Plan upravljanja životnom sredinom i procjena uticaja na ...documents.worldbank.org/curated/en/362411468006319675/pdf/SFG2026-V2-EA-BOSNIAN-P...životnu sredinu i kriterijumima za

Plan upravljanja životnom sredinom i procjena uticaja na društvo

Zahtjev za prethodnu procjenu uticaja na životnu sredinu

Projekta Izgradnje sistema za navodnjavanje na lokalitetu Maglajani

opština Laktaši

Banja Luka, mart 2016. godine

Institut za građevinarstvo “IG” Banja Luka

SFG2026 V2P

ublic

Dis

clos

ure

Aut

horiz

edP

ublic

Dis

clos

ure

Aut

horiz

edP

ublic

Dis

clos

ure

Aut

horiz

edP

ublic

Dis

clos

ure

Aut

horiz

ed

PREDMET

Plan upravljanja životnom sredinom i procjena uticaja na društvo projekta izgradnje sistema za navodnjavanje na lokalitetu Maglajani

NARUČILAC

Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske / Jedinica za koordinaciju poljoprivrednih projekata

NOSILAC IZRADE

INSTITUT ZA GRAĐEVINARSTVO „IG“ d.o.o.

Banja Luka www.institutig.com

[email protected] [email protected]

BROJ PROTOKOLA IZ-IGBL-IN-EK - 1071/16

RADNI TIM

Dr Nebojša Knežević dipl.inž.tehnol.

Mr Saša Dunović, dipl.inž.tehnol.

Msc Siniša Cukut, dipl.inž.tehnol.

Velibor Komlenić, dipl.inž.zžs.

Nevenko Samouković, dipl.inž.građ.

Nenad Gaćeša, dipl.inž.geol.

Željka Stojanović, dipl.inž.polj.

Ranka Pušić, dipl.biolog

Dragana Dubravac, dipl.pravnik

Bojana Ivić Župić, dipl.inž.šum.

Danijel Ivić, dipl.ecc.

Dušan Lajšić, dipl.pravnik

Direktor _____________________________ Mr Slobodan Stanarević, dipl.inž.građ.

http://www.institutig.com/

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

Plan upravljanja životnom sredinom i procjena uticaja na društvo | 3

SADRŽAJ:

1. UVOD ...................................................................................................................................................... 5

1.1. CILJ PROCJENE SOCIJALNIH I EKOLOŠKIH UTICAJA ............................................................................................... 6

2. OPIS PROJEKTA, LOKACIJE, NAMJENE I VELIČINE ..................................................................................... 7

2.1. OPIS LOKACIJE PROJEKTA ............................................................................................................................. 7 2.2. ISTORIJA POLJOPRIVREDNE PROIZVODNJE NA LOKACIJI ........................................................................................ 8 2.3. OPIS PRETHODNO KORIŠTENIH SISTEMA ZA NAVODNJAVANJE .............................................................................. 9 2.4. POTREBE ZA VODOM ................................................................................................................................. 10 2.5. OPIS PRIJEDLOGA NOVOG SISTEMA ZA NAVODNJAVANJE ................................................................................... 12 2.6. NAČIN KORIŠTENJA I ODRŽAVANJA SISTEMA ZA NAVODNJAVANJE ....................................................................... 15

3. OPIS MOGUĆIH UTICAJA PROJEKTA NA ŽIVOTNU SREDINU ................................................................... 16

3.1. OPIS ŽIVOTNE SREDINE NA KOJU PROJEKAT MOŽE IMATI UTICAJ.......................................................................... 16 3.1.1. Fizički faktori ............................................................................................................................... 16 3.1.2. Biološke karakteristike ............................................................................................................... 24 3.1.3. Socio-kulturološke karakteristike ............................................................................................... 26

3.2. OPIS MOGUĆIH UTICAJA PROJEKTA NA ŽIVOTNU SREDINU ................................................................................. 29 3.2.1. Uticaji na riječni podsliv.............................................................................................................. 29 3.2.2. Uticaji u fazi izgradnje ................................................................................................................ 31 3.2.3. Uticaji u fazi korištenja ............................................................................................................... 34 3.2.4. Pozitivni uticaji projekta na upravljanje okolinom ..................................................................... 37 3.2.5. Opis mogućih (pozitivnih i negativnih) uticaja projekta na društvo ........................................... 37

4. OPIS PREDVIĐENIH MJERA ZA SPREČAVANJE, SMANJIVANE I OTKLANJANJE ŠTETNIH UTICAJA ............ 39

4.1. PLAN MJERA ZA PREVENCIJU/UBLAŽAVANJE EKOLOŠKIH UTICAJA ........................................................................ 39 4.2. PLAN PRAĆENJA STANJA ŽIVOTNE SREDINE ..................................................................................................... 47

5. KRATAK PREGLED ALTERNATIVA KOJE JE NOSILAC PROJEKTA RAZMATRAO I NAVOĐENJE RAZLOGA ZA IZABRANO RJEŠENJE, S OBZIROM NA UTICAJE NA ŽIVOTNU SREDINU ................................................... 52

6. IZVOD IZ PLANSKOG AKTA ..................................................................................................................... 52

7. INFORMACIJE O MOGUĆIM TEŠKOĆAMA NA KOJE JE NAIŠAO NOSILAC PROJEKTA PRI PRIKUPLJANJU PODATAKA ............................................................................................................................................ 52

8. NETEHNIČKI REZIME .............................................................................................................................. 53

9. ANALIZA POTREBA ZA JAČANJEM KAPACITETA I OBUKOM .................................................................... 56

10. PREGLED POTREBA ZA DOZVOLAMA ................................................................................................. 57

11. ANALIZA O OPCIJAMA ZA SPREMNOST U SLUČAJU INCIDENTNIH SITUACIJA .................................... 58

12. JAVNA RASPRAVA ............................................................................................................................. 58

13. PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM ........................................................................................................ 58

14. PRILOZI .............................................................................................................................................. 58

PRILOG BR. 1: PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM PRILOG BR. 2: DOBRE GRAĐEVINSKE PRAKSE PRILOG BR. 3: DETALJNA ANALIZA DRUŠTVENE PROCJENE PRILOG BR. 4: FIZIČKO-HEMIJSKE ANALIZE ZEMLJIŠTA


Korišteni akronimi i skraćenice

ESMF Okvirni plan upravljanja životnom sredinom i socijalnim pitanjima BiH Bosna i Hercegovina EA Procjena životne sredine EIA Procjena uticaja na životnu sredinu EK Evropska komisija EMF Okvirni plan upravljanja životnom sredinom EP Ekološka dozvola ESIA Procjena uticaja na životnu sredinu i društvo ESMP Plan upravljanja životnom sredinom i društvom EU Evropska unija FBiH Federacija Bosne i Hercegovini IDP – Projekt razvoja sistema za navodnjavanje IPA Pretpristupni instrument LDPE polietilen male gustine NVO Nevladina organizacija PUO Plan upravljanja životnom sredinom RS Republika Srpska SN – sistem navodnjavanja UKV – Udruženje korisnika voda USAID – Agencija Sjedinjenih Američkih Država za međunarodni razvoj USD – Američki dolar WB – Svjetska banka


1. UVOD

U junu 2008. godine, nadležne institucije Bosne i Hercegovine (BiH) su formalno zatražile od Svjetske banke da razmotri mogućnost finansiranja projekta Razvoj sistema navodnjavanja (engl. IDP). Opšti cilj projekta je da se poboljša profitabilnost i produktivnost poljoprivredne proizvodnje unaprjeđenjem načina upravljanja vodama i modernizacijom sistema navodnjavanja. Cilj projekta će biti dostignut putem: (i) investicija u rehabilitaciju i modernizaciju struktura za navodnjavanje i odvodnjavanje, (ii) jačanja institucionalnih kapaciteta u javnom i privatnom sektoru putem organizacije i obučavanja korisnika voda te proširenja usluga sistema i (iii) izrade studija izvodivosti i idejnih rješenja za drugi krug prioritetnih investicija. Projekat se provodi u oba entiteta, Federaciji BiH (FBiH) i Republici Srpskoj (RS), te Brčko Distriktu (BD). Projekat se sastoji iz 3 komponente:

Komponenta 1: Investicije u infrastrukturu za navodnjavanje i odvodnju, Komponenta 2: Institucionalno jačanje i savjetodavne usluge za navodnjavanje, Komponenta 3: Potpora implementaciji Projekta, Monitoring i Evaluacija.

Narodna skupština Republike Srpske je na Dvadeset prvoj sjednici, održanoj 1. novembra 2012. godine, donijela odluku o prihvatanju zaduženja prema Svjetskoj banci-Međunarodnoj asocijaciji za razvoj (International Development Association-IDA) za realizaciju Projekta izgradnje sistema za navodnjavanje (Irrigation Development Project-IDP). Projekat provodi Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, preko svoje Jedinice za koordinaciju poljoprivrednih projekata (APCU), u saradnji sa Ministarstvom finansija Republike Srpske. Cilj IDP projekta je rehabilitacija i modernizacija postojećih sistema za navodnjavanje, izgradnja novih sistema za navodnjavanje i jačanje institucionalnih kapaciteta u javnom i privatnom sektoru kako bi se obezbijedila održivost i efikasno korišćenje izgrađenih sistema. Cjelokupni projekat Razvoja sistema navodnjavanja je prema operativnoj politici OP 4.01 Svjetske banke koja se odnosi na Procjenu ekoloških uticaja klasificiran kao projekat B kategorije. Lokacije u Republici Srpskoj, na kojima se trenutno planiraju investicije u infrastrukturu za navodnjavanje i odvodnju su u Ljubinskom polju; u 20 mjesnih zajednica opštine Bratunac; na lokalitetu Maglajani, Poljoprivredni institut RS-Banja Luka; i kanal Osorna, opštine Laktaši i Gradiška, sa ukupnom površinom obuhvata sistema od 818 ha (+ oko 3000 ha, kanal Osorna) za četiri predložene projektne lokacije. Ove lokacije su predmet detaljne ekološke procjene i za njih je u skladu sa zahtjevima Svjetske banke potrebno pripremiti Plan upravljanja životnom sredinom (engl. EMP) koji sadrži analizu ekoloških i socijalnih uticaja predložene šeme za navodnjavanje. Sa druge strane u skladu sa zahtjevima Pravilnika o projektima za koje se sprovodi procjena uticaja na životnu sredinu i kriterijumima za odlučivanјe o potrebi sprovođenјa i obimu procjene uticaja na životnu sredinu (Sl. gl. RS br. 124/12) za ove projekte neophodna je Prethodna procjena uticaja na životnu sredinu. Imajući u vidu navedeno, ovaj dokument je urađen kako bi svojim sadržajem zadovoljio i potrebe Svjetske banke i potrebe legislative Republike Srpske u postupku podnošenje zahtjeva za Prethodnom procjenom uticaja na životnu sredinu.


1.1. Cilj procjene socijalnih i ekoloških uticaja

Cilj ove procjene uticaja na životnu i društvenu sredinu Projekta izgradnje sistema navodnjavanja na lokaciji Maglajani, opština Laktaši je da: (i) analizira politike, pravni i administrativni okvir relevantan za izgradnju infrastrukture za navodnjavanje, (ii) analizira dostupne osnovne podatke o ekološkim pitanjima i njihova kretanja, (iii) identifikuje moguće negativne i pozitivne uticaje projekta na životnu sredinu i predloži mjere za ublažavanje, (iv) navede ključne kriterije za praćenje kvaliteta životne sredine na području realizacije projekta; (v) izradi smjernice za ekološki prihvatljive građevinske prakse i (vi) pomogne u interinstitucionalnoj koordinaciji i procesu javnih / NGO rasprava.


2. OPIS PROJEKTA, LOKACIJE, NAMJENE I VELIČINE

2.1. Opis lokacije projekta

Poljoprivredne površine „Maglajani“ obuhvataju ukupno 160 ha zemljišta koje čine integralni dio mnogo većeg područja koje se naziva Lijevče, na nadmorskoj visini od 108 metara i uklinjuje se između obronaka Kozare, Prosora i Motajice, kao i dviju rijeka Save i Vrbasa. Projektno područje nalazi se u ataru sela Aleksandrovac, 500 m istočno od magistralnog puta Banjaluka – Gradiška, a 4000m zapadno od toka rijeke Vrbas. U sledećoj tabeli date su geografske koordinate projektnog područja. Tabela 1 Koordinate projektnog područja

Granica sistema SGŠ IGD

Severozapadno 44,967943 17,319725

Severoistočno 44,969833 17,339001

Istočno 44,962249 17,339583

Južno 44,953196 17,328248

Slika br. 1 Granice projektnog područja na Google mapi

Projektno područje se nalazi na površinama katastarskih parcela KO Maglajani: 5, 9, 6/2, 10, 11, 12, 41, 96, 839, 840, 841, 842, 843, 845, 847, 872, 873, 874/1, 874/2, 875, 876, 877, 878, 879, 884,1017, 1018, 1019; ogledno polje Savjetodavne službe Republike Srpske na katastarskim parcelama KO Maglajani 1122, i ogledno polje Instituta za poljoprivredu Republike Srpske na katarstarkim pacelama KO Maglajani 871, i dio parcele 5.


Prema navedenim podacima realizacija planiranih projektnih aktivnosti u potpunosti se odvija isključivo na zemljištu koje je u vlasništvu Savjetodavne službe Republike Srpske i Poljoprivrednog Instituta Republike Srpske, bez uzurpacije i uticaja na parcele koje se ne nalaze u njihovom vlasništvu. Na južnoj granici projektnog područja nalaze se dva bunara za vodosnabdevanje Laktaša BM-1 i BM-2, tako da projektno područje dijelom zadire u zonu šire sanitarne zaštite i zonu uže sanitarne zaštite izvorišta Maglajani.

2.2. Istorija poljoprivredne proizvodnje na lokaciji

Od osnivanja Poljoprivrednog fakulteta u Banja Luci, uporedo sa obezbjeđivanjem uslova za rad, kroz opremanje zgrade za nastavu i laboratorijskog prostora, započete su i aktivnosti na iznalaženju površina koje bi bile u funkciji oglednog dobra i poligona za praktičan rad studenata Poljoprivrednog fakulteta. Realizacija praktične nastave za studente, kao i realizacija stručnih i naučnih istraživanja u nedostatku sopstvenih kapaciteta, realizuje se uglavnom na posjedima individualnih proizvođača i kompanija koje posluju u sektoru poljoprivrede. Napori da se obezbijedi sopstveni poligon rezultirali su odlukom Vlade RS iz 2008. godine, da Poljoprivrednom fakultetu Univerziteta u Banjaluci dâ na koncesiju poljoprivredno zemljište u K.O. Maglajani, opština Laktaši, ukupne površine 199.411 m2, od koga je aktivno moguće staviti u funkciju 135.990 m2. Praktični poligon “Maglajani”, namijenjen je, prije svega, studentima biljne proizvodnje, za realizaciju dijela nastavnog procesa, stručne i proizvodne prakse i drugih oblika rada, u cilju ostvarivanja programa i plana nastave iz predmeta studija prvog stepena studija. Objekat je pogodan i za dio praktične nastave studentima usmjerenja Agrarna ekonomija i ruralni razvoj, kao i usmjerenja Stočarstvo, za dio nastave koji analizira pitanja pripreme stočne hrane. Zemljište u kompleksu Maglajni koristi Poljoprivredni institut Republike Srpske za proizvodnju sjemena sopstvenih sorti, hibrida kukuruza, strnih žita, industrijskog bilja, višegodišnjih trava, a na kojem se takođe provode brojna poljska eksperimentalna ispitivanja i istraživanja, sa ciljem unapređenja tehnologije proizvodnje. Koncept organizacije praktičnog poligona prema usmjerenjima biljne proizvodnje, stvara odlične pretpostavke za stručna i naučna istraživanja, namijenjena prije svega studentima drugog ciklusa, ali i nastavnicima i saradnicima, koji dio svojih ispitivanja mogu realizovati na ovom objektu. Praktični poligon je organizacijski podijeljen u četiri cjeline. Ekonomsko dvorište, sa osnovnim infrastrukturnim objektima neophodnim za prihvat i dnevni smještaj studenata, koji će boraviti na poligonu prilikom postavljanja ogleda i izvođenja praktične nastave. U sklopu ekonomskog dvorišta planirana je izgradnja objekta za smještaj mehanizacije i skladišta repromaterijala i drugih pratećih sadržaja, kao i podizanje staklenika i plastenika manjih kapaciteta, neophodnih za istraživanje i organizovanje proizvodnje u kontrolisanim uslovima. Za potrebe realizacije praktičnih i naučno-istraživačkih aktivnosti u oblasti voćarstva, vinogradarstva i hortikulturne proizvodnje, projektovana je parcela ukupne površine 48.000 m2. Za potrebe realizacije praktičnih i naučno-istraživačkih aktivnosti u oblasti povrtarstva projektovana je parcela ukupne površine 28.495 m2, a u oblasti ratarske proizvodnje, parcela površine 38.000 m2.


U cilju obezbjeđenja zadovoljavajućeg nivoa nastave u dijelu praktičnog rada i uslova za bavljenje naučnoistraživačkim radom, osim savremenih zasada, planirano je i uspostavljanje kolekcionih zasada jednogodišnjih i višegodišnjih biljaka (savremenih slekcija i autohtonog materijala). Biljni materijal na ovim površinama će biti osnovni izvor genetičkog materijala, koji će se koristiti u procesu stvaranja novih, boljih sorta i hibrida.

Slika br. 2 Prikaz obrađivanih površina po kulturama za 2014/2015

Poljoprivredni fakultet, kroz realizaciju domaćih i međunarodnih projekata (TEMPUS), nabavku savremene infrasturkutre, mehanizacije, prateće opreme, uvođenja u proizvodnju novih sorti i hibrida, te uz primjenu najsavremenijih tehnologija u procesu proizvodnje, iznalazi načine da rad studenata na praktičnom poligonu “Maglajani”, učini savremenim i svrsishodnim i time značajno doprinese kvalitetu obuke budućih stručnjaka u oblasti poljoprivredne proizvodnje.

2.3. Opis prethodno korištenih sistema za navodnjavanje

Zbog promjenjivosti padavina i nedostatka vlage u ljetnom periodu proizvodnja jarih biljnih vrsta je znatno ograničena, ugrožena i praktično neisplativa bez primjene navodnjavanja. Imajući u vidu da na ovom zemljišnom kompleksu postoje adekvatni podzemni vodni resursi i mogućnost da se primjenjuje navodnjavanje, 2009. godine je izgrađen „improvizovani“ bunar dubine 8,5 m sa izdašnošću od svega 14 litara vode u sekundi. Sa ovog izvorišta – bunara se povremeno, preko dizel agregata, i prenosivog cjevovoda, navodnjava jedna manja površina.


U fazi navodnjavanja na navodnjavanom zemljištu ostvaruju značajni rezultati proizvodnje i prinosa uzgajanih kultura, kako je količina vode ograničena a i dubina bunara mala u sušnim periodima nije moguće značajnije zahvatanje potrebnih količina vode za navodnjavanje ni na ovim malim površinama. Za ove namjene u proteklom periodu izvršene su određene analize i ispitivanja geoloških i hidrogeoloških karakteristika terena gdje je konstatovano da bi se izgradnjom dubljih bunara sa adekvatnom bunarskom konstrukcijom i dodatnom opremom (el. pumpama, transportnim cjevovodima, opremom na parcelama i sl.), mogle obezbijediti značajne dodatne količine vode za navodnjavanje cijelog kompleksa površine od 160 ha. Sa južne strane predmetnog kompleksa zemljišta (lokaliteta) u posjedu Instituta nalazi izvorište ‘’Maglajani’’ sa izgrađena dva bunara za vodosnabdjevanje dijela stanovništva opštine Laktaši. Ovo izvorište je ograničene izdašnosti, međutim manji dijelovi oglednih parcela Instituta nalaze se unutar uže i šire zone sanitarne zaštite te je Institut stoga dužan svoje aktivnosti uskladiti sa važećim propisima iz ove oblasti kroz mjere za izbor biljaka (livade) koje se mogu gajiti, i zabranu primjene pesticida i/ili mineralnih đubriva kao mogućih zagađivača poljoprivrednog zemljišta i podzemnih voda.

2.4. Potrebe za vodom

Koncepcija sistema za navodnjavanje zasnovana na biljnoj proizvodnji koja je bazirana na semenskoj proizvodnji ratarskih kulutura, prilagođena je tehnologiji proizvodnje, i uslovima na terenu. Analizom klimatskih parametara za obračun potrošnje vode po FAO 56 metodologiji, kao i analizom padavina za period 2005-2014 sa vjerovatnoćom pojave 95%, definisana je potrebna neto i bruto količina vode za navodnjavanje. Za analizu klimatskih parametara za potrebe navodnjavanja korišćeni su podaci sa meteorološke stanice Banjaluka i Gradiška za period 1991. – 2014., a period za padavine 2005. – 2014., i posebno padavine za 2015. godinu. Obračun potencijalne evapotranspiracije, efektivnih padavina, potrebe biljaka za vodom, programa navodnjavanja vršen je korišćenjem FAO metodologije:

Evaptranspiracija FAO-56 metod

Verovatnoća pojave padavina jednom u 10 godina (90%)

Efektivne padavine FAO IDP 25 – USDA SCS metod

Koeficijent kultre Kc – FAO IDP 66

Režim navodnjavanja bilansnom metodom korišćenjem CROPWATER 8.0, sa

dopunjavanjem vodenog rezervoara do poljskog vodnog kapaciteta, i ispraženjejem

do nivoa bez redukcije prinosa.

Na osnovu klimatskih podataka za period 1991 – 2014 godina dobijena je potencijalna evapotranspiracija Tabela 2 Analiza klimatskih karakteristika projektnog područja

Mesec Min Max Relativna vlaga Vetar Osuncavanje Radijacija ETo

°C °C % km/day hours MJ/m²/d mm/day

January -3.2 4.9 82 52 0.4 3.4 0.40

February -2.2 7.2 72 78 1.4 5.6 0.71

March 1 12.6 67 95 2.1 8.6 1.33

April 4.6 16.8 70 112 3.6 12.8 2.10


Mesec Min Max Relativna vlaga Vetar Osuncavanje Radijacija ETo


May 9 21.8 69 86 5 16.5 2.90

June 12.3 25 71 69 5.8 18.3 3.41

July 13.8 27.7 67 69 7.3 19.9 3.89

August 13.5 27.4 66 52 8.6 19.8 3.66

September 10.2 24 71 52 6 13.7 2.43

October 6 17.3 79 43 2.8 7.5 1.23

November 1.4 10 90 35 0.6 3.8 0.57

December -1.6 5.9 94 69 0.5 3 0.35

Prosek 5.4 16.7 75 68 3.7 11.1 1.92

Analizom padavina za period 2005 – 2014 i statističkom obradom podataka verovatnoće pojave 90% dobijene su vrednosti padavina, a primenom USDA SCS metoda efektivne padavine na projektnom području. Statistička analiza padavina je prikazana za svaki mesec u sledećoj tabeli. Tabela 3 Analiza padavina na projektnom području

mesec Padavine Efektivne padavine

mm mm

January 46.7 43.2

February 29.5 28.1

March 19.8 19.2

April 37.8 35.5

May 62.8 56.5

June 54.4 49.7

July 38.2 35.9

August 24.3 23.4

September 33 31.3

October 33.3 31.5

November 38.6 36.2

December 66.1 59.1

Total 484.5 449.5

Kalkulacijom potreba svake gajene kulture, primenom koeficijenta kulture, definisane su neto potrebe za vodom po mesecima, kao i hidromodul sistema. Vrednosti su prikazane u tabeli br. Tabela 4 Neto potrebe za vodom po mesecima i kulturama Klimatski deficit vlage Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

1 Kukuruz 0 0 0 1.6 13 93.7 129.6 120.6 9.3 0 0 0

2 Psenica 0 1.9 42.3 90.3 21.5 1.10 0 0 0 0 0 0.00

3 Soja 0 0 0 7 27.9 90.40 122.9 114.3 6.4 0 0 0.00

4 Trave 0 0 0 5.6 18.2 81.90 108.1 70.3 0 0 0 0.00

5 Uljana repica 0 1.7 41.5 90.6 21 7.20 0 19.1 24.7 20.4 0.8 0.00

Neto potrebe navodnjavanja

navodnjavanjemm/dan 0 0 0.6 1.4 0.6 1.70 2.2 2 0.2 0.1 0 0.00

navodnjavanjemm/mes 0 0.8 18.9 43 19.8 49.60 67 60.7 7 3.1 0.1 0.00

l/s/h 0 0 0.07 0.17 0.07 0.19 0.25 0.23 0.03 0.01 0 0.00

povrsina % 0 45 45 100 100 85.00 55 70 55 15 15 0.00

hidromodul l/s/h 0 0.01 0.16 0.17 0.07 0.23 0.46 0.32 0.05 0.08 0 0.00


Na osnovu zahteva svake kulture u plodoredu, definisana je sezonska potreba za vodom , tj količina voda koja se planira za zahvatanje na mesečnom i sezonskom nivou. Količine vode su prikazane u sledećoj tabeli. Tabela 5 Sezonske potrebe za vodom po mesecima i kulturama

kultura povrsina Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov sumha m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3

Kukuruz 42 0 0 672 5,460 39,354 54,432 50,652 3,906 0 0 154,476

Psenica 50.4 958 21,319 45,511 10,836 554 0 0 0 0 0 79,178

Soja 25.2 0 0 1,764 7,031 22,781 30,971 28,804 1,613 0 0 92,963

Trave 25.2 0 0 1,411 4,586 20,639 27,241 17,716 0 0 0 71,593

Uljana repica 25.2 428 10,458 22,831 5,292 1,814 0 4,813 6,224 5,141 202 57,204

168 1,386 31,777 72,190 33,205 85,142 112,644 101,984 11,743 5,141 202 455,414 Analizom parametara zemljišta, efikasnosti opreme, utroška energije, potrebne radne snage za korišćenje i održavanje opreme, primena savremene tehnologije prihrane izabrane su metode navodnjavanja:

1. Tifoni sa rampama sa promenjivim klirensom, širine zahvata 44m, dužine polja 200m, Ø90mm

2. Kap po kap površinski (trake Ø20, protoka 3 l/h/m, sa varijacijom protoka emitera do

7,5%)

Organizacijom rada sistem je prilagođen neophodnoj fleksibilnosti i prilagodljivosti polja plodoredu i plodosmeni. Sistem fertigacije je koncipiran kao centralni sistem kod svakog bunara na kontrolnim jedinicama i lokalno na svakom hidrantu gde se povezuju tifoni i sistem kap po kap. Oprema za fertigaciju je dimenzionisana prema protoku, potrebnim koncetracijama sa pumpama sa direktnim ubrizgavanjem i elektronskom kontrolom rada. Vodosnabdevanje sistema za navodnjavanje zasniva se na zahvatanju podzemne vode, izgradnjom 6 bunara B-1 do B-6 , izdašnosti 20 l/s.

2.5. Opis prijedloga novog sistema za navodnjavanje

Poljoprivredni institut RS-Banja Luka koristi zemljište na lokalitetu Maglajani za proizvodnju sjemena vlastitih sorti i hibrida kukuruza, strnih žita, industrijskog bilja i višegodišnjih trava. Takođe, na ovom lokalitetu provode se brojna eksperimentalna ispitivanja i istraživanja sa ciljem unapređenja tehnologije proizvodnje ratarskih biljnih vrsta, i identifikovanja uticaja koji imaju određene agrotehničke mjere, u intenzivnoj ratarsko-povtarskoj proizvodnji, na stepen onečišćenja poljoprivrednog zemljišta i podzemnih voda. Međutim, zbog rizika od pojava suše u toku ljeta proizvodnja jarih biljnih vrsta je značajno ograničena na pomenutom lokalitetu iako postoje potrebni vodni resursi. S tim u vezi, predloženi Projekat predviđa izgradnju sistema za navodnjavanje ukupne površine obuhvata od 100 ha sa mogućnošću kasnijeg proširenja na čitav kompleks zemljišta (160 ha) čime bi se smanjili negativni efekti nedostatka vode u periodu intenzivnog rasta i razvoja biljaka. Poštujući plodored u jednoj godini bi se obavezno navodnjavala površina od 40-50 ha, na kojoj bi se proizvodilo sjeme kukuruza, soje i povrtarskih gajenih vrsta, dok bi se na preostaloj površini (koja bi se takođe po potrebi mogla navodnjavati) proizvodilo sjeme strnih žita, trava i djetelina.


Planiraju se koristiti sljedeća dva sistema za navodnjavanje:

1. tifon i 2. ''kap po kap''.

Sa tehničkog aspekta izgradnja sistema za navodnjavanje na lokalitetu Maglajani predviđa:

izgradnju bunara za iskorištavanje podzemne vode (vodozahvat);

izgradnju pumpne stanice sa stubnom trafostanicom i razvodnim ormarom (sistem za napajanje el. energijom), i ugradnju pumpi odgovarajuće snage i karakteristika;

izgradnju podzemnog polietilenskog cjevovoda (transport i distribucija vode od vodozahvata do mjesta priključka sistema); i

instalisanje podzemne razvodne hidrantske mreže (ugradnja potrebnog broja hidrantskih izvoda odgovarajućeg prečnika).

Kao posebnost ovog projekta važno je istaći da on uključuje prijedlog formiranja edukativnog centra i primjenu sistema za navodnjavanja na oglednim poljima Instituta (2-3 ha). U tu svrhu je predviđeno višegodišnje informisanje i osposobljavanje poljoprivrednih proizvođača, korisnika projekta i zainteresovanih strana u oblasti navodnjavanja, kao i transfer stečenog znanja i informacija u cilju donošenja odluka: kada, kako i koliko navodnjavati kako bi se ostvarilo povećanje produktivnosti i profitabilnosti poljoprivredne proizvodnje i na drugim lokacijama (jačanje institucionalnih kapaciteta u okviru komponente 2. Modernizacija navodnjavanja). Prisustvo dva bunara za vodosnabdevanje Laktaša, kao neposredna zone zaštite, uža i šira zona zaštite određuju uslove proizvodnje, kao i lociranje pojedinih kultura i režime navodnjavanja. Sistem je usklađen sa regulativom definisanom Pravilnikom o mjerama zaštite, načinu određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, područja na kojima se nalaze izvorišta, kao i vodnih objekata i voda namjenjenih ljudskoj upotrebi. Zbog specifičnosti proizvodnje sistem je organizovan na dva nivoa kao cjelovit sistem koji se sastoji od podsistema. Svaki podsistem može raditi nezavisno, a može i dodavati pritisak i protok na druge dijelove sistema. Vodosnabdevanje sistema za navodnjavanje zasniva se na zahvatanju podzemne vode, izgradnjom 6 bunara B-1 do B-6, izdašnosti 20 l/s. Pozicije bunara date su na slijedećoj slici. Položaji novih bunara su dati u odnosu na zone sanitarne zaštite i postojeće bunare za vodosnabdijevanje Laktaša.


Slika br. 3 Prikaz pozicija planiranih bunara i cjevovoda u odnosu na zone sanitarne zaštite i

postojeće bunare za vodosnabdijevanje Laktaša.

Bunarske pumpe koje se potapaju u bunar su 6“ P=18,5 kW I=40,2A, koje rade kontrolisane frekventnim invertorima sa dva režima rada:

1. Režim nižeg pritiska H=40m 2. Režim višeg pritiska H=55m

Svaki od režima rada moguće je prilagođavati situaciji na pod sistemu tokom sezone rada. Kod svakog bunara se izrađuje glavna kontrola pod sistema koja je sačinjena od:

Hidrociklona DN80 baterija od 2 hidrociklona

Nepovratnog ventila DN100

Vodomera DN100

Korektivnog mražastog filtera DN100

Sistema za ubrizgavanje rastvora đubriva Q=1000-1500 l/h

Dva tanka od po 7500 lit sa sitom i mešačem

Brzoreagujućeg zaštitnog hidrauličkog ventila DN50 Glavna kontrola je dimenzija 10*4m sa krovom i zaštitnom orgradom oko objekta. Pored pumpe od 18,5 kW, potrebno je obezbediti još dodatnih 3 kW za rad opreme za ubrizgavanje đubriva + osvetljenje. Sistemom se upravlja manuelno – otvaranjem i zatvaranjem ventila na hidrantima. Pri ovom radu pumpe startuju automatski - hidroforski održavajući zadati režim pritiska u sistemu.


Odvajanje pod sistema se vrši ručno u šahtovima. Svaki šaht je obezbeđen poklopcem I pored aramature koaj se nalazi u šahtu, postavljena je I zaštitna hidraullička oprema – vazdušni I antivakuum ventili, a na mestima krajeva cevovoda I sa brzoreagujužim zaštitnim hidrauličkim ventilima 2”. Na hidrantu su postavljeni:

Baza hidrantskog ključa DN80 za povezivanje cevovoda sa opremom

Hidrantski ljuč sa ventilom za otvaranje DN 80

Brza spojka za „kačenje“ usisnog creva tifona

Ukoliko se umesto tifona radi sistemom kap po kap izlaz od 2“ sa hidrauličkim ventilom sa regulacijom pritiska 0,5-3 bar K=100, za potrebe obezbeđenja uslova za pravilan rad trake za navodnjavanje,

izlaz ¾“ za konekciju opreme za ubrizgavanje rastvora đubriva

hidrant će biti izrađen od aluminijuma. Veza sa cevovodom je preko automatskog hidrantskog ventila i hidrantskog ključa, tako da je oprema mobilna. Oko hidranta se postavlja zaštitna betonska kolona Ø500 mm, tako da je sva oprema ispod

temena zaštitne kolone I zaštićena od mehaničkih oštećenja.

2.6. Način korištenja i održavanja sistema za navodnjavanje

Predviđeno je da će troškove korištenja i održavanja sistema za navodnjavanje snositi korisnik lokacije odnosno Poljoprivredni institut Republike Srpske.


3. OPIS MOGUĆIH UTICAJA PROJEKTA NA ŽIVOTNU SREDINU

3.1. Opis životne sredine na koju projekat može imati uticaj

3.1.1. Fizički faktori

Klima

Za analizu klimatskih parametara za potrebe navodnjavanja korišćeni su podaci sa meteorološke stanice Banjaluka i Gradiška za period 1991 – 2014, a period za padavine 2005 – 2014, i posebno padavine za 2015. godinu. Na osnovu klimatskih podataka za period 1991 – 2014 godina dobijena je potencijalna evapotranspiracija – tabela br. Tabela 6 Dio pokazatelja klimatskih karakteristika projektnog područja

Mesec Min Max Relativna

vlaga Vetar

Osunčavanje

Radijacija ETo


January -3.2 4.9 82 52 0.4 3.4 0.40

February -2.2 7.2 72 78 1.4 5.6 0.71 March 1 12.6 67 95 2.1 8.6 1.33 April 4.6 16.8 70 112 3.6 12.8 2.10 May 9 21.8 69 86 5 16.5 2.90 June 12.3 25 71 69 5.8 18.3 3.41 July 13.8 27.7 67 69 7.3 19.9 3.89 August 13.5 27.4 66 52 8.6 19.8 3.66 September 10.2 24 71 52 6 13.7 2.43 October 6 17.3 79 43 2.8 7.5 1.23 November 1.4 10 90 35 0.6 3.8 0.57 December -1.6 5.9 94 69 0.5 3 0.35 Prosek 5.4 16.7 75 68 3.7 11.1 1.92

Specifičan položaj Dinarskih visokoplaninskih vijenaca na jugu sprečava prodor tropskih vazdušnih masa sa Sredozemnog mora, a zbog otvorenosti prema sjeveru-sjeverozapadu i sjeveroistoku, Donjovrbaski-donjobosanski kraj je, naročito zimi, izložen pretežno sjevernim i sjeverozapadnim prodorima polarnog vazduha koji dospijeva iz sjevernih širina Atlanstkog okeana, srednje i sjeveroistočne Evrope i Sibira, odnosno dominantnom uticaju prirodnih faktora koji uslovljavaju formiranje umjerenokontinentalne klime ovog kraja. Temperatura vazduha Temperatura vazduha je osnovni klimatski element koji označava stepen toplotnog stanja atmosfere. S obzirom da se vazduh prvenstveno zagrijava od podloge, njegovo toplotno stanje zavisi od geografske širine, nadmorske visine, ekspozicije mjesta, oblačnosti i zamućenosti. Stoga se temperatura vazduha mijenja sa geografskom širinom, zbog promene bilansa zračenja, sa geografskom dužinom, zbog promjene uticaja maritimnosti i kontinentalnosti i sa visinom zbog adijabatskog hlađenja.


Za analizu termičkog režima korišćeni su podaci standardnih terminskih klimatoloških osmatranja temperature vazduha (u 7, 14, 21 čas po srednjem lokalnom vremenu) na 2 metra iznad tla, za sve raspoložive meteorološke stanice na širem području, za period 1951-2004. godina. Prema rezultatima analize prostorne raspodjele srednjih godišnjih temperatura vazduha za period 1951-2004. godina uočava se da se Donjovrbaski-donjobosanski kraj nalazi u pojasu umjerenokonitnentalne klime sa prosječnim godišnjim temperaturama vazduha u opsegu od 10.10C u Prnjavoru, do 11.0 0C u Mahovljanima i pojedinim mikrolokacijama. U samom priobalju Save prosječne godišnje temperature se kreću oko 120C, dok se u visokoj Planinskoj oblasti na krajnjem jugu, na visinama iznad 1000 m nadmorske visine, prosječne godišnje temperature kreću oko 6-70C, što je odlika subplaninske klime. U analiziranom periodu 1951-2004. godina, najtoplija godina bila je 2000. sa prosječnom temperaturom vazduha od 12.8 0C u Banja Luci. Najniže srednje godišnje temperature vazduha zabilježene su 1956. godine (Banja Luka, 9.1 0C). Izraženo godišnje kolebanje (razlika srednjih mjesečnih temperatura vazduha između najhladnijeg i najtoplijeg mjeseca) temperature vazduha (od 21.1 0C u Banja Luci do 21.8 0C u Prnjavoru) kao i visoka amplituda apsolutnih ekstremnih temperatura vazduha (od 67.0 oC za Mahovljane do 72.5 0C za Doboj i 73.0 0C za Prnjavor) odražava dominantan uticaj fizičkogeografskih i lokalnih uslova reljefa na formiranje umjerenokontinentalnog režima klime na analiziranom području. Analiza srednjih mjesečnih temperatura vazduha pokazuje da je najniža temperatura u januaru i varira od -1.5 0C ( Prnjavor) do -0.7 0C (Mahovljani), dok je jul najtopliji mesec sa prosječnim temperaturama od 20.30C (Prnjavor) do 21.4 0C (Mahovljani). Najmanja vrijednost srednje januarske temperature vazduha na analiziranom području zabilježena je 1964. godine (Prnjavor, minus 8.6 0C; Banja Luka, minus 7.4 0C; Doboj, minus 6.9 0C; Mahovljani, minus 7.5 0C). Najveće vrijednosti prosječne julske temperature vazduha registrovane su 1987. godine, i iznosile su oko 23.30C u ovom kraju.

Tabela 7 Temperatura vazduha (oC ), period 1951-2004. godina

a) Srednja mjesečna temperatura vazduha

Stanica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God.

Mahovlj. -0.7 1.8 6.2 11.1 16.3 19.6 21.4 20.7 15.8 11.3 7.0 0.7 10.9

Banja Luka -0.2 2.0 6.3 10.9 15.8 19.3 20.9 20.4 16.1 11.1 6.0 1.6 10.8

b) Srednja maksimalna temperatura vazduha


Mahovlj. 3.5 7.7 12.9 17.2 22.8 26.4 27.9 28.5 22.6 17.4 10.9 4.4 16.8

Banja Luka 4.4 7.1 12.2 17.1 22.2 25.5 27.7 27.7 23.5 17.6 10.8 5.7 16.8

v) Srednja minimalna temperatura vazduha


Mahovlj. -4.1 -2.6 1.6 6.3 10.4 14.0 15.6 15.1 10.7 6.3 3.4 -2.0 6.2

Banja Luka -3.9 -2.6 0.8 4.9 9.3 12.8 14.1 13.7 10.1 6.0 2.0 -1.8 5.4

g) Apsolutna maksimalna temperatura vazduha


Mahovlj. 19.8 21.9 27.5 28.0 33.4 36.8 39.4 38.8 33.1 28.5 26.1 19.8 39.4

Banja Luka 21.4 23.7 29.6 29.3 35.4 37.6 40.9 41.4 37.0 30.6 26.7 23.5 41.4

d) Apsolutna minimalna temperatura vazduha


Mahovlj. -28.0 -20.0 -16.1 -6.0 1.8 2.0 8.7 7.5 1.0 -6.0 -7.6 -22.0 -28.0

Banja Luka -26.4 -27.4 -16.6 -6.8 -1.4 0.9 5.3 5.0 -1.4 -6.0 -14.3 -20.4 -27.4


Rezultati analize pokazuju, da se tokom većeg dijela godine, na visini 2 m iznad tla, na kojoj su smešteni instrumenti za mjerenje i registrovanje temperature vazduha, na trasi autoputa mogu očekivati negativne temperature vazduha. Naime, negativne temperature nisu registrovane samo u toku ljetnjeg perioda juni-avgust.

Zime su na razmatranom području prilično hladne sa prosječnim temperaturama koje se kreću u opsegu od 0.1 oC u Prnjavoru, do 1.0 oC. u Doboju i Mahovljanima i 1.1 oC u Banja Luci. Srednje ljetne temperature iznose: 19.5 oC, 19.9 oC, 20.2 oC i 20.6 oC u Prnjavoru, Doboju , Banja Luci i Mahovljanima respektivno. Jeseni su samo neznatno toplije od proljeća (na profilu Mahovljani- Doboj, srednja temperatura jesenjeg perioda kreće se oko 11.1 oC, a proljećnog oko 10.8 oC) što ukazuje da se analizirano područje nalazi u zoni slabo izraženog maritimnog uticaja na termički režim.

СРЕДЊА МЕСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА ВАЗДУХА ЗА МАХО ВЉАНЕ, БАЊА

ЛУКУ, ПРЊАВОР И ДОБОЈ, ПЕРИОД 1951-2004. ГОД.

-10

0

10

20

30

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIМесеци

Ср

ед. м

ес. тем

. (

oC

)

Маховљ.

Бања Л.

Прњавор

Добој

Slika br. 4 Godišnji hod srednjih mjesečnih temperatura vazduha za stanice Mahovljani, Banja Luka,

Prnjavor i Doboj, za period 1951-2004. godina

Tropski dani se javljaju u periodu od maja do oktobra (godišnje u prosjeku od 33 dana u Mahovljanima, 28 dana u Banja Luci, 26 dana u Doboju, do 22 dana u Prnjavoru). U toku posljednjih godina učestanost tropskih dana je povećana, tako da je u toku ekstremno tople i sušne 2003. godine, u Banjaluci, samo u toku ljeta, registrovano 66 tropskih dana, a u toku godine 70 dana, odnosno 3 puta više od višegodišnjeg prosjeka. Velika učestanost pojave mrazeva (dani sa minimalnom temperaturom vazduha Tn ispod 0°C) predstavlja takođe značajnu karakteristiku klime šireg područja trase autoputa Banja Luka -Doboj. Godišnje se u dolini Vrbasa, Bosne i Ukrine javlja u prosjeku od 83 do 97 dana, i to pretežno od oktobra do aprila, uz rijetke pojave u Doboju i okolini tokom maja i septembra mjeseca.

Broj dana sa jakim mrazom (dani sa minimalnom dnevnom temperaturom vazduha Tn ispod minus 10,0°C) u prosjeku godišnje iznosi 9 dana u Mahovljanima, 11 dana u Banja Luci i Doboju, i 13 dana u Prnjavoru, pri čemu se najčešće javlja u toku januara mjeseca (u prosjeku 5 dana).

Vlažnost vazduha Parcijalni pritisak (napon) vodene pare koristi se kao mjera za sadržinu vode u vazduhu u obliku vodene pare, jer sa povećanjem njene sadržine povećava se i njen napon i obrnuto.


Pritisak vodene pare se izražava, kao i vazdušni pritisak, u mb. Pritisak vodene pare zavisi od temperature vazduha i njegova promjena je srazmjerna temperaturnim promjenama. Relativna vlažnost vazduha predstavlja stepen zasićenosti vazduha vodenom parom. Ona predstavlja odnos između postojeće vodene pare i potencijalno moguće sadržine vodene pare, koju bi vazduh mogao primiti pri istoj temperaturi, i izražava se u %. Relativna vlažnost vazduha je složen meteorološki parametar, koji zavisi kako od temperature vazduha tako i od sadržaja vodene pare u njemu. Tabela 8 Vlažnost vazduha, period 1951-2004. godina

a) Srednji napon vodene pare (mb)

Stanica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God

Banja Luka 5.2 5.7 6.9 9.0 12.7 16.1 17.2 17.1 14.3 10.8 7.9 6.0 10.7

b) Relativna vlažnost vazduha (%)

Stanica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God

Mahovlj. 86.3 77.7 71.6 73.0 72.5 71.2 72.4 72.0 79.7 82.0 85.7 88.6 77.7

Banja Luka 83.7 79.0 73.3 71.0 71.5 72.0 71.0 73.2 78.7 81.7 83.2 85.2 77.0

Padavine Režim padavina predstavlja svakako jedan od najznačajnijih klimatskih elemenata sa aspekta sigurnosti drumskog saobraćaja. Prostorna raspodjela godišnjih količina padavina ukazuje da se na analiziranom području trase autoputa Banja Luka-Doboj u toku godine u prosjeku izlučuje oko 1000 do 1100 mm vodenog taloga. Nešto manju količinu padavina dobijaju sjeverni dijelovi prema Savi (oko 850-950 mm), dok se prema jugu sa porastom nadmorske visine padavine povećavaju, tako da u Čelincu godišnja količina vodenog taloga dostiže vrijednosti od 1100 mm. U okolnim planinskim oblastima u toku godine izlučuje se od 1200 do 1400 mm vodenog taloga. Kao što se uočava, zbog izražene prostorne promjene u režimu padavina, na relativno malom području prisutne su značajne razlike u godišnjoj količini padavina, od 900 mm u Doboju, 938 mm u Laktašima, 1004 mm u Prnjavoru, 1046 mm u Banja Luci, do 1095 mm u Čelincu. Padavine su srazmjerno česte i u prosjeku se javljaju svakog drugog-trećeg dana. Pri tome se srednji godišnji broj dana sa padavinama ≥0,1 mm u Prnjavoru kreće oko 123 dana, Doboju 153 i u Banja Luci oko 156 dana. Međutim, u većini slučajeva to su dani sa padavinama slabijeg intenziteta, dok je broj dana sa padavinama jačeg intenziteta (iznad 10 mm) manji, i kreće se godišnje oko 35 dana u Banja Luci i Prnjavoru, odnosno, u prosjeku 2-3 dana mjesečno. Tabela 9 Padavine i broj dana sa padavinama

a) Srednje mesečne količine padavina (mm)


Srbac 61.6 47.1 56.9 78.1 73.9 58.4 88.1 82.6 61.7 47.1 86.1 86.3 828.0

Laktaši 61.2 62.4 64.8 80.1 86.4 106.9 86.4 77.3 67.4 73.9 83.0 88.2 938.0

Banja Luka 70.7 65.6 75.4 90.6 98.6 114.3 93.9 81.6 87.7 81.1 96.1 90.5 1046.1

b) Maksimalne dnevne količine padavina (mm)


Banja Luka 45.8 64.2 63.5 53.0 54.8 81.0 156.5 108.8 74.1 78.3 50.8 58.6 156.5

v) Broj dana sa padavinama ≥0.1mm


Banja Luka 14.2 13.4 13.6 14.3 14.3 13.5 11.4 9.8 10.5 11.4 14.1 15.2 155.7

g) Broj dana sa snežnim pokrivačem



Banja Luka 15.6 11.6 4.4 0.5 0.0 0.1 3.1 11.9 47.3

d) Maksimalna visina snežnog pokrivača (cm)


Banja Luka 76 68 39 14 8 2 51 71 76

đ) Broj dana sa poledicom


Banja Luka 0.2 0.1 0.1 0.0 0.3 0.2

Oblačnost Srednja godišnja oblačnost se kreće oko 6.0 desetina pokrivenosti neba iznad analiziranog područja. U periodu od maja do oktobra mjeseca, mjesečna količina ukupne oblačnosti je manja od godišnjeg prosjeka, i u periodu od juna do septembra, oblačnost je u prosjeku manja od 50%. U hladnoj polovini godine (od novembra do aprila), srednja mjesečna oblačnost se kreće u prosjeku oko 68%, pa je i broj tmurnih dana (sa prosječnom dnevnom oblačnošću iznad 80%) u ovom periodu veliki (u prosjeku svaki drugi dan). Osunčavanje Prema podacima osunčavanja uočava se da u odnosu na potencijalno godišnje trajanje sijanja sunca koje za geografsku širinu razmatranog područja iznosi 4482 sata, stvarno trajanje osunčavanja u toku godine u Banja Luci u prosjeku iznosi oko 1807 sati, a u Doboju, 1650 sati. Najduže prosječno trajanje sijanja sunca javlja se u julu (oko 230 sati u Doboju, i oko 272 sata u Banja Luci), dok se u decembru javlja minimum od oko 50 sati na ispitivanom području. Tabela 10 Oblačnost i osunčavanje

a) Srednja mesečna količina oblačnosti (1/10)


Mahovlj. 6.8 5.7 5.4 6.4 5.5 5.0 4.6 4.4 5.5 6.1 7.1 7.3 5.8

Banja Luka 7.3 6.7 6.4 6.3 5.9 5.5 4.3 4.1 4.8 5.9 7.3 7.4 6.0

b) Srednja mesečna količina trajanja sijanja sunca (čas)


Banja Luka 56.0 80.3 128.5 153.2 210.4 229.2 271.5 247.8 187.2 129.8 66.5 46.8 1807.0

v) Broj vedrih dana (N<2/10)


Mahovlj. 3.8 4.4 4.2 1.8 2.6 3.2 7.2 6.0 4.8 1.0 2.6 1.8 43.4

Banja Luka 2.4 3.4 4.0 3.6 3.7 4.6 9.6 10.3 8.1 5.3 2.6 2.4 59.9

g) Broj tmurnih dana (N>8/10)


Mahovlj. 14.8 7.0 6.6 9.2 5.4 4.2 4.0 3.6 6.4 5.8 12.6 15.2 94.8

Banja Luka 16.1 12.1 11.6 10.3 8.6 7.2 5.2 5.0 7.2 10.4 15.5 17.0 126.4

Vjetar U pogledu režima vjetra, uočava se dominantan uticaj lokalnih orografskih prepreka kako na pravac tako i na intenzitet vjetra. Preovlađujući vjetrovi u toku godine su iz pravca zapadnog


i sjevernog kvadranta. Tako su preovlađujući vjetrovi u toku godine u Banja Luci sjeverni-sjeveroistočni i sjeverozapadni-zapadni vjetrovi.

Geološka građa i tektonika terena

Geološka građa šireg područja istraživanja je uglavnom preuzeta sa lista OGK Banja Luka razmjere 1:100.000. U nastavku se daje opis osnovnih litoloških članova sa naglaskom na kvartarne sediment, tačnije terasne sediment Vrbasa koji su od ključnog značaja za problematiku razmatranu u Planu. Trijas Najstarije stijene registrovane na području obuhvata jesu donjetrijaski klastiti. Donji trijas (T 1 ) Stijene donjo-trijaske starosti na obuhvatu pojavljuju se na površini južno od Laktaša, u području Čardačana, na desnoj obali Turjanice, neposredno prije njnog ušća u Vrbas. Položaj ovoga člana u stubu nije do danas jasno prostorno definisan. Prema autorima lista OGK Banja Luka ove stijene predstavljau olistolite, slično kao i krečnjaci anizičke starosti kod Klašnica (jasno vidljivi na otvorenim profilima duž autoputa). Drugi pak autori smatraju da se radi o izdanscima paleoreljefa, a ne olistolitima (Perić, Milivojević 1992.). Ove stijene vjerovatno predstavlaju podinu kvartarnim sedimentima na krajnjem jugu geološke karte. U litološkom smislu predstavljeni su pješčarima, škriljcima i laporovito-pjeskovitim krečnjacima. Jura Stijene ofiolitske zone imaju veliko površinsko rasprostranjenje na prosotru sjeveroistočno od Banja Luke. Određivanje starosti ovih naslaga predstavlja vrlo ozbiljan problem. Melanž ofiolitske zone (J) U ovim tvorevinama glavno rasprostranjenje imaju srednjezrne grauvake. Sastojci su im kvarc, feldspat, muskovit, fragmenti kvarcita, rožnjaca i magmatskih stijena. Vezivo im je od glinovito limonitske supstance. Od ostalih tvorevina zastupljeni su glinci smeđe i sive boje, rijetko breče i rožnaci i vrlo rijetko krečnjaci, koji su pretežno kriptokristalasti ispresjecani sa kalcitskim i limonitskim žicama. Melanž sjeverne Kozare i Uzlomca Područje sjeverno od rasjeda Kozare izgrađeno je od pješčara, rožnaca, glinaca i blokova trijaskih karbonatnih stijena i različitih magmatskih i metamorfnih stijena. Odnos pojedinih litoloških članova je haotičan i dosta tektonski pomjeran. Interesantno je da preko ovog melanža trangresivno leže klastiti gornje krede i neogena, što nije slučaj sa ofiolitskim melanžom južno od rasjeda Kozare. Neogen Naslage neogena u široj okolini banje Laktaši predstavljaju obodne dijelove neogenskog kompleksa panonskog basena. Naslage neogena su predstavljene sedimetnima miocenske i pliocenskim starosti. Miocen U okviru miocena na osnovu litološkog sastava, fosilnih ostataka i super pozicije izdvojen je torton (M 2 2 ), sarmat (M 3 1 ) i gornji miocen (M 3 2 ).


Torton (M 2 2 ) Tortonske naslage (M 2 2 ) su rasprostranjene istočno od Laktaša. Naslage su predstavljene pjeskovito-brečastim i šupljikavim krečnjacima, zatim slabovezanim pješčarima, pjeskovitim glinama, laporima i glinovitim pijeskovima. Starost ovih sedimenata određena je na osnovu bogatih i raznovrsnih fosilnih ostataka algi, školjaka, puževa i ježeva. Iz raznih lokalnosti određene su Ostra gingensis, cardium plicatum, Corbulla gibba itd. Debljina tortonskih naslaga vjerovatno iznosi oko 300 m. Sarmat (M 3 1 ) Ove naslage imaju najveće raspropstranjenje sjeverno i zapadno od Drugovića. Litološki sastav im je dosta raznovrstan, većinom su to pjeskovite i laporovite gline, zatim pijeskovi i šljunkovi sa uklopcima lapora i laporovitih krečnjaka. Sarmatska starost je dobro dokumentovana brojnim nalascima fosilnih ostataka. Na nekoliko mjesta je utvrđena bogata fauna puževa i školjki: Pirinella picta picta, P. picta mitralis, P. picta bicastata itd. Debljina ovih naslaga je procjenjena na oko 300 m. Gornji miocen (M 3 2 ) Gornji miocen je rasprostranjen u području sjeverno i zapadno od Drugovića. Predstavljen je pjeskovito-šljunkovitim i glinovito-pjeskovitim naslagama. U glinovitim sedimenima nađeni su dobro očuvani fosilni ostaci gornjemiocenskih školjki i puževa: Congeria partschi partschi, Limnocardium timissense, Melanopsis vindobonensi itd. Debljina jedinice varira od 200-300 m. Pliocen (Pl) Sedimenti pliocena najbolje su razvijeni u predjelu između Kriškovaca, Koljana i Milosavaca. U litološkom pogledu to su crveni i žuti kvarcni pijeskovi sa umetcima laporovitih glina i limonitisanih pješčara, zatim trošni konglomerati cementovani karbonatnim vezivom. U karbonatima su često uklopci sitnozrnih šljunkova i crvenkastih limonitisanih pješčara. U limonitisanim pješčarima okoline Kriškovca nađeni su fosilni ostaci koji ukazuju na pliocensku starost ovih sedimenta. Nađeni su Dreissensia auricularis, Limnocardium sp. i druge forme. Debljina pliocenskih sedimenata procjenjuje se na 200 - 250 m. Kvartar (Q) Tvorevine kvartara zauzimaju veliki prostor na užem i širem području oko Laktaša u Lijevče polju, u dolini rijeke Vrbas i manjih vodotoka. Zastupljeni su aluvijalni šljunkovi, pjeskovite i muljevite gline, sprudni pijeskovima i šljunkovima, odnosno ada i plaža, facijama mrtvaja, barskim sedimentima, proluvijalnim i deluvijalno-proluvijalnim sedimentima, deluvijalnim zastorima i terasama. Tektonika i geotektonski sklop Prostor šire okoline Laktaša u geotektonskom pogledu pripada unutrašnjem dinarskom pojasu, odnosno zoni paleozojskih škriljaca i mezozojskih krečnjaka.


Prema autorima OGK list Banja Luka 1:100 000 ovo područje pripada strukturno-facijalnoj jedinici Uzlomac - Kozara. Južnu granicu ovoj jedinici predstavlja markantni rasjed Kozare koji je ujedno i granica prema centralnoj ofiolitskoj zoni, kao velikoj strukturno facijalnoj jedinici. Prema sjeveru ova jedinica tone pod miocenske naslage, a prema sjeveroistoku ispod prnjavorskog neogenog basena. Izgrađena je od ofiolitskog melanža u kome se kao olistoliti javljaju ultrabazične i bazične stijene i sedimenti trijasa. Vjerovatno u dubljim zonama uslijed jakih pritisaka i vulkanske aktivnosti postoji uzajamna navalačenja trijaskih i jurskih sedimenata. Zbog toga su tvorevine ovog melanža izuzetno tektonizovane. Čitava ova jedinica je spuštena i rasjedom Kozare i dovedena u kontakt sa susjednom jedinicom.

Hidrogeološke karakteristike terena šire okoline Laktaša

Litološki sastav stijenskih naslaga i tektonski uslovi tokom geološke istorije na predmetnom području odredili su njihove hidrogeološke karakteristike. Hidrogeološka kategorizacija stijena koje učestvuju u građi istraživanog terena izvršena je prema njihovoj funkciji, strukturi poroznosti te stepenu vodopropusnosti. Prema hidrogeološkoj funkciji na datom terenu, stijene se mogu svrstati u:

1) hidrogeološke kolektore i 2) hidrogeološke izolatore,

dok se prema strukturnom tipu poroznosti stijenske mase na istraživanom terenu mogu svrstati u:

- stijene sa intergranularnim strukturnim tipom poroznosti, te stijene sa - pukotinskim pukotinskim tipom poroznosti

Prema vodopropusnosti iste se mogu svrstati u sljedeće kategorije:

- stijene dobre vodopropusnosti, - stijene srednje vodopropusnosti, - stijene vrlo slabe vodopropusnosti koje praktično predstavljaju hidrogeološke

izolatore. Sa intergranularnim strukturnim tipom poroznosti dobru vodopropusnost imaju terasni sedimenti Vrbasa predestavljeni pjeskovitim šljunkovima. Za ovaj rad su od najvećeg značaja te im se u nastavku posvećuje adekvatna pažnja. Akumulacije podzemnih voda na širem istražnom području Na širem istražnom prostoru najznačajnija akumulacija podzemnih voda formirana je unutar terasnih naslaga– šljunkova rijeke Vrbas koji se pružaju od Klašnica do ušća Vrbasa u Savu, odnosno na kompletnom području Lijevče polja. U drugim stijenskim masama nema značajnijih formiranih akumulacija podzemnih voda. Izuzetak su novonabušeni akvifer malomineralozovanih voda u okviru (najvjerovatnije) tortonskih krečnjaka u području Maglajana (nabušen bušotinom IBPM, IBIS Banja Luka, nepoznato tačno prostorno rasprostranjene) i kolektori termalnih voda koji zaliježu na većim dubinama, ali se njihovo izlivanje vrši i u okviru plićih horizonata. Položaj akvifera termlanih voda nije jednoznačno određen. Zbijeni tip izdani u okviru terasnih šljunkova Vrbasa u području opštine Laktaši U okviru zbijene izdani, formirane u terasnim šljunkovima, situirano je više eksploatcionih bunara na ukupno tri izvorišta koja pripadaju opštini Laktaši. Putem njih vrši se vodosnabdjevanje naseljenih mjesta opštine Laktaši pitkom vodom.


Režim ove akumulacije u zavisnosti je od režima rijeke Vrbas, odnosno hidrološke situacije tokom godine, kao i pluviometrijskog režima, odnosno vrijednosti efektivne infiltracije od padavina tokom godine. Pored toka određenu ulogu u bilansu izdani igra i dotok sa istočne granice aluvijalnog akvifera. Geometrija izdani definiše se na je na osnovu poznate geološke građe prikazane na OGK 1:100.000 list Banja Luka, topografskih podloga, te svakako kao najbitnijeg elementa za definisanje izdani po dubine - litološko-tehničkih profila registrovanih tokom bušenja eksplotacionih bunara i pijezometara na širem prostoru Laktaša u period od početka sedamdesetih godina do danas. Bušenjem registrovana debljina šljunkovitih naslaga je od 3.60 do oko 20.0 m, zavisno od konkretne lokacije bušotine. Na području Maglajana ova debljina je oko 18 m, stim da se u okviru stuba javljaju i jače zaglinjeni šljunkovi (BM-2, interval 7.5-16.4 m). Podinu izdani čine nepropusne glinovite uglavnom glinovito-laporovitog karaktera (Maglajani), dok bi na području Laktaša prema OGK List Banja Luka to trebale biti stijene dijabaz-rožne formacije, iako su na litološkim profilima bunara uglavnog registrovani lapori, mada to i nije od naročitog praktičnog značaja.

3.1.2. Biološke karakteristike

Uži mikrolokaliteta navodnjavanja Maglajani predstavljen je isključivo poljoprivrednim kulturama, jer cijelo projektno područje predstavljaju isključivo poljoprivredne površine koje se redovno obrađuju i na kojim se uzgajaju, uglavnom jednogodišnje poljoprivredne kulture. Generalni zaključak je da je vegetacija predmetnog područja izuzetno siromašna vrstama, a siromaštvo biljnog svijeta prati siromaštvo životinjskog. Vegetaciono-florni pokrivač u sklopu šireg projektnog područja, sačinjava šumska i vanšumska vegetacija i flora, vrlo često je fragmentarno, ali i u vidu kompleksa zastupljena. 1. Šumska vegetacija i flora Šumsko vegetaciono-florni segment na ovim prostorima sačinjavaju sljedeće šumske fitocenoze:

Querco - Carpinetum betuli (Ht. 1938) Wraber 1960 fraxinetosum orni; Salvio - Juglandetum prov.; Genisto - Elatae - Quercetum roboris; Quercetum petraeae s. lat.

Querco - Carpinetum betuli (Ht. 1938) Wraber 1960 fraxinetosum orni Šume kitnjaka i običnog graba predstavljaju termofilnu varijantu sa crnim jasenom. Ekspozicije su im uglavnom istočne. Floristički su slične kitnjakovo - grabovim klimatogenim šumama. Najviša stabla su redovno kitnjakova, a najdeblja mogu biti i drugih vrsta (cera, lipe). Ukupni stepen sklopa može biti od 0,6 do 0,8 (0,9). Prvi sprat drveća sa parcijalnim sklopom od 40-60-90%, broji oko 10 vrsta kitnjak (najbrojniji i najpokrovniji ), tu i tamo kasna lipa i grab, ponekad bukva, a sporadično javori (gorski, mliječ i gluvač), zatim bijeli jasen, trešnja i cer.


Drugi sprat (neredovno prisutan) sačinjava 12 vrsta. Najredovniji je crni jasen, česta kasna lipa, obični grab, rjeđi kitnjak, a sporadično već gore pomenuti javori, bijeli jasen, gorski brijest, trešnja, bukva i božikovina. Sprat žbunja je uvijek prisutan (25 - 81 - 1oo %), vrlo često maksimalno razvijen sa čak 76 determinisanih vrsta. Veću stalnost imaju pored podmlatka kitnjaka, crnog jasena, običnog graba i bukve i sljedeće vrste: Rubus hirtus, Galium silvaticum, Veronica chamaedrus, Ruscus hopoglossum, Galium lucioneum, Asplenium adianthum nigrum. Zabilježene su, tj. determinisane i: Mezeneutrofite: Campanula trochelium, Stelaria holostea i Euphorbia amugdaloides Hazmoffte: Sedum telephium L. subsp. maximum, Peltaria alviacea, Agrostis vulgaris, Festuca altissima All., Galium verum, Miosotis collina, Rosa canina, Tamus communis, Petasites hubridus , Viola alba. Najredovnije se javljaju sljedeće vrste: Digitalis ambiqua, Stachus silvatica, Asplenium adianthum nigrum. Mahovine, takođe prisutne, su za razliku od drugih zajednica kitnjaka, rijetke i slabe pokrovnosti. Navedeni fitocenološko - florni sastav upućuje na zaključak o složenom singenetskom karakteru ove kitnjakove sastojine. Salvio - Juglandetum prov. Šume graba i pitomog oraha javljaju se u vidu fragmentarno prisutnih zajednica reliktnog karaktera. Pitomi orah se u ovim fitocenozama javlja na rubovima šuma koje se graniče sa privatnim posjedima i to uglavnom na nižim položajima. Gornji sprat drveća sačinjavaju sljedeće vrste: orah, grab, bukva, gorski javor, hrast kitnjak, crna lipa i divlja jabuka. Donji sprat drveća sačinjavaju: bijeli jasen, gorski brijest, klen, mleč, krta vrba. Za sprat žbunja signostifikantne su sljedeće vrste: kalina, leska, zova, glog, kupina, siva vrba i rakita. Za sprat prizemne flore signostifikantne vrste su: Salvia glutinosa, Athurum felix femina, Diiopteris filix mas, Mycelis myralis, Glechoma hederaca, Veronica beccabunga i dr. Inače, veliki broj vrsta zeljanica zabilježen je samo u ovoj zajednici. U ovim sastojinama uz potoke, stepen pokrovnosti je nizak i iznosi 0,7. Velika izloženost antropozoogenim uticajima je još jedna specifičnost ovih reliktnih zajednica. Genisto - Elatae - Quercetum roboris Šuma hrasta lužnjaka sa žutilovkom sreće se u centralnom delu poloja na terenima koji se nalaze na nekoliko metara iznad normalnog vodostaja, ali su još uvijek pod znatnim uticajem pre svega podzemnih, a povremeno i plavnih voda. Ovde se hrast lužnjak, Quercus robur (Syn.: Q. pedunculata Ehrh.), javlja kao edifikatorska vrsta. Najsličnija je posavskim slavonskim šumama lužnjaka, Genisto elatae -Quercetum roboris Horvat 1938.


Karakteristična vrsta, Genista elatae Wend, je listopadni žbun visine do 1,5m široko granat, sa krupnim, većinom žutim cvjetovima, po kojoj je fitocenoza i dobila ime. Pored dominantne vrste lužnjaka (Quercus robur), za sprat drveća i šiblja karakteristične vrste, sa manjom i većom prisutnošću su: Ulmus campestris, Fra-xinus oxicarpa, Carpinus betulus, Crataegus monogyna, Viburnum opulus, Cornus sanguinea, Morus alba, Acer negundo, Pirus piraster, Acer campestre i dr. U spratu prizemne flore zastupljene vrste su: Genista elata, Vitis silvestris, Carex remota , Urtica dioica, Ranunculus repens dr. U zavisnosti od ekoloških uslova i diferencijalnih biljaka, javlja se više subasocijacija. Quercetum petraeae s.lst. Šume hrasta kitnjaka javljaju se na većim površinama u smjeru sjeverozapad - jugoistok. Najveći dio tih šuma pripada svezi Quercion roboris -petraeae Tx., sa zajednicama Quercetum montanum illyricum Stef. i Betulo - Qurcetum Fab. et al. U njima preovlađuju acidofilne biljke: Luzula albida, Melampurum vulgatum, Holcus mollis, Vaccinium myrtillus, Caluna vulgaris, Hieracium sabaudum, Avenella flexuosa, te mahovine rodova: Leucobrum, Polytrichum, Dicranum i dr. 2. Vanšumska vegetacija i flora Vanšumski vegetaciono - florni segment sačinjavaju livade i pašnjaci različitih ekoloških i proizvodnih sposobnosti u mnogo manjoj mjeri voćnjaci i vinogradi, kao i nešto ogoljelog zemljišta, tj. goleti nastalih prevashodno destruktivnim antropogenim djelovanjem. Planinski pašnjaci, Nardetum strictae, su osobenost prevashodno šireg koridora.

Fauna

U širem obuhvatu projektne lokacije od glavnih vrsta divljači mogu se izdvojiti:

a) Sisari (srne, zečevi, divlje svinje, vukovi, lisice); b) Ptice (fazani, poljske jarebice, prepelice i razne vrste močvarica).

Među sisarima, a i među pticama postoji znatan broj onih koje nisu striktno vezane za određeni životni prostor već su iz raznih razloga sklone migracijama različitog karaktera.

3.1.3. Socio-kulturološke karakteristike

Poljoprivredne površine „Maglajani“ čine integralni dio mnogo većeg područja koje se naziva Lijevče. Projektno područje nalazi se u ataru sela Bosanski Aleksandrovac, opština Laktaši. Aleksandrovac (ranije Bosanski Aleksandrovac) je naselјeno mjesto u opštini Laktaši, Republika Srpska, BiH. Aleksandrovac kao samostalno naselјeno mjesto postoji od popisa 1991. godine. Do Drugog svjetskog rata to je bilo njemačko selo Rudolfstal, nastalo kao kolonija doselјenika iz tada velikog njemačkog sela Windthorst (današnje Nove Topole). Tabela 11 Broj stanovnika naseljenog mjesta Aleksandrovac 1991. i 2013. godine

2013. 1991.

Osoba 1 865 677

Stanovništvo ovog kraja se uglavnom bavi poljoprivrednom proizvodnjom i stočarstvom, uz malo zanatskih i proizvodnih pogona.


Slika br. 5 Poljoprivredna površina i par domaćinstava u pozadini i u neposrednoj blizini projektne

lokacije

Već naseljeno mjesto u blizini projektne lokacije je samo gradsko područje Laktaša koje je od projektne lokacije udaljeno svega 5 km. Pоdаci о nаsеljеnоsti оvоg pоdručја dаtirајu јоš iz stаriјеg kаmеnоg dоbа, čiјi pоčеci sеžu оd оkо 150.000 gоdinа p.n.е. Аrhеоlоškа nаlаzištа iz tоg vrеmеnа su smјеštеnа pо niskim brеžuljcimа pоrеd riјеkа. Tаkvо јеdnо nаsеljе је Brdаšcе smјеštеnо nа dаnаšnjеn Bаnjskоm brdu u cеntru Lаktаšа. Prоnаđеni su аrhеоlоški оstаci i iz mlаđеg kаmеnоg dоbа, bаkаrnоg, brоnzаnоg i žеljеznоg dоbа, kојеg оdlikuје оrgаnizоvаnjе vеćih еtnо-kulturnih plеmеnskih zајеdnicа. Rimljаni su оvе krајеvе stаvili pоd svојu vlаst 9. gоdinе nаšе еrе. Dаnаšnjа оblаst Lаktаšа nаlаzilа sе nа sаmој grаnici dviје prоvinciје: Dаlmаciје i Pаnоniје. Dоmаćе ilirskо stаnоvništvо živјеlо је u utvrđеnim grаdinаmа (“Grаdinа” u Šušnjаrimа). Pо zаuzimаnju оvih krајеvа Rimljаni pоdižu vојnе lоgоrе i grаdе оbјеktе оd privrеdnоg znаčаја. U dоbа srеdnjеg viјеkа lаktаški krај prоživljаvа tаdа tеšku i nеizvјеsnu sudbinu. Smјеnjuје sе vlаdаvinа Istоčnih Gоtа, Аvаrа i Slоvеnа, а pоčеtkоm 12. viјеkа оvај prоstоr pоstаје diо krаljеvinе Ugаrskе. Pоčеtkоm 16. viјеkа оvај prоstоr оsvајајu Turci i njimе vlаdајu 350 gоdinа, štо је dоvеlо dо vеlikih pоmјеrаnjа stаnоvništvа. Zа Tursku је оvо pоdručје vеоmа znаčајnо kао grаnični diо prеmа Аustriјi, pа zbоg tоgа Turci vršе nаsilnо prеsеljаvаnjе srpskоg stаnоvništvа iz plаninskih diјеlоvа istоčnе Hеrcеgоvinе, Crnе Gоrе i Likе nа prоstоr Liјеvčе pоljа i Pоtkоzаrја. Оd 1878. gоdinе Bоsnа i Hеrcеgоvinа ulаzi u sаstаv Аustrо-Ugаrskе mоnаrhiје. Dа bi rаzbili hоmоgеni srpski prоstоr pоsliје 1883. gоdinе nа prоstоr Liјеvčе pоljа i Pоtkоzаrја nаsеljаvајu sе Itаliјаni, Niјеmci, Ukrајinci i Pоljаci. Njеmаčkо i itаliјаnskо stаnоvništvо primјеnоm sаvrеmеnih аgrоtеhničkih mјеrа vrlо brzо pоdižе privrеdnu rаzviјеnоst nа viši nivо tаkо dа оvај prоstоr pоstаје nајrаzviјеniјi diо Bоsnе i Hеcеgоvinе. Јеdаn оd tаdа nајјаčih trgоvаčkо-zаnаtskih cеntаrа је biо dаnаšnji Аlеksаndrоvаc, kојi је 1889. gоdinе dоbiо pоštu, а tu је biо lоcirаn i pоgоn zа prоizvоdnju čuvеnоg sirа iz sаmоstаnа Trаpisti.


Slika br. 6 Prikaz izgleda tipičnih domaćinstava u okolini projektne lokacije


Rаspаdоm Аustrо-Ugаrskе mоnаrhiје 1918. gоdinе i ulаskоm u sаstаv Krаljеvinе SHS, оdnоsnо kаsniје Krаljеvinе Јugоslаviје, tоkоm i pоsliје Drugоg svјеtskоg rаtа pоdručје оpštinе је bilо u izuzеtnо tеškоm pоlоžајu. Imајući u vidu nivо privrеdnоg rаzvоја nа prоstоrimа bivšе SFRЈ оvа оpštinа је spаdаlu u rеd nеrаzviјеnih i zаuzimаlа nа rаng listi rаzviјеnоsti 87. mјеstо izmеđu 109 оpštinа u BiH. Drugа pоlоvinа оsаmdеsеtih gоdinа је pоčеtаk stvаrаnjа tаkоzvаnоg “Lаktаškоg privrеdnоg čudа”. Оvа оpštinа skrеćе nа sеbе pаžnju vеlikim invеsticiоnim ulаgаnjimа čimе širоm оtvаrајu vrаtа privаtnоm prеduzеtništvu. Tај trеnd је zаdržаn i dо dаnаs.

3.2. Opis mogućih uticaja projekta na životnu sredinu

3.2.1. Uticaji na riječni podsliv

Podzemne vode na razmatranom području prihranjuju se iz rijeke Vrbas. Imajući u vidu ovakav način prihranjivanja akvifera i da se na projektnoj lokaciji nalaze dva bunara (BM-1 i BM-2) iz kojih se crpi voda za vodosnabdijevanje stanovništva u nastavku se daju određeni podaci o hidrološkom režimu podzemnih voda, prihranjivanju izvorišta, zonama sanitarne zaštite i eventualnim uticajima planiranog sistema. Dakle, kako se na dijelu sistema nalazi izvorište vode za vodosnabdevanje Laktaša, pažljivo se pristupilo definisanju pozicija bunara i analizi mogućeg uticaja na režime rada Bunara BM-1 i BM-2. Definisane brzine podzemnog toka, kao i u slučaju izvorišta u Laktašima, poslužile su kao osnova za definisanje granica zona sanitarne zaštite (tečenje podzemnih voda prema vodozahavatu od 7, 90 i 180 dana za neposrednu, užu odnosno širu zonu zaštite). Takođe, obzirom da se u blizini prethodno navedenih eksploatacionih objekata nalazi i izvorište Poljoprivrednog instituta Republike Srpske na kome je trenutno samo bunar M-1, isto je uzeto u obzir zarad razmatranja eventualnog preklapanja radijusa dejstva pojedinih bunara (slika u nastavku). Kapacitet bunara M-1 tokom simulacije iznosio je 15 l/s, mada je realno manji (naknadno je zadavano i 20 l/s) gdje je jasno uočljivo da se zone uticaja pojedinih objekata pri crpljenju ne preklapaju. Strujnu sliku u zoni navedenih bunara treba svakako imati u vidu kod budućeg planiranja razvoja izvorišta, posebno Institutovog, jer isti trenutno iskazuje potrebu za izvođenjem novog (ili novih) vodozahvatnih objekata. U tom smilsu preporuke je da se izvorište Instituta širi u pravcu sjevera ili sjeverozapada u odnosu na postojeći bunar M-1. Rezultati proračuna nivoa i trajektorija na izvorištu u Maglajanima su prikazani na slici 7. Rastojanje između strelica na trajektorijama na navedenoj slici je put koji čestica vode pređe za 180 dana podzemne filtracije (u principu manifestuje zadržavanje vode u podzemlju). Realnu (ne Darsijevu) brzinu je lako izračunati kao dužinu trajektorije kroz vrijeme, u konkretnom slučaju vrijeme je zadato u danima. Definisanje brzina strujanja podzemnih voda izvršeno je postavljanjem partikla oko bunara pri tzv. „backward” proračunu. Zadati su vremenski koraci koji definišu dužinu filtracije do vodozahvatnog objekta. Konkretno, riječ je o podzemnooj filtraciji 7, 90 i 180 dana, sve u skladu sa Pravilnik o mjerama zaštite, načinu određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite područja na kome se nalaze izvorišta kao i vodni objekti i voda namjenjeni ljudskoj upotrebi (Sl. glasnik R.S. broj 07/03), konkretnije njegovim članovima 3, 5 i 6.


Slika br. 7 Pravci tečenja podzemnih voda u odnosu na bunare BM-1 i BM-2 (vodovod) i bunar M-1

(Institut)

Kada je u pitanju vrijeme podzemne filtracije strujna slika pokazuje da je najkraće (najveća brzina podzemnog toka) u zoni uticaja bunara BM-1 („depresionog lijevka“). Brzine se uglavnom kreću od 25-32m/7dana. U zoni eksploatacionog bunara BM-1 najveća brzina iznosi 4.5 m/ dan. Ovo je prosjek sračunat za sedmodnevnu filtraciju na trajektoriji sa najvećom brzinom toka, a brzine su neposrdedno u zoni bunara svakako nešto veće, uzevši u obzir gradijente nastale usljed povećana depresije (izazvane uglavnom kvadratnim gubicima). U dijelu strujne slike izvan zone uticaja bunara brzine se uglavnom kreću 1.5 do 3 m/dan. Slična situacija je i za bunar BM-2, gdje su brzine toka razmatrano za postavljene markere na trajektorijama na 90 i 180 dana (kriterijumi uže i šire zone) ponovo u opsegu 1.5 do 3 m/dan, zavisno od trajektorije, a u samoj zoni bunara su do maksimalnih 28m/7dana. Ponovo napominjemo da su u samoj blizini bunara brzine podzemnog toka nešto veće. Kako se sistem za navodnjavanje u manjoj mjeri već koristi na lokaciji (bunar M-1), a takođe se već izvjesno vrijeme na predmetnoj lokaciji crpi i voda za vodosnabijevanje i nikakvi problemi po pitanju količina vode nisu postojali, može se pretpostaviti da opskrba zadovoljava potražnju za vodom i u sušnim periodima, što potvrđuju i dugogodišnji upravitelji poljoprivrednog dobra, kao i provedena istražna ispitivanja. Kao što je navedeno radovi na izradi idejnog rješenje sistema navodnjavanja projektne lokacije Maglajani obuhvatili su ispitivanje izdašnosti postojećih bunara. Obrada podataka crpljenja pokazala je da sa aspekta dozvoljenih sniženja i ulaznih brzina, bunari daju optimalne kapacitete vode, uzimajući u obzir obezbjeđenje sigurnosti i dugotrajnosti eksploatacije.


Ako bi ipak došlo do pomanjkanja vode u izrazito sušnim periodima, radno vrijeme sistema se može produžiti sa 16 h/dan na 24 h/dan tako da bi se dobile manje količine vode koje je potrebno osigurati u jedinici vremena. U ovom slučaju potrebno je osigurati odgovarajuću opremu za praćenje nivoa podzemne vode. Iz ovoga se može zaključiti da se zahvatanjem vode za navodnjavanje ne ugrožava ni kvaliteta ni količina vode raspoloživa za vodosnabdijevanje naselja, kao ni bilo koji drugi korisnici.

3.2.2. Uticaji u fazi izgradnje

Projekat navodnjavanja Maglajani je planiran kako bi se kroz revitalizaciju i modernizaciju sistema za navodnjavanje i odvodnju osigurale ekonomske, socijalne i okolišne koristi, korisnicima zemljišta i lokalnoj zajednici u ovom području. Ranija iskustava sličnih projekata, govore da će projekat imati brojne pozitivne uticaje na životnu sredinu kroz promociju dobrih praksi upotrebe zemljišta, metoda uzgoja i prerade poljoprivrednih proizvoda. Projekt bi trebao pomoći ojačati lokalne kapacitete u okolišno održivim pristupima razvoju poljoprivrede. Potencijalni pozitivni uticaji na životnu sredinu kroz implementaciju ovog projekta uključuju:

(i) smanjenje gubitaka vode kroz poboljšani rad i održavanje; (ii) smanjenje rizika od zaslanjivanja i zabarivanja tla putem poboljšanja odvodnjavanja; (iii) efektivnije zbrinjavanje otpada kroz veće učešće zajednice.

Planirani građevinski radovi će imati za cilj revitalizaciju i poboljšanje dijelova distributivnog sistema za navodnjavanje, te u manjem obimu drenažnog sistema. Radovi će se izvoditi samo na određenim područjima unutar sistema za navodnjavanje. Imajući u vidu da se projekt odnosi na izgradnju, revitalizaciju i modernizaciju postojećeg sistema, očekuje se da će njegovi direktni uticaji na životnu sredinu biti mali do neznatni. Bez obzira na veličinu uticaja mjere za njihovo sprječavanje/ublažavanje moraju biti sastavni dio procesa projektovanja i implementacije. Potencijalni negativni uticaj projekta uključuje:

(i) štete uzrokovane radovima na izgradnji od strane izvođača radova uključujući odlaganje iskopane zemlje i drugih materijala iz kanala i drenažnih kolektora;

(ii) dugoročni rizik od kontaminacije površinskih i podzemnih voda uslijed agrokemijskog zagađenja kao rezultat povećane upotrebe pesticida u budućnosti; i

(iii) erozija zemljišta povezana sa postojećim praksama poljoprivredne proizvodnje. Za potrebe izgradnje sistema neophodno je prisustvo građevinske mehanizacije (rovokopača, buldožera) manjih gabarita i radnika na terenu, te uspostavljanje gradilišne zone.


Glavni uticaji izgradnje će uključivati upravljanje iskopanom zemljom i građevinskim otpadom, te otpadnim vodama i gorivima i mazivima na gradilištu, ali također mogu uključivati:

(i) ometanje pristupa i kretanja, (ii) poremećaj u odvijanju poljoprivrednih aktivnosti koje proizlaze iz pristupa

ograničenja, sabijanje tla i kopanja kanala, (iii) otpad, buku, blato i prašinu na lokaciji i na pristupnim cestama, (iv) oštećenje rastinja na mjestu izvođenja radova i (v) uznemiravanje životinjskog svijeta na i u blizini područja.

Zemljište. Građevinski radovi, uključujući uklanjanje površinskog sloja zemljišta (humusa), kopanje, kao i samo prisustvo mašinerije i radnika na gradilištu može imati negativan uticaj i na kvalitetu zemljišta. Prema tome, identificirani su slijedeći uticaji:

- Mehanički uticaj na tlo tokom iskapanja kanala; - Stimulacija erozije vjetrom i vodom; - Zagađenje zemljišta zbog prosipanja ili odlaganja ulja i uljnih derivata, motornog ulja i

sličnog otpada koji potiče od uređaja i vozila na gradilištu; - Zagađenje zemljišta zbog nekontrolisanog odlaganja čvrstog otpada na zemljište; - Zagađenje zemljišta zbog nekontrolisanog ispuštanja na zemljište ispusta iz toaleta

za radnike na gradilištu; - Odlaganje vraćanja zemljišta u prvobitno stanje.

Privremeno uspostavljena mreža gradilišnih cesti će biti uklonjena i zemljište vraćeno u prvobitno stanje nakon završetka građevinskih radova, osim u situacijama gdje je neophodno da se ceste zadrže radi održavanja. U područjima gdje je potrebno preći preko strmih nagiba, građevinski radovi mogu prouzrokovati eroziju tla i transport nanosa. Implementacijom predloženih mjera za ublažavanje uticaja kao što su korištenje privremenih nasipa, ograda i rovova koji bi umanjili i ograničili nivo zagađenja, spomenuti uticaji će se minimizirati. Vraćanje zemljišta u prvobitno stanje je standardna procedura koja se provodi nakon zavarivanja i zatrpavanja cijevi. Vraćanjem zemljišta u prvobitno stanje nastojat će se ostvariti dva cilja:

(i) kratkoročni cilj, koji se ogleda u zatrpavanju, odvodnji i stabilizaciji tla radi trajnog sprječavanja erozije i rekultivacija, odnosno nanošenja očuvanog ili zamjenskog površinskog sloja kako bi se omogućio rast autohtone vegetacije i

(ii) dugoročni cilj, koji se ogleda u uspostavljanju odgovarajućeg vegetacijskog pokrivača, kojim bi se nastojalo vratiti lokalne biljne zajednice i ekosistem u prvobitno stanje. Odlaganje vraćanja zemljišta u prvobitno stanje može uzrokovati pogoršanje kvaliteta očuvanog površinskog sloja zemljišta, kao i povećati troškove naknadnog vraćanja zemljišta u prvobitno stanje.

Gore navedeni uticaji su privremenog karaktera i moguć je povratak u prvobitno stanje prije izvođenja radova. Uticaj može biti značajan ukoliko se ne primjene mjere iz dobre građevinske prakse u skladu sa Zakonom o građenju koje će biti preporučene ovom Studijom, te izvrši vraćanje zemljišta u prethodno stanje.


Vode. Procjenjuje se da bi građevinski radovi mogli negativno uticati i na kvalitet podzemnih i to:

- zagađenje podzemnih voda putem prosipanja ili odlaganja ulja i uljnih derivata, motornog ulja i sličnog otpadnog materijala koji potiče od uređaja i vozila na gradilištu;

- promjene u kvaliteti podzemnih voda zbog nekontrolisanog ispuštanja iz toaleta za radnike na gradilištu.

Svi gore navedeni uticaji su privremenog karaktera. Ovom studijom će se predložiti mjere za ublažavanje kojima će se nastojati umanjiti negativni uticaji u fazi izgradnje i osigurati vraćanje u prethodno stanje. Vazduh. Kao posljedica izvođenja građevinskih radova očekuje se povećana koncentracija zagađujućih materija, prvenstveno prašine i izduvnih gasova iz motornih vozila. Aktivnosti koje će prouzrokovati emisiju zagađujućih materija su: izgradnja privremenih pristupnih putova, prevoz nepokrivenog građevinskog materijala, kretanje mašinerije i vozila na gradilištu, kao i radovi na iskopavanju rovova u koje će se polagati cijevi. Uticaj na kvalitetu zraka se očekuje na području udaljenom nekoliko stotina metara od mjesta na kojem će se odvijati radne aktivnosti. Ipak, značajan uticaj na lokalno stanovništvo se ne očekuje, kao ni prekoračenje zakonom dozvoljenih koncentracija za emisije u zrak. Stoga su svi uticaji usko vezani za lokaciju izvođenja radova, privremenog su karaktera sa tendencijom vraćanja u prvobitno stanje po završetku radova. Buka. Izgradnja će napredovati postepeno što će prouzrokovati pojavu privremene buke. Proces izgradnje se ne može procijeniti na ovom stupnju, s obzirom da isti ovisi o nizu različitih faktora kao što je broj radnika, vrsta mehanizacije, vrsta tla, prisutnost ostalih faktora (postojeće podzemne cijevi) itd. Građevinski radovi će se uglavnom odvijati tokom radnih sati u danu, ali ovisno o prirodi posla, postoji mogućnost da će se određene aktivnosti obavljati izvan navedenog vremenskog okvira. Stoga će se kroz mjere za ublažavanje uticaja propisati dnevno radno vrijeme u zonama pod najvećim uticajem. Ovaj uticaj se ocjenjuje kao privremen i manje značajan. Flora i fauna. Prilikom izvođenja građevinskih radova uz korištenje teške mehanizacije može doći do oštećenja biljnih kultura koje se uzgajaju. Malo je vjerojatno da se mogu očekivati značajni negativni uticaji na floru i faunu. Kao što je ranije naglašeno vegetacija predmetnog područja je izuzetno siromašna vrstama. Siromaštvo biljnog svijeta prati siromaštvo životinjskog. Kretanje stanovništva. Uzimajući u obzir da projekat podrazumijeva izgradnju gradilišnih cesti, postavljanje radničkog kampa, kretanje mašina lokalnim cestama, kopanje rovova radi polaganje cjevovoda, bušenje novih bunara postoji mogućnost da će sve navedene aktivnosti ometati uobičajene rute kretanje stanovništva i motornih vozila. Ovi uticaji se mogu ublažiti primjenom mjera dobre građevinske prakse uključujući planiranje razmještaja mašina i opreme u vrijeme kada nisu velike dnevne gužve u saobraćaju te osiguranjem sigurnog prolaza kroz gradilište ili alternativnog prolaza za pješake i vozila u saradnji sa lokalnim vlastima. Osim toga postoji potencijalna opasnost po zdravlje vezana za prisutnost otvorenih rovova u blizini naseljenih mjesta koja se može ublažiti odgovarajućom signalizacijom i ograđivanjem. Uopšteno govoreći, svi uticaji izazvani građevinskim radovima su privremeni i moguć je povratak u prvobitno stanje prije izvođenja radova. Uticaji se mogu ublažiti odgovarajućim dobrim građevinskim praksama koji će se propisati ovom Studijom.


3.2.3. Uticaji u fazi korištenja

Pored mnogih značajnih koristi koje navodnjavanje ima u poljoprivrednoj proizvodnji, navodnjavanje može imati i neželjene posljedice, naročito ukoliko se nepravilno primjenjuje ili se primjenjuje u neodgovarajućim uslovima. Potencijalni negativni uticaji koji su identificirani u fazi korištenja se odnose na:

(i) probleme sa zabarivanjem, zaslanjivanjem i erozijom zemljišta, (ii) kvalitetom površinskih i podzemnih voda zbog agro-hemijskog zagađenja, (iii) te poremećaju ekološkog balansa u smislu pojave određenih vrsta štetočina i korova.

Zemljište. Zabarivanje zemljišta nastaje kada nivo podzemne vode pređe kritičnu visinu koja je nepovoljna za razvoj većine poljoprivrednih kultura. Tada dolazi do potpunog zasićenja zemljišta vodom. Zabarena zemljišta ne mogu se na vrijeme, ili se uopšte ne mogu pripremiti za sjetvu, niti se mogu blagovremeno zasijati. Za rješavanje problema zabarivanja zemljišta potrebno je odvodnjavanje i primjena drugih agromelioracionih mjera. Zaslanjivanje zemljišta navodnjavanjem može nastati podizanjem nivoa podzemne vode koja je zaslanjena i kada se navodnjava vodom koja sadrži povećanu količinu soli, a naročito kada se primjenjuju velike zalivne norme. S obzirom da su rađene analize zemljišta (nalazi u prilogu), moguće je tvrditi da je područje nije ugroženo. Ipak je potrebno naglasiti i ovu mogućnost i preporučiti praćenje stanja saliniteta zemljišta koje se navodnjava. Pravilnim određivanjem zalivnih normi, izborom odgovarajućeg načina i opreme za navodnjavanje i njihovim prilagođavanjem uslovima zemljišta, sprječava se ili umanjuje pogoršanje vodno-fizičkih svojstava zemljišta i pojava irigacione erozije. Na osnovu nalaza zemljišta i i kvaliteta vode za navodnjavanje izvršen je obračun potrebnih količina đubriva i obračun fertigacije


Total Nutrient Application

Total N

257.852

Nutrient Application

Units :

P

Total Hardness :

Fertilizers contribution

Ratios :

Potassium Nitrate

Estimated irrigation water pH :

Estimated irrigation water EC :

192.4

N-NO3

kg\ha

N-NH4

27.77

N-NO3 % =65 NH4:NO3 =1:4.34 P:N =1:2.149 N:K =1:1.41 Mg:Ca =1:6.47 Mn:Fe=1:2.00 Mg:K =1:29.75

N-NH2

37.72

Application

296.842

722.447

104.609

Fertilizer

Calcium Nitrate

Poly-Feed 16-8-

32+2MgO+ME

Mono Ammonium

Phosphate(MAP12-61-0)

kg\ha as CaCO3

85.52

0.00

0

074.2845

kg/ha

kg/ha

kg/ha

kg/ha

K

259.4

ds/m

115.59

12.553

9.657

Nutrients (kg\ha)

Total N

46.011

Ca

56.4

N-NO3

42.745

66.465

0

9.657

Mg

8.72

N-NH4

3.2653

11.559

12.553

0

S

0

N-NH2

0

37.567

0

B

0.072

Mn

0.211

Fe

0.451

P

0

57.796

27.721

0

K

0

231.18

0

28.228 0

Ca

56.4

0

0

Zn

0.054

Cu

0.04

Mg

0

8.7199

0

0

Mo

0.025

S

0

0

0

0

Fe

0

Na

0

B

0

0.0722

0

HCO3

0

0

0.36122

0

0

Cl

25.56

Ključna mjera prevencije se odnosi na stalnu edukaciju poljoprivrednika o pravilnim metodama navodnjavanja i dobrim poljoprivrednim praksama te praćenje kvaliteta zemljišta koje se navodnjava. Vode. Primjena hemijskih sredstava u poljoprivredi uključujući primjenu fitofarmaceutskih sredstava i mineralnih i organskih đubriva transportnim mehanizmom procjeđivanja i površinskog oticanja mogu dospjeti u površinske vode i podzemne vode, te na taj način ugroziti njihov kvalitet. Nivo podzemne vode se nalazi relativno blizu ispod površine terena, te bi time eventualni uticaj bio značajniji. Sa aspekta prevencije uticaja neophodno je primijeniti mjere prevencije koje se prvenstveno odnose na stalnu edukaciju poljoprivrednika o pravilnim metodama navodnjavanja i dobrim poljoprivrednim praksama uključujući integralne mjere prevencije štetočina.


Planom praćenja će biti predviđeno redovno vršenje analize kvaliteta vode iz bunara ne samo radi utvrđivanja uticaja projekta na kvalitet već i radi utvrđivanja kvaliteta vode koja će se koristiti za navodnjavanje kako bi se izbjegli negativni uticaji po usjeve i zemljište. Uzimajući u obzir prezentovane rezultate analize uticaja na pod-sliv ne očekuju se da će se zahvatanjem vode za navodnjavanje ugroziti ni kvaliteta ni količina vode raspoloživa za vodosnabdijevanje naselja, kao ni bilo koji drugi korisnici. Uticaj na faunu. Većina sredstava za suzbijanje štetočina u poljoprivredi predstavlja opasne otrove za pčele i druge korisne insekte. Da bi se pri njihovoj primjeni izbjeglo trovanje pčela neophodno je primijeniti odgovarajuće mjere primjene ovih sredstva koje se odnose na vrijeme prskanja, vremenske prilike i odabir pesticida. Također, je potrebno ostvariti kontakte sa udruženjima pčelara, te ih blagovremeno obavještavati o akcijama korištenja sredstava kako bi oni mogli pravovremeno djelovati i zatvoriti pčele u košnice. Upravljanje štetočinama i korovima. Prostor Lijevča polja je dominantno poljoprivredni kraj smješten u ravničarskom predjelu sjevero-zapadnog dijela Bosne i Hercegovine, što ga čini izuzetno ranjivim po pitanju prenosa štetočina. Najveću opasnost predstavlja otvorenost prostora prema Panonskoj niziji sa sjeverne strane koja je jedan od najvećih Evropskih poljoprivrednih regiona. Kako je lakoća prenosa štetnika izražena, na prostoru Lijevča konstatovane su slijedeće vrste štetnika: Puž golać, žitni balac, trips, moljci, siva trulež (Fussarium sp.), plamenjača, pepelnica te druge vrste gljivičnih truleži, sovica, krompirova zlatica, mnoge vrste glodara i ptica koje čine veće ili manje štete ovisno o vremenskim prilikama i otpornosti samih usjeva. Prostor povremeno trpi najezde glodara koje se kontrolišu rodenticidima i ručnim uništavanjem skloništa. Prostor je jako izložen uticaju vjetra koji sa svih strana nanosi sjeme invazivnih korovskih vrsta. S obzirom da se projekat navodnjavanja odnosi na područja na kojima se već vrši poljoprivredna proizvodnja, što znači da se ne planira širenje na veća područja, te da je intencija povećati obim proizvodnje omogućavanjem boljih uslova za proizvodnju, ne očekuje se značajan poremećaj u ekološkom balansu i povećana najezda štetočina. Međutim, neophodna je stalna edukacija poljoprivrednika o dobrim poljoprivrednim praksama uključujući integralne mjere prevencije štetočina. Glavni cilj primjene integralnog plana je spriječiti i smanjiti upotrebu pesticida, a u isto vrijeme održavati populaciju štetočina na prihvatljivom nivou. Integralni plan suzbijanja štetočina treba da posluži poljoprivrednicima da dobiju potrebne informacije o dobrim poljoprivrednim praksama, kako bi smanjili teret zagađenja okoliša uzrokovan prekomjernom upotrebom pesticida, te smanjili rizik po zdravlje ljudi i životinja potpunim isključivanjem pesticida iz upotrebe. Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva, Jedinica za implementaciju projekata (PIU) će pratiti implementaciju projekta i osigurati da se aktivnosti na području projekta odvijaju u skladu sa Integralnim planom suzbijanja štetočina. Uticaji na zdravlje ljudi. Kod pripreme i nanošenja fitofarmaceutskih sredstava u slučaju neodgovarajuće zaštite korisnika može doći do trovanja. Rastvori pesticida mogu proći kroz kožu, disajne puteve (udisanje pare pesticida) ili probavni trakt (konzumiranje). Trovanja nisu samo akutne prirode (jednokratan unos velike količine, neposredan dodir s kožom), nego se mogu pojaviti i zbog dugotrajnog i ponavljajućeg nanošenja manjih količina, koje u primjeru jednokratnog unosa ne pokažu posljedice (hronična trovanja). Dodir sa kožom predstavlja najčešći oblik trovanja pesticidima. Do prodiranja pesticida kroz kožu dolazi puno brže ako su ruke, dlanovi, noge i lice nezaštićeni. Visoke temperature i znojenje ubrzavaju prodiranje pesticida kroz kožu.


Uzimajući u obzir prethodno navedeno, prilikom primjene pesticida neophodno je korištenje zaštitne opreme (gumene rukavice, gumene čizme, zaštitno odijelo, pokrov za glavu, naočale, masku za nos i usta). Otpad koji nastaje od primjene pesticida se smatra opasnim otpadom, te se kao takav treba adekvatno privremeno skladištiti i odložiti u saradnji sa operaterima ovlaštenim za zbrinjavanje opasnog otpada.

3.2.4. Pozitivni uticaji projekta na upravljanje okolinom

Izgradnjom sistema za navodnjavanje osigurat će se ekonomske, socijalne i ekološke koristi, korisnicima zemljišta i lokalnoj zajednici u ovom području. Iskustava sličnih projekata, govore da će projekat imati brojne pozitivne uticaje na životnu sredinu kroz promociju dobrih praksi upotrebe zemljišta, metoda uzgoja i upravljanjem štetočinama. Projekt bi trebao pomoći ojačati lokalne kapacitete u ekološko održivim pristupima razvoju poljoprivrede. Potencijalni pozitivni uticaji na životnu sredinu kroz implementaciju ovog projekta uključuju:

(i) bolji nadzor nad korištenjem vodnih resursa; (ii) racionalnije korištenje vodnih resursa kroz poboljšani rad i održavanje; (iii) smanjenje rizika od zagađivanja vode hemikalijama provedbom Integralnog plana

upravljanja štetočinama; (iv) smanjenje rizika od zagađivanja podzemnih voda korištenjem velikog broja manjih

generatora na mašinama za navodnjavanje, koji se trenutno koriste bez adekvatne kontrole i poduzimanja mjera za prevenciju uticaja od izlijevanja goriva i maziva.

3.2.5. Opis mogućih (pozitivnih i negativnih) uticaja projekta na društvo

Relevantni akteri. Kao ključni akteri na području Opštine Laktaši vezani za projektat navodnjavanja „Maglajani“ su se izdvajaju proizvođači (korisnici projektnog zemljišta: Polјoprivredni institut Republike Srpske i Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske) i prerađivači (kompanije koje vrše otkup i preradu poljoprivrednih proizvoda). Svakako je neizostavan značaj državnih struktura na razvoj poljoprivrede koji se očituje u davanju poticaja i razvoju strategije, ali se ne mogu zanemariti i akteri koji se nalaze pod direktnim uticajima projekta i na čijoj se teritoriji planiraju realizovati predmetne aktivnosti: Opština Laktaši i KP Budućnost a.d. koji upravljaju vodovodnim sistemom, čiji bunari se nalaze u neposrednoj blizini projektne lokacije. Trajno/privremeno preseljenje i izuzimanje zemljišta. Na osnovu podataka prikupljenih tokom izrade ovog Plana tokom i nakon realizacije modernizacije i izgradnje sistema navodnjavanja na lokalitetu Maglajani neće biti bilo kakvog, pa ni trajnog ili privremenog preseljenje i izuzimanje zemljišta, zbog toga što je planirano da se sve aktivnosti odvijaju isključivo na zemljištu korisnika sistema tj. Polјoprivrednog instituta Republike Srpske i Polјoprivredne savjetodavne službe, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske, bez zadiranja u privatno vlasništvo individualnih proizvođača.


Dodatno zapošljavanje

U slučaju nezaposlenosti i siromaštva u projektnom području, izvori radne snage neće biti smanjeni. Ako se zapošljava iz grupe nezaposlenih ili zapošljavanje ima uticaj na nezaposlenost, projekat stvara društven koristi zbog smanjene društvene podrške ili pomoći nezaposlenima. To je slučaj i u ovom projektu navodnjavanja. Nastat će slijedeće društvene koristi od dodatnog zapošljavanja:

- Povećanje broja radnih mjesta tokom implementacije investicije (privremeni efekt); - Povećanje radnih mjesta zbog potrebe za obavljanjem poslova održavanja; - Nova radna mjesta kao posljedica ekonomskog razvoja koji je omogućen

implementacijom investicije.

Smanjenje razvojnih razlika među regijama

Uticaj projekta na smanjenje razvojnih razlika među regijama proizlazi najviše iz proširenja pristupa tehničkoj infrastrukturi. Zadaci završeni u okviru projekta imaju pozitivan uticaj na povećanje investiranja u cijeloj regiji. Dva aspekta su od ključne važnosti za smanjenje stepena razvoja među regijama:

- Proširenje infrastrukture je osnovni element razvoja u regiji i stanovnici ga smatraju uslovom. Nedostatak infrastrukture vodi ka degradaciji u regiji i odlasku ljudi u područja koja su razvijenija;

- Drugi element u smanjenju razvojnih razlika među regijama se tiče uske veze između proširenja infrastrukture i poboljšanjih uslova poljoprivredne proizvodnje i mogućnosti edukacije stanovništva i individualnih prizvođača na oglednim parcelama Polјoprivredne savjetodavne službe, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. Projekat omogućava poslovni razvoj u području trgovine i usluga.


4. OPIS PREDVIĐENIH MJERA ZA SPREČAVANJE, SMANJIVANE

I OTKLANJANJE ŠTETNIH UTICAJA

4.1. Plan mjera za prevenciju/ublažavanje ekoloških uticaja

Plan upravljanja životnom sredinom je pripremljen na temelju rezultata ekološke procjene uticaja i uključuje mjere kako bi se smanjili mogući negativni uticaji koji će se primijeniti tokom implementacije projekta, uključujući procjenu troškova i odgovornost za njihovu implementaciju. Mjere ublažavanje su kategorizovane kao:

- Mjere ublažavanja u fazi planiranja prije izgradnje, - Mjere ublažavanja u fazi izgradnje, - Mjere ublažavanja u fazi korištenja, - Mjere ublažavanja u fazi uklanjanja projekta.

Mjere za ublažavanje u fazi prije izgradnje se odnose na ishodovanje svih relevantnih dozvola, te planiranje vezano za odabir najpovoljnijih lokacija za bunare i trasa glavnih cjevovoda sistema navodnjavanja, kao i način izvođenja radova. Mjere za ublažavanje u fazi izgradnje uglavnom se odnose na implementaciju dobrih građevinskih praksi kako bi se izbjegli negativni uticaji na stabilnost tla, kvalitetu voda i zemljišta, te na nivo buke, kvalitet vazduha. Njihovo provođenje je odgovornost Izvođača radova i potrebno ih je, zajedno sa Planom praćenja stanja životne sredine uključiti u Ugovor sa izvođačem radova. Troškovi praćenja ovih mjera trebaju biti uključeni u troškove izgradnje, iako oni uglavnom uključuju mjere dobrog gazdovanja i obično ne zahtijevaju značajna finansijska sredstva. Klijent i imenovani nadzorni inženjer nadziraće provođenje mjera ublažavanja i Plana praćenja. Popis dobrih građevinskih praksi i Plan upravljanja otpadom koji trebaju biti ugrađeni u Ugovor sa izvođačem radova su dati u Prilogu ovog dokumenta. Mjere za ublažavanje u fazi korištenja se odnose na ublažavanje negativnih uticaja koji mogu nastati kao posljedica neadekvatnog korištenja i održavanja izgrađenih objekata, te upotrebe fitofarmaceutskih sredstava.


Tabela 12 Plan za prevenciju i ublažavanje ekoloških uticaja za projekat navodnjavanja na lokalitetu Maglajani

Faze Problem Mjera ublažavanja

Troškovi Institucionalne odgovornosti Komentari

Planiranje Implement

acija Planiranje Implementacija

Planiranje/ projektovanje.

Osigurati usklađenost sa relevantnom legislativom iz oblasti građenja, voda, životne sredine, i koncesija.

Osigurati Ekološku, Urbanističku dozvolu, Vodne smjernice, Koncesiju za pravo korištenja voda.

6.000 KM. 1.000. Predlagač projekta.

Predlagač projekta.


Potencijalno oštećenja postojeće infrastrukture i objekata, osobito podzemnih instalacija (vodovodni i kanalizacijski cjevovodi i dr.), što uzrokuje smetnje u pružanju usluga korisnicima.

Precizno locirati poziciju infrastrukturnih objekata i podzemnih instalacija u saradnji sa nadležnim institucijama na svim nivoima vlasti. Izmijeniti trasu ili projektno rješenje sistema navodnjavanja kako bi se umanjila ili izbjegla moguća oštećenja. Dogovoriti saradnju sa pružateljima komunalnih i drugih usluga kako bi se poduzeli potrebni zajednički koraci i ne bi došlo do prekida u isporuci usluge ili pravovremeno obavijestila javnost o privremenom prestanku pružanja usluge.

- Projektant.

Predlagač projekta u saradnji sa projektantima i predstavnicima nadležnih institucija lokalne vlasti.

Planiranje/ projektiranje.

Neovlaštena nabavka sirovina i građevinskog materijala predstavlja pritisak na prirodne resurse.

Nabaviti građevinski materijal od pravnih lica registriranih za predmetnu djelatnost i sa važećim potrebnim dozvolama (okolišna, vodna, itd.).

- - Predlagač projekta.

Izvođač radova.

Problematiku regulirati kroz tendersku dokumentaciju.


Povećana mogućnost zapošljavanja i ostvarivanja prihoda za lokalnu zajednicu.

Dati prednost pri zapošljavanju kvalifikovanom lokalnom stanovništvu.

- Predlagač projekta.

Izvođač radova.

Problematiku regulisati kroz tendersku dokumentaciju.






Izgradnja. Erozija tla kao posljedica krčenja, čišćenja i iskopavanja.

Osigurati zaštitu padina (zbijanje, stabilizacija ozelenjavanjem, oblaganje kosina). Odrediti lokaciju odlagališta zemljanog materijala, a humus sa travnatim pokrivačem odlagati posebno kako bi se ponovno mogao koristiti. Izvršiti zamjensko sađenje ili presađivanje vegetacije. Provoditi Plan upravljanja otpadom dat u Prilogu.

- - Izvođač radova.

Izvođač radova.

Problematiku regulirati kroz Ugovor o izvođenju radova.

Izgradnja. Narušavanje vegetacijskog pokrivača.

Izvršiti zamjensko sađenje ili presađivanje vegetacije. Primijeniti mjere dobre građevinske prakse iz Priloga.


Izvođač radova.


Izgradnja.

Emisije prašine sa odlagališta zemljanog materijala, zbog kretanja vozila makadamskim putevima i izvođenja građevinskih radova.

Sabiti odloženi zemljani materijal. Prskati vodom izvore prašine kako bi se umanjili uticaji prašine na okolno stanovništvo. Kontrolisati brzinu vozila kako bi se umanjilo podizanje prašine. Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta koji uključuje mjere dobre građevinske prakse iz Priloga.

- Izvođač radova.

Izvođač radova.

Problematiku regulisati kroz Ugovor o izvođenju radova.

Izgradnja.

Emisija plinova i čestica iz vozila, mehanizacije i generatora.

Redovno održavanje opreme. Izvođač je dužan priložiti dokaz o ispravnosti vozila u skladu sa propisima o emisiji štetnih plinova. Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta koji uključuje mjere dobre građevinske prakse iz Priloga.


Izvođač radova.







Izgradnja.

Buka pri radu teške mehanizacije i generatora.

Pridržavati se zakonski određenog radnog vremena na gradilištu. Zvučno izolirati kućišta za generatore ukoliko se nalaze u blizini stambenih objekata. Osigurati prigušivače zvuka za teške mašine. Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta koji uključuje mjere dobre građevinske prakse iz Priloga.

- Izvođač radova.

Izvođač radova.


Izgradnja. Povećana mutnoća voda kao posljedica izvođenja radova.

Iste mjere kao i za kontrolu erozije i stabilizaciju padina. Radove vršiti po suhom vremenu. Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta. Provoditi Plan upravljanja otpadom dat u Prilogu.

Izvođač radova.

Izvođač radova.


Izgradnja.

Zagađenje podzemnih i površinskih voda uljima i mastima zbog lošeg održavanja i popravki opreme, te sipanja goriva na gradilištu.

Izbjegavati servisiranje i sipanje goriva na terenu. Kod eventualnog sipanja goriva i održavanje vozila na gradilištu koristiti zaštitne folije. Osigurati apsorbirajući materijal za slučaj izlijevanja goriva. Iskorištenim zauljenim materijalima i sredstvima upravljati u skladu sa Planom upravljanja otpadom. Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta koji uključuje mjere dobre građevinske prakse iz Priloga, mjere iz vodnih akata i mjere iz Plana upravljanja otpadom date u Prilogu.

Izvođač radova.

Izvođač radova.







Izgradnja.

Smanjena prohodnost kroz područje gdje se izvode radovi.

Planirati premještanje opreme u vrijeme kada nisu velike dnevne gužve u prometu. Osigurati alternativni prolaz za pješake i vozila u saradnji sa lokalnim vlastima ili osigurati siguran prolaz kroz gradilište. Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta koji uključuje mjere dobre građevinske prakse iz Priloga.

Izvođač radova.

Izvođač radova.


Izgradnja.

Povećani rizici za stanovništvo od prometnih nesreća i građevinskih radova.

Osigurati odgovarajuće znakove upozorenja, osvjetljenje, zaštitne ograde itd. Pridržavati se saobraćajnih pravila. Čistiti gradilište od građevinskog otpada kako u fazi građenja, tako i nakon završetka radova, pri zatvaranju gradilišta. Kroz institucionalne i administrativne dogovore sa opštinskim domom zdravlja osigurati sanitetski materijal i ljekarsku pomoć na gradilištu Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta.

Izvođač radova.

Izvođač radova.


Izgradnja.

Opasnost od ozljeda na radu.

Zahtijevati od svih radnika da se pridržavaju Mjera zaštite na radu Duž trase izgradnje sistema postaviti znakove upozorenja Radnicima osigurati sanitarne i higijenske čvorove Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta i Plan mjera zaštite na radu.

Izvođač radova.

Izvođač radova.







Izgradnja.

Zagađenje voda i zemljišta uslijed neadekvatnog odlaganja otpada.

Kratkoročno skladištenje na određenim lokacijama. Preuzimanje otpada i zbrinjavanje od strane ovlaštenih institucija. Zemlju i drugi inertni materijal iskoristiti za „landscaping“. Ponovno korištenje i reciklaža otpada gdje god je to moguće. Zabranjeno je spaljivanje otpada na otvorenom i na lokaciji. Postupanje u skladu sa planom upravljanja otpadom dat u Prilogu.


Izvođač radova.


Korištenje.

Postupno akumuliranje štetnih tvari u tlu i biljkama, zbog neuočenih zagađujućih materija u vodi koja se koristi za navodnjavanje što može rezultirati niskim prinosima i predstavljati moguću prijetnju za zdravlje potrošača

Odrediti zahtijevani nivo kvalitete vode za navodnjavanje kako bi se mogla lako odrediti svaka buduća moguća prijetnja po zdravlje biljaka i ljudi. U slučaju pogoršanja kvalitete izabrati drugi izvor vode ili provesti mjere sanitarno-higijenske sanacije.

500 KM po mjestu uzorkovanja

Korisnik sistema

Ovlaštena laboratorija

Posebno obratiti pažnju na prisustvo bakterija imajući u vidu prethodna ispitivanja u okviru izrade projektnog rješenja.

Korištenje.

Nedostatak vode za navodnjavanje uzrokovano prekomjernin crpljenjem

Postavljanje pijezometarskih konstrukcija u bunar, redovno praćenje pijezometarskog nivoa. Ako bi ipak došlo do pomanjkanja vode u izrazito sušnim periodima, radno vrijeme sistema se može produžiti sa 16 h/dan na 24 h/dan

Korisnik sistema

Korisnik sistema

U skladu sa projektnim zadatkom za izradu Projekta sistema navodnjavanja projektant je dužan pripremiti Plan upravljanja sistemom navodnjavanja i provesti edukaciju korisnika sistema navodnjavanja.






Korištenje.

Zaslanjivanje tla, plavljenje, ispiranje zemljišta (erozija) i smanjeni prinosi zbog prekomjernog navodnjavanja.

Definisati potrebe uzgajanih kultura za vodom. Uraditi Plan upravljanjem sistemom navodnjavanja i obučiti korisnike voda za njegovo korištenje. Planom predvidjeti redovnu kalibraciju i održavanje uređaja za upravljanje vodom. Odrediti i imenovati osobu(e) za redovan monitoring i ocjenu stanja sistema navodnjavanja.

Ugrađeni u troškove projektovanja sistema.

5.000 KM godišnje za kalibraciju i održavanje sistema.

Projektant. Projektant i korisnici sistema.

U skladu sa projektnim zadatkom za projektovanje sistema navodnjavanja, projektant će pripremiti Plan upravljanja sistemom navodnjavanja i provesti edukaciju korisnika.

Korištenje.

Pogoršan kvalitet vode uslijed nakupljanja otpada u kanalima za odvodnjavanje.

Uraditi Plan upravljanjem sistemom navodnjavanja i obučiti korisnike voda za njegovo korištenje. Planom predvidjeti redovno uklanjanje otpada iz kanala i adekvatno zbrinjavanje u dogovoru sa lokalnim komunalnim preduzećem. Jačanje svijesti korisnika sistema o potrebi ispravnog postupanja otpadom.


500 KM godišnje.

Projektant. Projektant i korisnici sistema.

U skladu sa projektnim zadatkom za projektovanje sistema navodnjavanja, projektant će pripremiti Plan upravljanja sistemom navodnjavanja i provesti edukaciju.






Korištenje.

Uticaj na okoliš i zdravlje ljudi zbog nepravilne upotrebe fitofarmaceutskih sredstava (pesticida) i prirodnih i mineralnih gnojiva.

Kontrolisana upotreba agrokemijskih sredstava na osnovu Integralnog plana upravljanja štetočinama. Obuka korisnika sistema o dobrim poljoprivrednim praksama koje uključuju ispravan odabir, doziranje i pravovremeno korištenje agrokemijskih sredstava kako bi se osigurala maksimalna apsorpcija biljaka i tla. Koristiti samo agrokemijska sredstva dopuštena od strane Državne uprave za zaštitu bilja. Korištenje zaštitne opreme kod primjene fitofarmaceutskih sredstava. Ostvariti saradnju sa udruženjima pčelara radi sprječavanja povećanja smrtnosti pčela.


- Predlagač projekta.

Projektant i korisnici sistema.

U skladu sa projektnim zadatkom za projektovanje sistema navodnjavanja, projektant će pripremiti Plan upravljanja sistemom navodnjavanja i provesti edukaciju.

Uklanjanje.

Negativni uticaji na životnu sredinu zbog neadekvatnog odlaganja otpada nastalog uklanjanjem dijelova sistema navodnjavanja.

Odlaganje otpada u skladu sa Planom upravljanja otpadom na ovlaštenim odlagalištima: Reciklirati otpad koji je podložan reciklaži (željezo, cijevi, itd).

50 KM po toni otpada.

Korisnik sistema.

Izvođač radova.

Uklanjanje.

Negativni uticaj na okoliš zbog neadekvatnog odlaganja otpada nastalog prilikom uklanjanja sistema navodnjavanja i/ili prilikom redovnog održavanja.

Adekvatno odložiti otpad u skladu sa Planom upravljanja otpadom na ovlaštenim odlagalištima. Reciklirati otpad koji je podložan reciklaži.

- 50 KM/toni otpada.

Korisnik sistema.

Izvođač radova. -


4.2. Plan praćenja stanja životne sredine

Tabela 13 Plan praćenja stanja životne sredine za projekat navodnjavanja na lokalitetu Maglajani

Faza Koji parametar treba pratiti?

Gdje se vrši praćenje?

Kako će se vršiti praćenje /

vrsta opreme za praćenje?

Kada će se vršiti praćenje – učestalost mjerenja ili

kontinuirano?

Zašto je potrebno praćenje?

Troškovi Odgovornost

Planiranje Implementacija Planiranje Implementacija

Izgradnja.

Pojava erodiranih površina i klizišta u blizini gradilišta.

U neposrednoj okolini gradilišta.

Vizualni nadzor.

Dnevno.

Zbog utvrđivanja pojave erozije tla i klizišta uzrokovanih građevinskim radovima.

Ugrađeno u troškove izvođenja nadzora.

Izvođač nadzora.

Izvođač nadzora.

Izgradnja.

Broj i vrsta zasađenih biljaka Površina koja je podvrgnuta rehabilitaciji.

Na mjestu izvođenja građevinskih radova.

Vizuelni nadzor i usporedba sa planom rehabilitacije degradiranih područja.

Nakon implementacije plana rehabilitacije degradiranih područja.

Zbog potrebe vraćanja zemljišta u prethodno stanje.

Ugrađeni u troškove izvođenja nadzora.

Izvođač nadzora.

Izvođač nadzora.

Izgradnja.

Pojava buke i aerozagađenja.

Na mjestu izvođenja radova.

Standardna oprema za mjerenje kvalitete zraka i razine buke.

Po zaprimanju pritužbi građana.

Radi utvrđivanja razine aerozagađenja i buke te uspoređivanja sa zakonskim graničnim vrijednostima. U slučaju odstupanja implementirati dodatne mjere ublažavanja.

Izvođač nadzora.

Izvođač radova.







kontinuirano?




Izgradnja.

Implementacija plana organizacije gradilišta Zaprimljene pritužbe građana zbog smanjene prohodnosti, povećanog saobraćaja i neuređenosti gradilišta.

Na gradilištu.

Vizualno i usporedbom sa planom organizacije gradilišta.

Kontinuirano u toku izvođenja radova i uklanjanja gradilišta.

Radi utvrđivanja usklađenosti sa Planom organizacije gradilišta i izbjegavanja negativnih uticaja na stanovništvo.


Izvođač radova.

Izvođač nadzora.

Izgradnja.

Broj evidentiranih nezgoda Postojanje higijenskih uslova za radnike Korištenje zaštitne opreme.

Na gradilištu. Vizuelno i uvidom u evidenciju.


Radi utvrđivanje provedbe mjera zaštite na radu.


Izvođač radova.

Izvođač nadzora.

Izgradnja.

Uticaj na stanovništvo zbog ograničavanja poslovne aktivnosti i prava na korištenja zemljišta.

U lokalnoj zajednici. Uvidom u evidenciju.

Nakon zaprimljenih pritužbi građana.

Radi pravovremenog sprječavanja uticaja.










kontinuirano?




Izgradnja.

Kvalitet izvedenih radova Kvalitet materijala koji se ugrađuje.

Na gradilištu.

Vizuelno opažanje i kroz evidenciju.


Slab nadzor i ocjena kvalitete izvođenja radova može uzrokovati štete po okoliš, nekvalitetne konstrukcije i upotrebu nekvalitetnih materijala, što može dovesti do oštećenja konstrukcija i izložiti korisnike sistema za navodnjavanje rizicima i mogućim nesrećama.

Ugrađeni u troškove izvođenja nadzora.

Izvođač radova.

Izvođač nadzora.

Korištenje. Količina zahvaćene vode(l/s).

Na vodozahvatu/bunarima.

Očitanje vodomjera i vođenje evidencije.

Dnevno.

Kako bi se osiguralo odgovarajuće upravljanje vodom u sistemu i kompenzirali deficiti.

Ugrađeni u troškove izgradnje.

Bruto plata za osobu zaduženu za održavanje sistema.

Korisnik sistema.

Korisnik sistema.

Korištenje. Pijezometarski nivo

Na pijezometarskoj cijevi u bunaru

Očitanje nivoa

Dnevno.

Kako bi se preveniralo prekomjerno crpljenje podzemne vode.


Uključeno u platu osobe zadužene za održavanje sistema.

Korisnik sistema.

Korisnik sistema.

Korištenje. Padavine (mm/dan).

Na lokaciji podprojekta.

Očitanje padavina i vođenje evidencije.

Po potrebi.

Kako bi se utvrdile količine padavina i prilagodile količine vode u sistemu za navodnjavanje.

50 KM po kišomjeru.

Uključeno u platu osobe zadužene za održavanje sistema

Korisnik sistema.

Korisnik sistema.







kontinuirano?




Korištenje. Brzina i pravac vjetra.


Očitanje anemometra i vođenje evidencije.

Dnevno.

Radi utvrđivanje parametara od značaja za poljoprivredu.

150 KM po anemometru.


Korisnik sistema.

Korisnik sistema.

Korištenje Temperatura vazduha

Na lokaciji podprojekta

Očitanje termometra i vođenje evidencije

Dnevno


10 KM po termometru.


Korisnik sistema.

Korisnik sistema.

Korištenje.

Količina vode koja se koristi za navodnjavanje (mm/dan).

Na vodomjerima.

Očitanje vodomjera i vođenje evidencije.

Dnevno.

Radi utvrđivanja količina isporučene vode.



Korisnik sistema.

Korisnik sistema.

Korištenje. Temperatura zemljišta.


Očitanje instrumenta i vođenje evidencije.

Dnevno.


100 KM po termometru.


Korisnik sistema.

Korisnik sistema.

Korištenje.

Kvalitet zemljišta uključujući: Teške metale Azot i fosfor Soli Pesticidi.

Na reprezentativnim parcelama na lokaciji podprojekta.

Uzimanjem uzoraka zemljišta.

Jednom godišnje.

Radi utvrđivanja uticaja poljoprivrednih aktivnosti na kvalitet zemljišta.

1000 KM po uzorku.

Korisnik sistema.

Ovlaštena laboratorija.

Korištenje.

Kvalitet vode (hloridi, nitrati, koliformne bakterije i pesticidi).

Na reprezentativnom bunaru.

Uzimanjem uzoraka na bunaru.

Dva puta godišnje u karakterističnim hidrološkim situacijama.

Radi utvrđivanja uticaja poljoprivrednih aktivnosti na kvalitet podzemne vode.

1000 KM po uzorku.

Korisnik sistema.

Ovlaštena laboratorija.







kontinuirano?




Korištenje. Pojava korovskih biljaka i štetočina.


Vizualna identifikacija i prebrojavanje jedinki.

Dnevno.

Radi utvrđivanja potrebe za primjenom fitofarmaceutskih sredstava.

Korisnik sistema.

Korisnik sistema.

Korištenje. Smrtnost pčela. Kod uzgajivača pčela u okruženju.

Prebrojavanje društava.

Po potrebi.

Radi utvrđivanja uticaja nepravilne primjene fitofarmaceutskih sredstava .

Korisnik sistema.

Korisnik sistema.

Korištenje.

Pojava bolesti koje se dovode u vezu sa nepravilnim rukovanjem fitofarmaceutskim sredstvima.


Uvidom u evidenciju domova zdravlja.

Godišnje.

Radi utvrđivanja uticaja nepravilne primjene fitofarmaceutskih sredstava na zdravlje ljudi

Korisnik sistema.

Korisnik sistema.


5. KRATAK PREGLED ALTERNATIVA KOJE JE NOSILAC

PROJEKTA RAZMATRAO I NAVOĐENJE RAZLOGA ZA

IZABRANO RJEŠENJE, S OBZIROM NA UTICAJE NA ŽIVOTNU

SREDINU

Urađeno je nekoliko varijantnih rješenja za cijeli sistem navodnjavanja. Kako se na delu sistema nalazi izvorište vode za vodosnabdevanje Laktaša, pažljivo se pristupilo definisanju pozicija bunara i analizi mogućeg uticaja na režime rada Bunara BM-1 i BM-2, tako da se varijantisanlo sa brojem i rasporedom bunara za vodozahvatanje i sa usvojenim sistemom navodnjavanja (različiti prečnici cjevovoda zavisno od automatike) što je uzrokovalo različitim dimenzionisanjem cjevovoda na razmatranom području. Analizom parametara zemljišta, efikasnosti opreme, utroška energije, potrebne radne snage za korišćenje i održavanje opreme, primena savremene tehnologije prihrane izabrane su metode navodnjavanja:

1. Tifoni sa rampama sa promenjivim klirensom, širine zahvata 44m, dužine polja 200m, Ø90mm

2. Kap po kap površinski (trake Ø20, protoka 3 l/h/m, sa varijacijom protoka emitera

do 7,5%)

Organizacijom rada sistem je prilagođen neophodnoj fleksibilnosti i prilagodljivosti polja plodoredu i plodosmeni. Sistem fertigacije je koncipiran kao centralni sistem kod svakog bunara na kontrolnim jedinicama i lokalno na svakom hidrantu gde se povezuju tifoni i sistem kap po kap. Oprema za fertigaciju je dimenzionisana prema protoku, potrebnim koncetracijama sa pumpama sa direktnim ubrizgavanjem i elektronskom kontrolom rada. Vodosnabdevanje sistema za navodnjavanje zasniva se na zahvatanju podzemne vode, izgradnjom 6 bunara B-1 do B-6 , izdašnosti 20 l/s.

6. IZVOD IZ PLANSKOG AKTA

Izvod iz planskog akta područja treba dostaviti nosilac projekta prilikom podnošenja zahtjeva za izdavanje građevinske i ekološke dozvole.

7. INFORMACIJE O MOGUĆIM TEŠKOĆAMA NA KOJE JE

NAIŠAO NOSILAC PROJEKTA PRI PRIKUPLJANJU

PODATAKA

Tokom prikupljanja potrebnih informacija za izradu Plan upravljanja životnom sredinom i procjena uticaja na društvo projekta izrade sistema za navodnjavanje na lokalitetu Maglajani, Opština Laktaši, nije se naišlo na poteškoće.


8. NETEHNIČKI REZIME

Obuhvat projekta

Poljoprivredne površine „Maglajani“ obuhvataju ukupno 160 ha zemljišta koje čine integralni dio mnogo većeg područja koje se naziva Lijevče, na nadmorskoj visini od 108 metara i uklinjuje se između obronaka Kozare, Prosora i Motajice, kao i dviju rijeka Save i Vrbasa. Projektno područje nalazi se u ataru sela Aleksandrovac, 500 m istočno od magistralnog puta Banjaluka – Gradiška, a 4000m zapadno od toka rijeke Vrbas. Projektno područje se nalazi na površinama katastarskih parcela KO Maglajani: 5, 9, 6/2, 10, 11, 12, 41, 96, 839, 840, 841, 842, 843, 845, 847, 872, 873, 874/1, 874/2, 875, 876, 877, 878, 879, 884,1017, 1018, 1019; ogledno polje Savjetodavne službe Republike Srpske na katastarskim parcelama KO Maglajani 1122, i ogledno polje Instituta za poljoprivredu Republike Srpske na katarstarkim pacelama KO Maglajani 871, i dio parcele 5. Prema navedenim podacima realizacija planiranih projektnih aktivnosti u potpunosti se odvija isključivo na zemljištu koje je u vlasništvu Savjetodavne službe Republike Srpske i Poljoprivrednog Instituta Republike Srpske, bez uzurpacije i uticaja na parcele koje se ne nalaze u njihovom vlasništvu. Na južnoj granici projektnog područja nalaze se dva bunara za vodosnabdevanje Laktaša BM-1 i BM-2, tako da projektno područje dijelom zadire u zonu šire sanitarne zaštite i zonu uže sanitarne zaštite izvorišta Maglajani. Opis prethodno korištenih sistema za navodnjavanje Zbog promjenjivosti padavina i nedostatka vlage u ljetnom periodu proizvodnja jarih biljnih vrsta je znatno ograničena, ugrožena i praktično neisplativa bez primjene navodnjavanja. Imajući u vidu da na ovom zemljišnom kompleksu postoje adekvatni podzemni vodni resursi i mogućnost da se primjenjuje navodnjavanje, 2009. godine je izgrađen „improvizovani“ bunar dubine 8,5 m sa izdašnošću od svega 14 litara vode u sekundi. Sa ovog izvorišta – bunara se povremeno, preko dizel agregata, i prenosivog cjevovoda, navodnjava jedna manja površina. U fazi navodnjavanja na navodnjavanom zemljištu ostvaruju značajni rezultati proizvodnje i prinosa uzgajanih kultura, kako je količina vode ograničena a i dubina bunara mala u sušnim periodima nije moguće značajnije zahvatanje potrebnih količina vode za navodnjavanje ni na ovim malim površinama. Za ove namjene u proteklom periodu izvršene su određene analize i ispitivanja geoloških i hidrogeoloških karakteristika terena gdje je konstatovano da bi se izgradnjom dubljih bunara sa adekvatnom bunarskom konstrukcijom i dodatnom opremom (el. pumpama, transportnim cjevovodima, opremom na parcelama i sl.), mogle obezbijediti značajne dodatne količine vode za navodnjavanje cijelog kompleksa površine od 160 ha. Sa južne strane predmetnog kompleksa zemljišta (lokaliteta) u posjedu Instituta nalazi izvorište ‘’Maglajani’’ sa izgrađena dva bunara za vodosnabdjevanje dijela stanovništva opštine Laktaši. Ovo izvorište je ograničene izdašnosti, međutim manji dijelovi oglednih parcela Instituta nalaze se unutar uže i šire zone sanitarne zaštite te je Institut stoga dužan svoje aktivnosti uskladiti sa važećim propisima iz ove oblasti kroz mjere za izbor biljaka (livade) koje se mogu gajiti, i zabranu primjene pesticida i/ili mineralnih đubriva kao mogućih zagađivača poljoprivrednog zemljišta i podzemnih voda.


Potrebe za vodom

Koncepcija sistema za navodnjavanje zasnovana na biljnoj proizvodnji koja je bazirana na semenskoj proizvodnji ratarskih kulutura, prilagođena je tehnologiji proizvodnje, i uslovima na terenu. Analizom klimatskih parametara za obračun potrošnje vode po FAO 56 metodologiji, kao i analizom padavina za period 2005-2014 sa vjerovatnoćom pojave 95%, definisana je potrebna neto i bruto količina vode za navodnjavanje. Za analizu klimatskih parametara za potrebe navodnjavanja korišćeni su podaci sa meteorološke stanice Banjaluka i Gradiška za period 1991. – 2014., a period za padavine 2005. – 2014., i posebno padavine za 2015. godinu. Obračun potencijalne evapotranspiracije, efektivnih padavina, potrebe biljaka za vodom, programa navodnjavanja vršen je korišćenjem FAO metodologije:

Evaptranspiracija FAO-56 metod

Verovatnoća pojave padavina jednom u 10 godina (90%)

Efektivne padavine FAO IDP 25 – USDA SCS metod

Koeficijent kultre Kc – FAO IDP 66

Režim navodnjavanja bilansnom metodom korišćenjem CROPWATER 8.0, sa

dopunjavanjem vodenog rezervoara do poljskog vodnog kapaciteta, i

ispraženjejem do nivoa bez redukcije prinosa.

Opis mogućih uticaja Projekta

Uticaji u fazi izgradnje:

- Potencijalni negativni uticaj projekta uključuje: Štete uzrokovane radovima na

izgradnji od strane izvođača radova uključujući odlaganje iskopane zemlje i drugih materijala iz iskopa;

- Dugoročni rizik od kontaminacije površinskih i podzemnih voda; - Erozija zemljišta povezana sa postojećim praksama poljoprivredne proizvodnje.

Za potrebe izgradnje nasipa neophodno je prisustvo građevinske mehanizacije (rovokopača, buldožera) manjih gabarita i radnika na terenu, te uspostavljanje zone gradilišta. Glavni uticaji izgradnje će uključivati upravljanje iskopanom zemljom i građevinskim otpadom, te otpadnim vodama i gorivima i mazivima na gradilištu, ali također mogu uključivati:

- Ometanje pristupa i kretanja; - Poremećaj u odvijanju poljoprivrednih aktivnosti koje proizlaze iz pristupa

ograničenja, sabijanje tla i kopanja kanala; - Otpad, buku, blato i prašinu na lokaciji i na pristupnim saobraćajnicama; - Oštećenje stabala ili drugog rastinja na mjestu izvođenja radova; - Uznemiravanje životinjskog svijeta na i u blizini područja.

Uticaji u fazi korištenja

Pored mnogih značajnih koristi koje navodnjavanje ima u poljoprivrednoj proizvodnji, navodnjavanje može imati i neželjene posljedice, naročito ukoliko se nepravilno primjenjuje ili se primjenjuje u neodgovarajućim uslovima.


Potencijalni negativni uticaji koji su identificirani u fazi korištenja se odnose na: (i) probleme sa zabarivanjem, zaslanjivanjem i erozijom zemljišta, (ii) kvalitetom površinskih i podzemnih voda zbog agro-hemijskog zagađenja, (iii) te poremećaju ekološkog balansa u smislu pojave određenih vrsta štetočina i korova. Zabarivanje zemljišta nastaje kada nivo podzemne vode pređe kritičnu visinu koja je nepovoljna za razvoj većine poljoprivrednih kultura. Za rješavanje problema zabarivanja zemljišta potrebno je odvodnjavanje i primjena drugih agromelioracionih mjera. Zaslanjivanje zemljišta navodnjavanjem može nastati podizanjem nivoa podzemne vode koja je zaslanjena i kada se navodnjava vodom koja sadrži povećanu količinu soli, a naročito kada se primjenjuju velike zalivne norme. Primjena hemijskih sredstava u poljoprivredi uključujući primjenu fitofarmaceutskih sredstava i mineralnih i organskih đubriva transportnim mehanizmom procjeđivanja i površinskog oticanja mogu dospjeti u površinske vode i podzemne vode, te na taj način ugroziti njihov kvalitet. Nivo podzemne vode se nalazi relativno blizu ispod površine terena, te bi time eventualni uticaj bio značajniji. Većina sredstava za suzbijanje štetočina u poljoprivredi predstavlja opasne otrove za pčele i druge korisne insekte. Da bi se pri njihovoj primjeni izbjeglo trovanje pčela neophodno je primijeniti odgovarajuće mjere primjene ovih sredstva koje se odnose na vrijeme prskanja, vremenske prilike i odabir pesticida. Kod pripreme i nanošenja fitofarmaceutskih sredstava u slučaju neodgovarajuće zaštite korisnika može doći do trovanja. Rastvori pesticida mogu proći kroz kožu, disajne puteve (udisanje pare pesticida) ili probavni trakt (konzumiranje). Trovanja nisu samo akutne prirode (jednokratan unos velike količine, neposredan dodir s kožom), nego se mogu pojaviti i zbog dugotrajnog i ponavljajućeg nanošenja manjih količina, koje u primjeru jednokratnog unosa ne pokažu posljedice (hronična trovanja). Otpad koji nastaje od primjene pesticida se smatra opasnim otpadom, te se kao takav treba adekvatno privremeno skladištiti i odložiti u saradnji sa operaterima ovlaštenim za zbrinjavanje opasnog otpada.

Mogući uticaji na društvo

Na osnovu podataka prikupljenih tokom izrade ovog Plana tokom i nakon realizacije modernizacije i izgradnje sistema navodnjavanja na lokalitetu Maglajani neće biti trajnog ili privremenog preseljenje i izuzimanje zemljišta, zbog toga što je planirano da se sve aktivnosti odvijaju isključivo na zemljištu korisnika sistema tj. Polјoprivrednog instituta Republike Srpske i Polјoprivredne savjetodavne službe, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske, bez zadiranja u privatno vlasništvo individualnih proizvođača.

Opis predviđenih mjera za sprečavanje, smanjivanje ili uklanjanje štetnih uticaja Projekta

Mjere za ublažavanje u fazi prije izgradnje se odnose na ishodovanje svih relevantnih dozvola, te planiranje vezano za odabir najpovoljnije prostorne organizacije i načina izvođenja radova. Mjere za ublažavanje u fazi izgradnje uglavnom se odnose na implementaciju dobrih građevinskih praksi kako bi se izbjegli negativni uticaji na stabilnost tla, kvalitetu voda i zemljišta, te na nivo buke, kvalitet vazduha. Njihovo provođenje je odgovornost Izvođača radova i potrebno ih je, zajedno sa Planom praćenja stanja životne sredine uključiti u Ugovor sa izvođačem radova. Troškovi praćenja ovih mjera trebaju biti uključeni u troškove izgradnje, iako oni uglavnom uključuju mjere dobrog gazdovanja i obično ne zahtijevaju značajna finansijska sredstva.


Klijent i imenovani nadzorni inženjer nadziraće provođenje mjera ublažavanja i Plana praćenja. Popis dobrih građevinskih praksi i Plan upravljanja otpadom koji trebaju biti ugrađeni u Ugovor sa izvođačem radova su dati u Prilogu ovog dokumenta. Mjere za ublažavanje u fazi korištenja se odnose na ublažavanje negativnih uticaja koji mogu nastati kao posljedica neadekvatnog korištenja i održavanja izgrađenih objekata. Takođe, mjere za ublažavanje u fazi korištenje se odnose na ublažavanje negativnih uticaja koji mogu nastati kao posljedica neadekvatnog korištenja i održavanja sistema, te upotrebe fitofarmaceutskih sredstava.

Pozitivni uticaji projekta na upravljanje okolinom

Potencijalni pozitivni uticaji na životnu sredinu kroz implementaciju ovog projekta uključuju:

(i) bolji nadzor nad korištenjem vodnih resursa; (ii) racionalnije korištenje vodnih resursa kroz poboljšani rad i održavanje; (iii) smanjenje rizika od zagađivanja vode hemikalijama.

Dodatno zapošljavanje

U slučaju nezaposlenosti i siromaštva u projektnom području, izvori radne snage neće biti smanjeni. Ako se zapošljava iz grupe nezaposlenih ili zapošljavanje ima uticaj na nezaposlenost, projekat stvara društven koristi zbog smanjene društvene podrške ili pomoći nezaposlenima. To je slučaj i u ovom projektu navodnjavanja. Nastat će slijedeće društvene koristi od dodatnog zapošljavanja:

- Povećanje broja radnih mjesta tokom implementacije investicije (privremeni efekt); - Povećanje radnih mjesta zbog potrebe za obavljanjem poslova održavanja; - Nova radna mjesta kao posljedica ekonomskog razvoja koji je omogućen

implementacijom investicije.

9. ANALIZA POTREBA ZA JAČANJEM KAPACITETA I OBUKOM

Za implementaciju Plana upravljanja životnom sredinom zaduženi su:

u fazi planiranja i pripreme: predlagač projekta i projektant,

u fazi izgradnje: izvođač radova i izvođač nadzora,

u fazi korištenja: korisnici sistema navodnjavanja, odnosno Poljoprivredna dobra. Moguće je pretpostaviti da je odgovarajući nivo znanja i potrebnih vještina za projektovanje, izvođenje radova i izvođenje nadzora prisutan kod domaćih aktera te u tom smislu nije potrebno provoditi posebne mjere obrazovanja kadrova za implementaciju Plana upravljanja životnom sredinom u fazi planiranja i izgradnje. Također, korisnici sistema za navodnjavanje, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske i Polјoprivredni institut Republike Srpske imaju najveće nivoe obrazovanja vezano za upravljanje sistemima za navodnjavanje, kao i upravljanje štetočinama, tako da nije provoditi nove programe obuke vezano za:

1. elemente doziranja vode, 2. održivo korištenje sistema navodnjavanja kako bi se ostvarili maksimalni efekti,


3. korištenje dobrih poljoprivrednih praksi između ostalih onih koje se odnose na korištenje metoda integralnog suzbijanja štetočina i prihranjivanje zemljišta prirodnim i mineralnim đubrivima.

10. PREGLED POTREBA ZA DOZVOLAMA

Organ nadležan za procjenu uticaja na životnu sredinu – Ekološke procjene su u nadležnosti Ministrastva prostornog planiranja, građevinarstva i ekologije RS. Procjene uticaja na životnu sredinu u RS se rade u sklopu procedure izdavanja ekološke dozvole. U cilјu dobijanja ekološke dozvole za projekat izgradnje sistema za navodnjavanje na lokalitetu Maglajani, Opština Laktaši, u okviru izrade tehničke dokumentacije neophodno je obratiti se Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske sa dokumentacijom definisanom odredbama člana 64. Zakona o zaštiti životne sredine (Sl. glasnik RS, br. 71/12). Ovo je potrebno zbog toga što predmetni projekat prema odredbama Pravilnika o projektima za koje se sprovodi procjena uticaja na životnu sredinu i kriterijumima za odlučivanje o potrebi sprovođenja i obimu procjene uticaja na životnu sredinu (Sl. glasnik RS, br. 124/12) spada u red projekata za koje resorno Ministarstvo u pojedinačnim slučajevima odlučuje o potrebi sprovođenja procjene uticaja. Ako Ministarstvo odluči da je potrebno raditi procjenu uticaja na životnu sredinu o tome donosi rješenje i nalaže nosiocu projekta da najkasnije u roku od šest mjeseci od dobijanja rješenja podnese zahtjev ovlašćenoj organizaciji za izradu studije uticaja, za aktivnosti određene Lokacijskim uslovima i tim rješenjem. Javna ustanova „Vode Srpske“ je nadležna za izdavanje vodoprivredne saglasnosti čiji uslovi čine sastavni dio ekološke dozvole. U skladu sa propisima RS o prostornom uređenju i građenju, za projekte izgradnje sistema navodnjavanja potrebno je pribaviti odgovarajuće akte iz oblasti građenja i to urbanističku saglasnost, građevinsku dozvolu i upotrebnu dozvolu. Za projekte rekonstrukcije sistema navodnjavanja potrebno je pribaviti građevinsku i upotrebnu dozvolu. Također, ova vrsta projekta podliježe proceduri davanja koncesije za crpljenje vode u svrhu navodnjavanja, koja je u RS, uređena Zakonom o koncesijama („Službeni glasnik RS“ br. 59/13). Naredna tabela daje sažetak svih potrebnih instrumenata za predloženi projekat izrade sistema za navodnjavanje na lokalitetu Maglajani, Opština Laktaši. Važno je naglasiti da podnosilac zahtjeva za vodne akte, koncesiju za vodozahvat te dozvole u skladu sa propisima o građenju jeste budući korisnik sistema. Tabela 14 Instrumenti potrebni u skladu sa procedurama SB i zakonima RS

Podprojekat Kategorija prema SB

Instrument ekološke procjene

Instrument u skladu sa propisima o vodama

Instrumentu skladu sa

propisima o građenju

Izgradnja sistema za navodnjavanje na lokalitetu Maglajani, Opština Laktaši

B

Procjena uticaja na životnu sredinu,

Zahtjev za izdavanje

ekološke dozvole

Vodni akti Koncesija na pravo korištenja voda za

navodnjavanje

Urbanistička saglasnost

Dozvola za građenje Dozvola za upotrebu


11. ANALIZA O OPCIJAMA ZA SPREMNOST U SLUČAJU

INCIDENTNIH SITUACIJA

Pod incidentnim situacijama mogu se smatrati nepovoljni događaji nastali tokom eksploatacije sistema, bilo zbog havarija, ili zbog djelovanja više sile. Sa gledišta planiranog sistema posebno bitno incidentno izlivanja naftnih derivata, koje može da dođe u fazi izgradnje, uslijed neispravne građevinske mehanizacije ili u toku manipulacije ovim materijama. Zbog toga je neophodno predvidjeti i sprovesti mjere i procedure u slučaju incidentnih situacija u toku izgradnje. U toku izrade projekta navodnjavanja na lokalitetu Maglajana, Opština Laktaši, efekti ovakvih incidentnih situacija se moraju predvidjeti i u skladu sa tim uključiti odgovarajuća tehnička rješenja.

12. JAVNA RASPRAVA

13. PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM

Plan upravljanja otpadom dat je u Prilogu 1.

14. PRILOZI

PRILOG BR 1 Plana upravljanja životnom sredinom i procjena uticaja na društvo | 1

PRILOG BR. 1: PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM


1. UVOD Upravljanje otpadom je provođenje propisanih mjera postupanja sa otpadom u okviru sakupljanja, transporta, skladištenja, ponovnog iskorištenja i odlaganja otpada, uključujući i nadzor nad tim aktivnostima. U skladu sa članom 22 Zakona o upravljanju otpadom („Sl. glasnik RS“ 111/13, operator postrojenja za koje je potrebna ekološka dozvola izrađuje Plan o upravljanju otpadom. U skladu sa članom 22. Zakona o upravljanju otpadom (»Službeni glasnik Republike Srpske« br. 111/13) odgovorno lice postrojenja za koja je prema Zakonu o zaštiti životne sredine potrebna ekološka dozvola, mora odrediti lice koje će vršiti poslove koordinisanja upravljanja otpadom - koordinatoara za otpad. U cilju potpunog razumijevanja ovog Plana, u nastavku se daju pojašnjenja osnovnih pojmova koja se koriste, a proizlaze iz Zakona o upravljanju otpadom:

- “otpad” znači sve materije ili predmete koje imalac odlaže, namjerava odložiti ili mora odložiti u skladu sa jednom od kategorija navedenih u podzakonskom aktu kojeg donosi ministar nadležan za zaštitu životne sredine, a nalaze se u Katalogu otpada usvojenom u posebnom zakonskom propisu; („Sl. Glasnik RS“ 111/13);

- "komunalni otpad" - znači iz domaćinstva i ostali otpad, koji je po svojoj prirodi ili sastavu sličan otpadu iz domaćinstva;

- "opasni otpad" - znači otpad koji je utvrđen posebnim propisom i koji ima jednu ili više karakteristika datih u podzakonskom aktu koji donosi ministar nadležan za zaštitu životne sredine koje uzrokuju opasnost po zdravlje ljudi i životnu sredinu, po svom porijeklu, sastavu ili koncentraciji, kao i otpad koji je naveden u katalogu otpada kao opasni otpad i regulisan posebnim propisima;

- "neopasni otpad" - znači otpad koji nije definisan kao "opasni otpad"; - "inertni otpad" - znači otpad koji nije podložan značajnim fizičkim, hemijskim ili

biološkim promjenama. Inertni otpad se neće rastvarati, spaljivati ili na drugi način fizički i hemijski obrađivati, biološki razgrađivati ili nepovoljno uticati na druge supstance sa kojima dolazi u kontakt na način da prouzrokuje zagađenje životne sredine ili ugrožavanje zdravlja ljudi;

- "imalac" znači svako fizičko ili pravno lice, koje posjeduje otpad; - "proizvođač" je pravno ili fizičko lice čijom djelatnošću se proizvodi otpad ili pravno

ili fizičko lice koje obavlja predtretman, sortiranje ili druge operacije koje dovode do promjena fizičkih karakteristika ili sastava otpada;

- "pravno ili fizičko lice" je fizičko ili pravno lice odgovorno za bilo koju vrstu djelatnosti upravljanja otpadom;

- "upravljanje otpadom" – je sistem djelatnosti i radnji koji podrazumijevaju prevenciju nastanka otpada, smanjivanje količine otpada i njegovih opasnih karakteristika, tretman otpada, planiranje i kontrolu djelatnosti i procesa upravljanja otpadom, transport otpada, uspostavljanje, rad, zatvaranje i održavanje uređaja za tretman otpada nakon zatvaranja, monitoring, savjetovanje i obrazovanje u vezi djelatnosti i radnji upravljanja otpadom.

2. UPRAVLJANJE OTPADOM U FAZI IZGRADNJE 2.1. Klasifikacija otpada koji se javlja u fazi izgradnje i uklanjanja objekta U nastavku se određuje klasifikacijski spisak svih vrsta otpada koje mogu nastati u toku pripreme, uređenja i zatvaranja gradilišta u toku građenja i u fazi zatvaranja objekta. Za svaku kategoriju daju se smjernice za postupanje odnosno, načine sakupljanja, prijevoza, prerade i odstranjivanja otpada.


Tabela 1 Klasifikacija otpada koji se javlja u toku izgradnje

Br. Grupa Šifra

Neopasni otpad

1. OPŠTINSKI OTPAD

1.1. Miješani opštinski otpad 20 03 01

1.2. Papir i karton 20 01 01

1.3. Plastika 20 01 39

1.4. Drvo 20 01 38

2. GUME

2.1. Potrošene gume 16 01 03

3. GVOŽĐE

3.1. Struganje i obrada ferometala 12 01 01

3.2. Struganje i obrada obojenih metala 12 01 03

3.3. Gvožđe i čelik 17 04 05

4. GRAĐEVINSKI OTPAD I OTPAD OD RUŠENJA

4.1. Beton 17 01 01

4.2. Cigle 17 01 02

4.3. Pločice i keramika 17 01 03

Mješavina betona, opeke i keramičkih pločica koje ne sadrže opasne materije

17 01 07

4.4. Drvo, staklo i plastika 17 02 01, 02 i 03

Zemlja i kamenje, iskopana zemlja radom bagera 17 05 04 i 06

4.5. Izolacioni materijali 17 06 04

4.6. Miješani otpad od građenja i rušenja drugačiji od onih navedenih pod 17 09 01, 17 09 02 i 17 09 03

Opasni otpad

1.0. OTPADNA ULJA, BITUMEN,SUPSTANCE KOJE SADRŽE ULJA

1.1. Mješavine bitumena koje sadrže katran od uglja 17 03 01*

1.2. Biorazgradiva hidraulična ulja 13 01 12*

1.3. Mašinska ulja 13 02 06* i 07*

1.4. Ambalaža koja sadrži ostatke opasnih materija ili su kontaminirane sa štetnim tvarima

15 01 10*

1.5. Olovne baterije 16 06 01*

1.6. Apsorbenti, materijali za filtere, krpe za brisanje, zaštitna odjeća, koji su kontaminirani opasnim supstancama

15 02 02*

1.7. Neorganska sredstva za zaštitu drva 03 02 04*

1.8. Otpad nastao iz primjene i uklanjanja boja i lakova 08 01 11*, 13*, 15*,17*,19* i 21*

1.9. Mješavina ulja i masti iz uljnih/vodnih separatora 19 08 10*

1.10. Sintetička ulja za prenos toplote 13 03 08*

2.2. Plan upravljanja otpadom u fazi izgradnje i uklanjanja objekta Metode prikupljanja, skladištenja i rukovanja sa otpadom Cilj selektivnog prikupljanja, skladištenja i rukovanja otpadom je spriječiti ugrožavanje čovjekova zdravlja i životne sredine, a posebno ispuštanje štetnih materija u vode i tlo. Skupljanje i skladištenje otpada će biti organizovano na prostoru gradilišta, a temelji se na osnovnim načelima upravljanja otpadom:

- Načelu odvojenog prikupljanja, - Prevencije, - Reciklaže.


Otpad nastao na području gradilišta će se skupljati selektivno, odnosno u odvojenim posudama u skladu sa klasifikacijom otpada. Sakupljani otpad se ne smije spaljivati na licu mjesta na otvorenom. Osnovni princip je odvajanje opasnog od neopasnog otpada, zatim odvajanje građevinskog od ostalih kategorija, te posebno odvajanje otpada koji se može reciklirati. Opasni otpad i njihova ambalaža moraju biti označeni u skladu sa propisima koji uređuju označavanje opasnih stvari. Opasni otpad treba skupljati i sortirati po kategorijama koje su definisane u gornjoj tabeli. Otpadna ulja treba skupljati i čuvati odvojeno. Zabranjeno je izlijevanje otpadnih ulja u površinske i podzemne rijeke, kanalizaciju ili na tla, što važi i za tvari u kojima su mineralna ili sintetička ulja. Skladištenje ili čuvanje razdvojenog otpada se izvodi na za to posebno određenim mjestima u odgovarajuće kontejnere:

- Kontejner za opasni otpad- miješani opasni otpad (15 01 10*, 16 06 01*, 15 02 02*, 08 01 11*, 13*, 15*, 17*, 19* i 21*, 03 02 04*),

- Kontejner za neopasni otpad- miješani opštinski otpad (20 03 01), - Kontejner za neopasni otpad- miješani ambalažni otpad koji se može reciklirati (20

01 01 , 38 i 39), - Kontejner za neopasni otpad – miješani metalni otpad koji se može reciklirati (12

01 i 03 i 17 04 05). Kontejneri moraju biti proizvedeni za navedene namjerne, iz kojih materijali ne smiju curiti. Svaki kontejner mora biti odgovarajuće označen. Skupljena otpadna ulja (13 02 06* i 07*) će se skladištiti u burad ili druge odgovarajuće posude, tako da ne može doći do isticanja. Servisiranje vozila se smije odvijati isključivo na servisnom platou koji je udaljen od vodotoka i osjetljivih područja, gdje će se pozicionirati i burad za čuvanje otpadnih ulja. Za zbrinjavanje kategorija građevinskog otpada, Izvođač treba predvidjeti privremene i trajne lokacije za deponovanje duž gradilišta, u zoni građenja i na posebnoj lokaciji. Privremene deponije potrebne su za deponovnje humusa, iskopanih materijala, kao i za manje količine tamponskog materijala i kamenih frakcija. Izvođač je dužan identifikovati lokacije za stalno i privremeno deponovanje te ishodovati sve potrebne saglasnosti. Odvoz otpada Proizvođač otpada će sav selektivno prikupljeni otpad predati ovlaštenim preduzećima za prikupljanje, transport i preradu otpada u skladu sa Zakonom o otpadu („Sl. glasnik RS“ 111/13). U postupku traženje najbolje ponude za odvoz (opasnog) otpada proizvođač će od ponuđača zatražiti dokaz o registraciji za obavljanje poslova upravljanja otpadom u skladu sa odgovarajućim propisima. Izvođač će potpisati ugovor sa odabranom firmom.


Vođenje evidencije Proizvođač otpada će voditi evidenciju o vrsti i količinama otpada koji proizvede. Evidencija podrazumijeva sljedeće podatke:

- Podaci o proizvedenom otpadu i uzrocima njihova nastanka; - Skladištenje otpada; - Uklanjanje otpada.

Proizvođač će za svaku pošiljku otpada pripremiti evidencijski list u dva primjerka, čiji jedan primjerak predaje Preduzeću za prikupljanje, transport i preradu otpada, a jedan čuva u vlastitoj arhivi. Evidencijske liste predanog otpada treba čuvati u stalnom uredu Izvođača a kopiju na privremenim lokacijama radi inspekcije. Odgovornost Izvođač je dužan imenovati lice koje će biti odgovorno za poslove nadzora nad upravljanjem otpada na gradilištu (koordinatora za otpad). 3. UPRAVLJANJE OTPADOM U FAZI KORIŠTENJA 3.1. Klasifikacija otpada koji se javlja u fazi korištenja U fazi korištenja otpad se javlja kod održavanja pumpnih stanica ili drugih objekata sistema npr. u slučaju potrebe za zamjenom cijevi radi kvarova, pucanja ili sličnog. Pumpne stanice su predviđene kao automatske bez posade, tako da jedini otpad koji se može javiti je otpad nastao od održavanja elektroenergetske opreme i pumpi za vodu. U nastavku se prezentiraju vrste otpada koji nastaje na pojedinim lokacijama u toku korištenja. Tabela 2 Klasifikacija otpada koji se javlja u toku korištenja sistema

Br. Grupa Šifra

Neopasni otpad

1. OPŠTINSKI OTPAD

1.1. Miješani opštinski otpad 20 03 01

2. GRAĐEVINSKI OTPAD I OTPAD OD RUŠENJA

2.1. Plastika 17 02 03

2.2. Zemlja i kamenje, iskopana zemlja radom bagera 17 05 04 i 06

Opasni otpad

1.0. OTPADNA ULJA, BITUMEN,SUPSTANCE KOJE SADRŽE ULJA

1.1. Mašinska ulja 13 02 06* i 07*

1.2. Ambalaža koja sadrži ostatke opasnih materija ili su kontaminirane sa štetnim tvarima

15 01 10*

1.3. Apsorbenti, materijali za filtere, krpe za brisanje, zaštitna odjeća, koji su kontaminirani opasnim supstancama

15 02 02*


3.2. Upravljanje otpadom u fazi korištenja Skupljanje i skladištenje otpada će se i u ovom slučaju temeljit će na načelima prevencije i odvojenog prikupljanja. Upravljanje otpadom prezentira se kao što slijedi: U fazi rada i održavanja sistema moguće je da će doći do pojave taloga u kanalima za odvodnjavanje (talozi od pranja i čišćenja 02 01 01) koje je potrebno redovno čistiti i odložiti na adekvatan način. Ovaj otpad koji se uglavnom sastoji od zemlje i otpadnih biljnih tkiva treba tretirati zajedno sa otpadnim biljnim tkivima. Prilikom redovnog održavanja elektroenergetske opreme i pumpi za vodu u pumpnim stanicama nastaje otpad u vidu zamašćenih i zauljenih krpi, otpadnih ulja i drugo, označen kao 15 02 02* u Tabeli 1. Ovaj otpad treba prikupiti, selektirati i privremeno odložiti na lokaciji planiranih objekata za vrijeme trajanja održavanja. Za čuvanje skupljenih otpadnih ulja (13 02 06* i 07*), koja spadaju u opasni otpad, nabavit će se burad ili druge odgovarajuće posude, propisno označene, tako da ne može doći do zagađenja okoliša. Ovako prikupljen otpad plasirati preduzećima koja se bave zbrinjavanjem ove vrste otpada sa kojim korisnici sistema. U slučaju mjestimične pojave curenja ulja i masti, iste treba odstraniti krpom, a zauljene krpe privremeno odložiti u metalnu burad. Mast koja se mjestimično odstranjuje sa opreme, zbog pojave mehaničkih čestica ili zbog zamjene, treba odstraniti na isti način. Prilikom izvođenja radova kod zamjene cijevi u slučaju kvarova, pucanja cijevi ili sličnog zemljani sloj (17 05 04 i 06) posebno deponirati i nakon postavljanja cijevi vratiti. Eventualni višak materijala nakon sanacije potrebno je deponovati na unaprijed predviđenim lokacijama, do odvoza na deponiju. Sakupljani otpad se ne smije spaljivati na licu mjesta na otvorenom. Odvoz otpada Za odvoz i zbrinjavanje svih nastalih vrsta otpada potrebno je sklopiti ugovore sa preduzećima koje imaju ishođene sve potrebne dozvole za upravljanje otpadom. Proizvođač otpada će sav (selektivno) prikupljeni otpad predati operatoru, odnosno ovlaštenim preduzećima za prikupljanje, transport i preradu otpada u skladu sa Uredbom o selektivnom prikupljanju, pakovanju i označavanju otpada, koja preuzimaju obvezu transporta do konačne prerade otpada, odnosno konačnog zbrinjavanja. Konačno zbrinjavanju komunalnog otpada će se vršiti redovno na općinskoj/regionalnoj deponiji kamionima opštinskog javnog komunalnog preduzeća prema ugovoru koji treba sklopiti sa njima. Opasni otpad će se predavati ovlaštenim operaterima za opasni otpad. U toku transporta mora biti označen i pakiran u skladu sa posebnim propisom. Prijevoz opasnog otpada mora biti usklađen sa općim zahtjevima za prijevoz opasnih roba. Transport opasnog otpada bit će praćen odgovarajućom dokumentacijom utvrđenom u skladu sa Pravilnikom o kategorijama otpada, karakteristikama koje ga svrstavaju u opasni otpad, djelatnostima povrata komponenti i odlaganja otpada. Vođenje evidencije Korisnika sistema će voditi evidenciju o nastajanju svih vrsta otpada na lokaciji. Potrebno je voditi zapise o vrsti i količinama otpada. Proizvođač će za svaku pošiljku otpada pripremiti evidencijski list u dva primjerka, čiji jedan primjerak predaje ovlaštenom preduzeću a jedan čuva u vlastitoj arhivi. Na osnovu pohranjenih dokumenata se lako utvrđuje tačna količina predanog opasnog i neopasnih otpada.


PRILOG BR. 2: DOBRE GRAĐEVINSKE PRAKSE


Zahtjevi u pogledu dobrih građevinskih praksi koji će biti uključeni u Ugovor o izvođenju radova su slijedeći: Opšti zahtjevi:

- Izvođači će biti dužni slijediti praksu dobre okolišne gradnje u svim građevinskim djelatnostima, te smanjiti na najmanju moguću mjeru štete nanesene vegetaciji, tlu, podzemnim vodama, površinskim vodama, krajoliku, kao i uznemiravanje naselja i lokalnih komunikacija.

- Primjena zaštite okoliša i mjera za ublažavanje, kao i monitoring, provodit će se paralelno s građevinskim aktivnostima. Oni će početi u trenutku kada se radnici, oprema i/ili materijal smjeste na gradilište, a završit će s prestankom građevinskih radova, kada svi radnici, oprema i/ili materijal napuste gradilište i kada okoliš bude vraćen u prvobitno stanje.

- Izvođač ima obvezu da imenuje koordinatora za zaštitu na radu i zaštitu okoliša koji će biti odgovoran za osiguranje usklađenosti sa zakonima i ciljevima zaštite okoliša, sigurnosti na radu i zaštite od požara.

- Izvođač treba osigurati red, disciplinu i profesionalnu odgovornost svih zaposlenika na gradilištima. Rad i boravak moraju biti ograničeni isključivo na zonu građevinskih radova, a štetu na privatnom vlasništvu, zemljištu i usjevima treba izbjegavati. Treba osigurati redovne kontakte s predstavnicima lokalnih stanovnika (mjesnih zajednica) sa svrhom razmjene informacija ili radi pronalaženja rješenja za eventualne sporove (nastale povredom prava vlasništva, oštećenjima prilikom građevinskih radova, itd.).

Snabdijevanje i prevoz materijala

- Prilikom kupovine materijala za izgradnju nasipa za odbranu od poplava, Izvođač će odabrati proizvođača/dobavljača koji radi u skladu s važećom okolišnom dozvolom, ukoliko mu je ista potrebna u skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine RS („Službeni glasnik RS“ br. 71/12), ili drugim okolišnim standardima koji su priznati u BiH i/ili EU.

- U cilju sprječavanja emisije prašine, Izvođač je dužan prevoziti asfalt, šljunak, kamen, zemlju i drugi materijal u kamionima prekrivenim ceradom. Prevoz kamena i šljunka vrši se u vlažnom stanju. Brzina vozila ne smije prelaziti 30 km/h. Izvođač će izbjegavati nepotrebne vožnje.

Organizacija gradilišta

- Izgradnja bi trebala početi (ako je moguće) u doba godine kada se mogu koristiti prednosti suhog tla, tj. kada je zbijanje i degradacija kroz korištenje na minimalnoj razini.

- Koristit će se odgovarajuće mašine i/ili zaštitne ploče koje bi mogle spriječiti zbijanja tokom uklanjanja zemljišta, npr. korištenjem tračnica ili pneumatika niskog tlaka na mjestima koja ukazuju na mogućnost zbijanja. Koristit će se odgovarajući postupci za odvojeno uklanjanje, rukovanje, skladištenje i zamjenu humusa i podzemlje.

- Izvođač će uspostaviti privremeno odlagalište za građevinski materijal, prostor za ispiranje pumpi za beton i miješalica, te prostor za pranje auto-guma s odgovarajućim sredstvom za čišćenje. Privremena odlagališta za iskopni materijalom (zemlja) bit će smanjen na maksimalno 2 m visine, kako bi se spriječilo zbijanje uzrokovano težinom zemlje, a vrijeme čuvanja će se smanjiti na minimum.

- Izvođač će osigurati da je sva građevinska oprema licencirana i odobrena u skladu s lokalnim propisima, i ako je moguće, certificirana u skladu sa standardima EU.

- Izvođač radova dužan je koristiti moderne mašine i vozila koji zadovoljavaju okolišne standarde u pogledu emisije štetnih gasova (potpuno izgaranje). Također će koristiti filtere za smanjenje emisije čestica čađi, i gorivo sa povoljnom hemijskom strukturom (nizak sadržaj sumpora) i učinkovito/sigurno pretakanje.


- Izvođač radova dužan je koristiti moderne mašine i vozila koji predstavljaju izvore buke (motor, ispušni sistem). Ovo uglavnom podrazumijeva nabavku novih mašina ili provođenje mjera za ugradnju dodatne zvučne izolacije, kao i njeno konstantno održavanje. Osim toga, preporučuje se da mašine jedino trebaju raditi u razdoblju 07-17 sati na svim dionicama trase čija udaljenost od najbliže stambene kuće iznosi manje od 60 m.

- Izvođač radova dužan je koristiti biorazgradiva maziva i ulja za mjenjače. Održavanje, punjenje i čišćenje mašina mora biti obavljeno izvan gradilišta i izvan područja s površinskom vodom.

- Izvođač će odrediti i slijediti kontrolne mjere za prašinu koja nastaje tokom rukovanja s opremom i/ili prilikom radova na obnovi. Izvođač mora dostaviti plan u kojem su predloženi putevi za prevoz materijala, a također treba dati izjave o predloženoj metodi za kontrolu prašine na mjestima gdje se ne može izbjeći prevoz kroz naselja.

- Izraditi projekt organizacije gradilišta sa odgovarajućim rješenjima za odvodnju i tretman sanitarnih otpadnih voda, kao i oborinske vode iz zone gradilišta. Odvoditi korištenu vodu sa gradilišta sa odgovarajućim kanalizacionim sistemima, po potrebi sakupljati u vodonepropusnim spremnicima i tretirati na propisani način (bilo na licu mjesta, ili na udaljenoj lokaciji), a prije ispuštanja u recipijent ili sistem gradske kanalizacije.

- Izvođač će osigurati da se parkirna mjesta mašina i vozila te smještajni kontejneri radnika ne nalaze unutar šumskih područja, da ne utječu na vodotoke i ne utječu na ugroženu floru i faunu.

- Izvođač će osigurati zaštitu područja koja su osjetljiva na eroziju s agentima stabilizacije (privremene brane, ograde, jame) i presađivanje nakon završetka građevinskih radova.

Izvođenje građevinskih radova

- Kako se ne bi ugrozila stabilnost tla, na nestabilnim ili uslovno stabilnim terenima, građevinski radovi će se obavljati u kraćim intervalima.

- Tokom izvođenja zemljanih radova, humusni sloj će se odlagati na hrpe koje neće biti više od 2 m i bit će zaštićen od zagađenja kako bi zadržao svoju plodnost.

- U cilju smanjenja negativnih uticaja na rijeku i riječne obale na minimum, aktivnosti na izgradnji koje se vrše na ili u blizini površinskih vodnih tijela, trebaju se provoditi u vrijeme sezone malih voda, koja je najčešće u razdoblju od jula do septembra. Preporučuje se da se ovo uzme u obzir prilikom pripreme rasporeda aktivnosti.

- Sva rukovanja sa naftom i njenim derivatima u procesu izgradnje i nabavke mašina, obavljaju se uz najveće mjere zaštite radi izbjegavanja prolijevanja. Sva ambalaža za naftu i ostale naftne derivate mora biti sakupljena i odnesena na kontrolirano odlagalište Izvođača, odakle će biti odvezeni od strane ovlaštenog komunalnog poduzeća. U slučaju nesreća, izlijevanja goriva ili maziva u okoliš, potrebne su hitne intervencije u skladu s postupcima za ispuštanje goriva i maziva.

- Mašine i vozila se neće prati u zoni radova. - Otpadne vode iz WC-a radnika neće biti ispuštene u zemlju niti u vodotoke. - Otpadom će se upravljati u skladu sa Planom upravljanja otpadom (detalji su dati u

nastavku). - Odlaganje iskopanog materijala i bilo kakvog drugog čvrstog otpada u vodotoke bit

će zabranjeno. - Izvođač će provesti odgovarajuće mjere kontrole prometa, u skladu sa zakonom,

za vrijeme trajanja ugovora, i takve mjere moraju najprije biti odobrene od strane Nadzornog inženjera. Mjere za upravljanja sigurnosti u prometu će uključivati privremenu rasvjetu i odgovarajuću signalizaciju tokom kopanja i radova na rehabilitaciji.

- Izvođač treba imenovati stalno osoblje koji će biti angažirano na pitanjima sigurnosti u prometu, te će biti odgovorno za provedbu mjera sigurnosti prometa i provedbu prometnih mjera koje su propisane državnim zakonima, a koje će


uključivati: (I) pregled stanja i položaja opreme za kontrolu prometa u upotrebi, (II) pregled nacrta - dio koji se odnosi na opremu za kontrolu prometa koja je potrebna za osiguranje sigurnog i učinkovitog protoka prometa, (III) ispravka svih prometnih nedostatka gdje je to primjenjivo, (IV) kontrola radnih zona, rukovanje opremom i skladištenje, rukovanje materijalom i skladištenje vezano uz sigurnost u prometu.

- Izvođač ne smije ostaviti iskopane rovove bez nadzora, te mora ograditi i označiti sve otvorene rovove kako bi se spriječile eventualne nesreće.

Organizacija gradilišta nakon završetka radova

- Izvođač također mora ukloniti sve posebne objekte i mjesta koja se koriste kao podrška izgradnji uključujući privremene zgrade i njihove temelje, privremene instalacije (elektro, vodne i kanalizacijske instalacije) i opremu (bazen za sedimentaciju), vraćanje privremenih cesta u prvobitno stanje (posebno u šumskom području i na privatnoj imovini), i radnih površina, uklanjanje ograde, znakova i obavijesti.

- Izvođač će ukloniti sav građevinski otpad. - Sva građevinska područja i ostala područja koja su bila pod uticajem tokom

izgradnje, vratit će se u prvobitno stanje, ovisno o budućem korištenju zemljišta. - Aktivnosti na vraćanju u prvobitno stanje će započeti odmah nakon zakopavanja

cijevi. - Građevinsko područje se mora zasaditi vrstama sačuvanim u tresetu i dopunjeno

odgovarajućim materijalom, ako je potrebno. - Poljoprivredne površine moraju se vratiti u stanje koje je prikladno za

zemljoposjednika kako bi mogli ponovno saditi vlastite zasade


PRILOG BR. 3: DETALJNA ANALIZA DRUŠTVENE PROCJENE


Tokom pripreme socioloških istraživanja i same lokacije planiranih aktivnosti identifikovani su ključni akteri:

1. Opština Laktaši, 2. KP Budućnost a.d., 3. Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i

vodoprivrede Republike Srpske i 4. Polјoprivredni institut Republike Srpske.

Za potrebe predmetnih istraživanja intervjuisali smo predstavnike identifikovanih ključnih aktera i saznali njihove stavove koje navodimo u nastavku, a odnose se na društvne i sociološke komponente planiranih projektnih aktivnosti.

S obzirom da na projektnoj lokaciji ne postoje naseljena mjesta i zemljište u privatnom vlasništvu koje bi moglo biti ugroženo realizacijom projektnih aktivnosti, a procjenom uticaja nisu identifikovani bilo kakvi uticaji projekta koji bi mogli imati interakciju sa najbližim stanovništvom i njihovim posjedima, nije bilo potrebe da se prikupljaju i njihovi stavovi. Zbog toga su za potrebe socioloških istraživanja prikupljeni samo stavovi identifikovanih ključnih aktera, bez anketiranja stanovništva, jer ga i nema na projektnoj lokaciji.

1.2. Intervjui U okviru kvalitativnog istraživanja, na projektnoj lokacije Maglajani sprovedeni su individualni intervjui sa četiri ključna aktera: predstavnicima Opštine Laktaši, gospodinom Slavkom Knežićem, KP Budućnost a.d., gospodinom Milovanom Bajićem, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske, gospodinom Aleksandrom Majkićem i Polјoprivrednog instituta RS, gospodinom Dejanom Simićem.

Radi lakšeg poređenja i formiranja jasnije slike o trenutnom stanju na predmetnom području projektne lokacije Maglajani, o mišljenjima i saznanjima o planiranom projektu navodnjavanja, imovinsko-pravnim problemima sa kojima bi se projekat mogao suočiti i prema njima mogućim rješenjima, u narednoj sekciji predstavićemo istovremeno odgovore gore pomenutih predstavnika.

Kako bi ste opisali dosadašnju saradnju između predstavnika Opštine Laktaši, predstavnika KP Budućnost a.d., Polјoprivredne savjetodavne službe, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske i Polјoprivrednog instituta RS?

„Saradnja sa JKP "Budućnost" Laktaši, Ministarstvom polјoprivrede i Polјoprivrednim institutom RS dobra. Saradnja sa polјoprivrednom savjetodavnom službom RS, mora biti bolјa i konkretnija“.... (Slavko Knežić, Opština Laktaši).

„Obzirom da smo javna ustanova od nacionalnog značaja i da je naš osnivač

Vlada Republike Srpske, sa gore navedenim institucijama imamo izuzetnu saradnju po svim pitanjima vezanim za naš i njihov djelokrug rada“.... (Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Korektna saradnja, bez većih problema“.... (Aleksandar Majkić, Polјoprivredna

savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).


„Imamo saradnju sa Opštinom Laktaši. Mi imamo obavezu, jer smo preduzeće koje je Opština formirala, ona je većinski vlasnik. Što se tiče Poljoprivredne savjetodavne službe ne sarađujemo nešto posebno, ali se konsultujemo u radu“....(Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.). Da li možete dati ocijenu postojećeg stanja polјoprivredne proizvodnje na projektnoj lokaciji, planiranoj za navodnjavanje i glavne probleme sa kojima se proizvođači susreću?

„Postojeće stanje polјoprivredne proizvodnje na projektnoj lokaciji je zadovolјavajući. Najveći problem je u tome što se zemlјište koje obrađuje Polјoprivredni institut nalazi u zoni izvorišta za vodosnabdjevanje u Maglajanima, gdje je ograničena upotreba pesticida i mineralnih đubriva“.... (Slavko Knežić, Opština Laktaši).

„Poljoprivredna proizvodnja prvenstveno sjemenskih usjeva različitih biljnih vrsta

na projektnoj lokaciji izuzetno je ugrožena sve češćom pojavom suša i ekstremno visokih temperatura vazduha. Takođe, zbog heterogenosti i skeletnosti zemljišta, koje je karakteristično za ovo područje, ostvarivanje željenih i mogućih prinosa poljoprivrednih usjeva različite namjene nezamislivo je bez obezbeđivanja potrebnih količina vode u pojedinim fazama rasta i razvoja usjeva“... (Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Radi se o zemlјištu srednjeg kvaliteta koje bi se moralo u narednim godinama

meliorativnim mjerama popravlјati, ali najveći problem je nedostatak vode u sušnim periodima. Ovaj problem je ujedno limitirajući za bilo kakvu ozbilјnu bilјnu proizvodnju“... (Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).

„Znamo da je to Institut, da se tu studenti obučavaju, da su ogledne parcele,da to nije gazdinstvo koje ima neke druge ciljeve, neku drugu proizvodnju, nego baš tog karaktera čime se bave. Bila je tu parcela, ograda za rasadnik nekog voća ali je to sad trenutno uklonjeno. To je bilo ograđeno i uzduž su bile sve sadnice, toga više nema sad stoji samo parcela. Mislim da je pozitivno što je to tu bilo, ne znamo zašto su uklonili. “....(Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.). Za slučaj da ne postoje ili ne bude izgrađen planirani sistem za navodnjavanje na projektnoj lokaciji, po Vašem mišlјenju šta bi bili najveći potencijali za eksploataciju predmetnog područja?

„Za polјoprivredno zemlјište koje nije u obuhvatu zaštitnih zona izvorišta u Maglajanima veći dio je privatni posjed i većina polјoprivrednih proizvođača ima vlastite sisteme za navodnjavanje. Povećati subvencije za navodnjavanje i omogućiti proivođačima dovod struje do pumpi iz razloga u što je ekonomičnije od onih koje rade na gorivo (nafta, benzin)“ .... (Slavko Knežić, Opština Laktaši).

„O nekom drugom vidu eksploatacije predmetnog područja ne možemo govoriti jer je navedeni kompleks zemljišta u posjedu JU Poljoprivrednog Instituta Republike Srpske, Banja Luka i koristi se za unapređenje poljoprivredne proizvodnje provođenjem oglednih istraživanja i razvoj sjemenske proizvodnje koja je od strateškog značaja za Republiku Srpsku. S toga je Institut u obavezi da iznalazi rešenja kako bi opravdao povjereni zadatak, a što je praktično nemoguće bez adekvatnog sistema za navodnjavanje. Isto tako, drugi vidovi korišćenja predmetnog područja su bez potencijala“.... (Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Teško je procjeniti kako bi se predmetno područje moglo koristiti, ali bi korištenje u polјoprivredne svrhe bilo jako teško i ekonomski neopravdano“... (Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).


„Logično je da bude neka poljoprivredna parcela, a ne industrijska zona niti neka zaštićena zona, neki park, jer se nalazi u sred sela. Ne vidim da je problem da to bude bilo šta od poljoprivredne prizvodnje, samo da ne utiče na naše izvorište, naravno poštujući propise. “.... (Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.).

Da li ste upoznati sa planiranim projektom sistema za navodnjavanje na projektnoj lokaciji?

„Ne“.... (Slavko Knežić, Opština Laktaši).

„Upoznati smo sa planiranim projektom od samog početka i davali smo informacije za idejna rešenja koje je sa korekcijama dva puta prezentovano“.... (Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Da“... (Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva

polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).

„Prije ovog satanka nisam, ali sad jesam“ .... (Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.). Da li bi ste mogli ukratko opisati značaj i ideju planiranog projekta?

„Ideja je odlična. Značaj je veliki iz razloga što se polјoprivredna proizvonja ne može zamisliti bez navodnjavanja. U zadnjih nekoliko godina kišni minimu u junu i julu se prenio na avgust, i dijelom u maj, što se odnosi na smanjenje prinosa i dovodi u pitanje ekonomičnost polјoprivredne proizvodnj“ .... (Slavko Knežić, Opština Laktaši).

„Značaj projekta, "izgradnja sistema za navodnjavanje" je u tome da se svedu na najveću moguću mjeru štetne posledice suše koje je postala redovna meterološka pojava u zadnjih 10-15 godine, a njeno ekstrenmo ispoljavanje je prosječno svake druge godine. Zbog toga, sami poljoprivredni proizvođači uviđaju neophodnost navodnjavanja većine ratarskih i povrtaraskih biljnih vrsta koje se gaje na otvorenom polju u Lijevče polju. Ideja je da se izgradnjom savremenog sistema za navodnjavanje dizajniraju ogledi gdje će se na osnovu registrovanih klimatoloških parametara u samom ogledu testirati različiti načini navodnjavanja, norme navodnjavanja, vrijeme navodnjavanja, turnusi za različite biljne vrste. Osim toga, planira se testirati i efikasnost fertirigacije kao i rizik od zagađenja podzemnih voda usled ispiranja ostataka mineralnih đubriva i pesticida. Isto tako, eksploatacijom sistema za navodnjavanje doći će se do značajnijih rezultata o ekonomskoj i energeckoj efikasnosti razločitih sistema za navodnjavanje predviđenih u projektu“ ... (Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Ideja planiranog projekta je da se uspostavi sistem za navodnjavanje predmetnog

područja na kojem bi se nakon toga mogla uspostaviti stabilna i manje rizična sjemenska proizvodnja od strane Polјoprivrednog Instituta Republike Srpske iz Banja Luke, te jedno reprezentativno ogledno polјe od strane MPŠiV, na kojem bi se radila brojna istraživanja na bilјnim vrstama, prije svega ona koja su u vezi sa zahtjevima bilјnih vrsta prema količini vode za navodnjavanje, te tipovima primjenjenih sistema za navodnjavanje“.... (Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).

„Lijevče polje je nekada bilo žitnica i hranilo narod. Sadilo se i voće i povrće, ali

činjenica je da su klimatske promjene sad takve da bez plastenika, bez navodnjavanja ne treba ni pokušavati. Ovo je jezgro Lijevča polja i meni je drago da imaju ogledne parcele. Izuzetno je korisno jer se i poljoprivrednici edukuju“ .... (Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.).


Po Vašem mišlјenju koji su to najznačajniji uticaji projekta na stanovništvo predmetnog područja, a koji na druge zainteresovane strane u realizaciji ovog projekta (pomenuti u prvom pitanju)?

„Najznačajni uticaj projekta je povećanje ekonomičnosti polјoprivredne proizvodnje a samim tim najveći uticaj projekta je na polјoprivredne proizvođače i potrošače koji bi kupovali domaće proizvode“... (Slavko Knežić, Opština Laktaši).

„Najznačajniji uticaj ovog projekta na stanovništvo predmetnog područja bio bi

Institutovo servisiranje naučno-istraživačkih rezultata i transfer novih znanja i tehnologija do poljoprivrednih proizvođača, u vidu edukacije poljoprivrednih proizvođača o potrebana gajenih biljaka za vodom, zalivnim normama i normama navodnjavanja. Takođe, interes je i drugih lokalnih i republičkih institucija da se na ovaj način unapređuju i razvijaju postojeće, buduće i specifične privredne djelatnosti ovog područja i naše republike uopšte“... (Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Stanovništvo predmetnog područja neće imati negativnih uticaja od projekta, ukoliko se budu poštovale propisane mjere sanitarne zaštite oko izvorišta za vodosnabdjevanje Laktaša. Zainteresovane strane (iz prvog pitanja) će imati značajne koristi od realizacije projekta kroz uspostavlјanje stabilnije i manje rizične proizvodnje, što je svima od koristi“.... (Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske). Po Vašem mišlјenju koji su glavni nedostaci planiranog projekta navodnjavanja?

“Nisam upoznat sa projektom”…(Slavko Knežić, Opština Laktaši).

“Mišljenja smo da je projekat postavljen kako nauka i struka nalažu, jer je projektant u izradu idejnog rešenja pored stručnog znanja uložio i ogromno iskustvo stečeno na terenu. Sa istraživačkim timovima Instituta često su održavani sastanci kako bi se usaglasilo opšte mišljenje i razmotrile sve sugestije, a sve u cilju postizanja što boljih rješenja u izradi jednog optimalnog, racionalnog i funkcionalnog projekta”… (Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Smatramo da projekat nema većih nedostataka“.... (Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).

„Meni smeta blizina glavnog izvorišta, ali ako smo rekli da nema uticaja, onda ništa“... (Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.). Šta mislite o mogućim imovinsko-pravnim problemima koje bi implementacija projekta mogla izazvati?

“S obzirom da se radi o projektu koji je zanačajan za polјoprivrednu proizvodnju nebi trebalo biti problema za rješavanje imovinsko-pravnih odnosa. Mislim da se trebao obaviti razgovor sa vlasnicima( posjednicima) parcela koje su obuhvaćene projektom prije izrade projektne dokumentacije”… ”…(Slavko Knežić, Opština Laktaši).

“Mišljenja smo da implementacija projekta neće ni na koji način negativno uticati na imovinsko-pravne odnose, jer je predmetno zemljište u vlastitom i koncesionom posjedu Instituta” … (Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Nemamo uvid u iste“... (Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).


„Nema imovinsko - pravnih problema, je ima javni put, mogu prići na sve parcele, tako da nema velikog uticaja“... (Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.). Po Vašem mišlјenju na koji način bi problem navodnjavanja predmetnog područja bio najadekvatnije riješen?

„Za polјoprivredno zemlјište koje nije u obuhvatu zaštitnih zona izvorišta u Maglajanima veći dio je privatni posjed i većina polјoprivrednih proizvođača ima vlastite sisteme za navodnjavanje. Povećati subvencije za navodnjavanje i omogućiti proivođačima dovod struje do pumpi iz razloga u što je ekonomičnije od onih koje rade na gorivo (nafta, benzin)“.... (Slavko Knežić, Opština Laktaši).

“S obzirom da je više naučno-istraživačkih timova Instituta aktivno učestvovalo u izradi idejnog rješenja projekta za navodnjavanje i to uz sve primjedbe, sugestije i mišljenja koja je projektant saslušao i razmotrio, smatramo da je usaglašeno- predloženi način najbolji za izvedbu idejnog rešenja. Otuda smo uvažavali sva naučna i stručna znanja ljudi koji su projektovali sistem, vodeći računa da budemo maksimalno konstruktivni u cilju iznalaženja najboljih rešenja. Postojeće idejno rešenje omogućilo bi primjenu kombinacije navodnjavanja tipa kap po kap i tifona sa kišnim krilima, a što bi u potpunosti zadovoljilo planski osmišljene potrebe za vodom proizvodno gajenih i eksperimentalno-istraživačkih usjeva”….(Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Način na koji je projekat predvidio navodnjavanje predmetnog područja je po našem mišlјenju predstavlјa najbolјe rješenje u ovom momentu“...(Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).

„Možda da koriste našu vodu, imali bi interesa. Ali ako su oni to projektom riješili, ne vjerujem da će iko reći ajmo mi plaćati vodu itd. Ako bi se napravio troškovnik za sve ove njihove bušotine i rad pumpi i trošenje el. energije itd. U odnosu na ovu varijantu da uzimaju našu vodu prije hlorisanja, sirovu vodu. Mogli bi razgovarati o nekoj povoljnijoj cijeni, ne mora biti prodajna cijena tj. tretirana voda“... (Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.). Da li bi ste mogli ukratko opisati ulogu i zadatke korisnika predmetnog područja, drugih zainteresovanih strana, mjesnih zajednica, udruženja/zadruga u toku i nakon realizacije planiranog projekta navodnjavanja?

“Uloga je velika pogotovo kada je u pitanju Zadruga čiji bi zadatak bio da organizuje prizvodnju i prodaju polјoprivrednih proizvoda”... (Slavko Knežić, Opština Laktaši).

“Uloga i zadaci korisnika i drugih zainteresovanih strana u toku i nakon realizacije ovog projekta navodnjavanja su različiti i različitog udjela, ali svima je zajedničko da bi na ovaj način dali svoj doprinos u razvoju poljoprivrede i njenih djelatnosti na predmetnom području i njegovoj okolici, kao i u razvoju i unapređenju poljoprivrede Republike Srpske i BiH. Zajedničkim angažmanom na realizaciji ovog projekta omogućuje se dugoročna korist za poljoprivredne proizvođače ovog područja i cjelokupne regije u pogledu edukacije i osposobljavanja poljoprivrednih proizvođača i iskustava kroz prezentacije rada zalivnih sistema na licu mjesta, kao i za razvoj proizvodno-tržišne orjentacije u Republici Srpskoj i BiH. Osim toga, stvoriće se uslovi za rad i razvoj prognozne službe koja će obavještavati poljoprivredne proizvođače o pravom trenutku zaštite usjeva od prouzrokovača biljnih bolesti i štetnih insekata”… (Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).


„Opština Laktaši - da stvori osnovne pretpostavke na lokalnom nivou za realizaciju projekta, MPŠiV RS / Resor za pružanje stručnih usluga u polјoprivredi / Savjetodavna služba Ministarstva – aktivno učestvuje u realizaciji projekta kroz stručnu pomoć preko svojih službi, te stvara osnovne pretpostavke za realizaciju projekta, prije svega obezbjeđivanje finansijskih sredstava za realizaciju istog. Polјoprivredni Institut RS Banja Luka – aktivno učestvuje u realizaciji projekta kroz stručnu pomoć“...(Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).

„Odgovorio sam u prethodnom pitanju. Možda da koriste našu vodu“....(Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.). Po Vašem mišlјenju na koje društvene sfere će se projekat navodnjavanja pozitivno odraziti?

“Projekat će se pozitivno odraziti na polјoprivrednu proizvodnju. Najveću korist će imati polјoprivredni proizvođači”….(Slavko Knežić, Opština Laktaši).

“Prije svega, projekat navodnjavanja odraziće se pozitivno na poljoprivredne, naučno-stručne, ekološke i druge društveno edukativne sfere. Na ovaj način obezbjedili bi se uslovi za dalji razvoj našeg sjemenarstva i poljoprivrede uopšte, ali i naučno-istraživački rad iz oblasti poljoprivrede i zaštite životne sredine, koji je od značaja za edukaciju naših poljoprivrednih proizvođača, srednjoškolaca i studenata”….(Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Projekat navodnjavanja bi trebao značajno da pobolјša uslove u kojima će se sprovoditi polјoprivredna aktivnost na predmetnom području, što bi u krajnjem slučaju kroz povećanje obima planiranih proizvodnji dovelo do povećanja dobiti i pozitivnih rezultata, a sve to bi se pozitivno odrazilo na skoro sve društvene sfere tog područja“....(Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).

„Odraziće se pozitivno na cjelokupno stanovništvo koje se bavi proizvodnjom, počev od studenata. Svi imaju šansu da se edukuju i da nauče nešto“...(Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.).

Da li bi mogli precizirati broj koncesija i uslova pod kojima su date za predmetno područje?

„Koncesije za polјoprivredeno zemlјište je izdavalo Ministarstvo polјoprivrede, šumarstav i vodoprivrede RS i koliko nam je poznato većina tog zemlјišta se nalzi u sanitarnim zaštitnim zonama izvorišta Maglajani”….(Slavko Knežić, Opština Laktaši).

„Zemljište u kompleksu Maglajani obuhvaćeno je ugovorom o koncesiji br. 01-33-1325/07, za površinu od 128.23 ha. Koncesija predmetnog zamljišta uz minimalnu naknadu je u trajanju od 15 godina, bez prava izdavanja drugim fizičkim i pravnim licima i sa mogućnošću produženja, kako bi se predmetni kompleks zemljišta očuvao kao jedinstven poligon za poljoprivrednu proizvodnju. Osim navedenog, Institut u vlasništvu ima 32 ha. Ostatkom zemljišnog kompleksa raspolaže resor sa pružanje stručnih usluga u poljoprivredi pri Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske”….(Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Ne“...(Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).

„Ne“...(Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.).


Da li bi mogli dati okvirnu procjenu zarade na polјoprivrednim proizvodima sa predmetnog područja?

“Sad momentalno ne. Da bi uradili procjenu zarade potrbna nam je površina na kojoj se obavlјa proizvodnja, kao i površina koju obuhvata projekat” (Slavko Knežić, Opština Laktaši).

“Naše naknadne kalkulacije iz prethodnih nepovoljnih (ekstremno sušnih) godina uz improvizovanje navodnjavanja samo sjemenskog usjeva kukuruza i planske kalkulacije u sistemu navodnjavanja sjemenskih usjeva za budući period ukazuju da bi u sistemu navodnjavanja ostvarili listu dobiti od 560.000 KM pri sledećoj strukturi sjetve: sjemenski kukuruz 30 ha (17.9 %), sjemenska strna žita 53 ha (31.5 %), sjemanska soja 20 ha (11.9 ha), merkantilna uljana repica 5 ha (3.0 %), sjemenski Engleski ljulj 15 ha (8.9 %), sjemenski Italijanski ljulj 11 ha (5.9 %), sjemenski Mačij rep 10 ha (5.9 %), sjemenska lucerka 5 ha (3.0 %)”….(Dejan Simić, Poljoprivredni institut RS).

„Teško je izvršiti takvu procjenu, ali ako se pretpostavi da bi se u sušnim godinama uz navodnjavanje prinosi ratarskih kultura na predmetnom zemlјištu barem udvostručili... jasno je kolika bi zarada bila“...(Aleksandar Majkić, Polјoprivredna savjetodavna služba, Ministarstva polјoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske).

„Imaće više troškova u prvoj fazi. Svi troškovi moraće biti ukalkulisani u cijeni proizvoda. Ne znamo kakvi će biti prinosi. Biće naravno veći nego što jesu, ali hoće li biti dovoljni i kome će plasirati to i hoće li iz toga moći pokriti, pitanje je. Ali zarada nije u prvom planu, jer su ogredne parcele više u naučne svrhe. Ako im neko društvo plaća tu njihovu ulogu (edukaciju) onda će namiriti te troškove, ako će živjeti sami od sebe onda će morati tražiti tržište. Neće biti prepušteni sami sebi. Imaće podršku sa više strana“...(Milovan Bajić, KP Budućnost a.d.).


PRILOG BR. 4: FIZIČKO-HEMIJSKE ANALIZE ZEMLJIŠTA


Documents

Plan upravljanja životnom sredinom i procjena uticaja na ...documents.worldbank.org/curated/en/362411468006319675/pdf/SFG2026-V2-EA-BOSNIAN-P...životnu sredinu i kriterijumima za