7. POLAGANJE I MONTAA KABELA Obzirom na svoju konstrukciju kabelski se vodovi mogu polagati podzemno, jer su samo oni zatieni od prodora vode kabelskim platem. Ti vodovi mogu se polagati u zemlju na dva naina: izravno i u kabelsku kanalizaciju. Svaki od tih naina zahtijeva posebne mjere zatite od mehanikih utjecaja. 7.1. Polaganje kabela izravno u zemlju Pri polaganju kabela izravno u zemlju poduzima se vie mjera zatite, kao to su: pravilan izbor trase, propisana dubina ukopavanja, odreena mehanika zatita i elementi koji upozoravaju na postojanje kabela. Prvo se obavlja trasiranje, pri emu se utvruju razmaci od vrstih objekata (zgrada, prometnica i sl.). Zatim se obavlja kopanje rova, runo ili posebnim strojevima (rovokopai, freze, plugovi). Kopanje se obavlja pravocrtno, a skretanje u luku (polumjer= 20 D). Normalni profili rovova za polaganje kabela prikazani su na slici 7.1. Na mjestima na kojima se predvia izradba nastavaka rov se proiruje. Polaganje kabela obavlja se runo ili pomou vozila, koje se kree uzdu trase. Radizatite kabela od slijeganja zemljita, on se u rov polae vijugavo, pa treba raunati s3% veom duljinom kabela. Polaganje kabela ispod rijeka i potoka Pri izboru trase za polaganje kabela u vodu valja voditi rauna o tome da se zadovolje ovi uvjeti: obala blaga i nekamenita; dno bez podvodnih stijena (mulj ili pijesak); bez jakih vodenih strujanja; daleko od luka, mostova i sl.; da se ne nagomilava led. Kabeli za polaganje u vodu posebne su konstrukcije s legiranim kovinskim platem, pojaanim pojasnom izolacijom, armaturom i zatitnim slojevima. Polaganje kabela obavlja se runo (ako je dovoljno plitko) ili pomou specijalnihbrodova, s kojih se kabel sputa preko kolutova. Kako je nemogue polagati kabele u pravcu, treba raunati s 25% veom duljinom kabela. Pri izboru trase kabela razliiti su zahtjevi u naseljenim mjestima i izvan njih. Za trasuu naseljenim mjestima propisana je minimalna horizontalna udaljenost od pojedinihvrsta podzemnih postrojenja, koja je u rasponu od 0,5 do 1,0 m. Ako se ta udaljenost ne moe postii, moraju se primijeniti posebne mjere zatite, npr. zatitne cijevi od betona ili sl. Za trasu izvan naseljenog mjesta propisane su razliite minimalne horizontalne udaljenosti kabela: od eljeznikog nasipa ili autocesta 5 m od ivih ograda 3 m od stabala drvea 2 m Za polaganje kabela u naseljenim mjestima propisana je nazivna dubina ukopavanja 80 cm (70-90 cm), a izvan njih 90 cm (60-120 cm). Kabel se polae u rov vijugavo radi zatite od istezanja (3% vea duljina), na posteljicu od pijeska debljine najmanje 5 cm, i zatim se zatrpa slojem pijeska debljine najmanje 15 cm. Pijesak slui kao zatita od mehanikih i kemijskih utjecaja. Rov u koji je poloen kabel zatrpava se slojevima zemlje debljine 15-25 cm. U prostor izmeu kabela i povrine zemlje polau se posebne mehanike zatite (opeke, ili posebni titnici od plastinih masa). Ako se radi o jednom kabelu, mehanika zatita se postavlja uzdu njega, a ako se radi o dva ili tri

kabela, postavlja se poprijeko. Iznad te mehanike zatite polae se posebna upozoravajua vrpca od plastine mase ute boje s tekstom Pozor kabel. Ako je kabela vie od tri, polau se dvije upozoravajue vrpce, s obje strane. Na slici 7.1. prikazani su standardni naini polaganja kabela izravno u zemlju. Kabeli koji se polau izravno u zemlju moraju imati armaturu od elinih ica ili vrpci.

Slika 7.1. Standardni naini polaganja kabela izravno u zemlju Opisani nain polaganja podzemnih kabela izravno u zemlju primjenjuje se u sluajevima kada se na istoj trasi polae samo jedan kabel ili manji broj. Uz klasian nain polaganja kabela runim ili strojnim iskopom, ispod cesta ili eljeznikih pruga kabeli se mogu poloiti i tzv. buenjem. Jedne strane prometnice se iskopa pogodna jama u koju se montira stroj za buenje, koji okretanjem svojih svrdla izbacuje zemlju i stvara prostor za uvlaenje plastine cijevi (najee 110 mm).

Slika 7.2. Prijelaz ispod ceste buenjem

Slika 7.3. Prijelaz ispod eljeznike pruge buenjem Uvlaenje kabela u kabelsku kanalizaciju Ovaj nain polaganja podzemnih kabela primjenjuje se u sluajevima kada se na istoj trasi polae vie kabela, to se dogaa obino u gradovima. Kabelska kanalizacija je u prvo vrijeme raena od betonskih blokova s rupama promjera 8 ili 10 cm. Betonski blokovi su vrlo teki, pa su se kasnije poele upotrebljavati cijevi, u prvo vrijeme azbestno-cementne, a zatim od polivinilklorida ili polietilena, unutarnjeg promjera 10 cm. Koeficijent trenja je u betonskih cijevi 0,6, azbestno-cementnih 0,5, a u PVC ili PE cijevi 0,4. Meu cijevima kabelske kanalizacije treba zadrati odreeni razmak - 3 cm, to se postie pomou posebnoga distantnog elja (sl. 7.4.).

Slika 7.4. Distantni ealj za polaganje cijevi kabelske kanalizacije Cijevi kabelske kanalizacije polau se na odreenoj dubini, tj. treba ostaviti zatitni razmak od povrine zemlje, koji iznosi: na kolniku - 80 cm; na nogostupu (ploniku) te na zelenim povrinama - 50 cm. U sluajevima kada se ne moe postii potreban zatitni razmak, izvodi se posebna zatita od betona. Da bi se kabelska kanalizacija mogla koristiti, na odreenim se razmacima (60-100 m) grade zdenci. Lokacija zdenaca prilagouje se mjestima ravanja kabela, odnosno terenskim prilikama. Dimenzije zdenca ovise o broju cijevi kabelske kanalizacije, koje u njega ulaze, pa se razlikuju

Zdenci imaju oblik kvadra, obino s odrezanim postranim kutovima, pa im je presjek osmerokutan. Grade se od opeka ili betona. Na unutarnje stijenke zidova zdenca ugrauju se konzole za voenje kabela. U zdenac se ulazi kroz otvor na stropu dimenzija 60x60 cm, koji na sebi ima poseban eljezni poklopac. Postoje dvije izvedbe tih poklopaca: teki (ako je u kolniku); laki (ako je u nogostupu). Na slici 7.5. prikazan je uzduni profil tipinog zdenca kabelske kanalizacije. Ako kabelska kanalizacija mora imati velik broj cijevi (ukupna povrina profila kanalizacije vea od 1 m2), to je najee sluaj na ulazima u zgrade centrala, onda se grade posebne tzv. kabelske galerije. To su pravi podzemni hodnici priblinog profila 22 m, koji na zidovima imaju konzole za voenje kabela. Kabeli koji se polau u kabelsku kanalizaciju ili kabelsku galeriju ne moraju imati armaturu, jer su zatieni od mehanikih oteenja. Slika 7.5. Zdenac kabelske kanalizacije

Distributivna telekomunikacijska kanalizacija Distributivna telekomunikacijska kanalizacija (DTK) je nastavak klasine kabelske kanalizacije, a predstavlja mreu podzemnih cijevi za zatitu i razvod telekomunikacijskih kabela. Ona se sastoji od kanalizacijskih cijevi za provlaenje I polaganje kabela i tipskih montanih zdenaca. DTK omoguuje: potpunu realizaciju nove pristupne mree uvlanim

kabelima, brzu i jednostavnu zamjenu postojeih kabela, popravak kabela u sluaju oteenja i kvarova bez oteenja zemljita I prometnih povrita, te jednostavno proirenje postojee telekomunikacijske mree. Za kanalizacijske cijevi se koriste PVC cijevi 110 i PEHD cijevi 100, 75, 50 i 40. Za nastavljanje cijevi koriste se posebne vodonepropusne spojnice odgovarajueg promjera prema promjeru cijevi. Popreni presjek rova za postavljanje cijevi u distributivnu telekomunikacijsku kanalizaciju prikazan je slikom 7.6.

Slika 7.6. Popreni presjeci rova u zemlji Montani zdenci osnovne namjene prikazani su slikom 7.7. Za vee dubine polaganja koriste tipski zdenci sa srednjim elementom, a u sluaju potrebe ugradnje kabelskih zadenaca na trasi postojeih kabela koriste se montani zdenci za prihvat postojeih kabela. Takvi zdenci moraju omoguiti prihvat i spajanje na postojei telekomunikacijski kabel.

Slika 7.7. Prostorni prikaz tipskih montanih zdenaca osnovne namjene

7.2. Polaganje i montaa kabela u kabelskoj kanalizaciji Polaganje kabela u kabelsku kanalizaciju U kabelsku kanalizaciju uvlae se normalno uvlani kabeli (bez armature). Kroz jednu cijev kanalizacije uvlai se uglavnom jedan kabel, a moe i vie njih ako im zajedniki promjer ne prelazi 60 mm.Kabel ne smije imati nastavak u rasponu izmeu dva zdenca.Redoslijed zauzimanja cijevi u kanalizaciji obavlja se u vertikalnim redovima odozdo prema gore.Kabelska se kanalizacija prvo mora osposobiti za uvlaenje kabela provjetravanjem zdenaca (dizanjem poklopca), te ienjem cijevi (etkama i valjcima). Kabel se uvlai u cijev pomou elinog ueta to se privrsti za kabel posebnim elinimarapama (slika 7.8. i 7.9.), koje su zatvorene (mogu se montirati samo na kraj kabela) ili otvorene, odnosno na niranje (mogu se montirati i na sredini kabela). Prije uvlaenja kabel se premazuje vazelinom.

Slika 7.8. Uvlaenje kabela u kabelsku kanalizaciju

Slika 7.9. Razliiti tipovi kabelskih arapa Uvlaenje kabela obavlja se ravnomjernim povlaenjem vunog ueta, runo ili pomou vitla (runi pogon ili motor).

Povlaenje zranih kabela po uporitima Pri izboru trase za povlaenje zranih kabela treba voditi rauna o sljedeem: ne smiju ii usporedno s vodovima jake struje ako je razmak izmeu njih mali; najmanja visina kabela mora biti 3 m (od tla) ako je na ploniku, odnosno 6 m ako je na kolniku; najmanja udaljenost od ograda mora biti 3 m. Prije povlaenja kabela montiraju se krajnji i prolazni nosai. Zatim se potegne nosivo elino ue ili sam kabel ako je samonosiv, i to runo ili pomou vitla. Na kraju se obavi zatezanje i definitivno privrenje kabela. Polaganje instalacijskih kabela po zgradama Pri izboru trase za instalacijski kabel treba voditi rauna o sljedeem: pri horizontalnom polaganju kabela treba koristiti hodnike podruma, prizemlja ili potkrovlja zgrada; pri vertikalnom polaganju kabela treba koristiti svjetlarnike i dvorine zidove zgrada; pri polaganju kabela po unutarnjim zidovima zgrada treba izbjegavati otvore za ubacivanje ogrjeva, prostorije u kojima su smjetene kotlovnice, akumulatorske baterije i slino, te druge instalacije (plinovodne, vodovodne, kanalizacijske, elektrine itd.). Polaganje kabela po zidovima moe biti podbukno ili nadbukno. Pri podbuknom polaganju potrebno je prije ponovnog bukanja snimiti poloaj kabela. Pri nadbuknom polaganju kabela koriste se obujmice, stremenke, kuke i konzole, ovisno o broju i promjeru kabela koji se privruju za zid avlima ili vijcima. Pri promjeni pravca polaganja kabela, bilo uzdu zidova ili pri prolazu kroz zidove,polumjer krivine mora biti najmanje dvadeset puta vei od promjera kabela koji se polae. Postavljanje montanih kabela Montani kabeli povezuju pojedine ureaje odnosno dijelove pojedinih ureaja.Osnovni principi pri polaganju tih kabela su montane kabele treba polagati uvijek u snopovima, simetrino, to manjeupadljivo (uz nosae postolja) i sa to manje krivina; u snopu ne smije doi do krianja meu pojedinim kabelima, odnosno izmeu pojedinih slojeva; savijanje kabela mora biti s odgovarajuim polumjerom krivine, uz pomo drvenoga kalupa; uvijek se mora predvidjeti prostor za naknadno polaganje montanih kabela, do popunjenja krajnjega kapaciteta ureaja. Prvi red montanih kabela privruje se neposredno na nosivu konstrukciju postolja prethodno navotenim konopom posebnom iglom. Na onim mjestima na kojima postoji opasnost od oteenja treba snop montanih kabela zatititi ljebovima. Nastavljanje kabela Kako su kabeli ogranienih duljina, moraju se u odreenim razmacima nastavljati. Pritom se razlikuju dvije osnovne radnje: nastavljanje vodia u kabelu te nastavljanje ostalih dijelova kabela (plat, armatura i zatitni slojevi). Nastavljanje vodia Vodii u kabelu mogu se nastavljati na vie naina: uvijanjem tj. vrtnjom vodia jednog oko drugoga (sl. 7.10.); lemljenjem; kovinskim cjevicama (stiskanje ili lemljenje); konektorima, koji se montiraju runim ili strojnim stiskanjem (sl. 7.11. i

7.12.).

Slika 7.10 Nastavljanje vodia uvijanjem

Slika 7.11. Konektor za spajanje strojnim stiskanjem (25 parni)

Slika 7.12. Konektor za runo stiskanje (1 par) Preko neizoliranoga spojnog mjesta navlai se izolirna cjevica (osim konektora, ija konstrukcija osigurava izolaciju spoja). Koji e od moguih naina nastavljanja biti primijenjen, ovisi o promjeru vodia te o vanosti kabela. Nastavljanje kabela s kovinskim platem Kovinski kabelski platevi nastavljaju se najvie lemljenjem (slika 7.13.), s tim da se za razliite vrste kovinskog plata (olovo, aluminij, elik) upotrebljavaju razliite vrste lema.

Slika 7.13. Nastavljanje kabela s olovnim platem pomou olovne spojnice lemljenjem

Nastavljanje kabela s termoplastinim platem Termoplastini kabelski platevi nastavljaju se na razliite naine, koji se mogu podijeliti u dvije osnovne skupine: Pri tzv. toplim postupcima nastavljanje kabelskog plata obavlja se veim ili manjim zagrijavanjem plata odnosno spojnice. Najpoznatiji su: varenje (PE) primjena tzv. termosteuih spojnica (slika 7.14.) od umreenog polietilena, koje se zagrijavanjem steu i tako zabrtve unutranjost spojnice.

Slika 7.14. Nastavljanje kabela s plastinim platem pomou termoskupljajue Spojnice Izgled zavrenog spojnog mjesta zatienog termoskupljajuom spojnicom prikazan je slikom 7.15.

Slika 7.15. Zavrena termoskupljajua spojnica Pri tzv. hladnim postupcima nastavljanje kabelskog plata obavlja se bez zagrijavanja plata, dakle na hladno. Najpoznatija su nastavljanja: primjenom tzv. mehanikih spojnica, kod kojih se brtvljenje postie stiskanjem gumenih brtvila vijcima; zalijevanjem spojeva vodia poliesterskom ili epoksidnom smolom u posebnom kalupu. - primjenom tzv. Gel spojnica, kod kojih se brtvljenje postie utiskivanjem kabela i spojenih vodia u specijalnu gel masu (slika 7.16.).

Slika 7.16. GELSNAP spojnica Nastavljanje armiranih kabela (podzemnih i podvodnih) Na armiranim kabelima prvo se obavlja nastavljanje plata kabela na jedan od prije opisanih naina (ovisno o vrsti). Nakon toga se na tu unutarnju spojnicu, odnosno na krajeve kabela s armaturom montira tzv. zatitna spojnica (slika 7.17.), koja je obino od ljevanog eljeza. Obino se sastoji od dva dijela koji se meusobno spajaju vijcima. Unutranjost zatitne spojnice puni se posebnom masom, koja ne doputa prodor vlage do unutarnje spojnice.

Slika 7.17. Presjek spojnice na kabelu s kovinskim platem Zavravanje kabela Pri uvoenju kabela u zgrade, oni se moraju zavriti na posebnim zavrnim elementima, koji omoguuju prijelaz na obino tanje zavrne, razvodne ili instalacijske kabele. Pritom se opet razlikuju dvije osnovne radnje: zavretak vodia iz kabela, te zavretak kabelskog plata (ostali dijelovi kabela - armatura i zatitni slojevi - zavravaju prije zavrnih elemenata). Zavretak vodia

Vodii iz kabela mogu zavriti na zavrnom elementu na vie naina: pod vijcima; na lemnim iljcima (lemljenjem); na tzv. WIRE WRAP iljcima (omatanjem); na tzv. FASTON iljcima (naticanjem); na tzv. LSA (Lotfrei - bez lemljenja, Schraubfrei - bez vijaka, te Abisolierfrei - bez skidanja izolacije) kontaktima (pomou posebnih alata razmaknu se eljusti ovih kontakata, koje se nakon izvlaenja tih alata stisnu i zagrizu kroz izolaciju do vodia) (sl. 7.18.).

Slika 7.18. LSA zavrna regleta Zavretak kabela s izolacijom papir-zrak Budui da je izolacija papir-zrak higroskopna, tj. upija vlagu, mora zavrni elementbiti hermetino zabrtvljen. Najvie se koriste dva takva elementa: Zavrni nastavak (slika 7.19) Izradba zavrnih nastavaka slina je izradbi obinih nastavaka na kabelima. Obino imaju oblik okrenute boce, koja je na donjem dijelu zabrtvljena lemljenjem za kovinski plat kabela, a na gornjem dijelu zalijevanjem meuprostora posebnom masom za brtvljenje.

Slika 7.19.. Zavretak kabela s papirno-zranom izolacijon i olovnim platem na zavrnom nastavku

Kabelska glava (slika 7.20.) Druga vrsta zavrnih elemenata kabela s papirnom izolacijom i kovinskim platem je tzv. kabelska glava, pri kojoj se vodii iz kabela leme na iljke za lemljenje, a unutranjost se glave hermetizira lemljenjem poklopca glave na njeno kuite sa stranje strane, te uvodne cijevi za kovinski plat kabela na donjoj strani glave. Slika 7.20. Zavretak kabela s papirnom izolacijom i olovnim platem na kabelskoj glavi Zavretak kabela s termoplastinom izolacijom Termoplastina izolacija nije higroskopna, tj. ne upija vlagu, pa zavrni elementi ne moraju biti zabrtvljeni kao u papirne izolacije, pogotovu ako su kabeli ispunjeni masom za punjenje. Najvie se koriste dva takva elementa: Zavrni nastavak Izradba zavrnih nastavaka slina je izradbi obinih nastavaka na kabelima s termoplastinom izolacijom s tim to se od toplih postupaka najvie koristi montaa termosteue spojnice, a od hladnih postupaka zalijevanje spojeva vodia smolom pomou posebnoga kalupa. Zavrne spojnice imaju oblik okrenutog lijevka, koji omoguuje prijelaz s jednoga debljega kabela (obino odozdo) na vie tanjih kabela (na gore). Kabelska letvica (regleta)(sl. 7.21.) Druga vrsta zavrnih elemenata kabela s termoplastinom izolacijom je tzv. Kabelska letvica ili regleta, koja se sastoji od prikljune ploe, kuita i eventualno poklopca. Prikljuna ploa sastoji se od izolacijske ploe (obino bakelit ili neka druga plastina masa) u koju su upreane mesingane spojnice koje s jedne strane obino imaju vijke, na koje se prikljuuje instalacija, a s druge strane iljak za lemljenje, WIRE WRAP ili FASTON, odnosno LSA kontakte na kojima zavravaju kabelski vodii.

Slika 7.21. LSA rastavna regleta 7.3. Polaganje TK vodova u zgradama Openito

Voenje TK vodova po zgradi naziva se kuna instalacija. Na slici 7.22. prikazan je tipini primjer kunoga telefonskog razvoda. Pretplatniki kabel, koji dolazi od ATC obino podzemno, zavrava u zgradi u ormariu, to se nalazi na mjestu koncentracije kune instalacije, na kabelskoj glavi. U ormariu zavravaju i instalacijski vodovi svakog stana obino na kabelskim letvicama (regletama). Instalacijski vodovi mogu se voditi po zgradi na vie naina: bez zatite (u tom sluaju to moraju biti kabeli); u instalacijskim cijevima (najei sluaj osobito u stambenim zgradama); u instalacijskim kanalima (u poslovnim zgradama).

Slika 7.22. Kuni telefonski razvod

U sva tri sluaja voenje instalacijskih vodova moe biti: podbukno i nadbukno. Podbukni nain voenja ostavlja ugodniji dojam, jer se instalacija ne vidi, a instalacijski vodovi su zatieni, ali to je ujedno i znatno skuplje. Nadbukni nain voenja nije estetski, jer je instalacija vidljiva. Instalacijski vodovi su manje zatieni, ali je to znatno jeftinije. Taj nain se primjenjuje kao privremeno rjeenje ili na zidovima od armiranog betona, na kojima nisu ostavljeni kanali za instalacije. Instalacijske cijevi Prije su se mnogo upotrebljavale tzv. Bergmanove cijevi (kovinske, s izolacijskim ulokom), ali danas se najvie koriste PVC cijevi, obino rebraste radi lakeg savijanja. Ako se telefonske instalacije vode paralelno s drugim instalacijama, moraju se zadrati minimalni razmaci (sl. 7.23.): od drugih TK instalacija 10 cm; od elektrine instalacije 20 cm.

Slika 7.23.. Postavljanje instalacijskih cijevi Krianje telefonske instalacije s drugim instalacijama treba izbjegavati, a ako se ipak izvodi, onda to treba initi pod pravim kutom na razmaku od 1 cm ili najmanje 3 mm.U tom sluaju treba izmeu instalacija ugraditi posebnu izolaciju. Promjena pravca izvodi se u luku, a na slobodnim povrinama samo s razvodnim instalacijskim kutijama. Te kutije postavljaju se i na mjestima ravanja cijevi, tamo gdje se mijenja dimenzija cijevi, kada cijev ima dva uzastopna luka, te ako je cijev dulja od 6 m. Tipini nain postavljanja razvodnih instalacijskih kutija pokazan je na slici 7.24..

Slika 7.24. Postavljanje razvodnih instalacijskih kutija Instalacijski kanali Mogu biti kovinski ili od plastinih masa (obino PVC). Obino imaju vie ljebova (najee 3), koje pokriva zajedniki poklopac. Tipini nain postavljanja instalacijskih kanala prikazan je na slici 7.25. S obzirom na nain voenja postoje: zidni instalacijski kanali (sl. 7.26.) i podni instalacijski kanali.

Slika 7.25. Postavljanje instalacijskih kanala Razliite instalacije mogu se voditi zajednikim kanalom ali u posebnim ljebovima, samo razvodne kutije ne smiju biti zajednike.

Slika 7.26.. Zidni instalacijski kanal U sluaju uporabe kovinskih instalacijskih kanala, kovinske dijelove treba obavezno uzemljiti.