Pojmovnik Šuvaković

5/13/2018 Pojmovnik uvakovi

1/20

guageu nego na kontekste razgovora. Bibliografijucine djela anali ticke filozofije, f ilozofije jezika,filozofije matematike i logike.LITERATURA: Artlal3, Artla14, Harr9, Harr22Bihevioralna umjetnost. Vidi:Performans, PonasanjeBinarna struktura. Binama struktura je zatvoreniporedak kojicine dva rnedusobno razlicita iIisuprotnaelementa. Karakteristicne sutri idejebiname strukture:(1)konceptualna, (2)vizualna, (3) simbolicka.Konceptualna binama struktura je svojstvena teorijiumjetnosti. Teorijska objasnjenja i interpretacijezasnivaju se na parovima suprotnosti : pikturalno iplastieko, vizualno id isku rz ivno , znacenj sko iformalno, apstraktno i figurativno, metaforicno imetonimij sko.Vizualna apstraktna binama struktura svojstvena jegeometrijskoj apstrakciji, minimalnoj umjetnosti, landartu, body arm i konceptualnoj umjetnosti. Karak-teristican primjer vizualne biname strukture je parpozitiv-negativU ge omet rij skom s li ka rst vu c es t je sl uca j d a sekompozicija slike strukturira suprotstavljanjem dvasuprotna oblika iiiboje. Julije Knifer zasniva slike nakontrastu cmog i bijelog, vertikalnog ihorizontalnog.U slicnom podrueju vizualne biname strukturalnemodele cmog ibijelog te horizontalnog i vertikalnogs tvara i Aurel ij a Nemur . Vlado Kri st l j e oko 1959.godine realizirao seriju gestualno-geometrijskih slikaodredenih shemom negativa ipozitiva. U skulpturi sezamisao pozit iva i negativa, odnosno suprotstav-Ijenosti iIi superponiranja elemenata binamog parar ea li zir a od no som ka lu pa i od lj eva , ko nka vne ikonveksne forme. Karakteristicni suprimjeri skulptureKomplementarne forme (1956.-1957.), Konkavnekomplementarne forme (\959.) iDvoclani skup(1972.) Olge Jevric,Land artumjetnik Michael Heizer realizirao je makroprojekt Dvostruki negativ (1969.-1970.) u pustinjiNevade. Dvostruki negativ j e koncipi ran tako daposjetilac,stojeciu jednom od dva duboka, nasuprotnai simetricna usjekau pustinji, gledau drugiusjekprekodubokog jarka izmedu njih kako bi dobio potpunupredodibu 0t lu i prostoru u kojem senalazi .Dav id Nez je r ea li zi rao kompleksan teo ri jski r adposvecen analizi binamih bazicnih struktura. MiskoSuvakovic (Grupa 143) zasnovao je sustav vizualnihformalnih sintaktickih jezika naformuli binamog para"F i n e- F" ( 19 75 .), k oj u j e za tim vi zua li zir aos tru kt ur al nim odn os ima cmog i bi jel og , p un e iprekinute linije, pozit iva i negativa fotografi je ,t je lesnim radovima s udisanjem i izdisanjem zraka,

mirovanjem i kretanjem tijela. Konceptualna urn-jemica Maja Savic izradila je seriju crteza Binarnvrelacije II s ku p u c rn o b i je lo (1976.) da bi pokazalamoguce binarne transformacije u kvadratnom sistemu.Simbolicka binarna struktura nastaje suprotstav-Ijanjem iii razlikovanjem: (1) apstraktnih geomet-rijskih eJemenata; (2) rnimetickih figura iiifiguralnihprikaza; (3) predocivanjem dogadaja. Suprotnosti irazlike zasnovane na binarnim strukturama definirajusekao izrazi duhovnih stanja, spoznaje poretka svijeta,prirode i kozmickih zakonitosti . Tipicne binarnesimbolicke strukture su:(I) znakovi Yina (--) iYanga( -), sp ira le, k ri zev i, ( 2) m imeti cke sl ike k oj eprikazuju dijete i starca, muskarca i zenu, nee i dan,svjetlo i tamu.L l TERATURA : B e ar d l , B e li 9 , B r ej 4 , D e n 5 8, D e nl O 2, N e zl , N e z2 ,Novet l ,Nove t2 , Novet3, Sus5, SUS?,Tendl , tend2, se-s, Suv16,Suv65, Suv7l, Zab4

Biopolitika. Bipolitikaje po Michelu Foucaultu, bilanuzni aspekt konstituiranja i razvoja kapital izma.

l Zasnivala sena kontroliranom uvodenju tijelau aparat\ proizvodnje i prilagodavanjem "fenomena pucansrva!ekonomskim procesima". Biopolitici subilepotrebnemetode povecavanja snage, sposobnosti .izivota uopcem smislu, a da p ri tome n ij e o tezano podci -

I, njavanje naroda. Biopolitika se stoga javlja u XVIII.i stoljecukao tehnika izvodenja moci prisutna na svimt razinama drustva. Ona koristi razlici te drustveneIinsti tucije kao sto su porodica, skole, sveucil is ta ,I vojska, policija, bolnice, ali i insti tucionalne arti-\ kulacije higijene, radnog islobodnog vremena,javnogIi privatnog zivota, mikro- imakro-drustvenosti, hije-rarhijskog uredenja drustva, itd. Prema Foucaultu:''Uskladivanje gomilanja Ijudi s gomilanjem kapitalai~Llq.Ilacijarastaljudskih skupinaprema ekspanzijiproizvodnih snaga i diferencijalnoj raspodjeli profitadjelomiCii.o"su ii'iriogueeni provodenjem bio-moci,lnjezinim mnogovrsnim oblicima ipostupcima. Zapos-ijedanje zivog tijela, njegovo vrednovanje i distr i-\butivno upravljanje njegovim snagama bili suu tomIrenutku nuzni".Preuzimanj ebrige zazivot, vise negoteror i nasilje z~irona, je onosto 1i106ida.Je pristuptijelu. Ako se pritisci koJidOVode-'"domeaus06nogprozImanja zivotnog kretanja i povijesnih procesamogu nazvati bio-povijescu, tada bi izrazom bio-pol it ik a t reba lo oznac it i one s to z ivot i n jegovemehanizme uvodi u podrucje eksplicitnih racuna, amoc-znanje uzima kao cinitelja preobrazbe Ijudskihzivota.Biopolitikaje skup tehnika kojima se drustvena moerealizira kroz artikulaciju organizacije drustvenog,javnog iprivatnog zivota, Pri tome razvojem kapita-

114

)izmabiopolitika prerasta preuzimanje odgovomosti~nja pojedinacnog tijela i s uocava se sodlu-civanj~~o5-no same Ijudske vrste . Lzato Foucault naglasava:. "Ziv~~ objekt moci." Po Hardtu iNegriju, najvisa funkcija te moci je potpuno oku-piranje zivota, a njen prvenstveni zadatakje uprav-Ijanjezivotom. Tako se bio-moc odnosi na stanje ukojem je proizvodnja i obnavljanje samog i cjelo-kupnog zivota najvaZnije u tojmoci,Suvremenom biopolitickom teorijom sebave MichaelHardt,Toni Negri, Giorgio Agarnben, Thomas Lemke,Maurizio Lazzarato. Biopoliticka teorija sepoziva nalnova citanja kritike kapitalizma Karla Marxa, shizo-analize Gillesa Deleuzea i Felixa Guattarija i kon-s ti tu ir a se k roz imanentnu k ri ti ku a rb it ramost i ipluralnosti poststrukturalistickih teorija, postpo-vijesnosti i antiesencijalizma postmodernih teorija,odnosno, funkcionalnog neoliberalnog usmjeravanjakulturalnih studija od kriticke teorije prema teorijamaprojektiranja novog svjetskog poretka. Negrijeva i .Hardtova teorija biopolitike je u knjizi Imperij (2000.)razvijena kao kritika postblokovskog globalizma.Primjena biopoliticke teorije na rasp@y_llpovijesti i~arnOst iumjet rios ti oci tu je se u obratU - ; ; < 1 prou-cavanja umjetnosti u podrucju estetskih i autonomnoumjetniekih funkcija prema i~.!!l,l~Lv.al1jtl_ful1kcijaumjetnosti u konstruiranju i konstituira~u ingivi-OuiiiIiOgi kolektivnog-d'i1:lf'tV;;;;~g"tijela -i miljea.Umjetnostsestoga uton;--kont~ksU;-;{e--tl.Imaci'boautonomno podrucje lijepog illautonomno podrucjeslobodnog nego kaojos jedna tehnika realizacije rnocii ~.!


2/20

m og uc no sc u r eg ula cije i d ere gu la cije . D ru gimr ij ec im a, r el at iv no st u zr ok a i p o sl je di ce m og u6 aj e uk a ta st ro fi i Ii u s is te m im a s of tv e rs k og p ro gr am ir an ja iprikazivanja moguceg svijeta (hiperrealnosti),Katastrofa i s o ft v er s u o ne SIO o c rt a va g r an i ce fatalnog.Ali , i k a ta st ro fa i s o ft v er s u p r e dv id iv i u t re n ut k u k a das v ij et pr iv id a i s vi je t realnosti v is e n is u d v a s v ij et a.LlTERATURA: Ande I .Baud8, Baud10,Baudl2 , Baud13,Baud14,Baudl S

F ee db ac k. F ee db ac k iii povratna veza j e t e rm in iza ut om at sk og u pr av lj an ja k oj i k az uj e/ po ka zu je k ak ojedan sistem regulacije utjece n a u zr ok p oja ve( in fo rm a ci je ) k o ja s e u n je ga u v od i. D r ug im r ij e c im a ,p oj am f ee db ac ka o zn ac av a u tj ec aj i zl az no g s ig na lan a u la zn i s ig na \. Z ami sa o f ee d ba c ka i ma c et ir i n iv o a:(I) n iv o a lg or it ma : n ac in a n a k oj i s e m at em at ic ki i iid ij ag ra ms ki o pi su je u tje ca j p os lj ed ic e n a u zr ok , ( 2)nivo hardvera: nacin realizacije matematiekog iiidijagramskog d je lo va nja p os lje dic e n a u zr ok p o-sredstvom mehanickog, elektronskog i I i b i o - el ek-t ro nsk og sis te ma , ( 3) n iv o o nt olo gije : p ok az uje s ek ak o p rir od ni o dn os u zr ok a i p oslje dic e k oji im ajednosmj e r ni t i je k po vremenskoj osi proslo-sadasnj e-b u du c e b iv a s im u li ra n i p r ik a za n u o br at u r ed o sl ij ed a ,t j, p os lj ed ic a m ij en j a s am u z ro k , i ( 4 ) n iv o m e ta fi zi ke :a ko p os lj ed ic a m ij en ja s vo j u zr ok , d a Iit a da s ubj e k ti ma u tj ec aj a n a a si me tr ic no g t ra ns ce nd en tn og D ru -gog?Z am is ao f ee db ac ka s e u m od er no j k ul tu ri f or mu lir a up ro iz vo dn im s is te mi ma i u vo di s e u s is te me o br ad einformacije, Z am is ao f ee db ac ka s e u p os tm od er no jt eh no ku lt ur i ra zv ija d o in te ra kt iv nih s ist em a ( odk om pju torsk ih m reza d o k iborg sistem a i tim e d op ro d uk c ij e r e a ln os ti u k o j o j v i se n e p o st oj i 0b jekt i vna(m od e rn is ti ck a ) d is ta nc a s ub je k ta i o b je k ta . S u bj ek t io bj ek t s u oznacitelji k o ji p ri ma ju f u nk c ij u s u bj ek t aiiio b je k t a, o v is n o 0d a no m s is te m u i ga ra ( na k o ji n a ci ns e p o ve zu ju u zr ok i p o sl je di ca iI i n a k oj i n ac in u zr okp re uz im a f un kc ij e p os lj ed ic e, a p os lj ed ic a f un kc ij eu zr ok a) . Z at o s e v rl o r az li ci te d is cip li ne , k ao s to s ui nf or ma t ik a , b io m ed ic in sk e z na no st i, p ro iz v od n ja ,e ko nom ij a r a zmj e ne i p o t ro s nj e m a t er i ja l ni h p r oi z vo dai ii e ko no mij a z el je , p ok az uj u k ao s is te mi s m og uc -n os cu p ov ra tn og d je lo va nj a. A li , s is te m u k oj em n eposto ji logik a od nosa u zro ka i poslje dice ne gok om binatorik a od nosa u zrok a i posljedice.: gubir no gu cn os t id en tific ir an ja e tik e i u k an to vs ko m i ud e sa d eo v sk o m s m is lu . R e gu la c ij a n ij e e t ic k i o d re d en a( za ko n i p ok or av an je z ak on u) n eg o o zn ac it el js kin ad de te rm in ira na (s va ki se o zn ac it elj m oz e ist o-vremeno ponaiati p o r a zl ic i ti r n z a kon ima i p r e uz im a t is va ko o zn ac en o) , K u lt ur u a rb it ra mi h, s lu ca jn ih i ii

neocekivanih p ov r at ni h u t je c aj a n a u z ro k m e ta fo ri ck imozemo n a z va t i ku l tu r om cyberpunka: nema bitnar az li ke i zm ed u d ob ra i z l a, z iv ot a i s mr ti , r ef er en ce iprikaza, bica i nebica, r ca ln og i i ma gi na rn o g,im agi n amo g i s im bo li c ko g ,L lTERATURA: Andel , B audl 4, B en s l , B en tl , B in 7, B ur nh6Baudl4, Ec4. Gdll, Kosnl, M olel

F em in is ti ek a u mj et no st . F em in is tic ka u mj et no st j en az iv z a u mj et ni ck i, p re te zn o a kt iv is ti ck i, r ad z en aumj~a_~_0..~.~yoje.:o:~i~l~i.qsty..at_(:!1j_a., .gQi~~9.Yj~6.ujusuvjerenjima feministickih p ok re ta iii s p ojm ompoSef ii i ogzens lCogs tVaiahi~ tva-u- i im . re tnos t i i kul tur i.T im t e rm i nom o zn ac u ju s e u I l1 j e~ i ~~~< lj e la k .Q j !! J >ebave s2Eli~!!lQ.:p_Q!iti_ckirI1_pol()~J.~f!1~.~f1ellAf1:1~.!YUk u lt u ri , s ta t us om z e ne um je tn ic e , s ek su a ln os cu z en e ,ps i ho loguom zer i e~-~ i1ska_ l ! iiU i t iiQs" 't"(e~gr;~ ; ;i e ; lsart) koristi se kao na~iy._Z1!c.)'!!Il j~t!l j~~Ji ,!~~~J


3/20

i~lucuju, mijenjaju se, sire, razmnozavaju), a toznacit1Jelo~kojeje u oduzimanju (iIiponistavanju) velikogmetadiskursa tijela i u upisivanju pojedinacnc ras-kolnicke price ovdje isada. Zenski performans sezas-n~vana otimanju dogadaja odpovijesti i n j ez i ni h g l at -klh ?add~t~rminacija identiteta, glasa iuloge. IIi,sasvim trivijalno, zenski performans koji je izvomo(metafizicki) izvan scene povijesti kao da tu scenu~iologizir~,pre1_Varaju6iuniverzalizam zapadne povi-jesne poh~lke I kulture u pojedinacno, izdvojeno i~eusp~redlvo preze~tiranje iskustva uzivanja iii patnje,Zenski performans je performans u domeni direktne i~oslo.vnebiopolitike bezposebnog projekta "zenskogidentiteta", a feministicki performans je u domeniposrednicke i nedoslovne (sirnbolicke, metaforickealegori~ske)biopolitike kojase odpoetickog fantazm;formuhra u odredenu jednokratnu ideologiju (fan-tazam preveden u efekte uvjerenja 0posebnorn statusuunu~.ar ~dentiteta spola Isexl i roda /gender/) , U iPOVIJ:St!moderne umjetnosti i teatra razlikuju se tri ifaze zenskog perforrnansa: (I) predfeministicki]?erformans koji nastaje iiikao privatni zenski ritualizvan prostora muskeg pogleda iiise odvija nanacinmus~og.pog~eda (velike utopije avangardi) - aktiv-nosti, djela 1 filmovi: Varvare Stepanove HannahH6ch, Claude Cahun, Maye Deren, (2) fe~inisticki \per fo rmansi koj i nas ta ju kao javni r it ua l k ri ti kekapitalis~ie~e (ali irealsocijalisticke) ekonomijepogl~~a I nJe~o~ih simbolickih naddeterminacija um~~I~1noveIJev~~e- r~likuje se smjer koji vodi: (a)\kritici I.SU~~:rzlJl dru~tvcne (muske, kapitalisticke,realsocijalisticke) podjele rada iu loga u d rustvu -pe rf orman~i ~ al i~ Expor t i Ha nnah Wil ke, ( b)sadoma~ohls~ICkoJ retorici iskazivanja uzasa nad~p~~ll1mdentitetorn (Helene Cixous: ''Njihov spol ihJOsI~adazas~asuje. Kolonizirali su imtijelo u kojemse rnsu usudi le uziva ti ." ) - Gina Pane iMarinaAbramovie, (c) produkciji fikeionalnih simboliekih~hem~ u transcendentnom (traganje za arhetipskim~zvo~lma umje~n~sti, drustva, kulture, zenskogIdentlteta; na pnmJer, teza Lucy Lippard 0 odnosumo~e~e ineolitske umjetnosti kao decentriranjamuskl naddeterminirane povijesti modernosti) -performansi Carolee Schneemann, Mary Beth Edel-son, ~na Mend~eta, (3) p~stfeministieki performansi 1nastaJu U

vosvoJe~.om polJu asimetrija i transgresija I

Dru~og~.st? zn,aci da se ostvarujekao istraiivanje, Ireal1ZaCl~ail dJelovanje poststrukturalisticke teorije .kao.poetIkeprezentacije (prikazivanja) raskola zenske !subJe~tivnosti i racionalnosti u odnosu na diskursima!prekrivenu biologiju tijela kao fenomena, teksta i I i, ' :samog dog~da~a(spektakla u pogledu zene) - djela iperformansl Cmdy Sherman, Laurie Anderson, Nan

Goldin, Carrie Mae, kao i Katalin Ladik S .I k ',' ' anJeve OVIC,Vlaste Dehmar, Tanje Ostojic,Medu karakterist icnim modelima performansa k ..k~n~i~~raju,p?sta~lj~ju i izvode zene, kao post~~~m i ni st ic ke r ea li za ci je i st ic u s e: ( 1) p e rf or ma ns i k . .. . . I oJ1mase tematrzira status zene (od metafizickog identiteta~ru~og preko uloge zene u suvremenom drustvu dizrazavanja feministickih uvjerenja iiisirih teorijSk'~rekonfiguracija dominantne poetike fiIozofi1r ik ' IJepo ~tl ,e, psi~oanalize) , (2) performansi kojima s~tretJra!.u~oel,. funkeije, efekti i ishodista fenome-nolog ij e I s emio logi je l judskog (zenskog musk .dice ) tii I d ' og 1UCCJeglJe a,O nosno, tretiranje tijela kaosredisnjestrukturaln~g p~retka egzistencije i djelovanja, (3~pe~o~ansl k.oJlma s.~provociraju politicka pitanjaz.nacenJ~~srnisla, vrijednosti i funkeija fantazma(ldeoI~gue) u drustvu, povijesti, specificnim geo-grafskirn kulturama, multikulturalnom drustvu .marginalnim zajednicama (zajednice mladih, homo~seksual~e zajednice, hendikepirani, bolesni, etnicke iras~e zajednice u velikim gradovima), (4)perfonnansikOJlm.~se i .zra.zava proboj i otklon od visokogezotencnog I elitnog galerijskog performansa kasne~o~erne (karakteristicnog za muski identitet um-Jet~lka) prerna privatnom performansu i,u drugom~mJe~~prema populamoj masovnoj kulturi spektaklaimedijskog prikazivanja, (5) perforrnansi karakte-~IStlCnog~e~a~ijskogkaraktera, najcesce nastali spo-Je~ f7~.IllI~.tlckog aktivizma iucenja u tradicijian~lpslh1JatrlJe,odnosno, pod utjecajima lacanovskepsihoanalize iii teoretizacija shizoanalize Guattarij aiDeleuzea, (6) performansi koje odreduje poetikatransvestizma (od estetike rnaskiranja do transsek-sua,ln?sti), \7) performansi koji pripadaju Iezbijskornaktlvl.zmu, I(8) tehnoperformansi u kojima seradi sDrugim od Drugog, ako je zena za muska rca a si -metricni Drugi, tada je stroj (kibemetski sistemko.mpju.t~r~kamreza, planetarni satelitski prijenos)aSlmetrlcllIDrugi i za muskarea i za zenu. Karakte-risti~~o .djelo koje pokriva razlieite potencijalnostifemlmstIckog umjetniekog radai perfonnansa je djeloCar~e Mae Ogled~lce, Ogledalce (1987.-1988.),~uocene su fotografiJa mlade djevojke erneboje kozel sp red ogl~dala i t ek st a: "Cma zena, koja g leda uogled~lo pIta: Ogledalce, ogledalce, tkoje najljepsina.SVIJ~tu?Ogledalo odgovara: Snjeguljica, ti cmakucko, Ine zaboravi to!!!LITERATURA: Aoder son4, B lockl , But l , Casel , Chenl . DanS,E~WI,Fergl . Foste I ,Goldl , Gold2, GoldS , Gra s I , I sa l, Jonl , Jon2,Llppl4, Mckl,Pa rkl, Ph! , Ph2, Ph3, Reinl , WornI

~~nomen .Fenomenje one stose pojav[juje zaosjctila1stose zatlm predoeava u svijesti. Fenomenje nesto

202

5tOse pokazuje i osjetilima predocuie svijesti, stojeo tk rivcno u svi je tu i p redoceno u svi je st i. U f ilo-zofskom smislu fenomenje one stopokazuje iotkrivasebe na seb i samom. U svakodnevnom govoru i usvijetu umjetnosti fenomenom.se naziva ono sto seopaia osjetilima, sto irnavizualni iikovni izgled, stosepojavljuje kao objekt u svijetu, sto se pereipira ,razumijeva i 0 cemu se govori.LlTERAWRA: CaM, Damnja2,Damnja6, Damnja7. Heidl, Heid2,Reid3,Reid6, Russi, Lyo4

Fenomenologija. Fenomenologijaje filozofski smjerkoji istraiuje znaeenja ismisao pojavnosti svijeta.Fenomenje ono stose pojavljuje u svijesti, nesto stosepokazuje i osjetil ima predocuje svijest i, s to jeotkriveno. U filozofskom smislu fenomenje one stopokazuje i o tk riva sebe na seb i samom. U svako -dnevnom govoru i u zargonima svijeta umjetnostifenomenom senazivaone stose opaza osjetilima, stoima vizualni i l ikovni izgled, sto se pojavljuje kaoobjektu svijetu, stose pereipira, razumij eva i0 cemuse govor i. Pojam fenomenolog ij e uveden jeunjemackoj filozofiji XVIII. stoljeca tekstovima 1.H.Lamberta,u modemom smislu definirao gaje EdmundHusser! naprijelazu XIX. u XX. stoljeee, ZaHusserlaje fenomenologija prije svega lstrazivanje znacenja ismisla,tj. znanost 0bitnom (eidetska fenomenologij a),jer se bavila cistim eseneijama (biti), a ne realnirnegzistencijama, tj. stvarima i Cinjenieama, Fenome-nologiju kao znanost 0 bit i Husserl ubrzo nadilazi irazvija ucenje 0 sagledavanju biti iii 0 svijesti kojaopaza b it s a s ta ja li st a t ranscenden ta [ne feno-menologije. Husserlova fenomenologija pokazujenaCinespoznaje svijeta, a ne sarnu spoznaju. Svijcstje uvijek usmjerena na nesto izato je intencionalna.Zadatak fenomenologije je ispitivanje sadriaja svijestikako bi se otkri la njena bit (eidos). Do spoznavanjabiti dolazi se redukcijom, tijekom koje se iskljucujesve one sto u strukturi svijest i nije bitno za objekt.Redukeijom se objekt svijest i oslobada prirodnih(prakticnih) stavova, povijesnih idrustvenihkarakterizacija i teorijskih predznanja. Ovaj procesjeinruitivan,a intuicijaje refleksija intelekta kojanastajenatemelju evidencija svijesti. Zatoje fenomenologijaznanost 0 cistim fenomenima, ~. 0 fenomenima kojisu spoznajucem subjektu neposredno opaiajno datikaoistiniti, ito naapsolutan naein. Njihova vrijednostnije ogranicena sarno na ljudsku spoznaju, jer bi to,po Husserlu, vee bio izvor relativizma. Taj spozna-vajuei subjekt je transeendentalno ja. Zato Husserlsvoju filozofiju naziva transcendentalni ideaIizam,Nastavljaci Husscrlove fenomenologije suEugen Finki Ludwig Landgrebe. Kritiku Husserlove transcen-

dentalne fenomenologije razvili su Hedwig Conrad-Martins iRoman Ingarden, kao ipripadnici g5ttingen-skog kruga fenomenologa Nicolai Hartmann iMoritzGeige r. Oni su se zalagal i z a e idet sku ontoloskufenornenologiju. Fenomenologiju akta dopunili sufenomenologijom predmeta. Hermeneuticku feno-menologiju razvio je Martin Heidegger. U Francuskojsu razvoju fenomenologijc pridonijeli Paul Riklar,Michel Dufrene, Jean Paul Sartre, Maurice Merleau-Ponty i Emmanuel Levinas. U bivsoj Jugoslavijifenomenoloskim se studijama bavila Zagorka Micic,kojaje studirala kod Husserla iFinka. Fenomenoloskuestetiku razvijali su i Ivan Focht, Tine Hribar, DusanPirjavec, Milan Damnjanovic, Danko Grlic i VanjaSutlic,Penornenoloskom estetikom naziva se primjenafenomenoloske filozofije na proucavanje, rstrazivanjeiraspravu estetskih problema iurnjetnosti. Prveprimjene fenomenologije u estetici izveo je W.Conradoko 1908. god ine, koj i j e svo j r ad posve tio p rou-Cavanjuestetickog predmeta. Proucavao je predmet uglazbi, knjizevnosti i likovnim umjetnostima, da biizveo opci pojam estetickog objekta. Opei estetickiobjek t n ij e b ilo koj i objek t nego idealni objek t.Umjetnicko. djelo i esteticki objekt nisu identicni.Prema Conradovom ucenju, postoji odredena tockagledista koja omogueuje adekvatno promatranje, naprimjer likovncg umjetnickog djela. U estetickomdjelu postoji povla.stenipolozaj, za razliku od obicnogsvakodnevnog predmeta, koji omogucuje bezbrojopazaja,a nijedan odnjih nijenaglasen iiidominantan.U estetiekom promatranju objekta zastaje sena samomopaZanju, zarazliku odpraktienih situacija, u kojimaseopazanje pretvara u razumijevanje iuporabu. Prvusustavno zasnOvanu ideju fenomenol05ke estetikeuspos tavio je i r azvio pol jski e st et ie ar RomanIngarden, polaze6i od anaIize knjizevnog djela , aseiljem daobuhvati idruge umjetnosti. Ingardenov ciljje utemeljenje jedne real-ontologije, koja je suprot-stavljena Husserlovom transcendentalnom ucenju.Ingarden ispituje naein postojanja umjetniekih djela.Umjetnicka djela su, po njemu, cisto intencionalnepredmetnosti. Ako se umjetnicka djela zasnivaju urealnosti , t j. u realnim stvarima ili procesima kojeumjetnik oblikuje, iako sekonkretiziraju u estetskomdozivljaju promatraea kao estetski vrijedan objekt,onda onane postoje nikao realna psihieka biea nikaoidealna b iea po seb i nego je n jihovo pos to janjekvazirealno. Te pretpostavke omogueuju prijelaz odslike realnog predmeta kojiumjetnik obJikuje doslikeumjetnickog djela kao intencionalne tvorevine, kojasezasniva u realnosti slike stvari, a li seod nje bitnorazlikuje. "Slika predmet" je realna stvar, naeinjena

20 3


4/20

g re en be rg ov sk om m od em iz mu 6 0 -i h g od in a i4 ) d ase k ra j t eo rije u mje tn os ti d og od io uoblicenjemp os tm o dem e e re i n as ta ja nj em t eo ri je p ri ka z iv a nj a.P re ma B u rg in ov om m is lj en ju , u p os tm od em oj e ri n emoze se govoriti 0 specificnim imedusobno ne-o v is ni m t eo ri ja m a um je tn os ti , m o de , s ek su a ln os ti ir na so v ne k u lt u re n eg o 0t eo ri ja m ak o je o bj as nj av a ju i"intcrprctiraju prikazivanje, stvaranje iprevodenjevizualnih zn acen ja u s uv rem eno j ku l tu r i. Takva teori ja,zaceta 7 0- ih g od in a, z as ni va se n a f em in i zm u ,m a r ks i zm u , p s iho ana l iz i ie mi ot ic i, O na u ka zu je n an e os tv a ri vo st m o de rn is ti ck e v iz u al ne um je t no st i k a oob l ik a s imbo l iz a ci j e ( o zn a ci v an j a, stvaranja znacenj a)neovisnog 0 d r ug im s im b ol ic k im s is te m im a ( je z ik a ,ideologije, seksualnosti, f an ta zi je ). B ur gi no v r adp r oi s te ka o j e i z p s iho ana l it i cke p o st s tr uk tu r a li s ti c ket eo rije k oja je k rit lc ko s re dst vo r az um ije va nja v i-z ua ln og p rik az iv an ja o d klasicnog s li ka rs tv a d or ek lam a. N je go v a o pc a k r it ic k a t eo ri ja p ri ka z iv a nj a,k o ju k a ra k te ri zi ra p om a k o d t eo ri je um j e t n os ti p rem at e or ij i k u lt u re , r az m at ra o bl ik e i s r e ds tv a s im b ol ic k ogv iz u al no g o bl ik o va nj a d r us tv e no st i i s u b je k ti vn os ti up os tm o dem oj k u lt u ri .L l TERATURA : B u rg in 7 , B u r g in 1 0 , D a n? , D a nl 2, H e rr o IKraj umjetnosti, K ra j u mj et no st i j e z am is ao k ra jau mj et no st i i p ov ij es na s it ua ci ja d ov rs en ja p ov ij es tiz ap ad ne u mj et no st i, i ni ci ra na u H eg el ov oj e st et ic i.P r em a n je go v om u v je re nj u um j e t n os t j e i zg u bi la s v oj ur a ni ju n uz no s t iz iv ot no st , b ud uc i d a v is e n e z iv i us e b i s v o js t v enom mediju, tj. o sj et il no st i n eg o m n og ov is e u p re d oc av a nj u i m i s lj en ju 0um je tn o st i, U a v an -g a rdam a i n eo avan g a rdam a XX. s t o lj e ca z ami s ao krajaum je t no st i j e o zn a ci va la : ( 1) p re ob ra z bu um je t no st iu d uh ov nu k on te mp la tiv nu a kt iv no st unutrasnjegu v id a i Ii u n ov e o bl ik e e st et iz ac ij e s tv ar no st i s va ko -d ne vn ic e ( te oz of sk i i a nt ro po zo fs ki u tje ca ji ), ( 2) d o-v rs en je b ur zo as ko g d ru st va i n je go ve d ru st ve ne p o-d je le ra da , g dje u mje tn ost u r ev olu cio na mo m r az -d ob lj u p os ta je s re ds tv o k la sn e b or be ( pr op ag an dn aum je tn os t, i nt e gr ac ij a um je tn os ti i p ro iz v od n je ), a uk om un is ti ck om o bl ik s va ko dn ev ni h z iv om ih a kt iv -n o st i e o \j e ka o s lo b oden og n uz no s ti r a da (m a rk s is t ic kat eo rij a) i ( 3) k ri ti ka i o ps tr uk ci ja b ur zo as ke m od er -n i st i cke a u t on om ij e um j e t no s ti a n ar h is t ic k ir n s i re n iemp od ru ej a u mj et ni ck og r ad a i u v od en je m u mj et no st i uz iv o tn e a k ti vn os ti , s pe k ta k l, d r us tv e ni s ok ( fu t ur iz am,e k sp r es i on i zam , da da ).Z a p o st mo de mu b it an j e s t ay d a j e e po ha m od em iz rn a( ka o k ul tu re i u mj et no st i) z av rs en a v is ok im m od er -n iz m om . A r th u r D a nt o r az v io j e u t je c aj nu t eo ri ju k ra jaum je tn os ti z a sn ov a nu n a t ez am a : ( 1 ) t r ad ic ij a z a pa d neu mje tn ost i je m im et ic ka u rn je tn os t, a t o z na ci d a se

razvijala evolucijom p ost up ak a i sredstava prika-zivanja svijeta, ( 2) k r aj em XIX. i pocetkom Xx.stoljeca sva s u s re dst va p rik az iv an ja u slikarstvu,f o to g ra f ij i i f i l mu u p o tp un os t i rijesena, (3) gubljenjemi nt er es a z a r az vo j p ri ka zi va ck ih m ed ij a u mj et no st s eokrenula problematici izrazavanja (ekspresije),r az vi ja ju C i s e u i nd iv id ua li zi ra ne p ri st up e k oj i s u s em og li r az um je ti i p ri hv at it i s ar no i nt er pr et ac ij omum je tn ik a i k r i ti ke , t j. s v ak o um je t ni ck o d je lo i li o pu sb io j e z at v or en i s vi je t z a s eb e, ( 4 ) o d r ed e na um j et n ic k ad j el a s u p o st a la v l a st i te i n te r pr e ta c ij e , d e fi n ir a ju c i s e b ek ao u mj et ni ck o d je lo i ii p ru za ju ci n ov e d ef in ic ij ep oj ma u mj et no st i, ( 5) u rn je tn os t j e sve m an je b il az ain te re sir an a z a p oja vn ost p re dm et a, a sv e v is e z ateori j s k u r a sp r av u i i nt er pr et ac ij u p ri ro d e um j e t n os ti ,d a b i 7 0- ih k on ce pt ua ln or n umjetnoscu postalateo r ij ska auto refl eks ij a 0 p ri ro d i um je tn os ti . P re rn aD a nt ou k r aj um je tn o st ij e k r aj j ed n og o bl ik a s hv a ca nj au r n je t no s ti , ~ . z a p adn eumj e tn o st i ko ja j e p r eo b ra z b omu t eo ri ju u mj et no st i d os la d o s vo je g d is ci pl in ar no gzaokruzivanja ia v rs et k a, N a p ri rn je d bu d a um je tn os tp o st o ji i p o s li je n az na ce no g k ra ja , Dan to j e o dg ovo ri odaje tu rijec 0prijelaznomrazdoblju iraZenju pocetkan ov o g p ov ij es no g c ik lu s a.P o st mo d em a um je t no st S O -i h i 9 0 - ih g od in a o z na cu jese zamislirna n eo s t il a i Ii t r a n s stila, sto znaci umjetnostiizvan projekta iazvoja, Neo stilovi s e uka z uj u kaoeklekticko preispitivanje iiskusavanje vlastiteum je tn ic k e i c i v il iz ac ij sk e p ov ij es ti , a t ra n s s ti lo v i k a ot ra ga nj e z a n ov ir n p oc e tk o m io b li c im a d j el o van ja .U a v an g ar d ni rn , n eo av a ng ar d ni rn i p o s ta v an ga rd n imp ok r et im a u um je tn os ti XX. stoljeca d je lo va li s uum je tn ic i k o ji s u vlastiti r ad p re p oz na v al i k a o s im p to mkraja umjetnosti, M arcel D uch am p se poslijer ea li za ci je s vo ji h r ea d y- ma d ea p rv ih d e se tl je ca o v ogs to lj ec a p re st a o b av it i um je t no sc u , K a zi mi r M a lj ev icjc n ak on P rv og s vje tsk og r at a z av rs io sv oj s up re -m at is ti ck i s li ka rs ki p er io d, n ak on k oj eg j e r az vi ja of il oz of ij u s up re ma ti zr na i u to pij sk u t eo ri ju s up re -r na ti st ic ko g s vi je ta . A d R ei nh ar dt j e 6 0- ih g od in a up ov o du s vo j i h c m ih m o no k ro rn ni h s li ka p is ao d a s li kap os lj ed nj e s li ke k oj e s e m og u s li ka ti . C la no vi g ru peOHO s u 1 97 L n ap us ti li u mj et ni ck i r ad v ra ca ju ci s eprirodi iu ra l n o m z iv ot u u z em lj or ad ni ck oj k om un i.J os ep h K o su th j e p is ao 0 s m rt i s li ka rs tv a k a o o bl ik aum je tn ic k og i zr az av a nj a, K o nc e pt u al na um je tn os tj ek ao t eo rijs ka m et aje zic ka a kt iv no st o tis la " iz a"u mje tn ic ko g d je la , u d isk urz iv ni s vije t g ov or a,t e o rc t iz a c ij a im i s l je n ja 0um j et n os t i. T r an s avan ga r dai n e o ek sp re si on iz am s u n as ta li k a o o bn ov a s li ka rs tv an ak on k on ce pt ua lis ti ck og d ok id an ja u mj et ni ck ogdjela, U b eo gr ad sk oj te orijs ko j z aje dn ic i ZzlPp o st av lj en a je t ez a d a je k r aj um je tn os ti p ri vi dn i k ra j,

322

o dn osn o d a u mje tn os t k as no g m od em iz rn a i p os t-m od er ne s ~e ee m oe k or is te nj a p ar ad ig mi i p ov ij es tiu mj et no st i, p ro iz vo de ci t ak o p oc et ak , r az vo j i k ra ju mj et no st i. P ri to m p oc et ak , r az vo j i k ra j u mj et no st i ni su e po h al ne p ro m je ne c je lo k up ne um je t no st i n eg op oj ed in a cn e s tr at e gi je d je lo v an ja um je tn ik a , k r it ic a rai t e or e ti c ar a um j et n os t i.LITERATI JRA: Bu rg in7 ,Dan4 , Dan?,Dan 12 ,Dan13 ,Heg2 ,Mann l ,Mor5 , Po l li n 1 ,Rci nh1 , Re i nh2 , Rose 3, Suv63

Kristalografija. K r is ta lo gr af ij a j e znanost 0 kris-t al im a . K r is ta lo gr af ij a j e z na c aj na u r an oj m in im a ln ojum j et n os t i. Um j et n ic i s u istrazivali: (1) kiparske oblikek oj i n is u n i g eo rn et ri js ki n i o rg an sk i i ( 2) v iz ua ln es tr uk t ur e z as no v an e n a s er ij al no m sirenju ipovezi-v a nj u m o du la rn ih elernenata, kao sto je slucaj sp on av lj an je m o sn ov no g k ri st al no g o bl ik a u p ro ce sukristalizacije. Lucy Lippard je uocila vizualnea n a lo g ij e i zmedu minirnalistickih sku Ip tura iristalnem ik r os tr u kt u re m in er al a, U o ca v aj uc i p ri su t no st r ed ainereda, ona utvrduje d a m in im al na u mj et no stsintetizira zamisao r ed a i z g eo m et ri js ke um je tn o st i izakon slucajnosti i z d ad e inadrealizma. Iako sea n a lo g ij e k r is t al o gr a fi je i r n i n ir n al n eum j et n os t i r n og uo tk rit i u d je lim a T on yja S mit ha , D on ald a J ud da iiiMela B oc hn er a, d ir ek ta n p ri st up k ri st al og ra fi jio st va ri o j e R ob er t S mi th so n k ro z: (I) tekstove 0 kri-s ta li ma , r u dam a i g eo lo gi ji , ( 2) s k uJ pt u ru z a sn ov a nuna odnosima reda-nereda i poretka-kaosa, k oji s uspecificni z a sv ij et k r is ta la , ( 3) e a rt h w o rk s instalacije,i zl az u ci m in er al e u g al er ij sk im p ro st or im a i4 ) l an da rt in st ala cije u p rir od no m p rostoru, koje suuk l ju c iva l e p r ir o dn e p r oc e se k r is t al iz a c ij e ; n a p r im j er ,s p ir a ln i n a si p Spiral Jetty ( 19 70 .) b io je u potpunostip re kr iv en s la ni m k ri st al im a, n ak on s to j e i zg ra de n uV el ik om s la no m j ez er u u U ta hu ,L1 TERATURA : B a tt e I , Ho b l, Ho lt l , L i pp 9

Kriticar je umjetnik. Kriticar j e um je tn ik s in ta gm aje k oja isk az uje s ta y 0 s ta tu su k ritic ar a i k rit ik e um od em oj u mj et no st i. K ri ti ca r j e s ud io ni k u s vi je tuum je tn os ti , a n e o b j ek t iv n i p ro m at ra c i zv a n t og s vi je ta .T er min je p rv i u po trije bio C ha rle s B au de la ire . Un ast aja nju u mje tn ic ke s ce ne k ao a ktiv ni su bje kt is ud je lo va Ji s u k ri ti ca ri P ie rr e R es ta ny , G er ma noC e la nt , A c hi ll e B o ni to O li va , L u cy L ip pa rd .D o na ld K u sp it s in ta gr no rn k r it ic ar j e um je tn ik i sk a zu j estay d a k ritik a ne treba biti pratilac u mjetnik a is u di on ik u p ro m oc ij i ip os re do va nj u n je go vo g r ad an eg o s av je st i s vije st u mje tn ost i. K rit ic ka s vije stp oc in je f un kc io ni ra ti o db ac iv an je m n ar ci st ic kes am os vi je st i k oj a p re ds ta vl ja s vo je vr sn u l os u v je ru is am o do v ol jn os t m o de rn is ti ck o g um je t ni ka . K r it ic a r

p ok az uj)e d a u mje tn ost n ije s tv ar an je e x nihilo, tj.neodredenog, neiskusanog, iz n ep ro zi mo st i u rn je t -n ik ov og s ub je kt a, n eg o s tv ar an je n as ta lo k ri tic ki mp ro m is lj an je m p o vi je st i um je tn os ti , i de o io gi je , i nt e-I ek tu al ni h i m or al ni h d im en zi ja u mj et no st i. K u sp itt eo ri ju k ri ti ke g ra di n a d ij al ek tic ko rn o br at u, u ka -z uj uc i: ( 1) d a s e k ri ti ca r m or a o dv oj it i o d u m je tn ik a id a s n j im n e s m ij e d ij el it i n ar ci st ic k u s am o uv je re no st ,j er g a o d u m je tn ik a r az dv aj a m et aj ez ic ka p oz ic ij a i n-t er pr et at or a i s ub je kt a k oj i r az ur ni je p ri ro du u mj et -n o st i , a l i (2) d a j e k ri ti ca r i u m je tn ik , z at o s to d je lu jeu sv ijetu u mjetnosti i o tk riv a i razjasnjava njenus p ec i fi c no s t, o p co s t, z n a ce n ja i ovijesni horizont,L I TERAT IJRA : B a ul , B a rl , C e la l, C e la 2 , C c lu 4 , D e n? 9 , Kusp4,Olivl, Rest2,LippIO .

Krlticka teorija. Kritiekom t eo ri jo m s e n az iv aj urazlicite materijalisticke, postmaterijalisticke iiineornaterijalisticke tcori je kriticke interpretacijesuvremenog drustva ik u lt u re o d h la d no ra t ov sk eb lo k ov s ke p od je le p re k o p os tp ov ij es no g postmo-dem izm a do p o st b lo ko vsko g g l o ba l iz r na , T e rm i nomk ri ti ck a t eo ri ja s e n az iv aj u s ke pt ic ke i i nt er ve nt net eo ri je z as no v an e n a a na li zi , i nt er pr et ac ij i i r as pr av id r us sv e ni h i k u lt u ra ln ih s is te m a z as tu p an ja , p ri ka zi -v a nj a, m o ci , v la d an ja , i zj as nj av a nj a, i de nt if ik a ci je ,u re de nj a d ru st va i k ul tu re , i zv od en ja i de nt it et a, i td .Postkritickim t eo ri ja m a s e n a z iv a ju t eo ri je k o je kritiku,o d no sn o s k ep ti ck u a na li zu , i nt e rp re ta c ij u i r as pr av uz am je n ju ju , d e ce nt ri ra ju i ii d e ko ns tr ui ra ju : p ra k sam a

. i t eo ri ja m a z av o de n ja ( Je a n B a ud r il la rd ), p lu r al iz m ai st in a i r as k ol a ( Je a n- Fr an co is L yo ta rd ) , t ek st u al ni hde kon s tr ukci ja r n et a fi z ik e ( J ac q ues D e r ri d a) , u z i va n jau t ek st u, p is an ju ili p og le du ( Ro la nd B ar th es ),tehnoloske ap oka li p se ( p au l Virilio, Jean Baudr i l la rd) .U najsirern smislu kriticke t eo rij e t ij ek om d ru gepolovine XX. stoljeca su: (1) humanisticki i m ar -k si st ic k i o ri je nt ir an e k r it ic k e t e or ij e f ra nk f ur ts ko gk ru ga ( Ho rk he im er , A d or no , B en ja mi n, . Ma rc us e) in ji ho vi h s lj ed be ni ka n ak on 3 0- ih g od in a, ( 2) r az vo jk ri ti ck e t eo ri je f ra nk fu rt sk og k ru ga t ij ek om d ru gepolovine XX . s to lj ec a, p os eb no l in ij a f il oz of sk ih is oc io lo sk ih s tu di ja p ov ez an ih s u ce nj im a k om u ni -k ac ijs ke a kc ije Ji.ir ge na H ab erm asa o d 7 0- ih , ( 3)a ng a zi ra ni h uma n is ti ck i i k r it ic k i r ad ( Je an P a ul S a rt re ,T he od or A do rn o) t ije ko rn 4 0- ih , 5 0- ih i 6 0-ih , ( 4)t eo ri ja n ov e l je v ic e k a o r az v oj f il oz of ij e m a rk si zm a uv is ok o m m o de rn iz m u i k a s no m k a pi ta li zm u ( He rb e rtM a rc u se ) t ij ek o m 6 0 -i h, ( 5) s tr uk t ur al is ti ck a k r it ik ah um an iz ma ( Cl au de L ev i- St ra us s, L ou is A lt hu ss er ,J ac qu e s L a ca n, R o la nd B a rt h es , k a o i D u s an P ir ja v ec ,D a rk o K o li ba s) t ij ek o m k a sn ih 5 0 -i h i0 - ih , ( 6 ) k r it i kah uma n iz m a i zv e de n a i z p os tn ie tz sc h eo v sk e , p os tb a-

323


5/20

t ai ll eo v sk e i p o st he id e gg cr ov sk e k ri ti ke s ub je k ta (Mi -c he l F ou c au lt , G il le s D e le u ze i F e li x G u at ta ri ) t ij ek om6 0 -i h i 7 0 -i h g od in a, ( 7) s tr u kt u ra li st ic k i m ar k si zam(Louis Althusser i n j egovi ucenici) t ij ek om 6 0 -i h, ( 8)p o st s tr uk tu r al is t ic ke m a te r ij al is t ic ke t e or ij e , n a ro c it oa lt h us se ro v sk e i , k a sn ij e, p ro -m ao is ti ck e t eo ri je ( kr ugoko Te lQue la : P h il ip pe S ol le rs , J ul ia K r is te v a, M a r-c eli n P le yn et , R ola nd B ar th es ) k as ni h 6 0- ih i r an ih70 - ih , ( 9 ) kriticka p o et i ka , t e or ij a i p r a k sa s it u ac i on is t a,o dno s no , k r it i ka drustva s pe kt ak la ( Gu y D eb or d) tije-k or n 6 0- ih , ( IO ) p os tl ac an ov sk a k ri ti ck a f il oz of ij a it eo ri ja k ap it al iz ma ( G il le s D el eu z e i F e li x G u at ta ri )o d k as ni h 6 0 -i h, (II) poststrukturalisticke t e or ij e de -k on st ru k ci je , p ri vr em e no l ij ev o k ri lo D e rr id ae ov sk edekonstruktivisticke f il oz o fi je ( Ja c que s Derrida) od60 - ih , ( 12 ) p r ev l ada van j a k r it i cke t e or i je i ko n s ti tu c ij ap os tk ri tic ki h t eo ri ja k as no g m od em iz ma i p os tm o-d em izm a ( Ro la nd Barthes, Jean-Francois Lyotard,J ea n B a ud ri ll ar d, P au l V ir il io ), ( I3 ) n eo ma rk si st ic k ea ng lo sa ks on sk e t eo ri je k a sn ok ap it al is ti ck og d ru st va( Fr ed ri c J am es on , M ar tin J ay , T e rr y E ag le to n) o d 7 0-i h godina , (14) teori je drustva, k ul tu re i u m je tn os ti uk as no m i p o st -s oc ij al iz mu (M ik h ai l N. Ep st e in , Bo ri sG ro ys , P e te r G y or gy , G a o M in gl u, G e ra rd o M o sq u er a,k ao i R a st ko M oc ni k, S la vo j Z iz ek , M ar in a G rz in ic ,A le s E rj av ec , B or is B ud en ) o d 8 0- ih g od in a, ( IS ) b ri -t an sk a r na te ri ja li st ic ka i p os ts tr uk tu r al is ti ck a t eo ri jak u lt ur e r az v ij an a k ro z t eo ri ju k n ji ze v no st i, f il ma , m e-d ij a m as ov ne k u lt ur e, popularne ku lt u re , f emi ni zma ,r as ni h i de nt it et a ( Ra ym on d W il lia ms , A nt on y E as t-h op e, C ol in M a cC a be , L a ur a M u l v e y , J u d it h W i ll ia m -s on , S tu a rt H a ll , R ic h ar d J oh n so n, J oh n F is ke ) od 70 -i h, (16) amer icka mater ij a li s t icka iostmateri jal istickat eo ri ja k u lt u re ( Edw ar d S ai d, R ic h ar d O hma nn , R o be rtS ch ole s, D on na H ar aw ay ) o d 7 0- ih , (I 7 ) u o k vi ri mateorij e kulture kriticka t eo ri j a r od ni h i de nt it et a ( Ju li aK riste va , H ele ne C ixo us, Ju dith B ut le r) o d 7 0- ihg o di na , ( 18 ) u o kv ir ima t e or ij e ku lt u re p o st kol on i ja ln ak ri ti ka ( Ed wa rd S ai d, G ay at ri C ha kr av or ty S piv ak ,H om i B ha bh a) t ije ko m 8 0-ih i 9 0- ih , (1 9) k rit ic kapostrnarksisticka s oc io lo gi ja k ult ur e k ao t eo ri japotrosackog drustva (Pierre Bourdieu) o d 7 0- ihgodina, (20) kriticka e st et ik a k a o f il oz of ij a k u lt ur e( He in z P ae tz ol d, A nt ho ny J . C as ca rd i, J os d e M ul , k aoi A l es E rj av ec , L ev K re ft , N ad ez da C ac in ov ic ), ( 21 )n e o- la c an o vs ka r n at e ri ja l is t ic ka ik ri ti ck a t eo ri jak ul tu re i d ru st va ( Em es to L ac la u, C ha nt al M ou ff e,A la in B ad io u, k ao i S la vo j Z iz ek , A le nk a Z up an ci c,M la de n D ola r) t ije ko m 8 0- ih i9 0- ih g od in a, ( 18 )b io po li ti ka i k ri ti ka g lo ba li zm a r az v ij en a u t ra di ci jim is lj en j aM i c he la F ou c au lt a, G il le sa D e le u ze a i F e l ix aG ua tt arija (T on i N eg ri, M ic ha el H ar dt , G io rgioA ga mb en , B ri an M as su mi ) o d 9 0~ ih g od in a.

. , .~~J ed a n o d t eo ri js ki h p ro bl em a d e fi ni ra nj a s uv reme nek r it i eke t e or ij e j e s t at u s p o st s tr uk tu r al izm a kao k r it ic keiiipostkri ticke iii a nt ik ri ti ck e t eo ri je . M o ze s e r e c i d ap o st s tr ukt u ra l iz am n i je k r it i cka t e or ij a r e vol uci on ame ,interventne iliem an ci pa to rs ke p ra k se j er s e n e z al az ez a k ri ti ck u i nt er ve ne ij u i p r eo br az bu d r us tv a iulture.M e du ti m, i z u s po re db e t eo ri js ke i f i lo zo fs ke l it er at ur eo p os ts tr uk tu ra li zm u m og u s e i z ve st i t ri k on ce pt a: ( a)materijalisticki p o st s tr uk tu r al izm i ( a lt hu ss e ro v st vo,l a ca n ovs tvo i p o s tl a ca n ovs tvo , t e lq uel o vs ka r a di kal n af a za ) im a t e ri ja li st i cke t e or ij e ku lt u re s u k r it i ckc t e or ij edrustva i,n a ro c it o , ku l tu r e, ( b ) t e ks t ua ln i iekstoloskio ri je nt ir an i p os ts tr uk tu ra li zm i ( De rr id ain a d ek on -strukcija, Jejlska skola) su postkritieke teorije in-t er ve nt ne u p ol ju t ek st a k ult ur e (kniizevnosti, um-j et no st i, f il oz of ij e) , ( c) po st st ru k tu ra li zam k a o t eo ri jai f i lo zo fi ja e kl ek t ic no g p os tm od e rn iz ma k as ni h 7 0 -i hi r a ni h 8 0 -i h g od in a i ma s ta tu s pos tkri t icke, ant ikr it ickei antiteorijske neokonzervativne teorije, Takodera ng lo sa k so ns ke m at er ij al is ti ck e t eo ri je k u lt u re s u s et i je ko rn 80 - ih i9 0- ih g od in a p re ob ra zi le o d k ri tic ket eo ri je k ul tu re k as no g k ap it al iz ma u k on st it ut iv nut eo ri ju u re d en ja p os tb lo ko v sk og s vi je ta z as no va no gna zarnislima politickc ko re k tn o st i , m u lt i - iii trans-kulturalnosti .L I TERATURA: A d o S, A g 1 , A g 2, A g 3 , A g 4 , B a r k l , B a r i l 5 , B a u d 12,Bekl , Bue6, BueS, Car ro l, Cowl. Cul le r2 , Delel . Dele5 , Dele6 ,Dele10,De le l8 , Der rIO, Dolar l, Erj I ,Er j12 ,Fou6, Faul l, Foul5 ,Hub l , Har tH , Har d2, Ho lmc4, Krefz, Marks l ,Ma s s u I .Mis2. Morli 1,Pir2. Pley6, Slot2,Slot4, Slot5, Suv106,VejI, WelIml, Zup2, Zup4,Zup5, Z iz l, Z in , Z iZ 5, zm, zn is , Z i zl 7 , Z i Z ZO . Z i Z Z9 , Z i no ,Zim

( 2 ) o dn os t e or i je i ovijesne praksedrustva i ulture.Predstavnici frankfurtske skole[?apustaju klasicnem ar k si st ic k e o br as ce t uma ce nj a d ru st v a k r oz o dn os ebaze i n ad gr ad nj eJ o d no sn o p ov ij es ne t ra ns in di vi -dualnosti , postavljajuci problem modernog pojedincau s re dis te p aZ nj e. P os re ds tv om F re ud ov e t eo rij sk ep s iho ana li z e k r it ic ka t e or ij a je r a zv i la t e or ij u s ubj e kt a .~domarlss_i~~e spoj psihoanaliticke teorijes ub je k ta i e p e e s oc io lo sk e k ri ti ke p ov ij es ti , d ru st ve ni hodnosa ia zmj e ne v r ij e dn o st i. Za r az li ku o d d om i-n an tn ih m ar ks is ti ck ih o ri je nt ac ij a ( h is to ri js ki m at e-r ij al iz am, I c nj in i zam , s t al ji n iz am, m ao iz am ), k r it i ckat eo ri ja n e o db ac uj e d ru st ve ni , k ul tu mi iumjetnickik on ce pr mo oe mo st i. O na r az vij a s oc io lo sk n t eo ri jur r io dem: !z f fi a u' ra s po n u o d te o ri je ' modernizma, ma-s ov ne Ip op ul am e k ult ur e, p re ko t eo ri j e n ov ih m ed ijado visoke modernisticke um je t no s ti , n e oa van g ar de,n ov e lj ev ic e, n ov og s en zib il it et a i k ul tu re m la di h.R a zl ik u ju s e s lj ed e ci t eo ri js ki p ri st up i um je tn os ti : ( I)a na li za i k r it ic k a r as pr av a a k tu a ln e um je tn ic k e p ra k sei k u lt ur e m od em iz ma ( Be nja mi n) , ( 2) esteticka teorijam od er ne u mj et no st i ( Ad or no ), ( 3) k ri ti ck a a na li zadrustvenih mehanizama uspostavljanja znacenja ivrijednosti u modernistickoj ku lt u ri (Hor kheim er ,A d or no , M a rc us e, H a be rm as ), ( 4) e st et iz ac ij a d ru st v ak a o o b li k r ev o lu ci on am e b or be u k a sn om k a pi ta li zm u( Fr om m, M ar cu se ) i (5) o br an a p ro je kt a m od em os ti ikri tikapostmodernizma kao oblika politickog id ru st v en og n eo ko nz er va ti vi zm a ( Ha be rm as ).B en jam in o v e s ej is t ic k i o p us je g o to voj e di ni r e le van t nim~~li .~~}efu5.stip. 'fi jeDn:fg6g-~:q~tSKograta koji unapreduje misao modemizma i koji se~Tra k ao k ritieki projekt m odem og d oba. U tek -stovima Mala povijest Jotografife ( 19 31 .) i Umje tnickodje lo u razdobl ju t ehnicke reprodukc ij e (1936.)u ka zu je n a specificne modernisticke nov e m edije in jih ov u d ru st ve nu d im enz iju , a u t ek stu Autor kaoproizvodac ( 19 3 4. ) r ed ef in ir a um je tn ik a k ao s tv ar ao cau um je t ni ka p r oi zvo dac a .Adomova Esteticka teorija ( 1970 . ) j e f iI o zo f sko -s o -c io lo sk a a na li za m od em iz ma i m od em e u mje tn os tio d k ra ja XIX. do sredine XX. stoljeca, On paznjuposvecuje: (I) m od em is ti ck o m n ap u st an ju c je lo v it es li ke s vi je ta k oj a j e d an a u t ra d ic io na ln oj um je tn os ti ,( 2) r no de rn is ti ck oj f ra gm en ta mo st i, ( 3) e st et sk omn eg at iv iz m u, ( 4 ) u l o zi t eh n ol og ij e, k ic a i i de ol og ij e um od em oj u mj et no st i. P os lj ed ic a n ec je lo vi to st i i e s-t et sk og n eg at iv iz ma m od em iz ma je g ub lj cn je s am o-r az uml ji vo st i um je tn os ti . U n er az uml ji vo st i m od emeu rn je tn os ti p ro na la zi s e n ov i s mi sa o f ilo zo fs ko ges te ti ckog angaZrnana.F rom mo v i M ar cu se ov ra d su sre din or n 6 0- ih b itn ou tj ec al i n a u ob li ce nj e d uh ov ne k li me 6 8. F ~j e

Krjticka teorija frankfurtskog kruga. Kriticka teo-r ij a j t e or ij sko d j el o van je g r up e m a rk s is t ic k ih f i lo z of a ,s o ci o lo g a, s o ci ja ln i h psihologa, e k on om is ta , k nj i-z ev nih i p ra vn ih t eo re tic ar a o ku pl je ni h o ko f ra nk -furtskog I n st i tu ta za d rus tv e na i s tr aZ iv an j~Ins ti tu tj eo sn ov a n 1 9 24 ., a o d 1 9 31 . g od in en je go v j ev od it el jf il oz of Ma x H or kh ci me r, z ac et ni k k ri ti ck e t eo rij e, UI ns ti tu tu s u s u ra div al i: H er be rt M ar cu se , T he od or W .A dorno, Erich Fromm , W alter B enjamin, F ranzN au ma n i d r ugi. P o d ola sk u H itle ra na v la st v ec in ap ri pa dn ik a t zv . frankfurtske skoleodlazi u S AD .P oslije rata u Frank furtu se obnavlja rad sk ole, an aj zn ac aj ni ji p re d st av ni k d r ug e g en er ac ij e j e f il oz ofJ i irgen Habermas ,l K ri t ic ka t e or ij a j e m a rk s is t ic ka s o ci ja ln o -f i lo z of s kaa na li za i k ri ti ka m od emo g g ra da ns ko g d ru st v i. JK r i-t ic ka t eo ri ja s e r a zv ij a i z r a zum ij ev a nj a p ov ij es ne k ri zez ap ad no g d ru st va , k oja je p os lje dic a n je go ve e ks-p an zi vn e k a pi ta li st ic k e t d is ne io t ro s ac ke p r ir o de . ]T er mi n k ri ti ka o zn ac u je : (I) t eo ri js ku m et od u i st ra -z iv an ja i r as pr av e l eg it im no st i d ru st ve ni h z na no st i i

324

u tj ec ao n a t ra ga nj e za alternativnirn i i ndivi dualn imo b li cim a d r u st ven o sn , t j. n a o b no vu s ubj e kt i vn o st i po d~t j ecaj em ps ihoanali ze i ezo terl fu) i. hduggv.n i htra 'dic i jaJstoka iZ :~ pa da . F ro mmo vo h uma ni st ic k o ucenjez na ca jn o j e z a h ip i p ok re t, k om un ar st vo , e ko lo sk et re nd ov e i eklekticke s p oj e ve marksisticke revolucio-narnosti, misticizrna i terapijske emancipacije otu-d e no g s ub je k ta . Marcuseje i de o l og n ov e ljevice,odnosno ~\,?I.~~;o~. r r~~~: rn. r~Cit~"pri Je '~ '~~gas tu de nt sk e p op ul ac ije . Z a p oja m n ov e l je vic e, k ak oje koristen sredinom 60-ih, karakteristicna je : ( I)r ad ik a ln a s up ro ts ta vl je no st k a pi ta li st ic k or n d r us tv u i liobnovi predkapitalistiekih oblika drustvene organi-z ac ije u zemljarna realnog socijalizma, (2) j edin s tvot eo ri je d ru st v en e p ro mj en e i p ra ks e r ev o lu c io na rn epromjene pojedinca idrustva, ( 3) o ds ut no st o rg an i-z ac io ni h o bl ik a d je lo va nj a ( pa rt ij a) itraganje zaa l te r na t ivn im i z van in s ti t uc io n al nim o b li c im a p o li t ic -kog akt i vizma, (4) u v id a nj e d a s u r e v ol uc io nam a k la samladi, a ne radnicka klasa, k ak o s u t vr di li klasicim ar k si zr na , ( 5 ) p a c if iz ar n i a n ti ra tn i a k ti vi zam u d ob av ije tn am sk og ra ta , (6 ) uvazavanje psiholoskog is oc ij al no g k a o k o mp on en ti r ev o lu ci on am e p ro mj en e,(7) d ok id an je u to pi je n je zi no m realizacijom kroze s te t iz a ci ju d r u st v a ir us tv e ni h o d no sa . I de j e i p r ak san o ve I je v ic e dozivjele s u v r hu na c u p ob un am a m la di h1968.H ab er ma so ve a na liz e m od er niz ma i k ritik a p ost -modernizrna pocetkorn 80-ih godina dokazi suvitalnosti kriticke t eo rije . H ab erm as je u p os tm o-d er ni st ic k oj a rh it ek tu r i i l ik ov n im um je tn os ti ma p re -p oz na o o bn ov u k on ze rv at iv iz ma i p om ak z ap ad nihdrustava prerna politickoj desnici . Uocavajuci dakapitalizarn u la zi u no vi ra zv ojn i s ta dij, vratio seiz vo ri ma m od em iz ma i u lo zi drustvenog, politickog,k u lt um og i um je tn ic k og p ro je kt a.U tj ec aj k ri tic ke t eo ri je f ra nk fu rt sk e s ko le n a t eo ri ju ip r ak s u n eoavan g ar d i ipostavangardi ocituje se un ekol iko n eov i sn ih im pu l se : (1) u t je c aj k r it ic ke t e or ij en a t eo rij u n ov ih t en de nc ij a, t j. n a i nt eg ra ci ju u mj et -n os ti , d iz aj na , a rh it ek tu re i s uv re me ne t eh no lo gi je up re ob ra zb i z iv o tn e s re d in e, ( 2) k r aj n eo av a ng ar d nemoderni st ieke tehno lo ske u topi je obi lj ezen jeF ro mmo vi m i M a r cu se ov im r ev ol uc io nami m i de jam ak r aj em 6 0 -i h g od in a, ( 2) r az v oj k ri ti ck e t eo ri je k u lt ur ei sv ijeta u mjetnosti u teorijsk im rasprav amak o nc ep tu a ln ih um je tn ik a s re d in om 7 0 -i h g od in a v o di oj e p ri mj en i s oc io lo sk ih s tu d ij a k ri ti ck e t eo ri je u a na li zium je tn ic k og t rz is ta , i de ol og ij e k u lt um ih i ns ti tu c ij a ium je tn ic k e b ir ok ra ci je (Art&Language , JosephK o su th ) , ( 3) p ov ra ta k B e nj am in ov im iAdomovima na liz am a m od er niz ma u p os ta va ng ard no j k rit ic ig r ee n be r go vske r n odem is t ic ke i f o rm al is t ic ke e s te t ik e

325


6/20

je Biciklist N at al ij e G on ca ro ve ( 19 12 .- 19 13 .) . M a-l je v ic ev a k u bo fu t ur is ti ck a d je la s u: Krava i violin a(1913.) , Portret I . V. Kljuna ( 19 13 .) , i Avijaticar( 1914 . ). P o po va je n a s1 i kal a Tali jansku mr tvu pr irodu(1914.), Pijanista (1914.-1915.), Zenu koja putuje(1915.) , Vrcna stolu. Plust icka slika ( 19 1 5. ). R o za -n ov aj e iz ve la s li ke : vatra u gradu (1914.), Aukcija(1914.) , Moderniji lmski teatar (Na ulici) (1915.).Nade zd a Ud al jc ov a j e n as li ka la s er ij u s lik a n a t em ur es to ra na ( 19 15 .) . K u bo fu tu ri st ic ke i zl oz be s u b il e0 .10Pos ljednja futuristicka izloiba ( p et r og r ad , 1915 .)iznacajna post-kubofuturisticka izlozba 5x5=25(M os kv a , 1 9 21 .) .U kazal i st u s u djelovali Mat ju s in , Ma l jev i c, K r u con ih ,V se v ol d E m il ev ic M e je rh o ld , N ik o la j F o re g ge r. I ni -c ij al no , g ot ov o p ro gr am s ko i zv o da ck o d je lo k u bo fu -t ur iz ma j e o pe ra l ib re ti st a K ru co ni ha , s ce no gr af a ikostimografa Maljevica ikompozitora MatjusinaPobjeda nad suncem ( 1 91 3 .) . M a tj us in j e d e fi ni ra oi nt en ei ju o pe re k a o p ob u nu p ro ti v s ta ro g r om a nt iz m ai p r az no sl ov lj a, k a o i p r o ti v s ta re , u o bi ca je ne p re d od -zbe 0 S un eu k ao 0 I je po ti . D je lo j e b il o a gr es iv no usvom a nt ie st et iz mu i anarhicnom zaumu Kruco-nihovog libreta, Muzika se z as niv ala n a teskim in e ja s nim ha rmo n ij ama i d i so n ant n os t i s t oj e po d ri v al otonalne osnove, U glazbu su ukljuceni zvukovis tr oj ev a i h u k t v or ni ce . M a lj ev ic j e o bl ik o va o s tr og a ,r ed u kt iv n a i a n al it ic k a v iz u al na r je se nj a z a k o st im e ,s ce no gr af ij u i d ek or ac ij u. N je go ve s ki ce s u k as ni jep o st a le o s no va z a r a zvo j a k s iom a ts kog s upr em at i zm a .U g la zb i j e d je lo va o M ih ail Matjusin, dok s u I go rS tr av in sk i s b al et or n Posvecenje proljeca (1911.-1 91 3.) i S er ge ] P ro ko fje v sa Skitskom suitom ko-r es po nd ir al i k u bo fu t ur is ti ck o m i nt er es u z a p og an sk ip ri mi ti vi zam . A . A v ram ov j e u S im fon i ji p a r nih s i ren ai r ok o fj ev u Ce!icnom skoku s l ij edi o kubofuturi s t ickuf as ci na ci ju n ov im t eh n ol og ij am a , s v ij et om s tr oj ev a ii n du s tr ij s kim r a dom .U k n ji ze v no st i s u d j e lo v al i p je sn ic i A n dr ej B e li , D a vi dB u rl ju k , V la d im ir M a ja k ov sk i, V e li mi r H lj eb ni ko v ,A le k se j K r uc on ih , I lj a Z d an ev ic , V a si li j K ame ns k i.B ur lju k j e r az vi ja o s im bo li st ic ke a sp ek te j ez ik a.M aj ak ov sk i j e r az vi o u rb an u, m od em u i d in am ic nur e vol uci on amu p o ez i ju za g le danj e , c i ta n je i s l u s an j e.H lj eb ni ko v i K ru co ni h s u r az vi ja li p ra ks u i t eo ri juz au mn e i li t ra ns ra ci on al ne p oe zi je . H lj eb ni ko v j et ra ga o z a u n iv er za ln im je zi ko m k oj i b i s e z as ni va o n ar az ra d i a b ec ed e p oj mo v a i s i st em u o sn ov n ih j ed in ie am is lj en ja . E ks pe ri me nt ir ao j e s u nu tr as nj om d ek li -n ae ij om r ij ec i, p ar on om a zi jo m, p ol ig ram im a , n eo lo -g iz mi ma , s la ve ns ki m k or ij en im a r ij ec i i z au mn imje zik om , Z a H lje bn ik ov a z au m je p ot en cija ln o r a-c i on a ln i j e zi k ko j i j e z a rn e ta k b uduceg s v je t sko g je z ika

k oj i c e b it i p od re de n u ni ve rz al no st i b ro je va . R ij eezaumje Kruconihu z n ac i la v l as t it i je z ik . K r uc on i hj ed je lo v ao u g ru p i Gileja ( 19 1 2. ), u k o jo j j e s u ra d iv a os V e li rn ir om H lj eb ni ko v im , N a ta li jo m G o nc ar ov o m,M i ha il om L ar io no v im . S H lj eb ni ko v im je z ej ed n ic k ]p is ao p je sm e 1 9 12 .- 1 91 4 . izastupao p oe t ik u p ri -m it iv iz m a: j ez ic k i a rh a iz am , f ol kl om o s tv a ra la st v o,a nt iu r ba na a tm o sf er a i a nt ic iv il iz ac ij sk a t em a ti ka .K ru co nih o d 1 91 3. g od in e su ra du je s O lg om R oz a.n ov om i K az im ir om M alje vic er n, R az vija t eo riju ip ra ks u z au ma i t im e s e p ri bl iz av a b es pr ed me tn oms li ka rs tv u , t j. nereferencijalnoj glasovnoj/slovnojp oe z ij i. S lu z i s e t e l mi kam a k o la z a i m o n ta ze u p is an juknjizevnog teksta, Srodno knjizevnicima kubofu-t ur is ti ma d je lo va li s u i k nj iz ev ni t eo re ti ca ri f or ma -listicke skole: Boris Mihajlovic E jh en ba um , V ik -t or B o ri so v ie S k lo v sk i. J u ri j N ik o la je v ic T in ja n ov ,R om an O sip ov ic J ak ob so n. P o B or is u E jh en ba um u(1925. ) naziv f or ma ln a m et od a n e oznacava es tetickut eo riju f orm aliz rn a iii m et od olo giju k oja v od i z a-vrsenom znanstvenom sistemu n ego z a sn i va n je sa-m o st al ne z na no st i 0 knjizevnosti iurnjetnosti nao sn ov i s pe c if ic ni h o so bi na k n ji ze v no g m a te ri ja la , Ut om s rn is lu r us ki f or ma li st i s u p re sl i o d o pc eg p oj maf or me u n je go vo m n ov om z na ce nju n a p oja m p os -t u pk a , i n ad a lj e, n a p oj am f u nk e ij e.U k ub of ut ur iz mu je n as ta o n ov i u mj et nic ki z an r, a t oj e k n ji ga um je tn ik a . P je sn ik K r uc on ih iMajakovskis u r ad il i n a b ro jn im t ip og ra fs ki m r je se nj im a k n ji ga us u ra d nj i s a s li ka ri ma i s li ka ri eam a: M a lj ev ic em, R o -z a no v om , G o nc ar ov o m, K u lb in om , S t ep an ov o m i ILissi tzkim,G o n ca r ova i L a r i on o v s u s ud je l ova li u kub of u tu r is t ic k id i za j ni ra n om f ilm u Drama IiKabaretu 1 3 iz 1 91 4.godine.L l TERATURA : A n d er t , B ow3, B owS, B ow6 , C am p i, E l li o l , E p s l,F l a k l, F I ak2 , F l a k3 ,F l a k4 ,F l a kS ,F l a k6, F l a k7 ,F l a k8 , F l a k9 ,F la k I2,F l a k l3 , F l a k14 , Fos t4, Go l d2, Gr e at l , Ja n1 ,Leva1 ,Ma l e v2 , Ma rk l,Mayl , Mij2, Mi jS ,Mi j 6 , Milnl, Perlof2, Rowl, Russ il , We i ssl

Ku gl a- gl um is te , T e at ar sk a p os ta v an ga rd n a l ud is ti ck agrupa Kugla-g lumis te d je lo va la j e u Z ag re bu k as ni h7 0 -i h i 8 0 - ih g od in a. G r up aj e p ro is te k la i z i m an en tn e.k r it i ke n eoavang a rdn o g e l it i zm a ; Kugla-glumiste nijea v an ga rd n o, p ok u sn o, e k sp e ri rn en ta ln o k a za li st e. O n on ij e p u ka z a vj er a o d ab ra ni h. G ru p aj e a k ti vi st ic k i, l u-d is ti ck i i u r b an o i zv o di la p re o br az b e t ea tr a k a o i ns ti -tu cije , fe no me na i k on ce pta . N a e kle kt ic an n ac in ug ru p i s e u o c av a ju s u ce lj av a nj a l u d iz m a i a l te m at iv n ogu mj et ni ck og r ad a n as pr am d om in an tn e k ul tu re , k ao iko le k t iv i zam , p r ovo kat ivn o st , m u lt i med ij a ln o st , i z vo -d e nj e p ar at ea ta rs ki h d o ga d aj a D je la Kugla-glumiitasu Noc Vukodlaka ( 19 75 .) p re ma s in op si su B ra nk a

336

Ivande, Lfubav i pamcenje ( 1 97 6 .) p re rn a D a li je v ojpoemi Docek proljeca (1977.), Ubojstvo u lokalu(1977.), Mekani brodovi (1977.), Bijela soba (1978.).. LITERATURA:Kug l

K ultu ralni rad nik . K ultu ralni rad nik (culturalworker) j e n az iv z a p os tm o dem e um je tn ik e i k r it ic a rec iji je rad prernjesten iz podrucja autonomnihi ns ti tu e ij a um j e tn os ti u p od r uc j e k u l tu r e i p r ik a zi va n j ai i i i n terp re t iran j a mogucnosti drustva da v l as t it ev r ij ed n os ti i zr az i i p r ik a zu je k r oz um j e t no st . U m je tn ikiii k r it ic a r c ij i s e r ad i de nt if ic ir a n a zi vo m kuituralniradnik polazi od stav a d a u postm od em oj plu ra-listickoj, med ij s ko j im u l t iku l tu r al n oj ku l tu r i um je t ni kiii k rit ic ar n ij e v ez an z a a ut on om ne i ns ti tu ci je u m-j et no st i, k r it ik e i Ii t eo ri je um je tn os ti k o je se smatrajupovijesno zav rs enim . On r a d i un u t a r ku l tu r e i n jen imm o gu c no st ir na p ri ka zi va nj a i i zr az av a nj a, o d no sn o sn je ni m m o gu c no st im a r eg u la ei je i d e re gu la ci j e o d n os au nu ta r s va ko dn ev ni ee ( mi kr o i m ak ro po li ti ke ). U m-j et ni k i k ri ti ca r p ri ka zu ju r ea ln os t d at e k ul tu re , s ud -j el uj u u n je no m k on st it ui ra nj u i k or is te t u r ea ln os tk a o m a te ri ja l i zr az av a nj a, p ri ka zi va nj a, p ro iz v od n je ipotrosnie, Ku lt u ra ln i r ad n ik je um je tn ik i ii k r it ic a r k o jid je lu je u u mj et no st i u d ob a k ul tu re i s v oj u mj et ni ck i. r a d i zv od i k ao p ok az ni s im pt om d og ad aj a i s it ua ci jak ult ure (A dr ia n P ip er, T im R ollin s, k ao i T ad ej P o-g ac ar , M a rk o P e lj ha n, T o mi sl av G o to v ae ).Literratura: Doc7, Manifl ,Mani i2 , Man i f3 , Morg 13,Tuck2Ku It u ra ln i s tu d ij i. I ak o s e r a z li ci ti f il oz of sk i i z n an -s tv en i i nt er es i z a k ul tu ru ipr ou ca va nje k ult ur e uZ ap ad no m d ru st vu p oj av lj uj uj os o d a nt i e ke G rc ke , au m od em om s mi sl u o d X VI I. ( Sa mu el P uf fe nd or f) iX VI II . ( Jo ha nn G ot tf rie d v on H er de r) s to lj ec a, k ul -t ur al ni s tu d ij i ( en g. culture iii cultural studies) usu vr em en om sm is lu su v ez an i z a z ap ad ni k on te ks td ru g e p ol ov in e XX . s to lj ec a, K u lt u ra ln im s tu d ij im as e n a z iv a ju i nt er d is ei pl in am e t eo ri je k o je p ro u ca v aj up os eb ne p ov ij es ne i g eo gr af sk e, o dn os no , e tn ic ke ,r as ne , r od ne , g en er ac ij sk e i li p ro fe si on al ne k ul tu re in ji ho ve k ar ak te ri st ic ne p ro bl em e ( pi ta nj e t ije la , e t-n ic ko g i Ii r a s n og i li s p ol n og i den t it e ta , s va ko dn evn ie e ,o dn os a m ik ro i m ak ro po li ti ke ). T eo ri ju k ult ur e t re bar az li ko v at i o d p ol it ic k ih s tu d ij a. P o li ti ck ir n s tu d ij im as e n a z iv a p ro u ca v an je o bl ik a m a kr o i m e t a p ol it ic k iho dn os a k ao a ut on om ni h s tr uk tu ra ( po lit ik a k ao a ut o-n om na s tr uk tu ra , k ao p od ru eje z elje , k ao p or ed akr no ci , k ao s is te m h eg em on ije i ii s is te m n ad re de nihm et aj e zi ka ) i in te rs tr uk tu ra ln ih o dn os a s tr uk tu ra( po li tik a k ao m ed uo dn os i de ol og ij e, p ro iz vo dn je ,r az mj en e, p ot ro sn je , a ku mu la ci je k ap it al a i m oc i) .Ku l tu r a ln im s t ud i ji m a s e , z a t o , n a zi vaj u i n te r pr e ta t ivn i

m o de lj ko ji ma s e z a h v ac a ju p os t- po li ti ck e s it u ac ij e, at o z na ci t ra ns fo rm a ci je , t ra ns fi gu ra e ij e i t ra ns gr es ij eum je tn os ti , s v ak o dn ev n e i de ol og ij e, p ro iz v od nj e, r az -m j en e , p o tr o sn je ik o mu n ik a ci je u o k vi ri ma k on z is -t en tn ih i n ek on zist en tn ih k on te ks ta iI i p od ko n-t ek st ua ln ih f or ma ci ja . D ru gi m rijecima, .PQ)jt@.(ds tu d ij i s u f or mu li ra n i o k o c en tr ir an ih i d i f er en ei ra ni hi de ol os ki h i i ns ti tu e io na ln ih h ij er ar h ij sk ih m o de la ,s is te ma i f or ma cija m oc i (g lo ba ln o g ov or ec i, m o-d e rn is ti ck i m o de l) , a k u lt ur al ni s tu d ij i s u f or mu li ra n io ko de e en t ri ra n ih , pluralnih, d i fe r en e ir a ni h , t r an s -gresivnih, h or iz on ta ln ih i m ul ti pli ei ra ni h i ns ti tu -c io na ln ih m o de la , s is te m a, j ez ic k ih i ga ra i f or ma ci jam o ci k u lt u re ( gl ob al no g ov or ec i, p os tm o dem is ti ck im od el pok azu je k ak o iz modernistickog znakaideologije izbija oznacitelj o t vo r en p o te n ci ja l nimt ra ns v es ti ts k im i zm je nam a e fe k at a p on u de z na k a) .S is te ms ki r az vo j k ul tu ra ln ih s tu di ja m oz e s c p ra ti tio d 5 0 -i h g od in a k ad a j e osnovana ka t ed r a z a ku lt u r al n es tu d ij e n a School for Social Science U ni ve rz it et a uB ir mi ng ha mu , k oj a j e z aj ed no s Centre for Contem-porary Cultural Studies. jed an od generatora ov et eo rijs ke p la tf orm e. a d 7 0-ih i 8 0- ih g od in a o ne s ep re no se u SA D, Kanadu, A u st ra li ju , d ij el ov e A fr ik e iA z ij ~, Z ap a dn u i I st oc nu p os ts oc ij al is ti ck u E u ro pu ,p a s e m og u s ma tr at i i je dn om o d v el ik ih s uv re me nihg lo b a ln i h t e or ij s ki h p l at f orm i.K u lt u ra ln i s tu d ij i s u u p oe et k u b il ie k sp li ci tn o v e za niz a m ar ks iz am i n ov olj ev ic ar sk i p oli ti ck i p ro je kt ( uVe l iko j B r it a ni ji za International Bolshevism i SOcc iali st Zioni sm, New Lef t Rev iew, New Reasoner;Universities and Left Review iN e w L ef t Clubs). ad8 0- ih g od in a u la ze u n ov u fazui - p re md a s u i d alj em at erija list ic ka t eo rija - n is u v is e v ez an i z a m ak -r op ol it ic ke p ro je kt e n eg o s e r ea li zi ra ju k ao p ar ti ku -l a rn a , f r agm ent a rn a , ad hoc i m ik r o i st ra zi va nj ak u lt u ra ln ih p ra k si : s ko ls tv a , s po rt a, m a so v ni h m e di j a ,m as ov ne i p op ula rn e k ult ure i u mje tn os ti itd . i n ji-h o vo g m a te ri ja ln og k o nt ek st a : p ol it ik e , i de o lo gi je ,p ov ij es ti i d ru st va , T a t ra ns fo rm ac ij a v ez an a j e i z ap r oe e se a kadem iz a e ij e is is t er n sko g uk l ju c iva n jas t udi ja ku l tu r e ka o ko r ek t ivn o -k r it i cke t e or ij s ke p r ak s eu a kt ua ln i d ru st ve no -m te le kt ua ln l k on te ks t. U p os -l je dn ja d va d es et lj ec a d ol az i d o n ji ho vo g v eI ik og z a-m a ha i u s po st av lj an ja k a o j e dn e o d v o de c ih t eo ri js ki hp la tf or mi k ar ak te ri st ic nih z a k on te ks t g lo ba ln og ,p os tm od em og i k as no -p os tm od em og d ru st va , .S uv re me ni k ul tu ra ln i s tu dij i s e s ma tr aj u i nt er di s-c ip li na rn im , a p rem a n e ki m a u to ri ma , t ra ns di se ip li -n am im i a nt id is ci pl in ar ni m t eo ri js ki m p od ru cje m.U k lj uc u ju r az li ci te p od s is te m e k o ji s e b a v e p os eb ni mp ro bl er na ti kam a, a li ti p o dsi s tem i n i su t r ad i ci o na l nez na ns tv e no -t eo ri js ke d is ci pl in e n eg o t eo ri js ke t ra ns i

337


7/20

postdiscipline iIi McKenziejevi predavacki strojevi(engl.lectllre machines). Problematika kojom se su-vremeni kulturalni studiji bave sukultumi identiteti unajsirern smislu, a specifienije rod, spol i seksualnost,rasa, etnicitet i nacionalnost, kolonijalni i postko-lonijalni identiteti, klasna pripadnost, starosna dob itd.Teproblematike se zasnivaju kroz razlicite drustveneprakse, kao sto su politika, ideologija, povijest,jezik,obrazovni sistem, religija, medicina, pop kultura,umjetnost, tradicija, svakodnevni zivot, slobodno vri-jeme, sport , masovni mediji i td . Za njihovo razmat-ranje u okviru kulturalnih studija karakteristicno jeda sesvi tisadrzaji promatraju kaoprakse kulture (iukulturi). Polazeei od toga, osnovna konceptualizacijakulturalnih studija moze pocet! odredenjem koje dajeMieke Bal. Prema njoj, kulturalni studiji nisu analizekulture (kultura uopce nijenjihov objekt) negoanalizerazlicitih drustvenih, masovno medijskih, politiekih,umjetnickih, povijesnih, svakodnevnih itd. sadrzajapromatranih u kulturi . Zato, ako specificne objektepodsistema studija kulture treba identif icirati kaoteorijski objekt kulturalnih studija , taj objekt nijekultura nego (masovno medijski, politicki, umjetnickiitd.)mikro fenomeni-u-kulturi,lako u fokusu kulturalnih studija nije umjctnost ,t ijekom protekla dva desetljeca pojavljuju seIaoteorijski okvir umjetnosti, ali kao umjetnosti u dobakulture. Razvojem tog, u osnovi materijalistickogpristupa, nacin razumijevanja i pozicioniranja um-jetnosti se znacajno mijenja. U fokusu teorijskihinteresa zaumjetnosti s ovog aspekta nisu urnjetnickiproblemi kao specificnosti autonomnog i izuzetnogkonteksta (modernistickog svijeta umjetnosti) negoproblemi prikazivanja, zastupanja i konstruiranjapostupaka kulture u umjetnosti: kultumih ponasanja,mehanizama, identiteta itd. U tom procesu i konceptumjetnosti se transformira od modernist ickog kon-cep ta s allrom kao autonomnog podrucja drustva upostmodernisticki koncept umjetnosti u doba kulture.Taj potez je vezan za opcu preobrazbu umjetnosti iteorije umjetnosti u teoriju, praksu i teorijsku praksurada na i u kulturi .Obratom odznanosti i filozofije/estetike umjetnosti ukulturalne studije umjetnosti, dolazi: (I) do razmat-ranja razlicitih kultumih identiteta posredovanjempov ij esnih i aktua ln ih umjetni ck ih p raks i i (2) dorazv ijanja umje tnick ih. praksi kao simptoma kulture.Time se drugostupanjski diskurs umjetnosti preo-brazava od povijesnog i estetickog razmatranja pro-blema umjetnicke prakse u teoretizaciju problemakulture u umjetnickoj praksi, kao iu teoretizaeijuumjetnicke prakse kao kulturalne prakse. Iz toga serazvijaju razliciti oblici kulturalnih studija kao teorije

umjetnosti: s tudiji roda, feministicki, multi , inter itranskulturalni studiji, studiji rase, etniciteta, nacio,nalnih identiteta, postkolonijalni studiji itd.LlTERATURA: Bh! , Bh2, Balm2, Barkl , B il i3, B it i6, B rooksal ,ou,Doc7. Dragz , Eag2. F iskel , Fos2 , Gross}, Herb I , Ibrl . Jay3,Lippl8 , Mor li l , Mox2, Nej l , Nelsl , Pae4, Pol lo2 , Said3, Shepl ,Shohl , Spiv2, Spiv3, S ta l, Suv86. Taylorl ,Tuck2, Weksch3

Kustoske prakse. Kustoske prakse SU teori jske iprakticne stvaralacke, posrednicke i birokratskeaktivnosti u koncipiranju, artikulaciji, organizaciji,izvodenju, kolekcioniranju, arhiviranju, dokumenti-ranju, predstavljanju i promociji koncepcija umjet-nosti, kulture ipolitike, umjetnickog rada, umjetnika,svijetaumjetnosti ipovijesti umjetnosti krozkulturalneinstitucije i masovne medije. Kustoske prakse 90-ihgodina oznacavaju utjecaj , moe i hegemoniju mu-zejskih, fondacijskih i izlozbenih institucija i mrezainstitucija (muzeji modeme i suvremene umjetnosti,galerije, bijenali, trijenali, medunarodne izlozbe, re-gionalne izlozbe, putujuce izlozbe, festivali umjet-nosti , centr i za suvremenu umjetnost) na aktualnenacionalne i internacionalne umjetnicke pojave,Utjecaj, moe i hegemonija kustoskih praksi u 90-impostaje realizacija strukturiranog profesionalnogkustoskog interesa, a to znaci kustoske polit ike nakarakter suvrcmene umjetnosti. Kustoska politika istatus kustosa kaozvijezde u svijetuumjetnosti ocitujeseu primjerima kustoskog rada Achillea Bonita Olivei Haralda Szeernanna na velikim izlozbama u okviruvenecijanskog bijenala, odnosno, Catherine David iOkwuija Enwezora na D oc um en ti 1 0 i11, i li RoseMar tinez, Vik to ra Mis iana , Katal in Neray , Han -. saUlricha Obrista, Roberta Flecka, Marie Lind, Bar-bare Vanderlindenm, Andrewa Rentona, FrancescaBonamija, Ole Bouman, Marie Hlavajove i KathrineRhomberg na izlozbama Manifesta 1,2,3.LlTERATURA: Bre jIS ,Bor2, Den52, Dcn68. Doc l ,Doc2. Doc3.Doc4, DocS, Doc6, Doc?, Glavl , Golst l , Groy4, Manif l , Manif2 ,Manifs, Olivl2 , Oliv l5 , S tepI , Sus4 , Szee! , Szcc2, Szce4, Szec4,ZabS

Kustoske prakse ikoncept balkanske umjetnostina pocetku XXI. stoljeca, Karakterist ican primjerinterventnih kustoskih praksi napocetku XXI. stoljecaje izvodenje zamisli balkanskeumjetnosti kaomodelaumjetnickog izrazavanja u procesu restrukturiranjaeuropskih margina i centara.Balkansku regiju iiiregiju Jugoistocne Europe uvjetnocinedrzave iii kulture: Turska, Grcka, Bugarska,Albanija, Makedonija, Kosovo, Srbija, Cma Gora,Rumun js ka , Bosn a i Herc eg ov ina , H rv at ska iS loveni ja . Ne pos to je j asna razgran icen ja negopreklapanja Balkana, Srednje Europe i Mediterana.

338

~ .~ .Razvojem kulturalnih studija i posebno postkolo-nijalnih studija kasnih 80-ih i90- ih god ina Xx.stolje6a, dolazi do tumacenja balkanskog ibalkanskihidentiteta sa stanovista prikazivanja odnosa margi-nalnog i centralnog, kolonijalnog i kolonijaliziranog;odnosno, hegemonog ihegemoniziranog u europskimdrustvirna, Nastaju takozvani 'balkanski studiji 'razvijeni po uzoru na postkolonijalne studije (MarijaTodorova, Obrad Savio).Marina Abrarnovic je izvela performans BalkanBaroque na. Bijenalu u Veneciji 1997. Kao kriticko-metafizicku gestu odavanja pocasti zrtvama ratova90-ih, Uspostavljanjem slozenih integracijskih procesau Europi na pocetku XX I. stoljeca, dolazi i dokulturalnih projekata integracije marginalnih eu-ropskih kultura. Organiziraju se tri velike meduna-rodne izlozbe na Zapadu koj ima se p rezent ir a su-

vremena umjetnost balkanskih zemalja. Roger Co-nover, Eda Cufer i Peter Weibel su priredili iz lozbuIn S ea rch o j Balkan ia (Neue Ga lerie G ra z amLandesmuseum Joanneum, Graz, 2002.). HaraldSzeemann i Kar lheinz Ess l su pos tavi li putujucuiz lozbu Blut l ind Honig / Zukunf t i st am Balkan . ..Blood and H o ne y / F ut ur e s in theBalkans (Kloster-neuburg, 2003.). Rene Block je priredio izlozbu Inden Schluchten des Balkan - Eine Repor tage . .. I nt he Gorges o j th e Bal kans - A Repor t (KunsthalleFridericianum, Kassel, 2003.). Svetri izlozbe suimaleza cil j pokazati aktualne urnjetnicke prakse u me-dusobno suprotstavljenim balkanskim kulturama iponuditi novu platformu za dijalog izmedu balkanskihkultura i Europe. Na tim izlozbarna je izlagao velikibroj umjetnika neokonceptualne orijentacije.LITERATURA: Abr4,Bloc). Conovl, Savic5, Subo5,Szee5, Suvl34


8/20

Mo eb iu s ov a t ra k a j e z a n j e ga plasticki s imbo l beskra ja .V iz u al iz ac ij am a M o eb iu so v e trake bavio se crtacMaurits C orneliu s Esch er k oji je re aIiz ira o d vadrvoreza Moebiusova traka I (1961. ) iMoebiusovatraka II ( 19 63 .) . Z a n je ga j e M oe bi us ov a t ra ka m od elvizualnog paradoksa, Z am isa o M oe biu so ve t ra ker az ra di o j e u f or mi p oe ti ck og m od el a o rg an iz ac ijeprostora i r i ka z iva n ja u s t ri p u Je a n G i ra ud -Mo ebi u s.M oe bi us j e r az ra dio c rt ac ki m od el m ag ic no g u v rt an j af ig u ra o k o v la st it e o si , 5 t O s tv a ra i lu z ij u n a tp ri ro d ni hs i tu a c ij a , a z a sn i va se n a z am is li M oe bi us ov e t ra ke .Nika Radio j e r ea li zi ra Ia m oe bi us ov u t ra ku ( 20 00 .)k ao m on um en ta ln u i ns ta la ei ju k oj a s e p ro st ir e k ro za rh it ek t on sk i am bi je nt e im e j e n e gi ra la m a te rn at ic k iid ea ln i p re dm et p re tv or iv si g a u p ro st om u s ce nu z ab ih e vi or al ni p er ce p ti vn i p e rf or m an s g le d ao ea .J ac qu e s L a ca n j e p si ho an al it ic k e m o de le p ri ka z iv a nj ar a da n e sv j es n og t o pol o sk i p r ika z ao d i j a g ram im a kon-s tr ui ra ni m p o u z or u n aM o e b iu so v u t ra k u, b or om e js k ic vo r i t o ru s. F or ma ln i t op ol os ki m at em at ic ki m od el is u z a L ae an a p ut d o r ea ln ost i, r ea ln o je m is te rijg ov om og t ij el a, a t o j e o nd a i m is te ri j n es vj es no g.M o eb iu s ov a t ra k a j e p rv i topoloski o bj ek t k o ji j e L a ca nprimijenio da bi objasnio zasto g a n e z ad o vo lj av am is ao d a s tv ar i u vije k im aju lic e i n alic je , ~ . d a j en es vj es no n a d nu d ok je je zi kn a p ov rs in i. O d no s k oj io st va ru je M oe bi us ov a t ra ka o rn og uc uj e f or ma ln oo sm is lj av a nj e k o nt in u it et a l ic a in al ic ja , t j. i zr ne d un es vj es no g i j e zi ka . O pi sa ne s he rn e u v od e z am is aoM oe bi us ov e t ra ke u d is ku rs e p os tr no de me i pokazujuda s u zn aeen j a p os tm od er ne u k li za nj u i i z vr ta nj u n an ac in n a k o ji je u t op ol os k om sm is lu M o eb iu s ov a t ra kap ov rs in a n eo dr ed iv og s mj er a, S d ru ge s tr an e, L ac anz el i p ok az at i d a j e n es vj es no z as no va no k ao p ro st or ,a li i k ao je zik , s to z a p os lje dic u im a z ak lju ca k d a ip ro st or i ma o d li ke j ez ic k og p or et k a. U p o st m od emo jk ul tu ri , t eo ri ji i u mj et no st i p os to ji t en de nc ij a d a s ep ok a ze k a ko s u f e n om e ni p ri ro d e i k u l tu re s tr u kt u ri ra nip o u zo ru n a r ad je zik a i d a t im e su oc uju u mje tn ik a,n je go vu z elju i o bje kt z elje k oji se b es kr ajn o m oz ep om ie at i. M oe bi us ov a t ra ka z a p os tm od em u p os ta jes im bo l n es vje sn og , je zik a, z elje i iz gle da ( pr ik a-z i va n ja ) s v ij e ta .LITERATURA:B i l l I ,B r e ch tg l , Emml , La c8 ,Mi l l er l , Rad ic l , Smo l

M on ok ro mn o s li ka rs tv o. M on ok ro mn o s li ka rs tv o j ea ps tr ak tn o s li ka rs tv o c ij a j e o s Ii ka na p ov rs in a r av -n om je rn o p re k ri ve na b oj om i st og t on a. N je zi na k o rn -pozicija is tr uk tu ra s u r ed uc ir an e n a s ta nj e o bo je nep ov rs in e. M on ok ro mn o s li ka rs tv o r ed uc ir a k om po -z ie ij u s li ke d o p lo he ( po dl og e, t ek st ur e, p ik tu ra ln ep ov rs in e k oj a p re kr iv a p od lo gu ). M on ok ro mn a s li kaje potpu na i prav a slik a v isok og m od ernizm a jer

p ok az uje s ar no j ed nu b it nu k v al it et u s li ka rs tv a k oj uslik ar st vo n e d ije li s d ru gim u mje tn ost im a: ra vn uo bo je nu p ov r si nu , Z am is ao m o no k ro m no g s li ka rs tv aj e n ag ov ij es te na u s up re ma ti zm u ( Ma lj ev ic ev a s li kaB i je li k va d ra t n a b ij el oj p o dl oz i , 1918 .) , ko n st r uk -t iv iz m u ( R od c en k ov a s li ka Cr no n a e rn om , 1 9 18 . i Iis er ij a monokromij a Cis ta e r ve na bo ja, C is ta zu tabo jai Cista iuta boja, 1 9 21 .) i u p ot re bo m cistih boja un eo pla st ic iz mu P ie ta M on dr ia na i T he a v an Does,b ur ga . M on ok ro mn o s li ka rs tv o j e k ar ak te ri st ic no z ar ed u k ti v ne a p st r ak t ne s li k ar s ke t e nden ei je u um j et n os t ip oslij e D ru go g s vj e tsk o g ra ta : ( 1) a ps tra kt ni e ks-p re sio niz am ( Ma rk R ot hk o, B ar ne tt N ew ma n, A dR ei nh ar dt ), ( 2) u mj et no st p os li je e nf or me la ( Yv esK l ei n, P ie ro M a nz o ni , g ru p a Zero, Rob er t R ausc hen.b er g, V la do K ri st !) , (3) postslikarsku apstrakciju( Fr an k S te ll a, R o be rt M a ng ol d, E ll sw o rt h K e ll y, L e onPo lk Sm i th ) , (4) ana l it ic ko, p r im amo i f un dam ent a ln os li ka rs tv o ( Ro be rt R ym an , G er ge lj U rk om ), s tr uk -t u ra li st ie k o s li ka rs tv o g ru p e Support-Surface (MarcD ev ad e, L ou is C an e) , it d. Razlikuju zamisli mo-n o k romn e s li k e : (l)p ot pu n a m o no k ro m ij a j e s li ka c ij aje povrsina r av no mj er no i h om og en o p re kr iv en aj ed n om b oj om (K el ly je v e i M a n go ld o ve m o no k ro m ij ei z 6 0 ih ) , ( 2 ) e k s pr es iv n a m o no k ro m ij a j e s li ka c ij aj ep ov rs in a n er av no rn je mo p re kr iv en a j ed no m b oj om ,na povrsini se p re p oz na ju t ra go v i gesta kistom ilisp ah tlo m ( mo no kr om ije P hilip a G us to na , L uc iaF o nt an e, I v e G a tt in a iliB r an k a F il ip ov ic a -F il e) , ( 3)s tr uk tu ra !n a m on ok ro mij a j e s li ka n a k oj oj s u b oj omi st og t on a n a sl ik a ni g eo m et ri js k i o bl ie i i p od lo g a, t ak od a s e n as li ka ni o bl ic i p re po zn aj u n a p od lo zi ( Re in -ha r dt o ve t am no zelene iam no c rv e ne s li ke s motivomk ri za i z s re di ne 6 0 ih g od in a) , (4) a n al it i cka mo n o-k ro mij a j e je dn ob oj na o sl ik an a p ov rs in a s p re po znatljivim potezima ciji raspored u kazu je na fa zep os tu pk a s li ka nj a ( Ro be rt R ym an , G er ge lj U rk om ,B or is D em u r) , ( 5) s im bo li ck a m on ok ro mi ja j e s li kapre kriv ena jed no m bojom , k oja se naslov om ilik o nt ek s to m i zl ag an ja o d re d uj e k a o s im b ol , n a p ri mj er ,K l ei no v e m o no k ro m ne s li ke s im b ol ic k i r ef er ir aj u k o z-m ie ko m p la vo m ( ne bu i s im bo lu n eb a) , F on ta nin eb i je l e s li k e p o st a ju i n st r umen t i s ce z n uc a m a t er ij a ln o st islik e, a R ot hk ov e t ra ns ce nd en tn e sm ed ec rv en em on ok ro mi je i zr az av aj u i p riz iv aj u r el ig io zn u k on -t em pla ciju , (6 ) a kr om ije (achrome} su b ij e lem on ok ro mi je P ie ra M an zo ni ja s li ka ne k as ni h 5 0 ih ira nih 6 0ih k oje su rea liz ira ne k ao slik e (bijelem on ok ro mn e p ov rs in e) i Ii k ao o bj ek ti ( od p am uk a,f ib e rg la sa , p ol is ti re na , k a ol in a) , i ( 7 ) k v az i- m on o-k ro mi je s u s li ke n aj ce sc e r ea li zi ra ne n a p la tn u v ec ihd im enzija tak o d a je pod loga slik e d om inantna im o no k ro m na , a na p ov r si ni s li ke s u r az li ci ti m b oj am a

384

n a sl ik a ne g e om e tr ij sk e s tr uk t ur e i ii g es tu a ln i p ot ez i,k a ra k te ri st ic ne s uN ewm an o ve s li ke j as ni h i i s ta k nu t ihm on ok ro mn ih p ov rs in a n a k oj im a s u n as li ka ne d is -k re tn e p ru ge i ii s li ke M or ri sa L ou is a n a k oji ma s u u zr u bo v e m o no k ro m no o bo je n og p la tn a d o bi ve n e l in ij en a st al e r az li je v an jem t e ku c e b oj e.LITERATURA:Ba t te I .Gr e a t l ,Ha r r 46 ,K l e in2 , Ku l t I, Lucl , Manzi ,M i ln l, P o sl e l , R ym l, R ym 2 , S rI , V u ko l , W al dl , W a ld 2, W a ld 3,WhitM on ta za . M on ta za j e i sh od is no f il ms ki t er mi n, k ojioznacuje pov ez iv anje slik a k oje stvara dojamprostorno-vrernenskog kontinuiteta iiidiskontinuiteta.Montazom s e f ra g me nt i f il ms k e naracije objedinjujuu f i lmski kon t i nui ran i ilid i sko n ti n ui r an i n a ra t ivn i t i je k .Pojam montafe uvodi se 2 0 i h g o di na i n j e g ov i t v or eis u a m er ic ki r ez is er D a vi d G r if fi th i r u s ki reziseri LevKulesov, Sergej Ejzenstejn iDz ig a Ve r to v . Ejzenstejnj e z am is ao m on ta ze r az ra di o k ao o sn ov no p oe ti ck onacelo f il m sko g s t var a nj a (Mon ta ia a t rak ci ja , 1923 .) .On smatra da je montaza s lo bo d no p ov e zi va nj ep r oi z vo l jn o i z ab r an i h i s am o s ta l ni h e f eka t a ( a tr a kci ja )koji f u nk e io ni ra ju i i z v an t e k o mp oz ic ij e i t i je k a sizea,s p re ci zn im u sm je re nj em p rem a p o st iz a nj u k r aj nj egt em a ts k og e fe k ta . Z ami sa o montaze je u r a z do b lj ui zm e du d v a r at a u a v an g ar d ni m e k sp er im e nt im a pri-m ij en je na u k a za li st u ( k az al is na m o nt az a) , k n ji ze v -n o st i ( kn ji z evn a mo n ta z a ) i f o t o g ra f ij i ( f ot o rn o nt a za ) .R az vija nje k ola za u s lik ar st vu i m on ta ze u film u,fotografi j i i n ji ze v no st i t ij ek o m 2 0 i h i 3 0 i h g od in am og u s e s ma tr at i a na lo gn im p oj av am a p ov ez iv an jar a zn o ro dn og s l iko vno g ili t ek st ua ln og m at er ij al a unov u u mjetnic ku cje linu . R azlik a izm ed u k olaz a \(forokolaza) i montaze ( fo to mo nt aZ e) je u t om e s to j ekolaziranje formalni mehanicki p o st up ak v i zua ln o giii Iikovnog p o vez i van j a he t er o gen o g f r agm ent i ra n ogm at er ija la u n ov u strukturu, a montaza najcescep od r az umi je v a p ov e zi va n je e je lo v it ih p ri ka z a u n ov uc je li nu i s tv a ra n je n ov o g z na c en ja , U p os tr no d er no jt eo ri ji k ol az i m on ta za s e o dr ed uj u k ao s em an ti ck ip os tu p ei p re u zi ma n ja f ra g me nt am o g k n ji Ze v no g, f il o-z of sk o g i ii s li ko v no g m a te ri ja la d o st u pn og u k u lt u ri iu mj et no st i ( ni vo k ol az a) in je g ov o g u g ra d iv a nj a( m on ti ra n ja ) u n ov u s m is le nu e je li nu c ij a s u z na c en jap os lj ed ic a p re u ze ti h i Ii c it ir an ih d is k ur zi vn ih iii sli-k ov nih fragm enata (niv o m onraze), M ontaza jes em io ti ek i p os tu p ak p os ti za nj a z na c en ja n ov e e je li nen as ta le p ov e zi va nj em r az no ro d ni h i ragmentamihz na ce nj sk ih p ro du ka ta k u lt ur e. R ij ec , r ec en ic a, d ios li ke i li s Ii ka d ob iv a s mi sa o u n ov om t ek st u i li n ov ojs li ci t im e s to s e o dn os i ( su pr ot st av lj a, u su gl as av a) sd ru g im e le in en ti ma u n es en im n a i de n ti ca n n a ci n,L I TERATURA : A d el , A j zl , B a q I , B r i I , E dw2 , F r i zl , Me t z4 ,Mo h I ,P e tr i, S c h au l , S c h ol , Sill, S t oj an 3 , T u rk o l, U l m3 , Z i z l2

Mr lj a , V i d i: A p st r ak t n i e k s pr e si o ni z am , Po st s li k ar s kaa ps tr ak c ij a, S li ka rs tv o o bo je no g p ol ja , T a si zam

I Multikulturallzam ip os tm od er na . M U !t ik ul tu lr al iz mo m s e naziva istovremeno postojanje medu-so bn o r az lic it ih ~ au to no mn ih k ult ur a u je dn om k en - It ek st u s u od n os a ( p1 a ne ta ,k o nt in e nt a, r eg ij e, drfave, Ig ra d a) . M u lt ik u lt u ra li zm om u um je tn ic k o] p ro d uk c ij i v-n az iv a s e p re d oc a va nj e i z a st u pa n je p q li ti ke -m u lt i.~l tgrl l!i?:ln~JlmjetnickiI~"~]~lotl \jj i j i to.Yr~.l!l~nop g_ S [l j~ n i~ n! zl @ j h, n e us po re d iV lh k u lt umi h s is te m al Zr az a va nj a i _p ri ka z iv a ll ja ~ "" {s tQm ' ge 9 g~ a _f ~k o m ip o vi je sn oi ii . pr () .s to ru . M u lt ik u lt u ra li zm om k a o k u s-t o sk o mp ra k so m n az iv a s e p ri re d iv a nj e i nd iv id u al ni hiI i p ro ble ms ki h i zl oz bi k oj e t em at iz ir aj u m ul ti ku l-t ur aln e p ar ad ig me i de nt it et a, d ru go g, etnicke sub-j ek t iv n os ti , k u lt u rn ih i de ol og ij a, i td .O dn os p os tm od er ne k ao n ek oh er en tn e i p lu ra ln e lmegakulture i multikulturalizma kao i den t if i ka c ij e "Is in k ro no p ri su t ni h r az li ka i v is ez na c no st i p ov ij es ni h ji g eo gr af sk ih k ul tu ra je p ar ad o ks al an . D ru g im ri-jecima, pluralizam podrazumijeva p risu tnost ip os to ja nj e r az li ka ( ra zl ic it ih s is te ma ), k oj e s e p ot -v r du ju k r oz nesvodljive razlike ( ra sk o l i Ii d i ff er en ce ), 'a tosznaei i st ov r em e no p o st oj an je i d emo k ra ts ko g itotal i tarnog drustva; a teizm a i religioznosti; gra-d an sk og l ib er al iz ma i e tn ic ko g ili r el ig io zn og f un -d ame nt al iz m a; s ek s ua ln ih s lo bo d a im o ra ln ih t ab u a;h e te ro se k su a ln o st i i h o m os ek s ua ln os ti k a o drustvenihmikroparadigmi; a u to k ra ei je i p ar la m en ta ri zm a ;t ra d ie ij e, m o de rn os ti i p o st m od eme ;um je tn os ti , r it u al ai o b re da ; o br ed a i a n ti um je tn os ti ; v is ok e u mj et no st i im a so v ne p ot ro sn je u z iv a nj a k r oz m e di je i ii s pe k ta k l;kolonijaliziranog iolonizatora; pacijenta i analiticara;a rh ai cn og m it a i p o st at om sk e m it om an ij e; t ra ns fe ra ikontratransfera, itd,~~Q99is .Ly_otl l .r.cl j~~~E:a.Q..c!aye!ikef!ri~evisen~'!1_ aju_egitimnost, a l i. o n~_ s~ p r ip ( )v i je da j1 ! { ? ive ) n am ar gi ni , u f un da me nt al is ti ck im i t ot al it ar ni m s is -t e m l n ; i L , u p erif er nim k ult ura ma , u k ultu ra ma k ojet ra ze o nt ol os k u p ot po ru p or ij ek lu i de nt it et a. U t a kv imu vje tim a e cn ta r i p er ife rija se o dr az av aju , k od ov ia k tu a ln os ti p os ta ju i sk r iv lj en je f ig u ra , z am u ce no stl ik o va i p ot ro sn ja i ko no gr af ij a. N a p ri mj er , " ra tn ic k ie th o s" u v e li ko j p ri ci p os to ji si nk r on ~ '~ a li !1 1 ( tr ag .m e nt ar ni m) p ri cam a 0 svakodnevnici .uizivanju,m e la n kol ij i, p o tr o sn j i. V e li k e im a le p ri ce s e o g l ed a ju :j ed n e u d r ug im a , o d ra zi s e p o k az u ju u z amu c en os ti maim e ki m r u bo v im a , d o sl ov n i i sk a zi s em u l ti pl ic ir aj u um et af or am a i a le go ri ja ma . Q Io bl !l nu . .o tv or en os tp ot v rd u je l ok a ln a z a tv o re no st . L ok a ln a z a tv o re no st'sanja univerzalnu sveobuhvatnost i s v e pr is u t nuv az nost, V elik i grad (P ariz, L ond on, N ew Y ork ,

385


9/20

Singapur, Hong Kong, Moskva) je spoj etnickih,ekonomskih, seksualnih, generacijskih iklasnihraslojavanja i istovremeno neusporedivih raskolnickihkoegzistencija koje se mogu susresti u harmonijikarnevala i turistickih oaza proizvodnje ipotrosnjepostmodemog nomadskog egzoticnog uzivanja iiiuuzasu meduetnickih sukoba, seksualnog nasil ja ,generacijskih iIi individualnih izolacija, politickogterorizma. Ako se surbanistickog pozicionirania grada(megalopolisa) prijede na nivo geografskog (regio-nalnog, kontinentalnog, planetarnog) razmatranja,ukazuje se slicni sistem paradoksa (proizvodnjeparadoksa), Pokazuju se vrlo razlici ta drustvenauredenj a (geopolitieki sistemi). SjcdiTijelleAmenckeDrzave, Zapadna Eiiropa:-arzave postsocijalizma( Is tocna Europa, S redn ja Europa, Balkan, Kina,Vijetnam, Kuba), postkolonij alnekulture Afrike, Azijei Juzne Amerike) igoYj"~meno se suocavaju s mul-

o tikulturalizmom, realnos6~ernlcKog InaclOriii1nogfundamentalizma i joll p"risutnom ideologijom bes-k la snog i anacionalnog d rustva , Posebno pos t-kolonijalne kuIture Treceg svijeta svjedoce proziv-l jav an je nemo ci i moc i i de nt it eta u r as po nu odpostkolonijalnog koda (inverzna slika zapadno-europske postkolonijalne traume), postsocijalizma,mimezisa kasnog kapitalizma, prvobitne akumulacij ekapitala i povratka religioznom fundamentalizmu,etniekom totalitarizmu idespotskoj vladavini porodicaiIipojedinaca. Na nivou metaforicnog govora mozesereci daje danasnja megakultura koja seidentificirakao kultura multikulturalizma zamucena slika Ba -bilonske kule (susreta nespojivih svjetova, govoraneprevodljivih jezika, semantika bez usporedivihreferenci i kriterija podudarnosti) iiiiskrivljena slikaantickog svijeta kao svijeta zrelog ekstatickog,perverznog i opscenog prepoznavanja ili nepre-poznavanja bilokojeg identiteta (gomilanja oznaciteljakoji mogu potencijalno prihvatiti bilo koje znacenje,smisao i vrijednost - promiskuitet oznacitelja), Geo-grafija, svakodnevnica i povijest multikulturalnogplaneta suodredujuce u tomsmislu stopokazuju kakoplanetami indeksi kulture Cinepojedinacnim (ovisnimod lokalnog konteksta) svaku univerzalnu ideju iegzistenciju. Da Ii globalna arbitrarnost iskljucujelokalne kauzalnosti ilije globalna arbitramost prividzbrajanja lokalnih kauzalnosti? Diskurs je mapiranjeindeksa koj i omogucu ju znanje 0 tr en ut nom iprolaznom identitetu. Univerzalni kozmopolitskijezi-ci suvremene umjetnosti, umjetnici s razlicitih kon-tinenata, regija, kulturnih sistema iii podsistema,sukobljavaju se i iznutra iizvana s geografskimidentitetom i regionalnom zatvorenoscu, s uzasomsuzenog konteksta. I toje jedna posljedica globalnog

pluralizma: osjetit i skucenost malog, zbijenog i za-cahurenog svijeta,uzasa zatvorenosti provincije meduprovincijama. Kada vise nema centra pojavljuje seuzas lokalnog.Kritika multikulturalizma seizrice snekoliko razliEitihpozicija. Sa stajalista neomarksizma i postrnarksiz-rna multikulturalizam je prividna projekcija bes-konfliktnog drustva koja ne odgovara konkr

Documents

Pojmovnik Šuvaković