PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM ZA OPŠTINU HERCEG NOVI 2009 – 2013

− Usvojen na sjednici SO 24.04.2009.g.- − SL RCG BROJ 16/2009

Herceg Novi, novembar 2008.

2

S A D R Ž A J 1. UVOD

1.1. Cilj lokalnog plana 2 1.2. Osnovni principi upravljanja otpadom 2 1.3. Ukratko o Zakonu, Strateškom master planu i Na cionalnom planu upravljanja otpadom 3

2. PRAVNI OKVIR 4 2.1. Nacionalni propisi 4 2.2. Opštinski propisi 5 2.3. Zakonodavstvo EU 6

3. OCJENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM 8 3.1. Opšti podaci o opštini Herceg Novi 8 3.2. Vrste, koli čine i mjesto nastanka otpada 8 3.3. Lokacija postoje ćih postrojenja i objekata za obradu i odlaganje otpada 9 3.4. Vrste otpada i na čin njihovog selektivnog sakupljanja 10 3.5. Projekat selektivnog sakupljanja otpadom 11

4. PLANOVI ZA 2008 – 2012 13 4.1. Planovi budu ćih koli čina otpada za opštinu Herceg Novi 16 4.2. Institucionalne promjene 17

4.2.1. Podjela odgovornosti 18 4.2.2. Predlog organizacione strukture sistema upravljanja opadom 19 4.2.3. Uklju čivanje privatnog sektora 20

4.3. Plan sakupljanja otpada 2008 – 2012 21 4.3.1. potrebna oprema za sakupljanje 22 4.3.2. pretovarne stanice za lokalno sakupljanje u opštini 23 4.3.3. reciklažna dvorišta i djelatnosti 24

4.3.3.1. razdvajanje i reciklaža 25

4.3.3.2. kompostiranje 26

4.3.4. program sakupljanja otpada od doma ćinstava i od proizvo ñača koji ne podliježu obavezi donošenja plana 27 4.3.5. program sakupljanja opasnog otpada od doma ćinstava i od proizvo ñača koji ne podliježu obavezi donošenja plana 28

4.4. Prevencija nastajanja i smanjenja otpada 29

3

4.4.1. Primjer mjera za spre čavanje nastajanja otpada je uvoñenje čistijih tehnologija i uvo ñenje bezotpadnih tehnologija u preduze ćima/proizvo ñačima koji ne podliježu obavezi donošenja pla na 29 4.4.2. Primjer mjera za smanjenje koli čina otpada 30

5. FINANSIJSKA ANALIZA 31 5.1. Izvori finansiranja 32 5.2. Investicioni i operativni troškovi 33 5.3. Procjena troškova sanacije smetlišta 34 5.4. Naplata 35

6. RAZVIJANJE JAVNE SVIJESTI 36

7. AKCIONI PLAN 37 7.1. Zakonodavne mjere 38 7.2. Institucionalne i organizacione mjere 39 7.3. Tehničke / operativne mjere 40

Radna grupa:

Vladimir Mra čević, Danijela ðurovi ć, Borivoje Boni ć, Sonja Matijevi ć

4

PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM ZA OPŠTINU HERCEG NOVI 2009 – 2013

1. UVOD

1.1. Cilj lokalnog plana

Plan treba da obezbijedi provoñenje glavnih ciljeva Nacionalne politike upravljanja otpadom i Strateškog master plana, postavljenih do 2013. godine u Crnoj Gori.

Opšti cilj Plana je da se smanji negativan uticaj otpada na zdravlje ljudi i kvalitet stanja životne sredine, poboljša efikasnost korišćenja resursa i saniraju negativni efekati upravljanja otpadom u prethodnom periodu. Ostvarenjem ovog cilja poslovi upravljanja otpadom organizovaće se na način koji je u skladu sa evropskim standardima i direktivama.

Osnovni zadatak Plana u razdoblju od 2009 – 2013. godine je provoñenje glavnih strateških odrednica upravljanja otpadom na teritoriji Crne Gore i to:

▫ uspostavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom koji se zasniva na: povećanju količine otpada koji se sakuplja, smanjenju količine otpada koji se odlaže, uvoñenju reciklaže,

▫ sanacija i zatvaranje postojećih odlagališta, ▫ sanacija "crnih tačaka", odnosno lokacija visoko opterećenih otpadom, ▫ razvoj i uspostavljanje meñuopštinskih (regionalnih) sanitarnih deponija, s

obradom otpada prije konačnog zbrinjavanja ili odlaganja.

1.2. Osnovni principi upravljanja otpadom

Osnovni principi koji se moraju uzeti u obzir prilikom uspostavljanja i implementacije plana upravljanja otpadom su:

- Održivi razvoj – poštovanjem ovog principa stvaraju se pretpostavke za održivo upravljanje otpadom što znači efikasnije korišćenje resursa i smanjenje količina proizvedenog otpada, a kada je već proizveden, postupanje sa njim na način koji će doprinijeti opštim ciljevima održivog razvoja.

- Princip blizine – otpad treba tretirati ili odložiti što je moguće bliže mjestu njegovog nastanka. Princip ima za cilj da se izbjegnu neželjeni uticaji transporta otpada na životnu sredinu. Ovaj princip, meñutim, zavisi od lokalnih uslova i mora se uspostaviti ravnoteža ovog principa i ekonomičnosti, što najčešće podrazumijeva regionalno organizovanje poslova upravljanja otpadom.

- Princip predostrožnosti, odnosno prevencije – znači da ukoliko postoji mogućnost ozbiljne ili nepovratne štete, nedostatak pune naučne

5

pouzdanosti ne može biti razlog za nepreduzimanje mjera za sprečavanje degradacije životne sredine.

- Princip „zagañivač plaća“ – predstavlja opredjeljenje da zagañivač mora da snosi pune troškove za posljedice svog djelovanja. Troškovi proizvodnje, tretmana i odlaganja otpada moraju biti sadržani u cijeni usluge.

- Princip poštovanja hijerarhije – upućuje na obavezu poštovanja redosljeda prioriteta u upravljanju otpadom: prevencija stvaranja otpada; ponovna upotreba proizvoda za istu ili drugu namjenu; reciklaža – korišćenje otpada kao sirovine; iskorišćenje otpada kroz kompostiranje, proizvodnju energije i sl; deponovanje ili spaljivanje otpada koji se nije mogao na drugi način obraditi.

1.3. Ukratko o Zakonu, Strateškom master planu i Na cionalnom planu upravljanja otpadom

Usvajanjem Zakona o upravljanju otpadom Crna Gora se opredijelila da poslove sakupljanja, privremenog skladištenja, prevoza, obrade i odlaganja otpada organizuje uz poštovanje principa: održivog razvoja, blizine i regionalnog upravljanja otpadom, preventivnog djelovanja, „zagañivač plaća“ i poštovanja redosljeda u praksi upravljanja otpadom. Ovim zakonom je utvrñeno da se upravljanje otpadom vrši u skladu sa republičkim i lokalnim planovima upravljanja otpadom. Ovim zakonom ureñuju se vrste i klasifikacija otpada, planiranje upravljanja otpadom, obezbjeñenje uslova za postupanje sa otpadom, prava, obaveze i odgovornosti pravnih i fizičkih lica u upravljanju otpadom, uslovi i postupak izdavanja dozvola, nadzor i druga pitanja od značaja za upravljanje otpadom.

Strateški Master Plan upravljanja čvrstim otpadom obezbjedjuje uslove za racionalni i održivi plan upravljanja otpadom na državnom nivou. Cilj ovog plana je smanjenje uticaja otpadana ivotnu sredinu, poboljšanje efikasnosti korišćenja resursa i saniranje negativnih efekata upravljanja otpadom u prošlosti. Njime se utvrñuju osnovni ciljevi koji će obezbijediti process održivog upravljanja otpadom na teritoriji Crne Gore. Srednjoročno gledano, cilj je smanjenje količine otpada, kao što je naznačeno u direktivama Evropske Unije koje se odnose na otpad.

Master Plan se takoñe utvrñuju i prelazni ciljevi koji odražavaju kratkoročne potrebe fokusirane na komunalni, opasni, medicinski i druge vrste otpada, a to su sledeći ciljevi:

- povećanje količine otpada koji se prikuplja

- smanjenje količine otpada koji se odlaže na deponije

- uvoñenje aktivnosti recikliranja

6

Nacionalni plan upravljanja otpadom predstavlja osnovni dokument kojim se odreñuju srednjoročni ciljevi i obezbjeñuju uslovi za racionalno i održivo upravljanje otpadom u Crnoj Gori. Pored Zakona o upravljanju otpadom, okvir za pripremu ovog plana su Nacionalna politika upravljanja otpadom i Strateški master plan za upravljanje otpadom na republičkom nivou.

Vlada Crne Gore donosi Plan upravljanja otpadom za period od 2008 - 2012. godine koji sadrži sljedeće:

1) ocjenu stanja upravljanja otpadom; 2) ciljeve upravljanja otpadom; 3) dugoročne i kratkoročne mjere u upravljanju otpadom u planskom periodu

sa dinamikom realizacije; 4) okvirna finansijska sredstva za izvršenje plana; 5) način realizacije i subjekte odgovorne za realizaciju; 6) razvijanje javne svijesti o upravljanju otpadom.

7

2. PRAVNI OKVIR

2.1. Nacionalni propisi

U Crnoj Gori oblast upravljanja otpadom je regulisana u okviru sljedećih propisa:

▪ zakoni i podzakonska akta:

▫ Zakon o upravljanju otpadom (“Službeni list RCG”, broj 80/05), ▫ Zakon o komunalnim djelatnostima (“Službeni list RCG”, broj 12/95), ▫ Zakon o životnoj sredini (“Službeni list RCG”, broj 12/96), ▫ Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagañivanja životne sredine

(“Službeni list RCG”, broj 80/05), ▫ Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu (“Službeni list RCG”, broj

80/05), ▫ Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (“Službeni list RCG”,

broj 80/05), ▫ Zakon o vodama (“Službeni list RCG”, broj 27/07), ▫ Zakon o zaštiti prirode (“Službeni list RCG”, br. 36/77, 39/77 i 02/89), ▫ Zakon o kvalitetu vazduha (“Službeni list RCG”, broj 48/07), ▫ Zakon o održavanju čistoće, prikupljanju i korišćenju otpada (“Službeni list

RCG“, broj 27/94) i dr. ▫ Uredba o procjeni uticaja zahvata na životnu sredinu (“Službeni list RCG”,

broj 14/97), ▫ Uredba o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu

(“Službeni list RCG”, broj 20/07), ▫ Uredba o visini naknada, načinu obračuna i plaćanja naknada zbog

zagañivanja životne sredine (“Službeni list RCG”, br. 26/97, 9/00 i 52/00), ▫ Pravilnik o kriterijumima za izbor lokacija, načinu i postupku odlaganja

otpadnih materija (“Službeni list RCG”, broj 56/00), ▫ Pravilnik o sanitarno-tehničkim uslovima koje moraju da ispunjavaju

deponije i mjesta gdje se odlažu fekalije (“Službeni list RCG“, broj 20/83), ▫ Pravilnik o načinu uništavanja smeća i fekalija (“Službeni list RCG”, broj

20/83), ▫ Uputstvo o sadržaju elaborata procjene uticaja zahvata na životnu sredinu

(“Službeni list RCG“, broj 21/97);

U fazi donošenja su sljedeća podzakonska akta:

▫ Pravilnik o bližim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno - tehničkim uslovima, načinu rada i zatvaranja deponija za neopasni i inertni otpad, stručnoj spremi i kvalifikacijama rukovodioca deponije;

▫ Pravilnik o vrstama i metodama ispitivanja otpada.

▪ ostalo:

▫ Nacionalna politika upravljanja otpadom (februar, 2004. godine), ▫ Master plan upravljanja otpadom na republičkom nivou (decembar, 2004.

godine),

8

▫ Prostorni plan i dokument Sektorska studija upravljanja otpadom (jul, 2005. godine), kojom je ova oblast obrañena za potrebe izrade Prostornog plana Crne Gore za period do 2020. godine.

Nadležnosti u oblasti upravljanja otpadom podijeljene su izmeñu državne i lokalne uprave.

2.2. Opštinski propisi

Strateški dokument na lokalnom nivou je svakako Lokalni ekološki akcioni plan , usvojen u avgustu 2006.godine (Sl.list RCG – opštinski propisi, broj 31/06), koji prvi put na jednom mjestu, identifikuje ekološke probleme i nedostatke, kreira ciljeve i mjere za njihovo otklanjanje ili unapredjuje i stvara nove mogućnosti vodjenja politike, zaštite i unapredjenja životne sredine u našoj zajednici. LEAP je petogodišnji dokument, rañen kao otvoreni materijal, kao proces u kome svi učesnici mogu da učestvuju u praćenju, revidiranju i nadoponjavanju svih predloženih ciljeva i mjera. LEAP u okviru dijela vezanog za čvrssti komunalni otpad apostrofira obezbijeñenje usvajanja odluke o izgradnji sanitarne deponije komunalnog otpada za opštinu Herceg Novi u skladu sa propisima o zaštiti životne sredine u Republici Crnoj Gori i odgovarajućim propisima i standardima evropske Unije, odnosno iznalaženje rješenja na lokalnom ili regionalnom principu u skladu sa planom Vlade RCG za primorske opštine, te usklañivanje postojećeg sistema upravljanja otpadom sa zakonodavstvom do 31.12.2007.godine. Kratkoročni ciljevi usmjereni su na finansiranje sanacije postojeće deponije komunalnog otpada i stvaranje uslova za izradu projekta i pripremu za izgradnju sanitarno kontrolisane deponije, odnosno prilagoñavanje svih opštih uslova za primijenu zakona o upravljanju otpadom. Opštim ciljevima nužno je postići poboljšanje stanja životne sredine po pitanju prikupljanja i deponovanja otpada u opštini Herceg Novi. Indikatori za postizanje krajnjeg cilja projekta:

1. postojeće stanje odlaganja komunalnog otpada u opštini Herceg Novi nezadovoljava

2. potreba sanacije ključne infrastrukture, zaštite okoline u skladu sa primarnim i sekundarnim propisima, sanacija smetlišta Ubli

3. zamjena starih načina i postupaka raspolaganja komunalnim otpadom i efikasna primijena propisa o zaštiti životne sredine, uvoñenje reciklaže selektivnog odlaganja otpada.

Svrha projekta izgradnje sanitarne deponije u opštini Herceg Novi jeste dugoročno rješavanje pitanja odlaganja komunalnog otpada, iznalaženje rješenja na lokalnom nivou i integrisanje u mogiće rješavanje pitanja odlaganja komunalnog otpada u primorskim opštinama kroz regionalna rješenja i učešće u Master planu na nivou Republike Crne Gore. Jedan od glavnih problema u opštini Herceg Novi kao i u RCG je nemogućnost primjene propisa o zaštiti životne sredine usled nemogućnosti iznalaženja

9

kvalitetnih prostornih rješenja i finansiranja projekata sanitarno kontrolisanih deponija od strane zainteresovanih investitora. Zato je početak riješavanja ovog pitanja kroz idejni projekat sanitarne deponije u opštini Herceg Novi fokusiran na iznalaženje rješenja u što kraćem roku, a u cilju zaštite okoline i zaštite osnovne privredne grane-turističke privrede na nivou opštine pa i Republike. Projektom se rješava: -poboljšanje postojeće degradirane infrastrukture -hitno preduzimanje mjera po pitanju rješavanja dosadašnjeg načina raspolaganja komunalnim otpadom -razvoj osnovnog okvira za uključivanje u procese rješavanja pitanja komunalnog otpada u primorskim opštinama i na nivou Republike.

Opštinska Odluka o održavanju čisto će iz 2006 godine (Sl.List RCG – opštinski propisi, br.18/06) daje osnovne odredbe u smislu nadležnosti i odgovornosti za oblast upravljanja otpadom na lokalnom nivou, kao i odredbe koje se tiču samog organizovanja iznošenja, odvoza i deponovanja kućnog smeća sa javnih površina. Po prvi put se eksplicitno navode kaznene odredbe za nepoštovanje ove odluke i to taksativno za producente otpada, ali i za nadležna preduzeća kojima je povjereno obezbjeñenje čistoće grada i zbrinjavanje otpada na teritoriji opštine Herceg Novi. Ovom odlukom definišu se prava, obaveze i odgovornosti pravnih i fizičkih lica koja proizvode otpad i odreñuje se način i postupanje sa komunalnim otpadom na javnim površinama na području Opštine Herceg Novi. Način i postupanje sa industrijskim i medicinskim otpadom reguliše se posebnim propisima.

2.3. Zakonodavstvo EU

Jedna od ključnih aktivnosti u procesu pridruživanja neke zemlje Evropskoj uniji (EU), pa tako i Crne Gore, je usaglašavanje nacionalnog zakonodavstava sa zakonodavnim okvirom EU u svim sektorima. Opredeljenja ugrañena u Zakon o upravljanju otpadom su preduslov da se oblast upravljanja otpadom reguliše u skladu sa direktivama i standardima koji važe u zemljama članicama EU. Ostvarivanje ovog cilja zahtijeva izmjene u ponašanju svih subjekata i nosilaca odgovornosti za upravljanje otpadom. Približavanje zakonodavnih rešenja propisima Evropske unije u oblasti upravljanja otpadom je proces koji je započet izradom ovog zakona i biće nastavljen izradom podzakonskih propisa. Okvir za evropsku politiku upravljanja otpadom sadržan je u rezoluciji EU Vijeća o Strategiji upravljanja otpadom (97/C76/01), koja se temelji na tada važećoj okvirnoj direktivi o otpadu (75/442/EEC) i drugim evropskim propisima u oblasti upravljanja otpadom. Postoje tri ključna evropska načela:

- prevencija nastajanja otpada, - reciklaža i ponovna upotreba, - poboljšanje konačnog zbrinjavanja i nadzora.

10

U dokumentu Koheziona politika Evropske unije kao podrška razvoju i zaposlenosti, Strateške smjernice zajednice, 2007-2013, zemlje članice nastoje da zajedno maksimalno povećaju ekonomske efekte i smanjie troškove na način što će riješiti pitanje zagañivanja okoline na samom izvoru. U sektoru upravljanja otpadom to znači da se prednost daje prevenciji, reciklaži i biološkoj razgradnji otpada, kao postupcima koji su jeftiniji i osiguravaju veću zaposlenost, u odnosu na spaljivanje i odlaganje otpada.

Direktive EU-a za područje upravljanja otpadom organizovane su u četiri “grupe” direktiva, u zavisnosti od toga da li propisuju:

▫ okvir upravljanja otpadom (okvirna direktiva o otpadu i direktiva o opasnom otpadu),

▫ posebne tokove otpada (direktiva o ambalaži i ambalažnom otpadu, direktiva o zbrinjavanju otpadnih ulja, direktiva o otpadu iz industrije u kojoj se koristi titan-dioksid, direktiva o otpadnim vozilima, direktiva o mulju iz ureñaja za prečišćavanje otpadnih voda, direktiva o otpadnoj električnoj i elektronskoj opremi, direktiva o baterijama i akumulatorima koji sadrže odreñene opasne materije, direktiva o zbrinjavanju polihloriranih bifenila i polihloriranih terfenila),

▫ pošiljke otpada, uvoz i izvoz otpada (uredba o nadzoru i kontroli otpreme otpada unutar područja, na području i s područja Evropske unije) i

▫ objekti za obradu i odlaganje otpada (direktiva o deponijama, direktiva o spaljivanju otpada, direktiva o integrisanoj prevenciji i kontroli zagañenja).

Obvezu planiranja upravljanja otpadom, direktno propisuju tri direktive: okvirna direktiva o otpadu, direktiva o opasnom otpadu i direktiva o ambalaži i ambalažnom otpadu. Meñutim, pri izradi planova upravljanja otpadom moraju se uzeti u obzir i drugi evropski propisi, odnosno direktive, koje se odnose na posebne tokove otpada i na objekte za obradu i odlaganje otpada.

Najvažnije evropske direktive u sektoru upravljanja otpadom su: ▫ Okvirna direktiva o otpadu 2006/12/EC , ▫ Direktiva o odlagalištima 1999/31/EC, ▫ Direktiva o opasnom otpadu 91/689/EEC, s dodacima 94/31/EC,

166/2006, ▫ Direktiva o mulju s ureñaja za prečišćavanje otpadnih voda 86/278/EEC, ▫ Direktiva o spaljivanju otpada 2000/76/EC , ▫ Direktiva o ambalaži i amabalažnom otpadu 94/62/EC, s dodacima

2005/20/EC, 2004/12/EC, 1882/2003.

Osnovne direktive zakonodavstva EU u oblasti upravljanja otpadom koje su uključene u Zakon o upravljanju otpadom:

▫ Direktiva Savjeta 75/442/EEZ o otpadu (Okvirna direktiva); ▫ Direktiva Savjeta 91/156/EEZ koja dopunjava Direktivu Savjeta

75/442/EEZ; ▫ Direktiva Savjeta 91/689/EEZ o opasnom otpadu; ▫ Direktiva Savjeta 99/31/EZ o deponijama otpada; ▫ Direktiva Savjeta 2000/76/EZ o spaljivanju otpada;

11

▫ Direktiva Savjeta 94/62/EZ o ambalaži i ambalažnom otpadu; ▫ Direktiva Savjeta 91/157/EEZ o baterijama i akumulatorima koji sadrže

opasne supstance; ▫ Direktiva Savjeta 75/439/EEZ o odlaganju otpadnih ulja; ▫ Direktiva Savjeta 2000/53/EZ o istrošenim vozilima; ▫ Direktiva 2002/95/EZ o ograničavanju korišćenja nekih opasnih supstanci

u električnoj i elektronskoj opremi; ▫ Direktiva 2002/96/EZ o otpadu od električne i elektronske opreme; ▫ Direktiva 96/59/EZ o odlaganju PCB i PCT; ▫ Direktiva 96/61/EZ o integrisanom sprečavanju i kontroli zagañivanja

životne sredine; ▫ Direktiva Savjeta 259/93/EEZ o nadzoru i kontroli otpremanja otpada u i iz

EU; ▫ Direktiva Savjeta 91/692/EEZ od 23. decembra 1991. kojom se

standardizuju i racionalizuju izveštaji o sprovoñenju odreñenih direktiva koje se odnose na životnu sredinu;

▫ Odluka Komisije 2000/532/EZ od 3. maja 2000 koja mijenja Direktivu Savjeta 94/3/EZ o listama otpada u skladu sa članom 1 (a) Direktive Savjeta 75/442/EEZ o otpadu i Odluci Savjeta 94/904/EZ o listi opasnog otpada u skladu sa članom 1

▫ (4) Direktiva Savjeta 91/689/EEZ o opasnom otpadu.

Šesti akcioni plan EU-a “Okolina 2010: naša budućnost, naš izbor”, usvojen 2001. godine, definiše prevenciju i upravljanje otpadom kao jedan od četiri glavna prioriteta s primarnim ciljem razdvajanja nastajanja otpada od aktivnosti upravljanja.

12

3. OCJENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM

3.1. Opšti podaci o opštini Herceg Novi

Na samom ulazu u Boku Kotorsku, u njenom najljepšem dijelu, nalazi se Herceg Novi - grad istorije i modernog turizma. Opština Herceg Novi se prostire na 235 km² i u njoj živi 33.971 stanovnika u 7.606 domaćinstava, dok u samom gradu živi 21.619 stanovnika u 7.606 domaćinstava. Opština raspolaže značajnim resursima za privredni i kulturni razvoj. Izuzetni uslovi i kapaciteti za zdravstveni turizam postoje u Igalu, gdje se nalazi mediteranski centar zdravstvenog turizma sa čuvenim Institutom za fizikalnu medicinu, rehabilitaciju i reumatologiju.

3.2. Vrste, koli čine i mjesto nastanka otpada

Na poslovima sakupljanja čvrstog komunalnog otpada u Opštini Herceg Novi angažovano je preduzeće JP „Čistoća“ i to za otpad iz domaćinstava kao i otpad od privrednih subjekata koji je po sastavu sličana otpadu iz domaćinstava. Privredni subjekti koji produkuju na godišnjem nivou količine otpada veće 40 tona neopasnog otpada ili više od 200 kg opasnog otpada (Zakon o opravljanju otpadom čl. 22) su obavezni da izrade sopstveni plan upravljanja otpadom a koji mora biti u skladu sa opštinskim i republičkim planom upravljanja otpadom. U Opštini Herceg Novi to su: Jadransko brodogradilište Bijela, Institut dr. Simo Milošević, Panto group, Vektra – Boka.

Na bazi podataka Master plana i periodičnih mjerenja dolazi se do podatka o ukupnoj količini otpada koja iznosi 17.440 t/god. Prosječna proizvodnja otpada po stanovniku iznosi 1,0 kg/dan, odnosno za turiste 1,5 kg/dan.

Sastav otpada u procentima za Opštinu Herceg Novi je ujedno i prosjek za primorske opštine Crne Gore:

- papir i karton 25% - staklo 10% - metal 5% - plastika 15% - tekstil 5% - organski otpad 25% - ostalo 15%

Na osnovu opštinskih akata za sakupljanje i zbrinjavanje otpada zadužena su opštinska preduzeća J.P."Čistoća" i J.P.«Komunalno-stambeno«, koji funkcionišu kao samostalni privredni subjekti.

Obzirom na geografsku specifičnost i razuñen reljef sa velikim nagibima nad užim priobalnim pojasom stvorili su uslove za kontinuirano naseljavanje i urbanizaciju uskog priobalnog pojasa. U urbanom i periurbanom pojasu opštine naseljeno je 94% ukupnog stanovništva, a ujedno je taj cjelokupan pojas

13

obuhvaćen organizovanim sistemom sakupljanja i odvoza otpada. Intezitet odvoza i sakupljanja otpada varira u zavisnosti od turističke sezone i kreće se u rasponu od 1 dnevno u zimskim mjesecima do 3-4 puta dnevno u jeku turističke sezone.

3.3. Lokacija postoje ćih postrojenja i objekata za obradu i odlaganje otpada

Djelatnost održavanja čistoće, odnosno upravljanja i raspolaganja čvrstim komunalnim otpadom koji nastaje u okviru opštinske infrastrukture kod domaćinstava i privrednih subjekata i pitanje njegovog rješavanja, odnosno rješavanje djelatnosti čistoće, jedan je od ključnih problema očuvanja prirodne i životne sredine u Opštini Herceg Novi . Način na koji se danas raspolaže skupljenim komunalnim otpadom u Herceg Novom ne zadovoljava ni u tehničkom, a pogotovo ne u sanitarnom pogledu. Sav otpad koji se odvozi na lokalitet smetlišta Dugunja, udaljenog 20,8 km od središnog prostora Opštine Herceg Novi, sa kojeg se sakupljeni otpad odlaže na najprimitivniji način istresanjem iz vozila za transport otpada. Nikakve prethodne mjere nijesu primijenjene niti se ostvaruju tokom eksploatacije a u cilju da se zaštiti ili spriječi zagañivanje životne sredine, vazduha, tla i vegetacije prašinom i dimom sa deponije, odnosno podzemnih ili površinskih voda koje se nalaze ispod deponijskog materijala, odnosno koje za vrijeme padavina prelaze preko materijala na smetlištu. U Opštini Herceg Novi, kao opštini sa dominantno turističkom privredom, problemi čistoće, javne higijene i deponovanja čvrstog otpada, posebno se usložnjavaju za vrijeme turističkih sezona duž cjelokupnog priobalnog pojasa i glavnih putnih pravaca, a iz razloga enormnog povećanja broja stanovnika (turista), usljed čega narastaju potrebe za prikupljanjem, odvozom i deponovanjem čvrstog otpada . Opština Herceg Novi ima organizovano javno preduzeće sa zadejstvovanim tehničko-tehnološkim procesom u kategoriji srednjih preduzeća po broju zaposlenih i raspoloživim resursima mehanizacije i objekata za rad službi. Opština Herceg Novi u GUP iz 2000. godine, ima zadejstvovano rješenje o privoñenju namjeni prostora u MZ Ubli, mikrolokacija Duboki do, za kategoriju sanitarne deponije komunalnog otpada . Opština Herceg Novi je otkupila i u posjedu je zemljišnog prostora, kat. parc. 2000. K.O. Ubli, kao jedini vlasnik zemljišta koje je namjenjeno u svrhu regulisanja pitanja deponije komunalnog otpada. Pored navedenog opština Herceg Novi navedeni širi prostor od ove lokacije definisala je kao regionalni prirodni park . Na osnovu navedenog, tretman komunalnog otpada u Opštini Herceg Novi, odnosno prikupljanje i odvoz čvrstog otpada obavlja se na najprostiji način, a u razmatranju validnosti mogućih rješenja nisu obuhvaćena sva postojeća rješenja koja su poznata u savremenoj tehnologiji raspolaganja i upravljanja čvrstim komunalnim otpadom.

14

25%

10%

5%15%5%

25%

15%

papir i karton

staklo

metal

plastika

tekstil

organskiotpadostalo

3.4. Vrste otpada i na čin njihovog selektivnog sakupljanja

Za potrebe studije »Analiza izbora lokacije sanitarne deponije za opštinu Herceg Novi« koju je izradio Grañevinski Fakultet u Podgorici vršena su mjerenja produkovanog i prikupljenog otpada u toku 2003.godine. dobijene količine bile bi na prosjeku opštine Herceg Novi i iznose:

- ukupne količine otpada 13.938 t/godišnje - dnevne količine otpada po stanovniku 0.90 kg/dan do 1.00 kg/dan

Sastav otpada u procentima za Opštinu Herceg Novi je ujedno i prosjek za primorske opštine Crne Gore - papir i karton 25% - staklo 10% - metal 5% - plastika 15% - tekstil 5% - organski otpad 25% - ostalo 15%

Otpad se sakuplja u kontejnere od 1.1 m3 i 5 m3, a odvozi se i deponuje specijalnim kamionima – autosmećarama. Karakteristično je selektivno sakupljanje otpada, gdje se u specijalizovanim kontejnerima odvojeno sakuplja: papir, karton, plastika, PET ambalaža, aluminijske limenke i staklo. Sakupljene sekundarne sirovine se prerañuju i baliraju kako bi bile spremne za transport i plasman na tržištu. Ovakav način sakupljanja sekundarnih sirovina prisutan je od juna 2006.godine i još uvijek je u fazi razvijanja.

Ostale količine komunalnog otpada se odvoze i deponuju na smetlište, odnosno po potrebi pretovaraju u druga vozila na pretovarnoj stanici u Meljinama prije odvoza na smetlište. Odlaganje se vrši iskrcavanjem tereta preko ivice stijene, a sa platforme izgrañene na lokalnom putu Dugunja – Crkvice. Na samom tijelu smetlišta je vrlo često samozapoljenje usled emisije metana nastalog

15

anaerobnom biodegradacijom organskih materija u otpadu. Nema sistema upravljanja gasovima i iscurkom. Takoñe ne postoji ni separacija otpada po stepenu opasnosti i/ili potrebi za posebnim rukovanjem.

Potrebno je hitno izvršiti sanaciju ovog smetlišta za šta postoji idejni projekat, a glavni projekat je u fazi izrade.

3.5. Projekat selektivnog sakupljanja otpadom

Poznato je da se sa ovim projektom otpočelo i kao odgovor na predložene smjernice Master planom za upravljanje otpadom, kao i Strateškim planom opštine Herceg Novi. Kao jedan od preuslova za njegovu realizaciju bilo je i podizanje svijesti grañana u ekološkom smislu, a što je velikim dijelom i postignuto tokom prethodnih godina kroz akciju Ekološko opismenjavanje koja je sprovoñena u svim osnovnim školama opštine. Uprkos činjenici da je ova kampanja nešto slabije izvoñena u 2007. godini, neophodno je sa istom nastaviti i oplemeniti je, jer današnja djeca su budući punoljetni grañani Herceg Novog odgovorni za sva dešavanju u samom gradu.

Planirane aktivnosti na projektu separatnog odlaganja otpada predviñale su stepen iskorišćenja sekundarnih sirovina iz njihovog težinskog učešća u ukupnom otpadu po godinama, kako slijedi: u prvoj godini 10%, drugoj 15%, trećoj na 25% i da će u četvrtoj godini dostići nivo iz okruženja od 33% sa kojim će se ostvarivati i veći finansijski efekti.

Sledeće tabele daju prikaz planiranih i ostvarenih količina sekundarnih sirovina po godinama.

Sirovina Težinsko učešće Mesečna količina Moguće izdvojiti Prihodi

% tona tona/god € Papir 25 3.277 328 16.728 bez PDV-a Staklo 10 1.311 131 3.275 Plastika 15 1.967 197 9.850 Metali 5 656 230 20.700 UKUPNO 55% 7.211 886 50.553

Planirano u 2006.godini

Sirovina Težinsko učešće Mesečna količina Izdvojeno u 2006 Prihodi % tona tona/god €

Papir 25 3.277 332 15.027 sa PDV-om Staklo 10 1.311 40 - Plastika 15 1.967 11.44 1.372,80 Metali 5 656 60 1.200 UKUPNO 55% 7.211 443,44 17.599,80

Ostvareno u 2006.godini

16

Sirovina Težinsko učešće Mesečna količina Moguće izdvojiti Prihodi % tona tona/god €

Papir 25 3.277 492 25.092 bez PDV-a Staklo 10 1.311 197 4.925 Plastika 15 1.967 295 14.750 Metali 5 656 328 29.520 UKUPNO 55% 7.211 1.312 74.287

Planirano u 2007.godini

Sirovina Težinsko učešće Mesečna količina Izdvojenou 2007.g Prihodi % tona tona/god €

Papir 25 3.277 473 25.802,71 sa PDV-om Staklo 10 1.311 - - Plastika 15 1.967 56.966 8.023,51(dug2.571,29) Metali 5 656 39.52 1.976 UKUPNO 55% 7.211 569,486 35.802,22

Ostvareno u 2007.godini Uporedna analiza planirano - ostvareno 2006/2007 po količinama i prihodima daje zabrinjavajuće rezultate.

KOLIČINE PRIHODI Godina

Planirano Ostvareno Planirano Ostvareno 2006 886 443.44 50.553 17.599,80 2007 1.312 569.486 74.287 35.802,22

Nesrazmjera izmeñu ostvarenih količina i ostvarenih prihoda u odnosu na planirane očitava se kroz cijenu sekundarnih sirovina po toni, jer su kod plastike postignute pregovorima znatno veće cijene od onih koje su nam bile poznate u vrijeme planiranja.

Uočljivo je da prihodi dostižu oko 50% od planiranih, meñutim znatno je slabija realizacija po količinama. Taj se procenat kreće oko 35% planiranih količina, pa se nameće pitanje da li je razlog nedostatak sirovina u opticaju ili razlog leži u organizaciji prikupljanja i odvoza ovih sirovina.

Za ovu bi analizu bilo interesantno izvršiti procjenu povrata uloženih investicionih sredstava za posmatrani projekat, kao i detaljna analiza troškova projekta. Kako nisu bili dostupni tačni podaci vezani za troškove, uzeti su u obzir procijenjeni, očekivani, troškovi u vrijeme planiranja.

Procjenjeno je da su godišnji troškovi po ovom projektu u iznosu od 70.771,92 €, što uključuje plate angažovanih radnika u bruto iznosu, troškove goriva, maziva, rada mašina na presovanju, amortizaciju, rad radnika na presama i opremanje radnika.

Ukoliko ove troškove poredimo sa ostvarenim prihodima u 2006. i 2007. godini vidljivo je negativno poslovanje i bez uključenih investicionih troškova. Po planu Projekta predviñeno je da se u drugoj godini primjene ostvare priohodi koji mogu da pokriju očekivane operativne troškove projekta, meñutim do toga nije došlo.

17

Poslije prvih rezultata iz 2006. godine odlučeno je da se sa ovim projektom nastavi, osnosno da se pokrije i dio opštine od tunela u Meljinama do Kamenara. Kako ovaj projekat predstavlja težnju ka očuvanju životne sredine i održivosti u oblasti upravljanja otpadom, a jasna je smjernica daljeg razvoja ove oblasti u Crnoj Gori i Evropi, razumljiva je ova inicijativa. Iz tog razloga raspisan je tender broj 02/07 u maju 2007.godine za nabavku još 170 specijalnih kontejnera. Nadmetanje je dobila firma «Goša» Zaštita Soko d.o.o, Smederevska Palanka. Potpisan je ugovor na iznos od 49.327,20 eura. Isti kontejneri su dopremljeni i rasporeñeni po lokacijama do kraja avgusta 2007. godine. Za potrebe njihovog smještanja ureñene su 22 lokacije sa boksovima za kontejnere. Od toga na 21 lokaciji su izgrañeni boksovi za po 5 kontejnera, dok je samo na jednoj lokaciji boks za 4 kontejnera. Očekivalo se povećanje sakupljenih količina sekundarnih sirovina obzirom da nova količina kontejnera predstavlja uvećanje u broju posuda u odnosu na već postavljene od 60%.

Kako je u toku 2006. godine ostvaren stepen iskorištenja mogućih sekundarnih sirovina 6,1%, a u 2007. godini 7,9%, nadam se da ćemo boljom organizacijom posla uspjeti da u 2008.godini ispunimo planirani procenat od 25%.

18

4. PLANOVI ZA 2008 – 2012

4.1. Procjena budu ćih koli čina otpada za opštinu Herceg Novi Na osnovu projektovanih količina stvorenog otpada po stanovniku, projektovane količine (Master plan) predviñene su na nivo od 0,90 kg po danu, a u skladu sa povećanjem stanovništva i predviñenim brojem turističkih noćenja, odnosno projektovanih noćenja, ukupna količina koja se prikuplja na nivou Opštine Herceg Novi, za period od 2004. – 2010. godine sa početnih 12.901 t , dostiže 18.600 t.godišnje. Projektovane količine bazirane na procjenama iz republičkog plana upravljanja otpadom iznose:

Region Lokacija deponije Obuhva ćene opštine Broj

stanovnika

Otpad koji će se deponovati

u periodu 2008-2012. g. [[[[t]]]]

4 Herceg Novi Herceg Novi 33.000 49.800

Procjena proizvodnje otpada po opštinama

Proizvo ñači otpada Iznos otpada po opštinama (t/god)

Opština

Stanovn. Turisti (noćenja)

Lica koja rade vani

Izbjegla lica

Lokal. stanov. Turisti

Lica koja rade vani

Izbjegla lica Ukupno

Herceg

Novi 33.034 1.506.053 1.137 4.000 11.220 2.259 95 364 13.938

Od projektovanih količina za prvih pet godina predviña se reciklaža i umanjenje ukupnih količina otpada do 25%, za narednih 10 godina: do 40%, odnosno za 20 godina do 62%.

Analiza tendencija i trendova u skorijoj budućnosti (2 do 5 godina)

Kratkoročna potreba proizvodnje komunalnog otpada za period od 5 godina bazira se na popisu stanovništva iz 2003. godine, očekivanom prirastu stanovništva sa rastom od 1,26 % za primorski region Crne Gore i zasnovan je nasledećim pretpostavkama:

- potrebi poboljšanja tehničkih mjera upravljanja otpadom započetih u 2006. godini;

- proširiti rejone obuhvaćene komunalnim uslugama u Opštini i to u urbanim sredinama opštine sa 85% u 2004. godini na 96% u 2009. godini, a u ruralnim sredinama sa nivoa od 15% u 2004. godini na 33% u 2009. godini;

- potrebu odvajanja otpada na izvoru po sledećem: o postupno povećanje udjela papira , kartona i stakla u količini do

52% u 2012. godini,

19

o postupno povećanje udjela metalnih limenki i konzervi do 22% u 2012. godini, ali u ukupnoj količini metala;

o postupno povećanje udjela otpada iz dvorišta u ukupnoj količini organskog otpada do 12% u 2012. godini;

o postupno povećanje udjela otpad iz ruralnih sredina u ukupnoj količini organskog otpada do 19% u 2009. godini.

Dugoročna predviñanja, bazirana su na period od 2010 – 2014 godine , i potrebno ih je u ovom planu istaći, obzirom da ista determinišu potrebe izgradnje vitalnih infrastrukturnih objekata kao osnove za regulisanje daljnjih aktivnosti na uprvljanju otpadom a koje treba regulisati u periodu 2008-2012.g.

Proširenje oblasti obuhvaćene komunalnim uslugama na 100% u urbanim i na 75% u ruralnim sredinama.

U okviru ove procjene predviñeno je da se do 60% otpada smanji na izvoru na frakcije, koje se mogu reciklirati.

Predviñene količine otpada ukazuju na mogućnost i potrebe deponija za period korišćenja od 20 godina (2006 – 2025)

Kvantitativni parametri koji su korišćeni ustanovili su za Opštinu Herceg Novi potrebu za deponovanjem 235.000 tona otpada na nivou Opštine.

Nema validnih procjena za opasni i medicinski otpad.

Strategijom Opštine ukazuje se na potrebu da se u narednih 5 godina organizuje sistem za upravljanje otpadom, koji mora biti organizovan na način da bude lako primjenljiv sa visokim stepenom bezbjednosti za životnu sredinu.

Za razvoj novih objekata za upravljanje otpadom i usluga biće potrebno minimum 5 -10 godina.

Po stepenu involviranja rešenja upravljanja otpadom, potrebno je izgraditi integrisano upravljanje u kome se ističu sledeći procesi:

- prevencija otpada; - smanjenje otpada; - recikliranje otpada; - prikupljanje, tretman i transport otpada; - odlaganje otpada; - definisanje stanja opasnog i industrijskog otpada; - institucionalni i zakonski koncept upravljanja.

Dio sistema upravljanja otpadom već je zadejstvovan u opštini Herceg Novi od 2006.g. usmjeren na smanjenje, separaciju otpada i tretman sekundarnih sirovina iz prikupljenih količina otpada na izvoru.

Usluge upravljanja komunalnim otpadom u Opštini Herceg Novi do kraja 2010. godine moraju biti dostupne svim grañanima kao i privrednim subjektima u skladu sa ekološkim, tehničko-ekonomskim i higijenskim zahtjevima i iste trebaju biti pogodne i dostupne za korisnike.

20

Čitav sistem potreba se zasniva na procjenama količine otpada i isti se usmjerava ili ga je potrebno usmjeriti ka sopstvenom rješenju u sistemu upravljanja čvrstim komunalnim otpada odnosno meñuopštinskom ili regionalnom rješenju u tretmanu: opasnog, medicinskog i industrijskog otpada. Ovo prvenstveno iz razloga kratkog roka za početak primjene plana /2009 godina/, potrebe dugotrajnog održivog rješenja za čvrsti komunalni otpad, odnosno smanjenja troškova i iskorišćavanja kapaciteta zajedničkih sistema kako je to planirano republičkim planom.

Na osnovu ovih pretpostavki, izvršena je projekcija proizvodnje komunalnog otpada u planskom periodu. Saglasno Strateškom master planu, ove količine otpada, iskazane kroz komponente, izgledaju:

Proizvodnja komunanog otpada u Crnoj Gori u periodu 2008 – 2012. godine

Godina S

astav

2008. 2009. 2010. 2011. 2012.

Papir i karton 38.994 39.981 41.051 42.153 43.291 Organski otpad 51.877 52.133 52.393 52.658 52.928 Tekstil 10.211 10.464 10.724 10.992 11.269 Plastika 24.573 25.198 25.842 26.507 27.191 Metal 8.813 9.038 9.270 9.509 9.756 Staklo 16.229 16.651 17.087 17.536 17.999 Ostalo 46.303 46.573 46.847 47.124 47.405 Ukupno 197.000 200.038 203.214 206.479 209.839

Iako je zadnjih par godina zapažen trend rasta udjela papira i kartona, plastike metalnih limenki u sastavu komunalnog otpada na račun organskog otpada, tekstila i ostalih vrsta otpada, tokom narednih 5 godina sastav komunalnog otpada na nivou Crne Gore neće se znatnije promijeniti: organski otpad će i dalje predstavljati glavnu frakciju sa oko 25%, slijede “ostale frakcije” sa oko 23%, dok papir i karton oko 20%, plastika 13%, staklo 9% i tekstil i metal po 5%

4.2. Institucionalne promjene Institucionalni okvir čini struktura, organizacija i kapacitet odgovornih organa i službi u opštini Herceg Novi sa osnovnim zadacima planiranja kao uslova za razvoj sistema upravljanja otpadom i efikasnog sprovoñenja zakona iz oblasti upravljanja otpadom te usklañivanja svih normativnih propisa Opštine prema istom.

21

Institucionalne promjene kao ključni korak u Opštini Herceg Novi čini plan mjera na usklañivanju i usaglašavanju opštinskih propisa se setom Zakona iz oblasti zaštite životne sredine i zakonskim propisima iz oblasti upravljanja otpadom.

Zakonodavni aspekt ovih promjena započet je donošenjem Zakona o upravljanju otpadom 2005. godine, čime je učinjen značajan korak na usklañivanju domaćeg zakonodavstva s pravom EU, a proces će se nastaviti donošenjem niza podzakonskih akata i drugih dokumenata. Cjelovit postupak usklañivanja zakonodavstva u Crnoj Gori u oblasti upravljanja otpadom, prema rokovima utvrñenim Zakonom o upravljanju otpadom, trebao je da bude dovršen do 01.11.2008.godine, kada se očekivala primjena ovog Zakona. Uslijed nepripremljenosti većine lokalnih samouprava za primjenu zakona, primjena istog prolongirana je za kraj 2009.godine.

Saglasno obavezama utvrñenim Zakonom o upravljanju otpadom, pristupljeno je izradi i donošenju sljedećih podzakonskih akata – propisa iz nadležnosti organa državne uprave, i to:

▫ katalog otpada-klasifikacija otpada (po grupama, podgrupama i vrstama u skladu sa porijeklom otpada),

▫ propis o načinu, postupku i metodu karakterizacije otpada (fizičke, hemijske i biološke osobine otpada)

▫ propis o uslovima u pogledu opreme i kadra za obavljanje djelatnosti obrade, odnosno odlaganje otpada,

▫ propis o uslovima koje moraju ispunjavati sredstva i oprema kojima se sakuplja, odnosno transportuje opasni otpad,

▫ propis o listi otpada koji se može ustupati fizičkim i pravnim licima radi ponovnog korišćenja i reciklaže,

▫ propis o sadržaju oznaka za proizvode koji sadrže opasne materije, ▫ propis o voñenju evidencija o količinama i vrsti otpada, ▫ propis o sadržaju oznaka za obilježavanje baterija i akumulatora, voñenje i

čuvanje evidencije, ▫ propis o načinu i postupku upravljanja otpadom od električnih i

elektronskih proizvoda, ▫ propis o vrstama medicinskog otpada čija obrada nije dozvoljena, načinu

upravljanja i uslovima za odlaganje medicinskog otpada, ▫ propis o vrstama veterinarskog otpada čija obrada nije dozvoljena, načinu

upravljanja i uslovima za odlaganje, ▫ propis o uslovima koje treba da ispunjava, količinama, obimom,

učestalošću i metodama analize komunalnog kanalizacionog mulja i uslovima koje treba da ispunjava zemljište planirano za njegovu primjenu,

▫ propis o vrsti otpada koji se može spaljivati i uslovima koje treba da ispunjavaju objekti i postrojenja za spaljivanje otpada,

▫ propis o karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno – tehničkim uslovima, načinu rada i zatvaranja deponija, stručnu spremu i kvalifikaciju rukovodioca deponije,

▫ propis o vrstama otpada i uslovima za prihvatanje otpada na deponiji, ▫ propis o klasifikaciji otpada i sadržaju dokumentacije koja se podnosi uz

zahtjev za izdavanje dozvole za uvoz, izvoz i tranzit otpada,

22

▫ propis o sadržaju, obliku i načinu voñenja registra izdatih dozvola za prekogranično kretanje otpada,

▫ propis o visini naknade i načinu plaćanja upravljanja otpadom. Jedinice lokalnih samouprava pa i opština Herceg Novi, saglasno Zakonu o upravljanju otpadom su dužne:

▫ da utvrde način selekcije i prikupljanja otpada, radi reciklaže, , ▫ da propišu način, postupak i uslove održavanja čistoće, iznošenja i

odlaganja otpada iz domaćinstava i poslovnih prostora u kontejnere ili na drugi način, iznošenje i sakupljanje kabastog otpada koji nije moguće odložiti u kontejnere ili na drugi način,

▫ da u roku od jedne godine od dana stupanja na snagu Zakona, izvrše popis neureñenih odlagališta na svom području i donesu plan sanacije,

▫ da donesu lokalne planove upravljanja otpadom u roku od 12 mjeseci od dana donošenja Republičkog plana upravljanja otpadom.

Ustavnim i zakonskim rješenjima, poslovi komunalne djelatnosti odredjeni su kao izvorni poslovi jedinice lokalne samouprave, jer se komunalne potrebe zadovoljavaju neposredno na lokalnom nivou. Crna Gora je Zakonom o komunalnim djelatnostima (“Službeni list RCG”, broj 12/95), u slučaju javnih komunalnih preduzeća, čiji je osnivač jedinica lokalne samouprave, utvrdila da ista posluju sredstvima preduzeća kao sredstvima u državnoj svojini na način utvrñen zakonom, aktom o osnivanju i statutom preduzeća. Dakle, ureñen je oblik svojine nad sredstvima kojima posluju javna komunalna preduzeća, a meñusobni odnosi države, odnosno lokalne samouprave i javnog preduzeća prema sredstvima kojima posluju, ureñen je Zakonom o komunalnim djelatnostima, Zakonom o lokalnoj samoupravi, Zakonom o grañevinskom zemljištu, Zakonom o javnim preduzećima, Zakonom o ostvarivanju javnog interesa u javnim preduzećima, Zakonom o životnoj sredini itd. 4.2.1. Podjela odgovornosti Opština Herceg Novi u sklopu institucionalnih mjera odgovorna je za razvoj i primjenu politike upravljanja otpadom kroz:

▫ usvajanje programa i planova upravljanja otpadom na svojoj teritoriji, ▫ zajedničke programe izmeñu dvije ili više opština, ▫ procjenu proizvodnje otpada, ▫ plan sakupljanja i transporta, ▫ plan tretmana, ▫ plan odlaganja, ▫ restrikciju proizvodnje otpada, ▫ poboljšanje, odnosno osposobljavanje javnih komunalnih preduzeća,

23

▫ regulisanje rada privatnih preduzetnika vezano za sakuplljanje, transport i odlaganje otpada,

▫ unapreñivanje sistema dozvola; Potrebne promjene u nadležnostima izmeñu republike i Opštine potrebno je tražiti i kroz ustupanje finansijskih prihoda Republike radi obezbjeñenja organizacionih i funkcionalnih kapaciteta Opštine i povećanja investicionog potencijala za razvoj sistema upravljanja.

Izbor razvojnih i praktičnih modela upravljanja obezbjediće se samostalnim odlukama opštinskih organa čime se preuzima odgovornost i garantuje fleksibilniji sistem za zadovoljenje lokalnog stanovništva, odnosno sistem koji je usaglašen sa lokalnim interesima i specifičnostima Opštine Herceg Novi.

Organizacionim i funkcionalnim promjenama unutar postojeće organizacije organa i tijela Opštine Herceg Novi odnosno u opštinskoj upravi, potrebno je planirati kadrove i u periodu ne dužem od 6 mjeseci od donošenja plana obezbjediti:

- organe za praćenje realizacije plana upravljanja otpadom - formiranje posebnih planova za sakupljanje opasnog otpada iz

domaćinstava - organizaciju planova i pripreme sistema zdravstvenih ustanova na

teritoriji opštine za zbrinjavanje medicinskog otpada - organizaciju sistema za ambalažni i kabasti otpad - koordinaciju izmeñu opštinskih i državnih organa, komunalnih i drugih

pravnih lica i privrednih društava, kao i uključenje grañana i nevladinog sektora

Organizacionim i funkcionalnim promjenama unutar postojeće organizacije javnih preduzeća i službi Opštine Herceg Novi potrebno je planirati realizaciju zadataka i u periodu ne dužem od 12 mjeseci od donošenja plana obezbjediti:

- lokaciju za privremeno skladištenje i čuvanje otpada /transfer stanicu/ - lokaciju za deponovanje grañevinskog otpada - lokaciju za tretman otpada animalnog porijekla - postrojenje za tretman otpada - lokaciju za izgradnju sanitarne deponije komunalnog otpada - aktivnosti na sanaciji smetlišta

4.2.2. Predlog organizacione strukture sistema upravljanja otpadom

- javno preduzeće - opštinska sanitarna deponija čvrstog komunalnog otpada - deponija otpada iz grañevinske djelatnosti - transfer stanica sa reciklažnim dvorištem za grañane

24

- reciklažni centar (izdvajanje, sakupljanje i separacija iskoristivog otpada iz komunalnog otpada

- sistem pripreme obrañenih sekundarnih sirovina i plasman na tržištu - razvoj i unapreñenje sistema za reciklažu i izgradnja potrebnih

objekata za sistem separatnog odlaganja otpada - razvoj i formiranje sistema za izdvajanje otpadnih ulja, tretman

akumulatora i baterija, tretman električne i elektronske opreme, tretman neupotrebljivih vozila

- izgradnja sistema za zbrinjavanje otpada animalnog porijekla - izgradnja sistema za kompostiranje u sklopu mogućnosti i potreba

4.2.3. Uključivanje privatnog sektora

Opština Herceg Novi nema jasno definisanu politiku i strategiju privatizacije javnog sektora kao jedan od preduslova za bitnije tehnološko i organizaciono poboljšanje sistema upravljanja otpadom kroz razvoj tržišnih načina poslovanja

Opština Herceg Novi treba da preduzme mjere da se kroz angažovanje Vlade RCG definišu ciljevi, opšti uslovi, dinamika i period transformacije postojećih preduzeća u javnoj oblasti, a kroz validne odluke SO Herceg Novi usmjere aktivnosti na potpunom definisanju sistema upravljanja i raspolaganja čvrstim komunalnim otpadom, medicinskim otpadom i opasnim otpadom.

Preduzeća koja se bave komunalnom djelatnošću u opštini nijesu tržišno orijentisana i žive od proste naplate usluga korisnicima i budžetskih davanja na osnovu godišnjeg planiranja Budžeta Opštine Herceg Novi i ista ne mogu kvalitetno odgovoriti integrisanom sistemu upravljanja nužno potrebnim kroz forme održivog razvoja.

Opština Herceg Novi kao nužnost mora usmjeriti ove djelatnosti prema tržišnim uslovima, s obzirom na ukupno potrebno stanje orijentacije na tržišni način poslovanja.

Osnova uključivanja privatnog sektora u planskom periodu biće bazirana na činjenicama i iskustvima drugih zemalja obzirom da na prostorima R Crne Gore ne postoje iskustva o uvoñenju privatnih kompanija i privrednih društava sa većinskim privatnim kapitalom u poslove upravljanja otpadom.

Činjenica je da danas u okruženju imamo privatna preduzeća koja se isključivo bave prikupljanjem i prodajom sekundarnih sirovina, a nemamo organizovana privredna društva sa privatnim kapitalom, koja postoje organizaciono i tehnički kao konkurentna društva postojećoj komunalnoj privredi. Ovo nas upućuje da uključivanje privatnog sektora moramo pokušati vršiti i kod onih sistema kojima upravljanje otpadom nije osnovna djelatnost. Formalno privatni sektor uključuje širok opseg preduzeća u Opštini Herceg Novi.

Osnova uključivanja privatnog sektora mora ispuniti tri osnovna uslova:

- transparentnost, konkurencija i odgovornost.

25

Osnovni ciljevi uključivanja ogledali bi se u slučajevima kada komunalni sistem opštine ne može pružiti adekvatnu uslugu korisnicima usluga.

Kao potencijalni pružaoci uslug, privatna preduzeća primarno su zainteresovana za zaradu, kao naknadu za investiranje u davanje usluga sakupljanja, transporta, tretmana, reciklaže ili odlaganja otpada.

Privatna preduzeća koriste jednostavnu opremu i radnointnezivne metode sa manjim brojem angažovanih radnika, a radom u različitim oblicima partnerstva mogu da omoguće kapital, upravljačke i organizacione sposobnosti, tehnički podršku rad i znanja. Obzirom na njihovu profitnu orijentaciju, moguće je da usluge upravljanja komunalnim otpadom u Opštini Herceg Novi mogu biti efektivnije i sa nižim troškovima lokalne samouprave. Medjutim samo uključenje privatnog sektora nije samo po sebi garancija efektivnosti i niskih troškova.

Problemi nastaju kada se ne definišu precizni ugovori sa lokalnom samoupravom i komunalnim preduzećem, kada je privatizacija pojedinih segmenata komunalne usluge loše shvaćena.

Poseban segment mogućih ugovora predstavljaće i korištenje sredstava iz naplate usluga čime se kod ugovora moraju precizirati jasni odnosi kvaliteta i obima-stepena garancije naplate usluga izmeñu lokalne samouprave i privatnih preduzeća.

4.3. Plan sakupljanja otpada 2008-2013 Planom sakupljanja definišu se dva vremenska perioda dinamike sakupljanja otpada i to: Peiod otkobar – jun i period jun – septembar. Navedeni periodi isključivo su odreñeni kao periodi povećanja-smanjenja ukupnog stanovništva i gostiju odnosno povećanja privrednih djelatnosti posebno turističke privrede.

Aktivnosti vezane za plan sakupljanja i upravljanje otpadom potrebno je donjeti najkasnije do II kvartala 2009.g. kako bi se planirana dinamika sakupljanja otpada regulisala i kroz promjenu tehničkih i organizacionih mjera .

U sklopu ove problematike potrebno je: ▫ definisanje prostora u lokalnim jedinicama za postavljanje novih količina

specijalnih kontejnera na postojećem sistemu ▫ zadržavanje sistema selektivnog načina prikupljanja otpada; ▫ nabavka specijalnih kontejnera; ▫ izbor lokacije za opštinsku sanitarnu deponiju; ▫ izbor lokacija za pretovarne (transfer stanice) i reciklažne centre; ▫ izbor lokacija za centre za kompostiranje;/po potrebi/ ▫ nabavka specijalnih vozila za prikupljanje i transport otpada, ▫ nabavka opreme za sanaciju odlagališta.

26

▫ definisanje prostora za privremeno odlaganje pojedinih vrsta otpada.

Plan sakupljanja otpada definiše se po zonama:Gradske sredine Igala i Herceg Novog, pojas naselja hercegnovske rivijere, zona kojom upravlja JP MDRCG, zona ruralnih naselja i p/o Luštica. Ovakav sitem upravljanja otpadom ukazuje na najefektivnije rješenje za životnu sredinu u opštini Herceg Novi i baziran je na dugogodišnjem iskustvu u planiranju najoptimalnije upotrebe tehničkih i ljudskih resursa javnih preduzeća. 4.3.1. Oprema (planirana/potrebna) za sakupljanje – izvod iz republičkog plana Na osnovu sistema upravljanja otpadom i prognoze o količini otpada u planskom periodu treba da se obezbijedi sljedeća oprema za sakupljanje otpada:

Oblast deponije Specijalizovana vozila za odvoz

otpada sa presom

Kontejneri 1,1 m3

Kontejneri 5 m3

Vozila sa sistemom za

podizanje Herceg Novi 2 1,050 121 1

Oprema potrebna za selektivno sakupljanje otpada (primarna reciklaža)

Oblast regionalne deponije

Papir i karton Staklo

Konzerve i limenke

Otpad iz dvorišta Ukupno

Herceg Novi 334 122 210 88 754 Opština Herceg Novi će planirati obim selelektivnog sakupljanja otpada, zavisno od svojih mogićnosti i potreba, na način što će postepeno povećavati prostor na kojem je organizovan ovaj vid upravljanja otpadom, kako bi se na kraju planskog perioda ostvario planirani procenat na ovaj način sakupljenog otpada, a posebno iz razloga što već ima zadejstvovan sistem od 2006.g. 4.3.2. Pretovarna stanica za lokalno sakupljanje u opštini Definisana je uz magistralni put Kotor-Herceg Novi u Meljinama. Ista u sklopu postojećeg stanja i potrebnih radova treba da obezbjedi.

- prilazni put - manipulativni prostor i unutrašnju putnu infrastrukturu - kontrolisani ulaz - vaga - objekat za smještaj službi obezbjeñenja - parkiralište - područje za prihvat otpada koji grañani mogu reciklirati - prihvatna zona - ureñaj za smanjivanje volumena otpada

27

Region Obuhva ćene opštine Broj stanovnika Otpad [[[[t/dan ]]]] 1 Ulcinj 20.000 22,77 2 Andrijevica,

Plav, Rožaje

6.000 14.000 22.000

4,34 10,48 14,84

3 Mojkovac, Kolašin

10.000 10.000

6,22 6,31

4 Herceg Novi 33.000 38,19 6 Plužine,

Šavnik 4.000 3.000

2,64 1,77

7 Žabljak 4.000 2,78 8 Cetinje 19.000 15,07

UKUPNO 9 transfer stan. za 15 opština 145.000 125,4 1 Osnova ovakvog prilaza potrebi izgradnje transfer stanice nalazi se u većoj udaljenosti predloženih lokacija za izgadnju sanitarne deponije kao i potrebe korištenja jedinstvenog prostora uz istu za izgradnju reciklažnog dvorišta za potrebe odlaganja otpada od strane grañana. 4.3.3. Reciklažna dvorišta i djelatnosti

Reciklažna dvorišta, kao mjesta namijenjena razvrstavanju i privremenom skladištenju posebnih vrsta otpada, imaju značajnu ulogu u ukupnom sistemu upavljanja otpadom jer služe kao spona kojom jedinice lokalne samouprave ostvaruju vezu izmeñu grañana, ovlašćenih skupljača i ovlašćenih obrañivača otpada. RD treba da budu mjesta na kojima grañani mogu na jednostavan i prihvatljiv način dobiti informacije o upravljanju otpadom, posebno u pogledu mogućnosti smanjivanja količina i štetnog dejstva vlastitog otpada, kao i u pogledu načina boljeg iskorišćavanja raznih vrsta otpada. Stanovništvo treba da se obavještava o radu RD-a (radno vrijeme, vrste otpada i dr.) u sredstvima javnog informisanja.

U opštini Herceg Novi definisano je jedno reciklažno dvorište uz transfer stanicu u Meljinama.

Pored djelatnosti obrade odloženog otpada iz domaćinstava, u ovom dvorištu biće obezbjeñeni prostori za odlaganje kabastog otpada čime se postiže:

▫ da grañani mogu tokom cijele godine, u sve radne dane, uključujući subotu, besplatno i za okolinu bezbjedan način odložiti kabasti otpad;

▫ povećavaju se prikupljene količine otpada po reciklažnim dvorištima i time smanjuje prosječna cijena;

▫ izbjegava se razbacivanje kabastog otpada po javnim gradskim površinama;

▫ provodi se kvalitetnije odvojeno prikupljanje kabastog otpada i time efikasnije recikliranje i prerada (autogume, metali, rashladni ureñaji, elektro otpad, itd.);

▫ omogućava se ravnomjernije i efikasnije sortiranje te priprema za dalju obradu.

28

Lokaciju za postavljanje reciklažnog dvorišta, kojima se osigurava provoñenje mjera za odvojeno prikupljanje otpada, obezbijedila je opština Herceg Novi, a dio potrebnih radova na istom već je u dinamici izrade planske dokumentacije Reciklažno dvorišta je u vlasništvu opštine Herceg Novi dato na korišćenje javnom preduzeću koje je lokalna samouprava ovlastila da, u njeno ime, upravlja reciklažnim dvorištima i preuzima odvojeno skupljeni otpad iz domaćinstava.

Ovako prikupljen otpad javno preduzeće može direktno predavati ovlašćenim skupljačima ili obrañivačima ili prevoziti na lokaciju gdje postoji mogućnost njegove dalje prerade ili skladištenja do predaje ovlaštenim preduzećima.

U toku 2008.g. potrebno je za rad reciklažnog dvorišta obezbjediti dozvolu nadležnog organa lokalne uprave za obavljanje djelatnosti upravljanja neopasnim otpadom i nadležnog organa državne uprave za upravljanje opasnim otpadom.

Reciklažno dvorište biće opremljeno sa nekoliko kontejnera za sakupljanje i skladištenje različitih komponenti otpada. Za transport otpada od mjesta sakupljanja otpada do deponije, potrebno je obezbjediti jedno vozilo. 4.3.3.1. razdvajanje i reciklaža

Iskustva zemalja Evropske unije jasno ukazuju da je izdvajanje na mjestu nastanka i selektivno sakupljanje otpada, odnosno izdvajanje reciklabilnog materijala iz komunalnog otpada, u velikoj prednosti u odnosu na izdvajanje reciklabilnih komponeneti iz ukupne mase otpada.

Hijerarhija upravljanja otpadom, uspostavljena kroz politiku Evropske unije u ovoj oblasti, kao i kroz plan upravljanja u Crnoj Gori, utiče na taj način, što odvajanje otpada na mjestu nastanka postaje prioritet.

Primarna reciklaža temelji se na odvojenom sakupljanju iskoristljivih frakcija otpada i to na mjestu njegovog nastanka. Na taj način se formiraju odvojeni tokovi različitih vrsta materijala koji se mogu koristiti i opasnih komponeneti otpada. Odvojeni tokovi pojedinih vrsta otpada (npr. auto guma, ljekova, ulja, elektro otpada, grañevinskog otpada, akumulatora, zelenog otpada i lako biorazgradivog otpada, papira, starih automobila, stakla, metalne i plastične ambalaže i dr.) garantuju kvalitetnu reciklažu.

Načini odvojenog sakupljanja otpada i primarne reciklaže stalno se dopunjavaju i mijenjaju, u zavisnosti od stanja tehnike i tržišnih uslova. Ne očekuje se da aktivnosti primarne reciklaže značajnije utiču na količinu otpada koji se odlaže na deponijama u prvim godinama implementacije. Za uspješno i kvalitetno uspostavljanje sistema primarnog odvajanja otpada, neophodno je sprovesti edukaciju na svim nivoima društva, preko projekata u kojima će učestvovati pojedinci, nevladine organizacije, vaspitno-obrazovne ustanove, javne i državne institucije, kao i jedinice lokalne samouprave. Prihvatanjem ovakvog sistema upravljanja otpadom, postići će se efekti sadržani u principu smanjenja količina otpada koji se odlaže.

29

Sistem sakupljanja otpada u opštini Herceg Novi, oslanjaće se na primjenu mjera za smanjivanje otpada na mjestu njegovog nastanka, uz poštovanje uslova propisanih u podzakonskim aktima, čija izrada je predviñena Zakonom o upravljanju otpadom, a koji treba da obuhvate primarno odvajanje i prikupljanje pojedinih kategorija otpada (ambalažni otpad, otpadne gume, otpadna ulja...). Za otpad koji ne bude obuhvaćen pojedinim pravilnicima, primjenjivaće se odvojeno prikupljanje u okviru komunalnog otpada za komponente kao što su: papir i karton, staklo, plastika, metali, opasni komunalni otpad, kabasti otpad i drugo.

Sistem sakupljanja otpada na izvoru u opštini obuhvataće kao i do sada; pored kontejnera za otpad iz domaćinstava, kontejnere za separatno odlaganje otpada, opremu i vozila za primarno i sekundarno sakupljanje i potrebnu radnu snagu.

Vrijednost opreme za selektivno sakupljanje otpada

Oblast deponije Kontejneri za papir, staklo i limenke

Kontejneri za otpad iz dvorišta Ukupno

eura

Herceg Novi 199.800 44.000 243.800 Izvod iz republičkog plana upravljanja otpadom.

Godišnji troškovi za pretpostavljeni sistem recikliranja u Crnoj Gori Troškovi Vrijednost (€/god) Selektivno sakupljanje reciklabilnih materijala 1.765.100 Reciklažna dvorišta 1.316.350 Jedinice za reciklažu grañevinskog materijala i šuta 281.943 UKUPNO 3.363.393 Ukupno za 5 godina (€) 16.816.970

Godišnji troškovi za predloženi sistem recikliranja procjenjuju se na iznos od 3.363.393€, pri čemu se 52 % odnosi na prikupljanje materijala koji se mogu reciklirati, 40 % na troškove reciklažnih dvorišta i 8 % na recikliranje grañevinskog materijala i šuta.

Prikaz očekivanog otpada koji se može reciklirati u Crnoj Gori Koli čina u tonama Materijal

2008. 2012. Papir i karton 37.550 40.171 Staklo 15.726 16.824 Metal 8.558 9.156 Plastika 23.857 25.522 Tekstil 9.949 10.644 Organski otpad 53.597 57.338 Ukupno 149.237 159.654

30

Plan u segmentu odvojenog prikupljanja kroz osnove republičkog plana, odredio je da se:

▫ poveća količina odvojeno prikupljenog otpada na ekonomski isplativim osnovama;

▫ poveća broj vrsta materijala koji se odvojeno prikuplja (grañevinski šut, opasni otpad iz domaćinstava i dr.);

▫ obezbijedi da reciklažna dvorišta budu dostupna grañanima; ▫ u slabije naseljenim područjima organizuje postavljanje minimalno jednog

RD-a po naselju s brojem i veličinom posuda prilagoñenim veličini naselja (u ovim područjima potrebno je provoditi edukativne akcije za promociju kućnog, odnosno vrtnog kompostiranja otpada i sl.);

▫ gušće naseljena mjesta i gradovi opremaju većim brojem posuda za odvojeno prikupljanje (predviñeno od 30 do 50 posuda na 1000 stanovnika);

▫ turistička mjesta s izrazitom sezonskom oscilacijom broja korisnika komunalnih usluga opremaju za vršno opterećenje (predviñeni broj posuda je od 50 do 100 na 1000 posjetilaca)

▫ broj RD uskaldi s prostornim planovima. 4.3.3.2. kompostiranje

Kompostiranje se definiše kao brzo, ali delimično, razlaganje vlažne, čvrste organske materije, prvenstveno otpada od hrane, pomoću aerobnih mikroorganizama i pod kontrolisanim uslovima .Kao proizvod dobija se koristan materijal sličan humusu, koji nema neprijatan miris i koji se može koristiti kao sredstvo za kondiciranje zemljišta ili kao ñubrivo.

Teorijski gledano prednosti su sledeće: krajnji proizvod ima izvesnu tržišnu vrednost, koja treba da rezultira u vraćanju izvjesnog dijela uloženih sredstava, proctor koji je potreban za lokaciju postrojenja je relativno mali i cijene transporta nisu tako velike.Sa druge strane ovakva postrojenja mogu zahtjevati kapitalna ulaganja, tržište za dobijeni proizvod nije uvijek sigurno i skladištenje krajnjeg proizvoda može biti problem za sebe.

Obzirom na directive EU o deponijama i zabrani odlaganja biodegradibilnog otpada na deponije, kompostiranje je dobilo na značaju kao alernativna opcija tretmana biodegradibilnog otpada.

Planirani sistem upravljanja otpadom za planski period ne obavezuje na izgradnju centara za biološku obradu otpada kompostiranjem. Opština Herceg Novi, zavisno od svojih potreba i mogućnosti, sagledaće i realizaciju ovog segmenta obrade otpada, saglasno koncepciji izloženoj u ovom planu. Ova vrsta tretmana otpada posebno je interesantna za jedinice lokalne samouprave gdje se organski (biorazgradivi) otpad javlja u visokom procentu u ukupnoj količini otpada. Obzirom da ovaj plan ne obavezuje na izgradnju ovih centara do kraja planskog perioda, sredstva potrebna za njihovu izgradnju nijesu uvrštena u ukupno potrebna sredstva za uspostavljanje sistema upravljanja otpadom u posmatranom petogodišenjm periodu.

31

4.3.4. Program sakupljanja otpada od domaćinstava i od proizvoñača koji ne podležu obavezi donošenja plana

U skladu sa potrebama kvaliteta sakupljanja otpada i u skladu sa osnovnim principima politike upravljanja komunalnim otpadom, komunalni neopasan otpad, moraće se razdvajati od ostalih vrsta otpada, kao što je industrijski i medicinski otpad, kao i opasni otpad iz domaćinstava.

Zahtjeve za razdvajanje otpada koji su već definisani i kroz važeće opštinske propise, moraće da ispunjavaju i proizvoñaći industrijskog i opasnog otpada u opštini Herceg Novi.

U periodu planiranja, otpad iz domaćinstava koji se stvara u gradskim i prigradskim naseljima biće odlagan u postojeće i novopostavljene komunalne kontejnere zapremine 1,1 m3.

Pored frekvencije sakupljanja i odnošenja-odvoza otpada koji se prvenstveno bazira na prostornoj komponenti kao i količinama otpada, obezbjediće se plan kretanja vozila kako bi se postiglo optimalno sakupljanje otpada uz kontrolisane troškove.

U cilju uspostavljanja sistema, sakupljanja otpada iz seoskih domaćinstava u narednih pet godina, obezbjediće se potrebna količina i vrsta kontejnera za razmještaj u ruralnim naseljima u skladu sa potrebama plana.

Program sakupljanja definisan je višegodišnjim iskustvom u sakupljanju otapada, a od 2006.godine i sakupljanja otpada iz programa separatnog odlaganja otpada i u načelu zadržaće sledeću dinamiku:

15.jun -15.septembar: gradska područja Igala i Herceg Novog i prigradska naselja, bez pojasa i zone kojim upravlja JP MD RCG i Luštice, svakodnevno u periodu od 04.00 -11.00 časova i od 15.00 - 19.00 časova.

15.septembar – 15.jun: gradska područja Igala i Herceg Novog i prigradska naselja, bez pojasa i zone kojim upravlja JP MD RCG i Luštice, svakodnevno u periodu od 04.00-11.00 časova.

01.januar – 31.decembar: poseban režim odvoza za područje kojim gazduje JP MD RCG

Prostor naselja na p/o Luštica, regulisan je u dva režima sakupljanja i to: 01.07.-15.09. svakodnevno u vremenu od 07.00 do 13.00 časova 15.09.- 30.06. dva puta sedmično.

4.3.5. program sakupljanja opasnog otpada od domaćinstava i od proizvoñača koji ne podležu obavezi donošenja plana Potrebno ga je definisati kao poseban program tek nakon organizacije prostora i nabavke posuda za ovu vrstu otpada

32

4.4. Prevencija nastajanja i smanjenja otpada

Prevencija nastajanja otpada, kao i druge mjere za smanjivanje nastajanja otpada, svakako je najpovoljnija metoda za rješavanje problema otpada. Te se mjere sprovode u toku procesa ili na mjestu nastajanja otpada, a uključuju prevenciju nastajanju otpada modifikacijom proizvodnog procesa ili načina korišćenja proizvoda, redukciju na samom izvoru, kao i ponovnu upotrebu proizvoda. Postupci recikliranja, odnosno ponovne prerade takoñe su vrlo korisni s aspekta zaštite životne sredine, a odnose se, uglavnom, na odvojeno prikupljeni otpad koji se može iskoristiti kao sekundarna sirovina.

Preventivno smanjivanje nastajanja otpada može se postići sljedećim aktivnostima:

▫ regulatornim djelovanjem na privredne subjekte sa ciljem primjena mjera za smanjivanje nastajanja otpada;

▫ provoñenjem sistemske edukacije po horizontalnoj i vertikalnoj liniji društva;

▫ promotivnim akcijama sa ciljem edukacije i uticaja na promjenu ponašanja tzv. "potrošačkog mentaliteta".

4.4.1. Primjer mjera za spriječavanje nastajanja otpada – uvoñenje čistijih

tehnologija i uvoñenje bezotpadnih tehnologija u preduzećima/ proizvoñačima koji ne podliježu obavezi donošenja plana

Upravljanje otpadom donedavno se svodilo na obradu otpada na kraju procesa.Razvile su se različite tehnike obrade, gradila su se skupa i složena postrojenja.Čistiju tehnologiju i proizvodnju odnosno uvoñenje bezotpadnih tehnologija možemo opisati kao cjelovitu i sveukupnu strategiju koja se primjenjuje na proizvodne procese, proizvode i usluge radi smanjivanja uticaja na životnu sredinu. Navedene tehnologije zasnivaju se na :

- smanjivanju otpada na mjestu nastanka - smanjivanju utroška energenata i sirovina - sniženju troškova proizvodnje - sniženju troškova obrade otpada - smanjivanju opasnosti od zagañenja životne sredine - poboljšanju uslova rada

Kako troškovi tradicionalnih metoda odlaganja otpada budu rasli, komercijalni aspekti mjera za sprečavanje nastajanja otpada takoñe će rasti, a suštinski je da svaka komercijalna korist smanjenja otpada bude iskorišćena kod “proizvoñača otpada“, domaćinstva ili privrednog društva u cilju smanjenja sopstvenih troškova u upravljanju otpadom. Osnova primjene čistijih tehnologija u proizvodnim procesima uključuje racionalniju upotrebu sirovina, zamjenu opasnih sirovina sa ekološki prihvatljivima i smanjenje količina i toksičnosti emisija i otpadaka, u vodu, vazduh i zemljište

33

Primjeri mjera isključivo su iz domena:

- separacije otpada i odvajanja korisnog, od nekorisnog - upotrebe savremenih sredstava u obradi otpada u preduzećima - ponovnoj upotrebi sirovina i internom reciklovanju - modifikacijima proizvodnog procesa i proizvodne opreme - proizvodnji ekološki prihvatljivih proizvoda - korišćenju otpada i otpadnih voda u daljnjoj proizvodnji

Planom upravljanja otpadom proizvoñači otpada usmjeravaju se na sledeće:

- grañani odnosno “potrošači” zahtijevaju sve više proizvode sa ekološkim standardom proizvodnje

- zakonodavstvo iz oblasti zaštite čovjekove okoline postaje sve strožije čime su i uslovi za tkz “prljave” tehnologije sve teži, a kazne sve veće

- preduzeća koja namjeravaju poslovati na tržištu EU isto neće moći izvršavati radi postojećih standarda i direktiva, ako ih ne ispunjavaju

- finansisjke institucije sve više kao kriterijum imaju i odreñenje finansiranja projekata koji ne vrše negativan uticaj na životnu sredinu

- proizvodi sa ekološkim standardima mogu ostvariti tržišnu prednost

Proces utvrñivanja ekološki najpraktičnijih opcija za smanjivanje otpada biće otvoren i tranparentan proces koji umnogome zavisi od podsticanja uključenja svih zaniteresovanih strana. Lokalna samouprava uzeće neposredno učešće u organizaciji i primjeni mjera koje doprinose minimizaciji otpada kao i distribuciji pisanih materijala o sprečavanju nastajanja otpada. Planom upravljanja otpadom predviñeno je kao jedan od osnovnih ciljeva sprečavanje nastajanja komunalnog otpada na izvoru, kroz obrazovanje i razvijanje javne svijesti i obezbjeñivanje alternative za podsticanje domaćinstava i privrede. 4.4.2. Primjer mjera za smanjenje količina otpada

• ponovno korištenje paleta i kutija Ova mjera prisutna je u svim razvijenijim zemljama, a posebno u trgovačkim središtima i preduzećima koja u svom poslovanju imaju prisutno upravljanje sa materijalima koji se nalaze na paletama i upakovanim u kutijama, a koja brinu o sopstvenim troškovima poslovanja. Potrebno je izvršiti analizu proizvoñača otpada na nivou opštine kojima su ova sredstva prisutna i obezbjediti edukaciju u cilju smanjenja troškova poslovanja, ili u slučaju nepovoljnog odnosa u sklopu mjera upravljanja kabastim otpadom, predvidjeti i tržišnu valorizaciju ove vrste otpada, ponovnom prodajom ili upotrebom kao sekundarnih sirovina.

34

• korišćenje otpada /drvenog otpada/ kao gorivo, korišćenje otpadaka od hrane kao hrana za životinje Ove mjere moguće je primjeniti u skoro svim privrednim društvima koje proizvode veće količine drvnog otpada/drvoprerada/ kao i kod privednih društava koja se bave distribucijom prehrambenih proizvoda i uzgojom stoke. Procjenom centralizacije ovakvih mjera na nivou Opštine Herceg Novi vidljiva je potreba vrlo visokih ulaganja za nabavku opreme i distribuciju obrañenih količina posebno drvenog otpada kao sirovine za dobijanje toplotne energije. • kućno kompostiranje kao jedna od mjera moguća je kroz nabavku i distribuciju kućnih kompostera za hranu, u cilju minimizacije otpada. • distribucija materijala o spriječavanju nastajanja otpada,

selektivnom odlaganju, reciklaži Kao aktivnost u kojoj imamo djelimična iskustva kroz ranije započete programe i realizovane pilot projekte, značajnije učešće u ovom segmentu mjera, biće usmjereno na daljnjem povećanju broja stanovnika, posebno korisnika usluga u kategoriji domaćinstava i manjih privrednih društava koji su obuhvaćeni podjelom i distribucijom materijala. Osnovno opredjeljenje mora i dalje ostati usmjereno na centralizovanoj distibruciji materijala uz račune kao i prilikom svih vrsta edukacije grañana i omladine. • saradnja sa lokalnim trgovinama i proizvoñačima Ovu saradnju u planskom periodu potrebno je prvenstveno usmjeriti u više pravaca i to.

- otklanjanju slabosti iz ranijeg perioda, a posebno u odlaganju otpada i selekciji otpada prije iznošenja istog iz objekata

- prihvatanju novih propisa i obuka u smanjenju otpada kao jedan od oblika edukacije privrednih društava

- represivnim mjerama prema neodgovornim objektima, kao krajnjim mjerama u slučajevima zadržavanja visokog nivoa neodgovornosti i nepridržavanja propisa.

Saradnju sa lokalnim trgovinama i prozivoñačima prvenstveno treba usmjeriti na:

- regulisanje načina smanjenja i odgovornosti u odlaganju papirnog otpada

- regulisanje vremena i odgovornosti u odlaganju otpada animalnog porijekla

- preuzimanju otpada iz djelatnosti trgovina koje posjeduju opasni otpad - regulisanju otpada proizvoda od gume i plastičnih masa

35

5. FINANSIJSKA ANALIZA

5.1. Izvori finansiranja

Sredstva za realizaciju Plana obezbijediće se iz: ▫ Kredita meñunarodnih finansijskih institucija (Svjetska banka, Evropska

banka za obnovu i razvoj, Evropska investiciona banka, itd.) ▫ budžeta jedinica lokalne samouprave i sredstava komunalnih preduzeća

(u vlasništvu jedinica lokalne samouprave); ▫ budžeta Crne Gore, ▫ fondova Evropske unije (instrument predpristupne pomoći IPA); ▫ institucije koja će biti formirana u procesu pristupanja EU (ekofond,

ekorevolving fond ili slična institucija); ▫ privatna ulaganja (javno-privatno partnerstvo, koncesije i dr.).

Sredstva budžeta Crne Gore koristiće se u manjoj mjeri za izradu projektne dokumentacije, a primarno će se koristiti za podsticanje razvoja sistema, pripremu programa i projekata sanacije, posebno «crnih tačaka». Opština Herceg Novi konkurisaće za dodjelu ovih sredstava za planiranu namjenu.

Sredstvima budžeta Opštine Herceg Novi, kreditima i donacijama meñunarodnih organizacja i finansijskih institucija obezbijediće se zemljište za lokacije deponija, reciklažnih centara, pretovarnih stanica, reciklažnih dvorišta, kao i potrebna infrastruktura. Korišćenje kredita banaka predviña se na nivou lokalne samouprave za uspostavljanje sistema prikupljanja i gradnju sistema odlaganja otpada.

Crna Gora je već tokom 2001. godine počela graditi svoj institucionalni sistem za realizaciju finansijskih sredstava Evropske unije, koji se vremenom razvijao u skladu sa zahtjevima Evropske unije za upravljanje tim istim programima. U prethodnom periodu Crna Gora je bila korisnica CARDS programa.

Na početku 2007. godine, Crnoj Gori su dostupna sredstva IPA (Instrument for Pre-Accession Assistance /Instrument Predpristupne Pomoći) kao integrirani instrument koji je zamijenio program CARDS i pretpristupne programe Phare, ISPA i Sapard. Novi instrument - IPA namijenjen je pružanju pomoći zemljama potencijalnim kandidatima i zemljama sa statusom kandidata, u pripremi za upravljanje strukturnim fondovima koji će im biti dostupni nakon pristupanja Evropskoj uniji.

U sklopu ovih aktivnosti na republičkom nivou Opština Herceg Novi konkurisaće i za dodjelu sredstava iz navedenih programa.

Zadnjih je godina u Evropi je zabilježen porast saradnje javnog i privatnog sektora sa ciljem razvijanja i gradnje infrastrukture u oblasti zaštite životne sredine i transporta, zbog niza prednosti kao što su: brza gradnja infrastrukture, brža realizacija, manji ukupni troškovi, bolja alokacija rizika, kvalitetnija usluga, stvaranje dodatnih prihoda i efikasnije upravljanje.

Opština Herceg Novi preduzeće aktivnosti na javno-privatnom partnerstvu (JPP) kao obliku saradnje izmeñu organa javne uprave i privatnog sektora, koji podrazumijeva da privatni sektor ne učestvuje samo u realizaciji projekta nego i u

36

procesu odlučivanja uravnoteženom raspodjelom rizika. Ovim planiranim aktivnostima predviña se mogućnost privatnog ulaganja u primarnu selekciju, skupljanje i obradu korisnog otpada (plastični materijali, staklo, metali, gume, papir, ulja), kao i u tehnološku i termičku obradu komunalnog, opasnog, neopasnog tehnološkog i grañevinskog otpada, preko koncesija i JPP-a.

Planom se predviña da se u obračun troškova uključe svi troškovi koji su potrebni za zbrinjavanje otpada (kapitalni troškovi i operativni troškovi), što uključuje sve faze od prikupljanja, prevencije, edukacije, transporta, predobrade, obrade, konačnog odlaganja i troškove nakon zatvaranja deponija. U obračun se uključuju i prihodi od prodaje sekundarnih sirovina i energije dobijene obradom otpada.

Ovako obračunati prihodi i troškovi su osnova za izračunavanje cijene zbrinjavanja po toni prikupljenog otpada. Cijene će se fornirati po principu potpunog pokrivanja troškova, koja pored operativnih troškova obuhvata i trošove vraćanja kredita (anuiteti), amortizacije, održavanje deponija nakon zatvaranja i dr.

Studija izvodljivosti, treba da utvrdi očekivanu cijenu zbrinjavanja otpada za svaku jedninicu lokalne samouprave, koja će omogućavati samoodrživi rad sistema upravljanja otpadom. Cijene treba da budu podložne provjeri kako ne bi došlo do gubitka ili prevelikog profita.

5.2. Investicioni i operativni troškovi

Troškovi odlaganja otpada uključuju troškove izrade potrebne dokumentacije, projektovanja, gradnje deponija, operativne troškove rada i procijenjene troškove zatvaranja deponija, održavanja i nadzora tokom 30 godina nakon zatvaranja. Troškovi odlaganja otpada utvrñuju se prema količini i svojstvima otpada prema principu „zagañivač plaća“.

Vrijednost izrade potrebne dokumentacije Projektna dokumentacija Cijena Izrada studija izvodljivosti 60.000 Izrada elaborata procjene uticaja na životnu sredinu 25.000 Izrada glavnih projekata 80.0001 UKUPNO 165.000

Troškovi izgradnje deponije

Lokacija deponije Površina deponije

[ha]

Ukupne investicije

[mil.€]

Investicije za prvih 5

godina [mil.€]

Dodatni troškovi [mil.€]

Troškovi prvih 5 godina [mil.€]

Herceg Novi 3,60 5,40 1,32 1,03 2,35

1 Prosječna vrijednost

37

Vrijednost opreme za sakupljanje otpada

Oblast deponije

Specijalizovana vozila za odvoz

otpada sa presom

Kontejneri 1,1 m3

Kontejneri 5 m3

Vozila sa sistemom

za podizanje

Ukupno (€)

Herceg Novi

270.000 294.000 84.700 95.000 743.700

Već je rečeno da koncept izgradnje reciklažnih centara treba bazirati na pažljivom planiranju, koje podrazumijeva postepenu gradnju i proširenje kapaciteta za pojednine vrste otpada i način obrade, zavisno od potreba i mogućnosti jedinica lokalne samouprave, kao i da do kraja planskog perioda treba obezbijediti osnovne sadržaje za mehaničku obradu otpada. Pod ovim pretpostavkama, za početno opremanje reciklažnih centara, koje podrazumijeva nabavku: presa za baliranje papira, presa za baliranje limenki i drugog metalnog otpada, mlinova za mljevenje plastike i sl, potrebna su sredstva u iznosu od 1.000.000 €. Predviñeno je da svaki region sa kojeg se sakuplja otpad ima svoju radionicu ekipiranu potrebnom opremom i alatima, kao i rezervnim djelovima i drugim potrošnim materijalom, što je neophodno za adekvatno održavanje vozila, kontejnera i druge opreme. S obzirom da je postojeće stanje radionica i opreme nepoznato, sredstva potrebna za osposobljavanje radionica utvrñena su paušalno i procijenjena na iznos od 100.000 € po radionici.

Sredstva za stručnu obuku osoblja, procijenjena su na iznos od 50.000 €.

5.3. Procjena troškova sanacije smetlišta

Troškovi sanacije postojećih odlagališta

Opština Odlagalište Region Rok za sanaciju Potrebna sredstva

Herceg Novi Dugunja Primorski 2010. 426.860

Oprema za sanaciju odlagališta uključuje ▫ bager (rovokopač) za kopanje rovova, ▫ buldožer za uklanjanje otpada ili čišćenje okolne vegetacije, razastiranje i

sabijanje otpada tamo gdje otpad ostaje na lokaciji, ▫ utovarna lopata za punjenje kamiona uklonjenim otpadom, ▫ kiperi za dovoženje pokrivnog materijala.

Za sanaciju su potrebni i sljedeći materijali: ▫ pokrivni materijal – zemlja, izdrobljeni grañevinski otpad, ▫ ograñivanje – metalni stubovi i metalna mreža, bodljikava žica i slično, ▫ materijali za punjenje (ispuštanje vode i gasova) - šljunak (grañevinski

otpad), ▫ materijal za aeraciju filtrata – veliki komadi grañevinskog otpada.

38

Saglasno aktivnostima datim u poglavlju 9. republičkog plana upravljanja otpadom koje se tiču načina saniranja postojećih odlagališta, potrebna finansijska sredstva za sanaciju i zatvaranje odlagališta, obračunata su na sljedeći način:

Način sanacije odlagališta

Problem Aktivnost Oprema i materijal

Nema pokrivanja otpada

Prekriti lokaciju zemljom, drobljenim kamenom i glinom

bager kamion prekrivni materijal

Nema zaštitne ograde

Ograditi lokaciju bodljikavom žicom na minimum 1,5 m visine

materiijal za ograñivanje

Nema prilazme kapije

Obezbijediti kapiju koja se može zaključavati

kapija i prateći materijali

Nema obodnih kanala

Postaviti kanale za odvod površinskih voda oko lokacije

bager kamion materijal za oblaganje kanala

Nema sistema za sakupljanje filtrata

Postaviti rovove za sakupljanje na najnižoj tačci odlagališta na osnovu njegovih prirodnih kontura, do pune dubine otpada. Rov bi trebalo ozidati krupnim kamenom.

bager kamion materijal za punjenje Tamo gdje je potrebno, uraditi septičku jamu za sakupljanje filtrata sa pumpom za uklanajnje filtrata.

Nema sistema za prečišćavanje filtrata

Obezbijediti sistem za aeraciju (vodeni pad, tj.drenaža preko niza stijena)

bager kamion kamenje

Nema sistema za ispuštanje gasova

Izbušiti rupe na ravnim lokacijama ili u uvalama da omoguće ventilaciju i ozidati ih kamenom.

bager kamion kamenje

Nema sabijanja otpada prije pokrivanja

Sabiti otpad i poravnati površine otpada prije pokrivanja

buldozer ili kompaktor

Otpad na gomilama Razastrti otpad i sabiti da se obezbijedi ravna površina za pokrivanje

buldozer

5.4. Naplata

Osnova sistema naplate usluga definisana je važećima zakonskim propisima iz koji proizilazi da se naplata i cijene usluga utvrñuju preko nadležnih organa lokalne samouprave na predlog komunalnih preduzeća, a kroz davanje saglasnosti na način i visinu cijene komunalne usluge.

Uzimajući u obzir da se komunalne djelatnosti u opštini Herceg Novi obavljaju kao javna služba, a da je zakonskim propisima definisano da se sredstva za

39

obavljanje komunalnih djelatnosti osiguravaju iz više izvora, u planskom periodu potrebno je zadržati postojeći sistem naplate usluga i isti prilagoñavati sistemskim izmjenama propisa koji definišu oblast komunalne privrede.

Osnovni izvori naplate usluga biće:

- naplata usluga iz cijene komunalne usluge za pravna i fizička lica

- naplata usluga iz komunalnih naknada

- izvori sredstava iz budžeta Opštine

- izvori sredstava iz drugih izvora po posebnim sredstvima

U odreñivanju tarifa i cijena za usluge upravljanja otpadom polaziće se od odabranog stepena pokrića troškova kroz naplatu od korisnika usluga:

• puno pokriće troškova značiće da se naplatom generišu prilivi kojima se obezbjeñuje sistem upravljanja komunalnim otpadom i investiciona ulaganja u sistem izgradnje objekata definisanih plano