1

Podstawa programowa z komentarzami

Tom 7.

Edukacja artystyczna w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum

muzyka, plastyka, wiedza o kulturze, historia muzyki, historia sztuki,

język łaciński i kultura antyczna, zajęcia artystyczne

2

Szanowni Państwo, Niniejszy tom jest częścią ośmiotomowej publikacji poświęconej nowej podstawie progra-mowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych, gimnazjach i liceach.

Sposób wdraŜania nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach przygoto-wujących do zawodu będzie tematem odrębnej publikacji.

KaŜdy tom poświęcony jest odrębnej grupie zajęć. Zawiera on wszystkie fragmenty postawy programowej dotyczące tych zajęć oraz komentarze ekspertów, pozwalające lepiej zrozumieć intencje twórców podstawy. PoniewaŜ poszczególne tomy adresowane są do róŜnych grup nauczycieli, w kaŜdym tomie powtórzono części wstępne odpowiednich załączników pod-stawy programowej, skierowane do wszystkich nauczycieli.

WdraŜaniu w szkołach i przedszkolach nowej podstawy programowej towarzyszą jeszcze inne zmiany w prawie oświatowym. Tych zmian, porządkujących edukacyjną rzeczywistość od września 2009 jest sporo: to m.in. zmieniona ustawa o systemie oświaty, nowe rozpo-rządzenie o ramowych planach nauczania (obowiązujące w szkołach publicznych), nowe rozporządzenie o kwalifikacjach nauczycieli, nowe zadania dla nauczycieli, wynikające ze zmian w Karcie Nauczyciela, a takŜe kolejne podwyŜki płac nauczycieli. Dlatego kaŜdy tom zawiera takŜe pewne informacje ogólne, związane ze zmianami programowymi i organiza-cyjnymi wchodzącymi do polskich szkół, wynikającymi z tych nowelizacji. Wszystkie te zmiany mają uczynić polską szkołę bardziej skuteczną, przyjazną i nowoczesną.

Projekt nowej podstawy programowej jest efektem zbiorowej refleksji duŜego zespołu uczo-nych, metodyków, nauczycieli oraz pracowników systemu egzaminacyjnego. W swoich pra-cach zespół ten korzystał z doświadczeń oraz dorobku twórców wcześniejszych podstaw, w tym z projektu podstawy, który powstał w Instytucie Spraw Publicznych w 2005 roku. W trwających niemal trzy miesiące publicznych konsultacjach aktywnie uczestniczyły setki respondentów. Twórcy podstawy wspierali się przy jej doskonaleniu dziesiątkami zamówio-nych recenzji najznamienitszych gremiów i towarzystw naukowych.

Szczególną rolę w pracach zespołu odegrali uczeni, którzy podjęli trud koordynowania prac nad poszczególnymi obszarami tematycznymi podstawy programowej:

prof. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska – edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna, prof. dr hab. Sławomir Jacek śurek – język polski i edukacja artystyczna, dr Magdalena Szpotowicz – języki obce nowoŜytne, dr hab. Jolanta Choińska-Mika – edukacja historyczna i obywatelska, prof. dr hab. Ewa Bartnik – edukacja przyrodnicza, prof. dr hab. Zbigniew Semadeni – edukacja matematyczna i techniczna, prof. dr hab. Wojciech Przybylski – wychowanie fizyczne i edukacja dla bezpieczeństwa.

Wszystkim uczestnikom tych prac składam niniejszym serdeczne podziękowanie.

KaŜda szkoła otrzyma co najmniej dwa wydrukowane komplety wszystkich tomów tej publi-kacji. Dalsze egzemplarze moŜna pobrać ze strony www.reformaprogramowa.men.gov.pl. Na tej stronie moŜna teŜ znaleźć szereg informacji pomocnych przy organizowaniu zreformo-wanej szkolnej rzeczywistości, m.in. dotyczących stosowania nowych ramowych planów nauczania. Jest tam takŜe dostępny wykaz wszystkich podręczników dopuszczonych do uŜytku szkolnego, zgodnych z nową podstawą programową. Liczę, Ŝe wszystko to pomoŜe nam razem zmieniać polską szkołę na lepsze.

Katarzyna Hall Minister Edukacji Narodowej

3

Spis treści

I. Część ogólna

O potrzebie reformy programowej kształcenia ogólnego – Zbigniew Marciniak …….. 5

Część wstępna podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej 12

Część wstępna podstawy programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjum i liceum 14

II. Część szczegółowa

Muzyka

Podstawa programowa – edukacja muzyczna – klasy I-III…………………………….. 19 Zalecane warunki i sposób realizacji ………………………………………………. 20

Podstawa programowa – muzyka – klasy IV-VI …………………………………… 20 Zalecane warunki i sposób realizacji ………………………………………………. 22

Podstawa programowa – muzyka – gimnazjum ……………………………………. 23 Zalecane warunki i sposób realizacji ………………………………………………. 24

Komentarz do podstawy programowej przedmiotu muzyka – Magdalena Radziejowska…………………………………………………………...25

Plastyka

Podstawa programowa – edukacja plastyczna – klasy I-III……………………………. 27

Podstawa programowa – plastyka – klasy IV-VI …………………………………… 28 Zalecane warunki i sposób realizacji ………………………………………………. 29

Podstawa programowa – plastyka – gimnazjum ……………………………………. 29 Zalecane warunki i sposób realizacji ……………………………………………….. 30

Komentarz do podstawy programowej przedmiotu plastyka – Wojciech Czapski, Kinga Łapot-Dzierwa………………………………………….31

Wiedza o kulturze

Podstawa programowa – wiedza o kulturze – liceum ……………………………… 33 Zalecane warunki i sposób realizacji ………………………………………………. 35

Komentarz do podstawy programowej przedmiotu wiedza o kulturze – Iwona Kurz………………………………………………………………………….35

Historia muzyki

Podstawa programowa – historia muzyki – liceum ……………………………….. 37 Zalecane warunki i sposób realizacji ………………………………………….......... 40

Komentarz do podstawy programowej przedmiotu historia muzyki – Magdalena Radziejowska…………………………………………………………...41

Historia sztuki Podstawa programowa – historia sztuki – liceum …………………………………. 41

4

Język łaciński i kultura antyczna

Podstawa programowa – język łaciński i kultura antyczna – liceum ……………… 43 Zalecane warunki i sposób realizacji ……………………………………………….. 45

Komentarz do podstawy programowej przedmiotu język łaciński i kultura antyczna – Barbara Strycharczyk, ElŜbieta Wolanin...……………………..45

Zajęcia artystyczne

Podstawa programowa – zajęcia artystyczne – gimnazjum i liceum ………………. 46 Zalecane warunki i sposób realizacji ………………………………………………. 48 Komentarz do podstawy programowej przedmiotu zajęcia artystyczne – Wojciech Czapski, Kinga Łapot-Dzierwa, Magdalena Radziejowska……………..48

III. Opinie o podstawie programowej

Uchwała Rady Głównej Szkolnictwa WyŜszego……………………………………50

Uwagi Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich……………………….51

Uwaga: Rozdziały, których tytuły są drukiem pochyłym przedstawiają odpowiednie fragmenty rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opublikowanego w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz. 17 w dniu 15 stycznia 2009 r.

5

O potrzebie reformy programowej kształcenia ogólnego

Zbigniew Marciniak Dlaczego w polskich szkołach podstawowych, gimnazjach i liceach nastąpią zmiany?

Szkole sprzyja stabilność. Czasem jednak okoliczności zewnętrzne sprawiają, Ŝe rozwiązania przyjęte w obrębie systemu edukacji przestają być skuteczne, wbrew staraniom nauczycieli oraz uczniów. Zachodzi wtedy potrzeba zaprojektowania i wdroŜenia zmian, które zapewnią lepsze efekty kształcenia. Z taką sytuacją mamy obecnie do czynienia.

Na pierwszy rzut oka nie ma problemu. Najzdolniejsi polscy uczniowie odnoszą spektakular-ne sukcesy: wygrywają światowe zawody informatyczne, co roku przywoŜą nagrody z presti-Ŝowego Europejskiego Konkursu Młodych Naukowców oraz medale z międzynarodowych olimpiad przedmiotowych. MoŜemy być takŜe zadowoleni z pilności polskich uczniów: nasz kraj ma aktualnie (2009) najniŜszy w Europie odsetek uczniów, którzy porzucają szkołę przed jej ukończeniem. Co więcej, Polska jest postrzegana na arenie międzynarodowej jako kraj, który odniósł ogromny sukces edukacyjny: wprowadzenie gimnazjów, czyli wydłuŜenie o rok powszechnego i obowiązkowego kształcenia ogólnego przyniosło zdecydowaną poprawę efektów kształcenia w grupie uczniów najsłabszych – fakt ten został wiarygodnie potwier-dzony przez międzynarodowe badania OECD PISA przeprowadzone w latach 2000, 2003 oraz 2006 na reprezentatywnej grupie 15-letnich uczniów.

Problem ujawnia się jednak juŜ w pierwszych tygodniach nauki, zarówno w szkołach ponad-gimnazjalnych, jak i na wyŜszych uczelniach. Nauczyciele i wykładowcy często ze zgrozą konstatują, Ŝe duŜa część ich uczniów (studentów) ma fundamentalne braki w wykształceniu, uniemoŜliwiające płynne kontynuowanie procesu nauczania. Powszechnie panuje opinia, Ŝe efekty pracy polskiej szkoły znacznie się pogorszyły.

Co się stało?

Początek XXI wieku przyniósł zjawisko bezprecedensowego wzrostu aspiracji edukacyjnych młodych Polaków. Jeszcze kilka lat temu tylko około 50% uczniów z kaŜdego rocznika po-dejmowało naukę w szkołach umoŜliwiających zdawanie matury. Dziś (2009), po ukończeniu gimnazjum, takie szkoły wybiera ponad 80% uczniów. Spośród nich około 80% z powodze-niem zdaje maturę i w znakomitej większości przekracza progi uczelni. W rezultacie, co drugi Polak w wieku 19-24 lata studiuje, zaś liczba studentów w Polsce, w ciągu zaledwie kilku lat, wzrosła aŜ pięciokrotnie.

Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest obecność w szkołach kończących się maturą, a póź-niej w murach wyŜszych uczelni, duŜej grupy młodzieŜy, która dawniej kończyła swoją edu-kację na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej. W szczególności, z powodów czysto sta-tystycznych, obniŜył się średni poziom uzdolnień populacji młodych ludzi, aspirujących do zdobycia wyŜszego wykształcenia.

6

System edukacji – zarówno oświata, jak i szkolnictwo wyŜsze – nie mogą pozostać obojętne wobec tak istotnej zmiany. ZałoŜenie, Ŝe ponad 80% rocznika potrafi skutecznie i równie szybko nauczyć się tego wszystkiego, co było zaplanowane dla zdolniejszych 50%, jest źród-łem paradoksu: pomimo nie mniejszego niŜ dawniej wysiłku wkładanego przez nauczycieli oraz zwiększonego zainteresowania uczniów zdobyciem wyŜszego wykształcenia, polskiej szkole nie udaje się osiągnąć satysfakcjonujących efektów kształcenia.

Co moŜna zrobić?

MoŜliwe są dwa zasadniczo róŜne rozwiązania tego problemu. Pierwsze z nich polega na za-chowaniu systemu edukacji w niezmienionym kształcie i podniesieniu poprzeczki przy rekrutacji do szkół kończących się maturą oraz na studia. Wtedy jednak nastąpi drastyczne obniŜenie odsetka młodzieŜy uzyskującej wykształcenie wyŜsze.

Rozwiązanie to zostało powszechnie odrzucone w krajach demokratycznych, które znalazły się wcześniej w podobnej sytuacji. W państwach, w których decyzje kluczowe dla społecz-ności lokalnych oraz w skali państwa podejmuje się w drodze głosowania, dbałość o poziom wiedzy najsłabiej wykształconych obywateli jest równie waŜna jak kształcenie elit. Dlatego zwycięŜa pogląd, Ŝe o poziomie wykształcenia współczesnego społeczeństwa świadczy nie tyle średni, co minimalny akceptowalny poziom wykształcenia. Konsekwentnie, zachęca się młodych ludzi do jak najdłuŜszego korzystania z usług systemu edukacji i ustawia się na ich drodze kolejne progi łagodnie narastających wymagań. Przykładem takiej polityki jest tzw. Proces Boloński, w zamyśle rozkładający studia na większości kierunków na dwa etapy: łatwiejszy i bardziej masowy etap licencjacki oraz następujący po nim bardziej wymagający etap magisterski.

Inną moŜliwą odpowiedzią na problem zaspokojenia zwiększonych aspiracji młodego pokole-nia jest odpowiednio zaprojektowana reforma programowa. Planując tę reformę naleŜy uwzględnić jeszcze jedną waŜną okoliczność. Dziś szkoła usiłuje dwukrotnie zrealizować pełny cykl kształcenia ogólnego: po raz pierwszy w gimnazjum i po raz drugi w szkole ponadgimnazjalnej, kończącej się maturą. Zapewne wbrew intencjom autorów starej pod-stawy programowej, praktyka zatarła róŜnicę między tymi cyklami. Potwierdzenia tej tezy dostarcza porównanie podręczników gimnazjalnych z podręcznikami licealnymi dla poziomu podstawowego: dla wielu przedmiotów trudno dostrzec między nimi istotną róŜnicę. To zape-wne wpływ tradycji: przy bardzo ogólnie sformułowanej podstawie programowej wielu na-uczycieli – zarówno gimnazjalnych, jak i licealnych – odruchowo wypełnia ją tradycyjnym zakresem treści nauczania ukształtowanym w czasach, gdy zręby wiedzy ogólnej budowali-śmy w czteroletnich liceach − usiłują pomieścić te treści w trzyletnim cyklu edukacyjnym. To moŜe się udać tylko w najzdolniejszych klasach; w pozostałych skutkuje to zbyt pospiesznym, a stąd powierzchownym omawianiem kolejnych tematów.

Przedmiotem, na którego przykładzie szczególnie wyraźnie widać niepowodzenie planu dwu-krotnej realizacji trzyletniego cyklu kształcenia jest historia. W obu cyklach brakuje czasu na realizację ostatniego chronologicznie działu historii: w pierwszym na przeszkodzie staje egza-min gimnazjalny; w drugim – matura. Prowadzi to do powszechnie dostrzeganej, Ŝenującej niewiedzy uczniów w zakresie najnowszej historii Polski. Inne przedmioty nauczania nie mają struktury chronologicznej, więc ich sytuacja jest faktycznie jeszcze gorsza – luki w wie-dzy rozkładają się w sposób przypadkowy.

7

Co zatem naleŜy uczynić?

Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, Ŝe jedyną moŜliwą odpowiedzią na statystycznie niŜszy średni poziom uzdolnień uczniów w szkołach kończących się maturą jest obniŜenie oczekiwań w stosunku do absolwentów. Jest jasne, Ŝe wyzwania, które postawi przed nimi Ŝycie nie będą przecieŜ mniejsze niŜ dzisiaj.

Zamiast tego naleŜy potraktować czas nauki w gimnazjum oraz w szkole ponadgimnazjalnej, jako spójny programowo, sześcioletni (a w technikum nawet siedmioletni) okres kształcenia. W okresie tym w pierwszej kolejności wyposaŜymy uczniów we wspólny, solidny fundament wiedzy ogólnej, po czym znacznie pogłębimy tę wiedzę w zakresie odpowiadającym indywi-dualnym zainteresowaniom i predyspozycjom kaŜdego ucznia. Warto wiedzieć, Ŝe taka orga-nizacja procesu kształcenia została zastosowana w podobnych okolicznościach w wielu krajach świata. Idea ta była takŜe obecna w tzw. reformie Jędrzejewicza w latach trzydzies-tych XX wieku.

Aby umoŜliwi ć wszystkim uczniom solidne opanowanie wspólnego fundamentu wiedzy ogól-nej, jego realizacja będzie rozciągnięta na trzy lata gimnazjum oraz część czasu nauki kaŜdej szkoły ponadgimnazjalnej. Pozwoli to na wolne od pośpiechu omówienie wszystkich podsta-wowych tematów w zakresie klasycznego kanonu przedmiotów. Na przykład, gimnazjalny kurs historii skończy się na I wojnie światowej, zaś kurs historii najnowszej znajdzie naleŜny przydział czasu w szkole ponadgimnazjalnej. Ponadto dłuŜszy czas przeznaczony na naukę kaŜdego przedmiotu pozwoli nauczycielom głębiej wejść w kaŜdy temat.

Podczas nauki w liceum lub technikum uczeń będzie kontynuował aŜ do matury naukę w zakresie obowiązkowych przedmiotów maturalnych: języka polskiego, języków obcych i matematyki. Oprócz tego kaŜdy uczeń wybierze kilka przedmiotów (moŜe wybrać takŜe spośród wymienionych wyŜej), których będzie się uczył w zakresie rozszerzonym w znacznie większej niŜ obecnie liczbie godzin. Taka organizacja procesu nauczania pozwoli uczniom w kaŜdym z wybranych przedmiotów osiągnąć poziom, którego oczekiwaliśmy od absolwen-tów liceów w latach ich świetności.

Oprócz tego, w trosce o harmonijny i wszechstronny rozwój, kaŜdy uczeń liceum – o ile nie wybierze rozszerzonego kursu historii – aŜ do matury będzie miał przedmiot historia i społe-czeństwo. Zajęcia te będą pogłębiały wiedzę uczniów z historii powszechnej w ujęciu proble-mowym oraz rozbudzały ich zainteresowanie losami Polski i Polaków. Podobnie, dla uczniów niewybierających zajęć rozszerzonych z geografii, biologii, fizyki czy chemii obowiązkowy będzie przedmiot przyroda, przedstawiający w ujęciu problemowym syntezę wiedzy z nauk przyrodniczych.

Zatem, niezaleŜnie od indywidualnych wyborów zajęć rozszerzonych, kaŜdy licealista będzie umiał odpowiednio wiele zarówno z zakresu nauk humanistycznych, jak i matematyczno-przyrodniczych. Ponadto, będzie posiadał istotnie pogłębioną – w stosunku do stanu obecnego – wiedzę z kilku wybranych przedmiotów.

Jak to opisuje nowa podstawa programowa?

Minister edukacji określa zakres celów oraz treści kształcenia w rozporządzeniu o podstawie programowej kształcenia ogólnego. Podstawa programowa precyzyjnie określa, czego szkoła jest zobowiązana nauczyć ucznia o przeciętnych uzdolnieniach na kaŜdym etapie kształcenia, zachęcając jednocześnie do wzbogacania i pogłębiania treści nauczania. Autorzy podstawy dołoŜyli wszelkich starań, by zdefiniowany w niej zakres treści był moŜliwy do opanowania przez takiego ucznia.

8

PoniewaŜ celem reformy programowej jest poprawa efektów kształcenia, forma podstawy programowej równieŜ jest temu podporządkowana: wiadomości oraz umiejętności, które uczniowie mają zdobyć na kolejnych etapach kształcenia wyraŜone są w języku wymagań. Wyodrębniono takŜe, w postaci wymagań ogólnych, podstawowe cele kształcenia dla kaŜdego przedmiotu nauczania. Wskazują one na umiejętności wysokiego poziomu (np. rozumowanie w naukach ścisłych i przyrodniczych), których kształtowanie jest najwaŜ-niejszym zadaniem nauczyciela kaŜdego przedmiotu.

Nowa podstawa programowa przywiązuje teŜ bardzo duŜą wagę do wychowania, a w szcze-gólności do kształtowania właściwych postaw uczniów. PoniewaŜ jest to zadaniem kaŜdego nauczyciela, opis kształtowanych postaw znalazł swoje miejsce we wstępach załączników podstawy.

Jak tworzyć program wychowawczy szkoły?

Kształtowanie postaw, przekazywanie wiadomości oraz rozwijanie umiejętności stanowią wzajemnie uzupełniające się wymiary pracy nauczyciela. Aspekt wychowawczy pracy szkoły powinien być ujęty w formie szkolnego programu wychowawczego.

Konstruowany w szkole program wychowawczy powinien:

- być spójny z programami nauczania,

- uwzględniać kształtowanie postaw uczniów,

- być tworzony z udziałem uczniów, rodziców i nauczycieli,

- być osadzony w tradycji szkoły i lokalnej społeczności.

Opracowując program wychowawczy szkoły naleŜy:

- uwzględnić wartości szczególnie waŜne dla społeczności szkolnej,

- sformułować cele, jakie sobie stawiamy,

- określić zadania, które chcemy zrealizować,

- określić, kto te zadania będzie realizował.

Punktem wyjścia do tworzenia szkolnego programu wychowawczego powinna być diagnoza problemów wychowawczych występujących w danej szkole. Diagnoza ta moŜe być oparta na ankietach, wywiadach, rozmowach z uczniami, nauczycielami, rodzicami itp. Wnikliwa i kompetentna analiza zebranych informacji pozwoli zidentyfikować zakres zagadnień, które powinny koniecznie znaleźć się w szkolnym programie wychowawczym. W przygotowy-waniu programu wychowawczego moŜe być takŜe pomocne określenie oczekiwanej sylwetki absolwenta, wyznaczającej kierunek pracy wychowawczej szkoły.

Szkolny program wychowawczy charakteryzować mają:

- wypracowane przez społeczność szkolną wartości,

- tradycja szkolna, obyczaje i uroczystości,

- zagadnienia lub problemy, których rozwiązanie jest najwaŜniejsze z punktu widzenia środowiska: uczniów, rodziców i nauczycieli.

Realizacja szkolnego programu wychowawczego, skuteczność stosowanych metod i środków, powinna być systematycznie monitorowana.

9

Jak poprzez ocenianie skutecznie motywować uczniów?

Podstawa programowa formułuje wymagania edukacyjne wobec uczniów kończących kolejne etapy kształcenia.

KaŜdy uczeń jest oceniany na co dzień, w trakcie całego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Właściwie stosowana bieŜąca ocena uzyskiwanych postępów pomaga uczniowi się uczyć, gdyŜ jest formą informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna ona informować ucznia o tym, co zrobił dobrze, co i w jaki sposób powinien jeszcze poprawić oraz jak ma dalej pracować. Taka informacja zwrotna daje uczniom moŜliwość racjonalnego kształtowania własnej strategii uczenia się, a zatem takŜe poczucie odpowiedzialności za swoje osiągnięcia. Ocenianie bieŜące powinno być poprzedzone przekazaniem uczniowi kry-teriów oceniania, czyli informacji, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone.

Ponadto nauczyciele powinni ustalić kryteria, na podstawie których będą oceniać uczniów na koniec roku szkolnego. Muszą to robić zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Wreszcie, pod koniec nauki w szkole podstawowej, w gimnazjum oraz w liceum uczeń jest poddawany zewnętrznej ocenie przeprowadzanej przez państwowy system egzaminacyjny.

Zarówno ocenianie wewnątrzszkolne – bieŜące oraz na koniec roku – jak i ocenianie zewnętrzne odwołuje się do wymagań, sformułowanych w podstawie programowej.

Jak ma wyglądać edukacja uczniów najmłodszych?

Nowa podstawa poświęca szczególną uwagę kształceniu dzieci w wieku przedszkolnym oraz najmłodszych uczniów. Przypomnijmy, Ŝe juŜ od 2002 r. wszystkie polskie sześciolatki są objęte obowiązkową edukacją – uczą się w tzw. „zerówkach”. W pierwotnym zamyśle zerówki były zaprojektowane jako zajęcia przedszkolne, przygotowujące dzieci do pójścia do szkoły. Jednak współczesne polskie sześciolatki, podobnie jak ich rówieśnicy w większości krajów Europy, coraz wcześniej wykazują dojrzałość do podjęcia nauki oraz duŜą ciekawość poznawczą. Owocuje to tym, Ŝe zajęcia w oddziałach zerowych w sposób naturalny wkracza-ją w obszar zadań typowo szkolnych: nierzadko dzieci rozpoczynają tu naukę czytania, pisania i liczenia. JednakŜe te fundamentalne dla powodzenia dalszej edukacji procesy powin-ny być poprzedzone odpowiednim przygotowaniem dziecka w wychowaniu przedszkolnym. Ponadto procesy te wymagają czasu nauki dłuŜszego niŜ jeden rok – nie jest korzystne prze-rywanie ich, wywołane koniecznością przejścia dziecka do „prawdziwej” szkoły i zmianą nauczyciela prowadzącego. Dlatego polska szkoła dojrzała do tego, by objąć opieką i nauką takŜe dzieci sześcioletnie.

Edukacja najmłodszych uczniów powinna umiejętnie splatać naukę z zabawą, by w łagodny sposób wprowadzić ich w świat szkoły. Ten cel przyświecał twórcom nowej podstawy programowej dla pierwszego etapu edukacyjnego oraz podstawy programowej wychowania przedszkolnego, opisującej jak przedszkole przygotowuje dziecko do podjęcia nauki szkolnej.

Jakie nastąpią zmiany w organizacji pracy szkoły?

Od roku szkolnego 2009/2010 – rok po roku, przez sześć lat – począwszy od pierwszej klasy szkoły podstawowej i pierwszej klasy gimnazjum, wprowadzana jest nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego i nowe podręczniki. Oprócz tego wchodzą w Ŝycie inne zmiany bardzo istotne dla organizacji pracy szkół.

10

Kalendarz wdraŜania zmian programowych

Rok szkolny Zreformowane nauczanie w klasach

2009/2010 I SP I Gimnazjum

2010/2011 II SP II Gimnazjum

2011/2012 III SP III Gimnazjum

Egzamin gimnazjalny dostosowany do nowej podstawy programowej

2012/2013 IVSP I L I T I ZSZ

2013/2014 V SP II L II T II ZSZ

2014/2015

VI SP

Sprawdzian dostosowany do nowej podstawy programowej

III L

Egzamin maturalny dostosowany do nowej podstawy programowej

III T III ZSZ

2015/2016 IV T I LU

2016/2017 II LU

SP – szkoła podstawowa, L – liceum, T – technikum, ZSZ – zasadnicza szkoła zawodowa, LU – liceum uzupełniające

Rok 2012 – pierwsi absolwenci gimnazjum z kształceniem opartym na nowej podstawie programowej

Rok 2015 – pierwsi absolwenci szkoły podstawowej i liceów z kształceniem opartym na nowej podstawie programowej

Nauczyciele – na podstawie znowelizowanej Karty Nauczyciela – mają obowiązek, poza swoim pensum, przepracować co najmniej jedną godzinę tygodniowo z uczniami w sposób wychodzący naprzeciw ich indywidualnym potrzebom – udzielając im pomocy w przezwy-cięŜaniu trudności, rozwijaniu zdolności lub pogłębianiu zainteresowań.

Najistotniejszą zmianą w ramowym planie nauczania jest nieokreślanie liczby godzin tygod-niowo w cyklu kształcenia przeznaczonej na poszczególne obowiązkowe zajęcia edukacyjne. Zamiast tego określone zostały minimalne ogólne liczby godzin przeznaczone na realizację podstawy programowej z poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych w całym cyklu kształcenia. Dyrektor szkoły odpowiada za to, aby łączne sumy godzin w ciągu trzech lat zajęć z danego przedmiotu były nie mniejsze niŜ wymienione w ramowym planie nauczania, a efekty określone w podstawie programowej zostały osiągnięte.

11

Dzięki takiemu opisaniu godzin nauczania poszczególnych przedmiotów pojawia się moŜli-wość bardziej elastycznego niŜ do tej pory planowania roku szkolnego. Dyrektor szkoły moŜe planować rok szkolny nierytmicznie, decydując o róŜnej organizacji pracy szkoły w niektóre dni czy tygodnie. MoŜliwość nierównomiernego rozłoŜenia godzin w trakcie roku szkolnego moŜna wykorzystać równieŜ dla zorganizowania całych dni nauki poza szkołą. Godziny tak zaplanowanych zajęć mogą być doliczone do czasu pracy uczniów przeznaczonego na kon-kretny przedmiot oraz do pensum realizowanego przez nauczyciela. Oczywiście doliczamy godziny spędzone z uczniami na faktycznych zajęciach dydaktycznych – niezaleŜnie od tego, czy były prowadzone w klasie, czy poza szkołą – ale nie czas dojazdu lub noclegu.

Czas pracy nauczyciela, zarówno w wypadku realizowania tych pojedynczych, dodatkowych godzin, wynikających z Karty Nauczyciela, jak i wywiązywania się z tygodniowego pensum – szczególnie przy zastosowaniu w szkole nierytmicznej organizacji roku szkolnego – musi być odpowiednio rozliczany.

Więcej wolności w organizacji pracy szkół oraz więcej odpowiedzialności za precyzyjniej opisane efekty końcowe to podstawowe idee wchodzących zmian.

Jakie i dlaczego zmiany organizacyjne w edukacji artystycznej? Edukacja artystyczna stanowi waŜny obszar kształcenia i dlatego jej realizacji naleŜy poświęcić duŜo uwagi, począwszy od edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Dlatego juŜ na pierwszym etapie edukacyjnym prowadzenie edukacji muzycznej i plastycznej – jeśli jest taka potrzeba – moŜe być w części powierzone specjalistom.

Na drugim i trzecim etapie edukacyjnym plastyka i muzyka są zajęciami obowiązkowymi.

Na czwartym etapie we wszystkich typach szkół ponadgimnazjalnych obowiązkowy jest przedmiot wiedza o kulturze. Oprócz tego, w liceach jako przedmiot do wyboru mogą być realizowane na poziomie rozszerzonym historia sztuki, historia muzyki oraz język łaciński i kultura antyczna.

RóŜnego rodzaju zajęcia artystyczne mają być wybierane przez kaŜdego gimnazjalistę, aby mógł ukształtować w sobie zamiłowanie do jakiejś dziedziny sztuki. Bogactwo szkolnej oferty zajęć artystycznych powinno być zaleŜne od wielkości szkoły, osobistych pasji i zamiłowań nauczycieli, a takŜe od zgłaszanych preferencji uczniów.

RównieŜ w liceach przewidziano moŜliwość oferowania zajęć artystycznych do wyboru. Zadaniem tak zorganizowanej edukacji artystycznej jest z jednej strony dopełnienie edukacji ogólnej, a z drugiej strony umoŜliwienie uzupełnienia wykształcenia w sposób dostosowany do indywidualnych wyborów uczniowskich.

12

Część wstępna podstawy programowej dla szkoły podstawowej Kształcenie ogólne w szkole podstawowej tworzy fundament wykształcenia – szkoła łagodnie wprowadza uczniów w świat wiedzy, dbając o ich harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny i fizyczny. Kształcenie to dzieli się na dwa etapy edukacyjne:

1) I etap edukacyjny, obejmujący klasy I-III szkoły podstawowej – edukacja wczesno-szkolna;

2) II etap edukacyjny, obejmujący klasy IV-VI szkoły podstawowej.

Celem kształcenia ogólnego w szkole podstawowej jest: 1) przyswojenie przez uczniów podstawowego zasobu wiadomości na temat faktów,

zasad, teorii i praktyki, dotyczących przede wszystkim tematów i zjawisk bliskich doświadczeniom uczniów;

2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości pod-czas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;

3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjono-wanie we współczesnym świecie.

Do najwaŜniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego w szkole podstawowej naleŜą:

1) czytanie – rozumiane zarówno jako prosta czynność, jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów w zakresie umoŜliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w Ŝyciu społeczeństwa;

2) myślenie matematyczne – umiejętność korzystania z podstawowych narzędzi matema-tyki w Ŝyciu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowań matematycz-nych;

3) myślenie naukowe – umiejętność formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;

4) umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w języku obcym, zarówno w mowie, jak i w piśmie;

5) umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komu-nikacyjnymi, w tym takŜe dla wyszukiwania i korzystania z informacji;

6) umiejętność uczenia się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji;

7) umiejętność pracy zespołowej.

Jednym z najwaŜniejszych zadań szkoły podstawowej jest kształcenie umiejętności posłu-giwania się językiem polskim, w tym dbałość o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów. Wypełnianie tego zadania naleŜy do obowiązków kaŜdego nauczyciela.

WaŜnym zadaniem szkoły podstawowej jest przygotowanie uczniów do Ŝycia w społeczeń-stwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umie-jętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z róŜnych źródeł, z za-stosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z róŜnych przed-miotów.

Realizację powyŜszych celów powinna wspomagać dobrze wyposaŜona biblioteka szkolna, dysponująca aktualnymi zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jak i w postaci zasobów multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego

13

przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.

PoniewaŜ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę zarówno w Ŝyciu społecznym, jak i indywidualnym, kaŜdy nauczyciel powinien poświęcić duŜo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów.

WaŜnym zadaniem szkoły podstawowej jest takŜe edukacja zdrowotna, której celem jest kształtowanie u uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.

W procesie kształcenia ogólnego szkoła podstawowa kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla in-nych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, goto-wość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym bardzo waŜne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a takŜe postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.

Wiadomości i umiejętności, które uczeń zdobywa w szkole podstawowej opisane są, zgodnie z ideą europejskich ram kwalifikacji, w języku efektów kształcenia1). Cele kształcenia sfor-mułowane są w języku wymagań ogólnych, a treści nauczania oraz oczekiwane umiejętności uczniów sformułowane są w języku wymagań szczegółowych.

Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:

1) szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego;

2) program wychowawczy szkoły obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym;

3) program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profi-laktycznym.

Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w pod-stawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i kaŜdego nauczyciela.

Obok zadań wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele wykonują równieŜ działania opiekuńcze odpowiednio do istniejących potrzeb.

Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizo-wane wspomaganie rozwoju kaŜdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moŜliwości. Uczniom z niepełnosprawnościami, w tym uczniom z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje się ponadto do ich moŜliwości psychofizycznych oraz tempa uczenia się.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych dzieli się na dwa etapy edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujący klasy I-III szkoły podstawowej – edukacja wcze-snoszkolna realizowana w formie kształcenia zintegrowanego oraz II etap edukacyjny,

1) Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich

ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe Ŝycie (2008/C111/01).

14

obejmujący klasy IV-VI szkoły podstawowej, podczas którego realizowane są następujące przedmioty:

1) język polski; 2) język obcy nowoŜytny; 3) muzyka; 4) plastyka; 5) historia i społeczeństwo; 6) przyroda; 7) matematyka; 8) zajęcia komputerowe; 9) zajęcia techniczne;

10) wychowanie fizyczne; 11) wychowanie do Ŝycia w rodzinie2); 12) etyka; 13) język mniejszości narodowej lub etnicznej3); 14) język regionalny – język kaszubski3).

Część wstępna podstawy programowej dla gimnazjum i liceum

Po ukończeniu szkoły podstawowej uczeń kontynuuje kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym. III etap edukacyjny realizowany jest w gimnazjum, zaś IV etap edukacyjny realizowany jest w szkole ponadgimnazjalnej.

Kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym, choć realizowane w dwóch róŜnych szkołach, tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament wykształcenia, umoŜliwiający zdobycie zróŜnicowanych kwalifikacji zawodowych, a następnie ich później-sze doskonalenie lub modyfikowanie, otwierając proces kształcenia się przez całe Ŝycie.

Celem kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym jest: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad,

teorii i praktyk;

2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości pod-czas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;

3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjono-wanie we współczesnym świecie.

2) Sposób nauczania przedmiotu wychowanie do Ŝycia w rodzinie określa rozporządzenie Ministra Edukacji

Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o Ŝyciu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, Ŝycia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037).

3) Przedmiot język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz przedmiot język regionalny – język kaszubski jest realizowany w szkołach (oddziałach) z nauczaniem języka mniejszości narodowych lub etnicznych oraz języka regionalnego – języka kaszubskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umoŜliwiających podtrzymywanie poczucia toŜsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów naleŜących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).

15

Do najwaŜniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym naleŜą:

1) czytanie – umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w Ŝyciu społeczeństwa;

2) myślenie matematyczne – umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w Ŝyciu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym;

3) myślenie naukowe – umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a takŜe formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;

4) umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie;

5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno -komunikacyjnymi;

6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;

7) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się;

8) umiejętność pracy zespołowej.

Jednym z najwaŜniejszych zadań szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest kontynuowanie kształcenia umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałości o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów. Wypełnianie tego zadania naleŜy do obowiązków kaŜdego nauczyciela.

WaŜnym zadaniem szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniów do Ŝycia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z róŜnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z róŜnych przedmiotów.

Realizację powyŜszych celów powinna wspomagać dobrze wyposaŜona biblioteka szkolna, dysponująca aktualnymi zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jak i w postaci zasobów multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.

PoniewaŜ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę, zarówno w Ŝyciu społecznym, jak i indywidualnym, kaŜdy nauczyciel powinien poświęcić duŜo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów.

WaŜnym celem działalności szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest skuteczne nauczanie języków obcych. Bardzo waŜne jest dostosowanie zajęć do poziomu przygotowania ucznia, które uzyskał na wcześniejszych etapach edukacyjnych.

Zajęcia z języków obcych nowoŜytnych prowadzone są na następujących poziomach:

1) na III etapie edukacyjnym:

a) na poziomie III.0 – dla początkujących,

b) na poziomie III.1 – na podbudowie wymagań dla II etapu edukacyjnego;

16

2) na IV etapie edukacyjnym:

a) na poziomie IV.0 – dla początkujących,

b) na poziomie IV.1 – dla kontynuujących naukę:

– w zakresie podstawowym – na podbudowie wymagań poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego,

– w zakresie rozszerzonym – na podbudowie wymagań poziomu III.1 dla III etapu edukacyjnego,

c) na poziomie IV.2 – dla oddziałów dwujęzycznych.

Szkoła powinna teŜ poświęcić duŜo uwagi efektywności kształcenia w zakresie nauk przyrod-niczych i ścisłych – zgodnie z priorytetami Strategii Lizbońskiej. Kształcenie w tym zakresie jest kluczowe dla rozwoju cywilizacyjnego Polski oraz Europy.

WaŜnym zadaniem szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest takŜe edukacja zdrowotna, której celem jest rozwijanie u uczniów postawy dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.

W procesie kształcenia ogólnego szkoła na III i IV etapie edukacyjnym kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym bardzo waŜne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a takŜe postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.

Wiadomości i umiejętności, które uczeń zdobywa na III i IV etapie edukacyjnym opisane są, zgodnie z ideą europejskich ram kwalifikacji, w języku efektów kształcenia4). Cele kształcenia sformułowane są w języku wymagań ogólnych, a treści nauczania oraz oczekiwa-ne umiejętności uczniów sformułowane są w języku wymagań szczegółowych.

Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:

1) szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego;

2) program wychowawczy szkoły, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym;

3) program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profila-ktycznym.

Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w pod-stawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i kaŜdego nauczyciela.

Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowa-ne wspomaganie rozwoju kaŜdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moŜliwości. Nauczanie

4) Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich

ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe Ŝycie (2008/C111/01).

17

uczniów z niepełnosprawnościami, w tym uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, dostosowuje się do ich moŜliwości psychofizycznych oraz tempa uczenia się.

Na III i IV etapie edukacyjnym wymaga się od uczniów takŜe wiadomości i umiejętności zdobytych na wcześniejszych etapach edukacyjnych.

Strategia uczenia się przez całe Ŝycie wymaga umiejętności podejmowania waŜnych decyzji – poczynając od wyboru szkoły ponadgimnazjalnej, kierunku studiów lub konkretnej specjalizacji zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania swoich kwalifikacji, aŜ do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu.

Łącznie III i IV etap edukacyjny zapewniają wspólny i jednakowy dla wszystkich zasób wiedzy w zakresie podstawowym. Na IV etapie edukacyjnym moŜliwe jest ponadto kształcenie w zakresie rozszerzonym o istotnie szerszych wymaganiach w stosunku do zakresu podstawowego.

Na IV etapie edukacyjnym przedmioty mogą być nauczane w zakresie podstawowym lub w zakresie rozszerzonym:

1) tylko w zakresie podstawowym – przedmioty: wiedza o kulturze, podstawy przed-siębiorczości, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczeństwa, wychowanie do Ŝycia w rodzinie, etyka;

2) w zakresie podstawowym i w zakresie rozszerzonym:

a) język polski, język obcy nowoŜytny na poziomie IV.1, matematyka, język mniej-szości narodowej lub etnicznej oraz język regionalny – język kaszubski; uczeń realizuje zakres podstawowy albo zakres rozszerzony (wymagania szczegó-łowe dla zakresu rozszerzonego obejmują takŜe wszystkie wymagania szcze-gółowe dla zakresu podstawowego);

b) historia, wiedza o społeczeństwie, geografia, biologia, chemia, fizyka, infor-matyka; uczeń obowiązkowo realizuje zakres podstawowy (zakres rozszerzony stanowi kontynuację nauczania danego przedmiotu w zakresie podstawowym);

3) tylko w zakresie rozszerzonym – przedmioty: historia muzyki, historia sztuki, język łaciński i kultura antyczna, filozofia.

Szkoła ma obowiązek zadbać o wszechstronny rozwój kaŜdego ucznia i dlatego dla uczniów, którzy wybierają kształcenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupełniający historia i społeczeń-stwo, który poszerza ich wiedzę w zakresie nauk humanistycznych oraz kształtuje postawy obywatelskie. Natomiast dla uczniów, którzy wybierają kształcenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotów humanistycznych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupełniający przyroda, który poszerza ich wiedzę w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych.

Szkoła ma obowiązek przygotować uczniów do podejmowania przemyślanych decyzji, takŜe poprzez umoŜliwianie im samodzielnego wyboru części zajęć edukacyjnych. Dlatego na III i IV etapie edukacyjnym uczniowie mogą wybrać przedmioty uzupełniające:

1) na III etapie edukacyjnym – zajęcia artystyczne oraz zajęcia techniczne;

2) na IV etapie edukacyjnym – zajęcia artystyczne oraz ekonomia w praktyce.

18

Przedmioty nauczane na III i IV etapie edukacyjnym

IV etap edukacyjny

Nazwa przedmiotu III etap edukacyjny zakres podstawowy

zakres rozszerzony

Język polski ■ ■ ■

Języki obce nowoŜytne ■ ■ ■

Wiedza o kulturze ■

Muzyka ■

Historia muzyki ■

Plastyka ■

Historia sztuki ■

Język łaciński i kultura antyczna ■

Filozofia ■

Historia ■ ■ ■

Wiedza o społeczeństwie ■ ■ ■

Podstawy przedsiębiorczości ■

Geografia ■ ■ ■

Biologia ■ ■ ■

Chemia ■ ■ ■

Fizyka ■ ■ ■

Matematyka ■ ■ ■

Informatyka ■ ■ ■

Wychowanie fizyczne ■ ■

Edukacja dla bezpieczeństwa ■ ■

Wychowanie do Ŝycia w rodzinie2) ■ ■

Etyka ■ ■

Język mniejszości narodowej lub etnicznej3) ■ ■ ■

Język regionalny – język kaszubski3) ■ ■ ■

2) Sposób nauczania przedmiotu wychowanie do Ŝycia w rodzinie określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z

dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o Ŝyciu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, Ŝycia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037).

3) Przedmiot język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz przedmiot język regionalny – język kaszubski jest realizowany w szkołach (oddziałach) z nauczaniem języka mniejszości narodowych lub etnicznych oraz języka regionalnego – języka kaszubskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umoŜliwiających podtrzymywanie poczucia toŜsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów naleŜących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).

19

Przedmioty uzupełniające nauczane na III i IV etapie edukacyjnym

Nazwa przedmiotu III etap edukacyjny IV etap edukacyjny

Zajęcia artystyczne ■ ■

Historia i społeczeństwo ■

Ekonomia w praktyce ■

Przyroda ■

Zajęcia techniczne ■

PODSTAWA PROGRAMOWA EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

W ZAKRESIE MUZYKI

I etap edukacyjny: klasy I-III

Treści nauczania – klasa I szkoły podstawowej Edukacja muzyczna. Wychowanie do odbioru i tworzenia muzyki: śpiewanie i muzykowanie, słuchanie i rozumienie. Uczeń kończący klasę I:

1) powtarza prostą melodię; śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego, wykonuje śpiewanki i rymowanki;

2) odtwarza proste rytmy głosem i na instrumentach perkusyjnych; wyraŜa nastrój i charakter muzyki pląsając i tańcząc (reaguje na zmianę tempa i dynamiki);

3) realizuje proste schematy rytmiczne (tataizacją, ruchem całego ciała);

4) wie, Ŝe muzykę moŜna zapisać i odczytać;

5) świadomie i aktywnie słucha muzyki, potem wyraŜa swe doznania werbalnie i nie-werbalnie;

6) kulturalnie zachowuje się na koncercie oraz w trakcie śpiewania hymnu naro-dowego.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe na koniec klasy III szkoły podstawowej

Edukacja muzyczna. Uczeń kończący klasę III:

1) w zakresie odbioru muzyki:

a) zna i stosuje następujące rodzaje aktywności muzycznej:

– śpiewa w zespole piosenki ze słuchu (nie mniej niŜ 10 utworów w roku szkolnym); śpiewa z pamięci hymn narodowy,

– gra na instrumentach perkusyjnych (proste rytmy i wzory rytmiczne) oraz melodycznych (proste melodie i akompaniamenty),

20

– realizuje sylabami rytmicznymi, gestem oraz ruchem proste rytmy i wzory rytmiczne; reaguje ruchem na puls rytmiczny i jego zmiany, zmiany tempa, metrum i dynamiki (maszeruje, biega, podskakuje),

– tańczy podstawowe kroki i figury krakowiaka, polki oraz innego, pro-stego tańca ludowego,

b) rozróŜnia podstawowe elementy muzyki (melodia, rytm, wysokość dźwię-ku, akompaniament, tempo, dynamika) i znaki notacji muzycznej (wyraŜa ruchowo czas trwania wartości rytmicznych, nut i pauz),

c) aktywnie słucha muzyki i określa jej cechy: rozróŜnia i wyraŜa środkami pozamuzycznymi charakter emocjonalny muzyki, rozpoznaje utwory wykonane: solo i zespołowo, na chór i orkiestrę; orientuje się w rodzajach głosów ludzkich (sopran, bas) oraz w instrumentach muzycznych (forte-pian, gitara, skrzypce, trąbka, flet, perkusja); rozpoznaje podstawowe formy muzyczne – AB, ABA (wskazuje ruchem lub gestem ich kolejne części);

2) w zakresie tworzenia muzyki:

a) tworzy proste ilustracje dźwiękowe do tekstów i obrazów oraz improwiza-cje ruchowe do muzyki,

b) improwizuje głosem i na instrumentach według ustalonych zasad,

c) wykonuje proste utwory, interpretuje je zgodnie z ich rodzajem i funkcją. ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI

Edukacja muzyczna. Oprócz zajęć typowo muzycznych zaleca się włączanie muzyki do codziennych zajęć szkolnych jako tła tematu przy organizacji aktywności ruchowej, w celu wyciszenia itp.

PODSTAWA PROGRAMOWA

PRZEDMIOTU MUZYKA

II etap edukacyjny: klasy IV-VI Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń poznaje podstawowe pojęcia i terminy muzyczne, rozumie ich znaczenie i wyko-rzystuje w wykonywaniu i słuchaniu muzyki, prowadzeniu rozmów o muzyce oraz poszu-kiwaniu informacji o muzyce.

II. Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń tworzy wypowiedzi – wykonuje utwory muzyczne i tańce, improwizuje i komponuje proste struktury dźwiękowe i układy taneczno-ruchowe, przedstawia cechy i charakter słucha-nych i wykonywanych utworów słowami lub innymi środkami ekspresji.

21

III. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń interpretuje wykonywane utwory zgodnie z tekstem, charakterem i funkcją. Słucha muzyki, rozpoznaje, rozróŜnia i omawia jej cechy, przedstawia własny stosunek do słucha-nego i wykonywanego repertuaru.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1) stosuje podstawowe pojęcia muzyczne (melodia, akompaniament, rytm, dźwięk, akord, gama, tempo);

2) wykorzystuje w śpiewie oraz w grze na instrumentach znajomość pojęć i terminów muzycznych określających podstawowe elementy muzyki (melodię, rytm, harmo-nię, agogikę, dynamikę, artykulację);

3) odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej (nazwy siedmiu dźwięków gamy oraz ich połoŜenie na pięciolinii, klucz wiolinowy, znaki graficzne pięciu wartości rytmicznych nut i pauz, podstawowe oznaczenia metryczne, agogiczne, dynamicz-ne i artykulacyjne);

4) poprawnie uŜywa nazw podstawowych instrumentów muzycznych, głosów ludz-kich (sopran, alt, tenor, bas) i zespołów wykonawczych (np. chór, orkiestra);

5) określa charakterystyczne cechy polskich tańców narodowych (poloneza, krako-wiaka, mazura, kujawiaka i oberka);

6) wymienia nazwy epok w dziejach muzyki i potrafi wskazać kompozytorów repre-zentatywnych dla baroku, klasycyzmu, romantyzmu i muzyki XX w.;

7) korzysta z multimedialnych źródeł muzyki i informacji o muzyce.

2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1) poprawnie śpiewa z pamięci polski hymn narodowy oraz hymn Unii Europejskiej; 2) śpiewa ze słuchu (powtarza wzór lub powtarza i wykonuje z pamięci) lub z wyko-

rzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z towarzyszeniem instrumentu) pio-senki z repertuaru dziecięcego i popularnego, wybrane pieśni patriotyczne, kanony (minimum 10 róŜnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym);

3) śpiewa, dbając o higienę głosu (stosuje ćwiczenia oddechowe, dykcyjne i emisyj-ne);

4) gra na instrumentach ze słuchu i z wykorzystaniem nut (solo i w zespole) melodie, schematy rytmiczne, proste utwory i akompaniamenty (uczeń gra na jednym lub kilku instrumentach, do wyboru: dowolny instrument klasyczny lub elektroniczny, np. flet prosty, instrument klawiszowy, dzwonki, instrumentarium perkusyjne Orfa);

5) odtwarza ruchem i gestodźwiękami proste rytmy i schematy rytmiczne, wykonuje kroki, figury i układy taneczne poloneza i krakowiaka, tańców ludowych (szcze-gólnie własnego regionu) oraz podstawowe kroki wybranych tańców towa-rzyskich;

6) tworzy proste struktury rytmiczne, sygnały dźwiękowe, swobodne akompania-menty, prosty dwugłos (burdon, nagłos), ilustracje dźwiękowe do scen sytuacyj-nych, tekstów literackich i obrazów (samodzielnie i pod kierunkiem nauczyciela);

7) tworzy improwizacje ruchowe do muzyki;

22

8) tworzy według ustalonych zasad improwizacje wokalne i instrumentalne (ćwicze-nie wykonuje samodzielnie i pod kierunkiem nauczyciela z wykorzystaniem in-strumentów wskazanych w pkt 4 lub wykonanych przez uczniów);

9) tworzy wypowiedzi o muzyce za pomocą środków pozamuzycznych – odzwier-ciedla graficznie cechy muzyki i form muzycznych, rysuje, maluje i układa teksty do muzyki, opisuje słowami cechy i charakter słuchanych utworów.

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1) świadomie odbiera muzykę – słucha (słuchanie analityczne, ukierunkowane przez nauczyciela na wybrane cechy utworu) wybranych dzieł literatury muzycznej (w całości lub fragmentów) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średnio-wiecza do XX w.) oraz dla muzyki jazzowej i rozrywkowej, słucha polskich pieśni patriotycznych oraz utworów ludowych w postaci oryginalnej i stylizowanej;

2) rozpoznaje cechy i budowę utworu muzycznego – określa nastrój, tempo, dynami-kę, fakturę jednogłosową i wielogłosową, rozróŜnia podstawowe formy muzyczne (A, AB, ABA , rondo, wariacje);

3) rozróŜnia podstawowe głosy ludzkie (sopran, alt, tenor, bas), rodzaje zespołu wy-konawczego (soliści, orkiestra symfoniczna, róŜne typy chórów i zespołów), określa grupy instrumentów (strunowe – smyczkowe, szarpane, uderzane; dęte drewniane i blaszane; perkusyjne) i główne instrumenty z tych grup;

4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskich tańców narodowych (poloneza, kra-kowiaka, mazura, kujawiaka i oberka);

5) charakteryzuje wybrane utwory muzyczne wysłuchane i omówione na zajęciach oraz inne, określając cechy muzyki, które decydują o charakterze utworu;

6) porządkuje chronologicznie postacie kompozytorów – J. S. Bach, W. A. Mozart, L. van Beethoven, F. Chopin, S. Moniuszko, W. Lutosławski;

7) interpretuje (gra i śpiewa) utwory zgodnie ze wskazówkami wykonawczymi umieszczonymi w nutach oraz własnym odczuwaniem muzyki.

ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI

Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien dąŜyć do otwierania uczniów na świat muzyki, rozbudzać i wspierać ich muzyczne zainteresowania oraz wskazywać przyjemność, jaką daje czynne lub bierne obcowanie z muzyką.

Szkoła powinna stwarzać warunki do obcowania z „Ŝywą” muzyką poprzez udział uczniów w koncertach i spektaklach muzycznych, organizowanych w szkole i poza szkołą oraz do publicznej prezentacji umiejętności muzycznych uczniów. Zalecane jest prowadzenie zajęć z muzyki w pracowni wyposaŜonej w:

1) instrumenty muzyczne: perkusyjne, instrumenty klawiszowe (tradycyjne lub ele-ktroniczne), instrumenty dęte, instrumenty strunowe;

2) sprzęt do odtwarzania, nagrywania i nagłaśniania dźwięku, komputer z dostępem do Internetu i oprogramowaniem muzycznym;

3) bibliotekę muzyczną (nuty, śpiewniki, podręczniki) i fonotekę.

Nauczyciel powinien uwzględniać predyspozycje muzyczne uczniów i dostosować do nich wymagania edukacyjne.

23

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU MUZYKA

III etap edukacyjny: gimnazjum

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń posługuje się podstawowym zasobem pojęć i terminów muzycznych umoŜliwiającym samodzielną i zespołową aktywność wykonawczą, rozumienie prostych tekstów i prowa-dzenie rozmów o muzyce oraz samodzielne poszukiwanie informacji o muzyce.

II. Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń tworzy wypowiedzi, świadomie wybiera ich formę i sposób realizacji, posługując się róŜnymi mediami (gra, śpiew, taniec, słowo mówione i pisane, nagranie, narzędzia inter-netowe).

III. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń jest świadomym wykonawcą i odbiorcą muzyki oraz uczestnikiem kultury muzycznej. Interpretuje wykonywane utwory zgodnie z tekstem, charakterem i funkcją muzyki; słucha muzyki, rozpoznaje i rozróŜnia jej cechy, przedstawia i uzasadnia własny stosunek do słuchanego i wykonywanego repertuaru.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1) odczytuje i stosuje w praktyce podstawowe sposoby zapisu muzyki, korzysta z programów komputerowych słuŜących do nagrywania i przetwarzania dźwięku;

2) określa i rozróŜnia podstawowe gatunki klasycznej muzyki wokalnej, wokalno-instrumentalnej i instrumentalnej, wybrane rodzaje muzyki jazzowej, rozryw-kowej i etnicznej;

3) rozróŜnia i klasyfikuje na podstawie źródeł dźwięku instrumenty muzyczne oraz rodzaje zespołów wykonawczych;

4) stosuje podstawowe terminy dotyczące chronologii epok w historii muzyki i wskazuje kompozytorów reprezentatywnych dla kolejnych epok;

5) charakteryzuje wybrane tańce róŜnych narodów;

6) zna instytucje kultury muzycznej (miejsca wykonywania róŜnych rodzajów muzyki);

7) wykorzystuje źródła informacji o muzyce (słowniki i encyklopedie muzyczne, Internet).

2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1) gra lub śpiewa (forma aktywności muzycznej powinna być dostosowana do moŜliwości i zainteresowań ucznia i realizowana przede wszystkim w zespole) ze słuchu (powtarza wzór lub powtarza i odtwarza wzór z pamięci) oraz z nut piosenki młodzieŜowe i turystyczne, pieśni historyczne, patriotyczne, ludowe

24

oraz popularne melodie i tematy z literatury muzycznej, akompaniamenty do piosenek, kanony i proste melodie dwugłosowe; dba o higienę głosu;

2) tańczy – wykonuje podstawowe kroki i figury taneczne wybranych tańców;

3) tworzy wokalne i instrumentalne wypowiedzi dźwiękowe o róŜnych funkcjach (np. akompaniament instrumentalny do piosenek, ilustracje muzyczne do treści literackich i plastycznych, własne melodie), improwizuje (np. melodie do poda-nego tekstu – samodzielnie lub pod kierunkiem nauczyciela, solowo lub w zes-pole);

4) wypowiada się o muzyce – opisuje typowe cechy epok w dziejach muzyki i cechy słuchanych utworów, charakteryzuje estetykę utworu i jego wykonanie.

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1) świadomie odbiera muzykę – rozpoznaje cechy utworu muzycznego (rodzaje faktury muzycznej: jednogłosową i wielogłosową, wybrane formy muzyki wokalnej i instrumentalnej);

2) określa róŜnorodne funkcje muzyki uŜytkowej i artystycznej;

3) rozpoznaje w utworach rytmy polskich tańców narodowych oraz popularnych tańców towarzyskich;

4) rozpoznaje aparat wykonawczy muzyki wokalnej, instrumentalnej i wokalno-instrumentalnej (orkiestra, zespół kameralny, solista, chór, rodzaje głosów Ŝeńskich i męskich oraz instrumenty orkiestrowe);

5) ocenia i wartościuje muzykę oraz jej wykonanie, uzasadniając swoje poglądy, dostrzega wartość muzyki ludowej, wartościuje róŜne kierunki muzyki jazzowej i rozrywkowej – młodzieŜowej;

6) porządkuje chronologicznie epoki muzyczne, przyporządkowując im reprezen-tatywnych dla nich kompozytorów oraz utwory muzyczne wysłuchane i omówione na lekcjach;

7) wybiera sposób wykonania utworu (ruchem, wokalnie lub na instrumencie) i jego interpretacji.

ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI

Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien dąŜyć do otwierania uczniów na świat muzyki, rozbudzać i wspierać ich muzyczne zainteresowania oraz wskazywać przyjemność, jaką daje czynne lub bierne obcowanie z muzyką.

Szkoła powinna stwarzać warunki do obcowania z „Ŝywą” muzyką poprzez udział uczniów w koncertach i spektaklach muzycznych, organizowanych w szkole i poza szkołą, oraz do publicznej prezentacji umiejętności muzycznych uczniów. Zalecane jest prowadzenie zajęć z muzyki w pracowni wyposaŜonej w:

1) instrumenty muzyczne: perkusyjne, instrumenty klawiszowe (tradycyjne lub elektroni-czne), instrumenty dęte, instrumenty strunowe;

2) sprzęt do odtwarzania, nagrywania i nagłaśniania dźwięku, komputer z dostępem do Internetu i oprogramowaniem muzycznym;

3) bibliotekę muzyczną (nuty, śpiewniki, podręczniki) i fonotekę.

25

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ

PRZEDMOTU MUZYKA

Magdalena Radziejowska

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela obowiązek zrealizowania wszystkich zawartych w niej treści i wykształcenia zakładanych umiejętności ucznia, lecz nie narzuca programu nauczania, rozkładu materiału i kryteriów oceniania.

Nauczyciel muzyki, przedmiotu rozwijającego zdolności i kompetencje artystyczne, nie tylko moŜe, lecz musi kierować się w wyborze programu moŜliwościami, uzdolnieniami i zainte-resowaniami konkretnej grupy uczniów, z którą pracuje oraz własnymi moŜliwościami wyko-nawczymi i przygotowaniem do zawodu. Autorzy programów powinni tworzyć je z myślą o pracy nauczyciela z grupą uczniów o silnie zróŜnicowanych predyspozycjach muzycznych.

Dotyczy to w jednakowym stopniu wszystkich etapów edukacyjnych.

ZałoŜeniem nadrzędnym, celem priorytetowym dla twórców programów i nauczycieli powinna być taka realizacja przedmiotu, by uczniowie otrzymali nie tylko wskazane w podstawie programowej wiedzę i umiejętności, lecz takŜe zostali rozbudzeni i zachęceni do samodzielnego uczestnictwa w kulturze muzycznej.

Rolą nauczyciela jest przede wszystkim otworzenie ucznia na piękno muzyki, na potrzebę obcowania z muzyką, na przyjemność, jaką ona niesie oraz na uświadomienie obecności muzyki w Ŝyciu człowieka kaŜdej kultury, kaŜdej grupy społecznej i kaŜdego czasu histo-rycznego. Szczególnie waŜne jest, by uczeń doświadczał radości z muzykowania, a nie dozna-wał wstydu związanego z niedoskonałością wykonania.

W nauczaniu przedmiotu szczególne znaczenie posiada aktywność muzyczna nauczyciela, który musi umieć grać i śpiewać, prowadzić zespół muzyczny, inspirować twórczą aktywność uczniów. Zatem program nauczania naleŜy tworzyć i wybierać takŜe pod kątem umiejętności muzycznych nauczyciela, by mógł on własnym wykonaniem dawać uczniom wzór do powtarzania i naśladowania.

I etap edukacyjny: klasy I – III

W realizacji podstawy programowej naleŜy zwrócić uwagę na następujące elementy:

1. Wiadomości teoretyczne wynikają z aktywności muzycznych, które stanowią podsta-wę realizacji przedmiotu.

2. Uczeń opanowuje umiejętności muzyczne i obowiązkowy repertuar naśladując nauczyciela.

3. Forma aktywności muzycznej ucznia powinna być elastycznie dostosowana do indy-widualnych predyspozycji kaŜdego dziecka.

4. Realizacja zajęć powinna umoŜliwiać rozwijanie aktywności twórczej oraz rozwijanie kompetencji społecznych, takich jak współdziałanie, współodpowiedzialność, umie-jętność prezentacji osiągnięć indywidualnych i osiągnięć grupy, pełnienie róŜnorod-nych funkcji w grupie.

5. Wymagania edukacyjne i kryteria oceniania powinny uwzględniać róŜnorodność uzdolnień muzycznych uczniów oraz przede wszystkim stosunek do przedmiotu.

26

II etap edukacyjny: klasy IV – VI

II etap edukacyjny, ze względu na obligatoryjność przedmiotu i liczbę godzin przeznaczonych na jego realizację, posiada kluczowe znaczenie dla wykształcenia postawy ucznia wobec muzyki oraz jego przyszłego uczestnictwa w kulturze muzycznej. Tym samym, ze szczególną troską naleŜy zadbać o odpowiednią ilość pozytywnych doświadczeń muzycznych uczniów, jakość doznań estetycznych oraz rozbudzenie potrzeby obcowania z muzyką.

W realizacji podstawy programowej naleŜy zwrócić uwagę na następujące elementy:

1. W programach nauczania i w metodach ich realizacji naleŜy zachować przewagę aktywności muzycznych nad przyswajaniem wiedzy z teorii i historii muzyki, która powinna być ściśle skorelowana z poznawanymi utworami muzycznymi.

2. Uczeń opanowuje umiejętności muzyczne i obowiązkowy repertuar przez naślado-wanie nauczyciela oraz samodzielnie, wykorzystując posiadane umiejętności.

3. Forma aktywności muzycznej ucznia moŜe być elastycznie dostosowana do indywidu-alnych predyspozycji kaŜdego dziecka.

4. Realizacja zajęć powinna umoŜliwiać rozwijanie aktywności twórczej oraz rozwijanie kompetencji społecznych, takich jak współdziałanie, współodpowiedzialność, umiejęt-ność prezentacji osiągnięć indywidualnych i osiągnięć grupy, pełnienie róŜnorodnych funkcji w grupie, umiejętność oceny i wyboru, tolerancja dla gustów i upodobań oraz tradycji kulturowych odmiennych od własnych.

5. NaleŜy kształcić umiejętność rozmawiania o muzyce, formułowania ocen i sądów, uzasadniania wyborów – dąŜyć, by uczeń potrafił powiedzieć, dlaczego podoba mu się lub nie podoba dany rodzaj muzyki, konkretny utwór lub wykonawca.

6. Wymagania edukacyjne i kryteria oceniania powinny uwzględniać róŜnorodność uzdolnień muzycznych uczniów. W ocenie naleŜy w równym stopniu brać pod uwagę stosunek do przedmiotu, posiadaną wiedzę i umiejętności, jak i indywidualne osiągnięcia artystyczne. Nie naleŜy oceną dyskryminować uczniów o mniejszych zdolnościach muzycznych.

III etap edukacyjny: gimnazjum

W realizacji podstawy programowej naleŜy zwrócić uwagę na następujące elementy:

1. W programie nauczania naleŜy zachować równowagę między teorią i historią muzyki a praktyką muzyczną.

2. W programie nauczania i w jego realizacji naleŜy uwzględnić konieczność uporządko-wania i poszerzenia elementarnej wiedzy o muzyce w jej rozwoju historycznym.

3. W doborze repertuaru wykonawczego (śpiew, gra, taniec) naleŜy uwzględniać zainteresowania uczniów; w pracy nad repertuarem naleŜy dąŜyć do wzmocnienia i utrwalenia pozytywnych doznań związanych z muzyką.

4. NaleŜy przygotować ucznia do samodzielnego korzystania ze źródeł wiedzy o muzyce oraz tradycyjnych i medialnych źródeł muzyki.

5. NaleŜy rozwijać umiejętność wartościowania (oceniania) zjawisk muzycznych, rzeczowego uzasadniania sądów i upodobań z zachowaniem szacunku i tolerancji dla sądów i upodobań odmiennych oraz dla innych kultur i tradycji muzycznych.

27

6. Wymagania edukacyjne i kryteria oceniania powinny uwzględniać przede wszystkim umiejętność posługiwania się posiadaną wiedzą, stosunek do przedmiotu oraz indywidualne osiągnięcia artystyczne, z zachowaniem zasady nie dyskryminowania uczniów o mniejszych zdolnościach muzycznych.

PODSTAWA PROGRAMOWA EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

W ZAKRESIE PLASTYKI

I etap edukacyjny: klasy I-III

Treści nauczania – klasa I szkoły podstawowej Edukacja plastyczna. Poznawanie architektury, malarstwa i rzeźby. WyraŜanie własnych myś-li i uczuć w róŜnorodnych formach plastycznych. Przygotowanie do korzystania z medialnych środków przekazu. Uczeń kończący klasę I:

1) wypowiada się w wybranych technikach plastycznych na płaszczyźnie i w przes-trzeni; posługuje się takimi środkami wyrazu plastycznego, jak: kształt, barwa, faktura;

2) ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobraźnią, baśnią, opowiadaniem, muzyką; korzysta z narzędzi multimedialnych;

3) wykonuje proste rekwizyty (np. lalkę, pacynkę) i wykorzystuje je w małych formach teatralnych; tworzy przedmioty charakterystyczne dla sztuki ludowej regionu, w którym mieszka;

4) rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architekturę (takŜe architekturę zieleni), ma-larstwo, rzeźbę, grafikę; wypowiada się na ich temat.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe na koniec klasy III szkoły podstawowej

Edukacja plastyczna. Uczeń kończący klasę III:

1) w zakresie percepcji sztuki:

a) określa swoją przynaleŜność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dzie-łami sztuki, zabytkami i z tradycją w środowisku rodzinnym, szkolnym i lokalnym; uczestniczy w Ŝyciu kulturalnym tych środowisk, wie o istnie-niu placówek kultury działających na ich rzecz,

b) korzysta z przekazów medialnych; stosuje ich wytwory w swojej działal-ności twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą o prawach autora);

2) w zakresie ekspresji przez sztukę:

a) podejmuje działalność twórczą, posługując się takimi środkami wyrazu plastycznego jak: kształt, barwa, faktura w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni (stosując określone materiały, narzędzia i techniki plas-tyczne),

28

b) realizuje proste projekty w zakresie form uŜytkowych, w tym słuŜące kształtowaniu własnego wizerunku i otoczenia oraz upowszechnianiu kul-tury w środowisku szkolnym (stosując określone narzędzia i wytwory prze-kazów medialnych);

3) w zakresie recepcji sztuki:

a) rozróŜnia takie dziedziny działalności twórczej człowieka jak: architektura, sztuki plastyczne oraz inne określone dyscypliny sztuki (fotografika, film) i przekazy medialne (telewizja, Internet), a takŜe rzemiosło artystyczne i sztukę ludową,

b) rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych naleŜące do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury; opisuje ich cechy charakte-rystyczne (posługując się elementarnymi terminami właściwymi dla tych dziedzin działalności twórczej).

PODSTAWA PROGRAMOWA

PRZEDMIOTU PLASTYKA

II etap edukacyjny: klasy IV-VI

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki. II. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę. III. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki. Uczeń: 1) określa swoją przynaleŜność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dziełami

sztuki, zabytkami i tradycją w swoim środowisku lokalnym i regionalnym, a takŜe uczestniczy w Ŝyciu kulturalnym tego środowiska (zna placówki kultury działające na jego rzecz);

2) korzysta z przekazów medialnych oraz stosuje ich wytwory w swojej działalności twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą o prawach autora).

1. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę. Uczeń:

1) podejmuje działalność twórczą, posługując się podstawowymi środkami wyrazu plastycznego i innych dziedzin sztuki (fotografika, film) w kompozycji na płasz-czyźnie i w przestrzeni (stosując określone materiały, narzędzia i techniki właściwe dla tych dziedzin sztuki);

2) realizuje projekty w zakresie form uŜytkowych, w tym słuŜące kształtowaniu wizerunku i otoczenia człowieka oraz upowszechnianiu kultury w społeczności szkolnej i lokalnej (stosując takŜe narzędzia i wytwory multimedialne).

29

2. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki. Uczeń:

1) rozróŜnia określone dyscypliny w takich dziedzinach jak: architektura, sztuki plastyczne oraz w innych dziedzinach sztuki (fotografika, film) i przekazach medialnych (telewizja, Internet);

2) rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych naleŜące do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury oraz opisuje ich funkcje i cechy charaktery-styczne na tle epoki (posługując się podstawowymi terminami i pojęciami właści-wymi dla tych dziedzin sztuki).

ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI

Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien dąŜyć do rozwijania myślenia twórczego uczniów oraz poprzez odpowiednio dobrane metody przygotowywać ich do uczestnictwa w kulturze i do stosowania nabytych umiejętności w Ŝyciu codziennym. Szkoła powinna stwarzać moŜliwości czynnego uczestnictwa uczniów w kulturze, w wysta-wach i wydarzeniach artystycznych, organizowanych w szkole i poza szkołą. Zalecane jest odpowiednie wyposaŜenie pracowni w środki dydaktyczne, w tym reprodukcje dzieł sztuki. Nauczyciel powinien uwzględniać moŜliwości uczniów i dostosować do nich wymagania edukacyjne.

PODSTAWA PROGRAMOWA

PRZEDMIOTU PLASTYKA

III etap edukacyjny: gimnazjum Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki.

II. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę.

III. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki. Uczeń:

1) uczestniczy w kulturze poprzez kontakt z zabytkami i dziełami sztuki współ-czesnej, mając poczucie związku ze śródziemnomorskim dziedzictwem kultury i tradycją narodową, szanując jednocześnie odrębności innych kręgów kulturo-wych (zna wybrane krajowe i zagraniczne placówki kultury i instytucje arty-styczne);

2) korzysta z przekazów medialnych oraz stosuje ich wytwory w swojej dzia-łalności (przestrzegając podstawowych zasad prawa autorskiego dotyczących ochrony własności intelektualnej).

30

2. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę. Uczeń:

1) podejmuje działalność twórczą, posługując się środkami wyrazu sztuk plastycz-nych, innych dziedzin sztuki (fotografika, film) i elementami formy przekazów medialnych, w kompozycji na płaszczyźnie oraz w przestrzeni rzeczywistej i wirtualnej (stosując określone materiały, narzędzia i techniki właściwe dla tych dziedzin sztuki i przekazów medialnych);

2) realizuje projekty w zakresie sztuk wizualnych, w tym słuŜące przekazywaniu informacji dostosowanej do sytuacji komunikacyjnej oraz uczestnictwu w kulturze społeczności szkolnej i lokalnej (stosując takŜe narzędzia i wytwory mediów środowiska cyfrowego).

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki. Uczeń:

1) rozróŜnia style i kierunki architektury i sztuk plastycznych oraz umieszcza je w odpowiednim porządku chronologicznym i w centrach kulturotwórczych, które miały zasadnicze znaczenie dla ich powstania;

2) rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych naleŜące do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury, postrzegając je w kontekście miejsca tradycji we współczesnej kulturze, a takŜe opisuje związki zachodzące między nimi (posługując się terminologią z zakresu danej dziedziny sztuki).

ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI

Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien dąŜyć do rozwijania myślenia twórczego uczniów i poprzez uczestnictwo w zajęciach przygotować ich do świadomego udziału w kul-turze oraz do stosowania nabytej wiedzy w innych dziedzinach Ŝycia.

Szkoła powinna stwarzać moŜliwości czynnego uczestnictwa uczniów w kulturze poprzez ich udział w wystawach stałych i czasowych organizowanych przez muzea i instytucje kulturalne, uczestnictwo w waŜnych wydarzeniach artystycznych organizowanych w szkole i poza szkołą oraz stwarzać warunki do prezentacji ich własnej twórczości i do upowszechniania kultury plastycznej.

Szkoła powinna stwarzać warunki do realizacji zajęć poprzez odpowiednie wyposaŜenie pracowni w środki dydaktyczne, takie jak: reprodukcje dzieł sztuki na róŜnych nośnikach oraz zestawy narzędzi medialnych z oprogramowaniem.

Nauczyciel powinien uwzględniać moŜliwości uczniów i dostosować do nich wymagania edukacyjne.

31

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ

PRZEDMIOTU PLASTYKA

Wojciech Czapski, Kinga Łapot-Dzierwa Podstawa programowa dla przedmiotu plastyka jest opisana za pomocą wymagań ogólnych oraz wymagań szczegółowych. Wymagania ogólne wyznaczają zasadnicze cele kształcenia. Są to:

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystywanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki. 2. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę. 3. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki.

Wymagania szczegółowe precyzują zakres treści kształcenia, które słuŜą dla osiągnięcia ogólnych celów kształcenia.

Podstawa programowa dla plastyki uwzględnia teŜ europejskie zalecenia dotyczące kompe-tencji kluczowych. Wśród kompetencji kluczowych, rozwijanych na zajęciach plastycznych, na szczególną uwagę zasługuje świadomość kulturowa, obejmująca:

– poczucie związku z tradycją narodową (w tym postawa szacunku i tolerancji wobec jej róŜnorodności),

– przekonanie o konieczności uczestnictwa w Ŝyciu kulturalnym,

– wyraŜanie siebie poprzez środki rozwijające predyspozycje twórcze (w oparciu o wie-dzę pozwalającą na posługiwanie się nimi w innych sferach aktywności),

– docenianie znaczenia estetyki w Ŝyciu codziennym,

– znajomość najwaŜniejszych dzieł stanowiących o dziedzictwie kultury (jako umie-jętność przyswajania sobie wartości i operowania symbolami),

– posługiwanie się językiem sztuki.

Podstawa programowa dla przedmiotu plastyka poświęca teŜ sporo uwagi mediom. Korzy-stanie z mediów w sferze kultury jest koniecznością, gdyŜ są nośnikiem zmian w sposobie uczestnictwa w kulturze i w jej upowszechnianiu. Stosowane tu narzędzia, konstruowane w oparciu o technologie medialne, wnoszą interaktywną formułę tworzenia i udostępniania dzieł sztuki i zjawisk artystycznych oraz umoŜliwiają ich nieograniczoną multiplikację w przestrzeni wirtualnej w wymiarze globalnym.

Dlatego korzystanie z mediów wymaga zdobycia elementarnej wiedzy i umiejętności w zakresie odbioru przekazów medialnych, w tym oceny ich treści i form kierowanych za pośrednictwem telewizji i Internetu. Wymaga takŜe kształtowania właściwych zachowań uczniów, w tym poszanowania prawa do własności intelektualnej w związku z wykorzysty-waniem przez nich przekazów i wytworów medialnych.

Podstawa programowa dla przedmiotu plastyka opiera się na załoŜeniu, iŜ kształcenie w tej dziedzinie edukacji to proces nauczania-uczenia się, podczas którego kształtują się postawy twórcze nastawione na nabywanie wiedzy i umiejętności, który powinien prowadzić do wychowania człowieka innowacyjnego, uczestniczącego w kulturze i w jej upowszechnianiu. W procesie tym wzorcem osobowym jest „sprawca” rozwiązujący problemy w toku myślenia twórczego, a najwyŜszą rangę przypisuje się wiedzy i umiejętnościom proceduralnym, typu „wiem jak”.

32

WaŜnym czynnikiem tego procesu jest transfer, polegający na tym, Ŝe nabywanie wiedzy i umiejętności w jednej dziedzinie wpływa na ich nabywanie w innej sferze aktywności ucznia, czyli na przenoszeniu tego, czego „uczy szkoła” na sytuacje poza nią.

Istotną rolę w tym procesie, szczególnie na I i II etapie edukacji, pełni spostrzeganie znaczeń oraz sensu odbieranych pojęć oraz budowanie wyobraŜeń ich postaci wizualnych, wykraczających poza posiadane informacje. MoŜna to osiągnąć, rozwijając myślenie twórcze, na które składają się operacje umysłowe o charakterze:

a) dywergencyjnym (rozbieŜnym, indukcyjnym, heurystycznym), polegającym na poszuki-waniu logicznych moŜliwości, załoŜeń wymagających sprawdzenia; jest to rozpatrywanie wielu pomysłów ze wszystkich moŜliwych punktów widzenia;

b) konwergencyjnym (zbieŜnym, dedukcyjnym, algorytmicznym), polegającym na poszuki-waniu logicznych konieczności, które muszą być określane dokładnie; jest to wybór spośród wielu pomysłów jednego koniecznego kierunku działania.

Realizacja podstawy wymaga stworzenia odpowiednich warunków do prowadzenia zajęć dy-daktycznych, odpowiedniego wyposaŜania pracowni plastycznej w sprzęty i środki dydak-tyczne: w zestawy pomocy wprowadzające wiedzę z teorii sztuki o środkach wyrazu plastyki, innych dziedzin jak fotografika i film, w postaci pakietów dydaktycznych, pozwalających na prowadzenie zajęć o charakterze interaktywnym, z zastosowaniem mediów oraz wprowa-dzające wiedzę z historii sztuki w formie reprodukcji dzieł sztuki. Szkoła, zapewniając wyposaŜenie niezbędne do realizacji podstawy programowej (w tym szczególnie te, słuŜące wprowadzaniu elementarnej wiedzy w zakresie środków wyrazu plastycznego i wiedzy o sztuce), tworzy warunki do zaopatrzenia klas w środki dydaktyczne z moŜliwością pozostawiania ich w szkole.

NajwaŜniejszy okres w edukacji plastycznej to kształcenie dzieci na poziomie elementarnym. Edukacja plastyczna pełni na tym poziomie rolę integrującą wobec większości dziedzin edukacji, poniewaŜ w tym okresie rozwoju psychicznego, plastyka (obok mowy) staje się dla dzieci podstawową formą wypowiedzi i czynnikiem rozwoju myślenia twórczego. Dlatego, plastyka powinna być takŜe stałym elementem wszystkich zajęć dydaktycznych oraz wycho-wawczych i opiekuńczych. Jest to szczególnie waŜne, na poziomie wychowania przedszkol-nego i nauczania początkowego, kiedy u dzieci dokonuje się przełom natury psychicznej i następuje intensyfikacja procesów poznawczych. co sprawia, Ŝe większość z nich jest gotowa do nauki, która staje się stopniowo ich podstawową formą działalności.

Ten okres rozwoju psychicznego dzieci nazywa się wiekiem rozumowania, ze względu na bardzo duŜe moŜliwości rozumienia otaczającej rzeczywistości oraz wiekiem ekspresji, w związku z silną potrzebą wyraŜania siebie poprzez twórczą działalność plastyczną. Rozumowanie staje się wtedy czynnością poznawczą, a ekspresja plastyczna podstawową formą wypowiedzi.

Temu okresowi rozwoju dzieci odpowiada stadium ewolucji plastycznej, ideoplastyka i faza schematu nazwana tak, poniewaŜ w tym czasie w twórczości plastycznej dzieci istotną rolę odgrywa schemat. Staje się on reprezentacją: osoby, rzeczy, zjawiska i ich cech przedsta-wianych w uproszczonej formie symbolicznej. Rozumienie rzeczywistości i wyraŜanie siebie poprzez działalność twórczą, w formie symbolicznej, staje sie wówczas podstawowym mechanizmem poznawczym.

Na tym etapie edukacji treści nauczania powinny narastać w układzie spiralnym, tzn. Ŝe wia-domości i umiejętności nabyte w danym roku powinny być powtarzane i poszerzane w kolejnym roku, z uwzględnieniem moŜliwości uczniów i dostosowując do nich wymagania.

33

Szczególnie dotyczy to treści wynikających z wymagań szczegółowych, wskazanych w podstawie programowej edukacji plastycznej.

Prowadzenie zajęć w zakresie przedmiotu edukacja plastyczna naleŜy powierzać nauczy-cielowi plastyki, który jest zobowiązany do znajomości podstawy programowej wychowania przedszkolnego i podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych (w zakresie klas I-III).

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WIEDZA O KULTURZE

IV etap edukacyjny: liceum – tylko zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń odbiera teksty kultury i wykorzystuje informacje w nich zawarte, z uwzględnieniem specyfiki medium, w którym są przekazywane. II. Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń tworzy wypowiedzi, celowo posługując się róŜnymi mediami (słowo mówione i pisane, obraz malarski, fotograficzny, filmowy, dźwięk, widowisko, środki multimedialne); aktywnie współtworzy kulturę lokalną (szkoły, dzielnicy, miejscowości). III. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń posługuje się pojęciem kultury rozumianej jako całokształt ludzkiej działalności; analizuje i interpretuje teksty kultury – potoczne praktyki kultury, a takŜe dzieła sztuki.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1) zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące róŜne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;

2) wskazuje róŜne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, uŜytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);

3) analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego róŜnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z róŜnych dziedzin sztuki;

4) analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;

5) charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko);

6) wymienia róŜne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, ksiąŜka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz uŜycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia);

34

7) wyjaśnia, na czym polegają róŜne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny, konsumpcja, produkcja, twórczość, uŜytkowanie, uczestnictwo, animacja);

8) lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród);

9) samodzielnie wyszukuje informacje na temat kultury w róŜnych mediach, bibliotekach.

2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1) wypowiada się – w mowie i w piśmie – na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki);

2) wypowiada się na temat dzieła sztuki, uŜywając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, uŜytkownik, znaczenie, kontekst, medium);

3) przygotowuje prezentację lub inną formę wypowiedzi multimedialnej – blog, forum, strona WWW – na tematy związane z kulturą lokalną i regionu lub z szeroko pojętymi problemami kultury współczesnej;

4) bierze aktywny udział w szkolnych przedsięwzięciach artystycznych, animacyj-nych, społecznych i innych (wystawa, happening, przedstawienie szkolne, gazetka szkolna, kulturalna akcja charytatywna);

5) organizuje proste działania o charakterze kulturalnym (spotkanie z twórcą kultury, przedsięwzięcie artystyczne, prezentacja własnych zainteresowań, tradycji lokalnej lub regionalnej);

6) określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji;

7) dba o ład i estetykę otoczenia, otacza opieką elementy dziedzictwa kultu-rowego.

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1) odróŜnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozu-mianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem uŜywa określeń: kulturowy i kulturalny;

2) rozróŜnienie, o którym mowa w pkt 1, stosuje w interpretacji wytworów kultury;

3) odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród);

4) interpretuje praktyki kultury z najbliŜszego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle, podwórko, miasto, kościół, stadion piłkarski);

5) dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało;

6) posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, naro-dowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i uŜywa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych;

35

7) wskazuje relacje między kulturami: lokalną, regionalną, narodową i europejską, ujawniające się w konkretnych dziełach sztuki i praktykach kultury.

ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI

Wiedza o kulturze stanowi zwieńczenie cyklu kształcenia artystycznego. Stąd załoŜenie o mo-Ŝliwości odwoływania się nauczyciela do wiedzy dotyczącej sztuk plastycznych oraz muzyki zdobytej przez ucznia na wcześniejszych etapach edukacyjnych i połoŜenie nacisku na dzieła dwudziestowieczne.

Wiedza o kulturze wprowadza nową perspektywę i nowy język opisu dzieła sztuki jako wytworu kultury rozumianej w sposób całościowy, interpretowanego w ujęciu komunikacyjnym i z perspektywy „uŜytkownika” kultury.

Zadaniem nauczyciela wiedzy o kulturze jest:

1) rozwijanie u ucznia aktywnej postawy i motywowanie do róŜnych form udziału w kul-turze;

2) wprowadzenie ucznia w problemy kultury współczesnej;

3) wyposaŜenie ucznia w intelektualne narzędzia umoŜliwiające analizę praktyk i wytwo-rów kultury (w tym dzieł sztuki) w kontekście kultury, w której powstają.

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU WIEDZA O KULTURZE

Iwona Kurz

Podstawowe cele stawiane zajęciom z wiedzy o kulturze to:

– wyposaŜenie uczniów w intelektualne narzędzia umoŜliwiające analizę praktyk i wytworów kultury (w tym dzieł sztuki) w kontekście, w którym powstają,

– wprowadzenie uczniów w problemy kultury współczesnej,

– motywowanie uczniów do róŜnych form aktywnego udziału w kulturze.

Wiedza o kulturze stanowi zakończenie i zwieńczenie cyklu kształcenia artystycznego. Nie sprowadza się jednak do historii sztuki, muzyki czy plastyki. Przedmioty te proponują bo-wiem wąskie, artystyczne rozumienie kultury. Podstawowym celem zajęć z wiedzy o kulturze jest pokazanie szerokiego obszaru kultury, w którym Ŝyje człowiek. Stąd zadaniem nauczy-ciela prowadzącego ten przedmiot nie tyle jest porządkowanie i uzupełnianie wiedzy na temat róŜnych dzieł, stylów i języków sztuki, ile – na podstawie wiedzy juŜ przez uczniów nabytej – poszerzanie ich rozumienia znanych im artefaktów, zgodnie z antropologicznym rozumieniem kultury, w którym obejmuje ona całość ludzkich praktyk i wytworów. Podstawa wprowadza nową perspektywę i nowy język opisu dzieła sztuki jako wytworu kultury rozumianej w spo-sób całościowy, interpretowanego w ujęciu komunikacyjnym i z perspektywy „uŜytkownika” kultury. Co istotne jednak, przedmiotem interpretacji powinny być nie tylko dzieła sztuki, lecz takŜe np. praktyki świąteczne, zachowania codzienne oraz wytwory nieartystyczne, analizowane zwłaszcza w kontekście podstawowych wymiarów doświadczenia kultury: czasu, przestrzeni i ciała – jednym słowem, całość ludzkiego udziału w kulturze.

Istotny aspekt tego typu interpretacji stanowi wymiar komunikacyjny, waŜny tak dla rozu-mienia człowieka jako uczestnika kultury, jak i dla analizy procesów charakterystycznych dla

36

kultury współczesnej. Stąd kluczowa rola w podstawie pojęcia „media”, rozumianego jako róŜne techniki komunikacji, analizowane ze względu na swoje właściwości i wywierany przez nie wpływ na relacje społeczne. Podstawa wyróŜnia media podstawowe – jak słowo i obraz – które następnie funkcjonują za pośrednictwem rozmaitych mediów technicznych, środków przekazu; tyleŜ waŜne w tym ujęciu jest dzieło literackie, jak list, telegram lub SMS; utwór filmowy – jak zdjęcie w rodzinnym albumie lub ikonka na pulpicie komputera. Ujęcie to bowiem nie jest wartościujące; jego zadaniem jest opis, analiza i interpretacja społecznego funkcjonowania mediów i róŜnych wytworów jako przedmiotu praktyk komunikacyjnych.

Warto podkreślić, Ŝe w powyŜszym zakresie obecna podstawa programowa precyzuje sformu-łowania poprzedniej, która wprawdzie zakładała inne niŜ artystyczne rozumienie pojęcia „kultura” (por. określenie „kultura regionu”, które obejmuje np. obyczaje) oraz szerokie rozumienie pojęcia „medium” („świat mediów”, „język mediów”, „narzędzia medialne”), ale nie wyjaśniała tych kategorii.

Dodatkowo podstawa wprowadza nowe dziedziny sztuki: wiedza o filmie, wiedza o teatrze oraz sztuka współczesna – na wcześniejszych etapach kształcenia występujące marginalnie na innych przedmiotach, np. na języku polskim. Są one wskazane do wyboru, zgodnie z przygo-towaniem i zainteresowaniami nauczyciela. Zwłaszcza w przypadku sztuki współczesnej nie tyle chodzi o systematyczny wywód, co wskazanie na wybranych, „klasycznych” przykładach fundamentalnej zmiany, jaka dokonuje się w obiegu dzieła sztuki oraz rozumieniu jego znaczenia i funkcji w dwudziestym pierwszym wieku.

Istotną rolę w obecnej podstawie pełni rozpoznanie i praktykowanie róŜnych form aktywności w kulturze. Ich celem jest zachęta do przyjmowania aktywnej postawy w środowisku lokalnym, jakim dla ucznia jest szkoła, ale teŜ na przykład podwórko, miasteczko, dzielnica.

Jednocześnie jest to waŜny element edukacji medialnej, poniewaŜ podstawa sugeruje wiązanie działalności poznawczej z praktykami medialnymi: z wykorzystaniem mediów róŜnego rodzaju do multimedialnych wypowiedzi oraz działań „na Ŝywo”. Dzięki praktycz-nemu wykorzystaniu nowych mediów uczniowie nie tylko podnoszą swoją wiedzę na ich temat, ale rozpoznają równieŜ reguły komunikacji we współczesnej kulturze, która juŜ tylko z rozpędu moŜe być nazywana kulturą medialnej pasywności, receptywności i bierności – współczesny człowiek, znający narzędzia medialne i świadomie z nich korzystający, jest juŜ uŜytkownikiem przekazów medialnych, często ich współtwórcą, a nie jedynie odbiorcą.

Wszystko to zmierza do kategorii projektu jako najlepszego sposobu organizacji pracy podczas zajęć z wiedzy o kulturze. Projekt, forma utrwalona juŜ w praktyce szkolnej, moŜe być skupiony wokół określonego dzieła lub gatunku, badanego w róŜnych, najszerszych aspektach, lub wokół pojęcia czy tematu dotyczącego wybranych praktyk i wytworów kultury (np. wesele – sens kulturowy tego wydarzenia, historia jego motywu w kulturze polskiej, współczesne praktyki weselne, dzieła artystyczne odwołujące się do tego motywu; pozwala to na jednoczesne wprowadzanie szerokiego rozumienia kultury i – na przykład – pojęć z dziedziny języka filmu). Jednocześnie projekt – poza procesem pozyskiwania i porządko-wania informacji (funkcja poznawcza) – ma istotny wymiar praktyczny, poniewaŜ wiąŜe się ze stworzeniem zapisu efektu tych działań. Czy będzie to prezentacja, czy – bardziej efekto-wna – forma blogu lub strony www (wszystkie one są łatwe technicznie dzięki narzędziom standardowo dostępnym w oprogramowaniu komputerowym lub w sieci), będzie ona zmuszała do refleksji nad tymi formami medialnymi – i to refleksji prowadzonej w praktyce. Dzięki temu w ramach projektu dokonuje się integracja róŜnych poziomów poznawczych.

Wreszcie, forma projektu stanowi równieŜ sposób na przekroczenie skromnych ram czasowych przedmiotu.

37

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU HISTORIA MUZYKI

IV etap edukacyjny: liceum - tylko zakres rozszerzony

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń posługuje się zasobem faktów, pojęć i terminów muzycznych umoŜliwiającym rozu-mienie muzyki całego obszaru historycznego, tekstów o muzyce oraz samodzielne poszukiwanie informacji o muzyce i jej dziejach.

II. Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń tworzy wypowiedzi o muzyce, jej twórcach i dziejach, kulturze muzycznej, związkach muzyki z innymi dziedzinami sztuki, wydarzeniami historycznymi i społecznymi; przedstawia wiedzę o dziejach muzyki, formułując przejrzystą i logiczną wypowiedź pisemną; prezentuje i uzasadnia swoje poglądy.

III. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń stosuje posiadaną wiedzę do opisu i analizy dzieł muzycznych i tekstów o muzyce; analizuje (słuchowo, wzrokowo lub słuchowo-wzrokowo) utwory muzyczne i określa ich cechy; interpretuje wnioski i uzasadnia własne stanowisko.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1) poprawnie posługuje się terminami i pojęciami muzycznymi określającymi:

a) elementy muzyki – rodzaje melodyki, rytmiki, harmoniki i współbrzmień (np. dysonans, konsonans, klaster), kolorystyki, artykulacji, agogiki, dynamiki i ich najczęściej spotykane włoskie określenia,

b) sposoby porządkowania materiału dźwiękowego – stroje dźwiękowe (np. rów-nomiernie temperowany), skale i systemy tonalne (np. modalny, dur-moll, atonalny), rodzaje metrorytmiki (np. swobodna, menzuralna, polimetryczna),

c) rodzaje faktury (np. monodyczna, polifoniczna, homofoniczna, sonorystyczna);

2) rozróŜnia rodzaje notacji muzycznej (np. literowa, neumatyczna, modalna) i zapisu mu-zycznego (np. tabulatura, partytura, partytura graficzna) oraz wyjaśnia stosowane w partyturze skróty nazw instrumentów orkiestry;

3) określa i charakteryzuje:

a) elementy dzieła muzycznego (np. motyw, fraza, temat, ekspozycja, kadencja, koda, aria, recytatyw) oraz sposoby jego kształtowania (np. szeregowanie, ewo-lucyjność, okresowość),

b) techniki kompozytorskie charakterystyczne dla róŜnych stylów historycznych (organalna, cantus firmus, fauxbourdon, imitacyjna, przeimitowana, polichóra-lna, ostinatowa, basso continuo, koncertująca, wariacyjna, przetworzeniowa, dodekafoniczna, serialna, punktualistyczna, aleatoryczna, collage);

38

4) wskazuje funkcje muzyki (np. uŜytkowa, artystyczna, sakralna, obrzędowa, taneczna, rozrywkowa);

5) rozróŜnia i charakteryzuje gatunki i formy muzyczne:

a) związane z muzyczną i literacką kulturą staroŜytnej Grecji – epika, liryka (oda, hymn, elegia), dramat (tragedia, komedia) oraz pojęcia – synkretyzm, nomos, etos,

b) wokalne i wokalno-instrumentalne – chorału (np. psalm, hymn, antyfona, responsorium, sekwencja), organum (paralelne, melizmatyczne), motetu, ma-drygału, pieśni (średniowiecznej, renesansowej, romantycznej), mszy (np. requiem, missa solemnis, brevis, parodia, sine nomine), pasji, oratorium, kan-taty, koncertu wokalnego, opery (np. seria, buffa, singspiel, dramat muzyczny, operetka),

c) instrumentalne – figuracyjne (np. preludium, fantazja, etiuda), wariacyjne (np. wariacje ornamentalne, ostinatowe, charakterystyczne), imitacyjne (np. kanon, fuga, ricercar), miniatury instrumentalnej, form tanecznych (tańce uŜytkowe i stylizowane), rodzaje sonaty, ronda, suity, symfonii, poematu symfonicznego, uwertury, koncertu;

6) rozróŜnia i określa – podstawowe instrumenty występujące w kulturze antycznej Grecji, instrumentarium oraz charakterystyczne obsady wykonawcze typowe dla poszcze-gólnych epok od średniowiecza do XXI w.;

7) charakteryzuje twórczość:

a) wybranych kompozytorów polskich (Mikołaj z Radomia, Wacław z Szamotuł, Mikołaj Gomółka, Mikołaj Zieleński, Adam Jarzębski, Bartłomiej Pękiel, Grze-gorz G. Gorczycki, F. Chopin, St. Moniuszko, H. Wieniawski, I. Paderewski, M. Karłowicz, K. Szymanowski, W. Lutosławski, K. Penderecki, H.M. Gó-recki),

b) wybranych kompozytorów europejskich (G. de Machaut, F. Landini, J. Desprez (de Pres), O. di Lasso, G.P. Palestrina, C. Monteverdi, A. Corelli, A. Vivaldi, J.S. Bach, G.F. Händel, J.Ph. Rameau, J. Haydn, W.A. Mozart, L. van Beetho-ven, F. Schubert, N. Paganini, F. Mendelssohn-Bartholdy, R. Schumann, H. Berlioz, F. Liszt, J. Brahms, G. Verdi, R. Wagner, B. Smetana, A. Dvořak, M. Musorgski, P. Czajkowski, E. Grieg, J. Sibelius, A. Skriabin, R. Strauss, G. Mahler, C. Debussy, M. Ravel, I. Strawiński, B. Bartok, S. Prokofiew, O. Messiaen, J. Cage),

c) innych kompozytorów, reprezentatywnych dla epoki, stylu, kierunku, szkoły lub ugrupowania artystycznego (np. J.B. Lully dla epoki baroku, F. Couperin dla stylu rokoko i klawesynistów francuskich, Ch.W. Gluck i K.M. Weber dla stylu operowego, A. Berg dla ekspresjonizmu, Perotinus dla szkoły paryskiej, M. Rimski-Korsakow dla „PotęŜnej Gromadki”),

d) wybranych kompozytorów (G.P. Palestriny, J.S. Bacha, J F. Händla, J. Haydna, W.A. Mozarta, L. van Beethovena, F. Chopina, R. Wagnera, K. Szymanowskiego, I. Strawińskiego) omawiając związki twórczości z ich biografią;

8) rozpoznaje i opisuje cechy stylu muzycznego:

a) wszystkich epok historycznych od średniowiecza do XXI w.,

b) szkół kompozytorskich (paryskiej, burgundzkiej, franko-flamandzkiej (nider-landzkiej), rzymskiej, renesansowej weneckiej, włoskich operowych w baroku,

39

klawesynistów francuskich, mannheimskiej i starowiedeńskiej, szkół narodo-wych XIX w., szkół XX i XXI w.: wiedeńskiej, darmstadzkiej i kolońskiej oraz głównych nurtów stylistycznych: ekspresjonizmu, impresjonizmu, folklo-ryzmu, witalizmu, neoklasycyzmu, postmodernizmu),

c) twórczości wybranych kompozytorów wymienionych w pkt 7;

9) porządkuje chronologicznie:

a) epoki i okresy – wskazuje ramy czasowe i fazy średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu, romantyzmu, stylów i kierunków w muzyce XX i XXI w.,

b) szkoły kompozytorskie i ugrupowania artystyczne (np. Notre Dame, Camerata Florencka, PotęŜna Gromadka, Grupa Sześciu, Młoda Polska),

c) postaci kompozytorów wymienionych w pkt 7, wybitnych wykonawców i teoretyków muzyki (np. Boecjusz, Guido z Arezzo, Philippe de Vitry, J. Tinctoris, H. Glareanus, G. Zarlino, A. Werckmeister, Sebastian z Felsztyna),

d) dzieła muzyczne twórców wymienionych w pkt 7,

e) gatunki i formy muzyczne wymienione w pkt 5,

f) techniki kompozytorskie wymienione w pkt 3 lit. b,

g) instrumenty i obsady, o których mowa w pkt 6.

2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1) opisuje dzieje muzyki na podstawie znajomości:

a) dzieł muzycznych twórców wymienionych w ust. 1 pkt 7 i charakterystycznych cech utworów o szczególnym znaczeniu w historii muzyki (od średniowiecza do XXI w.),

b) twórczości i biografii kompozytorów wymienionych w ust. 1 pkt 7 lit. d,

c) problemów i procesów historycznych, takich jak: związki słowa i muzyki w dziełach wokalnych i wokalno-instrumentalnych, wykorzystanie folkloru w twórczości artystycznej, wzajemne oddziaływanie praktyk wykonawczych i technik kompozytorskich, treść w muzyce (ilustracyjność i programowość, retoryka, symbolika);

2) formułuje przejrzystą wypowiedź pisemną, określając genezę, przeobraŜenia, powią-zania, wpływy, podobieństwa i róŜnice wskazanych w ust. 1 pkt 3-8:

a) dzieł, form i gatunków muzycznych (np. msza, sonata, koncert, symfonia, pieśń) oraz ich elementów i funkcji, w róŜnych epokach i ośrodkach kulturowych,

b) technik kompozytorskich,

c) stylów muzycznych róŜnych epok historycznych (od średniowiecza do XXI w.), stylu muzycznego w róŜnych fazach danej epoki, stylów lokalnych w róŜ-nych epokach, stylów historycznych w muzyce polskiej w odniesieniu do odpowiednich stylów w muzyce europejskiej, indywidualnych stylów kompo-zytorskich (od renesansu do XX w.);

3) postrzega i określa związki kultury muzycznej z kulturą epoki i innymi dziedzinami sztuki (np. literaturą, malarstwem, filmem) oraz wydarzeniami historycznymi i zjawis-kami społecznymi;

4) prezentuje własny pogląd na muzyczną twórczość i kulturę epok minionych, dokonuje syntezy i porównań, wskazuje dzieła, twórców i wykonawców o szczególnym znacze-

40

niu dla danej epoki, stylu, ośrodka oraz uzasadnia swoje poglądy i popiera je właściwie dobranymi przykładami.

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1) stosuje posiadaną wiedzę do analizy słuchowej, wzrokowej lub słuchowo-wzrokowej utworów muzycznych, rozpoznaje i opisuje:

a) podstawowe techniki kompozytorskie wymienione w ust. 1 pkt 3 lit. b,

b) cechy stylów muzycznych wymienionych w ust. 1 pkt 8, wskazując przynaleŜ-ność utworu do danego stylu (od średniowiecza do XXI w.) oraz rozpoznając i charakteryzując podstawowe cechy języka muzycznego (tonalność, melodykę, harmonikę, fakturę, sposoby kształtowania formy, obsadę wykonawczą, typ wyrazowości),

c) cechy gatunków i form muzycznych wymienionych w ust. 1 pkt 5 oraz ich przeobraŜenia i funkcje wskazane w ust. 1 pkt 4,

d) cechy i rodzaj zapisu muzycznego wskazanego w ust. 1 pkt 2 oraz przynaleŜ-ność do epoki;

2) analizuje teksty literackie, teoretyczne i historyczne o muzyce z określeniem problemu (przedmiotu) omawianego w tekście – odczytuje, wybiera i porządkuje informacje istotne dla problemu (przedmiotu) i kontekstu historycznego.

ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI

Podbudową dla przedmiotu historia muzyki jest przedmiot wiedza o kulturze realizowany w szkole ponadgimnazjalnej oraz przedmiot muzyka realizowany w gimnazjum.

Zagadnienia szczegółowe powinny być ilustrowane utworami muzycznymi reprezentatyw-nymi dla danego zagadnienia lub problemu. Wybór słuchanych, omawianych i analizowanych dzieł naleŜy do nauczyciela.

Zalecane jest prowadzenie zajęć z historii muzyki w pracowni wyposaŜonej w:

1) sprzęt audio, wideo;

2) fonotekę i wideotekę (zbiory konieczne do realizacji przedmiotu);

3) podręczną bibliotekę (encyklopedie muzyczne, podręczniki, nuty);

4) komputer z dostępem do Internetu.

Szkoła pomaga w organizacji udziału uczniów w koncertach i spektaklach muzycznych.

41

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMOTU HISTORIA MUZYKI

Magdalena Radziejowska

W realizacji podstawy programowej przedmiotu naleŜy uwzględnić następujące elementy:

1. Dobór programu nauczania i metod jego realizacji naleŜy dostosować do celów i motywacji uczniów – związanych wyłącznie z poszerzeniem wiedzy humanistycznej lub związanych z przystąpieniem do egzaminu maturalnego z historii muzyki i podję-ciem studiów, na których wymagana jest znajomość przedmiotu.

2. Obszerny zakres merytoryczny wymaga od nauczyciela przemyślanego i elastycznego rozkładu materiału, w którym naleŜy uwzględniać posiadane przygotowanie i deklaro-wane cele konkretnej grupy uczniów.

3. Realizacja programu nauczania powinna zakładać samodzielną pracę ucznia opartą na lekturach oraz na poznawaniu dzieł muzycznych poza lekcjami, we własnym zakresie.

4. NaleŜy dąŜyć do przekazywania wiedzy historycznej w nawiązaniu do dzieł muzycz-nych – utwór muzyczny stanowi punkt wyjścia dla podawanych informacji, analiz, ocen, dyskusji.

5. NaleŜy umoŜliwi ć uczniom pogłębianie umiejętności obcowania z zapisem nutowym poprzez słuchanie utworów z nutami (partyturą), a takŜe poprzez praktyczne ćwiczenia wokalne lub instrumentalne.

6. Stosowane formy sprawdzania wiedzy i umiejętności powinny obejmować testy, ustną i pisemną analizę źródeł oraz wypracowania i wypowiedzi ustne.

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU HISTORIA SZTUKI

IV etap edukacyjny: liceum – tylko zakres rozszerzony

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

II. Tworzenie wypowiedzi.

III. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1) samodzielnie dociera do źródeł informacji na temat sztuki i zjawisk artys-tycznych, zawartych w podręcznikach, encyklopediach i róŜnych mediach;

42

2) śledzi w mediach bieŜące wydarzenia kulturalne związane ze sztuką dawną i współczesną, orientując się w aktualnych trendach artystycznych i wydarze-niach;

3) rozpoznaje dzieła róŜnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych, potrafi umiejscowić je w czasie i w przestrzeni geograficznej;

4) przyporządkowuje twórczość poszczególnych artystów do stylów i kierunków, w obrębie których tworzyli;

5) zna twórczość najwybitniejszych artystów i potrafi wymienić dzieła, które stworzyli, rozpoznać najsłynniejsze z nich oraz określić w przybliŜeniu czas ich powstania;

6) identyfikuje dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom (w tym zna plany i układy przestrzenne dzieł architektury najbardziej charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego);

7) wiąŜe dzieło z miejscem, w którym się znajduje (muzea, galerie, kościoły, miasta);

8) zna i rozpoznaje podstawowe techniki plastyczne i określa ich cechy chara-kterystyczne, przypisując te techniki artystom, którzy się w nich specjalizowali;

9) wymienia dawne i współczesne dyscypliny artystyczne oraz potrafi wskazać dzieła współczesne, które wymykają się klasyfikacjom;

10) zna, poprawnie stosuje oraz definiuje terminy i pojęcia z zakresu historii sztuki;

11) zna podstawowe motywy ikonograficzne, rozpoznaje świętych, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć po atrybutach i sposobach przedstawień;

12) potrafi wskazać funkcję dzieła i określić, jaki wpływ ma ona na jego kształt.

2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1) porównuje style i kierunki, uwzględniając źródła inspiracji, wzajemne oddziaływania, wpływ mecenatu artystycznego, wydarzeń historycznych i kul-turalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;

2) rozpoznaje w dziele sztuki temat i potrafi wskazać jego źródło ikonograficzne;

3) formułuje samodzielne, przejrzyste i logiczne pisemne wypowiedzi na temat sztuki, uwzględniając właściwą kompozycję pracy, język i styl, opis ikonogra-ficzny i formalny przytaczanych przykładów dzieł;

4) potrafi przeprowadzić analizę ikonograficzną dzieła, posługując się słownikami symboli;

5) poddaje krytycznej ocenie pod względem artystycznym dzieła i zjawiska w sztuce.

3. Analiza i interpretacja tekstów i wytworów kultury. Uczeń:

1) dokonuje opisu i analizy porównawczej dzieł, uwzględniając ich cechy formalne (np. w architekturze: układ przestrzenny, plan, bryła, konstrukcja, dekoracja; w rzeźbie: bryła, kompozycja, faktura; w malarstwie: kompozycja, kolor, światłocień), a takŜe potrafi wskazać te środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło i wskazują na jego klasyfikację stylową;

2) analizuje wybrane teksty pisarzy, filozofów i artystów, interpretując je i wska-zując wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce

43

oraz na kształt dzieła; analizuje takŜe wypowiedzi krytyków na temat sztuki oraz potrafi się do nich odnieść, formułując własne zdania;

3) potrafi oddzielić faktografię od autorskiej interpretacji i analizy w publikacjach z zakresu historii sztuki.

PODSTAWA PROGRAMOWA

PRZEDMIOTU JĘZYK ŁACIŃSKI I KULTURA ANTYCZNA

IV etap edukacyjny: liceum – tylko zakres rozszerzony Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń wykorzystuje znajomość języka łacińskiego do rozumienia i rozpoznawania sensu tekstów oryginalnych oraz zapoznaje się z kulturą i tradycją antyczną; w zakresie języka rozpoznaje formy morfologiczne, konstrukcje składniowe, dokonuje transformacji gramatycznych oraz zapoznaje się z terminologią pochodzenia łacińskiego; zapoznaje się ze słownictwem w stopniu umoŜliwiającym rozumienie oryginalnych tekstów autorów rzymskich i wybranych autorów nowoŜytnych piszących po łacinie.

II. Tworzenie wypowiedzi – przekład na język polski i komentowanie tekstu oryginalnego.

Uczeń wykorzystuje język łaciński do sprawnego posługiwania się językiem polskim; redaguje tekst poprawny stylistycznie; korzysta z tekstu łacińskiego w oryginale jak z tekstu źródłowego.

III. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń odkrywa wpływ antyku na współczesną kulturę europejską, zwłaszcza polską; dostrze-ga antyczne źródła cywilizacji i kultury, samodzielnie analizuje treści zawarte w tekstach oryginalnych i w przekładzie, interpretuje fakty, selekcjonuje wiadomości.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1) rozpoznaje formy morfologiczne (formy fleksyjne rzeczowników deklinacji 1-5 oraz przymiotników deklinacji 1-3; nieregularności w odmianie rzeczowników, pluralia tantum; formy fleksyjne i zasady uŜycia zaimków; formy i zasady uŜycia przymiotników zaimkowych; liczebniki główne i porządkowe; przysłówki utworzone od przymiotników deklinacji 1-3; regularne i niere-gularne stopniowanie przymiotników i przysłówków; stronę czynną i bierną czasowników we wszystkich czasach w indikatiwie i koniunktiwie; infinitivus activi i passivi praesentis, perfecti, futuri; participia; gerundium; supinum; czasowniki nieregularne; verba defectiva, deponentia i semideponentia; czasowniki złoŜone) oraz ich funkcje semantyczne i zastosowanie składniowe;

44

2) identyfikuje charakterystyczne dla łaciny konstrukcje składniowe: szyk zdania; struktura składniowa zdania w stronie czynnej i biernej; funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika w poszczególnych przypadkach; funkcje składniowe i semantyczne nieosobowych form czasownika (infinitivus, participium, gerundium); konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: accusativus cum infinitivo, nominativus cum infinitivo, accusativus oraz nominativus duplex, dativus possessivus, coniugatio periphrastica activa i passiva, ablativus absolutus; składnia nazw miast; consecutio temporum; zdania podrzędne z indikatiwem i koniunktiwem;

3) dokonuje transformacji gramatycznych: odmienia rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki; stopniuje przymiotniki i przysłówki; tworzy formy czasownikowe w czasach głównych i historycznych, w trybach, stronach i licz-bach; dokonuje transformacji gramatycznych w zakresie konstrukcji składniowych (accusativus cum infinitivo, nominativus cum infinitivo, accusativus oraz nominativus duplex, dativus possessivus, coniugatio periphrastica activa i passiva, ablativus absolutus);

4) wymienia wyrazy pochodzenia łacińskiego funkcjonujące jako terminy w róŜ-nych dziedzinach; dostrzega związki języka polskiego z językiem łacińskim; wyjaśnia etymologię wyrazów w języku polskim, opierając się na leksyce łacińskiej;

5) wykorzystuje wiedzę o antyku do odczytywania sensu tekstów oryginalnych i w przekładzie dotyczących mitów antycznych, sztuki oraz architektury Greków i Rzymian, filozofii, Ŝycia politycznego (ustrój Aten, Sparty, Rzymu), literatury greckiej (gatunki literackie oraz najwybitniejsi przedstawiciele od Homera do okresu hellenistycznego), literatury rzymskiej (gatunki literackie, literatura okresu republiki, augustowska i cesarstwa), wybranych zagadnień z Ŝycia codziennego Greków i Rzymian (rodzina, dom, dzień powszedni Rzymianina, szkoła, teatr, igrzyska, termy);

6) wyjaśnia związki kultury europejskiej, zwłaszcza polskiej, z kulturą antyczną – odniesienia do antyku zawarte w najwybitniejszych dziełach literatury, sztuki i architektury europejskiej, twórczość wybranych poetów polsko-łacińskich, elementy prawa rzymskiego, róŜne postawy wobec państwa w staroŜytności, powiązania polskiej kultury szlacheckiej z rzymską tradycją republikańską, wpływ antyku na te dziedziny kultury europejskiej, w których przenika się antyk z chrześcijaństwem;

7) wskazuje najwaŜniejsze osiągnięcia kultury antycznej – prawo rzymskie, tragedia grecka, nauka i wynalazki w staroŜytności, postawy obywatelskie.

2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1) dokonuje samodzielnego przekładu na język polski łacińskiego tekstu, korzystając ze słownika łacińsko-polskiego, oddaje w przekładzie ogólny charakter i funkcję tłumaczonego tekstu; znajduje właściwe polskie odpowie-dniki leksykalne dla łacińskich wyrazów i struktur; stosuje poprawne techniki przekładu; redaguje przekład spójny i poprawny stylistycznie;

2) tworzy wypowiedzi z wykorzystaniem popularnych łacińskich terminów z róŜ-nych dziedzin, np. literatury, historii sztuki, biologii, matematyki, chemii, techniki, informatyki;

45

3) wykorzystuje posiadaną wiedzę z zakresu kultury antycznej do sporządzenia przekładu; redaguje komentarz do tłumaczonego tekstu, na podstawie dokonanego przekładu wskazuje i objaśnia związki kultury antycznej z kulturą współczesną, zwłaszcza polską.

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1) dostrzega antyczne źródła konkretnych zjawisk naszej cywilizacji i kultury – samodzielnie analizuje i syntetyzuje treści zawarte w tekstach klasycznych w oryginale i w przekładzie; interpretuje fakty i zdarzenia historyczne; selekcjonuje wiadomości i je wykorzystuje do wykonania postawionych zadań;

2) wyjaśnia związek ponadczasowych wartości antyku z kulturą polską w dziełach sztuki nowoŜytnej i współczesnej (malarstwo, rzeźba, architektura);

3) integruje wiedzę z róŜnych dziedzin do wyraŜania i uzasadniania swojego punktu widzenia (język, zjawiska społeczne i polityczne, geografia świata antycznego, wydarzenia z dziedziny kultury).

ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI

Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien zwrócić uwagę na ścisłe powiązanie treści językowych z kulturowymi. NaleŜy wskazywać na treści odwołujące się do wiedzy o korze-niach cywilizacji europejskiej i jej śródziemnomorskim rodowodzie oraz ukazujące na tym tle kulturę polską, która od X w. rozwija się w nurcie dziedzictwa Zachodu. Dlatego w szkole naleŜy uwzględnić zajęcia, na których uczniowie na podstawie znajomości języka łacińskiego i kultury antycznej:

1) interpretują teksty kultury (wykorzystanie wiedzy o języku łacińskim i kulturze antycznej do czytania i interpretacji tekstu literackiego, w szczególności lektur szkolnych np. Homer w Panu Tadeuszu, topografia Rzymu w Quo vadis, mitologia grecko-rzymska jako klucz do rozumienia rzeczywistości, toposy antyczne w literaturze, odczytywanie symboliki antycznej w konkretnych dziełach malarstwa, rzeźby, architektury);

2) poszukują śladów tradycji antycznej we współczesności (np. święta, obyczaje, kalen-darz, polityka, szkoła, rozrywka: Matronalia – Dzień Matki, Sol Invictus – BoŜe Naro-dzenie, amfiteatr – stadion, termy – aqua park, kampania wyborcza, plakaty, reklama, graffiti, koncepcje urbanistyczne).

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ

PRZEDMIOTU JĘZYK ŁACIŃSKI I KULTURA ANTYCZNA

Barbara Strycharczyk, ElŜbieta Wolanin Głównym załoŜeniem przedmiotu Język łaciński i kultura antyczna jest pogłębione kształ-cenie humanistyczne przygotowujące do podjęcia studiów na kierunkach językowych i kulturowych.

Badanie, rozumienie, „czytanie” i wreszcie ochrona dziedzictwa narodowego wymagają głębszej znajomości naszej tradycji kulturowej. Łacina była do końca XVIII wieku drugim językiem narodowym, co wywarło istotny wpływ na charakter naszej kultury. Proponujemy

46

zatem podstawę programową, która wskazuje na te treści, które mogą pomóc w zdobyciu wiedzy o korzeniach cywilizacji europejskiej i jej śródziemnomorskim rodowodzie, ale teŜ pokazuje na tym tle kulturę polską, która od X wieku rozwija się w nurcie dziedzictwa Zachodu.

Dlatego w podstawie znajdują się propozycje:

• takiego zakresu nauczania języka łacińskiego, aby uczeń mógł czytać teksty łacińskie w oryginale, interpretować je i sporządzać do nich komentarz – czyli korzystać z tekstów autorów łacińskich w oryginale jako z tekstów źródłowych,

• czytania i komentowania autorów polsko-łacińskich,

• nauczania kultury antycznej ze szczególnym uwzględnieniem tych treści, które w istotny sposób wpłynęły na kształtowanie się kultury polskiej.

Szczególny nacisk połoŜony jest na kulturę antyczną w połączeniu z nauką języka jako jednego z elementów tej kultury. W szczególności, podstawa zawiera propozycje treści, które przygotowują do:

• zapoznania się z terminami, pojęciami i znakami właściwymi dla kultury oraz ćwiczenia umiejętności ich rozpoznawania, czytania i interpretacji,

• zapoznania się z zasadami poetyki klasycznej i przygotowania do czytania dzieła poetyckiego,

• poszerzenia wiedzy o kanonie mitów grecko-rzymskich niezbędnych do interpretacji dzieł kultury,

• zapoznania z terminami, zwrotami, sentencjami pochodzenia klasycznego,

• poszerzenia wiedzy o kanonie dzieł sztuki i architektury europejskiej,

• poznania podstawowych pojęć i terminów niezbędnych do ćwiczenia umiejętności „czytania dzieł sztuki”,

• ćwiczenia umiejętności sprawnego posługiwania się róŜnymi źródłami informacji, samodzielnego ich przetwarzania i twórczego wykorzystania (szczególnie informacji pochodzących z Internetu – wykorzystanie informacji o kulturze świata staroŜytnego)

47

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU ZAJĘCIA ARTYSTYCZNE

III i IV etap edukacyjny

[przedmiot uzupełniający] Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki.

II. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę.

III. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki.

Przykładowe zajęcia: Zespół wokalny

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki. Uczeń:

1) aktywnie uczestniczy w Ŝyciu kulturalnym szkoły i środowiska; 2) stosuje podstawowe zasady związane ze śpiewem zespołowym; 3) współpracuje z zespołem według ustalonych reguł; 4) zna rolę i zadania dyrygenta (lidera zespołu); 5) zna i stosuje zasady zachowania estradowego.

2. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę. Uczeń:

1) stosuje róŜne rodzaje aktywności muzycznej; 2) tworzy wokalne wypowiedzi dźwiękowe o róŜnych funkcjach; 3) wykonuje improwizacje głosowe; 4) współtworzy opracowania utworów na zespół wielogłosowy.

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki. Uczeń:

1) świadomie wybiera repertuar, dokonuje oceny jego trudności, wartości i atra-kcyjności;

2) rozpoznaje i określa elementy muzyki oraz budowę utworu muzycznego; 3) interpretuje wykonywane utwory zgodnie z ich stylem i przeznaczeniem.

Przykładowe zajęcia: Zajęcia plastyczne Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki. Uczeń:

1) uczestniczy w kulturze poprzez kontakt z zabytkami i dziełami sztuki współ-czesnej, mając poczucie związku z tradycją narodową i europejskim dziedzictwem kultury oraz doceniając dorobek innych kręgów kulturowych (zna zasoby wybranych placówek kultury);

48

2) korzysta z przekazów medialnych dotyczących wiedzy o sztuce i zjawiskach artystycznych, stosuje ich wytwory w swojej działalności twórczej (przestrzegając podstawowych zasad prawa autorskiego dotyczących ochrony własności intelektualnej).

2. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę. Uczeń:

1) podejmuje działalność twórczą, posługując się środkami wyrazu plastycznego, innych dziedzin sztuki i elementami formy przekazów medialnych, projektując publikacje prasowe albo programy telewizyjne (w zakresie ich redakcji, edycji, przygotowania do druku i wizualizacji wypowiedzi, reklamy i kształtowania wizerunku w kontakcie z otoczeniem);

2) realizuje projekty w sferze sztuk wizualnych, słuŜące kształtowaniu poczucia estetyki (stylizacji ubioru, aranŜacji miejsca zamieszkania i pracy) oraz na rzecz popularyzacji wiedzy (o sztuce i zjawiskach artystycznych) w społecznościach szkolnej i lokalnej.

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki. Uczeń:

1) rozróŜnia wybrane style i kierunki architektury i sztuk plastycznych oraz osadza je w odpowiednim porządku chronologicznym i miejscu, z którym było zwią-zane ich powstanie, na podstawie określonych przykładów (posługując się terminologią z danej dziedziny sztuki);

2) rozpoznaje dzieła w wybranych dyscyplinach architektury i sztuk plastycznych, przyporządkowując je właściwym autorom oraz opisuje ich funkcje i cechy sty-listyczne, na podstawie określonych przykładów (posługując się terminologią z zakresu historii sztuki).

ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI

Szkoła opracowuje i przedstawia uczniom ofertę zajęć artystycznych. Rodzaj zajęć oraz rea-lizowany program powinny być dostosowane do zainteresowań uczniów. Zajęcia mogą być realizowane w trybie regularnych, cotygodniowych spotkań lub w trybie projektu wskazanego przez nauczyciela lub zaproponowanego przez uczniów, takŜe w korelacji z pracą nad pro-jektami z innych zajęć edukacyjnych. Przygotowując konkretną ofertę zajęć artystycznych, nauczyciel precyzuje wymagania szczegółowe wynikające z wybranego zakresu i formy zajęć.

Zajęcia artystyczne oferowane przez szkołę mogą stanowić podstawę do stworzenia lokalnej (gminnej, powiatowej, dzielnicowej) oferty, z której uczniowie mogą wybrać interesujące ich zajęcia.

NaleŜy stwarzać moŜliwości publicznego prezentowania efektów pracy uczniów w ramach zajęć artystycznych, włączając odpowiednie prezentacje w organizację szkolnych i środowi-skowych uroczystości i imprez, oraz stymulować ucznia do udziału w koncertach, prze-glądach i konkursach.

49

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU ZAJĘCIA ARTYSTYCZNE

Wojciech Czapski, Kinga Łapot-Dzierwa, Magdalena Radziejowska

Zajęcia muzyczne

W realizacji zajęć artystycznych na III i VI etapie edukacji naleŜy zwrócić uwagę na następujące elementy:

1. Zajęcia artystyczne mogą być związane z jedną dyscypliną sztuki lub mieć charakter interdyscyplinarny (np. kółko teatralno-muzyczne, informatyka muzyczna, muzyka w filmie, sztuka wybranej epoki).

2. Zajęcia artystyczne mogą mieć charakter praktyczny, rozwijający muzyczne umiejęt-ności (np. zespół instrumentalny, kapela, studio nagrań, zespół taneczny), poznawczy – poszerzający wiedzę z wybranego obszaru muzyki i kultury muzycznej lub charakter badawczy – rozwijający umiejętność zdobywania i interpretowania informacji dotyczących muzyki (sztuki, kultury).

3. Zakres merytoryczny, charakter i formę zajęć (projekt lub regularne lekcje) naleŜy dostosować do zainteresowań uczniów, liczebności grupy, wyznaczonych celów, potrzeb szkoły i lokalnego środowiska.

4. W organizacji i przygotowaniu programu zajęć artystycznych naleŜy uwzględnić moŜliwości szkoły: lokalowe, dotyczące sprzętu oraz kadrowe – zajęcia musi prowa-dzić nauczyciel o kompetencjach zgodnych z ich profilem.

5. Osiągnięcia uczniów powinny być prezentowane publicznie w formie właściwej dla rodzaju zajęć: publikacji, koncertu, występu, wystawy, sesji przedstawiającej wyniki badań, z załoŜeniem realizacji celu edukacyjnego – wdraŜania uczniów w uczest-nictwo w kulturze i upowszechnianie kultury w lokalnej społeczności.

Zajęcia plastyczne

WaŜną rolę dla osiągnięcia celów załoŜonych dla edukacji plastycznej mogą na III etapie edukacji pełnić zajęcia plastyczne. Mogą one być realizowane w trybie cotygodniowych spotkań, w połączeniu z ewentualnymi zajęciami pozalekcyjnymi. Zajęcia te powinny stać się podstawą uczestnictwa uczniów w upowszechnianiu kultury we własnej społeczności lokalnej, jak i przygotowania planu współpracy między szkołami i ich uczniami na rzecz uczestnictwa w kulturze.

W ramach tych zajęć szkoła ma powinna stwarzać uczniom moŜliwości realizacji projektów, w postaci:

a) publikacji, słuŜących kulturotwórczej refleksji (na podstawie wybranych przykładów wytworów sztuk plastycznych i wydarzeń w sferze sztuk wizualnych, w korelacji z zagad-nieniami z języka polskiego i historii,

b) animacji, słuŜącej popularyzacji sztuki w społeczności szkolnej, na podstawie dobrze dobranych przykładów,

c) dzieł stanowiących o dziedzictwie kultury i zjawisk artystycznych decydujących o sztuce współczesnej.

50

OPINIE O PODSTAWIE PROGRAMOWEJ

Uchwała Nr 333/2008 Rady Głównej Szkolnictwa WyŜszego z dnia 16 października 2008 roku

w sprawie projektu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół

Po rozpatrzeniu, na wniosek Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 września 2008 roku (pismo DPN-MSz/KK-5000-9/08), projektu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodo-wej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Rada Główna, stosownie do art. 45 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyŜszym (Dz. U. Nr 164 poz. 1365, z późn. zm.), uchwala co następuje.

Rada Główna Szkolnictwa WyŜszego z uznaniem przyjmuje starania Ministerstwa Edukacji Narodowej mające na celu uporządkowanie systemu oświaty, w tym zwłaszcza zmianę podstawy programowej kształcenia ogólnego w duchu obecnie obowiązujących kanonów.

Rada Główna wspiera długofalowe zmiany systemowe mające na celu przeniesienie uwagi na efekty kształcenia, wydłuŜenie kształcenia ogólnego, doprecyzowanie zakresu treści nauczania, indywidualizację kształcenia oraz doprecyzowanie opisu wymagań na koniec kaŜdego etapu kształcenia.

Projekt rozporządzania uwzględnia zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe Ŝycie (2006/962/WE) i jest waŜnym elementem włączania naszej edukacji w system edukacji europejskiej.

Uchwałę otrzymuje Minister Edukacji Narodowej oraz Minister Nauki i Szkolnictwa

WyŜszego.

Przewodniczący Rady Głównej Szkolnictwa WyŜszego

Jerzy BłaŜejewski

51

Uwagi Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich w sprawie projektu rozporządzenia określającego

podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół

Opracowanie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół było koniecznością, ze względu na fakt, Ŝe aktualnie obowiązująca podstawa nie gwarantuje zadowalających efektów kształcenia.

Według licznych opinii starą podstawę programową naleŜało zmienić między innymi

z niŜej wymienionych powodów: - przestała spełniać swoja rolę, gdyŜ była adresowana do zdecydowanie odmiennej

populacji uczniów: była tworzona przy załoŜeniu, Ŝe do szkół kończących się maturą uczęszcza około 50% rocznika uczniów, natomiast dziś do tego typu szkół uczęszcza ponad 80% kaŜdego rocznika uczniów;

- wbrew tradycji czteroletniego cyklu kształcenia ogólnego w polskiej szkole, próbowała dwukrotnie pomieścić pełny cykl kształcenia ogólnego w trzyletni okres realizacji: najpierw w gimnazjum, a potem w liceum:

- jest zbyt encyklopedyczna, z perspektywy łatwo dziś dostępnych źródeł informacji;

- jest nieprecyzyjna w opisie treści i dlatego wymagała dodatkowego opisu standardów wymagań egzaminacyjnych, co łącznie dało bardzo niejasny i często sprzeczny oraz tego, co ma umieć uczeń.

Bardzo pozytywnie ocenić naleŜy decyzję, Ŝe wymagania opisane są na dwóch

poziomach: szczegółowym i ogólnym. Wymagania szczegółowe opisują treści kształcenia: konkretne wiadomości oraz umiejętności, jakie uczniowie maja opanować. Wymagania ogólne opisują cele kształcenia w zakresie danego przedmiotu: są to ogólne klasy umiejęt-ności, kształtowane podczas pracy nad wymaganiami szczegółowymi.

Wielka zaletą nowej podstawy programowej jest przedstawienie dla kaŜdego przedmiotu w miejsce mało precyzyjnego opisu tego, czego trzeba uczyć, pełnej listy wymagań, które powinien spełniać przeciętnie zdolny uczeń na koniec kaŜdego etapu kształcenia.

Podkreślić naleŜy, Ŝe proponowana podstawa programowa określa zestaw postaw,

które szkoła powinna kształtować u uczniów, takich jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, przedsiębiorczość, kreatywność, gotowość do pracy zespołowej, kultura osobista. W rozwoju społecznym bardzo waŜne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a takŜe postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji.

WdroŜenie do praktyki opiniowanego rozporządzenia otworzyłoby bardzo waŜny etap

w rozwoju kształcenia w polskim systemie oświaty i wychowania. Do najwaŜniejszych

52

decyzji zaliczyć naleŜy uznanie: języka polskiego, matematyki, języków obcych za fundamentalny obszar wiedzy wspólnej dla wszystkich zdających maturę.

Nowa podstawa programowa: - przywiązuje szczególna uwagę do poszerzonego nauczania matematyki. Trzeba

jeszcze raz podkreślić, Ŝe usunięcie matematyki z zestawu obowiązkowych egzaminów maturalnych spowodowało ogromne szkody w zasobach kapitału intelektualnego Polaków,

- kładzie równieŜ większy nacisk na umiejętność wykorzystywania wiedzy do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a takŜe formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody lub społe-czeństwa,

- cieszy fakt, Ŝe nowa podstawa programowa przedmiotów eksperymentalnych została uzupełniona o wymagania doświadczalne,

- bardzo pozytywnie naleŜy ocenić wprowadzenie nauczania pierwszego języka obcego od I klasy szkoły podstawowej oraz drugiego języka obcego od I klasy gimnazjum.

Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, Ŝe nowa podstawa programowa traktuje

okres nauki w gimnazjum i liceum łącznie, jako spójny programowo obszar kształcenia. Wszyscy uczniowie przechodzą jednakowy, czteroletni kurs kształcenia ze wszystkich przedmiotów tradycyjnie obecnych w szkole.

Jeszcze raz zauwaŜyć naleŜy, Ŝe kaŜdy uczeń aŜ do matury uczy się języka polskiego, języków obcych oraz matematyki jako trzech fundamentalnych obszarów wiedzy w zakresie których będzie potem zdawał obowiązkową część matury.

KaŜdy uczeń w ciągu ostatnich dwóch lat liceum lub trzech lat technikum przechodzi

głęboki kurs w zakresie trzech wybranych przedmiotów maturalnych. Przedmioty te oferowane są w duŜym wymiarze godzin.

Taki program, dający moŜliwość efektywnego kształcenia niemal całej populacji na

poziomie średnim, jest zbieŜny z rozwiązaniami przyjętymi w większości krajów zachodnich. Przedstawiony model jest dobra drogą do uzyskania solidnego przygotowania kandydatów na studia wyŜsze.

Oceniając bardzo pozytywnie ten dokument, naleŜy stwierdzić, Ŝe wprowadzenie w

Ŝycie projektu rozporządzenia określającego podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół otworzy nowy etap w polskim systemie kształcenia oświaty i wychowania. W fazie wdraŜania i funkcjonowania przyjęte rozwiązania muszą być oceniane i w sposób ciągły udoskonalane.

Przewodniczący Komisji Edukacji KRASP

prof. dr hab. Tomasz Borecki