PLÖNTUR OG EITRANIRAgnes Björg Gunnarsdóttir

ALMENNT UM PLÖNTUR OG EITRANIR Flestar plöntur valda afar litlum einkennum

þegar þær eru étnar Aðrar valda miðlungs alvarlegum einkennum Örfáar plöntur sem eru afar eitraðar og

mögulega lífshættulegar Td venusvagn og fingurbjargarblóm

Sumar plöntur geta valdið skaða eða dauða ef neytt í nægilega miklu magni Geta þannig jafnvel verið heilsubætandi ef í

nægilega litlu magni -> lækningajurtir Td digitalis purpurea eða fingurbjargarblóm

FRH... Mismunandi hvaða hluti plöntunnar er

eitraður Öll plantan Einungis blómið/fræin Einungis rótin

Planta getur verið miseitruð eftir tímabilum Einstaklingsmunur á einkennum og alvarleika

einkenna við eitrun Einstaklingar með ofnæmi sýna oft meiri

einkenni og við fleiri plöntutegundum en aðrir

TVENNS KONAR “EITRANIR”

Innbyrðing plantna veldur einkennum Dæmi: gullregn

Snerting við plöntur veldur einkennum Dæmi: brenninetla (poison ivy)

TÍÐNITÖLUR Almennt eru plöntur sjaldgæf orsök alvarlegra

eitrana Hins vegar fremur algeng orsök vægra eitrana í börnum

Algeng ástæða símhringinga í eitranarmiðstöðvar 63.000 símtöl á ári í BNA Börn eru 80% tilfella Færri en 20% þessara tilvika eru það alvarleg að þurfi

læknisaðstoð Finnsk rannsókn á eitrunum í börnum:

5% allra eitrana í börnum af völdum plantna 28% símhringinga í eitrunarmiðstöðvar Af 71 barni sem leitaði á sjúkrahús: 52 send heim, 2

stuttlega á gjörgæslu. Enginn dó. Allir útskrifuðust innan 24 klst

TÍÐNITÖLUR FRH... Dauði vegna plöntueitrana afar sjaldgæf í

vestrænum ríkjum 24.950 tilvik eitrana í Sviss frá 1966-1994:

152 voru talin alvarleg 5 dóu (1 vegna ýviðs, 1 vegna páskalilju, 1 vegna

haustlilju, 2 vegna hemlock) Eitrun af völdum plantna er meira vandamál í

þróunarríkjum, bæði í börnum og í sjálfsvígstilgangi

Oleander, cerbera, sea mango, bird-lime...osfrv Einnig þegar óléttar konur éta plöntur til að

reyna að framkvæma fóstureyðingu Oleander, ruta chalpensis

PLÖNTUR ERU MISGIRNILEGAR....

EF BARN GLEYPIR/SNERTIR EITRAÐA PLÖNTU... Fara með barn til læknis

Mikilvægt að taka plöntuna, eða eins mikið af plöntunni og hægt er, með til læknisins

Fjarlægja allar plöntuleifar frá líkama, úr munni, augum osfrv

Skola vel svæði sem komust í snertingu við plöntuna Kæling, kláðastillandi

MEÐFERÐ Á SJÚKRAHÚSI Fyrst og fremst stuðningsmeðferð

Sjaldan sem þarf að nota lyf Öndunaraðstoð ef við á

Í einstaka tilfellum eru til mótefni Polyclonal mótefni, Fab Afar dýr Gegn colchicine og digoxin eitrunum Colchicine eitrun; td klifurlilja og haustlilja

Lítil reynsla af mótefni Digoxin eitrun; td fingurbjargarblóm

Ágæt reynsla af mótefni

Pottaplöntur Fjölær blóm, sumarblóm, blómlaukar og hnúðjurtir

Tré og runnar

Villtar plöntur

Plöntur með eiturefnum sem hafa áhrif á MTK eða hjarta

•Glóðarbros•Ilmbikar•Klifurlilja•Kóralkirsiber•Lárviðarrós•Næturstjarna•Skímurunni•Trompetblóm

•Dalalilja•Akurstjarna•Fingurbjargarblóm•Fuglamjólk•Haustlilja•Riddaraspori•Sjáaldursjurt•Snæklukka•Túlípani•Úlfabaunir•Vatnsberi•Venusvagn•Vorgoði

•Alparós•Eiturflækja•Fagurlim•Fuglatré•Gullregn•Litunar- og ertuhrís og sópar•Markarunni•Töfratré•Ýviður

•Aronsvöndur•Ljósalyng

Safi ertandi fyrir slímhúðir, augu og húð

•Englavængur•Bergflétta•Friðarlilja•Plöntur af Helluhnoðraætt•Hvítkalla•Jólastjarna•Kærleikstré•Köllubróðir•Nykurblað•Riddarastjarna•Rifblaðka•Röðulblóm•Skýjadís•Vörtumjólk

•Bóndarós•Danskur engifer•Geitabjalla•Goðalilja•Páska- og hvítasunnuliilja•Skrautbaunir•Sverðlilja•Undrablóm•Vörtumjólk

•Bergflétta•Bergsóley•Blá- , dún- og rauðtoppur•Kristþyrnir•Rauðylllir•Snjóber•Úlfarunni og lamba•Vaf- og skógartoppur

•Brennisóley•Ferlaufungur•Súrur (tún- og hundasúra og njóli)•Ætihvönn•Skógarsóley, skógarblámi

Annað •Stofuprímula •Bjarnarkló•Dalalilja•Gulltoppur•Jólarós•Kartöflugras

•Heggur•Lífviður

Pottaplöntur Fjölær blóm, sumarblóm, blómlaukar og hnúðjurtir

Tré og runnar

Villtar plöntur

Plöntur með eiturefnum sem hafa áhrif á MTK eða hjarta

•Glóðarbros•Ilmbikar•Klifurlilja•Kóralkirsiber•Lárviðarrós•Næturstjarna•Skímurunni•Trompetblóm

•Dalalilja•Akurstjarna•Fingurbjargarblóm•Fuglamjólk•Haustlilja•Riddaraspori•Sjáaldursjurt•Snæklukka•Túlípani•Úlfabaunir•Vatnsberi•Venusvagn•Vorgoði

•Alparós•Eiturflækja•Fagurlim•Fuglatré•Gullregn•Litunar- og ertuhrís og sópar•Markarunni•Töfratré•Ýviður

•Aronsvöndur•Ljósalyng

Safi ertandi fyrir slímhúðir, augu og húð

•Englavængur•Bergflétta•Friðarlilja•Plöntur af Helluhnoðraætt•Hvítkalla•Jólastjarna•Kærleikstré•Köllubróðir•Nykurblað•Riddarastjarna•Rifblaðka•Röðulblóm•Skýjadís•Vörtumjólk

•Bóndarós•Danskur engifer•Geitabjalla•Goðalilja•Páska- og hvítasunnuliilja•Skrautbaunir•Sverðlilja•Undrablóm•Vörtumjólk

•Bergflétta•Bergsóley•Blá- , dún- og rauðtoppur•Kristþyrnir•Rauðylllir•Snjóber•Úlfarunni og lamba•Vaf- og skógartoppur

•Brennisóley•Ferlaufungur•Súrur (tún- og hundasúra og njóli)•Ætihvönn•Skógarsóley, skógarblámi

Annað •Stofuprímula •Bjarnarkló•Dalalilja•Gulltoppur•Jólarós•Kartöflugras

•Heggur•Lífviður

GULLREGN (LABURNUM)

GULLREGN Fremur lítil tré Til ýmsar tegundir, hér á landi aðallega

Fjallagullregn (L. alpinum) og Garðagullregn (L. watereri)

Báðar þessar tegundir eru eitraðar Toxinið heitir Cytisine og er nicotineviðtaka

agonisti Allir hlutar plöntunnar eitraðir

Helst fræbelgirnir sem freista barna Í hverjum fræbelg eru 3-5 fræ, en 2-10 fræ þarf

til að valda eitrunareinkennum hjá börnum

GULLREGN Einkenni eitrunar:

Snemmkomin: Kviðverkir, háþrýstingur, tachycardia, tremor

Síðkomin: Hypotension, bradycardia, dyspnea, coma og öndunarbilun

Einnig: Mikil uppköst og/eða niðurgangur, krampar

Einkenni geta komið í ljós eftir 10 min eða eftir nokkrar klst

Meðferð: Stuðningsmeðferð Ekkert mótefni til

FINGURBJARGARBLÓM (DIGITALIS PURPUREA)

FINGURBJARGARBLÓM Vex villt og ræktuð Getur orðið allt að 120cm að hæð Öll plantan eitruð Inniheldur digitalis glycoside

Notað í læknisfræðilegum tilgangi í litlum skömmtum (digoxine)

Afar þröngt meðferðarbil Eitrun ef of stórir skammtar

Einkenni eitrunar Gastroenteritis og minnkuð matarlyst Rugl, sjóntruflanir, ofskynjanir, krampar Hyperkalemia og hjartsláttartruflanir

FINGURBJARGARBLÓM Greining:

Er hægt að mæla eiturefni í blóði til greiningar Meðferð:

Stuðningsmeðferð Blóðskilun ef hyperkalemia Er til Digoxin/Digitalis sértækt Fab (fractionated

antibody), notað ef ventricular arrhythmiur Ekki mælt með notkun amiodarone eða

rafvendingu við hjartsláttartruflunum Einkenni geta versnað

VENUSVAGN (ACONITUM NAPELLUS)

VENUSVAGN Getur orðið 100-120cm að hæð Öll jurtin eitruð, sérstaklega blöð og rætur Inniheldur ýmis hættuleg eiturefni (aconitine,

mesaconitine, hypaconitine, jesaconitine) Var sett á örvar- og spjótsodda fyrr á öldum Var mikið notað á tímum Rómarveldis til að koma

óvinum fyrir kattarnef Varð loks bannað að rækta þessa plöntu – lá

dauðarefsing við broti

VENUSVAGN Einkenni eitrunar:

Kviðverkir, ógleði, uppköst og niðurgangur, svitamyndun Er neurotoxiskt og veldur “tingling” kringum munn og á

útlimum og lömun sem dreifist yfir líkamann, lömun öndunarvöðva, miklir verkir

Einnig hjartsláttartruflanir, hjartastopp ef háir skammtar Greining:

Hægt að mæla styrk eiturefna í blóði eða þvagi Meðferð:

Stuðningsmeðferð Ekkert mótefni til

Er notað í “Traditional Chinese Medicine” til að meðhöndla “kulda” og “Yang skort” Afar þröngt meðferðarbil

TÚLÍPANAR (TULIPA GESNERIANA)

TÚLÍPANAR Innihalda toxin sem heitir tulipalin (glycoside)

Fremur vægt toxin Veldur einkennum ef er innbyrt Getur líka valdið húðeinkennum við snertingu Magn efnis ræður einkennum

Einkenni ef innbyrt: Kviðverkir og niðurgangur Ógleði og uppköst Svimi, mikil munnvatnsmyndun Afar sjaldgæft: krampar og dauði

Einkenni ef snerting: Kláði, verkur, roði, blöðrumyndun

TÚLÍPANAR Blöð, stilkur og rætur/laukar innihalda öll

toxinið Áður gerðist það að laukarnir voru étnir í

misgripum fyrir venjulega lauka Sveltandi Hollendingar....

Meðferð: Fyrst og fremst stuðningsmeðferð Ekkert mótefni til

TAKK FYRIR