypje, preferencat
Ese, Përshkrimi e rrëfimi,
Mediet (televizioni, radio), shoqëria,
Internet.
Lexojë dhe krahasojë artikuj të ndryshëm që kanë të bëjnë me aktualitete nga shëndetësia, barazia gjinore, të drejtat e njeriut;
Shkruajë sipas modeleve të teksteve jo letrare, urime, informata, lutje etj.;
Shkruajë ese të ndryshme letrare e jo letrare;
Njeh përshkrimin dhe rrëfimin;
Komentojë dhe shkruajë për tekste apo emisione të ndryshme nga mediet;
Përshkruajë jetën në vend dhe në mërgim;
Identifikojë shkaktarët rreziqeve nga natyra dhe njeriu;
Gjuha figurative dhe Jofigurative
Kritika, teoria, historia
Shprehjet e figurshme dhe frazeologjike (kuptimi i parë dhe i figurshëm).
Tropet: figurat kryesore letrare/ teksti letrar dhe joletrar;
Zhanret dhe kategoritë letrare: poezi, prozë, tekst dramatik;
Subjekti, kompozicioni, tema, komentim i teksteve;
Lexim - kuptimi, komentimi i teksteve;
Lektyra shkollore
3. Pasqyra e dëshirave
4. Pasqyra e fantazisë
5. Pasqyra e pyllit
6. Pasqyra e pëërallave
7. Pasqyra e historisë
Dallojë rrokjen, theksin, intonacionin;
Pasurojë fjalorin dhe njeh kuptimin e fjalës;
Dallojë dhe përdor në fjali kuptimin e parë të fjalëve dhe kuptimin e figurshëm;
Dallojë dhe përdor në fjali fjalët me shumë kuptime;
Dallojë kryefjalën, kallëzuesorin e kryefjalës, kundrinorin e drejtë dhe të zhdrejtë, rrethanorin e vendit, të kohës, të shkakut si dhe përcaktorin e ndajshtimin;
Dallojë emrin dhe kategoritë e tij;
Dallojë mbiemrin dhe kategoritë e tij (shkallët);
Dallojë dhe përdor drejt përemrat vetorë, pyetës, lidhorë, të pacaktuar;
Dallojë dhe përdor përemrat sipas situatave;
Dallojë foljen, kohët e thjeshta dhe të përbëra të saj;
Dallojë dhe kupton foljen, mënyrat veprore dhe joveprore;
Dallon foljet sipas zgjedhimit nëpër mënyra dhe kohë;
Dallojë fjalinë foljore nga ajo jo foljore;
Dallojë dhe përdor lidhëzat në të folur, në të lexuar dhe shkruar;
Identifikon dhe përdor parafjalët në të folur në lexuar dhe shkruar;
Njeh strukturën e fjalisë së thjeshtë dhe të përbërë;
Dallon dhe përdor llojet kryesore të fjalive në të lexuar dhe të shkruar, format pohore e mohore;
Dallon fjalitë e pavarura, kryesore dhe të varura;
Pasuron fjalorin dhe njeh kuptimin e fjalëve;
Dallon fjalët për kah ndërtimi dhe përdor përbërësit e saj për formimin e tyre;
Përdor dhe krijon fjalë të prejardhura, të përbëra dhe të përngjitura.
Përdorimi i drejtë i shkronjës së madhe (titujt e librave, revistave, gazetave etj.);
Drejtshkrimi i apostrofit;
Drejtshkrimi i lidhëzave;
Drejtshkrimi i parafjalëve;
Përdor drejt pikën, presjen dhe pikëçuditjen në llojet e ndryshme të fjalisë.
Gramatika
Fonetikë/ fonologji:rrokja, theksi, intonacioni, zanoret dhe kalsifikimi i tyre, klasifikimi i bashkëtingëlloreve, bashkëtingëlloret e zëshme dhe të pazëshme.
Leksikologji:Fjala dhe kuptimi i saj
Sintaksë:kryefjala, kallëzuesori i kryefjalës, kallëzuesi, kundrinori i drejtë, kundrinori i zhdrejtë(me dhe pa parafjalë);
Rrethanori dhe llojet e tij;
përcaktori e ndajshtimi;
Morfologji:
Emri kategoritë e tij gramatikore (gjinia asnjanëse, shumësi i emrave, kuptimet e rasave);
Mbiemri dhe kategoritë e tij gramatikore;
Përemrat vetorë, pyetës, lidhorë, të pacaktuar.
Folja
Kohët e thjeshta dhe të përbëra të foljeve dhe kategoritë e saj.
Format veprore dhe joveprore të foljeve;
Foljet, zgjedhimi i saj në mënyrën dëftore, lidhore dhe kohët e tyre;
Fjalia foljore dhe jofoljore
Lidhëzat bashkërenditëse, dhe nënrenditëse;
Fjalia e thjeshtë dhe fjalia e përbërë
Tipet kryesore të fjalive (dëftore, pyetëse, nxitëse, dëshirore, thirrmore) format e tyre (pohore, mohore);
Fjalitë e pavarura, kryesore dhe të varura;
Identifikojë dhe përdor parafjalët në të folur në lexuar dhe shkruar;
Njeh strukturën e fjalisë së thjeshtë dhe të përbërë;
Dallojë dhe përdor llojet kryesore të fjalive në të lexuar dhe të shkruar, format pohore e mohore;
Dallojë fjalitë e pavarura, kryesore dhe të varura;
Pasurojë fjalorin dhe njeh kuptimin e fjalëve;
Dallojë fjalët për kah ndërtimi dhe përdor përbërësit e saj për formimin e tyre;
Përdor dhe krijon fjalë të prejardhura, të përbëra dhe të përngjitura.
Fjalëformim;
Fjalët e prejardhura.
Drejtshkrimi
Apostrofi
Parafjala
Lidhëzat
Përdor drejtë shkronjën e madhe (titujt e librave, revistave, gazetave etj.);
Drejtshkrimin e apostrofit;
Drejtshkrimin e lidhëzave;
Drejtshkrimin e parafjalëve;
Përdor drejt pikën, presjen dhe pikëçuditjen në llojet e ndryshme të fjalisë.
Drejtëshkrimi
Përdorimi i shkronjës së madhe tek emrat gjeografik, emrat e institucioneve, ndërrmarrjeve ekonomike, institucioneve, organizatave;
Fjalimi administrativ dhe joadministrativ;
Drejtëshkrimi i përemrit Jun ë shenjë respekti;
Flet qartë duke respektuar normat e gjuhës standard letrare;
Shqipton drejtë fjalët, duke pasur kujdes gjatësinë e theksit dhe intonacionit;
Lexon rrjedhshëm dhe qartë tekstet letrare dhe joletrare;
Ortoepia
Nocioni dhe dallimi i gjatësisë së theksit;
Shqiptimi dhe përdorimi i drejtë i tingujve Ç dhe Q, Xh dhe Gj;
Leximi me zë i llojeve të teksteve të ndryshme;
Intonacioni dhe ndalesat në bazë të shenjave të pikësimit;
Përdor forma të ndryshme të rrëfimit;
Përshkruan peizazhin dhe portretin;
Merr pjesë në dialog;
Di të veçojë pjesët themelore të tekstit dhe të organizojë kuptimin e tekstit;
Harton tekstin e folur ose të shkruar rreth përjetimeve të tij për tekstin letrar dhe temave në jetën e përditshme si dhe botën e fantazisë, duke veçuar idetë kryesore dhe përcjelljen e zhvillimit të tyre;
Gjen informacione eksplicite dhe implicite në tekstin e thjeshtë letrar dhe joletrar;
Kulture gjuhësore
Ritregimi, tregimi i përshkrimit -vështrimi i dallimit ndërmjet gjuhës së folur dhe asaj të shkruar; shkrimi i letrës (e-mailit), shkrimi i lajmit;
Pasurimi i fjalorit (sinonimet, antonimet; fjalë joletrare dhe huazimet - zëvendësimi i tyre me gjuhë letrare).
Teknika e hartimit të përmbajtjes me shkrim;
Katër hartime shkollore;
Katër korrigjime frontale;
Katër korrigjime me shkrim;
Di të dallojë filmin nga shfaqja teatrale, radion nga emisioni televiziv;
Di të përdor tekstin e digjitalizuar;
Përdor me sukses komjuterin dhe mjetet tjera tekniko - informative;
Kultura mediale
2. ”Princesha Argjiro”, Ismail Kadare;
3. ”Koni dhe Cirku i Pushimeve” Julia Boehme;
4. ”Më quajnë... mbretëreshë Teuta”, Luan Rama & Sulid Kasemi;
5. ”Gjyshi në kornizë”, Ermir Mika;
6. ”Stinët e motmotit”, Luigj Gurakuqi;
Lektyra shtëpiake - Zgjedhje plotësuese
2. ”Piter Pani”, James Matheu Barrie;
3. ”Hëna flet me lule”, Billall Maliqi
4. ”Jeta në fshat”, Hasan Emërllahu;
5. ”Më quajnë... Gjergj Kastriot skenderbeu”, Luan Rama & Sulid Kasemi;
6. ”Princi i Lumtur”, Oscar Wilde;
7. ”Miyëkapuçet”, Ferid Selimi
9. ”Vepra” , Ndre Mjedja
11. ”Perralla”, H. K. Andersen
12. ”Libri i mad hi avantaurave”
13. ”Çfarë zbulimi”, IreneVenturi
Udhëzimet metodologjike - didaktike për realizimin e planit dhe programit
Metodologjia e mësimdhënies zë vend kryesor në realizimin e përmbajtjes programore. Gjatë realizimit të procesit mësimor, mësimdhënësi duhet të ketë parasysh strategjitë më efektive, të cilat mundësojnë mësimin efektiv. Mësimdhënësi duhet të jetë model për nxënësit në mënyrën e përdorimit të shkathtësive gjuhësore dhe vëmendja e tij duhet të përqendrohet në disa parime bazë.
Përqendrimi në komunikimin (shkathtësitë e komunikimit) mësimdhënësi duhet që sistemin gjuhësor ta realizoj nëpërmjet shkathtësive gjuhësore (të dëgjuarit dhe të folurit, të lexuarit dhe të shkruarit). Gramatika nuk mësohet si qëllim në vete, por si mjet i komunikimit korrekt dhe të kultivuar, brenda temave letrare e kulturore. Nxënësi duhet të jetë në qendër të procesit të të nxënit. Mësuesi duhet të bëjë përpjekje që ta njohë mirë karakterin e nxënësit, përparësitë dhe dobësitë e tij.
Mësimdhënësi duhet ta planifikojë mirë orën mësimore me qëllim të arritjes së rezultateve të caktuara dhe zhvillimit të kompetencave.
Udhëzime për zbatimin e çështjeve ndërprogramore
Gjuha shqipe është mjet komunikimi për të gjitha lëndët, mirëpo lidhje të drejtpërdrejta vihen me historiografinë, veçanërisht me historinë e kulturës, me Edukatën qytetare, me Artet etj. Disa tema nga këto lëndë do të ndikonin në zhvillimin e shkathtësive të komunikimit, në formimin kulturor dhe në krijimin e individualitetit të pavarur. Përveç çështjeve ndërlëndore, përmes Gjuhës shqipe do të mund të zhvillohen edhe disa çështje ndërprogramore, si: tema për shëndetësi, të drejtat e njeriut, çështjet e barazisë gjinore, etj. Temat mund të zgjedhen nga mësimdhënësi, varësisht prej rëndësisë dhe aktualitetit që kanë (nga televizioni, revistat, gazetat apo nga rrethi, vendbanimi, komuniteti).
Udhëzimet për vlerësim
Vlerësimi bëhet me qëllim që të verifikohet se në ç’shkallë i kanë zotëruar nxënësit rezultatet e përcaktuara, të identifikohen vështirësitë me të cilat ballafaqohen nxënësit, t’u mundësohet atyre që t’i identifikojnë përparësitë dhe pengesat, si dhe t’u ndihmohet nxënësve në përmirësimin e pikave të dobëta. Theks të veçantë gjatë vlerësimit duhet t’i kushtojmë të shprehurit gojor në vazhdimësi, të shprehurit gojor përmes ndërveprimit si dhe të shprehurit me shkrim. Kjo nënkupton të shprehurit gojor për ngjarje, tregime e shpjegime, pyetjet dhe përgjigjet, iniciativat, mendimet e pavarura, shqiptimin e fjalëve, aktivitetet brenda punës në grup, radhitjen e fjalëve në fjali dhe fjalorin.
Udhëzime për materialet dhe burimet mësimore
Nga mësimdhënësi mund të përdoren të gjitha burimet, mjetet dhe materialet të cila ndihmojnë arritjen e rezultateve të lëndës për këtë klasë dhe kompetencave q dalin nga plani dhe programi pr kt lnd mësimore.
Shprehjet dhe fjalët kyç të përmbajtjeve: Gjinitë letrare, mjetet stilistike shprehëse, rrëfimi dhe përshkrimi, klasat e fjalëve, rasat, gjinia, numri, trajta, shkalla, koha, veta, mënyra.
BOSANSKI JEZIK I KNJIEVNOST
Razred
Peti
OBLAST /
- uoava obiljeja lirske narodne pjesme
- razlikuje epsku od lirske pjesme na temelju suprostavljanja dogaaja ili doivljaja
- upoznaje se s usmenom knjievnom i historijskom baštinom
- razvija svijest o opstojnosti naroda i nacionalnih i kulturnih vrijednosti (domoljublje, junaštvo, hrabrost, vjernost, obiaji, tradicija) koje karakteriziraju junaci opjevani u usmenim epskim i lirskim pjesmama
- uoava lirske slike, motive i stalna izraajna sredstava u narodnoj knjievnosti
- prepoznaje osnovna osjeanja izraena u pjesmi
- analizira kompozicijske elemente lirske pjesme (strofa, stih); epskog djela u stihu i u prozi (dijelovi fabule - poglavlje, epizoda; stih); dramskog djela (in, scena, pojava)
- otkriva lirske slike, motive, poentu pjesme; stilsko-izraajna sredstva u poeziji
- uoava likove i motive u bajci
- posjeduje samostalnost u analizi basne, njenog prenesenog smisla i pouke
- razlikuje pojmove: pjesnik, lirski subjekt, pripovjeda i pisac
- razlikuje oblike kazivanja
- uoava glavne i sporedne motive
- uoava osobine likova
- steena znanja i iskustva iz proitanih knjievnih djela primjenjuje u svakodnevnim situacijama
- razlikuje rijei kao leksikološke jedinice
- uoava razliku izmeu osnovnog i prenesenog znaenje rijei na jednostavnim primjerima
- razlikuje promjenjive od nepromjenjvih rijei
- razlikuje imenske rijei prema vrsti i znaenju
- razlikuje kategorije roda, broja, padea u vezi sa imenskim rijeima
- prepoznaje padee u njihovim osnovnim znaenjskim ulogama
- zna pronai pade u reenici, pravilno upotrijebiti padeni oblik u pisanju
- prepoznaje iste oblike rijei u razliitim padeima
- razlikuje kategorije lica, roda, broja u vezi sa glagolima
- prepoznaje glagolske oblike u svom osnovnom znaenju
- razlikuje glavne i zavisne reenine lanov ( u tipinim primjerima)
- dosljedno primjenjuje pravopisnu normu u upotrebi velikog slova, sastavljenog i rastavljenog pisanja rijei, upravnog govora
- uspješno se slui pravopisom i pravopisnim rjenikom u skladu s svojim uzrastom
- zna funkcije tri take u reenici, pravilno upotrebljava zagradu i crticu; pravilno koristi crtu umjesto navodnika
- govori jasno poštujui knjievnojeziku normu
- pravilno izgovara rijei vodei rauna o duini akcenta i intonaciji
- teno i jasno ita knjievne i neumjetnike tekstove
- koristi razliite oblike kazivanja; deskripciju (portret i pejza), pripovijedanje u 1. i 3. licu , dijalog
- zna izdvojiti osnovne dijelove teksta i organizirati ih u smisaone cjeline
- sastavlja govoreni ili pisani tekst o doivljaju knjievnoga djela i na teme iz svakodnevnoga ivota i svijeta mašte izdvajajui glavne ideje i pratei njihov razvoj
KNJIEVNOST
LIRIKA
Pojam narodne knjievnosti. Vrste autorske i narodne lirske pjesme: ljubavne pjesme, uspavanke, sevdalinke, opisne (deskriptivne) pjesme.
Vrste strofe prema broju stihova u lirskoj pjesmi: distih, katren.
Pojam i vrste rime.
Pjesnik i lirski subjekt.
personifikacija, hiperbola.
2. Po Taslidi pala magla, sevdalinka
3. Bulbul mi pjeva, sevdalinka
4. Spavaj sine, narodna uspavanka
5. Uspavanka, romska narodna pjesma
6. Prvi snijeg, Osman iki
7. Svici, Kasim Derakovi
9. Da ja mogu drvo biti, Oton upani
10. Šašava pesma, Miroslav Anti
PI
Knjievni termini i pojmovi
Vrste epskih djela u stihu i prozi: narodna epska pjesma, narodna bajka, narodna basna, šaljiva narodna pria, narodne umotvorine, pripovijetka, novela, autorska bajka, roman.
Vrsta stiha prema broju slogova: deseterac.
Stilske figure: hiperbola,onomatopeja, metafora.
Fabula, epizode i poglavlja (glave).
Lektira
2. erzelez Alija i vila, narodna epska pjesma
3. Bajka o prstenu, narodna bajka
4. Mušica i vo, narodna basna
5. Putnik i gostioniar, šaljiva narodna pria
6. Izbor kratkih narodnih umotvorina
7. Vodeni cvjetovi, Ahmet Hromadi (autorska bajka)
8. Majka, Zija Dizdarevi
9. Hrt, amil Sijari
11. Niko-i-ništa, Alija Isakovi
13. Veliki pljusak, Hasan Kiki
14. Majstorije, Advan Hozi
DRAMA
- pronalazi eksplicitno i implicitno sadrane informacije u jednostavnijem knjievnom i neknjievnom tekstu
- zna razlikovati film od pozorišne predstave, radio od TV emisije
Lektira
1. Kapetan Don Piplfoks, Dušan Radovi
2. Dok se dvoje svaaju, trei se koristi, Abdulah Sidran (ske)
3. Poklon, Advan Hozi (igrokaz)
NAUNOPOPULARNI I INFORMATIVNI TEKSTOVI
2. Izbor iz ”1000 zašto 1000 zato”
DOMAA LEKTIRA:
2. Robinzon Kruso, Daniel Defo (roman)
3. Doivljaji Toma Sojera, Mark Tven
4. Roman o noviu, Kemal Mahmutefendi (roman)
5. Lesi se vraa kui, Erih Najt (roman)
6. Tajne djedovog mlina, Bajruzin Planjac
7. Moja nevidljiva drugarica, Zekerija Tamir
Dopunski izbor lektire
2. Staza proljea, Nikola Marti
3. Knjiga, Ivo Andri
5. Vuja gora, Safet Sijari
6. Hobit, D.R.R. Tolkin
8. 20000 milja pod morem, il Vern (roman)
9. Guliverova putovanja, Donatan Svift
10. udo od djeteta, Advan Hozi (izbor)
11. Djeak Aron, Isak Samokovlija
JEZIK
Gramatika
Imenice: znaenje i vrste (konkretne i apstraktne; vlastite, ope (zajednike), zbirne, gradivne, misaone, brojne i glagolske).
Promjena imenica (deklinacija); gramatika osnova, nastavak za oblik, pojam padea.
Padei - osnovne funkcije i znaenja: nominativ (gramatiki subjekt), genitiv (pripadanje i dio neega), dativ (cilj kretanja i namjena), akuzativ (pravi objekt), vokativ (dozivanje i skretanje panje), instrumental (društvo i sredstvo), lokativ (mjesto).
Pridjevi: znaenje i vrste (opisni, prisvojni, gradivni, mjesni i vremenski), promjena pridjeva, pridjevski vid, stepenovanje pridjeva.
Zamjenice - imenike (line i neline), nenaglašeni oblici linih zamjenica, zamjenica za svako lice sebe/se.
Brojevi: znaenje i vrste (glavni ili osnovni, redni i zbirni).
Glagoli - znaenje; glagolski vid (nesvršeni i svršeni); glagolski rod (prijelazni, neprijelazni i povratni), konjugacija.
Glagolski oblici - osnovno znaenje i tvorba: infinitiv i infinitivna osnova; prezent i prezentska osnova, pomoni glagoli u prezentu (naglašeni i nenaglašeni oblici), radni glagolski pridjev, perfekt, futur I.
Nepromjenjive rijei: prilozi, prijedlozi, uzvici, veznici i rijece.
Reenica - prosta i sloena.
Zavisni reenini lanovi: pravi i nepravi objekt; adverbijalne odredbe za mjesto, vrijeme, uzrok, nain i koliinu; atribut i apozicija.
Pravopis
Veliko slovo u pisanju višelanih geografskih naziva, u nazivima institucija, preduzea, ustanova, organizacija.
Upravni i neupravni govor (modeli pisanja upravnoga govora); crta umjesto navodnika u upravnome govoru.
Pisanje prisvojnih pridjeva sa nastavcima -ski, -ki, -ški; -ov, -ev, -in; pisanje superlativa pridjeva.
Pisanje rijece ne uz glagole, imenice i pridjeve; pisanje rijece li.
Zamjenica Vi iz poštovanja.
Intonacija i pauze vezane za interpunkcijske znake.
JEZIKA KULTURA
Tehnika izrade pismenog sastava.
Osam domaih pismenih zadataka.
etiri školska pismena zadatka.
MEDIJSKA KULTURA
UPUTSTVO ZA DIDAKTIKO-METODIKO OSTVARIVANJE PROGRAMA
Bosanski jezik kao predmet predstavlja sintezu knjievnoga i jezikoga znanja. Programsko-planska struktura ovog predmeta ukljuuje sadraje nastave knjievnosti sa osnovama teorije knjievnosti, nastavu gramatike, ortografije, ortoepije, nastavu kulture izraavanja i nastavu medijske kulture. Sve ove sadraje povezuje jezik, on ima obrazovnu, odgojnu, funkcionalnu i komunikacijsku dimenziju.
Nastava bosanskoga jezika daje temeljna znanja iz jezika i knjievnosti i temeljnu pismenost. Ta znanja utjeu na uspjeh u uenju i drugih nastavnih predmeta. itanje je sredstvo i metoda uenja, a itanje i uenje su u osnovi komunikacije i sami su komunikacija. Samo pismen ovjek moe djelovati efikasno, ivjeti sa svrhom i radošu, punoom i mudrošu.
Osnovni ciljevi, zadaci, sloenost i svrha nastave po pojedinim nastavnim podrujima treba da budu zasnovani na usvajanju osnovnih pojmova iz gramatike, teorije i interpretacije knjievnosti, vjebi usmenog i pisanog izraavanja, stvaranju vlastitih tekstova (pisanih sastava), te ovladavanju osnovnim elementima i tehnikama iz filmske i scenske umjetnosti i medijske kulture. Prilikom izrade programske strukture vodilo se rauna o estetskim, etikim i nacionalnim kriterijima izbora knjievnih djela i pisaca što je uzrokovalo relativno vei broj obaveznih tekstova za itanke. Zato je vano naglasiti da sami nastavnici mogu izvršiti selekciju tekstova u skladu sa brojem nastavnih sati, ali moramo stalno imati na umu reprezentativnost tekstova, kako bismo osposobili djecu za samostalan pristup interpretaciji umjetnikog djela (vano je ukljuiti djela koja predstavljaju razliite vrste i rodove).
I. PLANIRANJE NASTAVE UENJA
Plan i program nastave I uenja orijentiran je na ishode. Uenje i pouavanje e, umjesto na sadraje, biti usmjereno na ishode uenja koji upuuju na to koja e znanja i vještine uenik usvojiti na kraju školske godine. Zato e u središtu nastavnoga procesa biti uenik, a ne nastavni sadraji. Nastavnici e samostalno, ali i u dogovoru s uenicima, na temelju predloenih kriterija, naela, smjernica i preporuka, te svoga iskustva, analiza i procjene odabirati kako e i pomou kojih tekstova i izvora njihovi uenici ostvariti ishode uenja. Uenici e istraivati i otkrivati koristei prethodno usvojena znanja i iskustva. To omoguava individualizaciju nastave koja e tako biti uinkovitija i zanimljivija.
Savremeni odgojno-obrazovni proces prepoznatljiv je po usmjerenosti na uenika. Pomou ishoda uenja prilikom planiranja i programiranja aktivnosti pouavanja i uenja mogue je ostvariti takav pristup. Prednosti primjene ishoda uenja u osnovnom obrazovanju su brojne, vrednujemo ih u odnosu na to šta pruaju uenicima i nastavnicima. Uenicima pomau da shvate šta je to što se od njih oekuje, doprinose racionalizaciji nastave i uenja i omoguavaju (samo)praenje napredovanja. Daju im konkretnu predstavu o tome šta treba znati na kraju realizacije odreene teme, cjeline, predmeta, razreda, pa i na kraju osnovne škole. Ishodi uenja mogu olakšati i pripreme uenika za pisane i usmene provjere. Predstavljaju osnov za izbor nastavnih sadraja, što nastavniku daje slobodu da u nastavi koristi razliite izvore i da uenike upuuje na to da tragaju za novim izvorima saznanja. Precizno definirani ishodi uenja omoguavaju i lakši izbor nastavih strategija, metoda i postupaka, ime se olakšava didaktiko-metodiko kreiranje procesa pouavanja i uenja. Osim toga što ishodi uenja impliciraju aktivnosti uenika u nastavi i uenju, njihovom primjenom mogu se diferencirati zadaci za vrednovanje uenikog izraza.
II. OSTVARIVANJE NASTAVE I UENJA
KNJIEVNOST
Što se tie knjievnih tekstova, u petome razredu itaju se epske, lirske pjesme (pejzane, ljubavne, sevdalinke), basne, bajke, šaljive narodne prie, kratke narodne umotvorine, novele, igrokazi, skeevi, djeji romani.
Knjievni tekstovi su razvrstani po knjievnim rodovima - lirika, epika i drama. Izbor djela zasnovan je na principu prilagoenosti uzrastu.
Broj tekstova za domau lektiru je smanjen. Popis predloenih knjievnih tekstova je okvirni i neobavezujui, a sastavljen je tako da nudi izbor antologijskih i savremenih djela razliitih anrova (poetski, prozni i dramski tekstovi) i tematike primjerene starosnoj i spoznajnoj recepciji uenika kojima je namijenjen; na popisu su i tekstovi koji su se i dosad itali, no osvjeen je dodatnom literaturom. Svaki nastavnik moe odabrati i djelo koje nije na predloenom popisu ako smatra da pomou njega uenici mogu ostvariti koji od ishoda. Uenik e tijekom školovanja izabrati najmanje jedan tekst kojega e moi predstaviti i obrazloiti razloge svoga izbora. Dopunski izbor tekstova dopušta nastavniku veu kreativnost u dostizanju ishoda. Sa ovoga popisa nastavnik bira najmanje dva, a najviše tri djela. U programu su zastupljeni i naunopopularni i informativni tekstovi.
Pri realizaciji programa nastavnik treba da uspostavi i vertikalnu i horizontalnu korelaciju. Vertikalna korelacija se odnosi na sadraje iz prethodnih razreda, a horizontalna korelacija je meupredmetna, koju nastavnik uspostavlja, prije svega, sa historijom, muzikom i likovnom kulturom i dr.
Zbog toga što je prouavanje knjievnoumjetnikog djela sloen proces, motiviranje uenika mora biti poetni korak da bi se u što veoj mjeri primjenjivalo jedinstvo analitikih i sintetikih postupaka i gledišta.
Prilikom tumaenja teksta uenike treba navikavati da svoje utiske, stavove i sudove o knjievnom djelu potkrepljuju injenicama iz samoga teksta. Tako e uenici biti osposobljeni za samostalni iskaz, istraivaku djelatnost i zauzimanje kritikih stavova.
JEZIK I JEZIKA KULTURA
Komunikacijsko-funkcionalni pristup pouavanju gramatike polazi od jezinoga znanja koje svako dijete spontano usvaja, na temelju toga jezine se sposobnosti dovode do vještina, naprimjer da uenik moe samostalno sastavljati tekstove: pisati ih i govoriti u skladu sa pravopisnim i ostalim gramatikim pravilima. Jezina znanja usvajat e se na upotrebnoj razini (metajezina znanja pouavaju se na temelju jezinih znanja), što znai da e se, naprimjer, uenik koristiti jednostavnim i sloenim glagolskim oblicima i tano pisati i govoriti glagolske oblike, a tek potom utvrditi pravila o tome. Provjeravat e se i vrjednovati pravilna upotreba, a ne definicije glagolskih oblika. Jezino se gradivo, dakle, ne ui izdvojeno iz konteksta da bi se vrste rijei, padeni ili glagolski oblici razvrstavali u tablice, ili da bi se u reenici analizirala sluba rijei, nego da uenik moe stvoriti tekst na standardnome bosanskome jeziku. Pristup knjievnosti usmjeren je na razvijanje italakih navika i kulture itanja. Uenici e izraavati svoje stavove i mišljenja o knjievnome tekstu, a knjievnoteorijska znanja usvajat e s obzirom na odabrani knjievni tekst.
MEDIJSKA KULTURA
Sa pojedinim elementima medijske pismenosti uenike treba upoznati kroz korelaciju: pojam djeji asopis upoznati na konkretnome tekstu iz asopisa po izboru; pojam radio upoznati kroz obradu predvienog teksta. Kroz pojmove filma, radio i djeijeg asopisa uenici se postepeno uvode u svijet medijske umjetnosti.
II. PRAENJE I VREDNOVANJE NASTAVE I UENJA
Plan i program nastave i uenja za predmet Bosanski jezik za peti razred osnovne škole koncipiran je tako da svaka nastavna tema i sadraji koji se nalaze u okviru nje budu usmjereni na ishode koje bi uenik trebalo usvojiti. Time se postie indirektno povezivanje sa definiranim obrazovnim standardima za ovaj predmet. Poetna procjena nivoa znanja i dosadašnjeg napredovanja uenika vrši se uz pomo inicijalnog testiranja, a svaka naredna procjena bit e zasnovana na stalnom praenju i biljeenju aktivnosti i uenikog napredovanja. Formativno vrednovanje predstavlja savremenu metodu procjene kvaliteta znanja koje je usvojeno tokom jednog perioda nastavnoga procesa. Njegov rezultat daje povratnu informaciju i ueniku i nastavniku o tome koji dio gradiva je dobro nauen, a na kojem treba još raditi i koja metoda u nastavnome procesu je efikasna, a koju treba mijenjati. Ovakav vid vrednovanja predstavlja polaznu osnovu za koncipiranje dugoronog planiranja nastave. Na osnovu formativnog vrednovanja, na kraju odreene nastavne cjeline ili nastavnoga ciklusa, vrši se sumativno vrednovanje iskazano brojanom ocjenom. Sumativno vrednovanje predstavlja procjenu ishoda uenja i prua nam informacije o kvalitetu uenikovog znanja u toku i na kraju nastavnoga procesa.
BUGARSKI JEZIK I KNJIEVNOST

, , , ; , , ; , ; ; , , ; ; , ; ; -


/
- ;
- ;
- ;
- ;
- ;
- ;
- , ;
- (, ); ( - , , ); (, );
- ; ;
- ;
- , , , ;
- - ;
- , (, , ..);
- ;
- , ;
- ;
- ;
- ;
- , , , ;
- , ;
- ;
- ;
- , ;
- ;
- , , ;
- ;
- ;
- ;
- ; , ; ;
- ;
- ( ).
- .
- . .
- .
- : , , , , ...
- : , , , , /
- .

2) -
4)
6) :
7) :
8) :
9) :
10) :
12) :
13) :
14) :
: : , : , ; :


.
. .
: , , .
: , .

3)
- , ;
- , ;
- ;
- : ( ), 1- 3- ,
- (, ) (, , );
- ;
- -, ;
- ;
4)
6) - ,
7) - //
8) -
9) -
11) -
12) -
13) - / /
14) -

: , ,
- , , , ,
: , ( ), ( ), .


.
, , , .
: - .


-
//.
: ( )
- -
-
./ /

(, )
.
.
.
, . , : : , , , ; : , /
.
: , ; , ; , ; , ; , . : ; ; -; .
-. - -
, , , , ; , , / /
. : , ; , .
.
: : , , ,
: : , , , ,
:
.
:, , , . .
.
- .
- : .
: , , ( , ).

.
: ..: //, //;
: ) ; ) ; ) . ..; ) ..; ) .
:, , , , , , .
..

.
: , - (

, .
: ; ;
.
( , , ); -- .



: , . : - 70 , - 70 - 40 . . , .. . , , , , . , , .
, . : , , ; , , , , ; , , . , , - . , , . . - , . , ( ) , , . , . - , : , . , .

, : - , , - . , ( , , - , , . , , . . , , , , . - , - , , .
- : , , , , . : , ,, . - . . , , (, , , , ). , . (, ) . - , , , , .
. . . , . , , , .
( , , , , ).
, , .
.
: , , .
: , , , , , , .
(-, -, -).
. - , (, , , , ). , . : , , , , , - , ; , , , , , , //; , , , , , ; , , ; , , , , , , ; .
, , , , ( , .).


. , . , ( ), ( ).
. , . 1. 2. , , , , . , , , : , , , , , , , , . .
- , .
, . - . . , , , ,, , - V , ; , VIII . , , .
II . . , ( - - - ). , , .
, . , , , ( - ) , . , . , ( ).
, - , , , . . .
, :
: / , , . , : : , , , ; : , /. . : , ; , ; , ; , ; , . : ; ; -; . , , , , ; , , / / . . . . . : , ; , . , :
:
- : .
- . :, , , .
- . . .
- .

. - . - . - : .
: , , ( , ).
, , , . , , . . . , , .
, , .
, . , . , . , , . , -, - . , .. , . , , . , - , - . , , . . . - , , . - , . , , , , . :
. - , .
- ( , ) .
- .
- , - ( ).
- , .
- .
- (, , , , ...).
- , , .
- .
- ; .
- , , ( ).
- , ( ).
. , . , , . , , , .
: , , , , . , , .. . , .

( , , ..).
, SMS , . ). , . , : . , , - .. , , .. . : . , , ; , , , , .. , . , . . . (, , ) . - ( , , .) ( ) .
.
// .

- . , . , . , . , , .

, . , , . , , - .
. : , , , . .
. , .. .
, , , . ( , ), :
- ( , , , , , , , , ..) ;
- , , ;
- , (, ), .
: , , , , , , ; , , .
, , () - .
, . , , .
, , . , . , , ; , , .
MAARSKI JEZIK I KNJIEVNOST
A Magyar nyelv oktatásának és tanulásának célja, hogy a tanuló ápolja a magyar nyelvet, helyesen használja a különfelé kommunikációs szituációkban, beszédben és írásban; az irodalmi mvek olvasása és értelmezése révén fejlessze képzelerejét, esztétikai-mvészeti tudatosságát és kifejezkészségét, kritikai és erkölcsi ítélképességét; alapvet tájékozottságot szerezzen az irodalomtörténet és -elmélet, az általános és magyar nyelvészet, valamint a mediális írásbeliség terén; az interdiszciplinaritás jegyében összefüggésbe hozza a nyelvet és irodalmat más mvészeti ágakkal és tudományterületekkel; bevezesse a tanulót a tudományos gondolkodásmódba; értékelje és becsülje a nemzeti értékeket és hagyományokat, fogadja el a különböz kultúrákat és fejlessze az interkulturális kommunikációt; alapozza meg és bvítse a kulcskompetenciákat, amelyek képessé teszik t a minségi életvitelre, a munkára és az élethosszig tartó tanulásra.
Osztály
Ötödik
A tematikai egység/terület fel dolgozását követen a diák képes lesz:
TERÜLET/ EMATIKAI EGYSÉG
- Felismeri az irodalmi m jellemz vonásait;
- Meghatározza az irodalmi m témáját, f motívumait és szereplit; összefoglalja, reprodukálja a cselekményt;
- Felismeri és megkülönbözteti a prózai és verses formákat;
- Megkülönbözteti a népköltészetet a mköltészettl, a szépirodalmi szöveget a nem szépirodalmi szövegektl;
- Felismeri az epikai, drámai és lírai szövegek beszéljét; Különbséget tesz szerz és narrátor/lírai én között;
- Különbséget tesz az epikus közlés alapformái, az elbeszélés, aleírás és a dialógus között;
- Meg tudja állapítani a cselekmény helyét és idejét;
- Felismeri az idézetet a szövegben;
- Felismeri a költi jelzt, megszemélyesítést, hasonlatot, metaforát, ismétlést, költi kérdést;
- Elhelyezi a tantervben elírt kötelez irodalmi mveket az alapvet irodalmi kontextusokban (magyar irodalom/világirodalom, régi/újabb/kortárs, szóbeli/szerzi);
IRODALMI ISMERETEK
1. Hat különböz tájegységhez kapcsolódó népdal feldolgozása (pl. Megizentem (népdal) - Bartók Béla gyjtése, Úgy tetszik, hogy (népdal) - Kodály Zoltán gyjtése)
2. Kmíves Kelemenné (népballada)
3. Tündérszép Ilona és Árgyélus
4. H. C. Andersen: A teáskanna - Andersen hatása a magyar irodalomra; A tárgy mint mesehs (beszámoló);
5. Mészöly Miklós egy meséje: Tréfás mese / A kis játszótársak / Vidám és szomorú / A torony meséje(mmese)
6. A csodaszarvas (monda)
Kiegészít és ajánlott szövegek
1. Szent Száva (Jung Károly fordítása) - A Szent Száva-legenda magyar irodalmi kapcsolatai. Miért lett Szent Száva a szerb kultúrában az iskolák védszentje?
- Képes a következ szépirodalmi szövegelemek meghatározására és példákkal való illusztrálására: motívum, téma, fabula, a cselekmény helye és ideje, fszerepl, mellékszerepl stb;
- Az irodalmi mvekben a szövegrészletek, a hsök és a helyzetek alapján felismeri a mnemet és a mfajt;
- Ismeri és megnevezi a következ fogalmakat: monda, mítosz, elbeszél költemény, dal, tájleíró költemény, ballada, elbeszélés, novella, regény, levél, episztola, mesejáték;
- Ismeri és megnevezi a következ fogalmakat: meseelem, meseformula, bevezetés, kibontakozás, bonyodalom, tetpont, megoldás, valószer és valószertlen elemek, konfliktus;
- Megnevezi a leírás formáit: személyleírás, tárgyleírás, tájleírás;
- Felismeri és megnevezi a rímfajtákat és a refrént, hasonlatot, metaforát, megszemélyesítést, ellentétet, fokozást, hangutánzást és hangulatfestést;
- Felismeri és értelmezi a tanterv által kötelezen elirányzott egyszer szövegek konfliktushelyzeteit, a hsök jellemvonásait, s velük kapcsolatban megállap&iacut