maj 2018

ČasopisInženjerske komore Crne Goregodina 8 / br. 24maj 2018.

pogled@ikcg.co.me

Izdavač: Inženjerska komora Crne Gore

Za izdavača: Boris Ostojić, dipl.inž.el.

Uređivački odbor:Doc.dr Željka Radovanović, dipl.inž.građ,v.d. predsjednica Uređivačkog odboraVladimir Slavić, dipl.inž.el.Bogdan Cvjetković, dipl.inž.arh.Prof.dr Milorad Burić, dipl.inž.maš.Velizar Čađenović, dipl.inž.zop.

Urednica:Jelena Pavićević Tatar

Grafi čko oblikovanje:Nikola Latković

Štampa: „Grafo Group“ Podgorica

Tiraž:700

impr

esum

INŽENJERSKAKOMORACRNE GORE

24

Fotografija na naslovnoj strani:Bunar kod Slanog jezera, NikšićAutor: Luka Zeković

INŽENJERSKAKOMORACRNE GORE

2

EPICENTERNews from ECM

INTERVIEW: Prof. Milutin OstojićWe need power plants for our posterity Written by: Ivana Gudović

THE VIEWThe world under construction

IN THE MIDDLEScadar lake project must be the priority of the stateWritten by: Prof. Mihailo Burić, PhD

PROJECT OF THE SUBMARINE CABLE"Energy Bridge" between the EU and the Balkan by the end of 2018Written by: Ivana Gudović

RENEWABLE ENERGYWave powerWritten by: Dečan Ivanović

A LOOK INSIDEThermodynamics in the service of civil engineering IVWritten by: Mile S. Šiljak

DESIGNFormula studentAuthors: Milorad M. Burić, Slaviša Đurišić, Marko Lučić

INTERVIEW: Architect Sonja Radovic-Jelovac Strong symbolism and dynamiccommunication with environmentWritten by: Nina Vujačić

POSITIONMontenegro on the 16thInternational Exhibition of ArchitectureWritten by: Borislav Vukićević

RECONSTRUCTION: The Home of RevolutionAffi rmation of spatial and architectural valuesWritten by: Svetlana Mandić

LUŠTICA BAY - CENTRALECosmopolitan microcosm

SUTAINABLE WATER TRANSPORTATIONPassenger ships on electric and hybrid drive in Boka BayWritten by: Siniša Luković

INTERVIEW: MILETA BOJOVIĆBlock 5 grew from a socio-artistic conceptWritten by: Bojana Maraš

PERSPECTIVE ON BAR: Good interaction of life and formWritten by: Biljana Dabić

INTERVIEW: Architect Vasilij a AbramovićThe future is spaces and building livingand breathing at our own paceWritten by: Nina Vujačić

TEHNOPOLISIntensive cooperation of scientifi ccommunity and economy Written by: Svetlana Mandić

ARHEOTOK On Malesia Mounts IIIWritten by: Slobodan Čukić

ARCHIVE:Laws on planning and constructionWritten by: Velizar Radonjić

18

26

30

34

40

46

50

58

644

6812

74

78

84

90

96

100

108

table of contents

maj 2018

2018 maj 3

Sadržaj:epicentar 4Aktuelnosti iz IKCG

razgovor: prof. dr milutin ostojić: 12Trebaju nam elektrane, ako mislimo na potomstvopiše: Ivana Gudović

pogled 18Svij et u izgradnji

u sredini 26Projekat Skadarskog jezeramora da bude prioritet državepiše: Mihailo Burić

projekat podmorskog kabla 30„Energetski most“ između EU i Balkana do kraja 2018.piše: Ivana Gudović

obnovljivi izvori energije 34Snaga talasapiše: Dečan Ivanović

pogled unutra 40Termotehnika u službi građevinarstvapiše: Mile S. Šiljak

projektovanje 46Formula Studentautori: Milorad M. Burić, Slaviša Đurišić, Marko Lučić

razgovor: sonja radović jelovac 50Snažna simbolika i dinamičnakomunikacij a sa okruženjempiše: Nina Vujačić

stav 58Crna Gora na Venecij anskom bij enalu arhitekture piše: Borislav Vukićević

rekonstrukcija: dom revolucije 64Afi rmacij a prostornih i arhitektonskih vrij ednostipiše: Svetlana Mandić

luštica bay - central 68Kosmopolitski mikrokosmos

održivi vodeni transport 74Putnički brodovi na elektro i hibridni pogon u Bokipiše: Siniša Luković

razgovor: mileta bojović 78Blok 5 je izrastao iz sociološko-umjetničkog konceptapiše: Bojana Maraš

pogled na bar 84Dobra interakcij a između života i formepiše: Biljana Dabić

razgovor: vasilija abramović 90Budućnost su prostori koji žive i dišu našim tempompiše: Nina Vujačić

tehnopolis 96Intezivna saradnja naučne zajednice i privredepiše: Svetlana Mandić

arheotok 100Po malesij skim gorama IIIpiše: Slobodan Čukić

arhiv 108Zakoni o planiranju i građenjupiše: Velizar Radonjić

4 maj 2018

epicentar epicentar

epicenta

Peta sjednica Skupštine Inženjerske komore Crne Gore održana je 29. mar-ta 2018. u Podgorici. Na početku, minutom ćutanja, iskazana je počast nedavno preminulom delegatu Vidosavu Strugaru građevinskom inženje-ru, članu Komore od njenog osnivanja, kao i preminulim - profesoru emeritusu Arsenij u Vujoviću, jednom od utemelji-vača i prvom predsjedniku Inženjerske komore Crne Gore, prof. dr Radovanu Bakiću, članu Upravnog odbora Komore i Ljubici Lazarević, dipl.inž.građ, takođe dugogodišnjoj članici IKCG.Na sjednici je jednoglasno izabran novi predsjednik Skupštine, dr Boris Ilij anić, koji je preuzeo predsjedavanje. On je pozvao prisutne da štite struku svojim inženjerskim autoritetom te da dio tog autoriteta, kako je istakao “ugradimo u našu, inženjersku, kolektivnu svij est za poboljšanje inženjerskog i poslovnog ambij enta u Crnoj Gori”.Predsjednik Inženjerske Komore Crne Gore, Boris Ostojić, osvrnuo se na pro-

teklu godinu koju je obilježilo zalaganje Komore u cilju zaštite interesa struke, interesa njenih članova i javnog interesa i takvo opredjeljenje ocij enio kao jedino ispravno. Očuvanje nezavisnosti Komo-re i jedinstva strukovnih komora bilo je i ostaje temelj daljeg rada Komore, na-glasio je predsjednik. Kratko se osvrnuo na rješenja usvojenog Statuta konsta-tujući, kao jedan od njegovih benefi ta, jasno defi nisane odgovornosti General-

nog sekretara prema Zakonu, kada je u pitanju poslovanje Komore, ali i prema Upravnom odboru kao njegovom poslo-davcu. U pogledu pozicij e predsjednika Komore, ona je ispravno odmjerena, rekao je Ostojić. Predsjednik Komore je repre-zent koji svoj autoritet crpi iz rukovođe-nja, odnosno predsjedavanja Upravnim odborom, dok činjenicom izbjegavanja profesionalizacij e predsjedničke pozicij e, sačuvana je nezavisnost rada i djelova-nja pomenute funkcij e, a što je poseb-no bilo predmet njegovog insistiranja. Takođe, naglasio je da je period na koji se odnosi Izvještaj o radu IKCG obilježen intenzivnim, ali i opreznim djelovanjem,

prij e svega Upravnog odbora (u njegovom proširenom sastavu), na kom su se odluke donosile konsenzusom. Izrada Statuta je preduslov za početak reforme IKCG, a izbor generalnog sekre-tara suštinski element za njeno sprovođenje. U skladu sa tim, obavij estio je da je krajem proš-le godine formirana i Komisij a za izbor generalnog sekretara, dok se usvajanje Statuta čekalo kao preduslov za raspisivanje konkursa koji će biti u skladu

V SJEDNICASKUPŠTINE IKCG

Ostojić: Mi smo strukovno udruženje u kom treba da njegujemo ambij ent prihvatljiv za sve učesnike. Komora treba i ubuduće da radi u pravcu pokrenutih aktivnosti očuvanja interesa struke, intenziviranja i unapređenja odnosa sa resornim Ministarstvom, pod okriljem države, ali kao nezavisna institucij a

Dr Boris Ilijanićnovi predsjednik Skupštine

2018 maj 5

sa novim opisom i uslovima rada tog radnog mjesta. Predsjednik IKCG, pored afi rmativnih kretanja u okvirima našeg strukovnog udruženja, istakao je i izvjesne nepo-voljne okolnosti koje su zadesile kako Komoru tako i njene inženjere, posebno referišući na odredbe novog Zakona o planiranju prostora i izgradnji objeka-ta, ali i nedovoljno dobru komunikacij u sa resornim Ministarstvom. Posebno je naglasio prisutnu atmosferu ignorisanja zahtjeva Komore u vezi sa defi nisanjem njenog budućeg položaja.“Mi smo strukovno udruženje u kom tre-ba da njegujemo ambij ent prihvatljiv za sve učesnike. Komora treba i ubuduće da radi u pravcu pokrenutih aktivnosti očuvanja interesa struke, intenziviranja i unapređenja odnosa sa resornim Mini-starstvom, pod okriljem države, ali kao nezavisna institucij a”, zaključio je Ostojić.U skladu sa predloženim Dnevnim redom, na V sjednici Skupštine IKCG usvojen je Statut Komore (na koji je saglasnost dalo Ministarstvo održivog razvoja i turizma). Usvojen je i Izvještaj o radu IKCG za 2017.godinu, Finansij ski izvještaj IKCG za 2017.godinu, kao i Izvještaj Nadzornog odbora za 2017.godinu.

Regionalna konferencij a “Gradnja vi-sokih zgrada - imperativ ili izbor” u organizacij i Strukovne komore arhitekata Inženjerske komore Crne Gore, održana je krajem marta u Podgorici.“Državne smjernice razvoja arhitektu-re biće gotove do oktobra”, saopštio je glavni državni arhitekta, Dušan Vuksa-nović, pojašnjavajući da taj dokument

neće dati isključive stavove povodom gradnje visokih zgrada.On je kazao da smjernice imaju jasnu pozicij u u praktičnom djelovanju u sva-kodnevnoj praksi jer, kako je pojasnio, zakon propisuje da se davanje sagla-snosti na idejna rješenja sprovodi na osnovu uslova i kriterij uma koji su dati u smjernicama.

GRADNJA VISOKIH ZGRADA- IMPERATIV ILI IZBOR

EPICENTER: NEWS FROM ECMThe fi fth session of the Assembly of the Engineers Chamber of Montenegro was held at the end of March in Podgorica. At the session, the new President of the Assembly Boris Ilij anic, PhD was elected unanimously, in accordance with the proposed agenda the Chamber's Stat-ute was adopted (approved by the Ministry of Sustainable Development and Tourism),also the ECM Annual Report for 2017, the ECM Financial Report for 2017 as well as Supervisory Board Report for 2017.In the previous period, ECM–Professional Chamber of Architects organized a Regional Conference"Construction of tall buildings - an imperative or choice," andthe Chamber hosted a regular, spring session of Engineering Initiative for Regional Cooperation.ECM has lost its esteemed colleagues, professionals, friends, who made a great contribution in the establishment, development and operation of this institution. Professor Emeritus Ar-senij e Vujovic, one of the founders and the fi rst president of the Engineers Chamber of Monte-negro, prof. Radovan Bakic, member of the Board of Directors of the Chamber, Ljubica Lazarev-ic, civ.eng., longtime member of ECM, Miroslav Cupic, mech.eng., longtime member of ECM.

Sa sjednice Skupštine IKCG

Sa Regionalne konferencije

6 maj 2018

“Do polovine oktobra ove godine je rok za izradu smjernica. Vjerujem da ćemo radnu verzij u imati prij e avgusta”, kazao je Vuksanović. On je naglasio da Direktorat glavnog državnog arhitekte do usvajanja smjernica radi tako što vrši uporednu analizu segmenta uslova iz plana, i na osnovu toga odlučuje o zahtjevu.“Smjernice neće dati isključive stavo-ve povodom gradnje visokih zgrada. Neboderi su zahtjevnij e teme u projek-tantskom i tehnološkom smislu. Ideja

je, da podsjetim kolege, da je baviti se neboderima kompleksan zadatak i za-htjeva poznavanje stvari koje izlaze iz okvira arhitekture kao profesij e“, naveo je Vuksanović.Ključno je, kako smatra, da arhitekta posjeduje svij est o potrebi za angažo-vanjem i drugih strana.Predsjednik IKCG, Boris Ostojić, rekao je da je opredjeljenje Komore da se ubudu-će glas struke čuje što glasnij e.“IKCG će, preko svojih strukovnih komora, nastojati da o svim bitnim pitanjima za struku ili javni interes jasno iskaže stručni stav kad Izvršni odbor iz strukovnih ko-mora procij eni da je to u interesu struke“, poručio je Ostojić. On je podsjetio da je Strukovna komora arhitekata nedavno učestvovala u javnoj raspravi povodom projekta Kasarna Morača, navodeći da današnja konferencij a predstavlja na-stavak “očigledno ambicioznog i veoma raznovrsnog plana aktivnosti”.Predsjednica Izvršnog odbora Strukovne komore arhitekata IKCG, Maja Velimirović Petrović, kazala je da se kao jedan od mnogih složenih aspekata, morfološ-ko-urbanističkog razvoja crnogorskih gradova, ističe aspekt izgradnje visokih

zgrada koji, kako je navela, do sada nij e adekvatno tretiran “niti u normativno-zakonodavnom okviru, niti u planersko-urbanističkoj praksi, niti u stručnom i javnom diskursu”.“Kao posljedicu neadekvatnog i nepra-vovremenog odgovora struke u smislu multidisciplinarnong planerskog stava i stručne procjene realnih potreba i mogu-ćih kapaciteta prostora imamo aktuelnu

Maja Velimirović Petrović: Kao posljedicu neadekvatnog i nepravovremenog odgovora

struke u smislu multidisciplinarnong planerskog stava i stručne procjene realnih

potreba i mogućih kapaciteta prostora imamo aktuelnu situacij u da za izgradnju visokih

zgrada često se dešava kao eksces u prostoru jednostrano izražena potreba netolerantna

prema okruženju i izgrađenoj sredini

IZBOR URBANOG PROCESA I PUT PREMA UMIRANJU GRADAArhitekta Vladimir Lovrić smatra da je građenje savremenih zgrada “koje stre-me ka nebu” izbor urbanog procesa i sa-zrij evanja grada, “ali i jedan put prema umiranju grada”.“Građenje velikih objekata je postupak koji je doveo megalopolise u sistem da gradovi postaju svij et, a cij eli svij et, u simboličnom smislu će postati jedan ve-liki grad sa džinovskim soliterima gdje neće biti velikih zelenih površina, sun-čanih površina, partera i susreta među ljudima. Gradovi budućnosti, gradovi XXI vij eka su gradovi koji uvažavaju čovjeka i to su gradovi ljudi, a ne soliteri“, ista-kao je Lovrić.

DIO KULTUROLOŠKOGPROCESADušan Ignjatović, vanredni profesor na Arhitektonskom fakultetu u Begoradu, ocij enio je da je izgradnju visokih zgrada teško odvojiti od kulturloškog konteksta.“Ukoliko imamo tradicij u koja je dugo vjekova formirana i koja je rezultirala ur-banom matricom, tehnikom, tehnologij om i oblikom gradnje, vrlo je diskutabilno na koji način visoke zgrade utiču na život ljudi, organizacij u gradova. Ukoliko se pravi novi razvoj urbanog naselja onda se mogu iskoristiti prednosti koje savre-mena tehnologij a nosi sa sobom”, kazao je Ignjatović.

Arhitektica Maja Velimirović Petrović

2018 maj 7

situacij u da za izgradnju visokih zgrada često se dešava kao eksces u prostoru jednostrano izražena potreba netoleran-tna prema okruženju i izgrađenoj sredi-ni. Ovakve pojave, po pravilu, izazivaju negodovanje i revolt stručne i laičke jav-nosti”, istakla je Velimirović Petrović.Prema njenim rij ečima, postoji svij est da visoke zgrade, same po sebi, u fenome-nološkom i tipološkom smislu ne moraju

biti u potpunosti nepoželjan oblik gradnje.“Takođe smo svjesni da nas njihova eventualna izgradnja stavlja pred broj-ne izazove kojima kao društvo i struka moramo biti dorasli”, rekla je Velimiro-vić Petrović.Dekan Arhitektonskog fakulteta u Pod-gorici, Svetislav Popović, kazao je da savremeni urbanizam, putem teorij skih radova i praktične primjene, putem ne-posredne djelatnosti u prostoru, teži stvaranju novog tipa “gradnje, grada, života, grada čovjeka, humanog grada, grada budućnosti, u kojem će se živjeti zdravij e, udobnij e i zadovojnij e”.“Polazeći od čovjeka kao krajnjeg korisnika prostora, urbanistička teorij a postavlja nove principe u urbanističkoj strukturi grada kojoj se iz osnova mij enjaju stvari i međusobni odnos meterij alnih eleme-nata”, kazao je Popović.Članica Strukovne komore arhitekata i Upravnog odbora IKCG, Igbala Šabović Kerović, kazala je da, imajući u vidu či-njenicu da je širenje grada neminovan proces po prirodi stvari dinamičan, uvij ek postoje otvorena značajna pitanja “koja su otvorila mnoge dnevne dileme i mo-guće posljedice u prostoru”.“Pitanje gradnje visokih objekata po-drazumij eva mnoge aspekte i temat-ska pitanja, ali čini mi se da je po tom osnovu koncipirana ova konferencij a. Programski okvir zaštite urbanog pej-zaža, odnosno graditeljskog nasljeđa je najsloženij i i najzahtjevnij i integrator svih temataksih cjelina”, zaključila je Šabović Kerović.

Redovna, proljećna sjednica Inženjer-ske inicij ative za regionalnu saradnju, na kojoj su prisustvovali predstavnici Hr-vatske komore građevinskih inženjera, Mirko Orešković, Željko Sokolić i Ivan Paska, predsjednik Hrvatske komore inženjera elektrotehnike, Željko Matić, te predsjednik Komore ovlašćenih arhite-kata i ovlašćenih inženjera Makedonij e, prof. dr Mile Dimitrovski, održana je 11. aprila u Podgorici.

Na sjednici je poseban akcenat stavljen na postignue rezultate u realizacij i pro-gramskih projekata pod okriljem IIRS, te na perspektivu daljeg djelovanja u kon-tekstu internih dešavanja u pojedinim komorama, članicama IIRS.Predsjednik Komore Boris Ostojić upo-znao je učesnike sa stanjem i statusom Inženjerske komore Crne Gore, ali i in-ženjerske struke, te imajući u vidu ak-tuelnosti oko usaglašavanja domaće inženjerske prakse i rada IKCG sa odred-bama važećeg Zakona, konstatovao da našoj Komori predstoji izazovan peri-od. Osvrnuo se na aktivnosti koje je IKCG preuzela u proteklom periodu u cilju adekvatnog prepoznavanja inže-njerske struke, našeg članstva i javnog

PROLJEĆNA SJEDNICAINŽENJERSKE INICIJ ATIVE

UZROČNO POSLJEDIČNERELACIJ EBranislav Redžić, arhitekta iz Beograda, smatra da je kategorij a visoke kuće/zgra-de bazirana na tri uporišta.“Bazno uporište je administracij a, plan-ski okviri, bazni senzibiltet arhitekte da ostvari, realizuje kontekst na najbolji na-čin, i treće teme defi nišu mentalitet. U okviru mentaliteta, spremnog da gradi i živi u soliteru imate tržište i investiora. To su uzročno posljedične relacij e i jako je važno da sve strukture uključujući dr-žavu pomognu da se te realcij e odvij aju nesmetano”, naglasio je Redžić.On smatra da je jako važno da se visokom građenju i soliteru “širom otvore vrata”.“Svaka redukcij a pravi veću štetu nego korist. Ova trougaona matrica je teoret-sko-utopij ska okolnost kojoj treba težiti. Siguran sam da će status i perspektiva solitera na prostoru Crne Gore imati izra-zito autothon lokalni karakter, okrenut lokalnim standradima, potrebama i kri-terij umima, ali će uvij ek imati fi ni kontakt sa globalnim okolnostima koje defi nišu visoku zgradu”, istakao je Redžić.

Ostojić i Orešković

8 maj 2018

interesa kroz odredbe Zakona te je, sa žaljenjem, konstato-vao nedostatak plodotvorne komunikacij e sa relevantnim resornim organima, a što je rezultiralo i sadržajem Zakona kakav danas poznajemo. Objasnio je konsekvence nedefi -nisanog položaja u kom se nalazi Inženjerska komora Crne Gore, naročito po donošenje operativnih akata kakvi su Fi-nansij ski plan, Plan rada za tekuću godinu, ali i onih koji se tiču sudbine zaposlenih u Stručnoj službi. Konstatovao je da posebno treba obratiti pažnju na rad privrednih društava i fi zičkih lica, nakon 16. aprila, koja nisu uspjela da dobij u nove licence od strane Ministarstva održivog razvoja i turiz-ma, a kada ističe važnost izdatih licenci od strane Komore.Između ostalog, Inženjerska inicij ativa za regionalnu saradnju ocij enila je nužnim redukovanje postojećeg broja projekata na kojima će dalje biti angažovana u svom djelovanju. U ovom cilju, sačiniće se upitnik i dostaviti svim komorama članicama, kako bi se po dobij enim rezultatima, na nekom od narednih

sastanaka, donij ela od-luka o smanjenju na dva najznačajnij a uz dodatak novog, trećeg projekta pod imenom “Osmišljavanje i sprovođenje koncepta marketinga IIRS”. Kroz uvođenje projekta “Mar-keting”, IIRS će artikulisati djelovanje sa ciljem una-pređenja svoje vidljivosti i informisanja inženjerskog okruženja o dosezima in-ženjerske struke, koja je

uvij ek i svuda u funkcij i ukupnog napretka društva. Takođe, dogovoreno je da se u najskorij em periodu osmisli koncept održavanja regionalne Konferencij e IIRS, svake treće godine.

Kroz uvođenje projekta “Marketing”, IIRS će artikulisati djelovanje sa ciljem unapređenja svoje vidljivosti i informisanja inženjerskog okruženja o dosezima inženjerske struke, koja je uvij ek i svuda u funkcij i ukupnog napretka društva

Redovna sjednica Inženjerske inicijative

Knjiga pod na-slovom “Ge-ologija boksito-nosnog rejona Vojnik-Maganik” autora dr Marka Pajovića, dr Mirka Mirkovića, Ranka Svrkote, mr Dragana Ilića i dr Slobodana Radusinovića, objavljena je nedavno u suizdavaštvu Inže-njerske komore Crne Gore i JU Zavoda za geološka istraživa-nja Crne Gore. “Intenzivna geološka istraživanja crvenih boksita u periodu od 1946-1986. godine imala su za rezultat dokazivanje re-zervi boksita od preko 60 miliona tona. Skoro sva otkrivena ležišta imala su izdanke na površini terena i smještena su, uglavnom, u zoni kontakta sa paleoreljefom, ispod transgre-sivnih sedimenata gornje jure i donje krede, čij a je debljina do 200m. Najveći dio boksita (preko 25 miliona tona) iz ležišta otkrivenih u pripovršinskom dij elu boksitonosnog prostora, je već otkopan. Preostale dokazane rezerve kvalitetnih boksita ubrzano se smanjuju, zbog čega je potreba za otkrivanjem novih kvalitetnih ležišta crvenih boksita, u znatno nepovolj-nim geološkim uslovima, preduslov za dugoročni razvoj Crne Gore na bazi proizvodnje boksita i Al-industrij e”, navodi se u predgovoru knjige.

GEOLOGIJ A BOKSITONOSNOGREJONA VOJNIK-MAGANIK

Naslovnica knjige

2018 maj 9

IN MEMORIAMInženjerska komora Crne Gore ostala je bez uvaženih kolega, stručnjaka, prijatelja, koji su dali veliki dopri-Inženjerska komora Crne Gore ostala je bez uvaženih kolega, stručnjaka, prijatelja, koji su dali veliki dopri-nos u osnivanju, razvoju i radu ove institucije. Svojim profesionalnim angažovanjima ostavili su nam bo-nos u osnivanju, razvoju i radu ove institucije. Svojim profesionalnim angažovanjima ostavili su nam bo-lji i udobniji svijet. Svojim inženjerskim rješenjima, predavanjima, naučnim i stručnim publikacijama oblikova-lji i udobniji svijet. Svojim inženjerskim rješenjima, predavanjima, naučnim i stručnim publikacijama oblikova-li su prostor po mjeri savremenog čovjeka i njegov um unaprijedili i usmjerili ka novim inženjerskim izazovima. li su prostor po mjeri savremenog čovjeka i njegov um unaprijedili i usmjerili ka novim inženjerskim izazovima.

Arsenij e VujovićProfesor emeritus Ar-Profesor emeritus Ar-senij e Vujović, jedan senij e Vujović, jedan od osnivača Građe-od osnivača Građe-vinskog fakulteta u vinskog fakulteta u Podgorici, utemelji-Podgorici, utemelji-vač i prvi predsjednik vač i prvi predsjednik Inženjerske komore Inženjerske komore Crne Gore, predsjed-Crne Gore, predsjed-nik Akademij e inže-nik Akademij e inže-njerskih nauka Crne njerskih nauka Crne Gore, preminuo je 19. Gore, preminuo je 19. februara 2018. februara 2018. Dugogodišnji profe-Dugogodišnji profe-

sor, projektant, dekan, uticajno ime na polju crnogorskog sor, projektant, dekan, uticajno ime na polju crnogorskog građevinarstva ostaće upamćen po brjnim uspješnim pro-građevinarstva ostaće upamćen po brjnim uspješnim pro-fesionalnim angažovanjima, kao izuzetan kolega i prij atelj.fesionalnim angažovanjima, kao izuzetan kolega i prij atelj.Vujović je diplomirao na Građevinskom fakultetu Univerziteta Vujović je diplomirao na Građevinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, a doktorirao je 1984. na Građevinskom fakultetu u Beogradu, a doktorirao je 1984. na Građevinskom fakultetu Univerziteta Crne Gore u Podgorici iz oblasti Betonske kon-Univerziteta Crne Gore u Podgorici iz oblasti Betonske kon-strukcij e. Njegova radna angažovanja počinju 1951. kada je strukcij e. Njegova radna angažovanja počinju 1951. kada je radio u Građevinskom preduzeću “Prvoborac“ u Herceg Novom, radio u Građevinskom preduzeću “Prvoborac“ u Herceg Novom, potom u Građevinskom preduzeću na Cetinju kao direktor i potom u Građevinskom preduzeću na Cetinju kao direktor i tehnički direktor. Radio je u saveznim organima nadležnim tehnički direktor. Radio je u saveznim organima nadležnim za poslove građevinarstva kao rukovodilac Službe za izradu za poslove građevinarstva kao rukovodilac Službe za izradu tehničkih propisa za izgradnju objekata i savjetnik za tehnička tehničkih propisa za izgradnju objekata i savjetnik za tehnička pitanja u Jugoslovenko-rumunskoj komisij i za izgradnju HE i pitanja u Jugoslovenko-rumunskoj komisij i za izgradnju HE i plovidbenog sistema “Đerdap“ na Dunavu. Tokom 1971. bio plovidbenog sistema “Đerdap“ na Dunavu. Tokom 1971. bio je tehnički direktor PU “Jugoslavij a-inženjering“ u Beogradu, je tehnički direktor PU “Jugoslavij a-inženjering“ u Beogradu, a bio je generalni i tehnički direktor Jugoslovenskog građe-a bio je generalni i tehnički direktor Jugoslovenskog građe-vinskog centra u Beogradu. Tokom 1980. bio je rukovodilac vinskog centra u Beogradu. Tokom 1980. bio je rukovodilac projekta “Sistem stambene izgradnje na bazi betonskih pre-projekta “Sistem stambene izgradnje na bazi betonskih pre-fabrikata“ u PZ “Jingrap” u Beogradu, radio je i u PU “Lovće-fabrikata“ u PZ “Jingrap” u Beogradu, radio je i u PU “Lovće-ninvest” u Podgorici. Od sredine 1981. do 2004. radio je na ninvest” u Podgorici. Od sredine 1981. do 2004. radio je na

Građevinskom fakultetu Univerziteta Crne Gore, kao nastavnik Građevinskom fakultetu Univerziteta Crne Gore, kao nastavnik na predmetima Tehnologij a betona, Građevinski materij ali i na predmetima Tehnologij a betona, Građevinski materij ali i Betonske konstrukcij e, sa izuzetkom perioda od 1991. do 1994. Betonske konstrukcij e, sa izuzetkom perioda od 1991. do 1994. kada je radio na projektovanju i izgradnji krupnih komplek-kada je radio na projektovanju i izgradnji krupnih komplek-sa industrij skih objekata i objekata društvenog standarda, u sa industrij skih objekata i objekata društvenog standarda, u zemljama bivšeg Sovjetskog Saveza. Na Građevinskom fakul-zemljama bivšeg Sovjetskog Saveza. Na Građevinskom fakul-tetu Univerziteta Crne Gore je izabran je za višeg predavača tetu Univerziteta Crne Gore je izabran je za višeg predavača 1981. vanrednog profesora 1984, a redovnog profesora 1990. 1981. vanrednog profesora 1984, a redovnog profesora 1990. Za profesora emeritusa Univerziteta Crne Gore je izabran Za profesora emeritusa Univerziteta Crne Gore je izabran 2005. Na fakultetu je obavljao dužnosti prodekana fakulteta 2005. Na fakultetu je obavljao dužnosti prodekana fakulteta u osnivanju, 1981/84, dekana 1984/85, predsjednika Savjeta u osnivanju, 1981/84, dekana 1984/85, predsjednika Savjeta fakulteta i rukovodioca magistarskih studij a. Jednovremeno je fakulteta i rukovodioca magistarskih studij a. Jednovremeno je obavljao i dužnost direktora Centra za građevinsko tehnička obavljao i dužnost direktora Centra za građevinsko tehnička istraživanja i obuku kadrova za izgradnju objekata u seizmič-istraživanja i obuku kadrova za izgradnju objekata u seizmič-kim uslovima. Autor je 40 i koautor osam objavljenih radova, kim uslovima. Autor je 40 i koautor osam objavljenih radova, od kojih 18 originalnih naučnih radova iz oblasti betonskih od kojih 18 originalnih naučnih radova iz oblasti betonskih konstrukcij a i 30 radova naučno-istraživačkog karaktera koji konstrukcij a i 30 radova naučno-istraživačkog karaktera koji su objavljeni u nacionalnim ili inostranim naučno-stručnim su objavljeni u nacionalnim ili inostranim naučno-stručnim časopisima. Bio je učesnik u jugoslovenskim ekspertskim časopisima. Bio je učesnik u jugoslovenskim ekspertskim timovima pet međunarodnih i jednom jugoslovenskom nauč-timovima pet međunarodnih i jednom jugoslovenskom nauč-no-istraživačkom projektu, iz oblasti građevinarstva. Autor no-istraživačkom projektu, iz oblasti građevinarstva. Autor je pet knjiga u izdanju JGC, na stranim jezicima, o razvoju i je pet knjiga u izdanju JGC, na stranim jezicima, o razvoju i učešću jugoslovenskog građevinarstva u inostranstvu, editor učešću jugoslovenskog građevinarstva u inostranstvu, editor i autor separata tri monografi je o naučno-istraživačkom radu i autor separata tri monografi je o naučno-istraživačkom radu na Građevinskom fakultetu u Podgorici…Pored radnih obave-na Građevinskom fakultetu u Podgorici…Pored radnih obave-za, obavljao je je i fakultativne poslove društveno-političkog za, obavljao je je i fakultativne poslove društveno-političkog i stručnog karaktera. Odlikovan je Ordenom rada sa zlatnim i stručnog karaktera. Odlikovan je Ordenom rada sa zlatnim vij encem, za poseban doprinos i izgradnji HE i plovidbenog vij encem, za poseban doprinos i izgradnji HE i plovidbenog sistema “Đerdap” na Dunavu, nosilac je Povelje za životno sistema “Đerdap” na Dunavu, nosilac je Povelje za životno djelo u građevinskom konstrukterstvu DGKJ, Povelje Univer-djelo u građevinskom konstrukterstvu DGKJ, Povelje Univer-ziteta Crne Gore o počasnom zvanju “Professor emeritus” i ziteta Crne Gore o počasnom zvanju “Professor emeritus” i Povelje Građevinskog fakulteta u Podgorici za izuzetan do-Povelje Građevinskog fakulteta u Podgorici za izuzetan do-prinos u osnivanju i razvoju fakulteta.prinos u osnivanju i razvoju fakulteta.

10 maj 2018

Ljubica LazarevićLjubica Lazarević, diplomirani inženjer građevinar-Ljubica Lazarević, diplomirani inženjer građevinar-stva, jedan od najvećih crnogorskih stručnjaka za stva, jedan od najvećih crnogorskih stručnjaka za planiranje i projektovanje saobraćajnica, preminula planiranje i projektovanje saobraćajnica, preminula je 18. marta 2018. godine.je 18. marta 2018. godine.Ljubica Lazarević diplomirala je na Građevinskom Ljubica Lazarević diplomirala je na Građevinskom fakultetu u Beogradu 1968. godine kada počinje sa fakultetu u Beogradu 1968. godine kada počinje sa radom u Republičkom zavodu za urbanizam i pro-radom u Republičkom zavodu za urbanizam i pro-jektovanje u Podgorici, gdje ostaje sve do 1992. go-jektovanje u Podgorici, gdje ostaje sve do 1992. go-

dine. Radila je u u fi rmi dine. Radila je u u fi rmi “Saobraćaj - inženjering” “Saobraćaj - inženjering” u Podgorici i bila član Inže-u Podgorici i bila član Inže-njerske komore Crne Gore njerske komore Crne Gore i Akademij e inženjerskih i Akademij e inženjerskih nauka Crne Gore. nauka Crne Gore. Dobitnica je brojnih pri-Dobitnica je brojnih pri-znanja za svoj rad, između znanja za svoj rad, između ostalih i Godišnje nagrade ostalih i Godišnje nagrade Inženjerske komore Crne Inženjerske komore Crne Gore za krucij alni proje-Gore za krucij alni proje-kat - magistralni put Ri-kat - magistralni put Ri-san-Žabljak-Pljevlja, koji san-Žabljak-Pljevlja, koji

je posebno oživio sjever Crne Gore. Tom prilikom u je posebno oživio sjever Crne Gore. Tom prilikom u razgovoru za “Pogled” kazala je:razgovoru za “Pogled” kazala je: “Izgradnjom ovog puta stvoreni su uslovi za neopho- “Izgradnjom ovog puta stvoreni su uslovi za neopho-dan razvoj Crne Gore, posebno sjevernog regiona koji dan razvoj Crne Gore, posebno sjevernog regiona koji je bio najnerazvij enij i. Zadovoljna sam što sam imala je bio najnerazvij enij i. Zadovoljna sam što sam imala priliku da radim na tako značajnom objektu, a poča-priliku da radim na tako značajnom objektu, a poča-stvovana jer sam radila s ekipom velikih stručnjaka”.stvovana jer sam radila s ekipom velikih stručnjaka”.“Ovoga ljeta Durmitor je znatno bliži Podgorici, “Ovoga ljeta Durmitor je znatno bliži Podgorici, Nikšiću, Primorju. Novom dionicom puta od Šavni-Nikšiću, Primorju. Novom dionicom puta od Šavni-ka do Žabljaka kroz tunel Ivica, koja je dio pravca ka do Žabljaka kroz tunel Ivica, koja je dio pravca Risan-Žabljak. Početkom jula sam prvi put prošla Risan-Žabljak. Početkom jula sam prvi put prošla novim putem. Ukupan doživljaj je bio nezaboravan. novim putem. Ukupan doživljaj je bio nezaboravan. Put je izvanredno otvorio vizure i povezao prostor, Put je izvanredno otvorio vizure i povezao prostor, nesumnjivo rezultat velikog znanja i posvećeno-nesumnjivo rezultat velikog znanja i posvećeno-sti projektanta”, zapisala je u svom tekstu “Blizu sti projektanta”, zapisala je u svom tekstu “Blizu i daleko” (Vij esti, 2011), prof. dr Jelisava Kalzić, i daleko” (Vij esti, 2011), prof. dr Jelisava Kalzić, dipl.inž.arh.dipl.inž.arh.

Radovan BakićRadovan Bakić, profesor Univerziteta Crne Gore, ranij i ministar u Vladi Radovan Bakić, profesor Univerziteta Crne Gore, ranij i ministar u Vladi Crne Gore, dugogodišnji član IKCG, preminuo je 24. februara 2018. Crne Gore, dugogodišnji član IKCG, preminuo je 24. februara 2018. Prof. dr Radovan Bakić diplomirao je na Prirodno-matemetičkom fakulte-Prof. dr Radovan Bakić diplomirao je na Prirodno-matemetičkom fakulte-tu Univerziteta u Beogradu gdje je I magistrirao 1970. godine. Na istom tu Univerziteta u Beogradu gdje je I magistrirao 1970. godine. Na istom fakultetu je stekao diplomu doktora nauka 1973. godine. Radnu karij eru fakultetu je stekao diplomu doktora nauka 1973. godine. Radnu karij eru je započeo kao nastavnik, u Gusinju, nastavio u Ekonomskoj školi u Pri-je započeo kao nastavnik, u Gusinju, nastavio u Ekonomskoj školi u Pri-štini. U istom gradu postaje viši stručni saradnik u Pokrajinskom zavodu štini. U istom gradu postaje viši stručni saradnik u Pokrajinskom zavodu za urbanizam i projektovanje. Od 1974. do 1979. godine je bio profesor za urbanizam i projektovanje. Od 1974. do 1979. godine je bio profesor

na Prirodno-matematičkom fa-na Prirodno-matematičkom fa-kultetu Univerziteta u Prištini. kultetu Univerziteta u Prištini. Od 1979. godine ponovo živi i Od 1979. godine ponovo živi i radi u Crnoj Gori, kao pomoć-radi u Crnoj Gori, kao pomoć-nik republičkog sekretara za nik republičkog sekretara za urbanizam i građevinarstvo, urbanizam i građevinarstvo, ali istovremeno izvodi i nasta-ali istovremeno izvodi i nasta-vu na Filozofskom fakultetu u vu na Filozofskom fakultetu u Nikšiću. U periodu od 1989. Nikšiću. U periodu od 1989. do 1994. godine je u stalnom do 1994. godine je u stalnom radnom odnosu na Univerzi-radnom odnosu na Univerzi-tetu Crne Gore, na kojem je od tetu Crne Gore, na kojem je od 1990. godine u zvanju redov-1990. godine u zvanju redov-

nog profesora. Na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, Odsjek za geografi ju nog profesora. Na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, Odsjek za geografi ju i istorij u, kao i na Fakultetu za pomorstvo u Kotoru izvodio je nastavu iz i istorij u, kao i na Fakultetu za pomorstvo u Kotoru izvodio je nastavu iz više predmeta na osnovnim, postdiplomskim i doktorskim studij ama.više predmeta na osnovnim, postdiplomskim i doktorskim studij ama.Prof. dr Radovan Bakić je bio ministar za uređenje prostora u Vladi Prof. dr Radovan Bakić je bio ministar za uređenje prostora u Vladi Crne Gore (1994-2000), a u jednom periodu (2000-2001) i narodni Crne Gore (1994-2000), a u jednom periodu (2000-2001) i narodni poslanik u Skupštini Crne Gore. Aktivno je radio u stručnim organi-poslanik u Skupštini Crne Gore. Aktivno je radio u stručnim organi-ma i organizacij ama: odbori za demografi ju, geologij u i geografi ju, ma i organizacij ama: odbori za demografi ju, geologij u i geografi ju, etnologij u, životnu sredinu CANU, i dr. Bio je ekspert HABITAT-a za etnologij u, životnu sredinu CANU, i dr. Bio je ekspert HABITAT-a za prostorno planiranje. Objavio je oko 200 stručnih i naučnih radova u prostorno planiranje. Objavio je oko 200 stručnih i naučnih radova u referentnim časopisima. Kao autor i koautor objavio je oko 20 knjiga iz referentnim časopisima. Kao autor i koautor objavio je oko 20 knjiga iz oblasti svog naučnog i stručnog interesovanja. Dvij e Bakićeve knjige oblasti svog naučnog i stručnog interesovanja. Dvij e Bakićeve knjige su trenutno u štampi. Učestvovao je sa referatma na mnogim nauč-su trenutno u štampi. Učestvovao je sa referatma na mnogim nauč-nim skupovima, simpozij umima i kongresima, ali i bio organizator, nim skupovima, simpozij umima i kongresima, ali i bio organizator, predsjednik ili član odbora za naučne skupove. Dobitnik je Ordena predsjednik ili član odbora za naučne skupove. Dobitnik je Ordena rada sa zlatnim vij encem, Zlatne plakete Ministarstva za elementar-rada sa zlatnim vij encem, Zlatne plakete Ministarstva za elementar-ne nepogode Vlade Republike Italij e, Sedamnaestojulske nagrade ne nepogode Vlade Republike Italij e, Sedamnaestojulske nagrade Andrij evice, Srebrne plakete za zaštitu životne sredine. Andrij evice, Srebrne plakete za zaštitu životne sredine.

2018 maj 11

Vidosav StrugarVidosav Strugar, diplomirani inženjer gra-Vidosav Strugar, diplomirani inženjer gra-đevinarstva, dugogodišnji član Inženjerske đevinarstva, dugogodišnji član Inženjerske komore Crne Gore, delegat Skupštine IKCG, komore Crne Gore, delegat Skupštine IKCG, član stručnog tima Državne komisij e za teh-član stručnog tima Državne komisij e za teh-nički pregled autoputa Smokovac-Mateševo, nički pregled autoputa Smokovac-Mateševo, preminuo je 19. marta 2018. godine.preminuo je 19. marta 2018. godine.“Vidosav nas je napustio iznenada i rano. “Vidosav nas je napustio iznenada i rano. Njegova vesela priroda, pozitivnost i vedri-Njegova vesela priroda, pozitivnost i vedri-

na jako će na jako će nam nedo-nam nedo-stajati. Ta-stajati. Ta-kođe, nje-kođe, nje-govu spre-govu spre-mnost da mnost da nesebično i nesebično i kolegij alno kolegij alno pomogne u pomogne u svim situa-svim situa-cij ama, da cij ama, da bude istin-bude istin-ski oslonac ski oslonac

i prij atelj, dugo ćemo pamtiti. Kolega Strugar je i prij atelj, dugo ćemo pamtiti. Kolega Strugar je u svojoj profesionalnoj karij eri realizovao mno-u svojoj profesionalnoj karij eri realizovao mno-go projekata. Smrt ga je prekinula na funkcij i go projekata. Smrt ga je prekinula na funkcij i člana stručnog tima Državne komisij e za teh-člana stručnog tima Državne komisij e za teh-nički pregled autoputa Smokovac-Mateševo.nički pregled autoputa Smokovac-Mateševo.Dugujemo iskrenu zahvalnost kolegi Struga-Dugujemo iskrenu zahvalnost kolegi Struga-ru što nas je djelima podsjećao da trenutne ru što nas je djelima podsjećao da trenutne pogrešne materij alne vrij ednosti ne smij u pogrešne materij alne vrij ednosti ne smij u preteći čojstvo i poštenje, koje je istinski preteći čojstvo i poštenje, koje je istinski živjelo u njemu. Inženjerska komora Crne živjelo u njemu. Inženjerska komora Crne Gore i graditeljska struka je njegovom smrću Gore i graditeljska struka je njegovom smrću izgubila dobrog stručnjaka i pouzdanog ko-izgubila dobrog stručnjaka i pouzdanog ko-legu”, kazao je povodom preranog odlaska legu”, kazao je povodom preranog odlaska Vidosava Strugara, kolega i prij atelj Dragan Vidosava Strugara, kolega i prij atelj Dragan Žarković, dipl.inž.građ.Žarković, dipl.inž.građ.Vidosav Strugar bio je zaposlen u preduzeću Vidosav Strugar bio je zaposlen u preduzeću “FIDAS” u Podgorici.“FIDAS” u Podgorici.

Miroslav ČupićMiroslav Čupić, diplomirani inženjer Miroslav Čupić, diplomirani inženjer mašinstva, dugogodišnji član Inženjer-mašinstva, dugogodišnji član Inženjer-ske komore Crne Gore, preminuo je 25. ske komore Crne Gore, preminuo je 25. januara 2018. godine.januara 2018. godine.Čupić je diplomirao na Mašinskom fa-Čupić je diplomirao na Mašinskom fa-kultetu u Podgorici. Nakon diplomiranja kultetu u Podgorici. Nakon diplomiranja zaposlio se 1981. u JP Elektroprivreda zaposlio se 1981. u JP Elektroprivreda Srbij e-Beograd, JP POTE “Kostolac”. Srbij e-Beograd, JP POTE “Kostolac”.

Obavljao je razne poslove - od pripravnika Obavljao je razne poslove - od pripravnika do nadzornog inženjera za mašinstvo. do nadzornog inženjera za mašinstvo. U Podgorici se stalno nastanio 1999. U Podgorici se stalno nastanio 1999. Radio je u Opštegrađevinskom predu-Radio je u Opštegrađevinskom predu-zeću “Gorica“ a.d, kasnij e u “Gorica zeću “Gorica“ a.d, kasnij e u “Gorica Mehanizacij a” a.d. obavljao je poslove Mehanizacij a” a.d. obavljao je poslove od menadžera do izvršnog direktora.od menadžera do izvršnog direktora.Godine 2007. osnovao je fi rmu “Tehno-Godine 2007. osnovao je fi rmu “Tehno-metal” koja se bavila projektovanjem metal” koja se bavila projektovanjem mašinskih konstrukcij a i elemenata kao mašinskih konstrukcij a i elemenata kao i izvođenjem radova. Kasnij e je radio u i izvođenjem radova. Kasnij e je radio u “Vektri Jakić“ u Pljevljima, na mjestu “Vektri Jakić“ u Pljevljima, na mjestu Glavnog i inženjera tehničke pripreme Glavnog i inženjera tehničke pripreme u OJ Centralno održavanje. u OJ Centralno održavanje. Radio je u privrednom društvu “M-ener-Radio je u privrednom društvu “M-ener-goinženjering” d.o.o. iz Podgorice gdje je goinženjering” d.o.o. iz Podgorice gdje je obavljao poslove Tehničkog rukovodioca.obavljao poslove Tehničkog rukovodioca.

obrazloženje: U prošlom broju časo-

pisa “Pogled” objavljen je tekst pod

naslovom “Plan direkcij e za saobra-

ćaj: U aprilu sve gotovo za put Pod-

gorica-Cetinje-Budva”, autorke Ivane

Gudović. Na pitanja o aktivnostima i

planovima Direkcij e za saobraćaj, za

časopis “Pogled” govorili su direktor

institucij e Savo Parača kao i Miodrag

Bakrač, diplomirani inženjer geologi-

je. Pored odgovora, koji su preneseni

u cjelosti, novinarski tekst zaokružen

je informacij ama koje su preuzete sa

sajta Direkcij e za saobraćaj. Usljed

neažuriranja informacij a koje su

prenij ete, uvaženim čitaocima je pla-

siran materij al koji obrađuje ranij e,

već realizovane projekte Direkcij e za

saobraćaj koja je nakon objavljivanja

teksta odmah ukazala na propuste,

odnosno na preuzeti materij al kojim

je dopunjen aktuelni tekst. Trudićemo

se da što intezivnij om saradnjom i bo-

ljom obostranom komunikacij om sa

Direkcij om za saobraćaj kao i drugim

značajnim institucij ama, izbjegnemo

u budućnosti ovakve propuste zbog

kojih se izvinjavamo našim uvaženim

čitaocima.

RAZGOVOR: Energetika iz ugla prof.dr Milutina Ostojića

12 maj 2018

Redovni profesor Elektrotehničkog fakulteta u Podgorici i predsjednik Crnogorskog komiteta CIGRE, dr Milutin Ostojić poručio je da je hidropotencij al najveći obnovljivi neiskorišćeni izvor energij e koji Crna Gora treba za udobnij i i bogatij i život. “Poznato je da su sve države u Evropi, pa i u regionu, iskori-stile svoj hidropotencij al izgradnjom velikih, srednjih ili malih hidroelektrana. Kod nas je, međutim, iskorišćeno svega 22 do 25 odsto raspoloživog hidropotencij ala… Efekte gradnje novih hidroelektrana ne možemo osjetiti odmah, ali moramo misliti na potomstvo”, kazao je Ostojić u intervjuu časopisu “Pogled”.Ostojić predlaže da se koristi preostali potencij al rij eke Pive, izgradnjom HE “Komarnica“ i HE “Kruševo”. Realizacij om tih projekata iz rij eke Pive i njenih pritoka, ukazao je profesor, dobilo bi se još oko 500 GWh električne energij e.“A HE ‘Piva’ bi dobila kompenzacioni bazen koji je potreban radi sprečavanja poplavnih talasa nizvodno od Šćepan Polja. Podržavam i gradnju hidroelektrana na Morači, i to varij antu koja bi godišnje proizvodila ne manje od oko 600 GWh elek-trične energij e. Formiranjem kanjon-skih akvatorij a na Pivi, Komarnici i Morači stvaraju se izvanredne mo-gućnosti za jedinstvenu turističku atrakcij u i valorizacij u tih jezera”, ocij enio je Ostojić.On je očekivao da će ulazak stranog strateškog partnera u EPCG pokre-nuti pitanje izgradnje novih izvora električne energij e, ali u tom prav-cu za devet godina praktično ništa nij e urađeno.

“Pored hidropotencij ala značajan izvor energij e je vjetar i taj resurs smo već počeli koristiti, a na korišćenju energij e sunca skoro da ništa nij e urađeno”. Ostojić je istakao i da crnogorski elektroenergetski sistem ne može osigurati pouzdano i sigurno snabdij evanje električnom energij om bez jakog i stabilnog termo izvora, koji ne zavisi od prirodnih faktora - hidrologij e, sunca ili vjetra.“Jasno je da treba što prij e početi izgradnju drugog bloka TE ‘Pljevlja’. Pri tome se podrazumij eva primjena najsavremeni-je tehnologij e i najstrožij ih standarda sa aspekta uticaja na životnu sredinu koji se danas zahtij evaju u Evropi”.

Crna Gora ima velike mogućnosti kada su u pitanju obnovljivi izvori energij e. Kako bolje da iskoristi to bogatstvo?“Raspoloživi hidropotencij al najveći je obnovljivi neiskori-šćeni izvor energij e koji treba da iskoristimo za udobnij i i bo-gatij i život. Zalažem se za izgradnju velikih, srednjih i malih hidroelektrana, da makar nešto iskoristimo od raspoloživih prirodnih resursa. Voda će biti jedan od najvažnij ih resursa

TREBAJU NAM ELEKTRANE, akomislimo na potomstvo

Poznato je da su sve države u Evropi, pa i u regionu, iskoristile svoj hidropotencij al izgradnjom velikih, srednjih ili malih hidroelektrana. Kod nas je, međutim, iskorišćeno svega 22 do 25 odsto raspoloživog hidropotencij ala

Prof. dr Milutin Ostojićfoto: Privatna arhiva

2018 maj 13

Smatram da se moglo više uraditi i na realizacij i optimalnog korišćenja hidropotencij ala u Nikšićkom polju, a nisam siguran da li je i u kojoj mjeri i dalje aktuelan projekat ugradnje osmog agregata u HE ‘Perućica’. Mislim da bi trebalo intezivirati i istražne radove za potrebe izgradnje novih hidroelektra-na na vodotocima koji su djelimično ili potpuno neiskorišćeni. Hidroelektrane srednje i velike snage su značajne što,

pored proizvedene električne energij e, imaju izuzetne mo-gućnosti za pružanje sistemskih usluga elektroenergetskom sistemu, tj. za sekundarnu i tercij arnu regulacij u i regulacij u napona i reaktivne snage.Pored hidropotencij ala značajan izvor energij e su vjetar koji resurs smo već počeli koristiti, a na korišćenju energij e sunca skoro da ništa nij e urađeno.”

Od 1976. godine, kada je puštena u pogon hidroelektrana Piva, nij e izgrađena nij edna HE, niti drugi značajnij i obnovljivi izvor ener-gij e. Koje projekte za gradnju HE pre-poručujete, uz poštovanje ekoloških standarda? “Kao prvo, predlažem da se iskoristi preostali potencij al rij eke Pive, izgrad-njom HE ‘Komarnica’ i HE ‘Kruševo’. Realizacij om ovih projekata iz rij eke Pive i njenih pritoka dobilo bi se još oko 500 GWh električne energij e, a HE

u ovom vij eku, pa se neminovno na-meće potreba da se sa tim resursom integralno upravlja. Jasno je da se to najbolje može postići pravljenjem akumulacij a, malih, srednjih, a zašto ne i velikih. Ipak, mnogi se danas pro-tive izgradnji visokih brana, drugi se protive izgradnji mini elektrana, jer se značajno mij enja režim potoka i malih rij eka, kupci električne energij e nisu saglasni sa visokim podsticajnim ci-jenama iz povlašćenih izvora, Vlada donekle forsira politiku podsticaja, Evropa forsira svoju energetsku politiku, koju i mi moramo slij editi. Cij ene električne energij e, nestašica električne energij e, zagušenje prekograničnih kapaciteta i ograničenja koje nameće Evropa, prestanak rada mno-gih starih termoelektrana u okruženju, uključujući i našu u Pljevlima u bliskoj budućnosti, tjera nas da pronađemo kompromisno rješenje.Poznato je da su sve države u Evropi, pa i u regionu, iskoristile svoj hidropotencij al izgradnjom velikih, srednjih ili malih hidroelektrana. Kod nas je, međutim, iskorišćeno svega 22 do 25 odsto raspoloživog hidropoten-cij ala. Ipak, velike mogućnosti su na raspolaganju. Iskreno rečeno, smatrao sam da će ulazak stranog strateškog partnera u EPCG pokrenuti pitanje iz-gradnje novih izvora električne ener-gij e, ali na tom pravcu za devet godina praktično ništa nij e urađeno.

INTERVIEW: ENERGY FROM PROF. MILU-TIN OSTOJIĆ’S POINT OF VIEW - WE NEED POWER PLANTS FOR OUR POSTERITYFull time professor at the Faculty of Electrical Engineering in Podgorica and the president of the Montenegrin CIGRE Committee, Milutin Ostojic said that hy-dro potential is the largest renewable unused source of energy that Montene-gro needs for a more comfortable and fuller life."It is known that all countries in Europe, and even in region, have used their hy-dro potential through the construction of large, medium or small hydropower plants. However, only 22 to 25 percent of the available hydro potentials have been used in our country ... We cannotseethe eff ects of building new hydroelectric power plants right now, but we have to think about the posterity, "Ostojic said in an interview for journalPogled.

HE “Perućica”, foto: epcg.com

14 maj 2018

‘Piva’ bi dobila kompenzacioni bazen koji je veoma potreban radi sprečavanja poplavnih talasa nizvodno od Šćepan Polja. Takođe, podržavam i gradnju hidroelektrana na Morači, i to varij antu koja bi godišnje proizvodila ne manje od oko 600 GWh električne energij e. Formiranjem kanjonskih akvatorij a na Pivi, Komarnici i Morači stvaraju se izvanredne mogućno-sti za jedinstvenu turističku atrakcij u i valorizacij u tih jezera. Izuzetno lij epi kanjoni nakon izgradnje elektrana i stvaranja stabilnog akvatorij a u većem dij elu godine, postaju pristupačni velikom broju ljubitelja prirode, što će doprinij eti širenju turi-stičke ponude Crne Gore, razvoju turizma u ovom ekonomski nerazvij enom području, a i zaustavljanje migracij e stanovniš-tva sa ovog područja. Pored toga, treba iskoristiti raspoloživi potencij al Ćehotine na profi lima Mekote i Milovići, godišnje proizvodnje oko 350 GWh. Potrebno je pristupiti optimalnom korišćenju hidropotencij ala u okolini Nikšića, u kojem pravcu se već preduzimaju određene aktivnosti.”

Primorski i centralni dio Crne Gore uporediv je sa Grčkom ili južnom Italij om prema solarnoj radij acij i, kolika je procjena o godišnjoj radij acij i, kako da Crna Gora više koristi taj resurs?

“Crna Gora je izložena direktnoj solarnoj radij acij i između 1.500 i 2.000 sati godišnje, što daje pro-cjenu godišnje radij acij e između 3.5 i 4.5 kWh/m2, pa čak i do 8 kWh/m2 u ljetnjem periodu. To znači da primorski i centralni dio Crne Gore ima solarnu radij acij u uporedivu sa Grčkom i južnom Italij om. Podgorica raspolaže sa solarnom energij om od oko 1.600 kWh/m2 godišnje, što je više od bilo kog grada u Jugoistočnoj Evropi. Međutim, ovaj resurs kod nas uopšte nij e iskorišćen, bilo za zagrij avanje vode u hotelskim po-strojenjima i u domaćinstvima ili za značajnij u proizvodnju električ-

ne energij e. Do sada su izdate energetske saglasnosti za 17 mini solarnih elektrana postavljenih na krovovima poslovnih objekata, ukupne instalisane snage 6 MW i planirane godiš-nje proizvodnje oko 10 GWh, koja se plaća po podsticajnim cij enama. Ovom izvoru energij e treba posvetiti više pažnje, zbog povoljne okolnosti da su solarne elektrane kompatibil-ne sa hidro i vjetro elektranama.”

Koje benefi te država može očekivati od podmorskog ener-getskog kabla između Crne Gore i Italij e? “Kroz Crnu Goru prolazi 400 kV prsten bivše Jugoslavij e koji je bio i ostao kičma elektroenergetskih sistema u regionu. Kvalitetne veze prema Srbij i, Albanij i i Bosni i Hercegovini su značajna elektroenergetska infrastruktura preko koje je Crna Gora povezana sa okruženjem, a preko njega i sa drža-vama srednje i zapadne Evrope. Podmorska veza sa Italij om prenosne snage 1000 MW, dva 400 kV dalekovoda Lastva Grbaljska - Čevo i 400 kV dalekovod Lastva Grbaljska - Pljev-lja, predviđena 400 kV veza od Pljevalja prema Bajinoj Ba-šti, doprinij eće da Crna Gora postane značajno energetsko čvorište preko kojeg će se vršiti tranzit električne energij e. To

HE “Piva”foto: Arhiva “Vijesti”

2018 maj 15

NA RASPOLAGANJU IZUZETNEMOGUĆNOSTI I energij a vjetra je značajni izvor: kako ocjenjujete projekte na Možuru i Krnovu. Koje su još atraktivne lokacij e za izgradnju vjetroelektrana? “Rezultati ranij ih analiza pokazali su da je na teritorij i Crne Gore prosječna brzina vjetra oko 5m/s, što je tipično za Centralnu Evropu. Ipak, približavajući se primorskom pojasu brzine vjetra se povećavaju do oko 7 m/s, a na području Rumij e i iznad 7m/s. U zaleđu Petrovca, Orahovca, Herceg No-vog i u nacionalnom parku Lovćen, srednja brzina vjetra iznosi preko 6 m/s. Takođe su interesantne visoravni Krnovo i Vučje iznad Nikšića sa prosječnim vrij ednostima brzine vjetra od 5.5 do 6.5m/s.Već su puštene u pogon vjetroelektrane na Krnovu, a u toku je izgradnja vjetroelektrana na Možuri. Na Krnovu je izgrađeno 26 vjetro-elektrana ukupne snage 72 MW i planirane godišnje proizvodnje oko 200 GWh. Vjetro park na Krnovu izgrađen je po BOT sistemu, što znači da će nakon isteka koncesij e od oko 20 godina preći u državno vlasništvo. Mora se priznati da je to značajan izvor i sa aspekta snage i sa aspekta godišnje proizvodnje. Međutim, crnogorski elektro-energetski sistem nema iskustva o uticaju relativno jakog izvora energij e na bazi vje-tra, po pitanju naglih varij acij a, upravljanja naponom i reaktivnom snagom, dodatne rezerve i mogućnosti balansiranja, rizika od pojave viška energij e, zagušenja mreže, ponašanja u kritičnim uslovima, uticaja na tržište električne energij e i prekograničnu trgovinu, kao i pitanje zakonodavnog i re-gulatornog okvira podsticanja proizvodnje električne energij e iz vjetroelektrana.

Generalno, električna energij a iz vjetroe-lektrana ima nisku cij enu, a sam izvor je neupravljiv, tako da se u oblastima kod kojih je prisutna velika količina proizvodnje iz vjetra očekuje da cij ena na tržištu elek-trične energij e bude niža tokom perioda kada je pojačan intezitet proizvodnje iz ovih resursa. Međutim, u Crnoj Gori je ne-što drugačij a situacij a, jer vjetroelektrane spadaju u grupu povlašćenih proizvođača kojima je zagarantovan otkup i povlašćena cij ena za proizvedenu električnu energij u u periodu od 12 godina. U početnoj fazi razvoja sistema podsticaja proizvodnje električne energij e iz obnovljivih izvora energij e Crna Gora se, kao i veliki broj zemalja članica EU, opredij elila za sistem garantovanih podsti-cajnih cij ena kao mehanizam podsticanja razvoja projekta OIE. Sistem garantovanih podsticajnih cij ena pokazao se kao najbolje rješenje za brzi razvoj projekta obnovljivih izvora energij e u EU, jer se tim sistemom investitorima garantuje otkup ukupno proi-zvedene električne energij e. Međutim, takav model podsticanja projekata OIE stvara di-storzij e na tržištu, budući da velike količine električne energij e ulaze u elektroenerget-

ski sistem, ali nisu integrisane na tržište električne energij e. Proizvodnja električne energij e iz OIE, osim što zahtij eva znatne iznose subvencij a koje ne snosi država, već isključivo kupci, negativno utiče na elektroenergetsko tržište. Takav uticaj je posebno izražen kod primjene sistema ga-rantovanih podsticajnih cij ena. Sa ulaskom VE ‘Krnovo-Green Energy’ u pogon, u Crnoj Gori je jedinična naknada za podsticanje proizvodnje električne energij e iz obnov-ljivih izvora i visokoefi kasne kogeneracij e sa početnog iznosa od 0.00652 c€/kWh za 2014. porasla na iznos od 0.47316 c€/kWh za 2017. godinu, što predstavlja po-većanje od 7,257.00%. Ovo bi trebalo biti samo jedan od razloga da se u Crnoj Gori razmotri primjena zakonske mogućnosti obustavljanja daljih podsticanja proizvod-nje električne energij e iz obnovljivih izvora i visokoefi kasne kogeneracij e po sistemu garantovanih podsticajnih cij ena, tim prij e što se Crna Gora približila ispunjenju naci-onalnog cilja dostizanja iznosa od 33 od-sto ukupnog udjela energij e iz obnovljivih izvora u ukupnoj fi nalnoj potrošnji energij e do 2020. Iskustva koja se steknu sa vjetro-elektranama na Krnovu u narednom peri-odu, biće putokaz za buduće planove za izgradnju izvora električne energij e na bazi vjetra, na ostalim atraktivnim lokacij ama, kojih zaista ima. Na kraju, treba istaći da su VE na Krnovu značajan izvor električne energij e, što potvrđuje podatak da su za 5 mjeseci, tj. od novembra 2017. do marta 2018. godine proizvele 88.83 GWh. Prema tome, Crnoj Gori stoje na raspola-ganju izuzetne još neiskorišćene moguć-nosti za proizvodnju električne energij e iz obnovljivih izvora.

Vjetropark na Krnovu, foto: Luka Zeković

16 maj 2018

će svakako doprinij eti da elektroenergetski sistem na cij eloj teritorij i Crne Gore dostigne visok stepen stabilnosti, pouz-danosti i sigurnosti snabdij evanja električnom energij om. Dodatna valorizacij a može se dobiti ako budemo koristili raspoložive resurse za proizvodnju električe energij e koju bi smo prodavali, a ne uvozili. Efekte gradnje novih hidro-elektrana ne možemo osjetiti odmah, ali moramo misliti na potomstvo. U kakvoj situacij i bi se danas nalazila Crna Gora da vlast prij e 40 i više godina nij e mislila na budućnost i iz-gradila hidoelektrane ‘Perućica’ i ‘Piva’ koje danas proizvode električnu energij u po cij eni od oko 15 €/MWh, u uslovima kada se cij ena električne energij e na tržištu Evrope kreće u dij apazonu od oko 40 pa do 55 €/MWh, a ponekad i više. A mi energij u uvozimo po toj cij eni. Ovo je dovoljna opomena da se koriste raspoloživi hidropotencij ali.”

Tu je i gradnja dalekovoda od Lastve do Pljevalja. Kako obez-bij editi manji uticaj elektromagnetnog zračenja na zdravlje i kvalitet života ljudi?“Danas se kod nas mnogo priča o zračenju dalekovoda, po-gotovu o zračenju novih 400 kV dalekovoda koji su trenutno u izgradnji od Lastve do Čeva i od Lastve do Pljevalja. U cij elom svij etu postoje primjeri suživota ljudi i dalekovoda u naselji-ma i u velikim gradovima. To je kompromis koji sa sobom nosi potreba za električnom energij om, za rad i razvoj industrij e i za savremeni način života. Ipak, ono što je ključno u svemu tome jeste da postoje jasni i strogi propisi i regulative koji uređuju tu problematiku. U Crnoj Gori primjenjuje se Zakon o zaštiti od nejonizujućeg zračenja i Pravilnik o granicama izlaganja elektromagnetnim poljima. Naš pravilnik urađen je potpuno u skladu sa preporukama Internacionalne komisij e za zaštitu od nejonizujućeg zračenja (ICNIRP), WHO i Direktivom Evropskog parlamenta, od juna 2013. godine, u kojim su dati minimalni zahtjevi u odnosu na bezbjednost i zdravlje osoba izloženih nejonizujućem zračenju. Sa aspekta zračenja, novi dalekovodi 400 kV potpuno zadovoljavaju Pravilnik.Preko 40 godina, značajni istraživački budžeti širom svij eta posvećeni su pitanju mogućih negativnih zdravstvenih efe-

kata električnih i magnetnih polja učestanosti 50(60) Hz. CIGRE je uvij ek prepoznvala značaj ovog pitanja u pogledu potencij alnog štetnog uticaja električnog i magnetnog polja na zdravlje i sigurnost radnika u elektroenergetskoj djelatno-sti, kao i na opštu populacij u koja živi u blizini dalekovoda. Preko 400 epidemioloških studij a prepoznatih institucij a sprovedeno je širom svij eta za proučavanje uticaja daleko-voda na zdravlje. Istovremeno su izvršene hiljade labora-torij skih studij a na ćelij ama, tkivima i cij elim životinjama. Količina podataka generisanih ovim međunarodnim istraži-vačkim naporima je izuzetna. Generalno sagledano, studij e nisu uspjele da uspostave uzročnu vezu između bilo kakvog neželjenog zdravstvenog ishoda i izloženosti električnom ili magnetnom polju energetskih objekata. Prvi prepoznati efekat magnetnog polja kod ljudi javlja se pri magnetnom polju nivoa oko 15.000 T. Efekat je trepć uća vizuelno-senzor-na stimulacij a poznata kao magnetofosfen. Ovaj fenomen se smatra neškodljivim i povremeno se javlja tokom postu-paka magnetne rezonance. Većina epidemioloških studij a sprovedena je među radnicima koji su izloženi magnetnom polju, ali su i mnoge druge studij e sprovedene među popu-lacij ama koje žive blizu visokonaponskih dalekovoda i po-

Jasno je da treba što prij e početi izgradnju drugog bloka TE ‘Pljevlja’. Pri tome se podrazumij eva primjena najsavremenij e tehnologij e i najstrožij ih standarda sa aspekta uticaja na životnu sredinu koji se danas zahtij evaju u Evropi, smatra Ostojić

2018 maj 17

strojenja. Nij e utvrđen štetan uticaj na zdravlje. Dugoročne studij e na životinjama koje su izložene nivoima magnetnog polja do 5000 mT nij esu otkrile nikakve toksične ili štetne efekte. Prema tome, usvojene granične vrij ednosti električ-nog i magnetnog polja od 5kV/m i 200mT (odnosno 1.25 kV i 50 mT za zone povećane osjetljivosti), pogodan izbor visine stubova i rasporeda faznih provodnika, uz zabranu gradnje objekata u koridoru dalekovoda širine 60m garancij a su da predmetni dalekovodi, sa aspekta nejonizujućeg zračenja, neće izazivati negativne efekte na zdravlje ljudi. Da li je potreban drugi termoblok u Pljevljima ili da se Crna Gora okrene “zelenoj energij i” ?“Naš elektroenergetski sistem ne može osigurati pouzdano i sigurno snabdij evanje električnom energij om bez jakog i stabilnog termo izvora, koji ne zavisi od prirodnih faktora - hi-drologij e, sunca ili vjetra, pa je jasno da treba što prij e početi izgradnju drugog bloka TE ‘Pljevlja’. Pri tome se podrazumij eva primjena najsavremenij e tehnologij e i najstrožij ih standarde sa aspekta uticaja na životnu sredinu koji se danas zahtij eva-ju u Evropi. Bilo je godina u prošlosti sa lošom hidrologij om, ali kao prošla sigurno nij e, u kojoj je pouzdanost i stabilnost

sistema održala TE ‘Pljevlja’, što se vidi iz sljedećih podataka. Sve HE su od januara do septembra proizvele 568 GWh (49% od plana), a TE ‘Pljevlja’ 909 GWh ili 99.9% od plana. Mnogo je lošij a situacij a u periodu maj - septembar 2017, kada su HE proizvele samo169 GWh (43% od plana), a TE ‘Pljevlja’ 466 GWh ili 90% od plana. U budućnosti treba posvetiti pažnju cij eni uglja. Trenutno, cij ena kWh iz TE ‘Pljevlja’ iznosi 45 do 50€/MWh. Na tako visoku cij enu utiče prij e svega visoka ci-jena uglja koja orij entaciono iznosi oko 30€/MWh. Da li je u pitanju neracionalnost u Rudniku uglja, veliki broj zaposlenih ili činjenica da je Rudnik u većinskom privatnom vlasništvu, ne mogu se precizno izjasniti. Koliko se sjećam ranij e su ra-đene studij e koje su predlagale određena ulaganja u Rudnik i bolju organizacij u, tako da se učešće cij ene uglja u cij eni električne energij e svede na nivo ispod 20€/MWh. Pored toga, vrlo je bitno upravljati proizvodnjom termoelektrane vodeći računa o stanju akumulacij a, o hirologij i, o vjetru i o cij eni električne energij e na berzi, o čemu do sada nij e baš mno-go vođeno računa. To znači da bi se rad termo bloka mogao svesti na manji broj radnih sati godišnje, čime se ublažava i uticaj termoelektrane na životnu sredinu. Ivana Gudović

TE „Pljevlja“foto: Goran Malidžan

18 maj 2018

POGLED POGLED POGLED POGLED

Svij et u izgradnjiBALKRIŠNA VITALDAS DOŠI DOBITNIK PRICKERA

Balkrišna Vitaldas Doši, jedan od naju-ticajnij ih indij skih arhitekata XX vij eka, ovogodišnji je dobitnik Prickerove nagra-de, najznačajnij eg svjetskog priznanja u arhitekturi. Kao arhitekta, urbanistički planer i pedagog već sedamdeset godina

učestvuje u oblikovanju diskursa arhitek-ture širom Indij e kao i na međunarodnom nivou. Pod uticajem Le Korbizjea i Luja Kana, Doši je interpretirao arhitekturu u istočnjačkom duhu koja je uticala na poboljšanje života u Indij i. Njegov etički i lični pristup arhitekturi dodirnuo je ži-vote svake društveno-ekonomske klase u širokom spektru žanrova od pedesetih godina XX vij eka.“Moji radovi su produžetak mog života, fi lozofi je i snova koji pokušavaju da stvo-re riznicu arhitektonskog duha. Ovu pre-stižnu nagradu dugujem mom guruu Le Korbizjeu. Njegova učenja dovela su me do preispitivanja identiteta i prisiljavala me da otkrij em novi regionalno usvojeni savremeni izraz za održivo holističko sta-nište”, prokomentarisao je Doši prilikom dodjeljivanja najznačajnij eg priznanja u svij etu arhitekture.“Sa svom svojom poniznošću i zahvalno-šću želim da se zahvalim žrij u nagrade

Pricker za ovo duboko dirljivo i ispunjava-juće priznanje za moj rad. Ovo potvrđuje moje uverenje da ‘život slavi kada se stil života i arhitektura spoje’”.Došij eva arhitektura istražuje odnose iz-među osnovnih potreba ljudskog života, povezanosti sa samim sobom i kulturom, i razumij evanja društvenih tradicij a, u kontekstu mjesta i njegovog okruženja, i kroz odgovor na modernizam.Među njegovima ostvarenjima ističe se stambeni kompleks “Aranya” u Indoru u indij skoj državi Madhya Pradesh. To je divovski projekt, skup zgrada jedno-spratnica sagrađen 80-ih godina što je bio Došij ev odgovor na krizu stanovanja u regij i. U njemu živi danas 80.000 ljudi.Arhitektura Došij a je i poetična i funk-cionalna. Među njegovim najpoznatij im objektima je i Indij ski institut za menad-žment (Bangalor, 1977-1992), inspirisan tradicionalnim indij skim gradovima i hramovima.

Balkrišna Vitaldas Došifoto: dezeen.com

Kompleks “Aranya” u Indorufoto: divisare.com

Indijski institute za menadžmentfoto: wikipedia.com

2018 maj 19

NAJDUŽI MOST NA SVIJ ETU

Kineske vlasti najavile su otvaranje 55 kilometara dugog mosta koji spaja Hong Kong, Makao i kinesko kopno uprkos upozo-renjima da su neki djelovi strukture oštećeni. Vlasti su opo-vrgnule ove tvrdnje uz obrazloženje da na mostu ne postoje nikakva oštećenja. Most HKZM (Hong Kong-Zhuhai-Macau) se sastoji od tri povezana manja mosta, tri vještačka ostrva i jednog podvodnog tunela. Upravo ovaj dio između jednog vještačkog ostrva i tunela zabrinjava javnost. Most će imati šest traka za drumski saobraćaj, što će osjetno smanjiti vri-jeme koje je potrebno da se dođe od Hong Konga do Makaa (to jest, sa četiri sata na svega pedesetak minuta). Central-ni dio konstrukcij e predstavlja 29 kilometara dug centralni most, zbog čega će HKZM po otvaranju ponij eti titulu najdu-žeg mosta na svij etu.

THE VIEW: THE WORLD UNDER CONSTRUCTIONSpecial attention in the column The View is dedicated to this year's winner of the world's greatest award in archi-tecture - the Pritzker Prize. Balkrishna Vithaldas Doshi is one of the most infl uential Indian architects of the 20th century and the fi rst Indian who received this award. Ar-chitect, urban planner, and educator for the past 70 years, Doshi has been instrumental in shapingthe discourse of architecture throughout India and internationally. In-fl uenced by masters of 20thcentury architecture, Le Cor-busier and Louis Khan, Doshihas been able to interpret architecture and transform it into built works that respect eastern culturewhile enhancing the quality of living in India.Of course, we paid due attention to innovations in engi-neering both in our country and in the world. This time we have selected attractive buildings in the world of 2018 - the longest bridge in the world (China), the Vertical Vil-lage in Paris, the Center dedicated to the Fuji Mountain, a roadway that charges batteries of electric cars, etc.

Most HKZMfoto: dezeen.com

20 maj 2018

ARHITEKTURA KOJA DOLAZI

Nove tehnologij e i napretak u svim se-gmentima života omogućili su arhitek-tama da realizuju sve što zamisle.Moderne građevine su sve interesan-tnij e i zadivljuće, a širom svij eta prave se nevjerovatna djela. Ovo su neke od najimpozantnij ih arhitektonskih kreaci-ja, koje će biti predstavljene tokom ove godine, prema izboru sajta “Dornob”. Među njima je “Morpheus Hotel” (Kina),

često nazivan svjetski visinski egzoske-let slobodne forme. “Morpheus Hotel” predstavlja djelo internacionalno po-znatog kazina “City of Dreams Wonder-land”, smještenog u Makau. Smatran za moderno arhitektonsko čudo, ovaj hotel je dizajniran 2016. godine i nastao je u vizij i slavne arhitektice Zahe Hadid.

Na listi je i “Grand Egyptian Museum” (Egipat). Kompanij a “Heneghan Peng Architects” susrela se sa velikim izazo-vima prilikom dizajniranja i konstruisa-nja “Grand Egyptian Museum” zdanja u Gazi. Proglašen je za najveći arheološki muzej na svij etu i kreiran je na velikom platou u blizini Velike piramide, koja

je jedno od sedam čuda starog svij eta.Veliku pažnju izazvaće i “Nanjing Green Towers” u Kini. U regionu poznatom po najvišim emi-sij ama ugljendioksida na planeti, “Na-njing Green Towers” oblakoderi ne mogu dobiti bolju i toplij u dobrodošlicu. Ova vertikalna šuma predstavlja kreacij u ar-hitekte Stefana Boerij a, koji je postao svjetski poznat nakon kreiranja svojih vertikalnih šuma u Milanu, prij e tačno četiri godine. Ovo drugo italij ansko čudo

“Morpheus Hotel”foto: designcurial.com

Budući najveći arheološki muzej u svijetufoto: studiotrope.com

Projekat“Grand Egyptian Museum”foto: studiotrope.com

“Nanjing Green Towers”foto: amazonaws.com

2018 maj 21

VULKAN ŠIGERU BANA

U Japanu je otvo-ren dugoočekivani Centar posvećen planini Fudži koja je nedavno svrsta-na u UNESCO listu svjetske baštine. Na međunarodni kon-kurs stiglo je 238 radova, a izabran je rad poznatog ja-panskog arhitekte Šigeru Bana koji je predložio objekat u formi rešetkaste obrnute kupe koja pod-sjeća na obližni elegantni vulkan koji se smatra svetim simbolom Japana, pre-nosi portal Gradnja.rs. Spiralna rampa dugačka 193 metara osmišljena je tako da pruži osjećaj penjanja po planini.Centar svjetske baštine posvećen planini Fudži osmišljen je tako da posjetiocima omogući upoznavanje i zbližavanje s po-znatim vulkanom koji je postao poznat širom svij eta po svojoj ljepoti, simetrij i i

elegancij i. Upravo je oblik planine poslu-žio Šigeru Banu da oblikuje zgradu Cen-tra i da na taj način oda počast vulkanu. Objekat od 4.300 kvadratnih metara ima veliku zastakljenu salu za posmatranje koja nudi fantastičan pogled na okolnu panoramu. Penjane po spiralnoj rampi dugačkoj 193 metara, koje pruža osećaj penjanja po planini, posjetioce vodi do tornja kako bi s njega uživali u najboljem pogledu na planinu Fudži.

Obrnuta piramida je prekrivena rešet-kastim drvenim le-tvicama koje, pod određenim uglom, u refl eksij i na obli-žnjim vodenim po-vršinama stvaraju identičan oblik i boju uspravljene planine Fudži.

posejduje nevjerovatnu cifru od 1.100 stabala i 2.500 različitih cvjetajućih bi-ljaka, od kojih sve služe kao raznobojni sunđeri za prečišćavanje vazduha u ovoj zagađenoj urbanoj sredini.“The National Memorial for Peace and Justice” u Alabami djelo je bostonske arhitektonske kompanij e “MASS Design Group”. Uprkos posljednjih nekoliko

vjekova, koji ovo mjesto vezuju za ne-mile i veoma nasilne događaje, debata oko konfederacij skog statusa i pitanja monumentalnih zdanja, “Equal Justice Initiative” i bostonska arhitektonska kompanij a “MASS Design Group” stoički su nastavili izgradnju svog prototipnog “National Memorial for Peace and Ju-stice” objekta u ovoj južnoj američkoj državi. Komemorativni projekat pred-stavlja jedinu nacionalnu, memorij alnu zadužbinu posvećenu žrtvama linča.

“The National Memorialfor Peace and Justice”foto: publicbroadcasting.net

Objekat u formi rešetkaste obrnute kupe

Centar posvećen planini Fudžifoto: inhabitat.com

22 maj 2018

SAOBRAĆAJNICA KAO PUNJAČ ELEKTRIČNIH VOZILA

Put dugačak dva kilometra koji puni bate-rij e električnih automobila dok se oni voze po njemu otvoren je u Švedskoj u blizini stokholmskog aerodroma “Arlanda”.Iza projekta stoji “eRoadArlanda” u koji su uključene brojne kompanij e kao što su proizvođač motornih vozila “DAF”, građe-vinski izvođači, tehnološke kompanij e…Inovativni sistem prenosi energij u do elek-tričnih vozila, kako automobila tako i ka-miona, kroz prugu koja se nalazi na sre-dini vozne trake. Dio pruge od 50 metara u potpunosti je elektrifi ciran i služi kao punjač baterij e električnih vozila. Vezu sa podnožjem vozila predstavlja pokretna ručica koja automatski detektuje blizinu pruge za punjenje i počinje da se spušta ka njoj dok se vozilo kreće u njenom smjeru.

Dok se vozilo puni, vozači mogu da prate nivo punjenja i količinu utrošene električ-ne energij e.Ovaj sistem je zgodan zato što ga je mogu-će instalirati na sve javne puteve.U pitanju je tehnologij a zasnovana na slič-nim principu kojim se pokreću tramvaji, a slični električni putevi već su instalirani u Njemačkoj i na drugim lokacij ama u Šved-skoj, ali su svi oni još uvij ek u privatnom vlasništvu. S druge strane, sistem punjena električnih vozila koji je razvila “eRoadAr-landa” je ne samo jeftinij i i naprednij i, nego i namij enjen javnim putevima. “Koliko znamo, radi se o najjeftinij em si-stemu električnih puteva koji je razvij en do sada“, izjavio je Hans Säll, predsjednik konzorcij uma za Dezeen, a prenosi portal

Gradnja.rs. “Naš sistem može da se imple-mentira na već postojeće infrastrukture i funkcioniše kako na putničkim, tako i na velikim transportnim vozilima. Sa estetske strane gledano, radi se o sasvim diskret-nom rješenju”.Trenutno švedska vlada radi na tome da pronađe najbolje rješenje za unapređenje javnih puteva i testiraju različite opcij e pu-njenja električnih vozila. One se u ovom momentu testiraju na nekolicini manjih javnih puteva, a plan je da se za nekoliko godina prebace na nešto duže dionice.

VERTIKALNO SELO U PARIZU

Čuveni japanski arhitekta Sou Fujimoto udružio se sa kolegama iz Francuske na još jednom zanimljivom projektu koji se zove “Vertical Village”, prenosi Dezeen. Arhitekte Nicolas Laisné, Dimitri Roussel i Sou Fujimoto dobili su dozvolu za gradnju neobičnog kompleksa u Parizu čij i izgled i namjena nikog neće ostaviti ravnodušnog. Za izvođače projekta odabrane su kompa-nij e “La Compagnie de Phalsbourg” i “REI Habitat”, dok će se za pejzažnu arhitektu-ru pobrinuti “Atelier Georges”. Kompleks će biti smješten u parisku opštinu Roni su Boa i u najvećoj meri će biti napravljen od drveta. Naime, drveni okvir će se protezati do sedamnaestog sprata, dok će prizemlje,

baza i dvosmjerni parking biti izrađeni od armiranog betona.Projekat se sastoji od dvij e zgrade povezane pasarelom, a svaka od njih sadrži cjeline uokvirene šumom tankih bij elih stubova, nepravilno poređane balkone kao i fasa-du od stakla. Svojim oblikom, projekat u velikoj mjeri podsjeća na fantastičnu gra-đevinu u Monpeljeu koju je prij e nekoliko godina takođe osmislio ovaj trojac. Dezeen piše da će objekat imati razne namjene. Od ukupno 28.200 kvadrata, 5.300 će biti pretvoreno u kancelarij ski prostor, a 17.000 kvadrata će biti stambenog karaktera. Dio tog prostora biće namij enjen građanima koji svojim ukupnim primanjima ne mogu

da obezbij ede stan po tržišnim uslovima, te su prinuđeni na javno stanovanje.Vertikalno selo dio je velikog projekta re-vitalizacij e pariskih prigradskih naselja. Francuske vlasti planiraju da realizuju još 52 projekta sa namjerom da predgra-đe Pariza što bolje povežu sa centralnim djelovima grada.

Neobičan kompleks u Parizu

Put koji puni baterije, foto: dezeen.com

2018 maj 23

NOVA KAPIJ A MOSKVE

GK Osnova je za pobjednika međuna-rodnog konkursa za projekat kompleksa mješovite namjene u centru Moskve pro-glasila MVRDV. Projekat “Silhouette” je inspirisan susjednim konstruktivističkim zgradama i predstavlja novi savremeni kompleks mješovite namjene od 52.000m² koji istražuje geometrij u i materij alnost u svom dizajnu. Ovaj novi objekat savreme-ne arhitekture sa luksuznim stanovima i komercij alnim sadržajima biće smješten u samom centru Moskve.“Silhouette” je novi dodatak centralnoj gradskoj panorami koji će doprinij eti ve-likom karakteru moskovskog centralnog prstena. Nalazi se na raskrsnici Acade-mician Sakharov avenij e i ulice Sado-vaya-Spasskaya, gdje se nalaze zgrada

Le Korbizjea “Tsen-trosoyuz” i zgrada Ministarstva poljo-privrede “Narkom-zem” koju je pro-jektovao Alexey Shchusevand, ta-kođe u konstrukti-vističkom stilu. Par-cela na kojoj će se graditi je izuzetno izložena i pristu-pačna i nalazi se unutar grada. Sa visinom do sedamdeset i osam meta-ra, kompleks će pružati izuzetne poglede na Moskvu i biti novi dodatak postojećoj “silueti” grada.

“’Silhouette’ je zaista apstrakcij a silueta klasičnih stepenastih građevina koje se nalaze u gradu”, objašnjava Jacob van Rij s, suosnivač MVRDV-a. “Kombinacij a dvij e velike zgrade sa fasadom u toplo toniranim bojama stvara simboličnu ka-pij u do centra grada, ali takođe ima funk-cij u i stambenog i poslovnog prostora sa prij atnim programima planiranim za prizemlje”, objašnjava Van Rij s.Kompleks će se sastojati od luksuznih apartmana, sportskog centra, fl eksibil-nih radnih površina, prostorij a za orga-nizovanje događaja i “nebeske palube”. Obim zgrade je oblikovan na način da obezbjeđuje raznolikost kako bi se stvorili prepoznatljivi ulazi, kosi krovni pejzaž i poboljšao pogled na grad. Oblikovani rezovi na vrhu i dnu fasade su urađeni u skladu sa funkcij om koja treba da se održi, ili određenim kvalitetom koji treba da se obezbij edi unutar unutrašnjeg prostora.

“Silhouette”foto: dezeen.com

Savremeni kompleks mješovite namjenefoto: worldarchitecturenews.com

24 maj 2018

PRIORITETNI SAOBRAĆAJNI PROJEKTI

Šest prioritetnih saobraćajnih projekata, vrij ednih 789,66 miliona eura, izdvojila je Nacionalna investiciona komisij a na užu listu prioriteta, navodi se u doku-mentu Vlade Crne Gore, a prenosi CdM.To su obilaznice oko Budve i Tivta, most preko Veriga, rekonstrukcij e pruge od Bara do granice sa Srbij om, dionice puta Šćepan Polje Plužine i autoputa Bar-Bo-ljare između Mateševa i Andrij evice, te širenje Aerodroma Tivat, od kojih radovi na polovini počinju već naredne godine.Vlada namjerava da projekte fi nansira po preporučenom modelu javno-privatnog partnerstva, kako bi se ulaganja države svela na minimum bilo da su iz budžeta ili kredita. Kako dokumentacij e još nij esu gotove, nij e određen ni najbolji model fi nansiranja, niti iznos učešća privatnih investitora, pa se razmatraju i koncesij e za ove infrastrukturne projekte. Prema strateškoj relevatnosti, prva na listi pri-oriteta je rekonstrukcij a i modernizacij a pruge Bar-Vrbnica - granica sa Srbij om,

vrij edna 40 miliona eura.Najveći infrastrukturni projekat u Crnoj Gori, autoput Bar–Boljare, biće nastav-ljen radovima na dionici Mateševo-An-drij evica, čij a je procij enjena vrij ednost 294,8 miliona eura.Procij enjeni troškovi rekonstrukcij e ma-gistralnog puta od Plužina do graničnog prelaza preko Šćepan Polja sa Bosnom i Hercegovinom iznose oko 70 miliona eura.Aerodrom Tivat treba da bude značajno poboljšan planiranim projektom vrij ed-nim 55 miliona eura.

NOVI MOST U GLAVNOM GRADU

Podgorica će za godinu i po dobiti i 30. most u gradskoj zoni. Rij eč je o mostu koji će se nalaziti na Jugoza-padnoj obilaznici, koja počinje od magistrale Podgorica-Petrovac pre-ma Cetinju, potvrđeno je iz Glavnog grada, prenosi CdM.Obilaznica je dugačka 3.621 metar, a sam most oko 150 metara. Podsjećamo Glavni grad odabrao je najpovoljnij eg ponuđača, kompanij u Bemax d.o.o, za izgradnju I i III dionice saobraćajnice Jugozapadna obilaznica od magistral-nog puta Podgorica Petrovac do mosta na Morači i od mosta do puta Podgo-rica-Cetinje. Tender je bio raspisan na vrij ednost do 15.918.653 eura, a ponuda kompanij e Bemax d.o.o. je 9.870.035 eura.Obilaznica je dužine 3.621 metar, po-dij eljena je na tri dionice i sadrži dva objekta-pomenuti most preko rij eke Morače, dužine 150 metara, i nadvo-žnjak u zoni KAP-a, dužine 29,4 metra. Poprečni profi l saobraćajnice defi ni-san je sa dvij e kolovozne trake od po sedam metara, razdjelnim ostrvom širine dva metra i obostranim pješač-kim stazama dužine po dva metra. Od prateće infrastrukture predviđena je izgradnja atmosferske kanalizacij e, TK kanalizacij e, javne rasvjete i vo-dovoda. Vodovod se na desnoj obali Morače spaja sa novoprojektovanim vodovodom duž Cetinjskog puta, a na lij evoj obali će se spojiti sa postojećim vodovodom duž magistranog puta M-2.

Brže ceste duž Crnogorskog primorjaRadovi u okviru projekta Jadransko-jonskog autoputa, odnosno brze ceste duž Crnogorskog primorja, počeće na-redne godine obilaznicom oko Budve. Za sada su predložena dva “paketa”: prvi sa obilaznicom od 7,7 kilometa-ra, petljom i pristupnim putevima od oko četiri kilometra u vrij ednosti od 139,3 miliona eura; drugi “paket” je obilaznica od 4,5 kilometra sa pet-ljama i pristupnim putevima od oko 5,5 kilometara, vrij edna 76,2 miliona eura, sa početkom realizacij e najra-nij e za tri godine.Drugi projekat vezan za Jadransko-jonski autoput direktno se odnosi na rješavanje saobraćajne problematike u Bokokotorskom zalivu. Radovi su procij enjeni na 124,36 miliona eura.

Uvijek aktuelna priča o mostu na Verigamafoto: wikimedia.org

Rekonstrukcija pruge dogranice sa Srbijomfoto: M. Drobnjak

2018 maj 25

KAZNE ZA PRIKLJUČENJE NELEGALNIH OBJEKATA

Vlada Crne Gore je usvojila prij edloge izmjena Zakona o planiranju prostora i izgradnji objekata kojima se zabranjuje priključenje na infrastrukturu nelegal-nih objekata, odnosno neprij avljenih gradilišta, prenosi Pobjeda. Između tri mjeseca i osam godina zatvora dobiće onaj ko priključi ili dozvoli da se na in-frastrukturu priključi gradilište, objekat u izgradnji ili izgrađeni objekat, za koji

nij e podnij eta prij ava građenja, doku-mentacij a, odnosno građevinska dozvola za složeni inženjerski objekat.U Krivični zakonik se sele još neke prekršajne odredbe iz zakona o pla-niranju i gradnji za koje je bila pred-viđena novčna kazna od pet do 40 hi-ljada eura. Zatvorom od šest mjeseci do pet godina kazniće se ko započne građenje bez prethodne prij ave i do-

kumentacij e, ili gradi objekat suprot-no revidovanom glavnom projektu, odnosno odluci nadležnog organa o zabrani građenja. Kazna od jedne do osam godina zatvora sleduje onoga ko započne izgradnju složenog inženjer-skog objekta bez građevinske dozvole ili gradi objekt suprotno dozvoli i revi-dovanom glavnom projektu, ili odluci o zabrani građenja.

IZVORI:

gradjevinarstvo.rs

dezeen.com

gradnja.rs

inhabitat.com

tportal.hr

pobjeda.me

vij esti.me

portalanalitika.me

CdM.me

buro24.hr

Duž najvećeg dij ela trase biće izgrađen i kolektor fekalne kanalizacij e koji ide ka budućem uređaju za prečišćavanje otpadnih voda. Prema tenderskoj do-kumentacij i, izvođač radova je dužan da izvrši predmetne radove u roku od 540 kalendarskih dana, od dana uvo-đenja izvođača u posao.

Idejno rješenje mosta na Morači

Kazne za nelegalne objektefoto: standard.co.me

26 maj 2018

Najveće poplave u Crnoj Gori nastaju od voda Skadarskog jezera. One ugrožavaju stanovništvo, objekte i infra-strukturu, a posebno su velike površine poljoprivrednog zemljišta ugrožene poplavama voda Skadarskog jezera. Nigdje u Crnoj Gori, kao u Zetskoj ravnici, voda ne otima tako velike površine plodne zemlje. Ovo su razlozi zbog kojih Projekat Skadarskog jezera treba da bude jedan od državnih prioriteta. Lako je prihvatljiv, ne samo zbog sprečavanja štetnih uticaja već posebno jer je rij eč o projektu koji je isplativ sam po sebi.Najniži vodostaj Skadarskog jezera, za razmatrani niz, zabi-lježen je na hidrološkoj stanici Plavnica - 4,54 mnm. Najveći zabilježeni vodostaj u dugogodišnjem nizu bio je 9,86 mnm. Međutim, nedavna poplava proizvela je maksimalni vodostaj čak od 10,42 mnm što znači da je maksimum za čitavih 0,56 m visočij i od dosada zabilježenih.Poplave Skadarskog jezera možemo tumačiti uticajem velikih voda rij eke Drim. Pri najvećem do sada vodostaju Skadarskog jezera, nivo vode na VS Ckla je bio za čitavih 17 cm visočij i od nivoa vode na VS Plavnica. To pokazuje da se Drim ulivao u Skadarsko jezero u veoma širokom proticajnom profi lu. Sve ovo ukazuje na to da možemo očekivati ponavljanje ovakvih i većih poplava koje pored naše zahvataju i terito-rij u Albanij e. Pošto je rij eč o zejedničkim vodama i zajednič-kim problemima, onda i rješenja koja slij ede za otklanjanje uzroka poplava, treba da se realizuju u koordinacij i između Albanij e i Crne Gore. Poplavne vode Skadarskog jezera ugrožavaju naselja Rij eka Crnojevića, Virpazar, Vranjinu, Dodoše, Žabljak, Ponare, Bistri-cu, Kurilo, Berislavce, Bij elo Polje, Gostilj, Plavnicu, Podhum;

neposredno oko 2.391 i posredno preko 11.850 stanovnika u naseljima Golubovci, Goričani, Sušanj, Mojanovići i Vukovci od ukupno 16.093 stanovnika koliko ih ima Opština Golubovci; stambene, privredne i infrastrukturne objekte. Poplavne vode Skadarskog jezera ugrožavaju poljoprivredne površine (14.500 ha - stari podaci). Pojam samostalnosti sva-ke države je veoma kompleksan ali je savakako uvij ek bilo i biće da je osnovna nezavisnost države u tome da li sama može da obezbij edi energij u, hranu i vodu. Hrana je strate-gij ski proizvod svake zemlje, a zemljišta su “fabrike hrane”. Crna Gora ima poljoprivrednih površina 0,31 ha po stanovni-ku, ali je obradivih površina svega 0,09 ha po stanovniku. U potrebi da se nađu rješenja za strategij u razvoja proizvodnje hrane, veliku šansu čini pirobalna zona Skadarskog jezera. Međutim, plavna zona Skadarskog jezera zahvata površinu od 14.000 ha, čij i je obuhvat posljednjom poplavom pove-ćan za čitavih 30 km2. Na oko 4.000 ha sezonski plavljenog zemljišta zastupljeno je slabo zabareno i zabareno zemljište - duboko karbonatano aluvij alno zemljište, vrlo dobrih hemisj-kih i fi zičkih svojstava. Nakon izvođenja izgaradnje drenažne mreže, na njoj se može realizovati efi kasna poljoprivredna proizvodnja bez posebnih agromelioracij a. Ostalih 10.000 ha plavnog terena, koji čine glejna i tresetoglejna zemljišta sa debelim nanosom karbonatnog aluvij uma, treba zaštiti od daljeg plavljenja. Ova zemljišta se takođe mogu privesti kulturi i osposobljavanju za raznovrsnu biljnu proizvodnju. Dugotrajni redukcioni procesi zbog stalnih poplava uslovili su obrazovanje debelog glejnog horizonta i formiranje sekundar-nih mineralala vivij anata. Oni u vidu slobodnih jona sadrže

PROJEKAT SKADARSKOG JEZERA MORA BITI PRIORITET DRŽAVE

U SREDINI U SREDINI U SREDINI U SREDINI U SREDINI U SREDINI U SREDINI

2018 maj 27

znatan procenat redukovanih oblika olova, gvozđa i alumi-nij uma, koji su štetni za naj-veći broj vrsta gajenih biljaka. Ovaj problem se brzo može rij ešiti na ilovasto-pjeskovitom supstratu i karbonatnom suspstratu nakon spuštanja nivoa podzemnih voda. Uspostavljanjem posebnog plodoreda sa čestim dubokim oranjem, naročito u ljetnjem periodu, i uzgojem okopavina bez navodnjavanja, stvoriće se uslovi za intenzivnu aera-cij u zemljišta i oksidacij u re-dukovanih jedinjanja. Uz pri-mjenu ovog modela mogu se na ovom zemljištu uspješno uzgajati zasadi najosjetljivij ih voćarskih vrsta i vinogradi. Rješenja zaštite od poplava vodama Skadarskog jezera treba uraditi postupno i fa-zno. Prva faza bila bi izrada Studij e izvodljivosti koja bi pokazala koje je to najbolje rješenje za zaštitu od poplava. O tome postoji više alternati-va, ali o njima nij e postignut ni stručni, ni pravni, ni poli-tički, ni ekološki konsenzus. Osnovni cilj Studij e bio bi da

analizira sva rješenja i da na osnovu njih predloži konač-no. Krajnje je vrij eme da od-lučimo i saopštimo, hoćemo

li krenuti u proc