Porodica pojam,istorijat,psihološki

značaj

Prof.dr Vesna Radoman

Opšta definicija porodice

• Grupa individua objedinjena krvnim srodstvom ili na osnovu bračne veze kojoj zajednički žive.Sa psihološke tačke je bitno da ona obezbeđuje sigurnost, osećanje pripadanja i emocionalnu bliskost.U zdravoj porodici vlada briga za druge članove i altruizam

Porodica kao društveni fenomen

• Socijalne nauke posmatraju porodicu kao osnovnu jedinicu društva i određuju je kao istorijski promenljivu društvenu grupu koja ima svoje specifičnosti u kontekstu kulturalnih različitosti.

• Podrazumeva da je porodica društvena grupa koja ima zajedničku biološku, ekonomsku i socijalnu osnovu , važnu ulogu u društvu i njegovom funkcionisanju i održavanju.

Socijalno okruženje porodice

Značajno utiče na razvoj i funkcionisanje porodice:

• Pripadnost socijalnom sloju ili klasi

• Političko okruženje (demokratsko, prosvećeno društvo ili ne, ratno okruženje, nasilje i sl.)

• Škola,prijatelji, religija,

Klasifikacija

• 1.Nuklearna porodica uključuje roditelje i potomstvo

• 2. Proširena porodica uključuje babe dede itd. Ona može uključiti potencijalno sve potomke pradede sa njihovim bračnim partnerima.

• 1.Porodica prokreacije jeste ona porodica u kojoj je određeni pojedinac roditelj

• 2.Porodica orjentacije je ona porodica u kojoj je određeni pojedinac potomak

Savremena porodica

• Od 60-ih god. 20-og veka značajne su promene i transformacije porodice:

-vreme koje se posvećuje deci je smanjeno

-zaposlenost žene , nove uloge i identitet

-veća stopa razvoda braka

-veći broj nevenčanih brakova

-niža stopa radjanja (kontracepcija) itd.

Varijeteti porodičnog života

• Dvočlana porodica (samohrani roditelj i dete (deca)

• Porodica kombinovana sa decom iz različitih brakova (polubraća, polusestre, maćeha, očuh)

• Porodica sa jednim ili oba nebiološka roditelja (sa usvojenim detetom) i sl.

• Porodica sa homoseksualnim roditeljskim parom

Životna istorija porodice(Porodični životni ciklus)

Porodični razvoj odvija se u fazama u okviru kojih postoje oscilacije. Moguće faze su:

1.Rana faza: formiranje identiteta i granica

2.Srednja faza: usmeravanje (organizujuće teme) i stabilizacija

3.Kasna faza: razjašnjavanje i nasledstvo za budućnost

Prošireni porodični životni ciklus

(Karter i MekGoldrik)1.Odvajanje od porodice porekla

2.Formiranje bračnog para

3.Porodica sa malim detetom

4.Porodica sa adolescentom

5.Porodica srednjeg doba (odvajanje dece)

6.Porodica poznog doba

Važni trenutci su venčanje,rođenje deteta,pubertet, smrti, razvod- rituali smanjuju anksioznost

Cirkumpleks model porodice

(Olson i saradnici)Sadrži tri osnovne dimenzije:

- Kohezivnost ili zajedništvo (emocionalna povezanost)

- Fleksibilnost i adaptibilnost (niska-rigidnost do veoma visoke-haotičnost)

- Komunikativnost (veštine govorenja, slušanja, uvažavanja i poštovanja drugih na spram isticanja sebe)

Domaći socijalno-psihološki RRRG model

(Berger J.)

Brak i porodica čine formalnu socijalnu grupu koju određuju najmanje 4 bitna okvira: 1. Red (sistem pravila)

2. Rad (aktivnost, ponašanje..)

3. Razmena (komunikacija)

4. Glad (zadovoljenje potreba, želja)

Psihološki potporni sistem ili bazični oslonci

ličnos. (Berger)• TELO

• PRIPADANJE

• MIŠLJENJE,GOVOR

• SOCIJALNA MATRICA

• SISTEM UVERENJA I VREDNOSTI (VERA,SVRHA ,NADA)

Istorijat

• Frojdova psihoanaliza stavlja u žižu psihičkog i psihoseksualnog razvoja ličnosti- porodicu i izučava dinamiku porodičnih odnosa.

• Adler naglašava paradigmatičan status porodice u razvoju svih međuljudskih i društvenih odnosa

• Bihejvioristi i teoretičari učenja istražuju oblikovanje ponašanja deteta u porodici putem različitih mehanizama učenja

• Sociolozi 30-ih god. 20-og v. započinju proučavanje porodice i njenih odnosa sa društvom,

• 50-ih im se pridružuju psihijatri, posebno socijalna psihijatrija (bračno savetovanje)iz koje izrasta PORODIČNA TERAPIJA

Psihoanaliza naglašava

• Unutrašnju dinamiku porodičnih odnosa koja najviše zavisi od emocionalnog funkcionisanja roditelja kao što je “generisanje ljubavi, podsticanje mržnje, unapređivanje nade, širenje očajanja, kontejniranje depresivnog bola,emitovanje persekutorne anksioznosti,kreiranje laži i konfuzije” (Haris i Melcer 1986.)

Doprinos empirijske psihologije i uključivanje rehabilitacionih nauka

• 60-ih godina 20-og v. U ovu oblast se uključuju psiholozi sa svojim empirijskim istraživanjima (i instrumentarijem )o uticaju porodice na razvoj ličnosti kao i stvaranjem konceptualnog teorijskog okvira za izučavanje problematike porodice.

• Poslednjih decenija javlja se interesovanje defektologa za istraživanje porodice sa članom (detetom) koje ima neki oblik ometenosti i oblicima porodičnog doprinosa habilitaciji i rehabilitaciji i edukaciji (inkluzivno obrazovanje).

Psihološki značaj porodice

• Psihološki značaj porodice prva ističe psihoanaliza i njeni raznorodni teorijski varijeteti (Adler, Štekel, Jung itd.) :

• Struktura ličnosti , emocionalni obrasci i ponašanja u najvećoj meri su plod odnosa između roditelja i deteta. Jungovi arhetipovi roditeljskih figura dominiraju individualnim nesvesnim i utiču na procese individuacije.

Empirijska psihološka istraživanja ukazala su na

sledeće trendove:• Važnost nenarušene , celovite porodice

za harmoničan razvoj ličnosti• Toplii srdačni emocionalni odnosi, ljubav

majke(oca) prema detetu fundamentalno važni za stabilnu ličnost deteta

• Važnost toplih i harmoničnih bračnih odnosa među partnerima za adekvatan psihički rast i razvoj deteta

• Važnost odnosa sa braćom i sestrama (evnt. babama i dedama)

• Privremeni ili trajni gubitak člana porodice-poremećaj celokupne strukture i dinamike porodičnih odnosa

• Porodica ključno deluje na samopouzdanje deteta

Nikola Rot:

“Deca iz porodica u kojima postoji međusobno poverenje, ljubav i drugarski odnosi i između roditelja samih i između roditelja i dece, verovatnije je da će biti odrasli ljudi sa pozitivnim osobinama ( sa osećanjem nezavisnosti, sigurnosti u sebe, uravnoteženi, sa dobrim socijalnim kontaktima) nego što će postati deca iz porodica u kojima su česti sukobi i razmirice i u kojima nema dovoljno ljubavi i brige za dete”

Psihološki značajni istraživački sadržaji su:

• Istraživanje načina na koje porodična grupa funkcioniše i šta u njoj podržava a šta inhibira razvojni potencijal za rast zrele i uravnotežene ličnosti deteta.

• Istraživanje istih faktora je potrebno i u porodici sa detetom koje ima ometenost (npr. komunikativnu) ,a koja ima svoje specifičnosti

Socijalno psihološki značaj

• Porodica je izvor i agens socijalizacije.

• Ovo je posebno važna činjenica kada se radi o detetu sa komunikativnim poremećajem kao što je dete sa gluvoćom gde komunikativna barijera značajno otežava socijalizaciju i potrebna je ozbiljna podrška i pomoć stručnjaka

Sistemski pristup porodici

• Sistemski pristup: porodica kao nadindividualni entitet sui generis koja ima svoja pravila, sopstvene strategije koje mogu biti pogrešne i pogubne za pojedinog člana i dovesti do emocionalnih poremećaja i mentalne bolesti deteta ali i narušiti homeostazu porodičnog sistema (Palo-Alto grupa)

Odolevanje porodice izazovima

• Porodica može uspešno da se nosi sa teškoćama i krizama i da razvija konstruktivne strategije za njihovo prevazilaženje i rešavanje nastalih problema.

• Npr.dete sa komunikativnim poremećajem (npr.sa oštećenim sluhom i govorom) kao izazov porodici sa kojim ona može da nauči da se uspešno nosi i izlazi na kraj .

Reakcije porodice na spoljne pritiske

• Način izlaženja na kraj sa takvim pritiscima određen je načinom kako porodica iznutra funkcioniše. Porodica može kao celina da reaguje nepodnoše- njem bola i nesreće ili pak da se okrene uživanjima ili nadi u boljitak i blagostanje bez obzira na spoljašnje okolnosti

Virdžinija Satir – porodični terapeut:

“Porodični život je kao ledeni breg. Većina ljudi je svesna samo oko jedne desetine onoga što se stvarno odvija u porodici, dakle desetina koju oni mogu čuti i videti- i oni često misle da je to sve što postoji”

Gel Vindelfild(psihoterapeut i konsultant za razvoj i rast

ličnosti):Većina ljudi ima ” slepe mrlje”

kada se radi o slabostima u njihovoj sopstvenoj porodici za koju se nekad i kaže da su u njoj porodične veze slepe. Mi često ne možemo videti klip u oku naše sopstvene porodice.