Upload
ngodien
View
259
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Anna Góralewska-Słońska
Poczucie własnej wartości jakopotencjał jednostkiProblemy Profesjologii nr 2, 97-112
2011
UNIW ERSYTET ZIELONOGÓRSKI • POLSKIE TOW ARZYSTW O PROFESJOLOGICZNE
P roblem y P rofesjo log ii 2/2011
Anna Góralewska-Słońska
POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI
JAKO POTENCJAŁ JEDNOSTKI
Streszczenie
Przedmiotem rozważań w artykule jest samoocena. W opracowaniu ukazano czynniki determinujące samoocenę oraz przykładowe narzędzie służące do określenia jej wymiaru. Pokazano skutki i konsekwencje zawyżonej i zaniżonej samooceny. Na podstawie wyników badań wskazano na różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami dotyczące własnego poczucia wartości. Dokonano także próby pokazania zagrożeń, jakie niesie niska samoocena dla specyficznej grupy respondentów, jaką są młodzi, inteligentni (studiujący) ludzie w przedziale wiekowym od 20 do 22 lat.
SELF-ESTEEM AS THE HUMAN POTENTIAL
Summary
In the article a self-esteem is a subject of deliberations. In the study, some determinants of the self-esteem and short psychological measurement tool were described; certain effects and consequences of the high and low self-esteem were also shown. Examinations prepared for the purposes of this article indicate differences between women and men in area of their self-esteem. The crucial factor in this article is indicating the threats of low self-esteem for the certain group of respondents (young, intelligent (studying), age: from 20 up to 22 years old).
„Najlepiej jest być sobą, majestatycznym, prostym i prawdziwym”1, to zdanie Roberta Brow-
linga powinno skłonić do dociekań nad tym, co znaczy być sobą - czy być sobą to zachowy
wać się w powtarzalny sposób w odmiennych sytuacjach, a może być sobą to zmieniać swoje
zachowanie w zależności od wymagań i kontekstu okoliczności, w których znajdzie się czło
wiek? Niełatwo jest odpowiedzieć na to pytanie niezależnie od płci, wieku, rasy, wyznania,
wykształcenia, przekonań politycznych czy wyznawanych wartości. Istnieje bowiem wiele
czynników, które decydują, jak ludzie postrzegają samych siebie, jaki tworzą obraz własnej
osoby. Można mieć jednak pewność, że wizerunek, który stworzymy na własny użytek,
czy też użytek innych osób warunkuje nasze działania społeczne, zawodowe, kształtuje rela
cje z innymi ludźmi, jak również z samym sobą, a także prowadzi do bardzo konkretnych
1 R. Browning, [w:] S. Tokarski., Kierownik w organizacji, Warszawa 2006, s. 73.
98 ANNA GÓRALEWSKA-SŁOŃSKA
sposobów reagowania emocjonalnego i myślenia. Analizując, co znaczy być sobą można sku
pić się między innymi na poczuciu własnej wartości, które na potrzeby tego artykułu utożsa
miane będzie z samooceną.
Samooceny są treściowym składnikiem samowiedzy. Samowiedza jednostki jest składni
kiem osobowości, reguluje czynności instrumentalne człowieka w sferze poznawczej jak
również emocjonalnej2. Wiedza o samym sobie stanowi zdaniem J. Kozieleckiego „zbiór są
dów i wyobrażeń na temat własnego wyglądu zewnętrznego, intelektu, charakteru, dojrzałości
emocjonalnej, stosunków z innymi ludźmi, czy aspiracji życiowych [...], człowiek zdobywa
ją w procesie zamierzonego lub niezamierzonego poznania, a następnie w trakcie refleksji
formułuje sądy o sobie”3. Samooceny można rozpatrywać, jako self-evaluation i se lf estimate
- skupiając się po pierwsze na dokonywaniu ocen własnej osoby w kontekście czasowym i po
drugie na oszacowywaniu własności przypisywanych sobie w danym momencie życia. Po
dobną definicję prezentuje M. Leary stwierdzając, że „samoocena to ogólny typowy dla każ
dego człowieka poziom poczucia własnej wartości” oraz „stan - poziom samooceny w danym
momencie i w danej sytuacji”4. Wychodząc z drugiego założenia samoocena, w dużym
uproszczeniu, to sąd wartościujący na temat własnej osoby. Analiza definicji samoocena po
zwoliła dostrzec, że autorzy doprecyzowujący pojęcie są zgodni, co do zawartości meryto
rycznej ów terminu. Odnotować zatem można, że jest to: wiedza, utrwalony system opinii
i poglądów na swój temat, ustabilizowane przekonania, czy też sądy o samym sobie
w różnych obszarach (por. tabela 1).
Tabela 1. Obszary samooceny
Autor definicji
Obszary będące podstawą oceny samego siebieWłaściwości
fizyczneCechy osobowości Stosunki z innymi ludźmi
Wygląd Zdrowie Zdolności Emocje Motywacja Rodzina Społeczeństwo
Kozielecki X X X X X X X
Maciejewska X X X
Niebrzydowski X X
Reykowski X
Rosenberg X X
Źródło: opracowanie własne na podstawie J. Kozielecki s. 77-78; T. M aciejewska s. 20, L. Niebrzydowski s. 44- 45; M. Rosenberg s. 36-41.
2 Por. J. Kozielecki, Psychologiczna teoria samowiedzy, W arszawa 1986, s. 8-9.3 J. Kozielecki, Psychologiczna ..., op cit., s. 14.4 M. Leary, Wywieranie wrażenia na innych, Gdańsk 2003, s. 179.
Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki 99Poza zgodą autorów, co do obszarów podlegających samoocenie można dostrzec zbież
ność polegającą na ustaleniu, że bywa ona zbudowana w oparciu o dwa źródła. Wewnętrzne
źródło - opinia o sobie ukształtowana na podstawie własnych doświadczeń jednostki i źródło
zewnętrzne - opinia o jednostce utworzona na bazie opinii i ocen uzyskanych od innych.
Brak zgodności w ocenach wewnętrznych i zewnętrznych prowadzi do dyskomfortu jednostki
i destabilizacji sądów o samym sobie5. Na bazie pozyskiwanych informacji jednostki tworzą
ocenę własnej wartości, która charakteryzować się będzie trafnością lub brakiem trafności.
Podobnego zdania są także G. Bartkowiak i H. Januszek, które źródła oceny wewnętrznej
upatrują w porównaniu własnych aspiracji i osiągnięć6. Inni autorzy twierdzą, że o efektyw
ności, skuteczności jednostki decyduje także rozbieżność pomiędzy aspiracjami, a możliwo
ściami postrzeganymi obiektywnie. Zdaniem Reykowskiego J. trafność samooceny związana
jest z przecenianiem lub niedocenianiem własnych możliwości w stosunku do wymogów za
dania. Samoocena trafria wiąże się z odpowiednim stosunkiem pomiędzy wynikami i realiza
cją zadań, a posiadanymi umiejętnościami, kompetencjami do ich wykonania w zadowalający
jednostkę sposób. Jednak, że, samoocena może być także zaniżona lub zawyżona. Zaniżona
samoocena — polega na przypisywaniu sobie możliwości niższych od rzeczywiście posiada
nych, związanych z wykonywaniem określonego zadania; zawyżona samoocena - polega
na przypisywaniu sobie możliwości wyższych od rzeczywiście posiadanych, charakteryzuje
się bezkrytycyzmem w podejściu do wykonywanych zadań7. Każda z dokonanych ocen po
czucia własnej wartości rodzić będzie konsekwencje, które dotyczyć będą osoby dokonującej
oceny, jak również jej podejścia do wykonywanych zadań, stabilności emocjonalnej, moty
wacji do dalszych działań oraz do osób będących w relacjach rodzinnych, zawodowych oraz
przyjacielskich z tą osobą. Poziom samooceny budowany bywa w oparciu o różne miary,
miary te stanowią subiektywną kwestię każdej z osób, w literaturze przedmiotu miary te moż
na znaleźć także pod nazwami źródeł samooceny (rysunek 1).
5 Por. J. Reykowski, Procesy emocjonalne, motywacja, osobowość, W arszawa 1992, s. 166-171.6 G. Bartkowiak, H. Januszek, Umiejętności kierownicze, Poznań 1996, s. 28.7 Por. J. Reykowski, P rocesy..., op cit., s. 166-171.
100 ANNA GÓRALEWSKA-SŁOŃSKA
Rysunek 1. Determinanty poczucia własnej wartości
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: A. Bandura, M. Kofta, T. Szustrowa [w:] J. Reykowski s. 170-171; M. Rosenberg [w:] I. M akower, s. 36-41.
Poddając analizie warunki determinujące samoocenę, zauważyć można, że łączą się one
w grupy: grupa pierwsza to mierniki wewnętrzne wiążące się z tym, co jednostka myśli na
swój temat jakie ma wyobrażenia. Grupa druga to mierniki zewnętrzne obejmujące opinie
i relacje jednostki z innymi, i grupa trzecia warunkująca istotne znaczenie pozostałych to spe
cyficzne właściwości, potrzeby i emocje jednostki. Wobec tego znaczenie samooceny jest tym
bardziej ważne dla funkcjonowania jednostki, bowiem występuje tu nakładanie się na siebie
dwóch wymiarów gwarantujących jednostce odpowiedni poziom funkcjonowania społeczne
go: samoocena modeluje zachowania i stosunek do siebie jednostki, a cechy osobowości uak
tywniają proces samooceny. Samoocena może być gorącą emocją, jak również zimnym są
dem na temat własnej wartości, zatem poczucie własnej wartości to jednocześnie stan,
Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki 101w którym jednostka obecnie się znajduje, jak i stała cecha warunkująca to, w jaki sposób jed
nostka postrzega siebie na tle innych ludzi.
Powracając do poziomu samooceny można stwierdzić, że zarówno zaniżona (niskie po
czucie własnej wartości), jak i zawyżona (wysokie poczucie własnej wartości) samoocena
wiąże się z podwyższonymi kosztami poznawczymi i emocjonalnymi działań jednostki.
Zaniżone poczucie własnej wartości koreluje z:
- odczuwanymi negatywnymi emocjami;
- brakiem motywacji do działania i brakiem sukcesu w działaniach;
- celowymi zachowaniami obniżającymi warunki egzystencji;
- brakiem asertywności, np. nie odmawianiem z chęci przypodobania się innym;
- brakiem umiejętności podejmowania decyzji;
- działaniami perfekcjonistycznymi, np., jeśli jednostka będzie najlepsza w każdym,
nawet najdrobniejszym aspekcie działań, to istnieje szansa, że będzie zaakceptowana;
- nieustannym poczuciem winy;
- nieradzeniem sobie z krytyką oraz krytycznym myśleniem;
- brakiem szczęścia, zadowolenia z życia oraz brakiem wiary we własne możliwości
i czarnowidztwem dotyczącym każdego aspektu życia;
- brakiem pewności siebie, stawianiem sobie zbyt wysokich wymagań;
- pojawieniem się myśli samobójczych i depresji;
- błędami atrybucyjnymi, opieraniem samooceny wyłącznie na opiniach innych osób.
Zawyżone poczucie własnej wartości prowadzić będzie:
- do arogancji w działaniu i w stosunkach z innymi ludźmi oraz wyalienowania;
- do wyznaczania sobie nierealnych celów i zadań;
- do poszukiwania w swoim otoczeniu osób, na które można by scedować odpowie
dzialność za popełnione błędy;
- do pogardy, wrogości i złośliwości wobec osób odbieranych, jako zagrażające;
- do przekonania o własnej nieomylności oraz ignorowania faktów;
- do błędów percepcyjnych w postaci selekcji rzeczywistości;
- do zaspakajania własnych potrzeb w sposób egoistyczny;
- do postaw i zachowań roszczeniowych;
- do przeceniania własnych możliwości i rywalizacji w celu podtrzymania obrazu wła
snej osoby;
- do zachowań makiawelistycznych i autorytarnych.
102 ANNA GÓRALEWSKA-SŁOŃSKA
Zawyżone i zaniżone poczucie własnej wartości stanowią najczęściej element braku traf
ności w ocenie własnej osoby. Należałoby, więc zadbać, o uświadomienie i zapewnienie jjed-
nostkom warunków i możliwości autorefleksji, która jako działanie celowe stanie się punktem
wyjścia do rozwoju własnej osobowości i tworzenia nowych, lepszych warunków życia na
gruncie uczelnianym, zawodowym i rodzinnym.
Poznanie siebie staje się punktem wyjścia do rozwoju własnego potencjału w sferze psy
chicznej, który znajduje odzwierciedlenie w życiu człowieka. Ludzie bowiem, aby poradzić
sobie z poczuciem własnej wartości stosują różne strategie zaradcze, których efektem może
być podniesienie poczucia własnej wartości lub obniżenie poczucia własnej wartości
i działania destrukcyjne. Szczególne znaczenie dla osób młodych powinna mieć możliwość
dokonania oszacowania własnej wartości, gdyż stanowić to będzie bazę do przemyśleń nad
posiadanymi cechami, talentami, ale również wadami i ograniczeniami powodującymi wyco
fanie i negatywne myślenie na temat własnej osoby. Nick Chmiel zakłada, że samoocena jest
niezbędna gdyż służy określeniu silnych i słabych stron w odniesieniu do roli zawodowej,
dokonywana jest na zasadzie introspekcji. Z takim podejściem koresponduje pojęcie samo
oceny prezentowane w pozycji J. Maciejewskiej i M. Durdy, które piszą, że jest ona niezbęd
na w celu własnego rozwoju i wiąże się ze zbieraniem informacji o przebiegu i wynikach wła
snej pracy8. Uzmysłowienie sobie przez jednostkę własnej wartości staje się kluczem do prze
jęcia przez nią kontroli nad własnym postępowaniem, które z bezwolnego i opartego na ze
wnętrznym umiejscowieniu kontroli ma szansę stać się celowe i zorientowane na osiąganie
sukcesu.
Pojawia się pytanie czy samoocena bywa informacją zwrotną gwarantującą dane, służące
lepszemu poznaniu siebie? Zapewne tak. Należy, zatem dokonać próby określenia poczucia
własnej wartości, które oszacować można na przykład w jednym, lub więcej z czterech wy
miarów: „bio-dane, osobowość, umiejętności i zdolności oraz zainteresowania”9.
W rozważaniach na temat samego siebie między innymi pomocne będzie narzędzie do
pomiaru samooceny stworzone przez socjologa M. Rosenberga, jakim jest skala poczucia
własnej wartości10. W skali M. Rosenberga samoocena jest definiowana, jako „całość po
szczególnych myśli i uczuć do siebie, jako przedmiotu”, w pewnym sensie jest to postawa
* Por. N. Chmiel (red.), Psychologia pracy i organizacji, Gdańsk 2003, s. 110. J. Maciejewska, M. Durda, Samoocena pracy nauczyciela, czy warto podejm ow ać diagnozy, „Nowe w szkole” 2002, nr 4.
9 A. Góralewska-Slońska, Samoocena, ja k o czynnik wpływający na efektywność pracy, [w:] E. Niedzielski (red.), Przedsiębiorstwo i je g o otoczenie w warunkach integracji europejskiej, problematyka zasobów ludzkich, Olsztyn 2004, s. 261.
"Opracowanie skali znajduje się [w:] M. Rosenberg, Society and the Adolescent Self-Image. Revised edition. Middletown, 1989.
Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki 103
wobec samego siebie obejmująca dwa elementy". Element pierwszy, poznawczy związany
z poczuciem kompetencji, oceniany na podstawie sukcesów i strat poniesionych w wyniku
wcześniejszych działań oraz drugi element - emocjonalny opiera się na poczuciu akceptacji,
które jednostka otrzymuje od innych osób, które są dla niej ważne. Pomiędzy elementami
samooceny może występować brak równowagi, polegający na niejednakowej ocenie obu ob
szarów, jednocześnie wystąpi wysoka samocena w jednym obszarze i niska samoocena
w drugim, przyczyni się to do braku stabilności w ocenie własnej osoby. Skala M. Rosen
berga obejmuje dziesięć opinii skoncentrowanych na wartościach, możliwościach, umiejętno
ściach oraz emocjach i przekonaniach w stosunku do własnej osoby: „Uważam, że jestem
osobą wartościową, przynajmniej w takim samym stopniu jak inni, posiadam wiele pozytyw
nych cech, nie mam wielu powodów, aby być z siebie dumny/dumna; Jestem skłonny/skłonna
sądzić, że nie wiedzie mi się; Potrafię robić inne rzeczy tak dobrze jak większość innych lu
dzi; Lubię siebie; Jestem z siebie zadowolony/zadowolona; Chciałbym/chciałabym mieć wię
cej szacunku dla samego siebie; Czasami czuję się bezużyteczny/bezużyteczna; Niekiedy
uważam, że jestem do niczego12”.
Osoby dokonujące samooceny wartościują siebie w czterostopniowej skali od oceny wy
rażonej: „zupełnie się zgadzam ze stwierdzeniem” do oceny „zupełnie się nie zgadzam
ze stwierdzeniem”, poprzez dwie oceny w postaci: „zgadzam się ze stwierdzeniem” i „nie
zgadzam się ze stwierdzeniem”, przy czym wybór każdej z odpowiedzi wiąże się
z przyznaniem określonej liczby punktów. W polskiej wersji można uzyskać wyniki
w obszarze od 0 do 40 punktów, przy czym im większa liczba punktów, tym samoocena jest
wyższa, aż do zawyżonej w przypadku punktacji oscylującej wokół 40 punktów. Natomiast
liczba punktów poniżej 25 świadczy o problemach ze zbyt niską samooceną. Dokonanie bi
lansu osobistego może być ważnym krokiem, który doprowadzi do mniej błędnej i bardziej
zobiektywizowanej percepcji własnej osoby oraz stosowania pozytywnych strategii służących
podnoszeniu poziomu trafności i adekwatności samooceny.
W dniach od 05.06.2011 do 20.11.2011 roku przeprowadzono badania dotyczące opinii
studentów na własny temat. Do badań wykorzystano polską wersję skali samooceny M. Ro
senberga. Celem badań było zdiagnozowanie poziomu poczucia własnej wartości wśród stu
dentów kierunków ekonomicznych, odkrycie różnic pomiędzy studentami różnych kierun
ków, jak również różnych lat studiów. Poddano także szczegółowej analizie wybrane obszary
oceny własnej osoby.
11 http://www.bsos.umd.edu/socy/research/rosenberg.htm (10.11.2011).121. Makower, Kłopoty z sam ooceną, „Charaktery” 2010, nr 7.
104 A N N A GÓ RA LEW SK A -SŁO Ń SK A
Badania wykonano w grupie studentów drugiego i trzeciego roku studiów dziennych kie
runków Ekonomia i Zarządzanie Uniwersytetu Zielonogórskiego. Uczestnictwo w badaniach
było anonimowe i dobrowolne, oznaczeniu podlegał jedynie rok i kierunek studiów oraz płeć.
W badaniach wzięły udział 273 osoby. Po wstępnej weryfikacji wyników badań, dalszej ana
lizie poddano wyniki badań uzyskane od 236 osób. Prezentacja wyników badań obejmować
będzie porównania średnich wyników uzyskanych przez grupy badawcze oraz punktowe
oszacowania wybranych elementów bilansu osobistego w zestawieniach porównawczych dla
kobiet i mężczyzn. Analizę uzyskanych wyników rozpoczyna porównanie średniej samooce
ny kobiet i mężczyzn biorących udział w badaniach (wykres 1).
Rysunek 2. Wyniki samooceny uzyskanej przez kobiety i mężczyzn
Źródło: Opracowanie na podstawie badań własnych
Wykres pierwszy ilustruje średnią samoocenę kobiet i mężczyzn studiujących na kierun
kach ekonomicznych. Jak można zauważyć samoocena mężczyzn jest wyższa niż samoocena
kobiet. Jednocześnie obserwuje się znaczną różnicę pomiędzy samooceną kobiet na kierun
kach zarządzanie i ekonomia, jak również samooceną mężczyzn kierunków zarządzanie
i ekonomia. Najniższe poczucie wartości oszacowały studentki kierunku zarządzanie, ocenia
jąc siebie na poziomie 26,65 p., najwyższe poczucie wartości mają mężczyźni studiujący za
rządzanie, oceniając siebie na poziomie 27,50 p. Porównując wyniki uzyskiwane przez stu-
Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki 105
dentów i studentki stwierdza się, że oscylują one na granicy zagrożonego poczucia własnej
wartości, które wynosi 25 punktów. Zastanowić się także można, jakie czynniki decydują
o takiej ocenie własnej osoby? Należałoby zatem zwrócić uwagę, czy wiek (rok studiów)
zmienia coś w ocenie poczucia własnej wartości (wykres 2 i wykres 3)?
Rysunek 3. W yniki samooceny uzyskanej przez kobiety
Źródło: Opracowanie na podstawie badań własnych
Wyniki uzyskane w badaniu pokazują, że studentki na wyższym roku studiów niżej oce
niają własne umiejętności i możliwości. Zarówno w przypadku studentek zarządzania
i ekonomii obniżeniu uległa średnia wartość samooceny. Poczucie własnej wartości w skali
cztero-stopniowej zmniejszyło się prawie o jeden punkt. Pojawia się, zatem pytanie czy sto
pień dojrzałości i możliwości sprawdzenia własnych umiejętności podczas praktyk studenc
kich zmienił obraz postrzegania siebie przez kobiety, czy może zaistniały inne czynniki wy
wierające wpływ na postrzeganie siebie?
106 ANNA GÓRALEWSKA-SŁOŃSKA
Rysunek 4. Wyniki samooceny uzyskanej przez mężczyzn
Źródło: Opracowanie na podstawie badań własnych
Studenci trzeciego roku studiów zarówno w przypadku studentów zarządzania, jak
i ekonomii wyżej niż ich koledzy z roku drugiego oceniają własny potencjał, ich poczucie
własnej wartości wzrosło prawie o jeden punkt w przypadku studentów zarządzania i prawie
o półtora punktu w przypadku studentów ekonomii. Wzrost pozytywnego obrazu własnej
osoby potwierdza pewne tendencje, że mężczyźni wraz z upływem lat, podnoszą swoją samo
ocenę magazynując doświadczenia i wzbogacając w ten sposób własne zasoby, jako dodające
wiedzy, umiejętności traktowane mogą być zarówno sukcesy i porażki.
Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki 107
Rysunek 5. Wyniki poczucia własnej wartości kobiet w odniesieniu do poszczególnych obszarów oceny
Źródło: Opracowanie na podstawie badań własnych
Dokonując porównania szczegółowych obszarów bilansu osobistego, zauważono, że opi
nia studentek w zakresie lubienia siebie, poczucia zadowolenia, posiadania pozytywnych cech
i bycia osobą wartościową wpływa istotnie na podniesienie wyniku pełnej samooceny. Ozna
czać to może, że studentki odczuwają pozytywne emocje w obszarze poczucia akceptacji
i bycia ważnym dla innych osób. Elementami obniżającymi średni wynik samooceny są ob
szary skoncentrowane na ocenie własnych umiejętności, możliwości, poczuciu dumy
i szacunku w stosunku do własnej osoby. Zaskakująca jest różnica dotycząca obszarów po
czucia dumy i poczucia zadowolenia. Studentki są z siebie zadowolone (średnio uzyskały
3,03 p.), uważają się za osoby wartościowe (średnio uzyskały 3,43 p. i to jest najwyżej oce
niana wartość), natomiast nie są z siebie dumne (średnio uzyskały 2,01 p.) i uważają, że ich
umiejętności związane z realnymi działaniami są niższe niż innych osób (średnio uzyskały
1,92 p.).
108 A N N A GÓ RALEW SK A-SŁOŃ SKA
Rysunek 6. Wyniki poczucia własnej wartości mężczyzn w odniesieniu do poszczególnych obszarów oceny
Źródło: Opracowanie na podstawie badań własnych
Studenci kierunków ekonomicznych, podobnie jak ich koleżanki, lubią siebie (średnio
uzyskali 3,24 p.), są z siebie zadowoleni (średnio uzyskali 3,04 p.), mają poczucie bycia oso
bą wartościową (średnio uzyskali 3,33 p.) i posiadają wiele pozytywnych cech (średnio uzy
skali 3,24 p.). Problematyczny jest dla nich brak poczucia dumy (średnio uzyskali 2,06 p.),
brak umiejętności wykonywania działań na poziomie zbliżonym do innych ludzi (średnio
uzyskali 1,86 p.). Można zaobserwować również różnice w ocenie poszczególnych kwestii
służących wartościowaniu siebie pomiędzy studentkami i studentami (wykres 6).
Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki 109
Rysunek 7. W yniki poczucia własnej wartości kobiet i mężczyzn w poszczególnych obszarach samooceny
Źródło: Opracowanie na podstawie badań własnych
Studentki w porównaniu ze swoimi kolegami uważają, że są osobami wartościowymi, wy
żej niż studenci oceniają także możliwość wykonywania działań. Jednocześnie mniej niż pa
nowie lubią siebie oraz utrzymują, że są do niczego i czują się też bardziej bezużyteczne. Po
równywalne wyniki obu płci związane są z oszacowaniem pozytywnych cech, a także zado
wolenia z siebie. Największa różnica dotyczy natomiast poczucia, że jest się do niczego. Wy
niki badań wskazują obszary problemowe, w których studenci i studentki nie są zadowoleni
z siebie.
Analiza wyników badań oprócz pokazania uśrednionej samooceny studentów kierunków
zarządzanie i ekonomia pozwala zobaczyć, jaki procent osób badanych ma niską, średnią, czy
też wysoką samoocenę. Wykres 7 pokazuje procentowy rozkład wysokości poczucia własnej
wartości.
110 A N N A G Ó RALEW SK A-SŁOŃ SKA
Źródło: Opracowanie na podstawie badań własnych
Analiza wyników badań oprócz pokazania uśrednionej samooceny studentów kierunków
zarządzanie i ekonomia pozwala zobaczyć, jaki procent osób badanych ma niską, średnią,
czy też wysoką samoocenę. Najwyższa ocena poczucia własnej wartości w czterdziesto-
punktowej skali stanowiła 35 punktów u kobiet i 34 punkty u mężczyzn. Najniższa wartość
oszacowania to 18 p. u kobiet i 19 p. u mężczyzn, 14,5% kobiet przyznało sobie 28 punktów,
a 13,3% - 29 punktów, 17,1% mężczyzn oceniło siebie na 28 p., a 15,7% na 29 p. Porównu
jąc wartości punktowe kobiet i mężczyzn zauważa się, że większy procent mężczyzn niż ko
biet przyznaje sobie punkty powyżej 27, mężczyźni - 55,7% i kobiety - 45,2%. Podsumowu
jąc wyniki uzyskane w badaniach studentów drugiego i trzeciego roku kierunków ekono
micznych, nie napawają one entuzjazmem, gdyż młodzi ludzie w połowie przypadków mają
problem z niskim poczuciem własnej wartości. Niskie poczucie własnej wartości, jak wyka
zano na początku artykułu, może skutecznie zakłócić proces rozwoju młodego człowieka
skłaniając go do poszukiwań złych strategii podnoszenia własnej wartości. Do metod, sposo
bów przynoszących niepożądane skutki zaliczają się działania polegające na:
- dopasowaniu do otoczenia za wszelką cenę, czyli działania konformistyczne w najbardziej
skrajnym wydaniu, kosztem zaprzestania wiary we własne wartości;
- udowadnianiu własnej wartości poprzez gromadzenie osiągnięć, niezależnie od wydatko
wanej energii i motywacji wewnętrznej;
Rysunek 8. Procentowy rozkład poczucia własnej wartości kobiet i mężczyzn
Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki 111- zaspokajaniu potrzeb innych, kosztem zaspokojenia potrzeb własnych w celu uzyskania
akceptacji i szacunku innych osób;
- unikaniu wszystkich sytuacji, w których jednostka podlega ocenie oraz reagowanie na te
sytuacje skrajnym, nieadekwatnym poczuciem zagrożenia, niepokojem i stresem.
Działania, które powinny doprowadzić do podnoszenia poziomu poczucia własnej warto
ści w sposób pozytywny, muszą przyjąć formę procesu, a nie jednorazowych aktów. Zwięk
szanie dodatniego bilansu własnej osoby rozpoczyna się w momencie uświadomienia sobie
przez jednostkę, na jakim etapie znajduje się obecnie. Autodiagnoza przy wykorzystaniu
dwóch metod np. wykonaniu badania wykorzystując dowolną skalę samooceny oraz posu
mowaniu efektów działań w wybranym horyzoncie czasu pozwoli ocenić aktualny stan jed
nostki. B. Paskal twierdzi, że: „trzeba poznać samego siebie: gdyby to nie posłużyło do znale
zienia prawdy, posłuży przynajmniej do wytyczenia własnego życia, a nie ma nad to nic bar
dziej godziwego” 13. Zidentyfikowanie własnych mocnych stron oraz elementów osobowości,
nad którymi warto popracować stanowić będzie kolejny mały, ale istotny krok ku rozwojowi
własnych zasobów, zatem jednostka zidentyfikuje zalety, wady, umiejętności, talenty, możli
wości, a także zda sobie sprawę ze stosowanych schematów służących percepcji rzeczywisto
ści i spróbuje zrobić z nich użytek w postaci budowania spójnego wizerunku własnej osoby,
jako jednostki celowo wykorzystującej atuty i minimalizującej wpływ własnych ograniczeń
przy realizacji stawianych sobie celów, planów i marzeń. Jednym z wybranych elementów
warunkujących samoocenę, na który powinno się zwrócić uwagę studentów jest asertywność.
Asertywność to umiejętność, która nie jest wrodzona, ale jednostka nabywa ją w sprzyja
jących okolicznościach społecznych. Niestety system kształcenia oparty na podporządkowa
niu regułom i procedurom automatycznie niweluje zachowania asertywne. Wobec tego mło
dzi ludzie dopiero na poziomie szkoły wyższej mogą, w sposób świadomy, rozwijać wzorce
zachowania asertywnego podnosząc tym samym własną samoocenę. Innym sposobem warun
kującym adekwatność samooceny jest próba racjonalnego myślenia, która pozostaje w sprze
czności z myśleniem emocjonalnym (charakterystycznym dla okresu adolescencji młodzieży).
Myślenie racjonalne staje się z czasem opcją zastępującą negatywne myśli i polega na zastę
powaniu pojawiających się pejoratywnych myśli, myślami pozytywnymi oraz poddawaniu
myśli negatywnych rzetelnej ocenie opartej na znajomości własnego potencjału. Zdolność do
pozytywnego myślenia, ale również afirmacji własnych myśli, ukierunkowywaniu ich ku wła
ściwym sposobom działania i celom zorientowanym na rozwój i samodoskonalenie, pojawi
13 B. Pascal, [cyt. za] J. Kozielecki, Psychologiczna teoria samowiedzy, Warszawa 1986, s. 5.
112 ANNA GÓRALEWSKA-SŁOŃSKA
się u młodego człowieka w wyniku odpowiedniego wytrenowania sposobu formowania wła
snych myśli. Podnoszeniu własnej wartości sprzyja także zmiana podejścia do popełniania
błędów, które jednostka powinna przestać taktować jako ewidentny dowód swojej słabości
i braku zdolności. Trzeba zatem, aby młody człowiek nauczył się traktować swoje potknięcia,
niedociągnięcia i straty jako kolejne doświadczenia w życiu, które pozwolą na zastanowienie
się, w jaki sposób zachować się w przyszłości, aby błędy te nie powtórzyły się więcej. Wyniki
uzyskane przez studentów wskazują na konieczność uświadomienia im w procesie nauczania,
że ich dotychczasowe osiągnięcia w sferze naukowej i społecznej mogą stworzyć podatny
grunt do stania się wartościowym człowiekiem, przy włożonym odpowiednim wysiłku i zaan
gażowaniu. Rozważania dotyczące samooceny można zakończyć słowami Z. Pietrasińskiego,
który twierdzi, że unikanie autorefleksji i samowiedzy zagwarantować może trwały niedoro
zwój14, zatem można wymagać od młodzieży, aby systematycznie i celowo dokonywała sa-
moceny sprzyjając w ten sposób własnemu rozwojowi.
B ib liografia
1. Bartkowiak G., Januszek H., Umiejętności kierownicze, Poznań 1996.2. Chmiel N. (red.), Psychologia pracy i organizacji, Gdańsk 2003.3. Góralewska-Slońska A., Samoocena, ja k o czynnik wpływający na efektywność pracy [w:] E. Niedzielski
(red.), Przedsiębiorstwo i je g o otoczenie w warunkach integracji europejskiej, problem atyka zasobów ludzkich, Olsztyn 2004, s. 261.
4. Kozielecki J., Psychologiczna teoria samowiedzy, W arszawa 1986.5. Leary M., Wywieranie wrażenia na innych, Gdańsk 2003.6. M aciejewska J., Durda M., Samoocena pracy nauczyciela, czy warto podejm ow ać diagnozy, „Nowe w szko
le” 2002, nr 4.7. Maciejewska T., Samoocena dziecka, „Życie szkoły” 1974, nr 12.8. Makower I., Kłopoty z sam ooceną, „Charaktery” 2010, nr 7.9. Niebrzydowski L., O poznaw aniu i ocenie samego siebie, W arszawa 1976.10. Reykowski J., Procesy emocjonalne, motywacja, osobowość, W arszawa 1992.11. Rosenberg, M., Society an d the Adolescent Self-Image. Revised edition. Middletown, 1989.12. Tokarski S., Kierownik w organizacji, W arszawa 2006.13. Strona internetowa University o f Maryland: http://www.bsos.umd.edu/socy/research/rosenberg.htm stan
z dnia 10.11.2011.
14 Por. Z. Pietrasiński, [w:] S. Tokarski, Kierownik w organizacji, Warszawa 2006, s. 162.