POBJEDA REFORMNOG RIMA NA JADRANU ZA PAPE GRGURA …

NADA KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

Nada Klaić, Filozofski fakultet, Zagreb, Izvorni znanstveni članak UDK 949.713 ĐureSalaja3 »1073/1085«.

POBJEDA REFORMNOG RIMA NA JADRANU ZA PAPE GRGURA VII (1073-1085. god.)

Prateći nastojanja reformnog Rima od Lava IX do Aleksandra II autor konstatira da je tek za Grgura VII (1073—1085) došlo do trijumfalne pobjede papinstva na istočnoj jadranskoj obali. Pošto je papinski saveznik knez Amiko zarobio hrvatsko-dalmatinskog kralja Zvonimira, Grgur VII ga pretvara u svoga vazala, ]daje mu krunu i ostale znakove kraljevske vldsti i vraća ga u kraljevstvo Dalmatinaca i Hrvata. Bila je to pobjeda Rima na obostranu korist.

I P R O B L E M M o g l o b i s e b e z p r e t j e r i v a n j a u s t v r d i t i d a s e . r a z d o b l j e o d s v e g a t r i j u

g o d i n a o s m o g d e s e t l j e ć a X I . s t . — t o j e s t g o d i n a 1 0 7 3 , 1074. !i .1075. u b r a j a m e đ u n a j s p o r n i j a u h r v a t s k o j r a n o s r e d n j o v j e k o v n o j p o v i j e s t i . D j e l o m i č n o je za to » k r i v « o t a c n a š e k r i t i č k e h i s t o r i o g r a f i j e I. L u č i ć ko j i j e , d o d u š e , i s t i c a o p o t r e b u d a s e » r u p u « o d 1073. d o (1075. i s p u n i S l a v c e m , a l i j e ibio d o v o l j n o o p r e z a n d a u t o m p i t a n j u n e z a u z m e k o n a č n o s t a j a l i š t e . 1 i K a k o j e n a kon n j e g a p i t a n j e S l a v c a n a j n a m e t l j i v i j e r j e š a v a o F . Š iš ić , ko j i j e t a j p r o b l e m s m a t r a o g o t o v o z a l o g o m s v o j e v e l i k e z n a n s t v e n e v j e š t i n e , t o s e |od 1914. g o d . p o d d o j m o m n j e g o v a r a d a S l a v a c j e d n o s t a v n o n e m o ž e i z b a c i t i iz p o p i s a h r v a t s k i h v l a d a r a . S l a v i c , k a k o S i š ić z o v e S l a v c a , b io j e v j e r o j a t n o iz p o r o d i c e K a č i ć a i k r a l j e v a o j e u i s t o v r i j e m e k a d j e n j e g o v i b r a t R u s i n b io » p r i m o r s k i ž u p a n « . 2 Š i š i ć u , k a o i s v i m a n j e g o v i m n a s t a v l j a č i m a b i l a j e za t a k a v z a k l j u č a k d o v o l j n a t i t u l a r e x k o j u S i a v o u d a j e s a s t a v l j a č k a r t u l a r a sv. P e t r a u S e l u 3 i z b o g t o g a n i j e m a r i o idi u i d u M j u a n a l i z u k a r t u l a r a , a o n a b i g a j e d i n a m o g l a u v j e r i t i d a j e n a k r i v o m p u t u . K a d j e t a k v o m i l a k o ćom » d o k a z a o « d a j e S l a v a c b i o k r a l j — d a k a k o h r v a t s k i ! — b e z p o t e š k o ć a j e n a s t a v i o s d o m i š l j a n j i m a . J e r S l a v i c j e , r a z u m i j e s e , p r e d s t a v n i k » h r v a t s k e n a r o d n e s t r a n k e i h r v a t s k e g l a g o l j a š k e n a r o d n e c r k v e « i o n j e p o t i s n u o » l a t i n s k u s t r a n k u i n j e n u c r k v u u H r v a t s k o j i D a l m a c i j i « 4 U p r a v o t i L a t i n i

1 Vidi P r o b l e m S lavca i n e r e t l j a n s k e knežev ine , Zgod, č a sop i s X I V , L j u b l j a n a I960.

2 P r i r u č n i k i zvo ra za h r v a t s k u pov i j e s t I , Z a g r e b 1914, s t r . 256. 3 Vidi V. Novak — P. Skok, Supel ta rsk i k a r t u l a r , Z a g r e b 1952, s t r 215, 223. 4 F. Šiš ić , n , d j . , s t r . 256.

147

http://library.foi.hr

NADA KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 2811985. str. 147 — 202

p r i k a z u j u , p o Š i š i ć u , k r a l j a S l a v c a u R i m u k a o u z u r p a t o r a , a n j e g o v e sve ć e n i k e k a o h e r e t i k e . R a d i se d a k l e u p r v o m r e d u o in formaci j i od s trane da lmat inskog klera k o d s v e t e s to l ice , a to j j e i G r g u r VII. p o v j e r a v a o , p a se t a k o o d l u č i o d a ć e h r v a t s k o p r i j e s t o l j e d a t i j e d n o m u o d s i n o v a d a n s k o g a

k r a l j a S v e n a II E s t r i d s e n a (1044 — 1076), o d l u č n o g a p r i v r ž e n i k a s v o g a . 5

Š i š i ć u , p r e m a t o m e , p r i p a d a z a s l u g a d a j e p r v i » u p l e o « v e l i k o g r e f o r m a t o r a p a p u G r g u r a V I I u h r v a t s k e p r i l i k e X I s t . i n a t a j n a č i n d a o p o s v e n o v i s m j e r r a s p r a v i o h e r e t i č k o j z e m l j i n a Ikoju G r g u r V I I m i s l i k a d ipiše 25. s i j e č n j a 1075. s p o m e n u t o p i s m o d a n s k o m e k r a l j u . » E s t e t i a m n o n l o n g e a n o b i s p r o v i n o l a q u e d a m o p u l e n t i s s i m a i u x t a m a r e , q u a m iviles e t i g n a v i t e n e n t h e r e t i c i « , " t o s u t e o d l u č n e r i j e č i iz G r g u r e v a p i s m a . D o n i j e v š i n a j v a ž n i j a t u m a č e n j a G r g u r e v a p i s m a d o 1914, .Šišić s e n e s l a ž e s n j i m a , j e r s u t o s v e o d r e d a » s t r a n i piisci« k o j i m a » d a š t o n i j e p o z n a t a h r v a t s k a h i s t o r i j a « , p a z a t o t r a ž e d n u z e m l j u u I t a l i j i , j e r p a p a z a n j u k a ž e , d a s e n a l a z i , 'non l o n g e a n o b i s ' . 7 Ri ječ i se k a k o o n mis l i , o d n o s e n a H r v a t s k u k o j a t a k o đ e r n i j e d a l e k o o d R i m a . H e r e t i c i , d a k l e , o k o j i m a j e r i j e č u p a p i n u p i s m u n i s u N o r m a n i , n i n j i h o v v o j v o d a R o b e r t G u i s c a r d , k o j i j e d o d u š e b i o p r o k l e t (u o ž u j k u 1074. g o d . ) , a l i n i j e b i l a p r o k l e t a li č i t a v a n j e g o v a z e m l j a . Š i š i ć z a t i m n e t o č n o t v r d i d a j e R i m h e r e t i c i m a n a z i v a o s a m o » t a k o v e o t p a d n i k e k o j i s u se d ig l i p r o t i v d o g m a i n a u k e crkve«, a to o p e t m o g u , t o b o ž e , b i t i s a m o H r v a t a . N e d o p u s t i v š i d a j e G r g u r V I I m o g a o p o m i š l j a t i n a b i l o k o g a d r u g o g a o s i m n a H r v a t e , Š i š i ć z a k l j u č u j e ,»da j e k r a l j Slavic z a r o b l j e n o d j u ž -n o - i t a l s k o g a n o r m a n s k o g a g r o f a A r n i k a iz g r a d a G i o v e n a z z o , t e d a s e i s to d o b n o o b d r ž a v a o u S p l j e t u p o d p r e d s j e d a n j e m p a p i n s k o g a p o s l a n i k a n a d b i s k u p a s ipontskoga Gerarda ( S i p o n t u m n a l a z i o se n e d a l e k o G i o v e n e z z a ) c rkven i s a b o r . « 8

U »Pov i j e s t i H r v a t a za n a r o d n i h v l a d a r a « . 9 Š iš ić d a l j e r a z r a đ u j e s v o j u teo r i j u o S l a v c u k o j i j e , k a k o n a t o m e m j e s t u t v r d i , p o s t a o k r a l j e m u d r u g o j p o l o v i c i 1074. g o d . 1 0 R a z u m i j e s e d a j e t r e b a l o u ds to d o b a n e r e t v a n s k u k n e ž e v i n u p r o g l a s i t i .»ob lašću« k o j a j e , t o b o ž e , b i l a p o d v r h o v n o m v l a š ć u h r v a t s k o g a k r a l j a . " P r e m a t a m o i z l o ž e n o m m i š l j e n j u K r e š i m i r o v n e ć a k S t j e p a n se z b o g b o l e s t i p o v l a č i u s a m o s t a n sv. S t j e p a n a » p o d b o r o v i m a « , a l i S l a v c a »ne h t j e d o š e d a p r i z n a d u nli d a l m a t i n s k i g r a d o v i — t o j e s t L a t i n i — k o j i m a s e p r i d r u ž i o j o š i h r v a t s k i B e l g r a d , n i z n a t a n d i o h r v a t s k i h v e l i k a š a , p a tak o m u se n i j e p o k l o n i l a č i t a v a H r v a t s k a z e m l j a « . 1 2 G r g u r o v u p o l i t i k u p r e m a H r v a t i m a o p r a v d a v a n j e g o v i m d o b r i m , p o z n a v a n j e m h r v a t s k o - d a l m a t i n s k i h

5 N. dj. , s t r . 257. 6 N. dj . , s t r . 257. 7 N. dj . , s t r . 258. s N. dj. , s t r . 260.

9 N e p o t p u n e b i l ješke t r e b a usug las i t i s t e k s t o m Z a g r e b 1925. 1 0 N. dj . , s t r . 538. 1 1 N. d j . , s t r . 539. a N. dj . , s t r . 540.

148


NADA KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima m Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

pr i l i ka , j e r j e » k a o m n o g o g o d i š n j i u t j e c a j n i i m j e r o d a v n i s a v j e t n i k N i k o l e I I i A l e k s a n d r a I I b i o d o b r o u p u ć e n u n a š e p r i l i k e « i » z a t o s e , k a d j e s a z n a o d a j e u H r v a t s k o d j d o š a o n a p r i j e s t o l j e ' h e r e t i k ' S l a v a c , o d l u č i o n a o d r e š i t i s t u p . « . 1 3 S p o m e n u t o G r g u r e v o p i s m o o v d j e j o š o d l u č n i j e t u m a č i . N a i m e , » p a p i n e s e r i j e č i s a s v i m p r o v i d n o o d n o s e n a h r v a t s k o - d a l m a t i n s f c u d r ž a v u i ni n a k o j u d r u g u « . 1 4 O v d j e t a k o đ e r p r o š i r u j e s v o j e r a n i j e t u m a č e n j e u p o z o r e n j e m n a » k r č k u b i s k u p i j u i p o j a v u p s e u d o e p i s k o p a Z d e d e « k o j i s u » p o t a d a š n j e m r i m s k o m s h v a ć a n j u p r o s t a č k i i k u k a v n i h e r e t i c i « . 1 5 B i š i ć d o d u š e p r i z n a j e d a n i j e p o z n a t o d g o v o r d a n s k o g k r a l j a S v e n a I I n a G r g u r e v o p i s m o , a l i , n a s t a v l j a , G r g u r V I I j e n a š a o p r o t i v h r v a t s k i h h e r e t i k a » d r u g o g p o m a g a č a « . " 5 P o š t o j e i z l o ž i o p r i l i k e u j u ž n o j I t a l i j i o d d o l a s k a N o r m a n a d o s e d a m d e s e t i h g o d i n a X I s t , Š i š i ć s e p o s e b n o z a d r ž a o n a s u d b i n i g r o f o v a Arnika o d G i o v i n a z z a i n j e g o v a b r a t i ć a P e t r a o d T r a n i j a k o j i s u u p r a v o 1073. god. i z g u b i l i s v o j e g r a d o v e , j e r i h j e z a u z e o v o j v o d a R o b e r t G u i s c a r d . 1 7 B i l i su, d a k l e , n e k e v r s t e b e s k u ć n i c i . '»U t a k v i m p r i l i k a m a , e t o , z a t e č e g r o f a Arnika p o z i v d a l m a t i n s k i h g r a d o v a , d a i m b u d u u p o m o ć p r o t i v h r v a t s k o g a k r a lja S l a v c a « . N a č e l u n e p r i j a t e l j a k r a l j a S l a v c a , n a s t a v l j a Š i š i ć , » s t a j a l i s u d a l m a t i n s k i b i s k u p i i g r a d s k i p r i o r i « , p a v e ć »ova č i n j e n i c a j a s n o p o k a z u j e da se r a d i l o o p o n o v n o m s u k o b u s p r o t i v n i c i m a c r k v e n i h r e f o r m a , a t o n a s po p r i r o d i s a m e s t v a r i v o d i d o p a p e G r g u r a V I I , č i j i s u i n t e r e s — k a k o j e d o b r o p o z n a t o — z a o k u p l j a l i d o g a đ a j i p o č i t a v o j E v r o p i t o g a v r e m e n a « . G r g u r V I I s e p r v i p u t p o č e o m i j e š a t i u p r i l i k e n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i »još p o t k r a j m a r t a 1074. k a d j e p o s l a o k a o s v o g a l e g a t a u D u b r o v n i k si-p o n t s k o g a n a d b i s k u p a G e r a r d a « . B u d u ć i d a u t o d o b a s t a v l j a Š i š i ć i s m r t P e t r a K r e š i m i r a I V , p r e t p o s t a v l j a , » d a j e v e ć t a d a p a p i n s k i l e g a t p o š a o iz D u b r o v n i k a u Sp l i t , g d j e g a n e š t o d o c n i j e n a l a z i m o u b i l j e ž e n a u j e d n o j isp r a v i « . 1 8 N o , A m i k o v G i o v i n a z z o se n a l a z i o u G e r a r d o v o j m e t r o p o l i j i , p a se Š i š iću n e č i n i n e v j e r o j a t n i m d a j e » G e r a r d s v j e t o v a o d a l m a t i n s k i m p r o t i v n i c i m a k r a l j a S l a v c a d a s e o b r a t e za p o m o ć k a g r o f u A m i k u ; š t a v i š e , v e o m a je v j e r o j a t n o i t o , d a j e k o d t o g a u č e s t v o v a o i s a m p a p a G r g u r V I I , j e r s e m o r a k a o s i g u r n o d r ž a t i , d a j e l e g a t s t a j a o u s a o b r a ć a j u s p a p o m u v r i j e m e svo je m i s i j e « . P o v o l j n a o k o l n o s t , n a i m e , t j . č i n j e n i c a d a j e u o ž u j k u 1074. god. v o j v o d a R o b e r t p o n o v n o i z o p ć e n , u t j e c a l a j e n a t o d a s e »Ami 'ko o p e t o s i e ć a o n e z a v i s n i m g o s p o d a r o m « , š t o g a j e p r i b l i ž i l o G r g u r u V I I . A m i k o se , d a k l e , o d a z i v a p o z i v u d a l m a t i n s k i h g r a d o v a i p o t k r a j l j e t a 1075. g o d . k r e ć e sa s v o j i m b r o d o v l j e m n a p o z i v D a l m a t i n a c a iz M o l l e t t e v j e r o j a t n o p u t i s t o č n e o b a l e J a d r a n s k o g a m o r a . S v e t o č i n i » j a m a č n o š a z n a n j e m p a p i n i m ,

1 3 N. d j . , s t r . 543. 14 N. d j . , s t r . 544. 15 N. d j . , s t r . 546. 1 6 N. dj . , s t r . 547. 1 7 N . dj . , s t r . 549. 1 8 N. d j . , s t r . 550.

149



j e r p a p a j e t a d a v e ć p o u z d a n o m o g a o z n a t i , d a ,se o d d a n s k o g a k r a l j a S w e -i n a E s t r i d s o n a n a m a n i č e m u n a d a t i « . P o j e d i n o s t i o A m i k o v o j v o j n i n i s u poz n a t e , t e k s e z n a d a p o d s j e d a R a b , i»gdje j e m o ž d a s t r a n k a k r a l j a S l a v c a dos t a j a k a « , a l i b i l o j e b o r b i i d r u g d j e p o H r v a t s k o j , j e r . » j edna i s p r a v a s a s t a v l j e n a u S p l i t u u n o v e m b r u 1075«, j a v l j a d a j e A m i k o z a r o b i o h r v a t s k o g a k r a l j a . Š iš ić , d a k a k o , d o d a j e : » N a i m e , S l a v c a « ! Z a t i m n a s t a v l j a : » D i r e k t n a p o s l j e d i c a p a d a k r a l j a S l a v c a b j e š e , d a s e t a d a n o r m a n s k a vilast, b a r p r i v r e m e n o , u č v r s t i l a p o g l a v n i m p r i m o r s k i m v a r o l š i m a , n a r o č i t o u S p l i t u , T r o g i r u , B e l g r a d u , Z a d r u i N i n u i d a j e s n j e n o m p o m o ć i s k r š e n a p r e m o ć p r o -t u r e f o n m i s t i č k e h r v a t s k e s t r a n k e , a l i u n i š t e n a n i j e b i l a o g r a n i č i v š i s e i d a l j e n a t a j n o k u l t i v i r a n j e s l o v e n s k e l i t u r g i j e . « 1 9 K a k o j e Š i š i ć b i o u v j e r e n da j e S l a v a c v l a d a o u H r v a t s k o j i D a l m a c i j i , to se p o n j e m u s i n o d u S p l i t u m o g a o s a s t a t i t e k n a k o n p a d a k r a l j a S l a v c a .

N o , k o l i k o g o d se Š i š i ć t r u d i d a t i s v o j o j t e o r i j i o S l a v c u z a o k r u ž e n u c j e l i n u , o n a j e i m a l a v e l i k e s l a b o s t i . N a j v e ć a j e t a d a j e s v o j z a k l j u č a k o S l a v č e v u v l a d a n j u u H r v a t s k o j i D a l m a c i j i s t v o r i o n a n a s l o v u r e x ! O s i m tog a , k r o n o l o g i j a z b i v a n j a o s t a l a j e u n j e g a n e j a s n a , a p o g o t o v o n i j e l o g i č n o r i j e š i o p i t a n j e G e r a r d o v i h p o s l a n s t a v a . O n b i p r e m a Š i š i ć u t r e b a o b o r a v i t i u D a l m a c i j i o d o ž u j k a 1074. d o s t u d e n o g a 1075. g o d i n e ! O t v o r e n o j e t a k o đ e r o s t a l o p i t a n j e p o d r u č j a n a k o j e m j e v l a d a o S l a v a c , a n a j t e ž e b i Š i š i ć u p o š l o z a r u k o m d a j e t o u o p ć e i n a s t o j a o , d o k a z a t i p o v e z a n o s t g l a g o l j a š k o g p o k r e t a s a S l a v c e m .

G. P r a g a p r i l a z i 1931 . g o d . 2 0 t o j i s to j p r o b l e m a t i c i n a s a s v i m d r u g i nač in . N j e g a z a n i m a j u u p r v o m r e d u s v e t a č k e l e g e n d e k a o h i s t o r i j s k a sv jedoč a n s t v a t e z a t o r j e š a v a p i t a n j e k a d j e sv . N i k o l a p o s t a o z a š t i t n i k o m B a r i j a , j e r j e u s t a n o v i o d a s v e t a č k e l e g e n d e t a k o đ e r s v j e d o č e o p o č e c i m a n o r r a a n -s k i h r a t o v a n a J a d r a n u . I p a k i o n u p o z o r a v a d a s e j a d r a n s k a p o v i j e s t sed a m d e s e t i h g o d i n a X I . s t . n e m o ž e s h v a t i t i b e z u l o g e G r g u r a V I I . D a j u ć i vel i k u v a ž n o s t u p r a v o s v e t a č k i m l e g e n d a m a , P r a g a k o n s t a t i r a i za n a š p ro b l e m v r l o v a ž n u č i n j e n i c u : k a d j e j u ž n o i t a l s k i B a r i , d o t a d b i z a n t s k i g r a d , p r e š a o 1071. g o d . p o d n o r m a n s k u v l a s t , p o č e o j e k a o s v o g a z a š t i t n i k a š to v a t i sv . N i k o l u . 2 1 P r e l a z i z a t i m n a i s p i t i v a n j e r a p s k e l e g e n d e o sv . K r i s t o f o r u p i t a j u ć i s e k a k o s e m o g l o d o g o d i t i d a s e i u n j o j s l av i » p r v a p o b j e d a « ( p r i m a v i c t o r i a ) d o m a ć e g s v e c a , t j . sv . K r i s t o f o r a u p r a v o 9. s v i b n j a , d a k l e n a i s t i d a n k a d i Ba r i j c i s l a v e s v o g a s v e c a - z a š t i t n i k a . A n a l i z i r a j u ć i p o d a t k e iz » M i r a c u l a « o t o m p r v o m č u d u r a p s k o g a s v e c a k o j e s e z b i l o ž a b i s k u p a D o m a n e . P r a g a p o v e z u j e t a j p o d a t a k s t v r d n j o m a r h i đ a k o n a T o m e d a j e n a sp l i t sk i konc i l 1075. god . p o z v a n , m e đ u o s t a l i m a , i r a p s k i b i s k u p G r e g o r i j e . Z a t o p o s v e i s p r a v n o z a k l j u č u j e d a j e u p r a v o z a b o r b e p o d R a b o m u k l o n j e n

1 9 N. d j . , s t r . 551. 2 0 Vidi »La t iraslazione di S. Nicco lò e i p r i m o r d i del le g u e r r e n o r m a n n e in

Adr ia t ico , Arch ive s t o r i c o p e r la Da lmaz i a XI . R o m a 1931. 2 1 N. dj. , s tr . 3.

150



b i z a n t s k i p r i s t a š a b i s k u p D o m a n a i p o s t a v l j e n n o v i r e f o r m n i b i s k u p , d a k l e p r i s t a š a G r g u r a V I I . B i l a j e t o , k a ž e o d u š e v l j e n o P r a g a , za ista »prva pobjeda« g r e g o r i j a n s k e i d e j e u c r k v e n o m ž i v o t u D a l m a c i j e ! 2 2 Z a t i m P r a g a s a m o p o n a v l j a , j o š o d F a r l a t i j a p o z n a t u č i n j e n i c u , d a s u s e R a b l j a n i 1075. g o d . b o r i l i p r o t i v V a r a g a o d n o s n o N o r m a n a .

M e đ u t i m , z b i v a n j a u H r v a t s k o j n a k o n K r e š i m i r o v e s m r t i ( P r a g a j e da t i r a 1073. g o d i n o m ) 2 3 p r i k a z u j e o v a k o : » n a c i o n a l n a s t r a n k a « b i r a h e r c e g a S t j e p a n a , š t o d o v o d i d a l m a t i n s k e g r a d o v e u v r l o t e ž a k p o l o ž a j t a k o d a s e v o d e b o r b e š H r v a t i m a č i t a v u 1074. g o d i n u . Š i š i ć j e , d a k l e , p r e m a P r a g i i m a o p r a v o k a d j e t v r d i o d a j e G r g u r V I I . t r a ž i o p o m o ć o d d a n s k o g a k r a l j a p r o t iv H r v a t a . 2 4 A m i k o k o g a u p r o l j e ć e 1075. p o z i v a j u d a l m a t i n s k i g r a d o v i , dolazi u r e d i t i s i t u a c i j u i p o d s j e d a R a b o d 14. t r a v n j a d o 9. s v i b n j a ( š t o j e p r i -b i l j e ženo u l e g e n d u o sv. K r i s t o f o r u ) . M e đ u t i m , k a d P r a g a m o r a p r o t u m a čiti z a š to N o r m a n i n a p a d a j u b izantsk i R a b i s u s j e d n e k r a j e v e , o n d a n a l a z i izlaz iz n e u g o d n e s i t u a c i j e n a t a j n a č i n d a p r e t p o s t a v l j a k a k o j e » n a r o d n i p o k r e t « iz s u s j e d n e H r v a t s k e z a h v a t i o i o t o k e , p r i j e s v e g a K r k i P a g . Š t o v i še , P a g ( G h e s s a ) »fu u n a d e l l e r o c h e p i ù s o l i d e d e l d u c a S t e f a n o , f o r s e q u el la d o v e A m i c o r i u s c i a c a t t u r a r l o « . 2 5 I z O s o r a d o l a z i b i s k u p D o m a n a , »cap o d e l p a r t i t o a n t i p a p a l e a r b e s a n o e a S a n P i e t r o d e i N e m b i , n e l l a g i u r i s d i z i o n e o s s e r i n a , q u e i d i C h e s s a a v e v a n o u n m o n a s t e r o s c i s m a t i e o « . D a k a k o , z b o g o v a k v e t v r d n j e t r e b a o j e P r a g a d o d a t i d a s u s p o m e n u t i k r a j e v i t r e n u t a č n o p r i s t a l i u z h e r c e g a S t j e p a n a i u z b i z a n t s k u o d n o s n o p r o t u p a p i n s k u s t r a n k u k o j o j j e t a k o đ e r p r i p a d a l a V e n e c i j a . 2 6

P r e m a t o m e , n i P r a g i mi je p o š l o z a r u k o m r i j e š i t i p i t a n j e p r o t i v k o g a se A m i k o s t v a r n o b o r i i t k o j e h r v a t s k i k r a l j k o g a o d v o d i s a s o b o m u zar o b l j e n i š t v o . N j e g o v a j e i p a k v r l o . v e l i k a z a s l u g a d a j e t zv . p r v o č u d o sv . K r i s t o f o r a u v r s t i o m e đ u p r a v e — l e g e n d e ! D o k a z a o j e , n a i m e , d a j e r e l i k v i j a sv. K r i s t o f o r a , k o j a j e t o b o ž e d j e l o v a l a n a V a r j a g e , d o n e s e n a : n a o t o k t e k p o t k r a j X I I . s t . t a k o d a sv . K r i s t o f o r n i j e s N o r m a n i m a m o g a o i m a t i n i k a k v e v e z e . 2 7 I

T r a ž e ć i d a k l e s t v a r n u h i s t o r i j s k u p o z a d i n u » č u d u « o d 9. s v i b n j a , P r a g a u z i m a p o d a t a k o » r e v e l a t i o s a n c t i N i c o l a i « u j e d n o j i s p r a v i toisanske ( p a š k e ) o p ć i n e iz 1071 . g o d , 2 8 p r e m d a s a m p r i z n a j e d a j e i s p r a v a f a l s i f i k a t . N a o s n o v i t o g a p o d a t k a o » č u d u « sv . N i k o l e , P r a g a z a k l j u č u j e d a j e k i s a n s k a o p ć i n a d o ž v j e l a t e ž a k p o r a z . N a i m e , k i s a n s k s a o p ć i n a ( k e s s e n s i s c o m u n i t a s )

2 2 N . d j . , s t r . 9. 2 3 N. dlj., s t r . 13. 2 4 N. dj- , s t r . 14. 2 3 N. d j . , s t r . 14—15. 2 6 N. d j . , s t r . 15. 2 7 N . d j . , s t r . 20—24. 2 8 F . Rački , D o c u m e n t a , sltri. 89; J . St ipiš ić — M. Šamšalović , Codex d i p l o m a -

t i c u s regni CDS I. Z a g r e b 1967, s t r . 124—125.

151



p r i z n a j e d a se n e p r i j a t e l j s k i o d n o s i l a p r e m a B o g u i s a m o s t a n u sv . M i h a j l a n a S u š c u k a d s e o n i z g r a đ i v a o i z a t o j e b i l a k a ž n j e n a , a l i s e B o g i p a k s m i l o v a o i p r i k a z a o s e sv. N i k o l a . U n a m j e n i d a i s p r a v i p o č i n j e n o z lo , o p ć i n a d a j e s v o j s a m o s t a n sv . P e t r a n a I l o v i k u s a m o s t a n u n a S u š c u , a s a s a m o s t a n o m i o k o l n e o t o k e i č i t a v u n j e g o v u i m o v i n u .

B u d u ć i d a se s l a ž e m o s o s n o v n i m z a k l j u č k o m k o j i P r a g a i zv l ač i iz ovog a d o k u m e n t a , p o n o v i m o z a j e d n o s n j i m : K i s s a ( d a n a s Ć a s k a ) j e b i l a z a p o j m o v e X I s t . » s h i z m a t i č k o g n i j e z d o « i z a t o , k a k o P r a g a s m a t r a , j e d n o o d n a j j a č i h ž a r i š t a »de l p a r t i t o a n t i g r e g o r i a n o « . 2 9 A t e ž a k p o r a z o k o j e m u j e u i s p r a v i r i j e č , m o ž e b i t i s a m o o n a j k o j i j e P a ž a n d m a n a n i o A m i k o i n j e g o v a m o r n a r i c a . 3 0 S t o g a P r a g a z a m i š l j a A m i k o v v o j n i p o h o d o v a k o : u p r o l j e ć e 1075. god . od laz i A m i k o iz P u l j e i p l o v i p r e m a K v a r n e r u z b o g t o g a š t o j e o n d j e i n a s u s j e d n o m k o p n u » s h i z m a t č k a s t r a n k a « n a j j a č a . N e m a r a z l o g a , k a ž e d a l j e P r a g a , o d b a c i v a t i 14. t r a v a n j k a o d a n d o l a s k a n o r m a n s k e v o j s k e p o d R a b . A m i k o p o d s j e d a R a b i n a p a d a K i š u . D o l a z i d o d u g e i t e š k e b o r b e , R a b o d d l j e v a , a K i s a p a d a 9. s v i b n j a . T a d a A m i k o o d l a z i , a l i v o d i s a s o b o m z a r o b l j e n o g a h r v a t s k o g v l a d a r a . 3 1 T a k o d o l a z i d o p o t p u n e p o b j e d e g r e g o r i j a n s k e s t r a n k e n a J a d r a n u .

N a k r a j u P r a g a t u m a č i z a š t o P a ž a n i ( K i s s e n s e s ) g o v o r e o » č u d u « sv . Ni k o l e k a d s u s t v a r n o d o ž i v j e l i p o r a z . T o j e z a t o , š t o s e A m i k o k a o » b r a c h i -u m s a e c u l a r e « G r g u r a V I I b o r i u i m e i p o d z a s t a v o m sv. N i k o l e . A m i k o j e h t i o d a 9. s v i b a n j b u d e d a n b i t k e ! O d r e d i v š i d a n . m o l i s v e c a z a z a š t i t u i p o b j e d u d o k o j e » č u d o m « z a i s t a d o l a z i . Ali , R a b l j a n i s u p r o t s t a v l j a j u n o r -m a n s i k o m s v e c u s v o g a z a š t i t n i k a sv . K r i s t o f o r a ( d a k l e b i z a n t s k o g s v e c a ) , i a k o s l a v e n j e g o v u p o b j e d u i s t i d a n k a d j e n o r m a n s k i s v e t a c sv . N i k o l a d o n i o p o b j e d u A m i k u . »Ma fu p r o p r i o l ' O c c i d e n t e e l ' O r i e n t e c h e il 9 m a g g i o 1075 c o m b a t t e r o n o n e l l e a c q u e d e l Q u a r n e r o « . 3 2

P r a g a j e t a k o z a i s t a u v j e r l j i v o p r i k a z a o g r e g o r i j a n s k u p o b j e d u 1075. g o d . n a J a d r a n u . Ali , s j a j t e p o b j e d e n i j e p r i k a z a n u p r a v o m s v j e t l u j e d n o s t a v n o z a t o š t o P r a g a ( k a o n i Š i š i ć ) , n i j e p o g o d i o p r o t i v k o g a j e t a p o b j e d a izvoj e v a n a . Z a m i j e n i v š i Š i š i ć e v a S l a v c a s v o j v o d o m S t j e p a n o m , P r a g a , o č i t o n a m j e r n o , m i m o i l a z i p o d a t k e G e r a r d o v e i s p r a v e .u k o j o j j e r i j e č o z a r o b l j e -nomi h r v a t s k o m k r a l j u . T o h e r c e g S t j e p a n n i k a d n i j e b i o . O s i m t o g a , P r a g i n i j e b i l o p o s v e j a s n o g d j e .su b o r a v i l i » h e r e t i c i « ili t o b o ž n j a » n a r o d n a s t r a n k a « t e se j e d i n o t a k o i m o g l o d o g o d i t i d a j e b i z a n t s k a K i s a p o s t a l a p r e m a n j e m u g l a v n o g l a g o l j a š k o u p o r i š t e ! R a z u m i j e ,se, p r e m a P r a g i , h r v a t s k o h e -r e t i č k o g n i j e z d o ! Z a s n i v a j u ć i s v o j e z a k l j u č k e u g l a v n o m n a p r o č i š ć e n o m h a -g i o g r a f s k o m i z v o r n o m m a t e r i j a l u . P r a g a o b o g a ć u j e p r o b l e m a t i k u n o v i m sad r ž a j i m a n a k o j e a u t o r i p r i j e n j e g a n i s u m i s l i l i . K a k o g a n i j e o s o b i t o z a n i -

2 9 N. dj . , s t r . 238. 3 0 N. dj . , s t r . 239. 3 1 N . d j . , s t r . 239. P r a g a ga zove »sctismatieo di Croazia». 3 2 N. dj . , s tr . 241.

152



m a l a k r o n o l o g i j a p a p i n s k i h p o s l a n s t a v a u d r u g o j po lov ic i X I st , n i j e p o s t a v l j a o p i t a n j e k a d j e G r g u r V I I p o č e o p o b j e d n i č k u a k c i j u ma . i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i .

N o v i s m i s a o p r e v i r a n j i m a u H r v a t s k o j i D a l m a c i j i z a p r v i h g o d i n a p o n -t i f i ka t a G r g u r a V I I d a j e j o š 1932. god . M . B a r a d a , k a d u » D i n a s t i č k o m p i t a n ju« r j e š a v a n a v i š e n e g o p r i h v a t l j i v n a č i n p i t a n j e S l a v c a . 3 3 P r e m d a n j e g o v o m i š l j e n j e d a n a š n j a h i s t o r i o g r a f i j a b e z i k a k v a r a z l o g a z a p o s t a v l j a , v a l j a r e ć i d a z a i s t a n e m a r a z l o g a k o j i b i .se p r o t i v i l i n j e g o v o j t e o r i j i o S l a v c u , n e r e t v a n s k o m v l a d a r u p o t k r a j X I . s t . S t o g a s a m i s a m a o d a v n o n a s t o j a l a Ba -r a d i n u t e o r i j u u č v r s t i t i n o v i m d o k a z i m a . 3 4 P o s l j e d i c a n a š i h n a p o r a j e s t č i n j e n i c a d a o t p a d a s v a k a m o g u ć n o s t i d a l j e p o d r ž a v a t i t e e o r i j u o S l a v c u k a o h r v a t s k o m v l a d a r u o s l a n j a j u ć i s e n a p o s t o j e ć e i z v o r e .

D a k l e , a k o j e S l a v a c u k l o n j e n iz g a l e r i j e h r v a t s k i h v l a d a r a , o n d a j e os tao j o š j e d i n o K r e š i m i r I V k a o m o g u ć a A m i k o v a ž r t v a . T a k o s a m i s a m a mis l i l a , i a k o d a n a s p r i z n a j e m d a b i m i z a i s t a b i l o t e š k o n a ć i r a z l o g e k o j i b i G r g u r a V I I m o g l i p o t a k n u t i d a p o š a l j e A r n i k a p o K r e š i m i r a I V !

M e đ u t i m , u s v o m p o s l j e d n j e m r a d u n a k r o n o l o š k i m p i t a n j i m a h r v a t s k e pov i j e s t i u d r u g o j po lov ic i X I s t , 3 5 M . B a r a d a o d j e d n o m m i j e n j a s v o j e dot a d a š n j e m i š l j e n j e o v r e m e n u o d r ž a v a n j a G e r a r d o v a s p l i t s k o g k o n c i l a . P o sl jedica t a k v a n j e g o v o g p o s t u p k a j e s t z a k l j u č a k d a j e A m i k o v a v o j n a b i l a u p r o l j e ć e 1074, a n e 1075. g o d i n e . 3 0 U p o t v r d u s v o g a m i š l j e n j a B a r a d a s e p o ziva n a s p o m e n u t u r a p s k u l e g e n d u o sv . K r i s t o f o r u , k o j u , n e p o z n a v a j u ć i u o p ć e P r a g i n r a d , s t a v l j a t a k o đ e r u 1074. g o d . P r i t a k v u s e z a k l j u č k u p o z i va n a D a n d o l a k o j i t v r d i d a s u s e N o r m a n i u p u t i l i d o R a b a u d r u g o j g o d i ni p o n t i f i k a t a G r g u r a V I I pos l i j e r e f o r m n o g k o n c i l a ko j i B a r a d a d a t i r a 19. I I I . 1974. g o d . D a k l e , r a p s k a s e o p s a d a p r e m a B a r a d i t a k o đ e r d o g o d i l a 1074. g o d . 3 7 S t i m u s k l a d u m i j e n j a i d a t u m o b e ć a n j a d a l m a t i n s k i h g r a d o v a d u ž d u D o m i n i k u S i l v i j u i p r e b a c u j e g a u 1075. g o d . 3 8

T a k o j e M . B a r a d a n a v a l u N o r m a n a i za ro fo l j en j e h r v a t s k o g a v l a d a r a u 1075. g o d . n a z v a o » s a m o v o l j n i m i p o g r e š n i m « 3 9 d a t i r a n j e m , p r e m d a s u s e o š t r e r i j e č i k o j e j e t a d a u p u t i o h i s t o r i o g r a f i j i odnos i i l e u p r v o m r e d u n a n j e ga s a m o g a .

Z a t o D . M a n d i ć 1963. g o d . 40 o d l u č n o o d b i j a B a r a d i n u k r o n o l o g i j u , i a k o b e z r a z l o g a i d a l j e n e p r i h v a ć a n j e g o v o ' r j e š e n j e ' S l a v c a . Z b o g t o g a , p r e m a M a n -d iću , A m i k o o d v o d ] S l a v c a . Z a r o b l j e n i h r v a t s k i v l a d a r n e m o ž e b i t i P e t a r K r e š i m i r I V , j e r s e o n p o s l j e d n j i p u t s p o m i n j e 1073. g o d , d a k l e 1075. v i š e

3 3 P r eg l ed l i t e r a t u r e o S l avcu vidii N . Kla ić , n . d j . , s t r . 96—107. 3 4 N. d j . , s t r . 107—136. 3 5 Pr i lozi k r o n o l o g i j i h r v a t s k e pov i jes t i (1062—1075), R a d JAZU 311 s t r . 19. 3 8 N. dj . , s t r . 195.

3 7 N . d j . , s t r . 196. 197. 3 8 N. d j . , s t r . 197. 3 9 N. d j . , s t r . 198. 40 R a s p r a v e i p r i loz i iz s t a r e h r v a t s k e povi jes t i , R i m 1963, s t r . 358—366.

153



n i j e ž iv . Oslim t o g a , u p o z o r a v a M a n d i ć d a l j e , T o m a A r h i đ a ' k o n t v r d i d a j e K r e š i m i r I V p o k o p a n u S o l i n u 41 D a k l e , z a r o b l j e n i h r v a t s k i v l a d a r j e n j e g o v n a s l j e d n i k , a t o j e S l a v a c . D o z a r o b l j e n j a S l a v c a d o l a z i p r e m a i s t o m a u t o r u n a o v a j n a č i n : S t j e p a n j e b o l e s t a n , p a K r e š i m i r u z i m a o k o 1069. g o d . za s v o g a p o m o ć n i k a b a n a Z v o n i m i r a , k o m e d a j e n a s l o v d u x . N a k o n K r e š i -m i r o v e s m r t i h r v a t s k i v e l i k a š i » j a d r a n s k e H r v a t s k e « n e ć e i z a b r a t i Z v o n i m i r a z a k r a l j a H r v a t a , i a k o j e b i o r o đ a k p o k o j n o g v l a d a r a , v e ć s e » v e ć i n a n a s a b o r u o d l u č i l a z a S l a v c a , v o j v o d u N e r e t v e , k o j i j e t a d a ibio n a j u g l e d n i j i vel i k a š j a d r a n s k e H r v a t s k e « 42 T o s e m o r a l o d o g o d i t i k o n c e m 1074. g o d , j e r G r g u r V I I u s i j e č n j u 1075. g o d . p o z i v a s i n a d a n s k o g a k r a l j a , š t o p r e m a M a n -d i ć u z n a č i » d a p o d k o n a c s i j e č n j a 1075. n i j e j o š s t i g l a v i j e s t u R i m o i zbor u k r a l j a S l a v c a n a s l j e d n i k a P e t r a K r e š i m i r a I V « . N o , S l a v a c , k o m b i n i r a d a l j e M a n d i ć , z a š t i ć u j e g l a g o l j a š e ( j a s n o H r v a t e ) i i z a z i v a d a l m a t i n s k e g r a d o v e ( d a k l e l a t i n a š e ) , p a z a t o o n i z o v u N o r m a n e k o j i u p r o l j e ć e 1075. g o d . i z d a j o m z a r o b l j u j u k r a l j a S l a v c a .

K a s n i j e s e M a n d i ć v r a ć a n a p i t a n j e p a p i n s k i h p o s l a n s t a v a ü d r u g o j p o lov ic i X I s t . p o v e z u j u ć i i h s k r o n o l o š k i m p i t a n j i m a h r v a t s k e p o v i j e s t i u t o d o b a . S m r t K r e š i m l i r o v u s t a v l j a i z m e đ u p o č e t k a 1073. i 25 . I I I . 1074, no r -m a n s k u o p s a d u i G e r a r d o v s p l i t s k i k o n c i l u j e s e n 1075.43 P o b i j a z a t i m Ba-r a d i n o m i š l j e n j e i t v r d i d a j e G e r a r d b i o d v a p u t a u naš l im s t r a n a m a (u o ž u j k u 1074. i s t u d e n o m 1075.) 44 a o t o m e d a l i j e n o r m a n s k a v o j n a b i l a 1074. ili 1075. o d l u č u j e u i s t i n u D a n d o l o v t e k s t k o j i B a r a d a n i j e i s p r a v n o p r o t u m a č i o . B a r a d a , na l ime, n i j e v o d i o r a č u n a o t o m e d a j e G r g u r V I I d o d u š e i z a b r a n za p a p u 22. I V 1073, al i j e p o s v e ć e n t e k 30. l i p n j a 1073 Z a t o G r g u r V I I s v o j u p r v u g o d i n u p o n t i f i k a t a r a č u n a d o 29. l ' ionja 1074. g o d . C r k v e n i r i m s k i s a b o r o k o j e m g o v o r i D a n d o l o o d r ž a v a o se o d 24. d o 28. v e l j a č e 1075, p a p r e m a t o m e i n o n m a n s k a o p s a d a R a b a m o ž e b i t i u t r a v n j u i svffbnju i s t e g o d i n e 45 D a p o m o g n e d a l m a t i n s k i m b i s k u p i m a G r g u r V I I ša l j e , p r e m a M a n -d i ć u , u S p l i t n a d b i s k u p a G e r a r d a i o n » d a t i r a s v o j u i s p r a v u p o n e m i l o m d o g a đ a j u , 'olujii ' u k o j o j j e z a r o b l j e n k r a l j H r v a t a « . K a k o p r e m a i s t o m a u t o r u S l a v a c u m i r e u z a r o b l j e n i š t v u , n a d b i s k u p G e r a r d s e s a s t a j e v j e r o j a t n o s a Z v o n i m i r o m i o n i p o s t i ž u » s p o r a z u m « : p a p a ć e r a z r i j e š i t i d a l m a t i n s k e g r a d o v e z a k l e t v e v j e r n o s t i m l e t a č k o m d u ž d u D o m i n i k u S i lv i j u , n a š t o će »cij e l a H r v a t s k a i d a l m a t i n s k i g r a d o v i i z a b r a t i z a k r a l j a Z v o n i m i r a « , a »on ć e p r i z n a t i n a d k r a l j e v s t v o m H r v a t s k e i D a l m a c i j e v r h o v n i š t v o S v e t e Sto l i ce« 46 N a o s n o v i o v i h p r e g o v o r a Z v o n i m i r j e u i s t i n u 1076. g o d . n a » o p ć e m n a r o d n o m z b o r u « u S o l i n u o k r u n j e n z a k r a l j a . Za d a n k r u n i d b e j e o d r e đ e n

4 1 N. dj . , s t r . 382. 4 2 N. dj . , s t r . 363. 3 4 N. d j . , s t r . 285. 44 N. dj. , s t r . 304. 45 N . d j . , s t r . 308. 46 N. dj . , s t r . 315.

154



8. J i s t o p a d , d a k l e » d a n siv. D m i t r a , z a š t i t n i k a v o j v o d e Z v o n i m i r a ; k r u n i o g a j e i d u ć i d a n o p a t G e b i z o « 47

N a p r o b l e m » p r v o g a č u d a « r a p s k o g a z a š t i t n i k a sv . K r i s t o f o r a v r a t i o s e n e d a v n o i M . M a r g e t i ć 48 M e đ u t i m , n j e m u n i j e p o š l o za r u k o m n i t i r a z l o ž n o o b j a s n i t i , a k a m o l i o p r a v d a t i z a i s t a n e o b i č n o » n o v o t u m a č e n j e « p r v o g a »čuda« j e r n i j e d o v o l j n o p r o u č i o n i l i t e r a t u r u , a l i n i » M i r a c u l a « . K a k o n e uz i m a u r u k e n i P r a g i n o n i M a n | d i ć e v o p i s a n j e , n e r a z a b i r e d a sv . K r i s t o f o r u o p ć e n i j e m o g a o »spasli t i« g r a d o d N o r m a n a j e r j e r e l i k v i j a k o j o j s e t o »čudo« p r i p i s u j e d o n i j e t a u g r a d t e k s t o l j e ć e k a s n i j e ! J o š m a n j e s e m o ž e p r i h v a t i t i M a r g e t i ć e v a p r e t p o s t a v k a d a R a b n i s u n a p a l i N o r m a n i , n e g o t i g r i ! D a k l e , d a d o k a ž e « k a k o j e u p r a v u p r e š u ć u j e j e d n o s t a v n o A m i k o v u v o j n u i o b e ć a n j e d a l m a t i n s k i h g r a d o v a d u ž d u D o m i n i k u , d o k o G r g u r e v o j p o l i t i c i n a J a d r a n u u d r u g o j p o l o v i c i X I s t . u z a l u d t r a ž i m o u n j e g o v u p r i l o g u b a r n a j o s n o v n i j e p o d a t k e .

K a d s a m 1971. g o d . p r v i p u t p i s a l a s i n t e z u h r v a t s k e p o v i j e s t i d o p o č e t k a X I I s t , o s t a v i l a s a m z a p r a v o p i t a n j e K r e š i m i r o v a n a s l j e d n i k a o t v o r e n i m , » t a k o d u g o d o k n e b u d e m o u m o g u ć n o s t i u t v r d i t i k o j i j e h r v a t s k i v l a d a r b io ž r t v a n o r m a n s k o g p o h o d a u s t u d e n o m 1074. g o d « 49 Bi lo m i j e , r a z u m i je se, v e ć t a d a j a s n o » d a to n i j e b io S l a v a c « , al i n i s a m bila u p r a v u k a d s a m u s t v r d i l a » d a u k l a n j a n j e t o b o ž e h e r e t i č k o g a h r v a t s k o g v l a d a r a n i j e b i l o d j e lo G r g u r a V I I « . N a i m e , »zaveo« m e s v o j o m k r o n o l o g i j o m B a r a d a , k o j i j e , k a k o s m o s e m o g l i u v j e r i t i , d a t i r a o z a r o b l j e n j e 1074. g o d i n o m , p a s e , s a s v i m l o g i č n o p i s m o G r g u r a V I I iz p o č e t k a 1075. g o d . n i j e m o g l o o d n o s i t i n a h r v a t s k o g h e r e t i č k o g k r a l j a . V r a t i l a s a m s e , d a k l e , n a s t a r i j e m i š l j e n j e d a j e G r g u r V I I p i š u ć i s v o j e p i s m o m i s l i o n a v o j v o d u R o b e r t a G u i s c a r d a , a d a j e A m i k o v a a k c i j a u H r v a t s k o j n j e g o v s a m o s t a l a n p o t h v a t . 5 0 B i o j e t o d a k l e danak p l a ć e n p o k o j n o m pro fe soru či je s m o m i š l j e n j e , k a k o p o k a z u j e ova j p r i m j e r , k a t k a d p r i h v a ć a l i b e z p r o v j e r a v a n j a .

A l i , s d r u g e s t r a n e , i s t i c a l a s a m t o č n u č in jen i cu d a G r g u r V I I n i j e pod u z i m a o n i k a k v u » p r o t u r e f o r m i s t i č k u a k c i j u « u H r v a t s k o j , v e ć j e n a p r o t i v , p o g o t o v o z a Z v o n i m i r a , i s p u n i o z a h t j e v e h r v a t s k o g v l a d a r a . U s k l a d u s t a k v i m s h v a ć a n j i m a Z v o n i m i r o v o p o v e z i v a n j e s G r g u r o m V I I s m a t r a l a s a m m u d r i m p o l i t i č k i m k o r a k o m t o g a S v e t o s l a v o v i ć a k o j e m u s u H r v a t i o t e ž a v a l i p o l o ž a j u s v o j o j z e m l j i . U o s t a l o m , z a k l j u č i l a s a m d a j e t a j v a z a l i t e t b i o s t v a r n o j e f t i n , j e r j e Z v o n i m i r b i o p r v i h r v a t s k i v l a d a r k o j i j e o k r u n j e n z a k r a l j a H r v a t a i D a l m a t i n a c a z a ,svega 200 b i z a n t s k i h z l a t n i k a k o j e j e o b e ć a o p l a ć a t i ! 5 1

47 N. dj . . sitr. 316. 4 8 O n a p a d a č i m a iz p r v o g č u d a l e g e n d e o sv. Kr i š to fo ru , J a d r a n s k i z b o r n i k

X, 1976—1978, Pulai — R i j e k a 1978, 103—117. 4 9 Povi jes t H r v a t a u r a n o m s r e d n j e m vi jeku, Z a g r e b 1971, s t r . 382. 5 0 N . d j . , s t r . 384. 5 1 N . d j , s t r . 383—388.

155



P r e m a t o m e , r a z l i k o v a l a s a m se o d s v o j i h p r e t h o d n i k a u g l a v n o m u tom e š t o s a m d a l a p o s e b n o m j e s t o u h r v a t s k o j p r o š l o s t i u p r a v o Z v o n i m i r u i š t o s a m o d l u č n o o d b i j a l a s v a k u p o m i s a o d a j e S l a v a c i k a d b i o h r v a t s k i vlad a r . B u d u ć i d a s a m Z v o n i m i r o v » s k o k « iz p r o t u r e f o r m n o g u r e f o r m n i t a b o r G r g u r a V I I p r i p i s i v a l a n j e g o v o j p o l i t i č k o j v i d o v i t o s t i , o s t a l a s a m d u ž n a odg o v o r i t i n a p i t a n j e k o g a j e o n d a A m i k o o d v e o u z a r o b l j e n i š t v o . B a r a d i n a p o g r e š n a k r o n o l o g i j a , k o j u s a m , n a ž a l o s t , k a k o p r i z n a j e m p r e u z e l a , o d v e l a m e u k r a j n j o j l in i j i d o t o g a d a s a m p o t p u n o p r e v i d j e l a u l o g u G r g u r a V I I n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i . T o s a m u t o l i k o l a k š e u č i n i l a š t o s a m z a j e d n o s B a r a d o m v r a t i l a S l a v c a n a n e r e t v a n s k o p r i j e s t o l j e . T a k o s e n a k r a j u i p a k č i n i l o d a j e Amikc-va ž r t v a b i o K r e š i m i r I V , k o j e m u j e p a p i n s t v o v e ć j e d n o m o t i m a l o p r i j e s t o l j e . P o s t a v l j a j u ć i t a k v u n e b a š u s p j e l u p r e t p o s t a v k u , k o j a , r a z u m i j e se , n i j e b i l a s a m o m o j a , n i s a m s e n i t r u d i l a d a p o k a ž e m zašto bi A m i k o kažnjavao Kreš imira I V ! T a o n n i j e , k o l i k o d a n a s z n a m o , u č i n i o n i š t a š t o b i R i m u d a l o p r a v o d a g a s m a t r a h e r e t i k o m . Z d u š n o j e p o m a g a o b e n e d i k t i n c e , a a k o i j e s t u b i o s v o g a b r a t a ( š t o j e v j e r o j a t n o ! ) R i m m u j e d a v n o o p r o s t i o t a j z l o č i n .

P r e m a t o m e , a k o iz o v e z a g o n e t n e i g r e o k o z a r o b l j e n o g h r v a t s k o g vlad a r a i z b a c i m o n a j p r i j e S lavca , z a t i m Kreš imira IV i n a p o k o n n j e g o v a neć a k a S t j epana (za k o j e g a j e d v a z n a m o d a j e p o s t o j a o ) o s tao je s t v a r n o sam o Z v o n i m i r ! Z a t o se p i t a m o : d o p u š t a ili n a m p o z n a t i i z v o r n i m a t e r i j a l , ali i p o l i t i k a n a j v e ć e g r e f o r m n o g p a p e G r g u r a V I I , p r e t p o s t a v k u d a j e h r v a t ski k r a l j k o j e g a A m i k o v o d i u z a r o b l j e n i š t v o b io Z v o n i m i r ?

S t o g a s m o d u ž n i i s p i t a t i : k a k o j e Z v o n i m i r d o š a o u M a r k u D a l m a t i n s k u , k a k o j e s t e k a o ili d o b i o n a s l o v e r e x D a l m a c i e i b a n u s Croatorum j e r će n a m to p o m o ć i d a o t k r i j e m o k a k o p o s t a j e n a j p r i j e suv ladar , a z a t i m i nas l jednik K r e š i m i r a IV. N a j z a d , n a j v i š e n a s z a n i m a p i t a n j e : k a k o se m o g l o d o g o d i t i d a ga r e f o r m n i R i m s m a t r a — h e r e t i k o m ! P r a t i t ć e m o , d a k l e , Zvon i m i r o v u s p o n o d b a n a t a d o k r a l j e v s t v a u H r v a t s k o j , a l i t a k o d a p o s e b n u p a ž n j u p o s v e t i m o n j e g o v o j v l a s t i u D a l m a c i j i .

II Zvon imirova »pol i t ička karijera«.

K a d s a m n e d a v n o u o v o m V j e s n i k u p i s a l a o B a š ć a n s k o j p loč i k a o n a j d r a g o c j e n i j e m i z v o r u za i z u č a v a n j e v l a d a n j a k r a l j a Z v o n i m i r a p r i j e k r u n i d b e u Sol i n u , 5 2 r a s p r a v l j a l a s a m i o n e k i m d r u g i m p i t a n j i m a v e z a n i m u z s p o m e n u t o razdob l j e h r v a t s k e p roš lo s t i . P r i j e s v e g a , n i j e b i l o r a z l o g a d a n e o s t a n e m u cije los t i p r i s v o j e m p r i j a š n j e m m i š l j e n j u d a su p o d a c i m a B e č k e i l u s t r i r a n e k r o n i k e o Z v o n i m i r o v o j b o r b i za D a l m a t i n s k u m a r k u v j e r o d o s t o j n i . S p o m e n u t i izv o r sv jedoči d a j e kralj D a l m a c i j e Zo lomer ( r e x D a l m a c i e Z o l o m e r ) z a m o l i o svo je a r p a d o v s k e r o đ a k e za p o m o ć p r o t i v K a r a n t a n a c a ko j i su zauze l i D a l m a -

52 J o š j e d n o m o b a š ć a n s k o j ploči k a o izvoru za v l adan je k r a l j a Zvon imi ra , Vjesnik h is t , a r h i v a u Rijeci i Paz inu X X I V , Ri jeka 1981, s t r . 287—297.

156



U n s k u m a r k u . I z v o r d a l j e t v r d i da su S a l a m o n i G e z a d o i s t a s k u p i l i v o j s k u , po-šli u D a l m a c i j u i č i t a v u j e v r a t i l i s v o m e r o đ a k u . N a t o i m se Z v o n i m i r o d u ž i o k r a l j e v s k i m d a r o v i m a . 5 3

M e đ u t i m , d o k se o v a r o đ a č k a u s l u g a n a š e m Z v o n i m i r u m o g l a d o k a z a t i n e p r i j e p o r n i m i z v o r n i m m a t e r i j a l o m — p r i j e s v e g a B a š č a n s k o m p l o č o m i Osor -s k i m e v a n d j e l i s t a r o m — os t a lo j e d o s t a n e j a s n o p i t a n j e : k a k o to d a s a s t a v l j a č B e č k e k r o n i k e z o v e Z v o n i m i r a r e x D a l m a c i e , u d o b a k a d p r e m a o s t a l o m i zvo r n o m m a t e r i j a l u j o š n i j e n o s i o t a j n a s l o v . U l i t e r a t u r i t a k o đ e r n i j e b i lo s loge u p i t a n j u š to j e Z v o n i m i r p r i j e 1070. g o d . i g d j e j e v l a d a o . S a m M. B a r a d a j e , p o b i ja juć i F . Š iš ića m i j e n j a o m i š l j e n j e d a bi n a j z a d u s v o m p o s l j e d n j e m r a d u ostao p r i z a k l j u č k u d a j e Z v o n i m i r p r i j e s p o m e n u t e g o d i n e v l a d a o u s l a v o n s k o m dukatu ili b a n a t u . 5 4 Mis l io j e , š to v i še , d a s m i j e t v r d i t i k a k o j e s l a v o n s k i d u k a t s t v o r e n t r i d e s e t i h g o d i n a X I . s t . A l i i z v o r n a k o j e m u j e u g l a v n o m z a s n i v a o svoje m i š l j e n j e n i j e b io p o u z d a n , a B a r a d a j e o s i m t o g a u n j e m u v id io p o d a t k e k o je ta j i z v o r n i j e n i s a d r ž a v a o . S t o g a j e v a l j a l o n a j p r i j e r i j e š i t i p i t a n j e j e li u o p će u d r u g o j po lov ic i X I . st . p o s t o j a o d u k a t ili b a n a t s l a v o n s k i . 5 3 N a to s a m p i t a n j e p o k u š a l a o d g o v o r i t i u s p o m e n u t o m p r i l o g u a n a l i z o m p o d a t a k a o Z v o n i m i r u koji se n a l a z e u n e k o l i k o z a d a r s k i h i s p r a v a . I a k o j e b i l a r i j eč o f a l s i f i k a t i m a , i p a k se u n j i m a n a l a z i Z v o n i m i r o v o i m e u — datac i j i ! » T a n a m č i n j e n i c a d a j e p r a v o da Z v o n i m i r a s m a t r a m o K r e š i m i r o v i m s u v l a d a r o m , p a j e d o i s t a t a k v o r j eše nje p r o b l e m a p r e d l o ž i l o j o š 1932. g o d . M . B a r a d a . « 5 6 O n j e t a d a , d r u k č i j e n e g o kasn i j e , Z v o n i m i r a n a z v a o » s u v l a d a r o m i p r e s t o l o n a s l j e d n i k o m « , d a k a k o , K r e š i m i r a I V . 5 7

D a k l e , B a r a d i n a p r i h v a t l j i v a p r e t p o s t a v k a o Z v o n i m i r o v u s u v l a d a r s t v u s t av i l a j e u s u m n j u n j e g o v u t e o r i j u o s l a v o n s k o m d u k a t u ili b a n a t u , al i o n t o ni je o p a z i o . A k o j e , n a i m e , Z v o n i m i r s u v l a d a r h r v a t s k o g k r a l j a , o n d a se s a m o po seb i r a z u m i j e d a j e o n hrva t sk i , a n e s l a v o n s k i ban. D r u g i m r i j e č i m a , B a r a -d ino m i š l j e n j e o s l a v o n s k o m d u k a t u ili bana i tu u X I . s to l j eću — o t p a d a ! U po t v r d u o v i h s v o j i h r e z u l t a t a p o z i v a l a s a m se i na n o v o č i tanje 4. do 6. r e d a B a š ć a n s k e p l o č e k o j e j e p r e d l o ž i o B . Fuč ić , i a k o , r a z u m i j e se, k a o h i s t o r i č a r u m j e t n o s t i i n i j e o v o j k o r e k t u r i s t a r o g a č i t a n j a p r i d a v a o n e k u v a ž n o s t . P r e m a t o m n o v o m č i t a n j u u Z v o n i m i r o v o j p r a t n j i j e b io l ički , a n e l u č k i ž u p a n M a r t i n a c . 5 S

D a k l e , u Z v o n i m i r o v o j p r a t n j i s u dvoj i ca » b a n s k i h « župana , š t o j e p o n o v n i dokaz d a j e p r v o t n a p o l i t i č k a j e d i n i c a u k o j o j j e Z v o n i m i r počeo v l a d a t i — B a n ska H r v a t s k a ! 5 9 T a k o je Z v o n i m i r v e ć k a o hrvatsk i b a n ili t o č n i j e ban Hrvata došao do v las t i u D a l m a t i n s k o j m a r k i !

5 3 N. d j , s t r . 287. 5 4 N. d j . , s t r . 287—288. 5 5 N. d j , s t r . 290—291. 56 N . d j . j , s t r . 293. 5 7 D i n a s t i č k o p i t a n j e , s t r . 171—174. 5 8 A. Nazo r , Z a g r e b r izn ica glagolj ice. K a t a l o g izložbe Z a g r e b 1978 s t r . 12. 5 9 N. d j , s t r . 296.

157



M e đ u t i m , k a d s a m n a k r a j u r a s p r a v e p o s t a v i l a p i t a n j e z a š t o B a š ć a n s k a p loča i O s o r s k i e v a n g e l i s t a r 0 0 n a z i v a j u Z v o n i m i r a kral j ( r ex ) , a n e ban ( b a n u s ) , 0 1

čini lo m i se d a s m i j e m p r e t p o s t a v i t i k a k o j e to z a t o »-što s u o b a i z v o r a n a s t a la n a k o n k r u n i d b e u S o l i n u 1075. god. , n a k o n k o j e j e Z v o n i m i r d o i s t a n o s i o na s lov k r a l j a i z n a k o v e k r a l j e v s k e v l a s t i « . D a n a s se p i t a m n e bi li se m o g a o n a ć i i d r u g a č i j i o d g o v o r n a p i t a n j e Z v o n i m i r o v i h n a s l o v a p r i j e k r u n i d b e u S o l i n u ?

B a š ć a n s k a p l o č a 0 2 n a m u tom p i t a n j u n e m o ž e p o m o ć i j e r n j e z i n s a d r ž a j t e k sv jedoč i d a j e Z v o n i m i r »v d n i svoe« , š to z n a č i z a s v o g a ž i v o t a nos io n a s l o v » k r a l h r v a t s k i « .

Al i o d l o m a k o l a u d a m a u O s o r s k o m e v a n g e l i s t a r u je , p r e m a n a j n o v i j e m m i š l j e n j u A . Badur ine , n a s t a o i z m e đ u 1071, i 1081. god. , l i : l p a se t a n o v a da-t ac i j a od l i čno p o d u d a r a s o s t a l i m i z v o r i m a , p r i j e s v e g a s p o d a c i m a B e č k e k r o n i k e u ko jo j Z v o n i m i r t a k o đ e r — r e x ! I u O s o r s k o m e v a n g e l i s t a r u Z v o n i m i r j e — rex nos ter !

N a k r a j u , n i j e n e v a ž n o d a se i treći izvor , p i s m o p a p e G r g u r a V I I iz 1079. god .64 t a k o đ e r , p o d u d a r a s oba p r e t h o d n a i z v o r a . J e r G r g u r V I I p r i j e t i »nob i l i m i l i t i W e z e l i n o « z b o g t oga š to se u s u d i o dići »contra e u m , q u e m in D a l m a c i a r e g e m auctori tas apostol ica const i tuit .« S t o g a s a m o d a v n o z a k l j u č i l a d a j e p a p a dod u š e p r e t j e r a o k a d j e sebi p r i s v a j a o z a s l u g e za p o s t a v l j e n j e Z v o n i m i r a za k r a l j a u D a l m a c i j i (što d a n a s u t o m o b l i k u v i še n e b i h p o n o v i l a ! ) , a l i d a j e Z v o n i m i r i p a k »b io u V e c e l i n o v u s u s j e d s t v u d a l m a t i n s k i k r a l j . « 0 5

I t a k o t r i m e đ u s o b n o p o t p u n o n e z a v i s n a i z v o r a d a j u Z v o n i m i r u n a s l o v dalm a t i n s k o g kralja, p a ovoj i s t o v j e t n o s t i v a l j a nać i uzrok.

D a b i s m o l a k š e u t v r d i l i Z v o n i m i r o v o »po l i t i čko n a p r e d o v a n j e « , v a l j a se v r a t i t i n a s t a r u B a r a d i n u p r e t p o s t a v k u k o j a n i j e n e l o g i č n a , n a i m e , d a j e Z v o n i m i r — S v e t o s l a v o v i ć !66 P r e t p o s t a v k a k o j a i m a s i g u r n u p o d l o g u u r o đ a č k o j poveza nos t i O r s e o l a s A r p a d o v i ć i m a , a k o j a d a t i r a j o š iz r a z d o b l j a d u ž d a P e t r a II Or-seola ko j i j e t a k o đ e r sk lop io , k a k o j e p o z n a t o , p o l i t i č k i i r o đ a č k i s a v e z sa Sve to -s l a v o m S u r o n j o m , s v r g n u t i m h r v a t s k i m v l a d a r o m 998. g o d . u T r o g i r u . S v e t o -s l a v o v s in S t j e p a n bez s u m n j e b jež i z a j e d n o s O r s e o l i m a 1026. g o d . iz V e n e c i j e u U g a r s k u , n a a r p a d o v s k i d v o r , g d j e živi i Z o l o m e r ili r o đ a k 0 7 ili r o đ a k T r p i m i r o -v i ća i l i s a m T r p i m i r o v i ć . U p r a v o o n d o b r o do laz i A r p a d o v i ć i m a i n j e m a č k o m o a r u H e n r i k u I V (koj i j e t a k o đ e r r o đ a č k i m v e z a m a p o v e z a n s A r p a d o v i ć i m a ) k a o čov jek čija će v ladarska prava n a H r v a t s k u i s t a k n u t i k a o d o b a r i z g o v o r za p r o d o r n a J a d r a n .

60 Osorski ' exiultet ili o so r sk i e v a n đ e l i s t a r k a k o ga je n a z v a o A. B a d u r i n a 61 N. dj . , s t r . 297. 62 B a š ć a n s k a p loča (A. Nazor , n . dlj., s t r . 12). 63 Osorsk i evanđe l i s ta r , s t r . 201—205. 64 CD I, str. 171.

65 Da li je postojala Dalmatinska marka Bečke ilustrirane kronike, Zgod časop is X I X — X X , 1965—1966, Btr. 131.

66 D inas t i čko p i t a n j e , s t r . 170. 67 T a k o n a z i v a j u Z v o n i m i r a u g a r s k i izvori .

158



N o , u t o m a r p a d o v s k o m t a b o r u i m a Z v o n i m i r j a k e p r o t i v n i k e ili t o č n i j e sup a r n i k e od k o j i h m u j e n a j o p a s n i j i Ur l ik I W e i m a r — Orlamünde , ko j i j e « m a r chio a r e n t i o n o r u m « . 0 8 I k a k o s a m u p r v o j r a s p r a v i o D a l m a t i n s k o j m a r k i , u p o zor i la , p r i h v a t i v š i m i š l j e n j e L j . H a u p t m a n n a , U l r i k I se p r i d r u ž u j e v o j n o m p o h o d u c a r a H e n r i k a I V 1063. g o d . u U g a r s k u i za n a g r a d u d o b i v a M e r a n i j u . Og-ran i č iv š i se n a v i j e s t i o U l r i k o v u v l a d a n j u s a m o u M e r a n i j i , H a u p t m a n n i K l e -bel su , p o m o m u v j e r e n j u , pog r i j e š i l i j e r p r e m a p o d a c i m a B e č k e k r o n i k e Z v o n i m i r o t i m a s v o m e r o đ a k u U l r i k u II ( s inu U l r i k a I Z v o n i m i r o v a Š u r j a k a ) n e s a m o M e r a n i j u , v e ć č i t a v u D a l m a t i n s k u m a r k u .

B u d u ć i d a s a m d o s a d s m a t r a l a s v o j i m z a d a t k o m t e k to d a d o k a ž e m k a k o j e Z v o n i m i r z a i s t a v l a d a o u D a l m a t i n s k o j m a r k i , n i s a m p o l a g a l a b a š v e l i k u v a ž n o s t na k r o n o l o g i j u , t o j e s t n a p i t a n j e k a d j e Z v o n i m i r » v r a t i o « p o d s v o j u v l a s t t u m a r k u i i s t j e r a o » K a r a n t a n c e « . Činila m i se s t o g a l o g i č n o m p r e t p o s t a v k a d a Zvon i m i r n i j e p r i j e 1070. g. p o š a o u b o r b u za w e i m a r s k u b a š t i n u v e ć d a se n a t o odlučio t e k n a k o n U l r i k o v e s m r t i . " 9 S t v a r a j u ć i t a k a v z a k l j u č a k b i l a s a m s v j e s n a da p i s a c B e č k e k r o n i k e d a t i r a v o j n i p o h o d n a H r v a t s k u » p r i j e p r o v a l e P e -č e n e g a — d a k l e p r i j e 1068 g o d . — ali se n e p o z n a t i k o m p i l a t o r « , m i š l j a h , » m o

g a o i z a b u n i t i u d a t i r a n j u . « ' 0 S v o j u s a m t a d a š n j u p r e t p o s t a v k u o p r a v d a v a l a »čin j e n i c o m k o j a n e m o ž e b i t i s l u č a j n a : u p r a v o 1070. g o d . Z v o n i m i r se p r v i p u t s p o m i n j e k a o b a n u d v i j e z a d a r s k e i s p r a v e « . Z a t o se » s a m o o d s e b e n a m e ć e pit an j e n i s u li m o ž d a A r p a d o v i ć i p o m o g l i s v o m e r o đ a k u n e s a m o d a p r o š i r i s v o j u v l a s t n a j e d a n d io p r e k o g v o z d a n s k e H r v a t s k e i B i z a n t s k e D a l m a c i j e n e g o i d a se d o m o g n e b a n s k e čas t i u H r v a t s k o j . N i j e li Z v o n i m i r b io n a m e t n u t K r e š i m i r u IV? U o s t a l o m n a b a n s k u s to l i cu n a o v a j ili n a o n a j n a č i n , Z v o n i m i r se v i š e n i j e dao s n j e m a k n u t i . T a , o n a j e b i l a n a j s i g u r n i j i p u t do p r i j e s t o l j a . « 7 1

N e b i h i m a l a n e š t o b i t n o n o v o d o d a t i o v i m z a k l j u č c i m a iz 1971 . g o d . U p o zor i la b i h t e k č i t a o c a d a k r o n o l o g i j a z b i v a n j a k o j u j e još 1925. god . p r e d l o ž i o F . Š iš ić n e p r o t u r j e č i m o j e m u v j e r e n j u v e ć ga , n a p r o t i v , n a n e k i n a č i n d o p u n ju je . N a i m e , S i š ić s t a v l j a »ova j d o g a đ a j « i z m e đ u » i z m i r e n j a k r a l j a S a l a m o n a s G e j z o m u D j u r u (20. j a n . 1064) i d r u g e S a l a m o n o v e k r u n i d b e u P e č u h u (11. IV . 1064), a l i p r i j e 1068. g o d . P r e m a tome, i m a se o n a j d o g a đ a j d a t i r a t i n e k a k o i z m e đ u d r u g e p o l o v i c e 1064. i 1 0 6 7 . 7 2 P o z i v a j u ć i se n a f a l s i f i ka t iz 1069. g o d . i na n j e g o v e p o d a t k e o b a n o v i m a , Sišić mis l i d a su u s e d m o m d e s e t l j e ć u X I s t . u H r v a t s k o j b i l a b a r d v o j i c a b a n o v a , a od k o j i h j e j e d a n s v a k a k o Z v o n i m i r ko j i b a n u j e » u z e m l j i n a s j e v e r u od G v o z d a d o k r a n j s k o - k a r a n t a n s k e m e d j e i D r a v e . « 7 3 N o , k a k o j e z a k l j u č a k o s l a v o n s k o m b a n a t u p r e m a n a š e m m i š l j e n j u pogr e š a n , o s t a j e s a m o j e d n o r j e š e n j e : Z v o n i m i r j e b a n n a k l a s i č n o m b a n s k o m t l u , d a k l e u B a n s k o j H r v a t s k o j , k a k o s m o to p r i j e p o k a z a l i .

68 D a l i j e pos to j a l a , s t r . 126. 69 Povi jes t H r v a t a u r a n o m s r e d n j e m v i jeku , s t r . 378. 7 0 N. d j , s t r . 379. 7 1 N . d j , s t r . 379—380. 7 2 Povi jes t H r v a t a u d o b a n a r o d n i h v l a d a r a s t r . 527. 7 3 N. dj . , s t r . 528.

159



D o p u š t a j u li t a k a v z a k l j u č a k z a d a r s k e i s p r a v e u k o j i m a se Z v o n i m i r p o j a v l ju je k a o b a n ?

P r i j e svega , t r e b a reć i d a s v a četiri p o d a t k a 7 1 o Z v o n i m i r u k a o b a n u svjedoče z a i s t a o n j e g o v u s u v l a d a r s t v u s K r e š i m i r o m I V ! N a i m e , p o d a c i o n j e m u su u n e s e n i u d a t a c i j e i s p r a v a i t o o d m a h iza K r e š i m i r o v a i m e n a . N i j e o d l u č n o to š to j e r i j eč o d v i j e s u m n j i v e i s p r a v e iz K r š e v a n o v a f o n d a i d v i j e i s to t a k o s u m n j i v e iz k a r t u l a r a s a m o s t a n a sv . M a r i j e . V r l o v a ž n o j e t o d a j e s a s t a v l j a č falsifik a t a i m a o u r u k a m a au tent i čne p o d a t k e o T r p i m i r o v i ć i m a i n j i h o v i m banovi m a i z a t o i j e s t , k a d m u j e t o t r e b a l o , m i j e n j a o p o d a t k e o o p s e g u K r e š i m i r o v e v l a s t i . N a i m e , u j e d n o j r e d a k c i j i t o b o ž n j e R a d o v a n o v e d a r o v n i c e s a s t a v l j a č će u z i m e b i z a n t s k o g c a r a R o m a n a I I I s t a v i t i i P e t r a ( K r e š i m i r a IV) ko j i j e tobože » r e x C h r o b a t i e D a l m a t i e q u e « . 7 5 K r i t i č k o m h i s t o r i č a r u , d a k a k o , n i j e t e š k o nać i o d g o v o r n a p i t a n j e za š to j e K r e š i m i r I V u ovo j i s p r a v i p o s t a o i d a l m a t i n ski k r a l j ! V a l j a reć i d a u n e k i m d r u g i m r e d a k c i j a m a i s t e t o b o ž n j e R a d o v a n o v e d a r o v n i c e K r e š i m i r nije h r v a t s k o - d a l m a t i n s k i , n e g o s a m o h r v a t s k i k r a l j ! 7 6

U z m e m o li u o b z i r p o d a t k e s p o m e n u t i h i s p r a v a s m i j e m o z a k l j u č i t i d a j e Zvonimir najkasn i je od 1070. god . ban i suv ladar Pe tra K r e š i m i r a I V ! D o suv la -d a r s t v a j e p o svoj pr i l ic i d o š a o k a o i n j e g o v i p r e d š a s n i c i ko j i su t a k o đ e r p r e m a p o d a c i m a t o b o ž n j e d a r o v n i c e za D i k l o bi l i — s u v l a d a r i !

I a k o b i s m o p o k u š a l i r a z m i š l j a t i o t o m e o t k a d j e Z v o n i m i r d o b i o t a k a v izv a n r e d a n po loža j u H r v a t s k o j , o n d a b i s m o s m j e h , č ini se , p r e t p o s t a v i t i d a j e t o bi lo na jkasn i je u d o b a k a d s u A r p a d o v i ć i p o m o g l i Z v o n i m i r u u p r e o t i m a n j u D a l m a t i n s k e m a r k e . B a n s t v o u Lici , G a c k o j i K r b a v i b i lo j e , d a t a k o k a ž e m o , prva »zakoni ta« čast za T r p i m i r o v i ć a ko j i j e do l az io iz b u d i m s k o g d v o r a j e r j e do n j e k a k o p o s v e m u izg leda , m o g a o doći b e z n e k o g a v e l i k o g a p o l i t i č k o g p re o k r e t a u s a m o j H r v a t s k o j . T ä H r v a t i su još od p o č e t k a X . st . b i l i n a u č e n i n a to d a b a n o v i s j e d e u z k r a l j e v e n a p r i j e s t o l j u ! N o , n e v o l j a j e b i l a u p r a v o u t o m e š to j e Zvon imir j e d a n od najodl ični j ih v e l i k a š a u p r o t u r e f o r m n o m taboru cara Henr ika I V ! A k a k o j e , s d r u g e s t r a n e , K r e š i m i r I V o v i s a n o r e f o r m n o m papinst v u (ko je g a j e » v r a t i l o « n a p r i j e s to l j e ) , t e š k o j e n a ć i p o s v e l o g i č a n o d g o v o r n a p i t a n j e k a k o j e » c a r e v a č k i « b a n n a š a o z a j e d n i č k i r j e č n i k s » p a p i s t i č k i m « k r a l j e m ! P r e m d a j e t e š k o poći u d a l j a n a g a đ a n j a , v j e r o j a t n o n e g r i j e š i m o p r e t p o s t a v i m o li d a j e K r e š i m i r I V p r i s t a o n a s u v l a d a r s t v o . M o ž d a n e b i s m o z a j e d n o s B a r a đ o m smje l i t v r d i t i d a j e K r e š i m i r I V s a m o d r e d i o Z v o n i m i r a za s v o g a nas l j e d n i k a , i a k o u k r a j n j o j l ini j i i t a k v o r j e š e n j e n a s l j e d s t v a n a p r i j e s t o l j u n e bi b i lo t o l i k o n e o b i č n o . No , d o š a o n a p r i j e s t o l j e m i l o m ili s i lom, j e d n o j e s i g u r n o : n a j k a s n i j e 1070. god . o n j e ban H r v a t a !

M e đ u t i m , po loža j ko j i Z v o n i m i r i m a k a o b a n u K r e š i m i r o v o j H r v a t s k o j s a m po seb i n e b i b io d o v o l j a n d a se u s p n e n a i s p r a ž n j e n o k r a l j e v s k o p r i j e s t o l j e . U n izu f a l s i f i ka t a koj i su n a č i n j e n i n a K r e š i m i r o v o i m e i ko j i v e ć i n o m n i s u da t i -

74 CD I, s t r . 115, 124, 129, 132. 7 5 CD I, s t r . 115. 7 6 CD I, s tr . 116.

160


MADA KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

r an i , p o s e b n o m j e s t o z a u z i m a t z v . d a r o v n i c a p e t o r i c e b r a ć e s a m o s t a n u sv . K r š e -v a n a za n e k i p o s j e d u O b r o v i c i . 7 7 F a l s i f i k a t j e d a t i r a n 1072. g o d i n o m , p a j e t o bez s u m n j e p o s l j e d n j a g o d i n a K r e š i m i r o v a v l a d a n j a k o j u su i m a l i z a p i s a n u u s a m o s t a n s k o m s k r i p t o r i j u u k o j e m s u se i s a s t a v l j a l i f a l s i f i ka t i . D r u g i m r i ječ i m a , Z v o n i m i r je m o g a o s p o m e n u t e g o d i n e nas l i jedi t i Kreš imira na pr i jes to l ju u H r v a t s k o j , d a k a k o k a o k r a l j !

To j e , r e k l i b i s m o , Z v o n i m i r o v a » k a r i j e r a « u H r v a t s k o j k o j a j e , k a k o se m o že r a z a b r a t i , i m a l a z a i s t a n e o b i č a n t o k . T a za v l a d a r a j e d o š a o č o v j e k k o j i j e bio p o s v e s t r a n , a o s i m t o g a p r i p a d a o j e n e s a m o s t r a n o m n e g o i H r v a t i m a n e p r i j a t e l j s k i r a s p o l o ž e n o m c a r s k o m t a b o r u ! H r v a t i s u n a p r o t i v d o t a d u v i j e k b i l i v j e rn i R i m u j e r i h j e n a t o t j e r a o v r l o t e ž a k p o l i t i č k i po loža j u t r e n u c i m a k a d bi se o n a m o o b r a ć a l i . Z a t o n a s n e b i s m j e l o i z n e n a d i t i k a d b i s m o d o z n a l i d a s u položaj n o v o m e k r a l j u o t e ž a v a l i p r i j e s v e g a » r e f o r m i s t i « , d a k l e on i p r e d s t a v n i c i h r v a t s k e c r k v e k o j e j e p o m a g a o K r e š i m i r I V (na p r i m j e r , b e n e d i k t i n s k i s a m o s t a n u B e l g r a d u ) . N e ć e b i t i s u m n j e u t o d a s u n o v o g a k r a l j a s m a t r a l i , i t o s p r a vom, h e r e t i k o m .

S v e d a i n e m a B a š ć a n s k e p l o č e k a o t r a j n o g s v e d o č a n s t v a Z v n i m i r o v e darež l j ivos t i p r e m a j e d n o j g l a g o l j a š k o j o p a t i j i n a K r k u , b i lo b i n a m d o p u š t e n o s v e l i k o m v j e r o j a t n o š ć u z a m i š l j a t i Z v o n i m i r a k a o v e l i k o g z a š t i t n i k a » p r o t u r e f o r -m i s t a « u D a l m a t i n s k o j m a r k i . I n j e m u j e t r e b a o o s l o n a c u z e m l j i u k o j o j j e b io s t r a n a c , a d o š a o j e n a v l a s t , r o đ a č k o m p o m o ć i i s n a g o m n j i h o v a o r u ž j a . K a k o j e p r o t u r e f o r m n a s t r a n k a u D a l m a t i n s k o j m a r c i j a č a , o n a p o d r ž a v a n o v o g a v l a d a ra . C in i se d a s u g l a g o l j a š i o s o b i t o j a k i n a O s o r u i K r k u , a l i i m a i h b e z s u m n j e i n a s u s j e d n o m P a g u , j e r j e i n a č e t e š k o z a m i s l i t i s a d r ž a j i s p r a v e k i s a n s k e o p ć i n e iz 1071. g o d . o k o j o j j e p r i j e b i lo d o s t a riječi. N e ć e b i t i s u m n j e d a j e s a m o s t a n sv. P e t r a n a I l o v i k u (koj i j e p r i p a d a o p a š k o j opć in i , a l i j e s p a d a o p o d j u r i s d ikc i ju r a p s k o g a b i s k u p a ) b io , k a o i S v . L u c i j a u J u r a n d v o r u — g l a g o l j a š k i ! A . Badur ina j e p r e t p o s t a v l j a o d a s u o s t a c i z i d o v a n a o t o k u S v e t i P e t a r k o d I l o v i k a p r i p a d a l i s t a r o j b i z a n t s k o j u t v r d i , 7 8 t o b i m o g l o z n a č i t i d a j e s a m o s t a n sv . P e t r a m n o g o stariji od s a m o s t a n a sv . M i h a j l a n a o toč iću S u s k u ko j i j e o s n o v a n t e k u X I s t . U o s t a l o m , n i s u li s a m o s t a n sv. Pe tra i k e s a n s k a opć ina ( to j e s t a r a r i m ska Cissa!) j a s n i d o k a z i o k o n t i n u i r a n o m k r š ć a n s k o m i p o l i t i č k o m ž i v o t u n a ovom u d i j e lu J a d r a n a ? M o ž d a j e i Z v o n i m i r , n a p u s t i v š i za n o r m a n s k e o p s a d e o t o k R a b , i sp lov io sa s v o j i m b r o d o v i m a p r e m a K e s s i , g d j e se n j e g o v a m o r n a r i c a m o gla u d u b o k o m z a l j e v u d o b r o s k l o n i t i . A k o s m i j e m o v j e r o v a t i d a t a c i j i G e r a r d o -ve i s p r a v e i u c a s k a n s k o m j e z a l j e v u z a v e l i k o g n e v r e m e n a Z v o n i m i r o v a m o r n a rica i p a k b i l a s v l a d a n a , o č e m u ć e m o j o š k a s n i j e r a s p r a v l j a t i .

N a k r a j u , t r e b a reć i i t o d a j e Z v o n i m i r z a p o j m o v e K r e š i m i r o v e H r v a t s k e bio heret ičk i v l a d a r ! V i d j e l i s m o d a se počec i n j e g o v e p o l i t i č k e » k a r i j e r e « b e z c a r a H e n r i k a I V i A r p a d o v i ć a n e m o g u n i t i z a m i s l i t i . M e đ u » c a r e v c i m a « se t r a -

7 7 CD I, s t r . 126. 7 8 B'izaniKtska u t v r d a n a o t o č i ć u Pa lacoi , A r h e o l o š k a i s t r a ž i v a n j a n a o t o c i m a

Cresu i Loš in ju , Z a g r e b 1982, s t r . 176, b i i j . 12.

u 161



ži n a č i n k a k o p o j a č a t i u t j e c a j n a J a d r a n u i Z v o n i m i r j e b i o i d e l n a o s o b a k o j a će i s p u n i t i t a k v e p l a n o v e . O n i m a v i š e p r a v a n a d i j e l o v e B i z a n t s k e D a l m a c i j e od s v o g a š u r j a k a k r a n j s k o - i s t a r s k o g m a r k g r o f a U l r i k a I. N a p o k o n , k a d s e v e ć razb i j a ju s t o l j e t n e g r a n i c e b i z a n t s k o g c a r s t v a u o v o m d i j e l u J a d r a n a , o n d a j e Zvon i m i r m o r a o os jeća t i n e p r a v d u k o j a m u j e n a n e s e n a k a d j e D a l m a t i n s k a m a r k a p r e p u š t e n a U l r i k u I. K a k o j e p r e o t i m a n j e u s p j e l o , Z v o n i m i r u z i m a j e d i n i m o g u ć i n a s l o v ko j i k a o n o v i v l a d a r t e m a r k e s m i j e i m o ž e n o s i t i , n a i m e , r e x D a l m a c i e ! P o s v e j e r a z u m l j i v o d a t a j n o v i d a l m a t i n s k i k r a l j n e želi n i š t a č u t i o r e f o r m n o m p a p i n s t v u . N a p r o t i v , on se b o r i za o d r ž a n j e b i z a n t s k e i l i g r č k e b a š t i n e j e r j e z a š t i t a »g l ago l j a ša« b i lo u j e d n o j a m s t v o n j e g o v e v l a s t i n a n a j v e ć i m k v a r n e r s k i m o t o c i m a . T e š k o j e d o d u š e s u d i t i o t k a d a se s l a v e n s k i l i t u r g i j s k i j ez ik u d o m a ć i o n a s p o m e n u t i m o t o c i m a , al i n i j e b i lo r a z l o g a z b o g k o j i h se v e ć M e t o -dov i u č e n i c i n e b i sk lon i l i i u o v o m d i j e l u b i z a n t s k o g c a r s t v a .

A h , n e bi t r e b a l o p r e t j e r a v a t i u oc jen i g l a g o l j a š k o g p o k r e t a n a t l u B i z a n t s k e D a l m a c i j e o d n o s n o k a s n i j e D a l m a t i n s k e m a r k e . U z g l a g o l j a š k i p o k r e t bez s u m n j e n i s u p r i s t a l i k a m a l d o l j a n s k i s a m o s t a n i ko j i su u p r v o j po lov ic i X I st. o s n i v a n i p o k v a r n e r s k i m o t o c i m a . 7 9 S u k o b s a m o s t a n a sv. M i h a j l a n a S u s k u i Sv . P e t r a n a I l o v i k u b e z s u m n j e n i j e o s a m l j e n p r i m j e r b o r b e i z m e đ u » r e f o r m i r a n i h « i » h e r e t i k a « u o v o m d i j e lu J a d r a n a .

T a k o n a s j e , v j e r u j e m o , i p a k v r a ć a n j e n a d a v n o p o z n a t e i z v o r e i p r o b l e m a t i k u d o v e l o do n e k i h n o v i h r e z u l t a t a . I a k o s m o i d o s a d z a s t u p a l i m i š l j e n j e da j e Z v o n i m i r v l a d a o u D a l m a t i n s k o j m a r c i s a d a n a m j e p o d r o b n i j e i s p i t i v a n j e n j e g o v i h v l a d a r s k i h n a s l o v a ( r e x D a l m a c i e i b a n u s C r o a t o r u m ) o m o g u ć i l o d a jasn i j e p r a t i m o n j e g o v u » p o l i t i č k u k a r i j e r u « . Z v o n i m i r j e z a i s t a b i o i kral i ban, a h n a d v a p o l i t i č k i r az l i č i t a t e r i t o r i j a , to j e s t j e d a n u D a l m a c i j i , a d r u g i u H r v a t s k o j . D o š a v v š i k a o b a n n a K r e š i m i r o v d v o r , Z v o n i m i r se n i j e d a o iz n j e g a i s t j e r a t i n i t i t a d a k a d K r e š i m i r a v i še n i j e b i lo . N o , k a k o se n i k a o h r v a t s k i k r a l j n i j e h t i o o d r e ć i p r e d n o s t i k o j e j e u ž i v a o k a o o d l i č a n p r i s t a š a c a r a H e n r i k a IV , m o r a l o j e doći d o s u k o b a s H r v a t i m a , k o j i m a d o l a z a k Z v o n i m i r a n a h r v a t s k o p r i j e s t o l j e n i j e b io n i m a l o u g o d a n . K o l i k o su H r v a t i bi l i n e z a d o v o l j n i sa Z v o n i m i r o m , pok a z u j e , m e đ u o s t a l i m , p o s t u p a k K r e š i m i r o v e p r i j e s t o l n i c e B e l g r a d a p r e m a njem u :Belgrad se s ložio s o n i m d a l m a t i n s k i m g r a d o v i m a koji su prot iv Zvon imira pozval i — N o r m a n e !

I I I

Reformni R i m na i s točnoj jadranskoj obal i do pont i f ika ta Grgura VII . 1. Poče tak r e f o r m e : uk lanjanje n a d b i s k u p a D a b r a l a !

K a d su M . Barada i D . Mandić p i s a h o r e f o r m n i m k o n c i l i m a u X I s t . u D a l m a c i j i i H r v a t s k o j poče l i su s v i j e s t i m a iz k o r č u l a n s k o g k o d e k s a , i a k o j e iz

7 9 0 k a m a l d o l j a n i m a na. K v a r n e r s k i m o toc ima , v id i : I. Os to j ić , Bened ik t inc i u H r v a t s k o j I I , Spli t 1964, s t r . 145 i d.

162


MADA KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

p o d a t a k a Tornine S a l o n i t a n s k e pov i j e s t i j a s n o d a j e p r v i k o r a k r e f o r m n i h p a p a u č i n j e n j o š u d o b a s p l i t s k o g n a d b i s k u p a Dabra la . N a i m e , T o m a p r i č a k a k o j e p a p i (ne k a ž e k o j e m ! ) d o j a v l j e n o o z l o č i n a č k o m p o n a š a n j u s p l i t s k o g a n a d b i s k u p a D a b r a l a , p a j e o n p o s l a o » n e k o g a p o s l a n i k a p o i m e n u I v a n a « k o j i j e n a s k u p l j e n o m s i n o d u »počeo i s t r a g u g l a v e i u d o v a « ( i n q u i s i t i o n e m c e p i t f a c e r e i n cap i t e e t i n m e m b r i s ) . 8 0 D a b r a l o v » c r i m e n « se s a s t o j a o u t o m e š to j e » k a o l a i k i m a o ž e n u i d j e c u k o j e j e d r ž a o k o d s e b e u n a d b i s k u p s k o j p a l a č i « . T r e b a v j e r o v a t i T o m i k a d k a ž e d a se D a b r a l n a n a p a d a j e p a p i n s k o g l e g a t a ž e s t o k o b r a n i o t v r d e ć i » d a j e n j e g o v a ž e n a z a k o n i t a j e r j e p r e m a o b i č a j u i s t o č n e c r k v e slob o d n o s m i j e d r ž a t i k o d s e b e « ( e n i m p r e d i c t a m m u l i e r e m sibi f o r e l e g i t i m a m , q u a m e x c o n s u e t u d i n e o r i e n t a l i s ecc les ie s e c u m p o t e r a t l ic i te r e t i n e r e ) . A l i , n a s t av l j a T o m a , p o s l a n i k n i j e h t i o p r i m i t i D a b r a l o v e i s p r i k e s m a t r a j u ć i i h bez v r i j e d n i m ( n u l l i u s f o r e m o m e n t i c o n s i d e r a n s ) i s t o g a j e D a b r a l a » a p o s t o l s k o m v la šću , n a k o n š to g a j e o s u d i o , za v j e č n o u k l o n i o od u p r a v e s p l i t s k e c r k v e « ( a u c t o r i t a t e a p o s t o l i c a s e n t e n t i a l i t e r r e m o u i t e u m i n p e r p e t u u m a b a d m i n i s t r a -t ione ecc les ie s p a l a t e n s i s ) .

Č in i n a m s e d a se T o m a i p a k n e b i u s u d i o t v r d i t i d a j e D a b r a l s v r g n u t s čast i d a se t o n i j e z a i s t a i d o g o d i l o . P r e m a t o m e , s p o m e n u t a T o m i n a p r i č a o u k l a n j a n j u s p l i t s k o g a n a d b i s k u p a i z v a n r e d n o j e s v j e d o č a n s t v o o p r v o m s u k o b u re formnog p a p i n s t v a i d a l m a t i n s k o g , d a k l e grčkog k l e r a ! D o s u k o b a do l az i , posve r a z u m l j i v o , z a t o š to j e d a l m a t i n s k o s v e ć e n s t v o ž iv je lo i r a d i l o , k a o i D a b ral , p o o b i č a j i m a i s t o č n e o d n o s n o k o n s t a n t i n o p o l s k e c r k v e . F . Račk i j e o v o p r v o p o z n a t o p o s l a n s t v o r e f o r m n o g R i m a d a t i r a o o k o 1050. god. , t o j e s t r a z d o b l j e m p a p e L a v a EX (1048-1054) . 8 1

H i s t o r i o g r a f i j a n i j e d o s a d o v u T o m i n u p r i č u p o v e z i v a l a s o d a v n o p o z n a t o m č in j en i com d a j e u p r a v o za L a v a I X i k o n s t a n t i n o p o l s k o g p a t r i j a r h a Mihaj la Celularija p l a n u o n a j j a č i , o d s u d n i i p o s l j e d n j i v e l i k i s u k o b i z m e đ u rimske i k o n s t a n t i n o p o l s k e c r k v e . S u k o b ko j i j e n a k r a j u i d o v e o d o k o n a č n o g » r a s k o l a « . Već j e G. Ostrogorski 8 2 g o v o r e ć i o s u k o b u o v e d v o j i c e v e l i k a n a i s t i c ao d a j e b o r b a i z m e đ u n j i h b i l a n e m i n o v n a j e r j e p a t r i j a r h M i h a j l o b i o » n a j e n e r g i č n i j i i n a j a m b i c i o z n i j i c r k v e n i p o l i t i č a r v i z a n t i s k e i s t o r i j e« , d o k j e , s d r u g e s t r a n e , c a r s k u v l a s t i m a o K o n s t a n t i n I X M o n o m a h »ko j i j e b i o n e m o ć a n d a se u s p r o t ivi n e i z b j e ž n o m r a s p l e t u « . M i h a j l o v p r o t i v n i k j e , n i m a l o s l u č a j n o , prv i reformni papa, L a v I X ( k n e z B r u n o iz p o r o d i c e E g i s h e i m - D a g s b u r g ) . M e đ u t i m , m o ž d a j e j o š v a ž n i j e d a se z a j e d n o s b u d u ć i m p a p o m iz N j e m a č k e u p u t i o u R i m Hildebrand ko j i će o t a d p o s t a t i » u n o d e i p i ù q u a l i f i c a t i e dec is i c o l l a b o r a t o r i dei P a p i s u c c e s s i v i : V i t t o r e II, S t e f a n o IX , N i c o l ò II e A l l e s s a n d r o I I« . 8 3 H i l d e -

8 0 F. Rački, Thomas Archidiaconus: Historia Saloniltana, MSHSM XXVI, 1894. str. 46 (dalje Thomas) .

8 1 T h o m a s , s t r . 46, b i l j . a. 8 2 I s t o r i j a Vizanitiije, B e o g r a d 1959, s t r . 318. 8 3 M. S t i ck le r , I p r e s u p p o s t i s tor ico-guir i ld ic i del la r i g o r r i f o r m a G r e g o r i a n a

e del l 'az ione p e r s o n a l e dui G r e g o r i o V I I , s t r . 13—14.

163


NADA. KLA1Ć, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

b r a n d , koj i će sve d o 1073. god . b i t i d e s n a r u k a s p o m e n u t i h p a p a , s jes t i će s a m n a k o n s m r t i A l e k s a n d r a I I n a p a p i n s k u s to l i cu i u z e t će i m e s v o g a s m i j e n j e n o g p r e d š a s n i k a p a p e G r g u r a ( G r g u r V I j e s v r g n u t s čas t i 20. X I I 1046. god . , a Hild e b r a n d j e p o š a o s n j i m u p r o g o n s t v o u N j e m a č k u ) . 8 4

O s t r o g o r s k i j e , m e đ u t i m , t a k o đ e r i s t i cao d a j e s u k o b i z m e đ u r i m s k e i i kon -s t a n t j n o p o l s k e c r k v e » n a d a h n j i v a o « o d n o s n o p o t i c a o » k a r d i n a l H u m b e r t , n a j i s t a k n u t i j i p r e d s t a v n i k a n t i v i z a n t i s k o g p r a v c a u R i m u « . 8 °

P r e m d a j e O s t r o g o r s k i v r l o j a s n o p r i k a z a o s u k o b R i m a i K o n s t a n t i n o p o l a , n i j e ga , š t o j e i r a z u m l j i v o , z a n i m a o o d j e k t e b o r b e n a J a d r a n u . Z a v r š n u i n a j d r a m a t i č n i j u » p r e d s t a v u « d o ž i v l j a v a t a b o r b a 16. l i p n j a 1054. g o d . k a d j e rims k o p o s l a n s t v o p o d v o d s t v o m k a r d i n a l a H u m b e r t a p r o k l e l o p a t r i j a r h a Ce lu l a -r i j a , n a š t o on , r a z u m i j e se, n i j e o k l i j e v a o , v e ć j e u z v r a t i o i s t o m m j e r o m . T a k o do laz i do k o n a č n o g r a s c j e p a ob i j u c r k a v a , k o j e g a s u v r e m e n i c i , d a k a k o , n i s u bil i s v j e s n i .

M e đ u t i m , za da l j e u s p j e h e r e f o r m n o g p a p i n s t v a b i lo j e n e o b i č n o v a ž n o d a se p a t r i j a r h C e l u l a r i j e s u k o b i o s c a r e m I z a k o m K o m n e n o m (1057-1059) k o j e g a j e s a m d o v e o n a p r i j e s t o l j e . N a i m e , p a t r i j a r h »se z a n o s i o m i š l j u d a d u h o v n u v l a s t s t a v i i z n a d s v e t o v n e « , 8 6 p a j e , s h v a t l j i v o , » i z m e đ u c a r a i p a t r i j a r h a izb io o g o r č e n s u k o b , ko j i j e n a j z a d d o v e o do p a d a i j e d n o g i d r u g o g . « C e l u l a r i j e j e u m r o 1058. god. , a c a r I zak s e i d u ć e g o d i n e m o r a o o d r e ć i p r i j e s t o l j a . N a p r i j e s to l je se u s p e o c a r K o n s t a n t i n X D u k a (1059-1067). Za c a r s t v o j e v l a d a v i n a D u k a b i l a k o b n a z b o g t o g a š to su p r o v o d i l i a n t i v o j n i č k u p o l i t i k u u d o b a k a d j e cars t v o b i lo u g r o ž e n o sa sv ih s t r a n a . J e d n a od p o s l j e d i c a p r i j e s t o l n i h b o r b i k o j e su z a r e d a l e j e s t i p a d B a r i j a 1071. god . u r u k e n o r m a n s k o g v o j v o d e R o b e r t a G u i s -c a r d a . » T i m e j e z a v r š e n o n o r m a n s k o o s v a j a n j e v i z a n t i s k e t e r i t o r i j e u I ta l i j i i v e l i k a o p a s n o s t p r e t i l a j e C a r s t v u i sa t e s t r a n e . « 8 7 V l a d a M i h a j l a V I I (koj i j e p r o g l a š e n c a r e m 24. X 1071) z a t r a ž i l a j e p o m o ć G r g u r a V I I ko j i j e t a j t r e n u t a k j e d v a d o č e k a o . T e š k u s i t u a c i j u c a r s t v a u j u ž n o j I t a l i j i o t eža l i su u s p j e s i re f o r m n o g p a p i n s t v a n a J a d r a n u i B a l k a n u : n a j p r i j e p r i m a Z v o n i m i r k r u n u iz R i m a , a za n j e g o v i m se p r i m j e r o m , v i d j e t ć e m o , p o v o d i i M i h a j l o D u k l j a n s k i ko j i t a k o đ e r želi d a m u R i m o d o b r i k r a l j e v s k i n a s l o v i p o š a l j e pa l i j za n j e g o v a m e t r o p o l i t u . T e k u p r o l j e ć e 1081 . g o d . k a d j e A l e k s i j e K o m n e n o k r u n j e n za c a r a , p o č i n j e u B i z a n t u v l a d a v i n a v o j n o g p l e m s t v a , a s n j o m i j a č a n j e c a r s t v a . 8 8

S v e , d a k l e , š to z n a m o o p r i l i k a m a u B i z a n t u , p r i j e s v e g a n a c a r s k o m d v o r u i u c r k v i , d a j e n a m p r a v o n a z a k l j u č a k d a s u p o p u s t i l e v e z e i z m e đ u p a t r i j a r h a i d a l m a t i n s k o g s v e ć e n s t v a . P o g o t o v o j e d o t o g a doš lo n a k o n u k l a n j a n j a p a t r i j a r h a M i h a j l a C e l u l a r i j a ko j i se još j e d i n i m o g a o o p i r a t i r e f o r m n o m p a p i n s t v u .

8 4 Vidi o t o m e opš i rn i j e , »Velika pov i jes t c rkve«, Sv. I I I / l : S r e d n j o v j e k o v n a c r k v a (ured . H. Jed in) , Zag reb 1971, s t r . 414 i d

85 N. d j , s t r . 319. 86 N. d j , s tr . 322. 8 7 N . d j , s t r . 327. 8 8 N. dj . , s tr . 335.

164



V r a t i m o se , d a k l e , n a T o m i n op i s D a b r a l o v a n a d b i s k u p o v a n j a i n j e g o v a u k l a n j a n j a iz u p r a v e s p l i t s k e c r k v e . D a n a s n e m a v i š e n i k a k v e s u m n j e d a se a r h i d j a k o n T o m a p r i s a s t a v l j a n j u s v o j e S a l o n i t a n s k e pov i j e s t i s luži a u t e n t i č n i m i z v o r n i m m a t e r i j a l o m , i a k o i m a z b o g n e i s k r e n o g p r i s t u p a p r o š l o s t i s p l i t s k e c rk ve p r e č e s t o r a z l o g a p r e š u ć i v a t i m n o g e seb i p o z n a t e č i n j en i ce . T a k o r a d i oč i to i p r i op i su D a b r a l o v a u k l a n j a n j a . P r i j e s v e g a d a t i r a g a p o g r e š n o ! N a i m e , t v r d i da j e D a b r a l d o š a o n a m j e s t o n a d b i s k u p a P a v i a 1030. god . « t e m p o r i b u s p r i n -c i p u m p r e d i c t o r u m « . 8 9 S p o m e n u t i » p r i n c i p e s p r e d i c t i « j e s u , p r e m a T o m i , »Basi l ius e t C o n s t a n t i n u s i m p e r a t o r e s e t C r e s i m i r u s , e o r u m p a t r i c i u s e t r e x C h r o a -t o r u m « . 9 0 D o d u š e n i j e p o z n a t o k a d j e u m r o K r e š i m i r , al i Baz i l i j e I I u m i r e 1025. god. , a n j e g o v b r a t i n a s l j e d n i k K o n s t a n t a n V I I I 1028. god, , p a se, d a k l e p o t i m v l a d a r i m a n e m o ž e d a t i r a t i D a b r a l o v o p o s t a v l j a n j e . T o m a j e v j e r o j a t n o u ne pri l ici j e r z n a d a j e D a b r a l P a v l o v n a s l j e d n i k , a l i n e z n a t o č n o n i k a d j e p o s t a v l jen . N o , t o u o v o m t r e n u t k u i n i j e t o l i k o b i t n o . D a b r a l j e p r e m a T o m i » p b t e n s e t n o b i l i s « 9 1 i s t o g a j e , k a k o mi s l i , iz ob i j e s t i d r ž a o ž e n u i d j ecu u n a d b i s k u p s k o j pa lač i . M e đ u t i m , T o m a n e ć e r eć i n i t i t o ko j i j e p a p a p o s l a o p o s l a n i k a I v a n a , p r v o g » i n k v i z i t o r a « r e f o r m n o g p a p i n s t v a u D a l m a c i j u . U o s t a l o m , d a T o m i n i j e s talo d o n e k e u r e đ e n e k r o n o l o g i j e u d j e lu , p o k a z u j e č i n j e n i c a d a o d m a h n a k o n o d l o m a k a o D a b r a l u p i š e o u g a r s k o m k r a l j u S t j e p a n u I, ko j i j e , k a k o t v r d i , p r i mio k r u n u od p a p e ( S t j e p a n I p r i m a k r u n u 1000. god . ! ) .

P r e m a t o m e , d r a g o c j e n i p o d a c i u T o m i n o j S a l o n i t a n s k o j p o v i j e s t i s luže n a m kao p o d l o g a za z a k l j u č a k da. j e v e ć p a p a L a v I X p o č e o v r l o u s p j e š n u » inkv iz i -t o r s k u a k c i j u « n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i n a m e t n u v š i se k a o j e d i n i s u d a c g rč k o m s v e ć e n s t v u p o d a l m a t i n s k i m g r a d o v i m a . T e š k a s i t u a c i j a u B i z a n t u d o p u š t a m u da svo je n a m j e r e p r o v e d e u s p j e š n o do k r a j a .

2. S p l i ć a n i n Ivan , prv i re formni n a d b i s k u p provodi zak l jučke l a t e r a n s k o g konc i la u Dalmac i j i .

I m a d o v o l j n o d o k a z a d a j e D a b r a l o v n a s l j e d n i k n a d b i s k u p Ivan prvi reformni spl i t sk i pre la t !

O t o m e , o s i m d r u g i h č i n j e n i c a sv j edoč i i a u t e n t i č n a p o t v r d a s a b o r s k i h zak l j u č a k a iz 1060. god . , k o j u n o v i p a p a A l e k s a n d a r II ša l j e » reg i e t e p i s c o p i s D a l -m a r i a r u m « . 9 2 A l e k s a n d r o v o p i s m o p o č i n j e o v i m riječima: » N o t i f i c a m u s o m n i a c a p i t u l a , q u e p e r c o n f r a t r e s n o s t r o s v e n e r a b i l e s M a i n a r d u m sc i l ice t c o l l a t e r a l e m e p i s c o p u m n o s t r u m e t I o h a n n e m , a r c h i p r e s u l e m v e s t r u m , i n S p a l e t o a l i i s q u e c i v i t a t i b u s s u n t s t a t u t a . «

T a k o j e I v a n p r v i s p l i t s k i n a d b i s k u p ko j i će se o k r e n u t i R i m u . U o s t a l o m , n a kon D a b r a l o v a u k l a n j a n j a i n i j e m o g a o n a n a d b i s k u p s k u s to l i cu doći čov j ek ko j i

6 9 T h o m a s , s t r . 43. 9 0 T h o m a s , s t r . 42. 8 1 T h o m a s , s t r . 46. 9 2 CD I, s t r . 95.


NADA KLAIC, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

b i i d a l j e s lušao p a t r i j a r h a i p o n a š a o se p r e m a o b i č a j i m a i s t o č n e c r k v e . T a k o je A l e k s a n d r o v a p o t v r d a s a b o r s k i h z a k l j u č a k a v r l o v r i j e d n o s v j e d o č a n s t v o o Ivan o v u p o m a g a n j u p r i p r i m j e n i l a t e r a n s k i h z a k l j u č a k a u D a l m a c i j i . Z a h v a l j u j u ć i t o m d o m a ć e m s i n u ko j i j e o d r a s t a o u S p l i t u i s v r š i o ško l e u s v o m r o d n o m g r a d u , S p l i t p r v i od d a l m a t i n s k i h g r a d o v a p r i m a r e f o r m u . S u d e ć i p o i m e n u I v a n o v a oca — z v a o se v j e r o j a t n o T v r d a k 9 3 — I v a n n i j e p r i p a d a o s p l i t s k o m p a t r i c i j a t u , p a j e i n j e g o v o p o d r i j e t l o , b e z d v o j b e , u t j e c a l o n a l a k š i p r e k i d sa s t a r o m grčk o m p a t r i c i j s k o m p o l i t i k o m . V r l o t e š k o b i s m o zamis l i l i u t a k v o j u loz i I v a n o v a p r e t h o d n i k a n a d b i s k u p a P a v i a ko j i j e o d r a s t a o n e s a m o u p a t r i c i j s k o j n e g o i p r i o r s k o j p o r o d i c i . O t a c m u j e b io p r i o r P r e s t a n c i j e . T a k a v č o v j e k n e b i m o g a o p r i h v a t i t i p o l i t i k u k o j a bi od n j e g a z a h t i j e v a l a p o t p u n i p r e k i d sa s t o l j e t n o m t r a d i c i j o m . I v a n u T v r d a k o v o m je t o u s v a k o m s l u č a j u b i lo l a k š e . P a i o n a j e d n a r e č e n i c a k o j u j e o n j e m u h t i o z a p i s a t i T o m a A r h i d j a k o n , s v j e d o č a n s t v o j e o n j e g o v u r a d u u smi s lu rimske r e f o r m e . N a i m e , on j e , k a k o T o m a , t v r d i , s ag ra d io c r k v u sv . F e l i k s a » p o v i š e p o t o k a « ( ecc le s i am s a n c t i Fe l i c i s s u p e r r i u u m ) 9 4

i k a d se s m a t r a o o d v e ć s t a r i m d a bi m o g a o v r š i t i n a d b i s k u p s k u č a s t ( b a r t a k o T o m a t u m a č i n j e g o v o p o v l a č e n j e ! ) , o d r e k a o se čas t i i »u i s to j c r k v i b o r a v e ć i m a l o v r e m e n a p l a t i o d u g s m r t i « (in e a d e m ecc les ia n o n l o n g o t e m p o r e d e g e n s i b i d e m m o r t i s d e b i t u m s o l u i t ) . 9 5 C in i m i se d a n e b i s m j e l o b i t i s u m n j e d a j e I v a n u r e f o r m n o m z a n o s u g r a d i o u z c r k v u n e k u ce lu i h m a l i s a m o s t a n i d a se o n a m o p o v u k a o k a o m n o g i d r u g i c r k v e n i d o s t o j a n s t v e n i c i . S t o g a s a m u r a s p r a v i o t o m e k o m e j e p r i p a d a o s a r k o f a g s n a t p i s o m n a d b i s k u p a I v a n a ko j i j e p r o n a š a o B . G a b r i č e v i ć z a s t u p a l a m i š l j e n j e d a j e t o p o s l j e d n j e p o č i v a l i š t e u p r a v o ovoga n a d b i s k u p a I v a n a . 9 6 U t o m m e u v j e r e n j u u č v r s t i o i p o s l j e d n j i r e d a k n a t p i s a n a s a r k o f a g u . P r e m a I. O s t o j i ć u č i t a v n a t p i s n a I v a n o v u s a r k o f a g u g l a s i : » U i m e v j e č n o g a G o s p o d a Oca i S i n a i D u h a S v e t o g a . O v d j e p o č i v a s l ab i g r e š n i k n a d b i s k u p I v a n . O n j e r o đ e n i o d g o j e n u g r a d u S p l i t u . S i n j e b l a g e u s p o m e n e gos p o d i n a T o r d a k a t a . N j e g a j e i z a b r a o i n a s to l i cu s v e t o g a D u j m a p o s v e t i o za bis k u p a Bog , koj i k r a l j u j e u v i j e k e v j e k o v a A m e n . « 9 7

M o ž e li se t a k v o I v a n o v o » p o s t a v l j a n j e « s m a t r a t i s l u č a j n i m ? D o š a v š i n a k o n Dalbra la , I v a n p r e k i d a p o d l o ž n o s t k o n s t a n t i n o p o l s k i m p a t r i j a r s i m a i n a spli ts k o m se c r k v e n o m s a b o r u b o r i za n o v i , » r i m s k i « ili » r e f o r m n i « n a č i n i z b o r a n a d b i s k u p a . V e ć u p r v o m č l a n k u s p o m e n u t e A l e k s a n d r o v e p o t v r d e s i n o d a l n i h

9 3 Vidi : V. Jakić-Cestarić, O i m e n u oca sp l i t skog n a d b i s k u p a I v a n a u n a t p i s u n a sa rkofagu , O n o m a s t i c a Jugoslaivica b r . 7, Z a g r e b 1978, s t r . 133—138. Jak ićeva s m a t r a d a n e m a z a p r e k e d a se u graf i j i Tordacati v id i h r v a t s k i n a d i m a k T v r d o h a t Tvrdouhat« (str . 135). Nap ro t i v , I. Os to j i ć J o š o č i t a n j u n a t p i s a n a s a r k o f a g u spl i t skog n a d b i s k u p a Ivana , VAHD L X X I I — L X X I I I , Sp l i t 1979, s t r . 206, s m a t r a da j e r i j eč o s l o ž e n o m i m e n u Torda i catus k o j e t r e b a s h v a t i t i k a o n a d i m a k : Oorezn: drozd.

9 4 T h o m a s , s t r . 46. 9 5 T h o m a s , str . 47. 9 6 Vidi : I v a n R a v e n j a n l n 3 o s n u t a k s p l i t s k e m e t r o p o l i j e , VAHD L X V — L X V I I I ,

1963—1965, s t r . 242. i d . 9 7 I . Ostojić, n . d j . , s t r . 207.

166



z a k l j u č a k a riječ j e o k a z n i z a o n o g a n a d b i s k u p a ko j i b i n a s p l i t s k u s to l i cu b io i z a b r a n n a n e z a k o n i t i n a č i n . N a i m e , za z a k o n i t i i z b o r p o t r e b n a je p r i s u t n o s t s v i h s u f r a g a n a b i s k u p a , a l i i » s l o ž e n i z b o r s v e ć e n s t v a i p u k a s a m o g a g r a d a « ( c u m ips ius u r b i s c le r i e t p o p u l i c o n c o r d i e l e c t i o n e ) . 9 8 S a m o t e š k a b o l e s t m o ž e b i s k u p a i sp r i ča t i o d i z o s t a n k a s i z b o r a . N a k o n i z b o r a n a d b i s k u p » c a n o n i c o r i t u c e l e b r i c o n s e c r a t i o n e f u e r i t o r d i n a t u s « . S v a k i d r u g i i z b o r i p o s v e ć e n j e p r i j e s v e g a o n a j ko j i j e i z v r š e n i z v a n g r a d a , s m a t r a t će se n e z a k o n i t i m , a i z a b r a n i će se n a d b i s k u p s m a t r a t i u z u r p a t o r o m t e će b i t i l i š e n s l u ž b e . Al i , b i t će k a ž n j e n i i oni ko j i s u g a n e z a k o n i t o i z a b r a l i . O n i će b i t i i z o p ć e n i , a n j i h o v a će se d o b r a kon f i s c i r a t i . S l i č n o j e o d l u č e n o i za i z b o r b i s k u p a .

P r e m a t o m e , riječ j e o p r o v o đ e n j u j e d n e od n a j u s p j e š n i j i h m j e r a k o j e s u t r e b a l e d o v e s t i c r k v u od o s l o b o đ e n j a od d r ž a v n e v l a s t i . O n a j e , k a k o se v i d i i n a p r i m j e r u I v a n o v a i z b o r a , j e d n o s t a v n o i s k l j u č e n a . U p r a v o N i k o l a II j e n a la-t e r a n s k o m k o n c i l u 1059. g o d . u č i n i o p r v i k o r a k u n a s t o j a n j u d a se c r k v a odi je l i od d r ž a v e t i m e š to j e i z d a o d e k r e t p r e m a k o j e m se i s k l j u č u j e s v j e t o v n a v l a s t pr i i z b o r u p a p a . U t o m n o v o m r e f o r m n o m S p l i t u t a k v a se o d l u k a j e d v a č e k a : n a d b i s k u p a će b i r a t i sv i p o d l o ž n i b i s k u p i , a l i p r v i p u t se z a h t i j e v a d a p r i i z b o r u m o r a b i t i p r i s u t a n p u k i s v e ć e n s t v o k o j e n e s a m o i z a b i r e , n e g o i d a l j e o s t a j e p r i p o s v e ć e n j u . 9 0 M o ž d a p r i I v a n o v u i z b o r u n i s u b i l i i s p u n j e n i sv i u v j e t i , j e r j e D a l m a c i j a p o d i j e l j e n a u d v a t a b o r a i j e d v a j e m o g u ć e d a su u S p l i t doš l i svi d o n j o d a l m a t i n s k i b i s k u p i . Al i , z a t o j e p a p i n s k i p o s l a n i k m o g a o p o s v e t i t i I v a n a na D u j m o v o j s to l ic i p r e d s v i m S p l i ć a n i m a ! R a z u m i j e se d a se za ova j i z b o r i p o s v e t u i n i j e t r a ž i l a p o t v r d a iz R i m a . I m a m o li o v e u v j e t e u v i d u n i j e n a m teško r a z u m j e t i p r e t p o s l j e d n j i r e d a k n a n a t p i s u : I v a n a j e n a s tol ic i sv. D u j m a i i z a b r a o i p o s v e t i o — B o g ! 1 0 0

T a k o i n i j e r e f o r m n i R i m z a h t i j e v a o od n o v o g a n a d b i s k u p a k o j e m u j e pom o g a o d a d o đ e d o n a d b i s k u p s k e s to l ice n e k u b e z u v j e t n u p o k o r n o s t . O n j e » k o d kuće« i i z a b r a n i p o s v e ć e n ! T a j n o v i o s j e ć a j s l o b o d e ko j i n u d i R i m p r i v u k a o je i z v a n s v a k e s u m n j e i s p l i s t k o s v e ć e n s t v o i p u k , p a se s t j eče d o j a m k a o d a se u s p u t o v i m n o v i m n a č i n o m i z b o r a h t j e l o i z i g r a t i g r a d s k i p a t r i c i j a t k o j i j e zbog s e b e m o r a o b i t i » s t a r o v j e r a n « . 1 0 1 C i n i se t a k o d a j e u r e f o r m n o m S p l i t u p a t r i c i j a t p o t i s n u t u p o z a d i n u , š t o d a k a k o n e z n a č i d a j e n j e g o v u t j e c a j z a u v i j e k u k l o n j e n iz p o l i t i č k o g ili c r k v e n o g ž i v o t a g r a d a .

S t o g a n a j v j e r o j a t n i j e n i s a m p o g r i j e š i l a k a d s a m p r i j e d v a d e s e t g o d i n a p r e d -

9 8 CD I, s t r . 95. 9 9 P r i s u t n o s t p u k a i s v e ć e n s t v a n i j e n e k i nov i običa j r e f o r m n o g R i m a . Već u

r a n o m s r e d n j e m v i j eku , o d IV st . d a l j e u z a p a d n i m c r k v a m a »vjernici i k l e r su akt ivno sud je lova l i u i z b o r u b i s k u p a « Vüdi: P. Ž m i r e , I z b o r i p o s v e t a b i s k u p a u p r v i m si tol jećima k r š ć a n s t v a , »Račić«, b r . 4, Sp l i t 1971, s t r . 43.

1 0 0 I . takva j e formuilaci ja u s k l a d u s. g r e g o r i j a n s k o m r e f o r m o m . Vid i : F. K e m p t u »Velika pov i j e s t c rkve« , I I I / l , s t r . 417. i d.

1 0 1 U p r i l o g t v r d n j i d a s e o d i z b o r a i p o s v e t e I sk l juču je v r h o v n a g r a d s k a v las t govori j a s n o p r v i č l a n a k A l e k s a n d r o v e p o t v r d e sp l i t sk ih s a b o r s k i h z a k l j u č a k a iz 1060. god. Vid i : CD I, s t r . 95.

167



loži la d a u n o v o p r o n a đ e n o m s a r k o f a g u 1 0 2 g l e d a m o g r o b u p r a v o o v o g a n a d b i s k u p a I v a n a . 1 0 3 M e đ u t i m , m o j i m se k r i t i č a r i m a č in i l a g o t o v o b e s m i s l e n o m m o j a p r e t p o s t a v k a d a j e i s a r k o f a g t z v . I v a n a R a v e n j a n i n a ( d a n a s u s p l i t s k o j k r s t i o nici) p r v o b i t n o b io n a m i j e n j e n o v o m I v a n u T v r d a k o v o m . S t o g a s a m se n e d a v n o v r a t i l a n a t a j n o v i t i p r o b l e m s p l i t s k i h s a r k o f a g a iz d r u g e p o l o v i c e X I s t . 1 0 3 a Na i m e , n i t k o od a u t o r a ko j i s u o n j i m a p i sa l i n i j e m o g a o p o r i c a t i d a j e n a t p i s n a t zv . s a r k o f a g u I v a n a R a v e n j a n i n a n e s a m o n e s v r š e n , n e g o i t o d a j e n j e g o v poč e t a k i s t o v j e t a n s p o č e t k o m n a t p i s a n a n o v o n a đ e n o m s a r k o f a g u . P r e m a t o m e , s a m a se od s e b e n a m e t a l a m i s a o d a j e p r e k r a s n i m r a m o r n i s a r k o f a g iz n e k i h r a z l o g a b io n a p u š t e n , p a se u z e o d r u g i , p r i k l a d n i j i , iz m e k š e g m a t e r i j a l a ko j i se d a o i l a k š e p r i l a g o d i t i m a t e r i j a l n i m i d u h o v n i m p o t r e b a m a o v o g a n o v o g re f o r m n o g S p l i t a . G l e d a j u ć i o b a I v a n o v a s a r k o f a g a č in i lo m i se d a s m i j e m p r e t p o s t a v i t i k a k o i m a m p r e d s o b o m u oba s lučaja ant i čke s a r k o f a g e ko j i su doživjel i u X I s t . d r u g u u p o t r e b u . N i p o š t o s l u č a j n o , t z v . R a v e n j a n i n o v j e n a j p r i j e p r i v u k a o p a ž n j u o n i h l j ud i ko j i su p o s p l i t s k o j okol ic i p o č e h t r a ž i t i s t a r i sark o f a g d a u n j e g a u k o p a j u n a d b i s k u p a I v a n a . I a k o j e p r e k r a s n i m r a m o r n i kovčeg b io za I v a n a n e š t o p r e š i r o k , 1 0 4 i p a k su poče l i n a n j e m u k l e s a t i n a t p i s . Al i , u s p j e l i su n a r u b u i s k l e s a t i v r l o m a l o od s a s t a v l j e n a e p i t a f a i z a t o bi bi l i m o r a l i p o č e t i p i s a t i n a p o k l o p c u , j e r d r u g d j e n i j e b i lo m j e s t a . N o , i t a j p r o s t o r n e bi b io d o v o l j a n i z a t o su p o t r a ž i l i d r u g i s a r k o f a g ko j i su l a k š e m o g l i p r i l a g o d i t i i p r i p r e m i t i n a t a j n a t p i s . Č in i se, m e đ u t i m , d a j e m o ž d a i s a m o g I v a n a , a l i i one ko j i su g a p o l a g a l i u g r o b n u r a k u , s m e t a o k o d s a r k o f a g a t z v . I v a n a R a v e n j a n i n a još j e d a n , n e b a š n e d u ž n i d e t a l j : n a p o k l o p c u t o g a m r a m o r n o g s a r k o f a g a s t a j ao j e natp i s grčki — IC X C N H K ; 1 0 5 C in i m i se i s k l j u č e n i m d a b i b i lo I v a n i h l j ud i oko n j e g a , n a k o n p o t p u n o g prek ida s car s tv o m , dozvol i l i d a n a n a d g r o b n o m s p o m e n i k u » r e f o r m a t o r a « I v a n a b u d e g r č k i n a t p i s ! T o j e b e z s u m n j e b i o n a j j ač i r a z l o g d a su uze l i d r u g i s t a r i s a r k o f a g i n a p r e d n j o j p l o h i i zb r i s a l i d i o u k r a s a t e s u n a i z b r i s a n o m j e s t o u g u r a l i I v a n o v n a d g r o b n i n a t p i s . N a n a t p i s u se v r l o l a k o m o ž e r a z a b r a t i d a j e p r e m a k r a j u b i lo sve m a n j e m j e s t a t a k o d a j e k l e s a r u p o t r e b l j a v a o i u r e z i v a o s v e m a n j a s lova i n a p o k o n z a v r š i o n a t p i s n a sam o m d o n j e m r u b u s a r k o f a g a , d a k l e n a m j e s t u k a m o se u n o r m a l n i m u v j e t i m a , to j e s t t a d a k a d j e p r i k l e s a n j u p r i p r e m l j e n p r o s t o r za n a t p i s , n i k a d n e u r e z u j u s lova .

S t o g a m i s l i m d a n a d b i s k u p I v a n n i j e b io , k a k o j e t o mi s l i o B . Gabr ičev ić , »s l ab i g o t o v o b e z n a č a j a n « n a d b i s k u p ko j i j e » u m r o odrekavš i se čas t i m e t r o p o l i t e i p r e p u s t i v š i j e d o t a d a š n j e m o s o r s k o m b i s k u p u I v a n u . « 1 0 6 U p r i l o g s v o j i h mis l i o I v a n u G a b r i č e v i ć s m a t r a n e m o g u ć i m d a se u d o b a r e f o r m i r i m s k e c r k v e

1 0 2 To j e s t o n o m š to ga j e B . Gabr ičev ić n a š a o u p o d r u m u Diok lec i j anove pa lače . 1 0 3 I v a n Ravenjianin, s t r . 244. 1 o 3 a Vidi : »Još o sp l i t sk im s a r k o f a z i m a X. i X I . s tol jeća« (u š t a m p i ) . 1 0 4 I m a 82. cm. širdne. 1 0 3 I v a n Raven jan in , s t r . 216. 1 0 6 Sa rko fag n a d b i s k u p a Ivana , s t r . 96.

168



» p r e s t a r j e l o g i v j e r o j a t n o v e ć g o t o v o z a b o r a v l j e n o g b i v š e g n a d b i s k u p a « počast i lo t a k o s v e č a n i m n a t p i s o m , m i š l j e n j e s k o j i m se t a k o đ e r n e m o ž e m o s lož i t i .

P r e m a t o m e , s v e o n o š to se G a b r i č e v i ć u č in i lo d a g o v o r i p r o t i v I v a n a i n j e g o v e v e l i k e u l o g e u c r k v e n o j p o v i j e s t i S p l i t a , b i l a j e od l ika p r v o g a r e f o r m n o g K r i s t o v o g v o j n i k a n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i . I v a n se n e o d r i č e čas t i z a t o j e r je s t a r , s l a b i s i t c r k v e n e v l a s t i v e ć z a t o š to j e i s p u n i o svo j z a d a t a k . N e m a s u m n j e da se o d o d l a s k a D a b r a l a b o r i za c r k v e n u r e f o r m u i d o ž i v l j a v a n a s p l i t s k o m k o n cilu v e l i k u p o b j e d u n o v e i d e j e . S i g u r a n d a će i p r o t j e r a n i o s o r s k i b i s k u p L o v r o da l je n a s t a v i t i n j e g o v r a d , od l az i u s a m o s t a n d a o n d j e p r o v e d e p o s l j e d n j e d a n e svog ž ivo t a . U o s t a l o m , m o ž d a j e i r a n i j e b io — b e n e d i k t i n a c !

S t o g a s m i j e m o u s t v r d i t i d a j e r e f o r m n o p a p i n s t v o za n a d b i s k u p a I v a n a uč i ni lo p r v i i m o ž d a n a j v a ž n i j i k o r a k n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j oba l i u s v o j u k o r i s t . Č i m s u p r i h v a ć e n i z a k l j u č c i l a t e r a n s k o g k o n c i l a i g r č k o j e s v e ć e n s t v o u p o z o r e n o što s v e n e s m i j e č in i t i , n i t k o se v i š e u s p l i t s k o j n a d b i s k u p i j i n i j e m o g a o v r a t i t i n a s t a r e o b i č a j e k o n s t a n t i n o p o l s k e c r k v e . S p l i t p o s t a j e u t o č i š t e p r o g o n j e n i h » p r a v o v j e r n i h « b i s k u p a . 1 0 7 U p r a v o t a k a v b j e g u n a c j e i o s o r s k i b i s k u p L o v r o ko j i će p o s t a t i n a j v a ž n i j i n o s i l a c r e f o r m n o g p o k r e t a n a i s t očno j j a d r a n s k o j oba l i .

3. S h i z m a je odije l i la » h e r e t i k e « od » p r a v o v j e r n i h « u D o n j o j Dalmac i j i .

Z a i s t a n e bi i m a l o n i k a k v a s m i s l a k a d b i h n a o v o m m j e s t u i o v o m p r i l i k o m p o n a v l j a l a p r i k a z e s h i z m e š to s a m i h d a l a u svo jo j p r v o j s i n t ez i n a j s t a r i j e h r v a t s k e p o v i j e s t i . 1 0 8 Z a t o ć u p o n o v i t i s a m o o s n o v n e mis l i o t o m p r o t u r e f o r m n o m pokretu , n e u l a z e ć i u h i s t o r i o g r a f s k i p r i k a z p r o b l e m a . N a i m e , p o l a z n a t o č k a m o g a m i š l j e n j a j e t v r d n j a d a j e s p l i t s k i a r h i d j a k o n T o m a n a m j e r n o i s k r i v i o p r i k a z s h i z m e s p r o z i r n o m n a m j e r o m d a p o k a ž e k a k o t a k a v h e r e t i č k i p o k r e t n i j e t o b o ž e m o g a o n a s t a t i n a d a l m a t i n s k o m t l u , v e ć s a m o m e đ u H r v a t i m a — G o t i m a ! T o m a j e če s to t a k o r a d i o k a d j e h t i o p r i k r i t i n e k e č i n j e n i c e iz p r o šlost i d a l m a t i n s k e c r k v e k o j e su o d v e ć j a s n o u k a z i v a l e n a t o d a s u d a l m a t i n s k i b i s k u p i n e k o ć b i l i p o d l o ž n i c i k o n s t a n t i n o p o l s k o g p a t r i j a r h a . I k a d s m o T o m i -n o m h e r e t i č k o m b i s k u p u C e d e d i p o t r a ž i l i h i s t o r i j s k u p o z a d i n u , n i j e n a m b i lo t e ško o t k r i t i d a j e r i j eč o p r o t u r e f o r m n o m p o k r e t u n e k i h d o n j o d a l m a t i n s k i h b i s k u p a k o j e u t a b o r p r o t u p a p e H o n o r i j a I I v o d i b e z s u m n j e s a m k r č k i b i s k u p C e d e d a . T a j j e n a i m e b e z b o ž n i k , k a ž e T o m a , s j ed io sve do s v o j e s m r t i n a k r č k o j b i s k u p s k o j s to l ic i . P r e m a t o m e , s h i z m a n i j e z a h v a t i l a n i t i j e m o g l a z a h v a t i t i h r v a t s k i p o l i t i č k i t e r i t o r i j iz j e d n o s t a v n o g r a z l o g a š to r e f o r m n o p a p i n s t v o n i j e m e đ u H r v a t i m a i m a l o š to i s p r a v l j a t i . O s i m o t o k a K r k a , s h i z m a z a h v a ć a i O s o r , a n a j v e r o j a t n i j e i R a b s P a g o m ko j i su t a d a t a k o đ e r s a s t a v n i d i j e lov i B i z a n t s k e D a l m a c i j e . P r o m j e n e u p o l i t i č k i m o d n o s i m a u D a l m a t i n s k o j m a r k i o k o j i m a j e s p r i j e d a b i l a r i j eč , p r i d o n i j e l e su d a se s h i z m o m z a h v a ć e n a D o n j a D a l m a c i j a , sve do n e s r e t n o g Z v o n i m i r o v a z a r o b l j e n j a , v r l o u s p j e š n o o p i r a l a r i m s k i m re -

1 0 7 N. dj . , s t r . 97. los Povijesit H r v a t a u r a n o m s r e d n j e m vi jeku, s t r . 361. i d.

169



f o r m n i m p o k u š a j i m a . M o ž d a su i z u z e t a k k a m a l d o l j a n s k i s a m o s t a n i k a o š to j e o n a j sv . M i h a j l a n a o toč iću S u s k u .

S t o g a p o k u š a j m o , n e p o n a v l j a j u ć i d o k a z e ko j i g o v o r e p r o t i v T o r n i n e t v r d n je o s h i z m i u H r v a t s k o j r a z m i s l i t i z a š t o s u d a l m a t i n s k i b i s k u p i n a k o n o d r ž a n o g s p l i t s k o g k o n c i l a 1060. g o d . p o d i j e l j e n i u d v a t a b o r a .

U T o m i n u op i su L o v r i n a i z b o r a 1 0 9 za s p l i t s k o g m e t r o p o l i t u n e m a m e đ u dalm a t i n s k i m b i s k u p i m a n i k a k v e n e s l o g e . N a k o n I v a n o v a p o v l a č e n j a u s a m o s t a n , do laz i » n e k i p o s l a n i k a p o s t o l s k e s to l ice« ( q u i d a m a p o s t o l i c e s ed i s l e g a t u s ) u S p l i t d a o n d j e o d r ž i p r o v i n c i j a l n i s inod . B u d u ć i d a s u se n a n j e m u s k u p i l i »svi b i s k u pi s p l i t s k e m e t r o p o l e « ( c u m o m n e s s p a l a t e n s i s m e t r o p o l i s e p i s c o p i c o n u e n i s s e n t ) , r a s p r a v l j a se, p r i j e r az l aza , o i z b o r u m e t r o p o l i t e . » B o ž j o m m i l o š ć u « svi su se složili u osobi L o v r e , o s o r s k o g b i s k u p a i z a t o s u g a j e d n o d u š n o i z a b r a l i za oca i n a d b i s k u p a ( i p s u m i n p a t r e m e t a r c h i e p i s c o p u m u n a n i m i t e r p r o c l a m a n t e s ) . N a t o su j a v i h svoj i z b o r » a d r o m a n a m c u r i a m « , n a š t o » S u m m u s p o n t i f e x « dop u š t a p r i j e l a z n o v o m m e t r o p o l i t i s o s o r s k e n a s p l i t s k u s to l i cu . I, d a k a k o , ša l j e m u p a l i j . 1 1 0

O p i s u j u ć i z a t i m L o v r i n p o n t i f i k a t , T o m a n a l a z i za n j e g a s a m o n a j v e ć e poh v a l e . Al i , i p a k u n j e g o v o d o b a n a s t a j e u D a l m a c i j i i u H r v a t s k o j — s h i z m a ( q u e d a m e x e c r a n d i s c i s m a t i s c o n t e n t i o ) . 1 1 1 R a z l o g z b o g k o j e g a do laz i d o t o g a p o k r e t a op i su j e T o m a o v a k o : u d o b a p a p e A l e k s a n d r a i n a d b i s k u p a I v a n a o d r ž a o j e g o s p o d i n M a j n a r d » n e k i s i nod sv ih p r e l a t a D a l m a c i j e i H r v a t s k e « n a k o j e m su s t v o r e n i m n o g i zak l jučc i . M e đ u o s t a l i m j e o d r e đ e n o d a se z a b r a n j u j e mi s i t i n a s l a v e n s k o m j e z i k u i d o p u š t a v r š e n j e s l u ž b e s a m o n a l a t i n s k o m i g r č k o m jez iku . Z a t i m , n i j e d a n se g l a g o l j a š n e s m i j e p r o m a k n u t i u s v e t e r e d o v e . K a k o j e u p r a v o t e o d r e d b e , n a s t a v l j a n e t o č n o T o m a , p o t v r d i l a i a p o s t o l s k a s to l ica , svi su se » s a c e r d o t e s S c l a v o r u m « j a k o r aža lo s t i l i j e r su n j i h o v e c r k v e b i l e z a t v o r e n e . N a k o n t o g a T o m a op i su j e d o l a z a k s v e ć e n i k a V u l f a i C e d e d i n o p u t o v a n j e u R i m .

K a d j e p a p a d o z n a o za t a j b e z b o ž a n p o k r e t ( T o m a n e k a ž e ko j i p a p a ! ) , pos lao j e bez o k l i j e v a n j a s v o g a l e g a t a k a r d i n a l a I v a n a d g a u g u š i . 1 1 2 S h i z m a j e n a s t a l a » in p a r t i b u s S c l a u o n i e « . D o š a v š i »u o v e s t r a n e « , k a r d i n a l I v a n z a p o v j e d i d a se s k u p i s v e ć e n s t v o i p u k i n a t o m , j e s a s t a n k u « l a ž n o g b i s k u p a p r e d njeg o v i m G o t i m a z b o g n j e g o v e d r s k o s t i n a p a o o b j a v l j u j u ć i s v i m a d a m u p a p a u o p ć e n i j e d a o n i k a k v u s v e ć e n i č k u s l u ž b u . « S t o g a k a r d i n a l I v a n p r o k l i n j e »za v j e č n o « b i s k u p a C e d e d u i o p a t a P o t e p u , a V u l f a k a o z a č e t n i k a č i t a v a z la v o d i sa s o b o m u S p l i t i o n d j e g a b a c a u z a t v o r . Al i , u n a t o č p r o k l e t s t v u C e d e d a n e o d s t u p a t a k o d a z b o g n j e g a »u č i t a v o m k r a l j e v s t v u « (in t o t o r e g n o ) n a s t a j u m n o g e n e p r i l i k e i p a p a o d r e đ u j e d a se n a b e z b o ž n i k a bac i n o v o p r o k l e t s t v o . N a t o j e C e d e d a p r o k l e t n i š t a m a n j e ni v i š e n e g o p e t p u t a : d v a p u t a u R i m u i t r i p u t a u S p l i t u ! I p a k ni sva p r o k l e t s t v a n i s u u k l o n i l a b e z b o ž n o g b i s k u p a i o n o s t a j e , k a k o j e

1 0 9 T o m a posveću je L o v r ì čitavo: X V I poglav l je (De p r o m o t i o n e L a u r e n t i j a r chiepiscopi) , s t r . 47—56.

1 1 0 T h o m a s , s t r . 47. 1 1 1 T h o m a s , s t r . 49.

1 1 2 T h o m a s , str . 52.

170



s p r i j e d a s p o m e n u t o , n a K r k u s v e d o s v o j e s m r t i . T o m a se t e k t j eš i d a j e n a k r a j u u m r o a r i j a n s k o m s m r ć u ! 1 1 3

D o k se s v e t o z b i v a l o , p r i č a d a l j e T o m a , u m r o j e p a p a A l e k s a n d a r II i n a n j e g o v o m j e s t o j e d o š a o G r g u r V I I .

O t o m e n a k o j e se c r k v e n e s a b o r e i p a p i n s k e p o s l a n i k e s p o m e n u t a T o m i n a p r i č a o d n o s i r a z v i l a se u n a j n o v i j o j h i s t o r i o g r a f i j i d o s t a o š t r a p r e p i r k a k o j u j e n a za i s t a n e o b i č a n n a č i n p o č e o j o š 1957. g o d . M B a r a d a . 1 1 4 O d g o v o r i o m u j e , u z os ta le , i D . M a n d i ć . 1 1 5 N o za p r o b l e m r e f o r m n o g p o k r e t a i s h i z m e o k o j i m a o v d j e r a s p r a v l j a m o m o ž d a j e n a j z a n i m l j i v i j e t o d a su se o b o j i c a s loži la u d a t i r a n j u mi s i j e k a r d i n a l a I v a n a : on j e b io u n a š i m s t r a n a m a u d r u g o j p o l o v i c i 1063. g o d . 1 1 6

O p i s u j u ć i s h i z m u p o n e k o m d a n a s i z g u b l j e n o m i z v o r u , T o m a j e seb i , i z v a n s v a k e s u m n j e , d o p u š t a o p r e p r a v l j a n j e t e k s t a k a k o n j e g o v i s u v r e m e n i c i n e b i misl i l i d a j e r i j eč o h e r e t i č k i m D a l m a t i n c i m a . P r i k r i v a j u ć i t a k o i s t i n u , u p o t r e b l j ava n e o d r e đ e n e g e o g r a f s k e i p o l i t i č k e p o j m o v e , k o l e b a i z m e đ u H r v a t s k e , D a l m a c i j e i S k l a v o n i j e , a l i se i p a k n e u s u d i n a p i s a t i d a j e u ova j g o t s k i p o k r e t u m i j e š a n i h r v a t s k i k r a l j ! P a i p a k , u z a s v e p r i k r i v a n j e T o m a m o r a p r i z n a t i o n o što j e za o c j e n u o v o g a p o k r e t a n a j v a ž n i j e : V u l f o v o d i C e d e d u i P o t e p u u R i m ! T o m a d o d u š e za u t j e h u s v o j i m s u v r e m e n i c i m a p i š e d a j e t a j V u l f o v p a p a o d b i o G o t i m a n j i h o v u m o l b u d a u p o t r e b l j a v a j u g l a g o l j i c u i s l a v e n s k i l i t u r g i j s k i j e z i k i to t o b o ž e z a t o š to su t a j j e z i k i p i s m o i zmis l i l i A r i j a n i . 1 1 7 Z a t o p r e m a n e i s k r e n o m T o m i n u p r i č a n j u p a p a š a l j e G o t e n a t r a g u n j i h o v u d o m o v i n u s u p o z o r e n j e m n e k a se d r ž e o d r e d a b a k o j e j e M a j n a r d p r o g l a s i o n a s i n o d u .

M i j e n j a j u ć i t a k o i z v o r iz k o j e g a c r p i p o d a t k e o s h i z m i , T o m a m i s l i d a j e u s p i o p r i k r i t i p r a v i t o k z b i v a n j a . N o , č i m n i j e s m i o p r e š u t j e t i d a j e V u l f a u n a š e s t r a n e p o s l a o » n j e g o v g o s p o d a r « k o j i j e s u m m u s p o n t i f e x u R i m u , b i o j e p o s v e s u v i š a n n j e g o v n a p o r d a l a ž n i m p r i k a z o m p r i k r i j e s j a j a n u s p j e h » g o t s k o g « p o s l a n s t v a u R i m u . N a k r a j u , T o m a m o r a i p a k p r i z n a t i d a su t i » G o t i « dob i l i svoga b i skupa-g lago l jaša , a s t i m , r a z u m i j e se , i p r a v o u p o t r e b e s l a v e n s k o g lit u r g i j s k o g j e z i k a . Al i , T o m a ili n e ć e ili n e m o ž e p r i z n a t i d a t a j n j e g o v » n a j p l e m e n i t i j i g o t s k i m u ž « C e d e d a k o j i d o l a z i iz D a l m a c i j e , n o r m a l n o , p o o b i č a j u i s točne ( k o n s t a n t i n o p o l s k e ) c r k v e nos i b r a d u ! O n g a i s m i j a v a k a k o b i s v o j i m s u v r e m e n i c i m a p o k a z a o d a s u t i p r o t i v n i c i r e f o r m n o g p a p i n s t v a b i l i g o t s k i d iv l j ac i .

S t o g a iz T o r n i n e n e i s k r e n e p r i č e o s h i z m i n i j e t e š k o i z l ju š t i t i h i s tor i j sku jezg r u : n a k o n o d r ž a v a n j a s p l i t s k o g r e f o r m n o g k o n c i l a o d v a j a j u se od o s t a l i h , r e k l i b i s m o , » k o p n e n i h « d a l m a t i n s k i h b i s k u p a » o t o č k i « b i s k u p i ko j i že le o s t a t i u s ta r i m g r č k i m t r a d i c i j a m a i t r a ž e n a č i n i m o g u ć n o s t d a t u s v o j u s t a r u b a š t i n u i z a d r ž e . P r i l i k e u R i m u i m o d l i č n o i d u n a r u k u : d n e 28. l i s t o p a d a i z a b r a n j e p a p a

1 1 3 T h o m a s , s t r . 53. 1 1 4 U r a s p r a v i »Prilozi kronologi j i« (vidi b i l j . 35). 1 1 5 R a s p r a v e i p r i loz i , s t r . 284. i d. 1 1 6 M. B a r a d a , n. d j . , s t r . 198. i D. M a n d i ć , n. d j . , s t r . 284. 1 1 7 T h o m a s , s t r . 51.

171


NADA KLAIC, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

H o n o r i j e I I k a o p r o t u p a p a A l e k s a n d r u I I (koj i j e i z a b r a n 27 d a n a p r i j e n j e g a ) . » G o t i « su d a k l e m i r n o m o g l i poći u R i m do H o n o r i j a I I ko j i j e u R i m u s v r g n u t t e k 3 1 . s v i b n j a 1064. god . ( i ako se do svo je s m r t i o d r ž a o u s j e v e r n o j I t a l i j i ) . A l e k s a n d a r II ša l j e u d r u g o j po lovic i 1063. g o d . n a i s t o č n u j a d r a n s k u o b a l u k a r d i n a l a I v a n a k o j e m u p o v j e r a v a u g u š e n j e s h i z m e , a l i o n n e u s p i j e v a . O d a t l e tol i ka p r o k l e t s t v a k o j i m a je R i m čas t io b i s k u p a C e d e d u i n j e g o v e p r i s t a š e .

M e đ u t i m , o s im u T o m i n o j S a l o n i t a n s k o j p o v i j e s t i s a č u v a n a su i n e k a d r u g a p o s r e d n a s v j e d o č a n s t v a o š i renju sh i zme po Da lmac i j i . N a i m e , i s p r a v a o p r e s u d i p a p i n s k o g p o s l a n i k a T e u z a u k o r i s t s a m o s t a n a sv. K r š e v a n a iz 1060. god.11 8 m o g l a

bi sv j edoč i t i d a j e p r o t u r e f o r m n i p o k r e t 1060. god . n a p r e d o v a o — p o s t e p e n o ! P r e s u d a j e i z d a n a u n a z o č n o s t i » o s o r s k o g b i s k u p a k o g a su svi S p l i ć a n i i č i t av konc i l i z a b r a l i za n a d b i s k u p a « , ali o n d j e su p r i s u t n i i n insk i b i s k u p R a j n e r i j e , krčki b i skup J u r a j i A n d r i j a , nekoć b i s k u p ! P r e m d a n e t r e b a v j e r o v a t i s v i m poj e d i n o s t i m a o v e i s p r a v e o p r e s u d i ( jer j e oči to d a j e s a s t a v l j e n a u s k r i p t o r i j u sam o s t a n a sv . K r š e v a n a ) , i p a k se n e s m i j e m i m o i ć i č i n j e n i c a d a j e u z L o v r u , ko j i j e m o r a o b j e ž a t i iz Oso ra , još j e d a n b i s k u p o s t a o b e z svo je b i s k u p i j e . K a k o j e p r i s u t a n , v id je l i s m o , i k r č k i b i s k u p J u r a j , to oč i to znač i d a j e p r o t u r e f o r m n i p o k r e t počeo n a O s o r u i p o t k r a j 1060. g o d . još n i j e z a h v a t i o o tok K r k . Al i , n e b i b i lo i s k l j u č e n o d a j e uz O s o r z a h v a t i o i R a b i d a j e z b o g t o g a b i s k u p A n d r i j a m o r a o b j e ž a t i iz s v o j e b i s k u p i j e . A k o j e t o č a n p o d a t a k T e u z o v e p r e s u d e o n ins k o m b i skupu Rajner i ju , o n d a T o m a n e m a p r a v o k a d t v r d i d a j e t e k za p a p i n s k o g p o s l a n i k a G e r a r d a o b n o v l j e n a n i n s k a b i s k u p i j a . M e đ u t i m , p r i s u t n o s t R a j -n e r i j a n a o v o m i n a k a s n i j i m c r k v e n i m s a b o r i m a n o v a j e p o t v r d a d a n i n s k a c r k v a , a p o svoj pr i l ic i i g r a d , n i su pristal i uz pro ture formni pokret , v e ć u z re-formni R i m . K a k o o tok P a g , ili m o ž d a točn i j e n j e g o v a z a p a d n a p o l o v i c a p r i p a d a u X I s t . o t o k u R a b u , to se u p r a v o u o v o m d i j e lu J a d r a n a dod iru ju d v a neprijateljski raspoložena tabora ! D v a t a b o r a k o j a n i s u n a k o n s p l i t s k o g s a b o r a 1060. god. , v i š e n a l a z i l a z a j e d n i č k i r j e č n i k . S m i j e m o li d a k l e n a z v a t i s l u č a j e m d a Zvon i m i r d o č e k u j e N o r m a n e k o d Č a s k e n a o t o k u P a g u ? K a s n i j e ć e m o jo š p o k a z a t i d a to z a i s t a n i j e b io s l uča j .

T a k o T o m i n a p r i č a o sh i zmi m e d u d a l m a t i n s k i m p r e l a t i m a , oč i šćena od n je g o v i h » d o d a t a k a « i » i s p r a v a k a « , n e s u m n j i v o sv jedoč i o o t c j e p l j e n j u d a l m a t i n s k i h o t o č k i h b i s k u p i j a od S p l i t a i t r a ž e n j u , d o d u š e n e o n e , s t a r e v e z e s K o n s t a n t i n o -p o l o m , ali z a t o s n e š t o p o p u s t l j i v i j i m g l a v a r o m z a p a d n o g k r š ć a n s t v a . J a s n o j e d a H o n o r i j e I I k a o p r o t u p a p a n i j e n a p u s t i o n a č e l a r e f o r m n o g R i m a za k o j a su se bor i l i n j e g o v i p r e d š a s n i c i . Al i , u o g o r č e n o j b o r b i za p r i s t a š e n e b i r a j u se b a š m n o g o s r e d s t v a . A k o j e H o n o r i j u II poš lo za r u k o m o t e t i » p r a v o m e « p a p i b i s k u p e u K v a r n e r u , o n d a i h on t r e b a i n a g r a d i t i . T r e b a i m o d o b r i t i b a r o n o š to i h j e n a j v i š e odb i lo od A l e k s a n d r a II .

1 1 8 CD I, star. 99 (gdje j e p o g r e š n a dafescija p r e u z e t a iz s p o m e n u t e B a r a d i n e r a sp rave ) . F . Rački, D o c u m e n t a , stör. 5 9 , s t av l j a i s p r a v n o T e u z o v u p r e s u d u u 1060. god.

172


NADA KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (101'3— 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

M e đ u t i m , p o g l e d a j m o j o š j e d n o m š to j e d o n j o d a l m a t i n s k e » h e r e t i č k e b is k u p e « t o l i k o m o g l o ogo rč i t i d a s u r a d i j e u R i m u p o t r a ž i l i » s v o g a p a p u « ?

P r i j e s v e g a , p r i t i s a k r e f o r m n o g p a p i n s t v a n a d a l m a t i n s k o s v e ć e n s t v o j e m o r a o b i t i v r l o n e u g o d a n . S a m A l e k s a n d a r II p r i z n a j e d a j e N i k o l a II z a p r i j e t i o a n a t e m o m o n i m a ko j i b i se d ig l i p r o t i v z a k l j u č a k a s p l i t s k o g k o n c i l a 1060. g o d . 1 1 9

T a k v e su p r i j e t n j e d o k a z d a j e p a p a s v j e s t a n k o l i k o i m a m a l o p r i s t a š a u D a l m a ciji . P a k a k o i n e b i k a d j e s a b o r , m e đ u o s t a l i m , t r a ž i o d a se u k l o n e s č a s t i i po loža ja sv i b i skup i , svećen ic i i d jakon i ko j i b i p r i m i l i n o v u ili z a d r ž a l i s t a r u ž e n u . T a k v i » h e r e t i c i « n e g u b e s a m o č a s t i p o l o ž a j , n e g o i c r k v e n a i m a n j a i p r i hode . U o s t a l o m , k o l i k o s u se » r e f o r m i r a n i « u S p l i t u o s i g u r a v a l i o d s v o j i h »ne r e f o r m i r a n i h « k o l e g a p o k a z u j e t e š k o s h v a t l j i v z a k l j u č a k d a se s v i m k l e r i c i m a koji n o s e b r a d u ili d u g u k o s u z a b r a n j u j e u l a z u c r k v e ! I m a j u ć i bez s u m n j e p r e d oč ima L o v r i n s l u č a j , s p l i t s k i k o n c i l p r i j e t i t a k o đ e r l a i c i m a ko j i b i i s t j e r a l i i l i t uk l i b i s k u p a . N j i h č e k a p r o k l e t s t v o i g u b i t a k i m a n j a . J e d i n o u p i t a n j u s l a v e n skog l i t u r g i j s k o g j e z i k a N i k o l a I I , oč i to n a m j e r n o , u b l a ž u j e z a k l j u č k e s p l i t s k o g konc i l a . T o m a t v r d i — a t o j e l a k o m o g u ć e — d a s u s v e g l a g o l j a š k e c r k v e b i l e z a t v o r e n e , a l i p a p a d o n o s i m n o g o s m i r e n i j u o d l u k u : t ek o n a j g l a g o l j a š ko j i n i j e n a u č i o l a t i n s k i j ez ik , n e ć e b i t i p r o m a k n u t u » s v e t e r e d o v e « . 1 2 0 S t o g a se n e b i h mog la s loži t i s D . M a n d i ć e m d a j e u k o l o v o z u 1060. g o d . b i o p o d p r e d s j e d a n j e m N i k o l i n a p o s l a n i k a T e u z a o d r ž a n j o š j e d a n s p l i t s k i c r k v e n i s a b o r n a k o j e m j e pos t a v l j e n L o v r o i p r o g l a š e n a z a b r a n a g l a g o l j a n j a p o č i t a v o j H r v a t s k o j . 1 2 1 A u t e n t i čna p o t v r d a z a k l j u č a k a o k o j o j s m o g o v o r i l i i z r i č i to se p r o t i v i t k v o m t u m a č e n ju z b i v a n j a u 1060. g o d .

P r e m a t o m e , d o k su se j o š u X st . d o n j o d a l m a t i n s k i b i s k u p i z a j e d n i č k i op r l i R i m u d u h o v i t o z a š t i ć u j u ć i s l a v e n s k i l i t u r g i j s k i j e z i k od I v a n a X , u X I s t . n e m a v i š e s l oge i j e d i n s t v e n o s t i m e đ u n j i m a . G l a v n i u z r o k t r e b a t r a ž i t i u » izda j i« S p l i t a : n i p o š t o s l u č a j n o , S p l i t j e p r v i g r a d n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i k o j i j e i zg leda s h v a t i o d a j e r i m s k i b i s k u p j ač i od svog k o n s t a n t i n o p o l s k o g k o l e g e , a z a p a d n i c a r od s v o g a s u p a r n i k a n a B o s p o r u . A k o , d a k l e , R i m t r a ž i od s p l i t s k o g m e t r o p o l i t e d a p r i h v a t i r e f o r m u , o n d a će o n t o i u č i n i t i j e r u k r a j n j o j l in i j i n e m a š to i z g u b i t i . T à p a p e se b o r e za o s l o b o đ e n j e c r k v e od s v j e t o v n e v l a s t i , a u p r a v o u p i t a n j u m e t r o p o l i t e r e f o r m a j e n e o b i č n o p o g o d n a za S p l i ć a n e . O n i s m i j u od s a d a s a m i b e z u t j e c a j a b i lo či je v r h o v n e v l a s t i o d l u č i v a t i u svo jo j s re d in i t k o će p o s t a t i m e t r o p o l i t a . Z a o v o » o s a m o s t a l j e n j e « i s p l a t i l o se ž r t v o v a t i g l ago l j a še i s l a v e n s k i l i t u r g i j s k i j e z i k ko j i se i t a k o n a p o d r u č j u s p l i t s k e b is k u p i j e n i j e m o g a o j a k o r a z v i t i . S p l i t s k o g n a d b i s k u p a I v a n a ko j i p r e u z i m a n a sebe b r i g u za p r o v o đ e n j e l a t e r a n s k i h z a k l j u č a k a n e s m e t a č ini se m n o g o š to r e f o r m n i R i m s t a v l j a n j e g o v e k o l e g e n a o t o c i m a » i z v a n z a k o n a « . O n s a m j e , k a k o p r e t p o s t a v l j a m o , b io r e d o v n i k d a k l e g a ob iča j i p o k v a r e n o g v i s o k o g a da l m a t i n s k o g s v e ć e n s t v a n i s u m n o g o u z b u đ i v a l i . Iz i s t og m u se r a z l o g a , p o svo j p r i -

1 1 9 CD I, s t r . 9b. 1 2 9 CD I, s t r . 96. 1 2 1 N. d j . , s t r . 284

173



l ici, n i j e č in i lo v e l i k o m n e s r e ć o m a k o svo je s v e ć e n i k e n a t j e r a d a se o b r i j u i od-r e ž u k o s u .

Z a r a z l i k u od n a d b i s k u p a I v a n a , o točk i b i s k u p i v i d e u z a h t j e v i m a r e f o r m n o g p a p i n s t v a s a m o n e p r i l i k e . S l o b o d a n i z b o r b i s k u p a n i j e v j e r o j a t n o za n j i h b i la n e k a v e l i k a n o v o s t . Al i , z a š t o b i se z b o g » č i s t u n s t v a « R i m a o d r e k l i svo j ih ž e n a i h p r i l e ž n i c a ? Z a š t o bi b r i j a h b r a d u i r e za l i k o s u , a k o sve t e z a b r a n e nem a j u b a š n i k a k v u p o d l o g u u d o g m a t s k o j raz l i c i i z m e đ u z a p a d n e i i s t o č n e c r k v e . T a s v i m a j e b i lo j a s n o d a se ov i b e z a z l e n i ob iča j i i s t o č n e c r k v e u k i d a j u z b o g P o l i t i č k e b o r b e c r k v e n i h g l a v a r a I s t o k a i Z a p a d a ! T r e b a l o j e n a p r v i p o g l e d p r e p o z n a t i » r e f o r m i r a n e « od » n e r e f o r m i r a n i h « ! O t o č k i m b i s k u p i m a n i j e o s t a l a t a j n a š t o se z b i v a u t a b o r u c a r a H e n r i k a I V . O n i s u z n a l i i t k o j e n j e g o v k a n d i d a t za p a p i n s k u s to l i cu i z a t o s u i poš l i u R i m k n j e m u . V r l o d o b r o su p r e t p o s t a v l j a l i d a t o m c a r s k o m š t i ć e n i k u j e d n o s t a v n o n e ć e p r e o s t a t i d r u g o n e g o poći u s u s r e t ž e l j a m a o v i h n e o b i č n i h » b r a d o n j a « ko j i g o v o r e n e k i p a p i n e r a z u m l j i v i j ez ik . I n i s u se p r e v a r i l i . P o t r a ž i v š i g a u R i m u i u n e p o s r e d n o j v e z i s n j i m e ili n j e g o v o m p o m o ć i p r e z r e l i su n e s a m o s v o g a m e t r o p o l i t u , n e g o i p r a v o g a p a p u . A u t o r i t e t j e z a p a d n o g c a r a b io d o v o l j a n d a i h z a š t i t i do t r e n u t k a k a d s u »shiz-m a t i c i « dob i l i i po l i t i čk i o k v i r u k o j e m s u n e s m e t a n o m o g l i i d a l j e ž iv j e t i u svoj » h e r e z i « .

IV.

T r i j u m f r e f o r m n o g R i m a za G r g u r a V I I (1073-1085)

K a d r a z m i š l j a m o o u s p j e s i m a r e f o r m n o g a R i m a od l a t e r a n s k o g a k o n c i l a d o d o l a s k a G r g u r a VI I , o n d a n a m se č in i o p r a v d a n i m z a k l j u č a k d a j e c r k v e n o p o d r u č j e š t o su g a B i z a n t s k o j D a l m a c i j i i k o n s t a n t i n o p o l s k i m p a t r i j a r s i m a u s p je l i o t e t i r i m s k i b i s k u p i z a p r a v o s k r o m n o . N a j v e ć e d o n j o d a l m a t i n s k e b i s k u p i j e i n j i h o v i p r e l a t i p r e š l i su u t a b o r p r o t u p a p e H o m o r i j a I I , a r e f o r m n i su R i m u z s p l i t s k o g n a d b i s k u p a s luša l i još s a m o t r o g i r s k i i z a d a r s k i b i s k u p , d a k l e n j e g o v i s u f r a g a n i n a k o p n u , m e đ u k o j e se u b r a j a o i h r v a t s k i b i s k u p . M e đ u t i m , n j e g o v a p r i s u t n o s t n i j e n i š t a n o v o n i n e o b i č n o . O u s p j e s i m a r e f o r m n o g R i m a s m i j e m o reć i t e k t o l i k o d a se o p t u ž e n i h r v a t s k i v l a d a r u s p i o »oč i s t i t i« od o p t u ž b e t e je p o svoj p r i l i c i m i r n o v l a d a o da l j e . U o s t a l o m , H r v a t e b e z s u m n j e n i j e m n o g o z b u n j i v a o n i i n t e r e s r e f o r m n o g R i m a za i s t o č n u j a d r a n s k u o b a l u o d d o l a s k a G r g u r a V I I . O p i s u j u ć i d o l a z a k G r g u r e v a p o s l a n i k a u D a l m a c i j u T o m a t v r d i , n a b r a j a j u ć i p r i s u t n e b i s k u p e n a s a b o r u d a su , m e đ u o s t a l i m a , b i l i i b i o g r a d s k i i h r v a t s k i b i s k u p . V a l j a z a p a m t i t i t u č i n j e n i c u j e r će n a m k a s n i j e p o m o ć i k a d b u d e m o r a s p r a v l j a l i o o d n o s u Z v o n i m i r a p r e m a H r v a t i m a .

I z v o r i n a k o j i m a t e m e l j i m o svo je z a k l j u č k e o d j e l o v a n j u n a j v e ć e g r e f o r m n o g p a p e u n a š i m s t r a n a m a o d a v n o su p o z n a t i . To su :

a. G r g u r o v o p i s m o D u b r o v č a n i m a od 20. o ž u j k a 1074. g o d . ; 1 2 2

1 2 2 CD I, s tr . 134.

174



b . G r g u r o v e - p i s m o d a n s k o m k r a l j u S v e n u I I od 25 . s i j ečn ja 1075. g o d ; 1 2 3

c. i s p r a v a p a p i n s k o g p o s l a n i k a n a d b i s k u p a G e r a r d a i z d a n a n a s a b o r u u S p l i t u u s t u d e n o m 1075. g o d . ; 1 2 4

d. Z v o n i m i r o v a z a k l e t v a o d 9. l i s t o p a d a 1076. g o d . ; 1 2 5

e. O s i m n a v e d e n i h d i p l o m a t i č k i h i z v o r a s a č u v a n j e i o d l o m a k o d j e l o v a n j u G r g u r a V I I u T o m i n o j S a l o n i t a n s k o j p o v i j e s t i ; 1 2 0

f. p o s r e d n o s v j e d o č a n s t v o o d j e l o v a n j u p a p i n s t v a j e s u i » M i r a c u l a « r a p -s k o g s v e c a - z a š t i t n i k a sv . K r i s t o f o r a 1 2 7 i n a p o k o n ,

g. t a k o đ e r p o s r e d n o s v j e d o č a n s t v o j e t o b o ž n j a d a r o v n i c a k i s a n s k e o p ć i n e iz 1 0 7 1 . 2 1 8 t e n a k r a j u

h . o b e ć a n j e n e k i h d a l m a t i n s k i h g r a d o v a d a n o d u ž d u D o m i n i k u S i l v i j u od 8. v e l j a č e 1076. g o d . 1 2 9 d a n e ć e v i š e d o v o d i t i N o r m a n e u D a l m a c i j u .

1. P r v i G e r a r d o v zadatak na i s točnoj jadranskoj obali .

P o l a z e ć i oč i to sa s t a j a l i š t a d a se s m i j e i m o ž e , p o p u t s v o j i h p r e d š a s n i k a r e f o r m a t o r a , m i j e š a t i u c r k v e n a p i t a n j a n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j oba l i , u z e m l j i g r č k o g c a r a , G r g u r n e o k l i j e v a k a d d o n j e g a do laz i v i j e s t o » z l o č i n u « š to s u g a počini l i D u b r o v č a n i . S t o g a se 20. o ž u j k a 1074. g o d . 1 3 0 o b r a ć a » s v i m D u b r o v č a n i m a « ( o m n i b u s R a g u s e i s ) . V e ć j e n e o b i č n o z a n i m l j i v p o z d r a v ko j i i m G r g u r šal je . N a i m e , o s i m p o z d r a v a ( s a l u t e m ) , š a l j e i m i apos to l sk i b lagos lov ( apos to l i -c a m b e n e d i c t i o n e m ) , al i s a m o ako ga p o s l u š a j u (si o b e d i e r i n t ) . T e š k o d a b i s m o našl i j a s n i j i i o t v o r e n i j i d o k a z k a k o o v a j v e l i k i p a p a u p o č e t k u s v o g a p o n t i f i k a t a zamiš l j a svo j z a d a t a k n a i s t o č n o j j d r a n s k o j o b a l i . V e ć u n a p r i j e d , p r e m d a n i j e D u b r o v č a n i m a n i t i d a o do z n a n j a d a z n a š to su g r i j e š i l i i k a k o j e doš lo d o s p o r a i z m e đ u n j i h i b i s k u p a V i t a l a , o n z a u z i m a v r l o o š t a r s t a v : ili će g a p o s l u š a t i i, n a r a v n o , d o b i t i n j e g o v b l a g o s l o v ili će i h , u s l u č a j u d a se o g l u š e n j e g o v o j z a p o vi jedi — i zopć i t i ! U č i t a v o m p i s m u G r g u r u o p ć e n e p o s t a v l j a u s u m n j u o p r a v d a n o s t s v o g a u p l e t a n j a u d u b r o v a č k e p r i l i k e . N a p r o t i v , v e ć u n a p r i j e d z a h t i j e v a od D u b r o v č a n a b e z u v j e t n u p o k o r n o s t . S t o su D u b r o v č a n i u č i n i l i ? G r g u r i m p r e d b a c u j e d a j e č u o ( p e r u e n i t a d a u r e s n o s t r a s ) k a k o su s v o g a b i s k u p a V i t a l a za tvo r i l i i bac i l i u o k o v e (in v i n c u l i s pos i t o ) , a k a k o s u n a k o n t o g a seb i i z a b r a l i n o v o g b i s k u p a ( a l i u m u o b i s i n e p i s e o p u m e leg i s se ) . O n i h n e ć e p o s e b n o u v j e r a va t i k a k o j e t a k a v p o s t u p a k n e s a m o n e r e d o v i t , n e g o š t e t a n i z l o č i n a č k i , t e se p ro t iv i b o ž a n s k i m i l j u d s k i m z a k o n i m a . Z a t o i m ša l j e s v o g a d r a g o g a b r a t a si-p o n t s k o g n a d b i s k u p a G e r a r d a ( f r a t r e m n o s t r u m G i r a l d u m a r e h i e p i s e o p u m ) d a

1 2 3 P r i r u č n i k i zvora I , s t r . 261—262. 1 2 4 CD I, s tr . 136—137. 1 2 5 D o c u m e n t a , s t r . 103—104; CD I, s t r . 139—140. 1 2 0 T h o m a s , s t r . 53—54. 1 2 7 Dacumeni ta , s t r . 455—456. 1 2 8 D o c u m e n t a , s t r . 89; CD I, s t r . 124—125. .

1 2 9 D o c u m e n t a , s t r . 101—102; CD I, s t r . 137—138. 1 3 0 CD I, s t r . 134.

175



k a o n j e g o v p o s l a n i k p r o s u d i š to j e u t o j s t v a r i p r a v e d n o . O p o m i n j e i h i a p o s t o l s k o m i m v l a š ć u n a l a ž e d a n a j p r i j e p u s t e iz z a t v o r a b i s k u p a V i t a l a i d a g a z a t i m d o v e d u p r e d n j e g o v a p o s l a n i k a k a k o b i o n m o g a o u to j s t v a r i s v e p r e s u d i t i p r e m a » k a n o n s k o j p r a v d i « . U o s t a l o m , i u o s t a l i m c r k v e n i m p i t a n j i m a k o j e m e đ u n j i m a t r e b a i s p r a v i t i ( q u e i n t e r u o s c o r r i g e n d a s u n t ) d u ž n i s u g a p o s l u š a t i . A k o j e s p o r o p ć i n e s V i t a l o m t a k a v d a se n e m o ž e r i j e š i t i u D u b r o v n i k u , n e k a poša l ju o b o j i c u b i s k u p a k n j e m u u R i m k a k o b i o n t a d a m o g a o p r a v e d n o p r e s u d i t i i s v o j o m ov las t i o d r e d i t i š to j e p o t r e b n o . U s u d e li se p r e z r e t i n j e g o v e i a p o s t o l s k e o p o m e n e , n e k a z n a j u d a će i h i s k l j u č i t i , i t o a p o s t o l s k o m v l a š ć u , iz k r š ć a n s k e z a j e d n i c e , d a k l e — i zopć i t i !

P r e m a t o m e , p r v i d o d i r G r g u r a s j e d n i m g r a d o m n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j oba l i p o k a z u j e d a on svoj i z v a n r e d a n po loža j u c r k v i z a s n i v a p r i j e s v e g a n a aposto l skoj v last i ili aposto l ic i te tu k o j e g a k a o j e d i n i p r a v i n a s l j e d n i k sv . P e t r a i m a i m o ž e i m a t i . G r g u r , v id j e l i s m o , u o p ć e n e p o s t a v l j a p i t a n j e i m a li p r a v o r j e š a v a t i c r k v e n a p i t a n j a u zeml j i g r č k o g a c a r a . T o j e s v a k a k o j e d n a od pos l je d ica s a d a v e ć d v a d e s e t a k g o d i n a s t a r e » s h i z m e « . Al i , p i s m o j e r j eč i to sv jedoč a n s t v o d a G r g u r V I I v i š e n e » r e f o r m i r a « , n e g o z a h t j e v a b e z u v j e t n u p o k o r n o s t i u o n i m c r k v a m a n a i s t očno j j a d r a n s k o j o b a l i za k o j e b a š n i j e m o g a o t v r d i t i d a su p r i m i l e r e f o r m u .

B u d u ć i d a se u G r g u r e v u p i s m u n i š t a n e k a ž e o s t v a r n o j k r i v i c i d u b r o v a č k i h g r a đ a n a , p o g l e d a j m o z b o g čega j e m o g l o doći d o s u k o b a b i s k u p a V i t a l a i g r a đ a n a . F . Rački j e mis l io d a j e » z a d j e v i c a « i zb i l a z b o g t o g a š to j e g r a d v e ć t a d a p o v j e r i o » s v o j u c r k v u d u k l j a n s k o - b a r s k o m n a d b i s k u p u P e t r u « , 1 3 1 š t o d a k a k o n i j e m o g u ć e , j e r j e b a r s k a n a d b i s k u p i j a o s n o v a n a t e k 1089. g o d . I s t i a u t o r , š tov i še , p r e t p o s t a v l j a , d a j e iza s v e g a s t a j ao » k n e z M i h a l j a « , k a k o o n z o v e d u k l j a n s k o g k n e z a M i h a j l a .

M e đ u t i m , u o v o m n a s p i s m u n a j v i š e i z n e n a đ u j e č i n j e n i c a d a D u b r o v č a n i 1074. g o d . n e m a j u — n a d b i s k u p a ! A i p a k iz i z v j e š t a j a š to g a m l e t a č k i k r o n i č a r I v a n D j a k o n d a j e o v o j n i d u ž d a P e t r a I I O r s e o l a 998. g o d . s a s v i m se j a s n o ra -z a b i r e d a j e d u ž d a d o č e k a o — dubrovačk i n a d b i s k u p ! 1 3 2 S v a j e p r i l i k a d a k r o n i č a r ko j i p i š e u v r i j e m e v o j n e n i j e i zmis l io o v u t i t u l u d u b r o v a č k o g p r e l a t a . U č e m u j e o n d a p r o b l e m ? Cin i se d a j e r j e š e n j e p r o b l e m a u b u l i p a p e B e n e dikta V I I I od 27. r u j n a 1022. g o d . 1 3 3 k o j o m o b a v j e š t a v a n a d b i s k u p a d u b r o v a č k o g V i t a l a d a m u ša l j e — p a h j ! V i t a l d o b i v a p a l i j » m o r e a n t e c e s s o r u m s u o r u m « , al i p a p a i z r i č i to n a g l a š a v a d a g a s m i j e z a d r ž a t i s a m o »za s v o g a ž i v o t a « ( d i e b u s v i t e t u e ) . To d r u g i m r i j e č i m a znač i d a V i t a l o v i n a s l j e d n i c i n i s u o v o m B e n e -d i k t o v o m b u l o m s t ek l i p r a v o n a n o š e n j e p a l i j a , z n a k a m e t r o p o l i t a n s k e v l a s t i i n a d b i s k u p s k e čas t i . S t o g a B e n e d i k t V I I I d o d a j e d a z a d r ž a v a za s e b e i s v o j e n a s l j e d n i k e p r a v o p o s v e ć e n j a d u b r o v a č k i h n a d b i s k u p a » i n p e r p e t u u m « ! M e đ u -

1 3 1 B o r b a j u ž n i h S l avena z a d r ž a v n u neodv i snos t , R a d JAZU 30, s t r . 75. 1 3 2 D o c u m e n t a , s t r . 428. K o d p r o š t e n i š t a sv . M a k s i m a (na o t o č i ć u M a j s a n u )

dočeku je d u ž d a P e t r a I I »ragesienstis archiepi lscopus s u m suis«. 1 3 3 CD I, s t r . 61.

176



t im , u o p s e ž n o j u p u t i k o j u m u z a t i m u p i s m u d a j e o t o m e k a k o i k a d a s m i j e nosi t i p a l i j , B e n e d i k t se p o z i v a n a s v o g a p r e t h o d n i k a » g o s p o d i n a G r g u r a « (doni no G r e g o r i o ) ; t o j e G r g u r V (996-999) ko j i j e v e ć p r i j e n j e g a o d r e d i o k a d a dub r o v a č k i n a d b i s k u p s m i j e nos i t i p a l i j ( na o d r e đ e n e b l a g d a n e , p r i p o s v e ć i v a n j u b i s k u p a i p r i s l u ž e n j u m i s e ) . N e želeći , p o svo j p r i l i c i , p o m n o č i t a t i t e k t Be-n e d i k t o v e b u l e , F . Šišić 134 » i s p r a v l j a « s p o m e n u t o g k r o n i č a r a I v a n a D j a k o n a (koji d u b r o v a č k o g p r e l a t a z o v e n a d b i s k u p o m ) , i a k o d o b r o z n a d a sv i r u k o p i s i I v a n o v e K r o n i k e i m a j u u p r a v o arch iep i scopus !

P r e m a t o m e , p o s t u p a k G r g u r a V i B e n e d i k t a V I I I n o v i j e d o k a z k a k o se R i m m i j e š a u p r i l i k e n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i n a m j e r n o n u d e ć i j e d n o m s u f r a g a n u s p l i t s k e c r k v e n e s a m o o s a m o s t a l j e n j e , n e g o m e t r o p o l i t a n s k u v l a s t n a d s v i m b i s k u p i m a od K o t o r a d o U l c i n j a . T o č n o j e d a p a l i j , z n a k m e t r o p o l i t a n s k e v l a s t i , m o ž e s l a t i s a m o p a p a , al i s t j e če se d o j a m d a su i G r g u r V i B e n e d i k t V I I I i s k o r i š t a v a l i v e l i k e p o l i t i č k e p r o m j e n e n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i k a d su z b o g S a m u i l a i V e n e c i j e , p a i z b o g s i t u a c i j e u H r v a t s k o j , p o r e m e ć e n i s ta r i o d n o s i . D u b r o v a č k i b i s k u p k o j i žel i p o s t a t i m e t r o p o l i t a za p r e o s t a l u D o n j u i č i t a v u G o r n j u D a l m a c i j u , o b r a ć a se b e z s u m n j e n a R i m i p a p e n e m a j u raz loga d a m u n e i s p u n e m o l b u , u t o l i k o v i š e š to , k a k o s p o m e n u s m o , s a m o on i i m a j u p r a v o t a k o o d l i k o v a t i m e t r o p o l i t e . D u b r o v a č k i j e b i s k u p v e ć u t o d o b a uv je r io i r i m s k u s to l i cu d a j e on j e d i n i p r a v i n a s l j e d n i k » p i t a b r i t a n e s ed i s« koja j e t o b o ž e t a k o đ e r b i l a n a d b i s k u p s k o s j e d i š t e . I p a p e , n e i s p i t u j u ć i u o p ć e m n o g o i m a li d u b r o v a č k i b i s k u p z a i s t a t a k v o p r a v o i n e d i r a t i m z a h t j e v o m t u đ a p r a v a , š a l j u m u p a l i j , š t o j e m o r a l o , k a k o ć e m o k a s n i j e i v i d j e t i , i z a z v a t i s u k o b i sa s p l i t s k i m , a l i i s n o v i m b a r s k i m n a d b i s k u p o m .

2. Grgur z o v e d a n s k o g kra l jev ića da d o đ e v ladat i u j e d n u h e r e t i č k u z e m l j u na Jadranu .

O b r a ć a j u ć i se 25. s i j e č n j a 1075. g o d . » S w e i n o , r e g i D a n o r u m « , 1 3 5 G r g u r m u ša l je p o z d r a v i a p o s t o l s k i b l a g o s l o v . P o d s j e ć a g a d a j e j o š u d o b a d o k j e b i o d j a k o n p r i m a o če s to n j e g o v a p i s m a i p o s l a n i k e iz k o j i h j e m o g a o r a z a b r a t i d a m u j e s k l o n . N e z n a z a š t o j e s a d a k a d se p o p e o » a d l o c u m a l t i o r i s c u r e m i n i s t e -r i i que« n j e g o v a l j u b a v s p l a s n u l a t a k o d a m u v i š e n i š t a n e p i š e . N o , n e k a z n a da on, p a p a , i s a d a v o d i b r i g u n e s a m o o k r š ć a n i m a , n e g o i o v l a d a r i m a i kral j ev ima . T u b r i g u v o d i u t o l i k o v i š e » q u a n t o e x un iversa l i r e g i m i n e , quod nob i s c o m m i s s u m est , o m n i u m a d n o s c a u s a v i c i n i u s ac m a g i s p r o p r i e s p e c t a t . « Budući d a z n a d a d a n s k i v l a d a r n a d v i s u j e o s t a l e v l a d a r e k a k o z n a n j e m t a k o i b r i g o m p r e m a c r k v i , o b r a ć a m u se o v i m p i s m o m u j e d n o g a o p o m i n j u ć i d a » c o m m i s s a t ib i r e g n i g u b e r n a c u l a s e c u n d u m D e u m a d m i n i s t r a r e s t u d e a s « i n e k a g l e d a d a v l a d a p r e m a p r a v d i o n o g a , p o čijoj o v l a s t i v l a d a s v o j i m p o d a

n i c i m a . U p o z o r a v a g a d a l j e k a k o j e s l a v a p r o l a z n a i k a k o » u n i v e r s a c a r o a d f i n e m cot id ie p r o p e r a t « t a k o d a s m r t z a i s t a n i k o g a n e š t e d i . I k r a l j e v i i s i r o m a s i ć e se

134 Pov i jes t H r v a t a , s t r . 475. 135 P r i r u č n i k i zvora I, s t r . 261—262.

177



j e d n a k o p r e t v o r i t i u p r a h i p e p e o i svi ć e m o doći n a p o s l j e d n j i s u d . A t a j s u d t r e b a d a sa s t r a h o m o č e k u j u n e s a m o svećen ic i n e g o i v l a d a r i k o j i će t a d a pol a g a t i r a č u n e za svo ja d je la . N e k a , d a k l e , v l a d a t a k o d a s v o j i m d o b r i m d j e l i m a s t eče i z a s luž i n e b o . U o s t a l o m , n i o n n i j e z a n e m a r i o v e z u s n j i m . P o s l a o m u j e p o s l a n i k a , ko j i j e t r e b a o u r e d i t i p i t a n j e m e t r o p o l i t a n s k e d a n s k e c r k v e i n e k e d r u g e s t v a r i u D a n s k o j o n a k o k a k o j e b i lo d o g o v o r e n o j o š za p a p e A l e k s a n d r a I I , 1 3 6 a h z b o g s i t u a c i j e u N j e m a č k o j p o s l a n i k n i j e m o g a o o t p u t o v a t i u D a n s k u . P o s l a n i c i s u s e d a k l e v r a t i l i iz N j e m a č k e . S t o g a a k o i s a d a » te ac r e g n u m ruum, s i c u t p e r l e g a t e s t u o s a h q u o ü e n s a c c e p i m u s , a p o s t o l o r u m principi p ia d e v o t i o n e c o m m i t t e r e et e ius auctor i tate fulciri vo luer i s« , n e k a m u o d m a h p o š a l j e pouzd a n e p o s l a n i k e p o k o j i m a će m u o d g o v o r i t i š to t r e b a u č i n i t i . O s i m t o g a , h t i o bi d a m u n j e g o v o p o s l a n s t v o o d g o v o r i č e m u se i m a n a d a t i a k o b i s v e t a r i m s k a c r k v a t r e b a l a n j e g o v u v o j n u p o m o ć »contra pro fanos et i n i m i c o s d e i « ! N e p o s r e d n o n a o v o p i t a n j e G r g u r n a s t a v l j a u p i s m u : » N e d a l e k o od n a s j e n e k a znam e n i t a zemlja uz m o r e k o j u d r ž e p o d l i i s t r a š l j i v i heret ic i . (Es t e t i a m n o n l o n g e a n o b i s p r o v i n c i a q u e d a m o p u l e n t i s s i m i u x t a m a r e , q u a m v i l e s e t i g n a v i t e n e n t h e r e t i c i ) . Ž e l i m o d a u n j u p o š a l j e š j e d n o g a o d s v o j i h s i n o v a — a k o g a p u s t i š , o č e m u će t i j a v i t i j e d a n od t v o j i h b i s k u p a — k a k o bi m o g a o sa sebi v j e r n i m v i t e z o v i m a ratovat i za aposto lski dvor i postat i u njoj v o j v o d a i v l a d a r t e b r a n i t e l j k r š ć a n s t v a « (in q u a u n u m d e fil i is t u i s — si e u m , s i c u t q u i d a m e p i s c o p u s t e r r e t u e i n a n i m o t i b i fo re n u n c i a v i t , a p o s t o l i c e a u l e m i l i t a n d u m d a r e s c u m a l i q u a n t a m u l t i t u d i n e e o r u m , q u i s ibi f idi m i l i t e s e s s e n t — d u c e m ac pr inc ipem e t d e f e n s o r e m c h r i s t i a n i t a t i s f ier i o p t a m u s ) .

S p r i j e d a s m o p o k a z a l i k a k o j e F . Š iš ić p r o t u m a č i o s a d r ž a j o v o g a p i s m a . M e đ u t i m , o d l i č a n d o j a m ko j i j e Š iš ić s v o j i m p r i j e d l o g o m o s t a v i o u h i s t o r i o gra f i j i , p o k v a r i o j e 1957. god . M. Barada k a d j e , k a k o j e v e ć r e č e n o , » u r e đ u j u ć i « k r o n o l o g i j u p a p i n s k i h p o s l a n s t a v a u X I st. A m i k o v o z a r o b l j e n j e h r v a t s k o g k r a l ja p r e b a c i o u 1074. g o d . č i m e j e , d a k a k o , o t p a l a m o g u ć n o s t d a se G r g u r e v o p i s m o o d n o s i n a z b i v a n j a u H r v a t s k o j i D a l m a c i j i . P r i z n a l a s a m d a j e m o j a p o g r e š k a b i la u tome š to s a m b e z p r o v j e r a v a n j a p r i h v a t i l a B a r a d i n u d a t a c i j u .

P r e m d a se, d a k l e , š to se k r o n o l o g i j e t iče , v r a ć a m o Š i š i ću , č in i n a m se d a bi iz o v o g a p i s m a i p a k m o g l i » i zvuć i« n e k o l i k o d r a g o c j e n i h p o d a t a k a o n a z o r i m a i s h v a ć a n j i m a v e l i k o g a G r g u r a V I I . T a k v i p o d a c i u p i s m u n i s u Š i š i ća o d v e ć zan i m a l i .

P r i j e svega , G r g u r n i j e o s o b i t o o d u š e v l j e n š to m u se s t a r i p r i j a t e l j n i š t a n e j av l j a . T o g a l ju t i t o v i š e š to S v e n I I t r e b a d a z n a d a j e u p r a v o n j e m u , G r g u r u V I I k a o p a p i p o v j e r e n a sveopća v las t n e s a m o n a d v j e r n i c i m a , n e g o i n a d v lad a r i m a . U o s t a l o m , i d a n s k i v l a d a r m o ž e z a h v a l i t i s v o j u z e m a l j s k u v l a s t s a m o B o g u , n e k a d a k l e p a z i k a k o v l a d a i š to r a d i . Č in i se d a j e k r a l j e v u š u t n j u u v j e -

1 3 6 Kra l j Sven I I j e već A l e k s a n d r u I I ».izrazio žel ju da d o b i j e v l a s t i t u n a d b i s k u p i j u i p a t r o c i n i u m Pa t r i t e j e p o č e o p l a ć a t i P e t r o v novčić.« T u ide ju j e , k a k o da l je k a ž e F. Kempf, p r i h v a t i o i G r g u r V I I , ali se n i j e »usudio doni je t i ' n i k a k v u od luku« . Vel ika povi jes t Crkve, I I I / l , s t r . 422.

178



t o v a o s a m G r g u r ko j i m u n i j e p o s l a o o n o š to j e b i lo d o g o v o r e n o jo š z a A l e k s a n d r a II, a to su počast i za k r a l j e v s t v o i metropo l i j sk i znak (pal i j ) z a n j e g o v u c r k v u . N i j e li i dansk i kral j tražio k r u n u ?

N o , G r g u r z a b o r a v l j a n a k r a j u p i s m a n a p r i j e k o r e j e r n u ž n o t r e b a d a n s k o g k r a l j a »pro t iv bezbožn ika i bož j ih nepr i ja te l ja« ! I t o , G r g u r u n i j e p o t r e b n a d u h o v n a , n e g o m a t e r i j a l n a p o m o ć ili t o č n i j e t r e b a j u m u dansk i v i t ezov i i dran-ski kra l jev ić ko j i će doći s v l a d a t i o v e b e z b o ž n i k e , a za n a g r a d u će dansk i kraljević postat i v o j v o d o m i v l a d a r e m u toj h e r e t i č k o j z e m l j i ! Š iš ić j e o v e r i j eč i t u m a č i o v r l o o d l u č n o : o n e se o d n o s e n a h r v a t s k o - d a l m a t i n s k u d r ž a v u »i n i n a ko ju d r u g u « ! P r e n i j e v š i t a k o , n a m j e r n o i l i n e n a m j e r n o , t e ž i š t e č i t a v a p i s m a n a heret ike m j e s t o n a z e m l j u , k r a l j e v s t v o k o j e se d a n s k o m k r a l j e v i ć u n u d i , S i š i ć j e r a s p r a v u u s m j e r i o u k r i v o m p r a v c u j e r j e p o š t o p o t o t r e b a o d o k a z e za s v o j e h e r e t i k e — h r v a t s k e g l a g o l j a š e . N a m j e r n o j e p r e v i d i o d a će d a n s k i k r a l j e v i ć bi t i d u x e t pr inceps u z e m l j i k o j u će p o k u š a t i p r e o t e t i h e r e t i c i m a . T e k n a t r e ćem se m j e s t u u G r g u r e v u p i s m u s p o m i n j e k r a l j e v i ć e v a u l o g a z a š t i t n i k a k r š ć a n s t v a , š to , r a z u m i j e se , G r g u r n e č in i n e n a m j e r n o .

T a k a v G r g u r o v p o z i v u p o č e t k u 1075. g o d . m o g a o s e u s i t uac i j i k a k v a j e bi la u H r v a t s k o j i D a l m a c i j i o d n o s i t i s a m o n a Z v o n i m i r a , o č e m u s m o v e ć sp r i j e d a r a s p r a v l j a h . J e r Z v o n i m i r j e z a i s t a d r s k i h e r e t i k , G r g u r o v p r o t i v n i k j e r j e još u v i j e k u t a b o r u c a r a H e n r i k a IV.

P r e m a t o m e , u j e k u b o r b e i z m e đ u d v a v e l i k a n a , G r g u r a VII i c a r a H e n r i k a IV heret ic i s u svi pol i t ički prot ivn ic i p r a v o g a p a p e Grgura V I I ! Z v o n i m i r je h e r e t i k u p r v o m r e d u z a t o š to g a n a j p r i j e u D a l m a t i n s k o j m a r k i , a z a t i m i u H r v a t s k o j K r e š i m i r a IV n i j e p o s t a v i l a auctor i tas apos to l i ca ! D a j e d o i s t a r i j e č o s h v a ć a n j u r e f o r m n o g a p a p i n s t v a , p o k a z u j e p o n a š a n j e d a n s k o g k r a l j a ko j i t a k o đ e r žel i za s e b e k r u n u , a za s v o j u c r k v u s a m o s t a l n o s t . S t o g a j e s a s v i m j a s n o da se p a p i n s t v o z a h v a l j u j u ć i n a j v i š e n a s l i j e đ e n o j apos to l skoj v las t i u z d i g l o n a d s v j e t o v n e v l a d a r e , p a t a k o o n i ko j i n i s u p r i p a d a l i c a r s k o m t a b o r u s a m i že le p r i m i t i iz R i m a v a n j s k e z n a k o v e s v o g a k r a l j e v s k o g d o s t o j a n s t v a . G r g u r a VII j e po svojo j p r i l i c i s m e t a l o š to za n j e g o v a p r e d š a s n i k a A l e k s a n d r a II n i j e p a p i n s tvu poš lo z a r u k o m u B i z a n t s k o j D a l m a c i j i i u » S k l a v i n i j a m a « u z a l e đ u , o s i m u H r v a t s k o j , n a m e t n u t i t o n o v o n a č e l o . I o n j e m o r a o g l e d a t i k a k o u p r a v o u toj H r v a t s k o j h e r e t i c i , d a k l e Z v o n i m i r , p r e u z i m a j u v l a s t i s t o g a j e za p a p i n s k e p o j m o v e s a s v i m r a z u m l j i v o d a se p r o t i v t a k v o g a v l a d a r a t r e b a b o r i t i i t r a ž i t i v o j n i č k u p o m o ć od s t a r i h p r i j a t e l j a . P o n u d a d a n s k o m k r a l j e v i ć u v i š e n e g o j a s n o p o t v r đ u j e k a k o G r g u r VII z a m i š l j a p r a v o r e f o r m n o g p a p i n s t v a n a d evr o p s k i m v l a d a r i m a s k o j i m a m o ž e doći u v e z u : o n će p o s t a v i t i d a n s k o g k r a l j e vića za v l a d a r a u Z v o n i m i r o v o j z e m l j i . T o j e n j e g o v , p a p i n , » r e g i m e n u n i v e r sale« !

M e đ u t i m , k a o š to j e p o z n a t o , G r g u r VII n i j e n i k a d d o b i o o d g o v o r n a s v o j e p i smo iz D a n s k e . S t o g a j e v e ć Š i š ić i s t a k a o d a j e v e l i k i p a p a » p r o t i v h r v a t s k i h ' h e r e t i k a ' n a š a o d r u g o g p o m a g a č a « , n a i m e , N o r m a n e ! 1 3 7

1 3 7 Povi jes t H r v a t a , s t r . 547.

179


NADA KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima m Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

3. A m i k o odvodi hrva t skog kralja u zarobl jen i š tvo . i

K a d j e s i p o n t s k i n a d b i s k u p Gerard u svo jo j d r u g o j j a d r a n s k o j mis i j i , o ko jo j će još k a s n i j e b i t i g o v o r a , p o t k r a j 1075. g o d . r j e š a v a o r az l i č i t e c r k v e n e pos love , o n d a g a j e , m e đ u o s t a l i m a , z a m o l i o i o p a t s a m o s t a n a sv. K r š e v a n a d a p r e s u d i či ja j e cel la s a n c t i J o h a n n i s « u Te lašć ic i k o j u j e s p o m e n u t o m s a m o s t a n u o t e o z a d a r s k i b i s k u p S t j e p a n . N a k o n d o n e s e n e p r e s u d e u o p a t o v u k o r i s t , u s a m o s t a n u j e v j e r o j a t n o s a s t a v l j e n a i sprava o presudi k o j a i m a o v a k v u , za i s t a n e o b i č n u , al i za n a s v r l o v a ž n u da tac i ju : » I n a n n o M L X X V a b i n c a r n a t i o n e d o m i n i n o s t r i l e s u C h r i s t i , m e n s e n o u e m b r i s , ea t e m p e s t a t e , qua c o m e s A m i c u s r e g e m Croat ie c e p i t . « 1 3 8 U p r i j e v o d u : U g o d i n i od u t j e l o v l j e n j a g o s p o d i n a našeg I su sa K r i s t a 1075-oj, m j e s e c a s t u d e n o g a , u ono b u r n o v r i j e m e u k o j e m je k n e z A m i k o z a r o b i o k r a l j a H r v a t s k e « .

Već j e s p r i j e d a b i lo d o v o l j n o j a s n o p r o t u m a č e n o d a h r v a t s k i k r a l j k o g a z a r o b l j u j e n o r m a n s k i k n e z A m i k o n e m o ž e b i t i ni K r e š i m i r IV (koj i j e o d a v n o m r t a v ) , n i S l a v a c (koj i u o p ć e n i j e b io h r v a t s k i v l a d a r ) , n e g o s a m o Z v o n i m i r koj i j e n a k o n K r e š i m i r o v e s m r t i bez s u m n j e u z e o n a s l o v h r v a t s k o g k r a l j a . Gled a m o li n a Z v o n i m i r o v o » n a p r e d o v a n j e « sa s t a j a l i š t a r e f o r m n o g R i m a , to n e m a n i k a k v e s u m n j e d a j e G r g u r VI I , n a k o n š to n i j e d o b i o z a t r a ž e n u p o m o ć iz D a n s k e , m o r a o t r až i t i , k a k o Siš ić r eče , d r u g o g a — p o m a g a č a .

Š i š i ćeva j e z a s l u g a d a j e u p o z o r i o k a k o ti p o m a g a č i m o g u b i t i j u ž n o i t a l s k i N o r m a n i , ili t očn i j e n e k i č l anov i » p l e m e n a A r n i k a « , p a se i p o t r u d i o d a p r i k a ž e o d n o s e m e đ u N o r m a n i m a od d o l a s k a u j u ž n u I t a l i j u do G r g u r e v a p o n t i f i k a t a . 1 3 9

T r e b a Siš iću v j e r o v a t i k a d p i še da n i j e b i lo n i k a k v o i z n e n a đ e n j e k a d se 1075. god . A m i k o v a m o r n a r i c a p o j a v i l a p o d R a b o m .

N a i m e , m e đ u n o r m a n s k i m v i t e z o v i m a ko j i su se i s t a k l i u b o j e v i m a s B i z a n t o m u j u ž n o j I ta l i j i , u P u l j i č e t r d e s e t i h g o d i n a X I s t . bi l i su V a l t e r i Petar , »s inov i n o r m a n s k o g v i t eza A r n i k a , p a j e o n d a i k o d d i o b e o s v o j e n i h čes t i A p u -l i je n a p o č e t k u 1043. z a p a o V a l t e r a g r a d C i v i t a t e , a P e t r a T r a n i . | , , n O t v o r e n a b o r b a za v l a s t u P u l j i i zb i j a 1057. g o d . k a d j e Robert Guiscard i z a b r a n a p u l j -s k i m v o j v o d o m , j e r su t a d a u s t a l i i P e t a r i V a l t e r k o j e j e n o v i v o j v o d a m o r a o p o k o r a v a t i i s v l a d a v a t i o r u ž j e m . K n e z V a l t e r u m i r e o k o 1060. g o d . i o s t a v l j a s i na Arnika II ko j i o s t a j e p r o t i v n i k R o b e r t o v . Š t o v i š e , A m i k o II t r a ž i p r o t i v R o b e r t a G u i s c a r d a p o m o ć u B i z a n t u . K a d j e B i z a n t z a i s t a p o d u z e o r a t p r o t i v R o b e r t a , A m i k o j e n a s t r a n i c a r s t v a t e o s v a j a j a d r a n s k i g r a d G i o v i n a z z o n e d a l e k o od B a r i j a (1068) . 1 , 1 U d a l j e m m e đ u s o b n o m r a t o v a n j u po laz i R o b e r t u za r u k o m osvoj i t i A m i k o v G i o v i n a z z o i T r a n i , p r i m o r a t i A r n i k a i P e t r a n a pok o r n o s t t e » o t a d a o s t a d e G i o v i n a z z o s t a l n o u n e p o s r e d n o j v l a s t i R o b e r t a G u i s c a r d a . « U t o m t r e n u t k u , i s t iče d a l j e Šiš ić , do laz i A m i k u p o z i v d a l m a t i n s k i h g ra -

1 3 8 D o c u m e n t a , s t r . 99; CD I s t r . 136—137. »a Povi jes t H r v a t a , s t r . 547 i d.

1 4 0 N . dj . , s t r . 548. 1 4 1 N. dj . , s t r . 549.

180



d o v a d a i m d o đ e u p o m o ć p r o t i v h r v a t s k o g k r a l j a (Siš ić n a r a v n o mis l i p r o t i v S lavca) . K a k o se A m i k o v G i o v i n a z z o n a l a z i o u n a d b i s k u p i j i G e r a r d o v o j , S i š i ć misl i d a j e n a d b i s k u p G e r a r d s a m s v j e t o v a o d a l m a t i n s k i m g r a d o v i m a d a p o z o v u N o r m a n e . A l i , » v e o m a j e v j e r o j a t n o i t o , d a j e k o d t o g a u č e s t v o v a o i s a m p a p a G r g u r V I I , j e r se m o r a k a o s i g u r n o d r ž a t i , d a j e l e g a t s t a j a o u s a o b r a ć a j u s p a p o m u v r i j e m e svo je mis i j e .« U p r i l o g svo jo j p r e t p o s t a v c i S i š i ć n a v o d i A m i kov po loža j 1074. g o d . k a d se » o p e t os j ećao n e z a v i s n i m g o s p o d a r o m , j e r i zopa-ćen j em v o j v o d e R o b e r t a G u i s k a r d a (u m a r t u 1074.) b j e š e o n o d r i j e š e n od s v a k e p o k o r n o s t i s p r a m s v o g a l e n s k o g a g o s p o d a r a š to g a j e d a b o m e u j e d n o i p r i b l i žilo G r g u r u V I I . « 1 4 2

O v e S i š i ć e v e p r e t p o s t a v k e u č v r s t i o j e G. P r a g a ( k a k o je s p r i j e d a p o k a z a n o ) , t a k o d a z a i s t a d a n a s s m i j e m o z a s t u p a t i m i š l j e n j e d a j e r i m s k i b i s k u p o b n o v i o svoje p r i j e d l o g e o t o m e d a n a k o n u k l a n j a n j a h e r e t i č k o g h r v a t s k o - d a l m a t i n s k o g k r a l j a p o s t a v i n a i s p r a ž n j e n o p r i j e s t o l j e s v o g a k a n d i d a t a . R a z u m i j e se , » a u c t o -r i t a t e a p o s t o l i c a « !

S t o g a G. P r a g a n i j e i m a o p r a v o s a m o t a d a k a d j e d o k a z i v a o d a j e A m i k o p a p i n v i t e z i k a o t a k a v n j e g o v » b r a c h i u m s a e c u l a r e « , d a k l e n j e g o v a » s v j e t o v n a četa«, n e g o i t a d a k a d j e r a š č i š ć a v a o p i t a n j e t o b o ž n j e g p r v o g č u d a r a p s k o g zaš t i t n i k a i s v e c a sv . K r i s t o f o r a . V id j e l i s m o d a j e P r a g a n a š a o u i s t i n u p r i h v a t l j i v o d g o v o r n a p i t a n j e k a k o j e m o g u ć e d a se r a p s k a s v e t k o v i n a » p r v e p o b j e d e « slavi is t i d a n k a d j e n o r m a n s k a m o r n a r i c a p o b i j e d i l a h r v a t s k o g v l a d a r a , i a k o je za t u p o b j e d u b io z a s l u ž a n n o r m a n s k i z a š t i t n i k sv . N i k o l a , a n e r a p s k i svetac sv. K r i s t o f o r . P r a g i n a d a l j e p r i p a d a z a s l u g a d a je u p o z o r i o n a i s p r a v u k e -s a n s k e o p ć i n e iz 1071. g o d . i z v a d i v š i iz n j e p o d a t k e ko j i se o d n o s e n a h r v a t s k o -- n o r m a n s k u b o r b u p r e d Č a s k o m ili N o v a l j o m .

O s t a l o n a m j e n a ć i p o m o g u ć n o s t i o d g o v o r n a p i t a n j e k a k o se m o g l o dogodi t i d a j e A m i k o z a r o b i o Z v o n i m i r a u p r a v o k o d o t o k a P a g a ili t o č n i j e k o d K e s e ( d a n . Ć a s k a ) , k o j a j e u Z v o n i m i r o v o v r i j e m e b i la p o s e b n a i to n e m a l a d a l m a t i n s k a o p ć i n a !

K a d s a m p r e d t r i d e s e t g o d i n a u h a b i l i t a c i o n o j r a d n j i r a s p r a v l j a l a o » F a l s i f i k a t i m a u p o v i j e s t i P a g a « , 1 4 3 .n i lo m i se o p r a v d a n i m d a m e đ u g r u b e r a p s k e fa l s i f ika te u b r o j i m i s p r a v u k e s e n s k e o p ć i n e iz 1071 . g. U n jo j m i se t a d a činilo g o t o v o s v e t o l i k o s u m n j i v i m d a s a m o g o r č e n o z a k l j u č i l a k a k o j e » b i t n i sad rža j ove l i s t i n e p o t p u n i n e s m i s a o « . 1 4 4 Š t o v i š e , j e d a n od m o j i h n a j j a č i h d o k a z a bila j e t v r d n j a , k o j a se u i s p r a v i p o n a v l j a , d a j e s p o m e n u t a o p ć i n a » c o m u n i t a s « , izraz ko j i j e u d o b a n a r o d n e d i n a s t i j e n e p o z n a t . S m a t r a l a s a m t a k o đ e r d a k e -s a n s k a o p ć i n a n i j e m o g l a p o s j e d o v a t i s a m o s t a n sv. P e t r a , š to n a r a v n o n i j e b i l o točno. T a k o se d o g o d i l o d a m e m l a d e n a č k a s t r o g o s t i p r e v e l i k a k r i t i č n o s t p r e m a i z v o r n o m m a t e r i j a l u t o l i k o d a l e k o o d v e l a d a n i s a m i m a l a s t r p l j i v o s t i iz ove

1 4 2 N. d j . , s t r . 550. Ma vidi p r v i d io koj i j e p o d n a s l o v o m »Rapsk i falsifikati« š t a m p a n u Z b o r n i k u

I n s t i t u t a za h i s t , n a u k e u Z a d r u 1955, s t r . 37—57. 1 4 4 N. dj . , sitr. 48.

181



i s p r a v e , k o j a j e z a i s t a f a l s i f ika t , i z v a d i t i o n e p o d a t k e ko j i su o d r a ž a v a l i h i s to r i j s k u s t v a r n n o s t X I s to l j eća n a o t o k u P a g u ! P o k u š a t ću n a d o k n a d i t i t a j mla d e n a č k i p r o p u s t d a n a s i n a t a j n a č i n n a s t o j a t i d a i s p r a v i m o n o š to s a m p r e d t r i d e s e t g o d i n a p r o p u s t i l a u č i n i t i .

N a i m e , u s p o m e n u t o j r a d n j i n i s a m u z e l a , al i n i s a m n i m o g l a u z i m a t i u o b z i r a r h e o l o š k e r e z u l t a t e ko j i su t e k n e d a v n o o tvo r i l i m o g u ć n o s t d a u s r e d n j o v j e k o v n o j K e s i ili K i s i n a z i r e m o n e p o s r e d n o g n a s l j e d n i k a a n t i č k e Cisse . D a k a k o , za t a k a v z a k l j u č a k n e b i b i l o d o v o l j n o s v j e d o č a n s t v o c a r a K o n s t a n t i n a V I I P o r f i r o g e n e t a o i m e n u o t o k a u n j e g o v o v r i j e m e . M n o g o n a m je v a ž n i j i S k o k o v z a k l j u č a k o v r i j e d n o s t i n a z i v a K e s s a V e t e r a n a , k a k o o t o k n a z i v a k n e g i n j a Da-r i j a 1212. g o d . N a i m e , » i z g o v o r k p r e d e za r i m s k o Cis sa«« m o ž e p r e m a S k o k u z n a č i t i s a m o t o » d a se j e i u o v o m g r a d u g o v o r i o s t a r i d a l m a t i n s k i r o m a n s k i d i j a l e k t , ko j i se o d l i k o v a o b a š o v a k v i m i z g o v o r o m o v d j e k a o i u D u b r o v n i k u « . 1 ' ' 5

U p r a v o p r i d j e v v e t e r a n u s ko j i j e u t o m o b l i k u s a č u v a n jo š j e d i n o u r u m u n j s k o m j e z i k u n o v i j e d o k a z d a su t a k o s t a r i r o m a n s k i s t a n o v n i c i K e s e n a z v a l i » s t a r u Cissu« . P r e m a t o m e , i z u z e t n i l i n g v i s t i č k i d o k a z i g o v o r e p r o t i v c a r a K o n -s t a n t i n a V I I i n j e g o v e t v r d n j e d a j e K i s s a n e n a s e l j e n o tok . D r u g i m r i j e č i m a , u p r o s t o r u d a n a š n j e Č a s k e z a d r ž a o se k o n t i n u i t e t n a s e l j e n o s t i , š t o su p o t v r d i l a i n a j n o v i j a a r h e o l o š k a o t k r i ć a . T o č n o j e d o d u š e d a j o š n i s u i z v r š e n a i s k a p a n j a , al i i p a k s t a r o k r š ć a n s k e g r o b l j a n s k e b a z i l i k e u G a j u i J a z u sa s a r k o f a z i m a u o k o lo , k o j e su n a s t a l e n a p e r i f e r i j i N o v a l j e , k a o i os tac i g r a d s k e b a z i l i k e n a svoj n a č i n sv j edoče o ve l i č in i n a s e l j a i o j a k o s t i k r š ć a n s k e z a j e d n i c e n a t o m podr u č j u . B a z i l i k a u N o v a l j i j e p r e m a m i š l j e n j u A . Š o n j e b i l a v r l o v e l i k a j e r je » n j e z i n a a p s i d a g o t o v o d v a p u t a v e ć a od a p s i d e E u f r a z i j e v e b a z i l i k e u P o r e č u « , a p r e m a i s t o m a u t o r u t a k o v e l i k u a p s i d u n i j e i m a l a n i t i g r a d s k a b a z i l i k a u S a l o n i . 1 4 6 U z b a z i l i k u j e b io , p o svoj p r i l i c i , i m a r t i r i j i k r s t i o n i c a . S v e su to raz loz i ko j i su Š o n j u n a v e l i n a z a k l j u č a k d a j e n a p o d r u č j u N o v a l j e u k a s n o j a n t i c i b i lo »ve l i ko i n a p r e d n o n a s e l j e « . 1 4 7 Z a k l j u č a k s k o j i m se l a k o m o ž e m o s loži t i . U t o l i k o v i še š to b a z i l i k e o d a j u » b o g a t s t v o r a z n o l i k o g u k r a s a od m r a m o r a i m o z a i k a « , a u g r a d s k o j baz i l ic i , k a o š to j e p o z n a t o , n a đ e n j e d r a g o c j e n i r e l i k v i j a r ! 1 4 8 S t o g a j e p r e m a m i š l j e n j u Š o n j e K e s a b i l a n a n e k i n a č i n p r e d o d r e đ e n a d a b u d e i b i s k u p s k o s j ed i š t e , p a i s t i a u t o r z a s t u p a g l e d i š t e d a j e V i n d e -m i j e » » e p i s c o p u s s a n c t e ecc les ie cessens i s« (koj i se s p o m i n j e n a c r k v e n o m sabor u u G r a d u 579. god.) s t o l o v a o u l i b u r n s k o j a n e u i s t a r s k o j Cis i , " ' n

Cin i se u i s t i n u d a Š o n j e i m a p r a v o j e r t o š t o k a s n i j e u r a n o m s r e d n j e m vij e k u s t a r a K e s a n e m a s v o g a b i s k u p a v e ć j e n j e g o v o p o d r u č j e p o d j u r d i s d i k c i -j o m r a p s k o g a b i s k u p a , n i j e p r o t u d o k a z i z v a n r e d n o m p o l o ž a j u K e s e u V I st .

1 4 5 S lavens tvo i r o m a n s t v o n a jadraniskim o t o c i m a I, Z a g r e b 1950, s t r . 69—70. 1 4 6 A. Šonje , K a s n o a n t i č k i spomen ic i n a o t o k u P a g u »Perist i l« 24 1981 s t r . 1 4 7 N. dj. , s t r . 17.

15, 17. 1 4 8 A. B a d u r i n a , R a n o k r š ć a n s k i r e l i k v i j a r iz Nova l j e I X K o n g r e s a rheo loga

Jug. , Z a d a r 1972, Ma te r i j a l i X I I , str- 297—318. 1 4 9 Vidi : A. Šon je - n. d j . , s t r . 22—24.

182



S v e t o u p u ć u j e n a z a k l j u č a k d a j e 552. g o d . k a d j e o b n o v l j e n a J u s t i n i j a n o v a v l a s t n a d T o t i l i n o m L i b u r n i j o m , o n a s c j e l o v i t i m p o d r u č j e m , a to znači i sa Zadrom, v r a ć e n a p o d v l a s t g r č k o g a c a r a . B u d u ć i d a se n a c r k v e n i m s a b o r i m a u S a l o n i 530. i 533 . g o d . s p o m i n j u zadarsk i i rapski b i skup , n e m a n i k a k v e s u m nje d a s u o b a p r e l a t a v e ć t a d a d i j e l i l a i z m e đ u s e b e t e r i t o r i j o t o k a P a g a t a k o da j e g r a n i c a b i l a »prastari z id« ko j i se n a l a z i sa s j e v e r n e s t r a n e r u š e v i n e ra -n o r o m a n i č k e c r k v e n a S t o m o r i c i , n e k o l i k o k i l o m e t a r a od N o v a l j e . 1 5 0 I z a t o k a d se 1292. g o d . z a v r š a v a b o r b a i z m e đ u r a p s k e i z a d a r s k e o p ć i n e o k o g r a n i c a , o n d a je R a b l j a n i m a d o s u đ e n » t o t u m L o n u m e t t o t a m N o u a l i a m c u m su i s p e r t i n e n t i i s e t t o t a m C h i s s a m e t Castrum N o u a l e e c u m su i s p e r t i n e n t i i s v s q u e a d predic tos ant iquos m u r o s , q u i d i c u n t u r s a n c t a M a u r i c i a « . 1 5 1

S t o g a n i s a m b i l a u p r a v u k a d s a m 1955. g o d . t v r d i l a d a su R a b i j a n i u b o r b i za P a g išl i t a k o d a l e k o d a s u i zmis l i l i k e s a n s k u o p ć i n u ! D a k a k o , n a k o n 552. god. n i j e b i lo p o s e b n i h r a z l o g a d a se o v a k o v e l i k a kršćanska , a t o z n a č i , p o s v e r a z u m l j i v o , i po l i t i čka organizac i ja n a o t o k u P a g u b r i š e , i a k o o n a n a k o n n e s t a n k a b i s k u p a V i n d e m i j a n i j e i m a l a t o l i k o s n a g e d a se i d a l j e b o r i za o d r ž a v a n j e v l a s t i t e b i s k u p i j e .

N o , za p i t a n j e o k o j e m o v d j e r a s p r a v l j a m o , n a s t o j e ć i o t k r i t i z a š t o se Z v o n i m i r p o s v e m u s u d e ć i s k l o n i o u K e s i , o d l u č n u r i j e č i m a j u n a z i v i za t o n a s e l j e u X I I s t . N a i m e , k a d 1174. g o d . d u ž d S e b a s t i j a n Z i a n i i z d a j e z a d a r s k o m k n e z u R o g e r i j u M a u r o c e n u ( M o r o s i n i j u ) » c a r t a m conces s ion i s« za K e s u , o n d a n a g l a š a v a d a m u d a j e »Castrum K e s s e c u m o m n i b u s su i s h a b e n t i t i i s e t p e r t i n e n t i i s i n t u s e t f o r i s u s q u e a d c a m p u m L o n i s , q u o d es t v e r s u s A r b e s , q u o d q u i d e m Castrum p o s i t u m e s t i n i n s u l a P a g i , q u o d e s t d e i u r e e t p e r t i n e n c i a n o s t r a no-s t r i q u e d u c a t u s « . 1 5 2 D u ž d z a t i m » i n v e s t i r a « k n e z a R o g e r i j a u p o s j e d K e s e » c u m o m n i d i s t r i c h i e t h o n o r e « , k o j i n j e m u p r i p a d a . K a d se 1178. g o d . p r e d z a d a r s k i m n a d b i s k u p o m L a m p r i d i j e m r j e š a v a s p o r i z m e đ u R a b l j a n a i k n e z a R o g e r i j a , o n d a je p r e d m e t s p o r a » c o m i t a t u s i n s u l e K e s s e » ! 1 5 3 K a k o su M a u r o c e n i t a d a i s t j e r a n i iz Z a d r a , R o g e r i j e g u b i p a r n i c u i z a d a r s k i n a d b i s k u p p r e s u đ u j e : Z a d r a n i i R a b -I jani n e k a p o d i j e l e o t o k ! R a b l j a n i ko j i s u t a k o mis l i l i j e d n o s t a v n o i s t j e r a t i M a u r o c e n e iz s v o g a d i j e l a o t o k a , u s t r a j u u n a r u č e n i m s v j e d o č a n s t v i m a d a t i r a n i m 1199. g o d i n o m 1 5 4 n a č in j en i c i d a n j i m a p r i p a d a » i n s u l a Loni c u m t o t a N o -valia«, t v r d n j a k o j o m n a s t o j e zaob ić i n a z i v K e s a s p r o v i d n o m n a m j e r o m d a p o t v r d e k a k o M a u r o c e n i n i s u v e ć v i š e od t r i d e s e t g o d i n a i m a l i š to t r a ž i t i u n j i h o voj po lov ic i o t o k a P a g a . D a s u t a k v i n a p o r i b i l i u z a l u d n i p o k a z u j e n a g o d b a s k l o p l j e n a 1200. g . i z m e đ u k n e z a R o g e r i j a i r a p s k i h p r e d s t a v n i k a u O s o r u o

1 5 0 N. dj . , s t r . 20. 1 5 1 T. S m i č i k l a s , Codex diplomat icuis r egn i CDS VI I , s t r 91—92. 1 5 2 CD I I , s t r . 136. 1 5 3 CD I I , s t r . 152. 1 5 4 CD I I , s t r . 366—368.

183



n o v a l j s k i m s o l a n a m a . 4 5 5 J o š 1203. g o d . 1 5 0 o p r a š t a d u ž d H e n r i k D a n d o l o k n e z u R o g e r i j u s v e d a ć e i p l a ć a n j a k o j a m u j e d u ž a n p l a ć a t i g o d i š n j e pro castro Kesse« , v j e r o j a t n o za to š to j e k n e z p o n o v n o u tvrd io K e s u i to n a v last i t i trošak. N a i m e , n e k i Z a d r a n i n Bol ješa sv jedoč i u V e n e c i j i d a u o n o v r i j e m e k a d j e d u ž d H e n r i k d a o k n e z u R o g e r i j u »Castrum K e s s e c u m o m n i b u s s u i s p e r t i n e n c i i s « , o tok Skerda , » q u e e s t p o s i t a i n c a p i t e i n s u l e M a o n i s , e r a t d e i u r e p e r t i n e n t i a i a m d ic t i c a s t r i K e s s e « . S v j e d o k u j e p o z n a t o i to d a j e k n e z R o g e r i j e o t k a d j e od d u ž d a z a k u p i o » č i t a v k a s t r u m sa s v i m n j e g o v i m p r i p a d n o s t i m a p o n o v n o izgradio s p o m e n u t u u t v r d u « ! Z a t i m n a s t a v l j a : » A n a k o n t o g a su l j u d i iz v e ć spom e n u t o g r a z r u š e n o g Z a d r a z a j e d n o s b r a t o m g o s p o d i n a k r a l j a U g a r s k e razru-šili v eć s p o m e n u t i k a s t r u m « ! 1 5 7

S p o m e n i m o jo š d v a za n a š e p i t a n j e o d l u č n a d o k u m e n t a . P r e m a p r v o m , vjer o j a t n o f a l s i f i c i r a n o m , to j e s t p r e s u d i d u ž d a P e t r a Z i a n a iz 1205. g o d . nas l j ed nic i kneza R o g e r i j a t u ž e r a p s k o g k n e z a I v a n a p o z i v a j u ć i se n a » u n u m p r i u i l e -g i u m c o n t i n e n s i n f e u d u m eis c o n c e s s u m Castrum Chisse c u m su i s p e r t i n e n -t i i s « . 1 5 8 K n e z ih s m e t a u p o s j e d u k e s a n s k o g k n e š t v a . T o m se p r i l i k o m p r v i p u t , k o l i k o j e d a n a s p o z n a t o , r a p s k i k n e z s luži p r o t i v M a u r o c e n a » s t a r i m p o v l a s t i c a m a k o j e su n a č i n j e n e u v r i j e m e K r e š i m i r a , k r a l j a H r v a t s k e « . D u ž d u t a d a , to j e s t 1205. god . , n i j e s t a lo do M a u r o c e n a i želi z a š t i t i R a b l j a n e t e z a t o p r e s u đ u j e u n j i h o v u korist .

Al i , d r u g i d o k u m e n t , u g o v o r i z m e đ u k n e g i n j e D a r i j e i n j e z i n i h s i n o v a Rob e r t a i P e t r a s r a p s k o m o p ć i n o m (iz 1212. g o d . ) b 0 g o v o r i o s a s v i m d r u g a č i j i m o d n o s i m a : D a r i j a obeća j e R a b l j a n i m a , u svo je i m e i u i m e s v o j i h s i n o v a d a će i m d o p u s t i t i u k o l i k o i z a b e r u n j e z i n a s ina R o b e r t a za s v o g a k n e z a d a u ž i v a j u »omnia iura et raciones q u o s i p s a h a b e t in K e s s e V e t e r a n a 1 6 0 c u m o m n i b u s a d earn p e r t i n e n t i b u s « , al i u z u v j e t d a o p ć i n a u ž i v a n j e z i n e p r i h o d e na P a g u s a m o

1 5 5 CD I I , s t r . 346. (Da sa l e d e sai inis d e Noval ia« . U p r a v o činjenica, d a se j o š u X I I s t . i n a s e l j e i Utvrda naz iva ju Kesa ili Kisa, a n ikad Novalja, govor i u pr i log p r e t p o s t a v c i d a j e s t a r a o p ć i n a z a d r ž a l a i s t a r o r i m s k o ime . N o v a l j a j e d a k l e n o v o nase l j e n a s t a l o bez s u m n j e n a krčevini! Uds t a lom, već j e Skok (n. dj . , s t r . 68) o d b i o k a o n e p r i h v a t i j i v p r i j ed log e t t a o i o g a d a se n a s t a j a n j e nac iva N o va l j a p r o t u m a č i p r i d j e v o m navališ, t o b o ž e zibog t o g a š to se k o d toga mje s t a o d r žala n e k a p o m a r s k a b i t k a u ant ic i . P o t v r d u mi š l j en ju da j e r i j eč o n o v i m n a s a d a m a n a krčevin i n a l a z i m o u p o t v r d n i c i A l e k s a n d r a I I I za s a m o s t a n sv. Kuz/me i D a m j a n a , gd je se m e đ u os ta l im, kaže : »Sane noual ium vestrorum, q u o d propri is m a n i b u s a u t sumpt ibus colitis s iue de niuitrimentis a n i m a l n i m v e s t r o r u m nulluis a vob ius d e c i m a s p r e s u m a t exiigere.« (CD II , s t r . 155).

1 5 6 CD I I I , s t r . 26. 1 5 7 CD I I I , s t r . 31. I ova j j e d o k u m e n t r ječ i t i d o k a z d a nase l j e i U tv rda j o š

n o s e stalro r imsko ' ime . 1 5 8 CD I I I , s t r . 47. 1 5 9 CD I I I , s t r . 110.

j e o P o n a v l j a m o za S k o k o m : u p r a v o ovaj naz iv Kessa Veterana sv jedoči d a se opć ina ili g r a d na m j e s t u s t a r e Gisse još u X I I I s t . naz iva o n a k o k a k o su ga prozva l i romansfcj stanovnici ko j i su u r a n o m s r e d n j e m v i j eku nas t av i l i ž ivot u i s t o m s t a r o m nase l ju .

184



t a k o d u g o d o k n j e z i n s in b u d e r a p s k i k n e z . Nase l i l i i k n e z R o b e r t n e k o g a n a P a g u , s a m će i u ž i v a t i p r i h o d e od n o v i h n a s e l j e n i k a . N a d a l j e , k a d k n e z p o đ e na P a g , R a b l j a n i su d u ž n i n j e m u i n j e g o v o j p r a t n j i d a t i r u č a k » p r o r e c o r d a t i o n e t e n u t e e i u s d e m p e r t i n e n c i e concesse .« U u g o v o r u se d o d a j e d a će R a b l j a n i m o ć i u ž i v a t i t a k o d u g o » p r e d i c t u m l o c u m K e s s e « d o k b u d u č l a n o v e p o r o d i c e M a u -r o c e n a b i r a l i za s v o j e k n e z o v e .

O v a d r a g o c j e n a s v j e d o č a n s t v a o K i s i ili K e s i do p o č e t k a X I I I st . o m o g u ć u j u n a m v r l o v a ž n e z a k l j u č k e o t o m n a s e l j u i o p ć i n i u r a n o m s r e d n j e m v i j e k u . Prvo, i n a j v a ž n i j e j e s t s v j e d o č a n s t v o d a j e n a s e l j e n a s t a l o n a t l u s t a r e r i m s k e Cisse i d a n i j e b i lo p r e k i d a u ž i v o t u t o g a n a s e l j a u r a n o m s r e d n j e m v i j e k u . Ž ivo t j e t e k a o d a l j e , i a k o po svo j p r i l i c i u z n a t n o s k r o m n i j i m m a t e r i j a l n i m u v j e t i m a . Al i , n i v j e r s k i se ž i v o t u t o m g r a d u n e p r e k i d a n e g o n a s t a v l j a , p a v a l j a p r e t p o s t a v i t i d a j e b io j e d n a k o t a k o ž iv k a o i u o s t a l i m d i j e l o v i m a B i z a n s k e D a l m a c i j e . Z a t o j e s a s v i m r a z u m l j i v o d a su n a o p ć i n s k o m z e m l j i š t u o d n o s n o p o d r u č j u n ica l i s a m o s t a n i k a o š to j e b i o o n a j sv. P e t r a n a I l o v i k u .

D r u g o , ža k e s a n s k u j e o p ć i n u b i l a i s to t a k o v a ž n a č i n j e n i c a d a "je u s p j e l a sve do d r u g e p o l o v i c e X I I s t . zadržat i v las t nad o k o l n i m otoc ima, p r i j e s v e g a Š k a r d o m , M a u n o m i N e u m a m a .

Treće , s i g u r n o s t i z a š t i ć e n o s t d a j e n a s e l j u i u r a n o m s r e d n j e m v i j e k u izv r s t a n g eogra f sk i po loža j , a l i i u t v r d e k o j e su g a b r a n i l e . I k a o š to j e N o r m a -ri ima b io g l a v n i cilj k e s e n s k i k a s t r u m oko k o j e g a su se v r l o v j e r o j a t n o v o d i l e na jžešće b o r b e sa Z v o n i m i r o m . T a k o j e i A n d r i j a A r p a d o v i ć n a k o n č e t v r t o g k r i ž a r s k o g r a t a s r u š i o k é s e n s k i k a s t r u m k a k o bi o s v e t i o m l e t a č k o r u š e n j e Z a d r a , L a k o j e m o g u ć e d a su N o r m a n i t a k o t e m e l j i t o r a z o r i l i k e s e n s k u u t v r d u d a o n a sve d o d r u g e p o l o v i c e X I I st . n i j e b i l a p o s v e p o p r a v l j e n a , p a j e to u č i n i o t e k k n e z R o g e r i j e k a d j e z a k u p i o od V e n e c i j e k e s a n s k o k n e š t v o . S t o g a n i j e ne o p r a v d a n z a k l j u č a k d a se Z v o n i m i r p o v l a č i n a n a j s i g u r n i j u u t v r đ e n u točku svoje D a l m a t i n s k e m a r k e ili t o č n i j e s v o j e g a kra l j evs tva D a l m a c i j e u u v j e r e n j u da će o d a t l e p o č e t i l a k š e b o r b u p r o t i v Z a d r a i o s t a l i h g r a d o v a D o n j e D a l m a c i j e koji n i s u h t j e l i p r i s t a t i u z n j e g a i p r i h v a t i t i n j e g o v u v l a s t . U toj ga n a m j e r i s p r e č a v a j u N o r m a n i ko j i g a o d v o d e u z a r o b l j e n i š t v o .

I n a p o k o n če tvr to , v a l j a t r a ž i t i r a z l o g z b o g k o j e g a se P a g u Z v o n i m i r o v o v r i j e m e p r e t v a r a u » g l a g o l j a š k o g n i j e z d o « . V e ć j e P . S k o k o d a v n o i s t i cao d a P a g u » t o p o n o m a s t i č k o m p o g l e d u i d e u i s t i r e d sa C r e s o m i L o š i n j e m , t. j . o v d j e i m a s a m o n e z n a t a n b r o j s t a r i h r o m a n s k o - d a l m a t i n s k i h n a z i v a z a k o n f i g u r a c i j u oba le i t e r e n a , za r t o v e , u v a l e , o b r a đ e n e čes t i ce i u z v i s i n e . « 1 6 1 N o , i t o p o n i m i ro m a n s k o g a p o d r i j e t l a n e g o v o r e o r o m a n s k o m , n e g o s l a v e n s k o m s t a n o v n i š t v u o t o k a j e r , k a k o S k o k t v r d i , s p o m e n u t e su t o p o n i m e S l a v e n i » p o s u d i l i « od Rom a n a . 1 6 2

1 6 1 S l avens tvo i romanstvo . , s t r . 70. 1 0 2 N. d j , s t r . 71.

185



D r u g i m r i j e č i m a , i s t i on i r az loz i ko j i su d a l m a t i n s k o s v e ć e n s t v o p o t a k l i d a za svo je v j e r n i k e i zbor i » M e t o d o v u d o k t r i n u « ili s l a v e n s k i l i t u r g i j s k i j e z i k , da l i su p o v o d a i k e s a n s k o m s v e ć e n s t v u d a u v e d e , n j e g u j e i b o r i se za s l a v e n s k i lit u r g i j s k i j e z ik . U t o m su u s p j e l i č in i se u t o l i k o p r i j e š to d o n j i h o v a o t o k a , v je r o j a t n o , n i j e t a k o s n a ž n o d o p i r a o k a m a l d o l j a n s k i p o k r e t . O s l a v e n s k o m j e z i k u i p i s m u sv jedoč i n a svo j n a č i n i s p o m e n u t a i s p r a v a k e s a n s k e o p ć i n e iz 1071. g o d . u k o j o j za o t o k S u š a k n i j e u p o t r e b l j e n l a t i n s k i ob l ik S a n s e g o , n e g o s l aven sk i S a n s i c o v o ! 1 6 3 Z a t o j e K e s a V e t e r a n a b i l a , č in i se , u i s t i n u u d r u g o j po lovic i X I s t . » g l a g o l j a š k o g n i j e z d o « k o j e se o g o r č e n o b o r i l o p r o t i v r e formis ta i l i papista u s u s j e d n o j z a d a r s k o j c r k v i . T à p a p i s t i č k o j e p o d r u č j e p o č i n j a l o s v e g a ne k o l i k o k i l o m e t a r a od n j i h o v a g r a d a , i za v e l i k o g a b e d e m a ko j i j e č in io s t o l j e t n u , a m o ž d a i t i s u ć l j e t u g r a n i c u i z m e đ u n a j v e ć i h k v a r n e r s k i h o t o k a i z a d a r s k o g k o p n a .

4. Druga Gerardova mis i ja u Dalmaci j i

O o v o m d r u g o m G e r a r d o v o m p o s l a n s t v u u D a l m a c i j i s a z n a j e m o p o s v e s l u č a j n o . N a i m e , d a n i j e b i l o , k a k o s m o n a p r i j e d v i d j e l i , s u k o b a i z m e đ u o p a t a sv . K r š e v a n a P e t r a i z a d a r s k o g b i s k u p a S t j e p a n a o k o c r k v i c a u Te la -šćicd i d a G e r a r d n i j e v r l o v j e r o j a t n o s a m d a o n a l o g d a s e u s a m o s t a n s k o m s k r i p t o r i j u n a p i š e i s p r a v a o p r e s u d i , n e b i s m o m n o g o z n a l i o n j e g o v o j »zims k o j m i s i j i « 1075. g o d . G e r a r d j e d o š a o u n a š e k r a j e v e u s t u d e n o m i t a d a j e o d r ž a o , k a k o ć e m o v i d j e t i dva crkvena sabora, j e d a n u S p l i t u i d r u g i u S o l u n u . B u d u ć i d a j e o p a t s a m o s t a n a sv . K r š e v a n a d o n i o n a s a b o r T e u z o v u p r e s u d u iz 1060. god . , G e r a r d z a p o v j e d a z a d a r s k o m b i s k u p u S t j e p a n u d a o p a t u v r a t i p o s j e d i o d m a h g a u v e d e u n j e g a . 1 6 4

M e đ u t i m , G e r a r d o v a i s p r a v a i z d a n a n a c r k v e n o m s a b o r u u S p l i t u n i j e j e d i n o s v j e d o č a n s t v o o d r u g o j m i s i j i s i p o n t s k o g a n a d b i s k u p a u D a l m a c i j i . J e r k a k o G e r a r d r e č e , n j e g o v g a j e g o s p o d a r p o s l a o »u o n e s t r a n e « , p a j e t a k v o d o s t a n e o d r e đ e n o i z r a ž a v a n j e u p u ć i v a l o n a z a k l j u č a k d a G e r a r d n i j e i m a o pos l a s a m o u d a l m a t i n s k i m g r a d o v i m a . I do i s t a . K a d T o m a A r h i đ a k o n u svojo j Sa lon i tanskoj p o v i j e s t i 1 6 5 op i su j e d o l a z a k G r g u r a V I I n a p a p i n s k u s t o l i c u , o d m a h n a k o n t o g a o p i s a d o d a j e : o n j e d a k l e p o s l a o »u d a l m a t i n s k e s t r a n e « č a s n o g m u ž a s i p o n s k o g n a d b i s k u p a Girarda k o g a j e s p l i t s k i n a d b i s k u p v e s e l o i č a s n o p r i m i o . G i r a r d j e , p r i č a d a l j e T o m a , p o z v a o s v e s u f r a g a n e s a l o n i t a n s k e m e t r o p o l e i k a d su s t ig l i , p r o u i n c i a l e m c u m e is s i n o d u m apud S a l o n a m d e b i t a m a t u r i t a t e c e l e b r a u i t . « P r e m a T o m i n u p i s a n j u n a t o m s u s o l i n s k o m s a b o r u p r i s u t n i o v i s u f r a g a n i s p l i t s k e c r k v e : n a j p r i j e s a m n a d b i s k u p Lovro , z a t i m » d r u g i n a k o n n j e g a zadarski b i s k u p S t j epan« , n a d a l j e I v a n T r o g i r s k i , F o r m i n N i n s k i , G r g u r R a p s k i , T e o d o z i j e B e l g r a d s k i , G r g u r

1 6 3 N . d j . , s t r . 46. 1 6 4 D o c u m e n t a , s t r . 99; CD I, s t r . 136—137. 1 6 5 T h o m a s , s t r . 53.

186



Hrvatski , Baz i l i j e Osorski i n e k i d r u g i . N a t o m je s a b o r u , n a s t a v l j a T o m a , u s p o s t a v l j e n a n i n s k a b i s k u p i j a . U m e đ u v r e m e n u j e G i r a r d , k a k o d a l j e p i š e T o m a , z a b o r a v k a u S p l i t u p u s t i o iz z a t v o r a s v e ć e n i k a V u l f a k o j i j e s j e d i o o n d j e d v a n a e s t g o d i n a . 1 6 0

P r e m a t o m e , i T o m a z n a d a j e G e r a r d o d r ž a o dva s a bo ra : j e d n o g a u S o l i n u i d r u g o g a u S p l i t u .

A k o g l e d a m o k o g a s v e G e r a r d p o z i v a n a s a b o r u S o l i n , o n d a ć e n a m se n a m e t n u t i z a k l j u č a k d a p o s l a n i k n a m j e r n o o d a b i r e hrvatsk i pol i t ički teritorij k a k o b i se n a s a b o r m o g l i u p u t i t i n e s a m o b i s k u p i iz h r v a t s k o g kral j e v s t v a ( h r v a t s k i i b e l g r a d s k i ) , n e g o i s i zmat ičk i p r e l a t i k a o š to su G r g u r iz Raba i B a z i l i j e iz O s o r a ! V e ć s a m a č i n j e n i c a d a s u se s p o m e n u t a d v o j i c a u s u d i l a d o ć i n a s o l i n s k i isaibor d o k a z o m j e d a s u s e n a R a b u i O s o r u b i t n o p r o m i j e n i l i o d n o s i i d a s u o n d j e m j e s t o » c a r e v a č k i h « p o s t a v l j e n i » p a p i s t i -čki« p r i s t a š e . D r u g i m r i j e č i m a , m j e s t o D o m a n e , b i s k u p a k o j i se o p r o n o r -m a n s k o j o p s a d i g r a d a R a b a , p o s t a v l j e n j e Grgur , p a j e R a b t a k o đ e r i z g u b l j en z a p r o t u r e f o r m n i p o k r e t . S l i č n o s e m o r a l o d o g o d i t i i n a O s o r u , g r a d u iz k o j e g a j e n e k o ć m o r a o b j e ž a t i L o v r o k o j i j e k a s n i j e i z a b r a n z a s p l i t s k o g n a d b i s k u p a . N o v i o s o r s k i b i s k u p j e B a z i l i j e , p r i s t a š a d a k a k o G r g u r a V I I , k o j i s e o d a z i v a p o z i v u i d o l a z i u S o l i n . O r a s p o l o ž e n j u b e l g r a d s k o g b i s k u p a T e o d o z i j a n e m o ž e m o n i š t a r e ć i s o b z i r o m n a t o d a n a s p l i t s k o m s a b o r u b o r a v i b e l g r a d s k i b i s k u p P r e s t a n c i j e , p a j e m o ž d a m o g u ć e d a n j i h d v o j i c a n i s u z a s t u p a l a i s t u p o l i t i k u . N a i m e , s t j e č e s e d o j a m , k a k o ć e m o v i d j e t i , d a s e n a s p l i t s k o m s a b o r u p r e l a t i k o j i n i s u b i l i s k l o n i p r i h v a t i t i Z v o n i m i r a z a svoga v l a d a r a .

P r e m a t o m e , n a o v a j ili o n a j n a č i n n e k i s h i z m a t i č k i b i s k u p i s u p o d d o j m o m Z v o n i m i r o v e s u d b i n e i p a k p r i s t a l i n a r a z g o v o r s p o s l a n i k o m G r g u r a V I I . V i š e j e n e g o v j e r o j a t n o d a s e g l a v n i r a z g o v o r k r e t a o o k o n o v o g a k a n d i d a t a z a p r i j e s t o l j e , d a k l e r a z g o v a r a l o s e o t o m e t k o ć e n a s l i j e d i t i z a r o b -Ijevstva ( h r v a t s k i i b e l g r a d s k i ) , n e g o i » s h i z m a t i č k i « p r e l a t i k a o š to su G r g u r d a p r i s t a n u u z Z v o n i m i r a b i l a u s p o s t a v a n i n s k e b i s k u p i j e . D a k a k o , s a d a u n u t a r h r v a t s k o g p o l i t i č k o g t e r i t o r i j a . I n i n s k a b i s k u p i j a k o j a j e , k a o š t o j e p o z n a t o , 928 . g o d . b i l a u k i n u t a , v r a ć e n a j e u ž i v o t i v e ć n j e z i n b i s k u p F o r -m i n s j e d i m e đ u p r e l a t i m a n a s o l i n s k o m sa lbo ru . S t o g a u s p j e h k o j i G e r a r d p o s t i ž e u S o l i n u i n i j e t a k o m a l e n : u z G r g u r a V I I s u n a p o k o n p r i s t a l i i d v o j i c a n e k a d a š n j i h h e r e t i č k i h b i s k u p a t a k o d a s e r e f o r m n o m p a p i n s t v u o p i r e još j e d i n o krčki b i s k u p !

S v a j e p r i l i k a d a k l e d a s u o s o r s k i , r a p s k i , b e l g r a d s k i i h r v a t s k i b i s k u p p r i s t a l i n a G e r a r d o v p r i j e d l o g d a s e Z v o n i m i r v r a t i u D a l m a c i j u , a l i d a s e u i s t o v r i j e m e i p o n o v n o p o p n e n a K r e š i m i r o v o p r i j e s t o l j e .

S o l i n s k i s a b o r j e s a z v a n i z v a n z i d i n a D i o k l e c i j a n o v e p a l a č e n a j v j e r o j a t n i j e z a t o š t o s p o m e n u t a č e t v o r i c a b i s k u p a n i s u h t j e l a p o ć i u S p l i t . R a z u -

166 T h o m a s , s t r . 54».

187



m i j e s e d a j e u S o l i n b i o p o z v a n i n a d b i s k u p L o v r o j e r j e n j e g o v a d u ž n o s t k a o m e t r o p o l i t e d b i l a s a z i v a t i c r k v e n e k o n c i l e n a v l a s t i t o m c r k v e n o m p o d r u č j u . N j e g a s e t a k o đ e r m o r a l o p i t a t i p r i s t a j e l i n a u s p o s t a v u n i n s k e b i s k u p i j e , j e r s e o n u k r a j n j o j l i n i j i m o g a o p r o t i v i t i t a k v u p r i j e d l o g u .

Ri ješdvš i s o l i n s k o r a s p r a v l j a n j e n a n a j b o l j i m o g u ć i n a č i n G e r a r d o d l a z i u S p l i t k a m o t a k o đ e r p o p a p i n o j že l j i s a z i v a » s v e t i s i n o d « . T e š k o j e u s t a n o v i t i t k o s e s v e o s i m L o v r e o d a z i v a p o z i v u , j e r u G e r a r d o v o j s p o m e n u t o j p r e s u d i u k o r i s t s a m o s t a n a sv . K r š e v a n a s p o m i n j u s e u z L o v r u s a m o j o š t r o g i r s k i b i s k u p Ivan i b e l g r a d s k i Pres tanc i je .

M e đ u t i m , t e š k o j e p o v j e r o v a t i d a j e u S p l i t u n a s a b o r u o s t a l o s v e n a r j e š a v a n j u c r k v e n i h p i t a n j a ili c r k v e n i h s p o r o v a . Z a t o n a m s e č i n i v i š e n e g o o p r a v d a n a p r e t p o s t a v k a d a j e G e r a r d i o n d j e p o s t a v i o n a j v a ž n i j e p i t a n j e k o j e j e i D a l m a t i n c e m o r a l o z a n i m a t i , n a i m e , gorući p r o b l e m v l a d a r a ! N i j e li v i š e n e g o log ična p r e t p o s t a v k a d a j e G r g u r V I I t a d a p o v j e r i o G e r a r d u tajni zadatak da svi da lmat insk i biskupi s ložno p r i h v a t e Z v o n i m i r a za v l a d a r a ! J e r j e v a l j a l o v o d i t i r a č u n a o t o m e d a n i s u sv i » r e f o r m n d « b i s k u p i b i l i o d u š e v l j e n i ili t o č n i j e m o g l i b i t i o d u š e v l j e n i s p r i j e d l o g o m d a n a h r v a t s k o - d a l -m a t i n s k o p r i j e s t o l j e d o đ e č o v j e k p r o t i v k o g a s u j o š n e d a v n o r a t o v a l i p o z v a n i N o r m a n i . Z a t o p r i j e d l o g o Z v o n i m i r u k a o n o v o m v l a d a r u k o g a ć e »uves t i« u k r a l j e v s t v o G r g u r V I I m o r a d a j e n a s p l i t s k o m s a b o r u , i z a z v a o ž e s t o k e r a s p r a v e i n i j e i s k l j u č e n o d a uopće ni je j e d n o g l a s n o p r i h v a ć e n ! Oči to se d a l m a t i n s k i p r e l a t i na čelu sa n a d b i s k u p o m L o v r o m n i s u složili s G e r a r d o v i m p r i j e d l o g o m d a i m Z v o n i m i r b u d e v l a d a r . O t p o r k o j i j e p r u ž i o L o v r o o v a j p u t a r e f o r m n o m R i m u b i o j e t a k o ž e s t o k i o d l u č a n d a j e n j e g o v e p o s l j e d i c e o s j e t i o Z v o n i m i r i t a d a k a d s e p o p e o n a h r v a t s k o - d a l m a t i n -sko p r i j e s t o l j e : Spl ićani p r e d v o đ e n i s v o j i m n a d b i s k u p o m n i su n ikad htjel i priznati Zvonimira za v l a d a r a ! 1 0 7

S t o g a t a j n a m i s i j a n a d b i s k u p a G e r a r d a s v r š a v a p o l o v i č n i m u s p j e h o m : o n u s p j e v a u S o l i n u , a l i d o ž i v l j a v a p o t p u n i n e u s p j e l u S p l i t u i m o r a j a v i t i s v o m e g o s p o d a r u , v r a ć a j u ć i s e u R i m , d a n i j e u s p i o p r e d o b i t i z a s v o j p r i j e d l o g n a j o d l i č n i j e g d a l m a t i n s k o g p r e l a t a !

U p r i l o g n a š o j p r e t p o s t a v c i d a j e G e r a r d o v a m i s i j a s t v a r n o b i l a t a j n a i d a n i j e n a s a b o r u m o g a o o b j a v i t i k a k o ć e r a s p r a v l j a t i u p r v o m : r e d u o n o v o m v l a d a r u , s v j e d o č e p o s l a n i k o v e v l a s t i t e r i j e č i o c i l j u s p l i t s k o g s a b o r o v a n j a . O n t v r d i d a j e d o š a o u č v r š ć i v a t i i s t i n u ( f i r m a n s v e r a ) , p r o k l i n j a t i n e d o p u š t e n o ( e x e c r a n s i l l i c i t a ) i o d b a c i t i l a ž n o ( r e s p u e n s f a l s a ) . 1 6 8 T a k a v p r i l i č n o n e o d r e đ e n p r o g r a m k o j e m u j e p o s l a n i k n a r a v n o m o g a o d a t i s a d r ž a j

167 V. N o v a k — P. Skok , S u p e t a r s k i k a r t u l a r , s t r . 213. U da tac i j i fumdacijske i sp rave Z v o n i m i r j e s a m o h r v a t s k i k r a l j ! « T e m p o r i b u s q u o q u e d o m n i Laurent i ' . uenerabi l i s S p a l a t i n e sedis a rch iep i scop i , regi C h r o a t o r u m S u i n i m i r i , nec non Valizze prioris .«

1 6 8 D o c u m e n t a , s t r . 99; CD I, s t r . 136.

188



k a k a v j e h t i o b i l o j e p o n a š e m m i š l j e n j u t e k p o k r i ć e za t a j n u m i s i j u o k o j o j s m o g o r e g o v o r i l i .

N o , g l e d a l i n a s p l i t s k i s a b o r n a o v a j i l i o n a j n a č i n , o s t a j e n e p r i j e p o r n a č i n j e n i c a d a s e n a d b i s k u p L o v r o n i j e d a o n a g o v o r i t i n a t o d a h e r e t i č k o g , t a d a j o š z a t v o r e n o g k r a l j a Z v o n i m i r a p r i z n a z a v l a d a r a , p a m a k a r g a p r e d laže i s a m G r g u r V I I .

5 . Z v o n i m i r o v i p r o t i v n i c i o b e ć a v a j u d u ž d u D o m i n i k u S i l v i j u d a n e ć e v i š e d o v o d i t i N o r m a n e u D a l m a c i j u .

P r e m d a j e o b e ć a n j e n e k i h d a l m a t i n s k i h g r a đ a n a d a n o d u ž d u D o m i n i k u 8. v e l j a č e 1076. g o d . 1 6 9 s a č u v a n o t e k u p r i j e p i s u iz X V I s t . n e m a n i k a k v e s u m n j e d a j e v j e r o d o s t o j n o d d a s v j e d o č i o n e k i m p r o m j e n a m a u D a l m a c i j i u p o č e t k u 1076. g o d .

S p o m e n u t e j e p r o m j e n e , s u d e ć i p o s a d r ž a j u » p r o m i s i j e « i z a z v a o — Biz a n t . N a i m e , d o š a v š i u D a l m a c i j u , d u ž d D o m i n i k p l o v i n a j p r i j e d o S p l i t a gd je p o z i v a p r e d s e b e s p l i t s k e o d l i č n i k e . T a k o do laz i p r e d n j e g a n a j p r i j e p r i o r V a l i z a , a l i n e s a m , j e r u z t r i b u n a G a u d i n a s n j i m su i d e v e t o r i c a Spl i ć a n a . D u ž d j e o č i t o z a h t i j e v a o i p r e d s t a v n i k e s p l i t s k i h g r a đ a n a , p a j e n o t a r P e t a r z a p i s a o d a s u p r i o b e ć a n j u b i l i i « u n i v e r s i c o n e i v e s m a i o r e s e t m i n o res« .

P r e d s t a v n i š t v o T r o g i r a j e s l i čno s a s t a v l j e n o . Do laz i p r v o t r o g i r s k i p r i o r Vi ta l , uz n j e g a su t a k o đ e r d e v e t o r i c a o d l i č n i h g r a đ a n a ( j e d a n od n j i h j e a r h i đ a k o n S a b a c i j e ) , a l i i » c u n c t i c u m c i v e s « .

Z a d a r s k i p r i o r K a n d i d do laz i u p r a t n j i s u c a M a d i j a S e g e i d e s e t o r i c e o d l i č n i k a »sa s v i m g r a đ a n i m a « .

S l i č n a se s k u p i n a u p u t i l a p r e d d u ž d a i iz B e l g r a d a . P r e d v o d i j e p r i o r b e l g r a d s k i D o m i n i k J u s t , u z n j e g a j e b i s k u p o v b r a t G r g u r i p e t o r i c a o d l i č n i k a t e » o m n e s c o n e i v e s n o t r e c i v i t a t i s « .

P r e m a t o m e , d u ž d p o z i v a p r e d s e b e p r e d s t a v n i k e s v j e t o v n e v l a s t i u p r v o m r e d u p r i o r e iz S p l i t a , T r o g i r a , Z a d r a i B e l g r a d a k a k o b i oč i to s n j i m a raz g o v a r a o o n e k o m p r o b l e m u . J o š n e z n a m o z a š t o su se s k u p i l i , a l i po nas lo v i m a k o j e d u ž d D o m i n i k nos i m o ž e m o l a k o r a z a b r a t i d a j e m l e t a č k o g v la d a r a p o s l a o B i z a n t . J e r D o m i n i k nos i n a s l o v » d u x V e n e c i e e t D a l m a c i e « , a u s t o j e i » i m p e r i a l i s p r o t o p r o h e d r u s « .

M e đ u t i m , o v a j n o v i d u ž d e v n a s l o v » d u x D a l m a c i e « n e b i b i o t o l i k o o d l u č a n z a s t v a r n e p o l i t i č k e o d n o s e i z a o c j e n u D o m i n i k o v e a k c i j e « k a d p r e d s t avn ic i r e č e n i h g r a d o v a n e b i n a z i v a l i D o m i n i k a — s e n i o r n o s t e r J S t o g a n e ć e b i t i s u m n j e d a j e c a r s k i d v o r u g o t o v o b e z i z g l e d n o j s i tuac i j i u D a l m a c i j i

o p u s t i o d u ž d u D o m i n i k u d a u k o r i o n e d a l m a t i n s k e i h r v a t s k e g r a d o v e ko j i s u s e u s u d i l i p r e d n e k o l i k o m j e s e c i p o z v a t i N o r m a n e . N a k o n š t o i h j e u k o -

169 D o c u m e n t a , s t r . 101 (s u p r a v n i m d a t u m o m 8. I I 1076), d o k CD I, s t r . 137—138 p r e b a c u j e po B a r a d i , d a t u m p r e g o v a r a n j a u 1075. god.

189


NADA, KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 2811985. str. 147 — 202

r i o z b o g p o z i v a n j a s t r a n a c a u c a r s k u z e m l j u , d u ž d z a h t j e v a o d p r e d s t a v n i k a s p o m e n u t i h g r a d o v a o v a k a v » p r o g l a s « : » N e k a s e n i t k o o d n a š i h g r a đ a n a n e u s u d i o d d a n a s i u b u d u ć e d o v e s t i u D a l m a c i j u N o r m a n e ili s t r a n c e . « Svej e d n o u č i n i li t a k a v p r i j e s t u p n e k i g r a đ a n i n s ä m i l i s u d j e l u j e u p o z i v u s t r a n a c a . U č i n i li i p a k n e t k o t a k a v z l o č i n , a n e u z m o g n e s e z a k o n i t o i s p r i č a t i , b i t ć e k a ž n j e n s m r ć u i k o n f i s k a c i j o m i m o v i n e . N a n o t a r s k u s u i s p r a v u o t o j » p r o m i s i j i « s t a v i l i r u k o m s v o j e z n a k o v e ( s i g n u m m a n u s ) p r i o r V a l i z a k o j i j e z a m o l i o d a s e i s p r a v a n a p i š e i z a n j i m »svi g o r e n a p i s a n i « . A k o j e v j e r o v a t i d a l j e m t e k s t u k o r o b o r a c i j e , s l i j e d e z n a k o v i n a d b i s k u p a L o v r e k o j i « r a t i f i c o e t c o n f i r m o « , a z a n j i m i m e n a n i n s k o g b i s k u p a F o r m i n a , b i o g r a d s k o g b i s k u p a P r e s t a n c i j a i o p a t a s a m o s t a n a sv . B a r t o l a I v a n a . M e đ u t i m , n o t a r n i j e z a b i l j e ž i o d a s u i o n i r a t i f i c i r a l i »Obećanje« , p a j e l a k o m o g u ć e d a j e t o k a s n i j i p r i p i s . N a i m e , iz t e k s t a j e p r o m i s i j e v i š e n e g o j a s n o d a se d u ž d D o m i n i k n e u s u d i p o z v a t i n a o d g o v o r n o s t n i j e d n o g d a l m a t i n s k o g b i s k u p a , a j o š m a n j e n a d b i s k u p a L o v r u . Š t o v i š e , m e đ u c r k v e n i m d o s t o j a n s t v e n i c i m a k o j i » p o t p i s u j u « o b e ć a n j e n e m a n i t r o g i r s k o g b i s k u p a I v a n a n i z a d a r s k o g b i s k u p a n e p o z n a t a i m e n a ! S m i j e m o li iz t e č i n j e n i c e z a k l j u č i t i d a o n i n e ć e i m a t i n i k a k v a p o s l a s » p r o m i s i j o m « ? A t o m o ž d a d a l j e d o p u š t a z a k l j u č a k d a s u s e o b o j i c a p r e l a t a ( I v a n j e R i m l j a n i n ! ) s l o ž i l a s G r g u r o v o m po l i t i k o m p r i j e s v e g a s G r g u r e v i m p o v e z i v a n j e m s A n t i k o m i n j e g o v i m v i t ezo v i m a . N a p o k o n , u p r a v o b i s k u p t r o g i r s k i I v a n j e d a n j e o d r i j e t k i h p r e l a t a k o j i s e o d a z i v a , k a k o s m o s e m o g l i u v j e r i t i , G e r a r d o v u p o z i v u n a s a b o r u S p l i t .

M e đ u t i m , k a d p o m n o č i t a m o t e k s t o v e » p r o m i s i j e « n e m o ž e m o se os lo b o d i t i d o j m a d a s e n a j o d l i č n i j i g r a đ a n i d a l m a t i n s k i u S p l i t u , T r o g i r u i Z a d r u z a j e d n o s B i o g r a đ a n i m a n i s u o d v e ć p o k a j a l i š t o s u p o z v a l i n o r m a n s k u m o r n a r i c u . D a k a k o , k a d j e v e ć m l e t a č k a m o r n a r i c a d o p l o v i l a d o n j i h n i j e b i l o r a z u m n o o p i r a t i se o v o m n o v o m d a l m a t i n s k o m d u k s u ! Z a š t o m u d a k l e n e b i o b e ć a l i d a s e t a k a v »z loč in« v i š e n e ć e d o g o d i t i k a d i h t a k v o o b e ć a n j e i t a k o n i j e n i š t a s t a j a l o . I u j a v n o j p r e d s t a v i k o j u s u u p r i l i č i l i n a d u ž d e v z a h t j e v n i j e i m bi lo t e š k o z a p r i j e t i t i v l a s t i t i m g r a đ a n i m a ( n u l l u s n o s t r o r u m c i v i u m ) k a z n a m a k o j e ć e i h s t i ć i p o z o v u li s t r a n c e u D a l m a c i j u . K a o d a t a k v o o b e ć a n j e s v j e d o č i d a n i s a m d u ž d n i j e s m i o o p t u ž i v a t i b i l o k o j i o d č e t i r i g r a d a i l i b i l o k o j u g r a d s k u u p r a v u u o v i m g r a d o v i m a . B e z s u m n j e s u sv i p r i o r i i g r a d s k i p r v a c i s l o ž n o p o r i c a l i k r i v i c u , p a s e u k r a j n j o j l in i j i d u ž d m o r a zadovo l j i t i p r e b a c i v a n j e m k r i v i c e n a p o j e d i n e g r a đ a n e optužen ih gradova !

T a k o j e d u ž d e v u s p j e h b i o s t v a r n o s k r o m a n , i a k o j e j a v n a p r e d s t a v a » o d r e k n u ć a « b i l a b e z d v o j b e v r l o s v e č a n a . P r i o r i m a se i č l a n o v i m a g r a d s k e u p r a v e n i j e m o g l o d o k a z a t i d a s u s u d j e l o v a l i p r i p o z i v a n j u N o r m a n a , p a j e d u ž d s k u p a s a z v u č n i m n a s l o v o m d a l m a t i n s k o g du lksa o t p u t o v a o n e o b a v l j ena p o s l a k u ć i . T o č n o j e d o d u š e d a s u p r e d s t a v n i c i o p t u ž e n i h g r a d o v a n a z v a l i d u ž d a svo j im sen iorom a l i š t o m u j e t a k a v n a s l o v k o r i s t i o k a d se g r a đ a n i n i s u o b v e z a l i n i n a k a k v u z a k l e t v u v j e r n o s t i n i t i s u d a l i b i l o k a k v o o b e ć a n j e k o j e b i i h v e z i v a l o u z d u ž d a .

190


NADA, KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

Z a t o j e d a l e k o od h i s t o r i j s k e s t v a r n o s t i t v r d n j a D . M a n d i ć a 1 7 0 d a j e d u ž d D o m i n i k z a u z e o d a l m a t i n s k e g r a d o v e . O t a k v o m u s p j e h u n i j e n i s a m m o g a o s a n j a t i , a l i n i t i b i m u B i z a n t t a k o n e š t o d o p u s t i o . O s i m t o g a , M a n d i ć n i j e z a p a z i o d a s d u ž d e m n e p r e g o v a r a j u sv i d a l m a t i n s k i g r a d o v i , n e g o s a m o o n i k o j i m a s e u p i s i v a l o u g r i j e h d a s u p o z v a l i N o r m a n e .

M e đ u t i m , d o k n a s n e i z n e n a đ u j e d a s u s e p r o t i v Z v o n i m i r a d i g l i Z a d a r , T r o g i r i S p l i t k o j i s u ,se o p r a v d a n o b o j a l i d a ć e i m t a j h e r e t i č k i v l a d a r n a m e t n u t i s v o j u v l a s t , dot i le n i j e t a k o l a k o r a z u m j e t i p o n a š a n j e n e k a d a š n j e K r e š i m i r o v e p r i j e s t o l n i c e , n a i m e , B e l g r a d a . M o ž d a j e i t o b i o o t p o r č o v j e k u k o j i j e n a j p r i j e n a m e t n u t z a b a n a H r v a t i m a , a z a t i m j e o t i m a o i K r e š i m i r o v o k r a l j e v s t v o o s l a n j a j u ć i s e n a c a r a H e n r i k a I V i s v o j e r o đ a k e A r p a d o v i ć e . AH, u p o n a š a n j u b i o g r a d s k o g p r i o r a , a v j e r o j a t n o i b i s k u p a n a l a z i m o p o t v r d u svo jo j p r e t p o s t a v c i d a s p o m e n u t a tri d a l m a t i n s k a grada za jedno s h r v a t s k i m B e l g r a d o m n i su pust i la Z v o n i m i r a na s v o j ter i tori j i z a t o n e s r e t n i » h e r e t i č k i « k r a l j d o č e k u j e N o r m a n e na granic i rapsko-zadarskoga kotara . Dal je n i j e s m i o n i t i m o g a o p o ć i !

D a k l e , a k o j e d u ž d D o m i n i k m i s l i o u v e l j a č i 1076. g o d . i z v u ć i z a s e b e k o r i s t z b o g b u r n i h v r e m e n a u k o j o j s e H r v a t s k a i D a l m a c i j a t a d a n a l a z e , o n d a s e n e u g o d n o i z n e n a d i o , j e r j e u o b j e z e m l j e n a š a o d o s t o j n e p r o t i v n i k e . N j e g o v a z v u č n a t i t u l a ( k o j u j e m o ž d a i s a m u z e o ) n i j e m u d a v a l a n i k a k v u z a k o n i t u p o d l o g u n a o s n o v i k o j e b i d a l m a t i n s k e g r a d o v e p r i m o r a o n a p o k o r n o s t . G r a đ a n i s u g a d o d u š e l i j e p o p r i m i l i i j o š l j e p š e p r e v a r i l i , t a k o d a s u m u o d o č i t o s k u p e š e t n j e d o S p l i t a o s t a l i s a m o — t r o š k o v i .

T a k o j e D o m i n i k o v a » v o j n a « n o v i d o k a z d a u v e l j a č i 1076. g o d . j o š n i j e r i j e š e n o p i t a n j e z a r o b l j e n o g Z v o n i m i r a . Al i , o n a j e u i s t o v r i j e m e i d o k a z d a V e n e c i j a i B i z a n t n e d i r a j u Z v o n i m i r o v u d a l m a t i n s k u m a r k u , t o j e s t o n o p o d r u č j e n a k o j e m j e o n s t v a r n o v l a d a o p r i j e n e g o š t o j e p a o u z a r o b l j e n i š t v o . N e č i n e t o i z v a n s v a k e s u m n j e z a t o š t o s e b o j e d i r n u t i u p o d r u č j e ko je j o š u v i j e k p r i p a d a n j i h o v u n a j v e ć e m n e p r i j a t e l j u — caru H e n r i k u I V !

6. Z v o n i m i r o v a k r u n i d b a u S o l i n u .

P r e m d a n i j e , k a k o n a m s e č i n i , G e r a r d u p o š l o z a r u k o m n a g o v o r i t i Z v o n i m i r o v e p r o t i v n i k e d a g a p r i m e z a s v o g a v l a d a r a , i p a k G r g u r V I I n e o k l i j e v a i s k o r i s t i t i i z v a n r e d n u p r i l i k u k o j a m u s e p r u ž i l a k a d s u N o r m a n i z a r o b i l i h r v a t s k o - d a l m a t i n s k o g k r a l j a . S v a j e p r i l i k a d a s e i s a m Z v o n i m i r ž e l i o r i j e š i t i s u ž a n j s t v a t e j e p o s v o j p r i l i c i G e r a r d p u t o v a o u D a l m a c i j u n a k o n š t o j e p o s t i g n u t s p o r a z u m i i z m e đ u Z v o n i m i r a i G r g u r a V I I . Z v o n i m i r ć e s e o d r e ć i s v o j i h p o l i t i č k i h s a v e z n i k a i p r i s t a š a , p r i z n a t ć e G r g u r a s v o j i m seniorom — u k r u n i d b e n o j z a v j e r n i c i m g a n a z i v a d o m i n u s nos ter papa Gre

170 D. Mand ić , R a s p r a v e i p r i loz i , s t r . 302—308. 171 D o c u m e n t a , s t r . 103—105; CD I, s t r . 139—140 (s p o g r e š n o m g o d i n o m 1075.).

191



g o r i u s ! — a za u z v r a t će m u p a p a p o m o ć i d o v l a s t i u k r a l j e v s t v u H r v a t a i D a l m a t i n a c a .

K a d j e u p o č e t k u 1076. g o d . B i z a n t o d o b r i o m l e t a č k i » p o h o d « u t u i s t u D a l m a c i j u k o j u j e G r g u r o v p o s l a n i k h t i o p r i d o b i t i z a s v o g a g o s p o d a r a , o n d a s e u R i m u n i j e i m a l o v i š e š t o č e k a t i . U o s t a l o m , č i m j e Z v o n i m i r p r i s t a o p o s t a t i p a p i n v a z a l , u g r o ž e n j e n j e g o v p o l o ž a j u D a l m a t i n s k o j m a r k i k o j a s e t a d a j o š u v i j e k u b r a j a m e đ u z e m l j e z a p a d n o g a c a r a i n j e g o v i h p r i s t a š a . P r e g o v o r i i z m e đ u G r g u r a V I I i Z v o n i m i r a z a t o o s t a j u t a j n i , š t o j e u k r a j n jo j l ini j i o m o g u ć i l o z a r o b l j e n o m v l a d a r u d a z a d r ž i svo je n a s l o v e r e x D a l m a c i e i r e x C r o a t o r u m k o j e j e p r i j e z a r o b l j e n a i m a o . O n i su bil i za n e s r e t n o g a v l a d a r a n a j d r a g o c j e n i j a o s n o v a z a p r e g o v o r e s v e l i k i m p a p o m .

K a d j e J . D é e r n e d a v n o p i s a o o o d n o s u G r g u r a V I I i N o r m a n a , 1 7 2 o n d a j e m e đ u o s t a l i m , r a s p r a v l j a o i o t o m e k a k o t r e b a t u m a č i t i Z v o n i m i r o v u zak l e t v u G r g u r u V I I . D é e r s e p i t a j e li z a i s t a Z v o n i m i r o v o k r a l j e v s t v o j e d n o s t a v n o p o d l o ž e n o G r g u r u V I I i n a t o p i t a n j e o d g o v a r a n e g a t i v n o . U p o z o r a v a , n e b a š s a s v i m t o č n o , d a H r v a t s k a i D a l m a c i j a n i s u t a d a , 1076. g o d . , p r v i p u t o d v o j v o d i n e p o d i g n u t e n a k r a l j e v s t v o . Z v o n i m i r j e d o d u š e b i o s a m o d u x p r i j e k r u n i d b e , a l i z a t o j e P e t a r K r e š i m i r I V , k a k o m i s l i , v e ć p r i j e n j e g a b i o k r a l j H r v a t a i D a l m a t i n a c a . U o s t a l o m , n a s t a v l j a i s t i a u t o r , i I v a n X d a j e T o m i s l a v u 925. g o d . » d e n k ö n i g l i c h e n R a n g « , a i A l e k s a n d a r I I u p u ć u j e s v o j e p i s m o «reg i e t e p i s c o p i s D a k n a t i a r u m « . 1 7 3 S l u ž e ć i s e p o d a c i m a iz f a l s i f i c i r a n i h i s p r a v a D é e r s m a t r a d a » G r e g o r s R o l l e w a r a l s o 1076 n u r a u f d i e B e s t e l l u n g d e r P e r s o n b e s c h r ä n k t « , p a p a p i n i j e b i l o d o t o g a d a s e Zvon i m i r u n a m e t n e k a o v r h o v n a v l a s t . O n j e t e k i s p i t i v a o » p o d o b n o s t « k a n d i d a t a i o d l u č i o p o d i j e l i t i Z v o n i m i r u k r a l j e v s k u t i t u l u u p r v o m r e d u z a t o d a t i m e o s i g u r a p r o v o đ e n j e s v o j e r e f o r m e n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i . 1 7 4 U s i tuac i j i k o j a je n a s t a l a 1076. god . a u c t o r i t a s a p o s t o l i c a j e j e d i n a m o g l a odl u č i v a t i m o ž e li Z v o n i m i r p o n o v n o s j e s t i n a s t o l i c u k o j u j e z a r o b l j e n j e m i z g u b i o . R a d i l o s e d a k l e , z a k l j u č u j e D é e r , i o p e t n e s a s v i m t o č n o , o i m e n o v a n j u za k r a l j a . L e n s k i j e o d n o s , p o D é e r u , u č v r s t i o v e z u i z m e đ u p a p e i Z v o n i m i r a t a k o d a j e b i o k a o n e k o d o d a t n o j a m s t v o d a ć e Z v o n i m i r u i s t i n u p r o v o d i t i »ein k i r c h e n t r e u e s u n d r e f o r m f r e u n d l i o h e s R e g i m e n t « . 1 7 5 L e g i t i m i t e t k o j i Z v o n i m i r u d a j e G r g u r V I I u s p j e š n o j e , p r e m a D é e r u z a m i j e n i o ro -đ a č k o p r a v o n a p r i j e s t o l j e , k o j e , k a k o o n m i s l i , Z v o n i m i r n i j e i m a o .

S t v a r a j u ć i t a k v e z a k l j u č k e D é e r , č i n i n a m se , n e v o d i d o v o l j n o r a č u n a o G r g u r e v i m p o l i t i č k i m p l a n o v i m a ko j i su j a s n o doš l i do i z r a ž a j a u s p r i j e d a

1 7 2 P a p s t u m u n d N o r m a n n e u . U n t e r s u c h u n g e n zu i h r e n l e h n s r e c h t l i c h e n u n d kircharapol i t ischen Bez iehungen , S ü d o s t e u r o p ä i s c h e Arbe i t en 76 2, B. I, T. 2, M ü n c h e n 1980, s t r . 53. i d.

1 7 3 P r e m a tome Déer os ta je na d a n a s o d b a č e n o m k r i t e r i j u za k ra l j evsk i n a slov, to j e s t n a t e r m i n u rex . K a d bi nas lov r ex bh od lučan , o n d a b i s m o i T rp i m i r a i n e r e t l j an ske v l ada re od Ber igo ja da l je m o r a l i naz iva t i k r a l j e v i m a !

1 7 4 N . d j . . s t r . 54. 1 7 5 N. d j . , s t r . 55.

192


NADA, KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape .Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

n a v e d e n o m p i s m u d a n s k o m e k r a l j u S v e n u I I . G r g u r s e n i j e , k a k o s e s v a t k o m o g a o u v j e r i t i , n a m j e r a v a o b o r i t i z a c r k v e n u r e f o r m u , v e ć j e s a s v i m o t v o r e n o p i s a o d a d a n s k o g a k r a l j e v i ć a n a m j e r a v a p o s t a v i t i z a v l a d a r a u D a l m a ci j i . D a k a k o , n e z b o g r e f o r m e n e g o Z b o g p o l i t i č k o g s u p a r n i š t v a s v e l i k i m p r o t i v n i k o m c a r e m H e n r i k o m I V . D r u g o j e , r a z u m i j e s e , p i t a n j e k a k a v ć e program p o s t a v i t i G r g u r V I I o n o m e v l a d a r u k o g a p o s t a v i n a p r i j e s t o l j e . Z a r m o ž e o d n j e g a z a h t i j e v a t i d r u g o o s i m u o b i č a j e n a s v o g a r e f o r m n o g p r o g r a m a ?

S a č u v a n a k r u n i d b e n a Z v o n i m i r o v a z a v j e r n i c a 1 7 0 sv jedoč i o p o m n o p r i p r e m l j e n o j p r i r e d b i p o č e t k o m l i s t o p a d a 1076. g o d . k a d j e u S o l i n u z a k a z a n o Z v o n i m i r o v o k r u n j e n j e . Z a d a n k r u n i d b e j e , k a k o j e n a t o u p o z o r i o već D . M a n d i ć , i z a b r a n 8. l i s t o p a d a , k a d se s l av i d a n sv . D i m i t r i j a , n o v o g a Z v o n i m i r o v a z a š t i t n i k a . Z v o n i m i r d a k l e u z s v o j e » h e r e t i č k o « d o b i v a i sve -t a č k o i m e t e z a t o i p o č i n j e z a k l e t v u r i j e č i m a : e g o D e m e t r i u s , q u i e t S u i n i -m i r n u n c u p o r ! V r l o j e k a r a k t e r i s t i č n o d a j e s p a p o m u n a p r i j e d d o g o v o r e n o d a ć e s e Z v o n i m i r o d r e ć i s v o j i h r a n i j i h n a s l o v a ( D a l m a c i e r e x , b a n u s C r o a -t o r u m i r e x C r o a t o r u m ) , a u z e t će n o v i n a s l o v d u x C r o a t o r u m et Da lmat i -norum k a k o b i g a p a p i n s k i p o s l a n i k m o g a o » i n v e s t i r a t i « i p o s t a v i t i u i s t i m z e m l j a m a z a k r a l j a . S t o g a s e u k r u n i d b e n o j z a v j e r n i e i i k a ž e : »A t e d o m i n e G e b i z o e x a p o s t o l i c e s e d i s l e g a t i o n e d o m i n i n o s t r i p a p e G r e g o r i i p o t e s t a -t e m o p t i n e n s . . . d e C r o a t o r u m D a l m a t i n o r u m q u e r e g n i r e g i m i n e . . . i n u e s t i -t u s a t q u e c o n s t i t u t u s r ex .« M e đ u t i m , Z v o n i m i r n i j e m o g a o b i t i u v e d e n u n o v u č a s t p r i j e n e g o š t o g a j e s k u p l j e n o s v e ć e n s t v o i p u k i z a b r a l o z a k r a l j a H r v a t a i D a l m a t i n a c a ( s i n o d a l i e t c o n c o r d i t o t i u s c l e r i e t p o p u l i e l e c t i o n e ) . I z b o r p u k a i s v e ć e n s t v a j e , p o s v o j p r i l i c i , b i o f o r m a l a n d Z v o n i m i r j e v r l o v j e r o j a t n o b i o » i z v i k a n « (u t a k v i m b i p r i l i k a m a n a r o d i z v i k i v a o »f iat«) p r i j e n e g o š to m u j e o p a t G e b i z o p r e d a o z a s t a v u ( v e x i l l u m , t o j e s t p a p i n s k u zas t a v u k a o z n a k v a z a l s t v a ) , m a č , žez lo i k r u n u ( pe r e n s e m , s c e p t r u m e x co ro -n a m ) , d a k l e v a n j s k e z n a k o v e n o v e k r a l j e v s k e v l a s t i . O v a j p r v i d i o Z v o n i m i r o v e z a k l e t v e p o č e t a k j e v a z a l s k e o b a v e z e k o j o j ć e m o n a s t a v a k n a ć i u z a v r š n o m d i j e l u z a v j e r n i c e . Z v o n i m i r , n a i m e , o b e ć a j e d a ć e u s v e m u o s t a t i v j e r a n a p o s t o l s k o j s t o l i c i i s v e š t o p a p i n s k i p o s l a n i c i o d r e d e , v j e r n o ć e č u v a t i , p r a v e d n o ć e v l a d a t i , z a š t i ć i v a t i ć e c r k v e i b r i n u t i s e z a n j i h o v e p r i h o d e , p r i j e s v e g a z a c r k v e n e d e s e t i n e . K o l i k o o d r a ž a v a p o s e b n e p r i l i k e u D a l m a ci j i s j e d n e s t r a n e i n a s t o j a n j e r e f o r m n o g R i m a d a i h i z b r i š u s d r u g e s t r a n e Z v o n i m i r o v o o b e ć a n j e d a ć e s e p o b r i n u t i k a k o b i » b i s k u p i « , s v e ć e n i c i , đ a k o n i i p o d đ a k o n i « ž i v j e l i č i s t o i n e p o r o č n o . Z v o n i m i r ć e t a k o đ e r p a z i t i d a s e n j e g u j e z a k o n i t i b r a k , š t o z n a č i d a ć e s e b o r i t i p r o t i v d i v l j i h b r a k o v a , a p r o t i v i t ć e s e i p r o d a j i l j u d i . U k r a t k o , o n ć e n a s t o j a t i d a b u d e p r a v e d a n v l a d a r . Z a t i m s e u k r u n i d b e n o j z a v j e r n i e i n a s t a v l j a : o n , Z v o n i m i r i n j e g o v i v e l i k a š i s u o d l u č i l i d a ć e s v a k e g o d i n e n a U s k r s »za p o d i j e l j e n o k r a l j e v s t v o «

1 7 6 Vid i b i l j . 169.

13 193


NADA, KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape .Grgura VII (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

( d e m i h i c o n c e s s o r e g n o ) p l a c a t i sv . P e t r u , d a k l e p a p i , d v i j e s t o t i n e b i z a n t s k i h z l a t n i k a , a t a k o ć e p o s t u p i t i i n j e g o v i n a s l j e d n i c i . 1 7 7

D r u g i d i o z a v j e r n i c e o d n o s i s e n a Z v o n i m i r o v o d a r o v a n j e s a m o s t a n a sv . G r g u r a i V r a n i s a s v i m d r a g o c j e n o s t i m a t e p o k r e t n i m i n e p o k r e t n i m d o b r i m a . U t o m ć e s a m o s t a n u p a p i n s k i p o s l a n i c i i m a t i s v o j » h o s p i c i j « .

N a p o k o n t r e ć i d io z a v j e r e n i c e p r a v a j e v a z a l s k a p r i s e g a . P r e d a v a j u ć i se u r u k e p a p i n s k o g p o s l a n i k a , Z v o n i m i r s e z a k l i n j e d a ć e o n , » k o j i j e m i l o š ć u b o ž j o m i d a r o m a p o s t o l s k e s t o l i c e p o s t a o k r a l j e m « ( d e i g r a t i a e t a p o s t o l i c e s e d i s r e x ) o d s a d a u n a p r i j e d b i t i v j e r a n sv . P e t r u i s v o m g o s p o d a r u p a p i G r g u r u k a o i n j e g o v i m z a k o n i t i m n a s l j e d n i c i m a . 1 7 8 N e s a m o t o . N e ć e s u d j e l o v a t i n i u k a k v o m n a s i l j u p r o t i v p a p e i l i n j e g o v i h p o s l a n i k a , a p o v j e r e li m u n e k u t a j n u , n e ć e j e o d a t i . »A k r a l j e v s t v o k o j e m i j e iz t v o j i h r u k u , gos p o d i n e G e b i z o p r e d a n o , v j e r n o ć u d r ž a t i i n i k a d n e ć u n i n a k o j i n a č i n o t u đ i t i v r h o v n o p r a v o a p o s t o l s k e s t o l i c e n a n j e g a . M o g a g o s p o d a r a p a p u G r g u r a i n j e g o v e n a s l j e d n i k e i p o s l a n i k e ; , d o đ u li u m o j u z e m l j u , s p o š t o v a n j e m ć u p r i m i t i , č a s n o s n j i m a p o s t u p a t i i o t p u s t i t i i h k u ć i . I o d a k l e g o d m e p o z o v u , p o š t e n o ć u i m , k a k o u z m o g n e m , s l u ž i t i . « 1 7 9

T a k o j e e t o Z v o n i m i r p o š t o j e g o d i n u i p o l p r o v e o u s u ž a n j s t v u u z d i g n u t n a p r i j e s t o l j e u k r a l j e v s t v u H r v a t a i D a l m a t i n a c a u p r v o m r e d u z a t o š t o G r g u r V I I o d p o č e t k a s v o g a p o n t i f i k a t a g r č e v i t o t r a ž i n a č i n n a k o j i b i o s l a b i o s v o g a p r o t i v n i k a c a r a H e n r i k a I V i t o n a j p r i j e n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i . U z m e l i s e u o b z i r Z v o n i m i r o v a g o t o v o b e z i z g l e d n a s i t u a c i j a u s u ž a n j s t v u , v a z a l i t e t j e n o v o g a h r v a t s k o - d a l m a t i n s k o g a k r a l j a z a i s t a l a k o p o s t i g n u t i j e f t i n o p l a ć e n . T à z a s i m b o l i č a n d a n a k Z v o n i m i r v l a d a u H r v a t s k o j i u j e d n o m d i j e l u D a l m a c i j e , u z e m l j a m a n a d k o j i m a b d i j e a p o s t o l s k a s t o l i c a .

Ali , t r e b a s d r u g e s t r a n e , u p r a v o u t o m s v i j e t u n a s i l n o g n a m e t a n j a Zvon i m i r a z a v l a d a r a n e k i m H r v a t i m a i D a l m a t i n c i m a p r o t u m a č i t i i č i n j e n i c u d a j e Z v o n i m i r o v a k r u n i d b a u p r i l i č e n a u S o l i n u , d a k l e n a h r v a t s k o m polit i č k o m p o d r u č j u , a n e n a d a l m a t i n s k o m p o d r u č j u , n a p r i m j e r u s u s j e d n o m S p l i t u .

1 7 7 Opš i rn i j e o o d n o s i m a p a p i n s t v a p r e m a e v r o p s k i m v l a d a r i m a , vidi : Veli'ka povi jes t Crkve, sftr. 414. i d.

1 7 8 Za g r e g o r i j a n s k u s u r e f o r m u v r lo z n a č a j n e p r v e r i ječi ovoga d i je la Zvon imi rove zavjern ice . »Pre te rea s u m d e o s e r v i r e r e g n a r e sit«, on, Z v o n i m i r se p r e da je u r u k e p a p i n a pos l an ika . P r e m a t o m e , v l adan je n i je n i š t a d r u g o nego služenje Bogu.

1 7 9 CD I, s t r . 140. » R e g n u m a u t e m , q u o d m i h i p e r m a n u m t u a m , d o n n e Gebizo t r a d i t a - , f idal i ter r e t i nebo et illuld s u u m ius apos to l i ce sed i a l i q u o ingen io a c q u a n d o n o n s u b t r a h a m . D a m i n u m m e u m p a p a m G r e g o r i u m e t suos s u c c e s s o r e a t q u e legatos,_ si in m e a m p o t e s t a t e m uene r in t , h o n o r i i i c e suscipiaim et h o n e s e t r a c t a b o e t r e m i t t a m . E t u n d e c u m q u e m e inuitauerfr i t , p r o u t po t e rò , e ls s i m p l i c i t e r q u e -seruiiam.«

194


NADA, KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape Grgura Vll (1073 — 1085. god.), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

M e đ u t i m , G r g u r V I I s e n i j e p o b r i n u o s a m o z a t o d a Z v o n i m i r č v r s t o s j e d n e n a p r i j e s t o l j e . O n k a o p r a v i s en ior š t i t i Z v o n i m i r a k a o s v o g a vaza la i b r i n e s e o t o m e d a g a n i t k o n e u g r o z i . K a d j e v e ć 1079. g o d . 1 8 0 i s t a r s k i k n e z V e c e l i n h t i o Z v o n i m i r u o t e t i j e d a n d i o D a l m a t i n s k e m a r k e , G r g u r u s t a j e u n j e g o v u z a š t i t u , k o r e ć i i s t a r s k o g k n e z a š t o s e u s u đ u j e d i r a t i č o v j e k a k o g a j e o n p o s t a v i o k r a l j e m u D a l m a c i j i . U o s t a l o m , č i n i s e d a j e i V e c e l i n n a m j e r a v a o p o s t a t i G r g u r o v v a z a l . U s v a k o m s l u č a j u p a p a m u s e č u d i d a o n » q u i te esse d u d u m b e a t o P e t r o e t n o b i s f i d e l e m promiser i s« d i že p r o t i v » e u m quem in D a l m a t i a r e g e m auctor i tas aposto l ica const i tu i t« ! Z a t o g a o š t r o opom i n j e , š t o v i š e , z a p o v j e d a m u d a s e n e u s u d i o r u ž j e m d i ć i n a Z v o n i m i r a . N e k a z n a , š t o g o d n j e m u u č i n i , b i t ć e i s t o k a o d a j e t o u č i n i o a p o s t o l s k o j s t o l i c i . U o s t a l o m , a k o i m a n e š t o p r o t i v Z v o n i m i r a , n e k a p r i č e k a d a i m o n p r e s u d i . B u d e li s e u n a t o č o p o m e n e u s u d i o n e š t o p o d u z e t i p r o t i v Z v o n i m i r a , p r o k l e t ć e g a . U p r o t i v n o m d o b i t ć e b l a g o s l o v sv . P e t r a i S v . S t o l i c e .

P r e m a t o m e , v e ć u p r v i m g o d i n a m a s v o g a p o n t i f i k a t a v e l i k i G r g u r V I I d o ž i v l j a v a s j a j a n u s p j e h n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i , j e r Z v o n i m i r j e n j e gov v a z a l , a V e c e l i n n a m j e r a v a t o p o s t a t i . N o , v e ć i d u ć e , 1077. g o d . , G r g u r V I I j e n a n a j b o l j e m p u t u d a z a b i l j e ž i n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i j o š j e d a n ve l ik i u s p j e h .

7. I Mihaj lo D u k l j a n s k i z a h t j e v a od Grgura V I I k r a l j e v s k u k r u n u i pal i j za svoga barskog b i skupa .

K a d j e F . R a č k i j o š 1873. g o d . p i s a o o » B o r b i j u ž n i h S l a v e n a z a d r ž a v n u n e o d v i s n o s t u X I v i j e k u « , 1 8 1 i s t i c a o j e p o s e b n u u l o g u d u k l j a n s k o g i l i z e t s k o g v l a d a r a M i h a j l a ( o n g a p o D u k l j a n i n u z o v e M i h a l j a ) , p a s e n a r o č i t o t r u d i o da p o k a ž e k a k o j e t a j v l a d a r v j e š t o i z g r a đ i v a o s v o j u v l a s t . T r a ž i o j e n a j p r i j e p r i j a t e l j s t v o s b i z a n t i j s k i m c a r o m K o n s t a n t i n o m I X k o j i s n j i m » u g l a v i savez , o d l i k o v a g a č a š ć u p r o t o s p a t h a r a i u p i s a ' m e đ u s a v e z n i k e i p r i j a t e l j e r i m s k e ' « . Š t o v i š e , s p o m e n u t i m u c a r » d a d e p o s l i j e s m r t i p r v e ž e n e , s v o j u s e s t r i č n u z a s u p r u g u . « 1 8 2 N a z i v a j u ć i g a v e l i k i m z e t s k i m ž u p a n o m , R a č k i k o n s t a t i r a d a j e M i h a j l o » u p o t r i e b i o u t v r đ e n j e d o b r i h o d n o š a j a s i s t o č n o - r i m -s k o m c a r e v i n o m z a r a z š i r e n j e v l a s t i u s r b s k i h z e m a l j a h , d o č i m j e d a o p o V l a d i m i r u o s v o j i t i R a š u i p r e d a o j e s i n u P e t r i s l a v u , k o j e g a m u G r k i n j a r o d i la b j e š e . « 1 8 3

Ali , R a č k i j e v e ć t a d a d o b r o u o č i o d a ć e b o r b a b a r s k e c r k v e z a m e t r o -p o l i j u p r i b l i ž i t i d u k l j a n s k o g v l a d a r a R i m u , a l i m u j e n i z f a l s i f i c i r a n i h i s p r a v a iz X I s t . s m e t a o d a u p r a v o m s v j e t l u r a z m o t r i s p o m e n u t e rimsko-dukljanske o d n o s e . I p a k s m a t r a d a j e d o l a z a k n a p a p i n s k u s t o l i c u G r g u r a V I I b i o o n a j

1 8 0 CD I, s t r . 171. 1 8 1 R a d JAZU 25, s t r . 180—243. 1 8 2 N. d j . , s t r . 242. 1 8 3 N. dj . , s t r . 243.

195



» s v j e t s k i d o g a đ a j « k o j i j e z e t s k u k n e ž e v i n u p r i v u k a o u z » z a p a d n i p o k r e t « . 184 R a č k o m e r a z u m i j e s e , n i j e b i l o t e š k o z a k l j u č i t i d a s u p o l i t i č k i r a z l o z i M i h a j l u » s v j e t o v a l i d a i s k a ž e m o ž n o m u p a p i G r g u r u V I I s v o j u o d a n o s t . « S t o g a j e o n p o s l i j e 1073—1075. g o d . » v e ć u p o z o r n o s t s v r a t i o k z a p a d u . « 1 8 5

O to j p o v e z a n o s t i k r a l j a M i h a j l a i G r g u r a V I I s a č u v a n o j e z a i s t a d r a goc j eno s v j e d o č a n s t v o , to j e s t G r g u r o v o p i s m o od 9. s i j ečn ja 1077. g o d . 1 8 "

N a z v a v š i M i h a j l a » S c l a u o r u m r e x « , G r g u r m u ša l j e u o b i č a j e n i p o z d r a v i a p o s t o l s k i b l a g o s l o v , a l i g a n e z a b o r a v l j a u p o z o r i t i d a j e d u ž a n a p o s t o l s k o j s t o l i c i i s k a z i v a t i o d a n o s t ! P i š e m u z a t i m d a s e n j e g o v p o s l a n i k P e t a r k o g a j e p o s l a o u n j e g o v u z e m l j u j o š n i j e v r a t i o u R i m , a l i m u s e j a v i o p i s m o m . I u p r a v o t o p o s l a n i k o v o p i s m o t a k o j e s a d r ž a j e m r a z l i č i t o o d o n o g a š to m u M i h a j l o p i še , » q u o d v e s t r a m c a u s a m s e u R a g u s n e ecc les ie p e n i t u s f i n i r e n e q u i m u s « . S t o g a n e k a p o š a l j e Ik n j e m u u R i m b a r s k o g a b i s k u p a P e t r a , aid i d u b r o v a č k o g p r e l a t a ( a t q u e R a g u s a n u m ) i j o š n e k e p o s l a n i k e k o j i m u m o g u i z lož i t i k a k a v j e s p o r i z m e đ u s p l i t s k o g n a d b i s k u p a i » D u b r o v č a n i n a « ( R a g u s i e n s e m ) . O n b i n a i m e ž e l i o p r a v e d n o z a v r š i t i č i t a v u s t v a r . Ali , i o n , M i h a j l o b i m o g a o » t u i q u e regni honor a nob i s cognosc i» ! T e k p o š t o s p o z n a u č e m u j e b i t s p o r a , u d o v o l j i t i ć e M i h a j l o v u z a h t j e v u , j e r i s a m že l i d a se s p o m e n u t a s t v a r š to p r i j e s v r š i . T a d a će m u p o s l a t i p a p i n s k u z a s t a v u i dopust i t i n j e g o v u metropol i t i da nosi p a l i j !

F . Rački t u m a č i M i h a j l o v u » p o r u k u « u R i m d v o s t r u k o m k r a l j e v o m žel j o m , n a i m e , » p r v o d a s e o n a c r k v e n a r a z m i r i c a p o r a v n a ; d r u g o , d a s e ' č a s t n j e g o v e k r a l j e v i n e ' p r i z n a , t e d a m u se ' s t i e g i p l a š t ' , t . j . z n a k o v i k r a l j e v s k e č a s t i p o š a l j u . « O v a d r u g a že l j a , n a s t a v l j a R a č k i , o t k r i v a d a j e M i h a j l o » b i o n a u m i o i s t u p i t i p o s v e m a iz s v e z e s i z t o k o m t e p r i s t a t i u z o n a j s u n a -r o d n i s a v e z , k o j j e p a p a G r g u r V I I . u p r a v o t a d a s t a o i z v o d i t i i u k o j j e , k a k o z n a m o , H r v a t s k a t a k o đ e r p r i s t u p i l a . « 1 8 7 D o k j e »u d r a č k o j o b l a s t i b u k n u o p r e v r a t « d o š a o j e » p a p i n p o s l a n i k k a r d i n a l P e t a r u s u s j e d n u Z e t u u d v o r k n e z a M i h a l j e . . . d a s e o b a v i e s t i o s t a n j u o n i h o b i j u p i t a n j a « , a l i se n i j e s t i gao v r a t i t i u R i m . A h , n a s t a v l j a R a č k i d a l j e t u m a č i t i G r g u r e v o p i s m o , » g l e d e p r i z n a n j a k r a l j e v s k e č a s t i m e đ u t i e m k a n o d a s e u R i m u n i j e ok l i j e v a l o , j e r s a m n a s l o v p i s m a g l a s i » M i c h a h e l i ' S c l a u o r u m r e g i ' « . Al i , p o s l o v i G r g u r e v i s j e d n e s t r a n e , a p o l i t i č k e p r i l i k e u M i h a j l o v u s u s j e d s t v u s d r u g e s t r a n e d o v e l i s u d o t o g a d a s e » z a m e t n u o t r a g s v a k o m u p r i e g o v o r u i z m e đ u z e t s k o g a k n e z a i r i m s k e s t o l i c e « . 1 8 8

A k o s m o s e b i p o s t a v i l i k a o z a d a t a k o c j e n u G r g u r e v i h u s p j e h a n a i s to č n o j j a d r a n s k o j o b a l i , o n d a n a m z a i s t a n i j e s v e j e d n o k a k o ć e m o p r o t u m a -

184 R a d JAZU 27, s t r . 130. 1 8 5 Rad JAZU 30, stir. 75. 1 8 6 CD I, s t r . 158. Za raz l iku od D. M a n d i ć a koj i , m i s l i m s p r a v o m ovo p i s m o

d a t i r a 1077. god inom, J. S t ip i š ić ga s t av l j a u p o č e t a k 1078! god. i s m a t r a da je u p u ć e n o »zahumskcim« (!) v l a d a r u Miha j lu .

1 8 7 Rad JAZU 30, s t r . 75—76. 1 8 9 N. dj . , s t r . 77.

196



č i t i n j e g o v o p i s m o k r a l j u M i h a j l u . N e m a s u m n j e d a M i h a j l o z a h t j e v a p a l i j z a b u d u ć e g b a r s k o g a n a d b i s k u p a , a t a d a š n j e g b i s k u p a P e t r a , a l i m u g a G r g u r i p a k n i j e h t i o p o s l a t i d o k s e n e r i j e š i s p l i t s k o - d u b r o v a č ' k i s p o r . K a r d i n a l P e t a r j e , p o s v o j p r i l i c i , j a v l j a o s v o m e g o s p o d a r u d a s u D u b r o v č a n i v e ć i m a l i s v o g a n a d b i s k u p a (o t o m e j e n a p r i j e d b i l o d o s t a g o v o r a ) i d a j e M i h a j l o v z a h t j e v za p a l i j e m z a p r a v o n e z a k o n i t . S h v a t i v š i v r l o d o b r o zašto G r g u r n e ć e u d o v o l j i t i n j e g o v o j m o l b i d a b a r s k o m e b i s k u p u P e t r u pošal je p a l i j . Mihaj lo s a m u z i m a n a s l o v kral ja ( r ex ) i t a j m u n a s l o v G r g u r i p r i z n a j e ! A l i , Mihaj lo treba z n a k o v e k r a l j e v s k e v last i , d a k l e k r u n u , žez lo i m a č , a to m u m o ž e p o s l a t i s a m o G r g u r V I I !

S t o g a n i j e n i š t a n e o b i č n o d a s e v e z a G r g u r a V I I s d u k l j a n s k i m v l a d a r o m M i h a j l o m p r e k i d a . T à p r i t i s a k c a r s t v a j e n a B a l k a n t a k o o s l a b i o d a Miha j lo n e m a v i š e p o t r e b e t r a ž i t i n e k i o s l o n a c » p r i e k o A d r i j e « . 1 8 9 T e k M i h a j lov n a s l j e d n i k K o n s t a n t i n B o d i n i s k o r i š t a v a » s h i z m u « u rimskoj c r k v i n a k o n G r g u r e v e s m r t i i o b r a ć a s e p r o t u p a p i K l e m e n t u I I I W i b e r t u 1080—1100) i 1088. g o d . g a m o l i d a m u p o š a l j e p a l i j z a b a r s k o g a b i s k u p a P e t r a i d a d u k -I j a n s k o - b a r s k u b i s k u p i j u u z v i s i n a n a d b i s k u p i j u i m e t r o p o l i j u sa s j e d i š t e m u B a r u , š t o o v a j i d u ć e g o d i n e č i n i .

M e đ u t i m , u p r i l o g G r g u r u V I I t r e b a r e ć i i t o d a n i j e u o v o m s p o r u s k r a l j e m M i h a j l o m h t i o p o s v a k u c i j e n u u č i n i t i u s l u g u » s l a v e n s k o m k r a l j u « k a k o b i n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i d o b i o v a z a l a v i š e . N a p r o t i v , v e l i k i p a p a i z a b i r e , k a k o s a m t v r d i , » p u t p r a v d e « i t i m e , r a z u m i j e s e , d u f c l j a n s k o g n e s t r p l j i v o g v l a d a r a o d b i j a o d s e b e . S v j e d o č a n s t v o o G r g u r e v u u g l e d u n a i s t o č n o j j a d r a n s k o j o b a l i j e i M i h a j l o v a m o l b a d a m u G r g u r V I I p r i z n a k r a l j e v ski n a s l o v i p o š a l j e z n a k o v e k r a l j e v s k e v l a s t i . I t a m o l b a j e s v j e d o č a n s t v o da je Grgur VII u god in i Canosse na v r h u n c u svoje m o ć i ! I h r v a t s k i i d u k -l j a n s k i v l a d a r o t i m a j u s e z a n j e g o v u » a p o s t o l s k u v l a s t « , a t o j e z a v e l i k o g a r e f o r m a t o r a b i o u i s t i n u v e l i k i u s p j e h . N a ž a l o s t , p o s l j e d n j i , j e r s u u b r z o z a t i m s l i j e d i l i v r l o t r a g i č n i d o g a đ a j i z a n a j v e ć e g b o r c a k o g a j e z a p a d n o k r š ć a n s t v o i m a l o z a k o j i m a j e s l i j e d i l o p r o g o n s t v o i n a p o k o n s m r t . S t o g a m u , n i p o š t o s l u č a j n o , t r a d i c i j a p r i p i s u j e o v e p o s l j e d n j e r i j e č i : »Dilexd i u s t i c i a m , o d i i n i q u i t a t e m e t p r o p t e r e a m o r i o r i n e x i l i o « !

D O D A T A K

T e k š t o s a m t e k s t s v o j e r a s p r a v e p r e d a l a r e d a k o i j i V j e s n i k a , p o j a v i o se iz š t a m p e p o s l j e d n j i s v e z a k Z b o r n i k a p r a v n o g f a k u l t e t a u R i j e c i ( G o d . 6, 1985) u k o j e m se L u j o Marge t i ć s p r i l o g o m » M e đ u n a r o d n i po ložaj Hrvat ske oko 1075. g o d i n e (Petar K r e š i m i r IV i A m i c o ) 1 9 0 p o k u š a v a v e ć t r e ć i p u t v r a t i t i n a p r o b l e m a t i k u s e d a m d e s e t i h g o d i n a X I s t . H r v a t s k o j i D a l m a c i j i . I s t i čemo n a m j e r n o d a j e riječ o p o k u š a j i m a z a t o š to v e ć u s v o m p r v o m

1 8 9 N . m j . 1 9 0 N . dj . , s t r . 97—110.

197


NADA, KLAIĆ, Pobjeda reformnog Rima na Jadranu za pape, Grgura VII (1073 — 1085. god), Vjesnik HARiP, 28/1985. str. 147 — 202

p r i l o g u 1 0 1 n e u s p j e v a dokazat i d a se t z v . p r v o č u d o r a p s k o g z a š t i t n i k a sv. K r i s t o f o r a o d n o s i n a o b r a n u o d u g a r s k e , a n e n o r m a n s k e n a v a l e . J o š j e n e s r e t n i j i n j e g o v drugi p o k u š a j 1 9 2 d a d o k a ž e k a k o j e š e z d e s e t i h g o d i n a X I s t . g r a d d o t o k K r k d o š a o p o d h r v a t s k u p o l i t i č k u v l a s t . P r e m a n j e g o v o j , n a j b l a ž e r e č e n o , i zmi š l j eno j priči n a K r k u se n e v o d i b o r b a z a s l a v e n s k u l i t u r g i j u , v e ć j e r i j e č »o b o r b i i z m e đ u p a p i n s t v a i B i z a n t a , u ' ko jo j j e h r v a t sk i k r a l j P e t a r K r e š i m i r I V p r i v r e m e n o p r i s t a o u z p a p u d a b i d o b i o m e đ u n a r o d n o p r a v n o p r i z n a n j e z a s v o j e a s p i r a c i j e p r e m a D a l m a c i j i « 1 9 3 K r e š i m i r j e t o b o ž e » n a K r k u p o č e o o s t v a r i v a n j e s v o j e z a m i s l i p r i p a j a n j a D a l m a c i j e H r v a t s k o j . « U z a l u d t r a ž i m o bdio k a k a v t r a g i z v o r u k o j i b i m o g a o p o s l u ž i t i k a o p o d l o g a za o v u n e o b i č n u p r i č u o h r v a t s k o m v l a d a r u ko j i n i k a d ni je s tupi lo na t lo B i z a n t s k e D a l m a c i j e n i t i je sanjao o t o m e d a b i lo koj i n j e z i n dio p o d v r g n e p o d s v o j u v l a s t ! T a i T o m a A r h d đ a k o n se u s v o m o p i s u » s h i z m e « n e u s u d i d a t i bi lo k a k v u u l o g u h r v a t s k o m v l a d a r u ! 1 9 4

N a p o k o n , u g o r e s p o m e n u t o m t r e ć e m p r i l o g u M a r g e t i ć n a s t o j i d o k a z a t i d a j e n o r m a n s k i k n e z A m i k o z a r o b i o k r a l j a K r e š i m i r a .

M o r a m o s e , d a k a k o , z a p i t a t i k a k o s e m o g l o d o g o d i t i d a M a r g e t i ć v idi n e k e » h i s t o r i j s k e č i n j e n i c e « k o j e s u sv i p r i j e n j e g a — p r e v i d j e l i ? T a r i j e č j e o p r o b l e m i m a k o j e j e n a o v a j ili o n a j n a č i n s v a k i h r v a t s k i h i s t o r i č a r d o s a d d o d i r n u o . N i j e li m o ž d a u n j e g o v u r a d u n e k i n e d o s t a t a k ? N e r a d i li prebrzo n e č e k a j u ć i n i t i d a s a z r e i d e j a k o j a g a p r o g o n i ? A n a l i z i r a l i u o p ć e i z v o r n i m a t e r i j a l i p r o v j e r a v a l i p r e g l e d o m l i t e r a t u r e o d n o s n e s v o j e r e z u l t a t e ?

O d g o v o r n a o v a , z a n a č i n r a d a n a h i s t o r i j s k o j p r o b l e m a t i c i b i t n a p i t a n j a d o b i v a m o v e ć u p r v o j r a s p r a v i o » č u d u « sv . K r i s t o f o r a . T a č i t a v a t eor i j a o U g r i m a k a o n a p a d a č i m a n a R a b i z g r a đ e n a j e n a n e m o g u ć o j pretpos t a v c i d a j e m o g u ć a zamjena i m e n a U n r a g i s U n g a r i (koj i se u i z v o r u spom i n j u k a o V a r a g i , a n e U n r a g i ! ) . S n a m j e r o m d a s v o j u i d e j u u č i n i č i taoc i m a p r i h v a t l j i v o m , n igd je u č lanku n e s p o m i n j e A m i k o v u b o r b u pod Rabom, i a k o j e to j ed ina poznata n o r m a n s k a n a v a l a n a j e d a n d a l m a t i n s k i g r a d . Z a t o u t o m p r i l o g u n e p r e š u ć u j e s a m o A m i k o v u v o j n u , n e g o i o b e ć a n j e dalm a t i n s k i h g r a d o v a d a n o d u ž d u D o m i n i k u o d 8. v e l j a č e 1076. u k o j e m , k a k o s m o s e m o g l i u v j e r i t i , n e k i d a l m a t i n s k i g r a d o v i o b e ć a j u d a n e ć e d o v o d i t i N o r m a n e . 1 9 5 N a d a l j e , k a k o n e p o z n a j e n a j v a ž n i j u r a s p r a v u G. F r a g e z a p i ta n j e n o r m a n s k i h b o r b i n a J a d r a n u , 1 9 6 n e zna d a j e P r a g a d o k a z a o p r e d pede s e t g o d i n a k a k o d o t z v . p r v o g č u d a sv . K r i s t o f o r a u o p ć e n i j e m o g l o d o ć i iz j e d n o s t a v n o g r a z l o g a š to j e s v e č a n a re l ikv i ja k o j a j e g r a đ a n e t o b o ž e spas i la od V a r j a g a d o n e s e n a u R a b potkraj X I I st., d a k l e s to g o d i n a pos l i je »čuda«!

1 9 1 Vid i b i l j . 48 ove r a s p r a v e . 1 9 2 U z m a k B izan ta n a K r k u s r e d i n o m X I s tol jeća , Z b o r n i k P r a v n o g fakul te ta

Sveuč. u Rijeci , God. 4, R i j eka 1983 s t r 79—9b. 1 9 3 N. d j , s t r . 79. 1 9 4 T h o m a s s t r . 49—55. 195 v i d i s t r . 54—58 o v e r a s p r a v e . 196 Vidi b i l j . 20 ove r a s p r a v e .

198



P r e m a t o m e , v e ć u o v o m p r v o m p r i l o g u p o k a z u j e t a k v e n e d o s t a t k e u m e t o d i r a d a d a s u on i m o r a l i d o v e s t i d o n e p r i h v a t l j i v i h r z e u l t a t a . I p r e m d a s p o m e n u t i m p r i l o g o m n i j e o b o g a t i o naišu h i s t o r i o g r a f i j u , i p a k u s v o m p o s l j e d n j e m r a d u o K r e š i m i r u I V n e k r i t i č k i i n e t o č n o p o n a v l j a d a » V a r j a z i n i s u i n e m o g u b i t i j i u ž n o i t a l s k i N o r m a n i « . 1 9 7 Z a p l i ć u ć i s e u p r o b l e m a t i k u ( k o j o j n i j e d o r a s t a o ) u i d u ć o j ć e r e č e n i c i i p a k n a p i s a t i d a s e » d a l m a t i n s k i g r a d o v i o b v e zu ju d a n e ć e u b u d u ć e p o z i v a t i N o r m a n e « . K a k o k a s n i j e d o n o s i j o š d v i j e n e t o č n e t v r d n j e , n a i m e , d a su d a l m a t i n s k i g r a d o v i s u d j e l o v a l i u A m i k o v o j a k c i j i 1 9 8 i d a N o r m a n i n i s u n a p a d a l i d a l m a t i n s k e g r a d o v e , t o n i j e t e š k o r a z a b r a t i d a m u z a i s t a n i j e p o š l o z a r u k o m iz ić i iz v l a s t i t e m r e ž e .

N o v a t v r d n j a k o j u 1983. g o d . n a s t o j i p r o g u r a t i o K r e š i m i r u k a o t o b o ž e v l a d a r u n a b i z a n t i j s k o m K r k u , n i j e v r i j e d n a d a b i s m o s n j o m g u b i l i v r i j e m e , t r ažeć i , k a k o s p o m e n u s m o , i z v o r n a ko j i b i se M a r g e t i ć p r i s t v a r a n j u o v e »-teorije« m o g a o o s l a n j a t i . K r e š i m i r IV u i s t i n u n i j e i m a o n i k a k v e v e z e s o t o k o m K r k o m ! I u o v o m se s l u č a j u s luž i n e z n a n s t v e n o m m e t o d o m : s p o m o ć i p r e š u ć e n i h ili k r i t i č k i n e o c i j e n j e n i h i z v o r a d o b i v a , r a z u m i j e se , o n o š to j e u n a p r i j ed z a m i s l i o , p a t a k o l a k o ć o m » d o k a z u j e « d a se K r e š i m i r I V š e z d e s e t i h g o d i n a X I s t . p o č i n j e n a z i v a t i r e x C r o a t i e e t D a l m a t i e . 1 9 9 N a to j n e t o č n o j t v r d n j i g r a d i d a l j e s v o j u f a n t a s t i č n u t e o r i j u d a R i m p r e k o h r v a t s k o g k r a l j a žel i p o t i s n u t i B i z a n t i z D a l m a c i j e . I z n e n a đ e n i g o m i l a n j e m t o l i k i h t v r d n j i z a p a ž a m o d a se M a r g e t i ć v i š e n e m o ž e z a u s t a v i t i u d o m i š l j a n j i m a ! M e đ u t a k v a s p a d a i t v r d n j a d a j e p a p i n s k i p o s l a n i k » M a j n a r d v e ć p r i l i k o m s v o g a p r v o g p o s j e t a S p l i t u d o n i o s a s o b o m p a p i n u s u g l a s n o s t z a K r e š i m i r o v o o s v a j a n j e D a l m a c i j e i s t a v i o m u u i z g l e d n o v i n a z i v k r a l j a H r v a t s k e i D a l mac i j e , a d a j e P e t a r K r e š i m i r o b e ć a o p o m o ć i p r o d o r u r i m s k e c r k v e n a t lo b i z a n t s k e D a l m a c i j e , t e s e o d m a h i p o č e o t a k o n a z i v a t i . « D a k a k o , d a » d o k a že« k a k o j e K r e š i m i r I V b i o i d a l m a t i n s k i v l a d a r p o z i v a s e n a p o d a t k e k o r č u l a n s k o g k o d e k s a k o j i p r e m a n j e m u u p u ć u j u n a z a k l j u č a k d a j e » p a p a d a o o d o b r e n j e d a K r e š i m i r o s v o j i b i z a n t s k u D a l m a c i j u i d a j e s j e d i n i s H r v a t s k o m « . 2 0 0 P i š e t a k o r a č u n a j u ć i o č i t o d a n i t k o n e ć e p o ć i u p r o v j e r a v a n j e n j e g o v i h t v r d n j i . N o , n j e g o v » z a k l j u č a k « t o l i k o n e v j e r o j a t a n d a d o b r o g a p o z n a v a o c a h r v a t s k e p r o š l o s t i o s t a v l j a u p r v o m t r e n u t k u b e z r i j e č i . Z a r j e m o g u ć e da s m o svi od F o r e t i ć a d a l j e p r e v i d j e l i t u v a ž n u č i n j e n i c u o K r e š i m i r u i D a l m a c i j i ? P a i p a k , b r z o s e m o ž e m o u v j e r i t i t k o j e p o g r i j e š i o ! I z v o r j e j a s a n ! O n d j e p i š e d a j e p a p a A l e k s a n d a r I I čuo » d e C r e s s i m i r o v o C h r o a -t o r u m p r i n c i p e q u o d d o l o n e c a r i f ec i s se t G o i s l a v u m f r a t r e m « . 2 0 1 I p o š t o se ta j » C r o a t o r u m p r i n c e p s « » o p r a o « o d g r i j e h a , » i t e r u m a d e p t u s e s t p r i n c i -

1 9 7 N . d j . , s t r . 102. 1 9 8 N. dj.„ s t r . 108. 1 9 9 U z m a k Bizan ta , s t r . 93.

2 0 0 N. d j . , s t r . 94. 201 M. B a r a d a , Pr i lozi k ronolog i j i h r v a t s k e povi jes t i , R a d JAZU 311, 1957, s t r .

199

186.



patus i l l ius terre a parte sanct i Pe tr i apos to l i« ! D a k l e , n i g d j e n i t i t r a g a D a l m a c i j i ! Ali , d a b i d o b i o iz o v o g a i z v o r a o n o š t o ž e l i , M a r g e t i ć i z o s t a v l j a p o d a t a k o K r e š i m i r u kao h r v a t s k o m v ladaru (Chroatorum princeps) , z a t i m u m i s l i m a il i m a š t i d o d a j e r e x D a l m a c i e i n a r a v n o d a s e t a k o p o n j e m u s k o v a n » p r i n c i p a t « m o ž e o d n o s i t i n a H r v a t s k u i D a l m a c i j u . L i j e p p r i m j e r k a k o se n e s m i j e p o s t u p a t i s i z v o r o m !

U o s t a l o m , u s p o m e n u t o m p r i l o g u M a r g e t i ć r e d a j e d n u i d e j u z a d r u g o m t a k o d a s e t e k t u i t a m o m o g u p r e p o z n a t i t r a g o v i p o s t o j e ć i h i z v o r a . J e r pre thodna anal iza i z v o r a za M a r g e t i ć a j e d n o s t a v n o n e p o s t o j i !

N a p o k o n , i o v a j p o s l j e d n j i p r i l o g o t o b o ž e m e đ u n a r o d n o m p o l o ž a j u H r v a t s k e o k o 1075. g o d . o b i l u j e i s t i m n e d o s t a c i m a k a o i d v a r a n i j a p r i l o g a . D o m i š l j a n j a s e o v d j e p r e t v a r a j u u n e v j e r o j a t n e p r i č e : K r e š i m i r I V s e n a j p r i j e p r i k l a n j a p a p i (i t o G r g u r u V I I ! ) z a t o d a m u o v a j p r i z n a » v r h o v n i š t v o n a d d a l m a t i n s k i m g r a d o v i m a , a k a k o p r i t o m e n i j e p o s t i g a o o n o č e m u se n a d a o , p r i k l j u č i o se p a p i n i m p r o t i v n i c i m a « . 2 0 2 Z a t o p a p a ša l j e A r n i k a ko j i odv o d i K r e š i m i r a I V ! K o l i k o j e n e o b u z d a n e m a š t e o v d j e u l o ž i o M a r g e t i ć č i ta l a c će s a m o t k r i t i k a d g a u p o z o r i m d a K r e š i m i r I V u doba A m i k o v e v o j n e uopće v i še n i je ž iv ! M a r g e t i ć e v a z a b l u d a j e p o s l j e d i c a n e p o z n a v a n j a Mandi-ć e v e s p r i j e d a s p o m e n u t e r a s p r a v e 2 0 3 u k o j o j j e on , k a k o s m o se m o g l i uv je r i t i , i s p r a v i o B a r a d i n u k r o n o l o g i j u p a p i n s k i h p o s l a n s t a v a i z a k l j u č i o d a j e K r e š i m i r I V u m r o i z m e đ u p o č e t k a 1073. i 25 . I I I 1074. g o d . M a n d i ć j e d o d a o i t o d a A m i k o n e b i n i m o g a o z a r o b i t i K r e š i m i r a I V d a j e b i o ž iv , j e r p r e m a T o m i n u s v j e d o č a n s t v u n j e g o v a se g r o b n i c a n a l a z i l a u a t r i j u c r k v e sv . St jep a n a u S o l i n u . 2 0 4 T a k o i s p r a v n o r i j e š e n a k r o n o l o g i j a i s k l j u č u j e s v a k u m o g u ć n o s t d a A m i k o o d v o d i K r e š i m i r a I V u z a r o b l j e n i š t v o . N a j z a d , K r e š i m i -r o v o t o b o ž n j e » p r i k l j u č e n j e « p a p i n i m p r o t i v n i c i m a (i t o , p o n a v l j a m o , p r o t i v n i c i m a G r g u r a VI I ! ) , n e u s p j e l a j e M a r g e t i ć e v a dos je tka k o j o j u ozbi l j n o m r a s p r a v l j a n j u o h i s t o r i j s k i m p r o b l e m i m a u i s t i n u n e m a m j e s t a . N a i m e , k a o š t o j e u r a n i j e m p r i l o g u iz k o r č u l a n s k o g k o d e k s a t o b o ž e » i zvad io« p o d a t a k o K r e š i m i r o v o j v l a s t i n a d D a l m a c i j o m , t a k o i s a d a , n a o s n o v i d a t a -c i j e G e r a r d o v e i s p r a v e (u k o j o j j e r i j e č o k r a l j u H r v a t s k e , a l i n e i K r e š i m i r u ! ) s t v a r a z a k l j u č a k d a j e p a p a p o n o v n o o d u z e o K r e š i m i r u t o k r a l j e v s t v o z b o g — n e v j e r e ! 2 0 5 B i l o b i u i s t i n u s u v i š n o g u b l j e n j e v r e m e n a k a d b i s m o M a r g e t i ć u d o k a z i v a l i k a k o n e m a p r a v o k a d t v r d i d a A m i k o i n j e g o v i N o r m a n i n i s u n a v a l j i v a l i n a d a l m a t i n s k e g r a d o v e n i t i i h o s v a j a l i . 2 0 6 N a i m e , j a s n o n a m j e d a s e o v a n e t o č n a t v r d n j a p o j a v i l a z a t o š t o j e u p r v o m p r i l o g u o n a p a d a č i m a n a R a b , i z m i s l i o U g r e , p a j e m o r a o o s t a t i d o s l j e d a n . B i l o b i z a n i m l j i v o d a n a m j e k a z a o g d j e j e i k a d a onda A m i k o m o g a o zarobiti

2 0 2 N. d j , s t r . 97. 2 0 3 VMi s t r . .8 ove ralsprave. 2 0 4 T h o m a s , s t r . 55. MS M e đ u n a r o d n i po loža j , s t r . 102—103. 2 0 6 N. d j , s t r . 103.

200



h r v a t s k o g a kral ja K r e š i m i r a , j e r j e p o n j e g o v u p i s a n j u oči to d a n e p o z n a p o j e d i n o s t i o b o r b i o k o P a g a . Č i t a j u ć i M a r g e t i ć e v o p i s a n j e p r i k r a j u o v o g a p r i l o g a s v e v i še r a z a b i r e m o s k a k v o m l a k o ć o m i zmiš l ja p r i č u o t o m e k a k o j e G r g u r V I I » -p r ip remao K r e š i m i r o v o u k l a n j a n j e « ! 2 0 7 K a o d a n i j e p o z n a t o š t o j e n a d b i s k u p G e r a r d r a d i o k r a j e m 1075. g o d . u S p l i t u i S o l i n u , M a r g e t i ć t v r d i d a g a j e G r g u r p o s l a o »u d i p l o m a t s k u a k c i j u « p r o t i v K r e š i m i r a , d o k j e » v o j n u a k c i j u « t o b o ž e p o v j e r i o A m i k u . I t a k o j e p r e m a M a r g e t i ć u n a k r a j u i s p a l o k a o d a j e G r g u r V I I j e d i n i p r i p r e m a o p r o t i v K r e š i m i r a »kazn e n u a k c i j u « , i a k o j e u i z v o r i m a m o g a o n a ć i s a m o p o d a t a k o t o m e d a s u T r o g i r , S p l i t , Z a d a r i B i o g r a d p o z v a l i N o r m a n e . N o , n a j v e ć a j e n e v o l j a z a M a r g e t i ć a t o d a b i , k a d b i s m o m u p o v j e r o v a l i , p r e m a n j e g o v i m t v r d n j a m a G r g u r V I I t r e b a o v o d i t i b o r b u p r o t i v — m r t v o g a kra l ja ! I k a o d a n a s j e u o v o m z a v r š n o m d i j e l u p r i l o g a M a r g e t i ć s a m n a g n a o n a t o d a n e u z i m a m o o z b i l j n o o n o š t o t v r d i . V r i j e d i l i s e , n a p r i m j e r , z a u s t a v i t i n a n j e g o v o j t v r d n j i d a G r g u r V I I n i j e h t i o d a t i K r e š i m i r o v o k r a l j e v s t v o n j e g o v o m s i n u ? 2 0 8

P r e m a t o m e , u s v a s u s e t r i r a d a n a g o m i l a l e p r i č e u k o j i m a se a u t o r zap l i će j e r n e m a d o v o l j n o s t r p l j i v o s t i d a m i r n o i b e z ž u r b e n a j p r i j e kr i t ički ocijeni i zvore , a t e k o n d a s t v a r a z a k l j u č k e k o j e t i i z v o r i d o p u š t a j u . K a k o n i j e d o v o l j n o p r o u č i o n i t i l i t e r a t u r u , a o n a m u j e č e s t o m o g l a p o s l u ž i t i k a o putokaz , o s t a o j e u s v a t r i p r i l o g a o s a m l j e n sa s v o j i m i d e j a m a k o j i m a z b o g n a č i n a r a d a n i j e u m i o n a ć i pravi h i s tor i j sk i okvir .

S U M M A R Y

T R I U M P H OF T H E R E F O R M I S T I C R O M E ON ADRIATIC D U R I N G T H E R U L E O F G R E G O R Y V I I (1073—1085)

T h e a u t h o r e s s is s e t t i ng he rse l f a t a s k t o a n s w e r t he q u e s t i o n , h o w m u c h h a s the r e f o r m i s t i c p o n t i f i c a t e s u c c e e d e d a t al l on t h e eas t Adr i a t i c coas t , a f t e r r e a nalyzing t h e e n t i r e o r ig ina l m a t e r i a l a n d e x a m i n i n g t h e r e l e v a n t l i t e r a t u r e . T h e cr i t ical r ev iew i tself t o t h e l i t e r a t u r e r e g a r d i n g t h e even t s i n C r o a t i a a n d D a l m a t a in t he seven t i e s of 1 1 t h c e n t u r y is g iv ing c e r t a i n r e s u l t s . Namely , d i l e m m a m e n t i o n e d c a n n o t b e S l a v a c (he h a s n e v e r b e e n t h e C r o a t i a n m o n a r c h ) , n o r c a n t u r e d by N o r m a n p r i n c e A m i r o in s p r i n g of 1075, h a s b e e n so lved : t h e above m e n t i o n e d c a n n o t de S lavac (he h a s n e v e r b e e n t h e C r o a t i a n m o n a r c h ) , n o r can the sa id be Krešimir IV (a t the t i m e he w a s dead) , s o the re r e m a i n e d on ly Zvonimir. I

There fo re , t he a u t h o r e s s s p e a k s a b o u t t h e Z v o n i m l r ' s »polit ic ca ree r« , in c h a p t e r I I . P r e s u m i n g also 1 u p o n h e r ea r l i e r w r i t i n g s , b u t a l so Upon s o m e n e w resul t s , c h e s h o w s h o w Z v o n i m i r f i rs t b e c a m e civil g o v e r n o r in Lika , G a c k a a n d

3 0 7 N. d j . , s t r . 108. 2 0 8 Iz a u t e n t i č n e p o t v r d e L o v r i n e p r e s u d e s a sp l i t skog c r k v e n o g s a b o r a 1088/89

(Documen ta s t r . 147) d o z n a j e m o d a j e S t j e p a n hrvatski kralj (Rački j e n e o p r a v d a n o dodao i d a l m a t i n s k i ! ) , d o k fa ls i f ikat s p l i t s k i h benedikl t inki n a č i n j e n n a n jegovo ime (Documen ta , s t r . 148) n e m o ž e b i t i m j e r o d a v a n , j e r j e očito, d a fa l s i f ika tor izmišl ja d a S t j e p a n s jed i n a o č i n s k o m p r i j e s to l j u . Uos t a lom, t o je p r i j e s to l j e i StiepanoiVih d j edova i p r e d a k a u o p ć e ! N a p o k o n , v r lo n e p o u z d a n p o d a t a k iz k a r -tu l a ra s a m o s t a n a sv. S t j e p a n a »pod 'borovima« (Documen ta , s t r . 152). S t j e p a n t o b o že s a m tv rd i d a j e nas l i j ed io n a p r i j e s t o l j u svoga — strica!

201



Krbava , then D a l m a t i a n k ing (Dalmac ie rex) in D a l m a t i a M a r c a a n d finally, at the la tes t in the yea r 1070, be ing civil governor , b e c a m e co - r egen t of K r e š i m i r IV, In o t h e r w o r d s , t h a t m e a n s , t h a t i m m e d i a t e l y a f te r K r e š i m i r ' s dea th , Z v o n i m i r cou ld h a v e m i e d a s C r o a t i a n k ing. B u t Z v o n i m i r w a s o n e of t h e m o s t d i s t ingu i shed a r i s t o c r a t s in t he c a m p of e m p e r o r H e n r y IV a n d a s s u c h h e w a s »heretic« a n d w a s no t a t all de s i r ab l e t o t h e r e f o r m i s t i c R o m e , a n d , t o K r e š i m i r ' s Croa-tiaos loyal to R o m e , as well . There fore , h is a scen t t o t h e C r o a t i a n t h r o n e should have been s topped . Consequent ly , t he »refbrmed« t o w n s Spl i t , Trog i r , Z a d a r and Be lg rad cal led N o r m a n s n o t a t all b y acc iden t , a n d Amico fo l lowed t he invi ta t ion a n d in the f irst p lace h e occup ied Rab , a n d a f t e r w a r d s h e de fea t ed Z v o n i m i r a n d his a r m y n e a r Nova l ja on t he i s l and of P a g od May 9th 1075, a n d Z v o n i m i r was t a k e n p r i sone r .

As th i s success of N o r m a n navy w a s t he c ruc ia l m o m e n t for t h e r e fo rmi s t i c pont i f ica te , t he a u t h o r e s s i n q u i r e d in to ac t iv i ty of r e f o r m i s t i c R o m e o n t h e eas t Adr ia t ic coas t till t he pon t i f i ca te of Gregory V I I in c h a p t e r I I I . S h e conc luded tha t t he f irst confl ict b e t w e e n t h e r e f o r m i s t i c R o m e a n d D a l m a t i a n , n a m e l y Greek c h u r c h h a p p e n e d alt t h e t i m e of Spl i t a r c h b i s h o p D a b r a l , t h e r e f o r e h e w a s depr i ved a b o u t t h yea r 1050. Hi s successor , t he a r c h b i s h o p J o h n , b e i n g t h e rea l reformi s t a r c h b i s h o p , p r e f o r m e d t h e l a t e r a n ounoil r e s o l u t i o n s in D a l m a t i a , b u t after t ha t Spl i t synode , a m o n g the D a l m a t i a n a r c h b i s h o p s b r o k e o u t »shizma« in the yea r 1060. Because of severe r e f o r m s t he »island« b iShops ( the O s o r one , the K r k one and the Rab one) have separa ted from t h e »Continental« pre la tes and passed over to e m p e r o r H e n r y Iv c a m p a n d t o Ms p r o t e g e p o p e H o n o r i o I I . H e . w h a t is comple t e ly c lear , a lowed t o his fo l lowers t o u s e t h e Slav l i tu rg ica l l anguage .

At t he p e r i o d of Byzan t ine D a l m a t i a s o d i sun i t ed , G r e g o r y VI I , t o w h o m the a u t h o r e s s d e d i c a t e d t he last , c h a p t e r IV, b e c a m e pope . B a s e d u p o n e ight ind i rec t a n d d i rec t or ig inal d a t a s r e g a r d i n g t h e ac t iv i ty of t h e g r ea t e s t p o p e of t he West , the a u t h o r e s s c a m e to conc lus ion t h a t h e rea l ly h a d t r i u m p h e d o v e r t h e eas t Adr ia t ic coas t : h is first in te r fe r ing w i t h D u b r o v n i k s t a t e of affa i rs in M a r c h 1074 (Gerard ' s f i r s t miss ion) till t h e beg inn ing of 1075, w h e n h e h a d cal led for Danish p r ince t o b e »dux et p r inceps« in Zvoninr i r ' s s t a t e , b e c a u s e of Zvon imi r ' s success . When t h e r e w a s n o a n s w e r f rom D e n m a r k , Gregory m o s t p r o b a b l y got in con tac t w i t h N o r m a n s , m o r e prec i se ly w i t h Amico w h o h a d a l r e a d y b e e n inv i t ed by D a l m a t i a n t o w n s . When t h e »heretic« C r o a t i a n k ing h a s b e e n e l imina t ed , arcihb-'-shop Gera rd , Gregory ' s nunc io , c a m e again t o o u r reg ions , in N o v e m b e r 1075. a n d he ld t w o synodes , one in Solin, a n d t h e o t h e r in Spl i t . Acco rd ing to the a u t h o r e s s suppos i t i on G e r a r d h a s a s s u m e d a c o m m i t m e n t to b r i n g ove r Zvonim i r ' s o p p o s e r s af ter all to recognize h i m a m o n a r c h , in w h i c h h e succeeded only par t ia l ly . Name ly . Spli t , for e x a m p l e h a s n e v e r b e e n wi l l ing to a c k n o w l e d g e the a u t h o r i t y of t he Croa t i an king. But , Oso,r a n d R a b »heret ic« b i s h o p s c a m e t o Solin s y n o d e af ter all. w h a t m e a n t t h a t on ly K r k b i s h o p w a s sti l l t h e a n t i r e f o r m i s f c R o m e d e p e n d e n t . Fa i lu r e of G e r a r d ' s d e p u t a t i o n h a s in a w a y b e e n p r o v e d ateo by t he p r o m i s e of Zvon imi r ' s o p p o s e r s t o doge D o m i n i c Si lvio on F e b r u a r y 8 t'1, 1076, no t to b r i n g Normains to D a l m a t i a any m o r e . Final ly, t he n e g o t i a t i o n s be t ween Gregory V I I a n d Z v o n i m i r s e e m e d to h a v e b e e n led t o a n end , a n d Zvonimir^ c o n s e n t e d t o b e pope ' s vassal , u p o n w h i c h Gregory ' s n u n c i o n o m i n a t e d h im the k i n g of Croa t i ans a n d D a l m a t i a n s and c r o w n e d h i m in Sol in . in a u t u o m n of 1076. T h a t m o m e n t w a s t he cu lmina t ion of Gregory ' s p o w e r a n d fame . Namely , when Michael of Dukl j app l ied t o h i m t o recognize h i m »honor regni« a n d to send h i m t h e s y m b o l s of k ing ' s p o w e r G r e g o r y "wou ld n o t c o m p l y With a w ! s h , because h e h a d , a t t h e s a m e t i m e , a sked t h e pa l l i um for h i s B a r b i s h o p Pe te r . Since such a d e m a n d i m p a i r e d t h e r i g h t s of Sp l i t a n d D u b r o v n i k p r e l a t e s . G r e gory V I I h a s given up , b u t K o n s t a n t i n Bodin . Michae l ' s succes so r h a s in t he end succeeded to gain over , in 1089. t h e p o p e K l e m e n t ITI V ibe r t t o s e n d t h e c ros ie r to P e t e r a n d to exal t the B a r c h u r c h to b e t h e metropoli is.

202


Documents

POBJEDA REFORMNOG RIMA NA JADRANU ZA PAPE GRGURA …