Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΠολιτεία – Κράτος και Νεοέλληνες

ΠΟΛΙΤΕΙΑ – ΚΡΑΤΟΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Ο όρος πολιτεία και ο όρος κράτος χρησιμοποιούνται συνήθως χωρίς να γίνεται καμιά διάκριση. Ο όρος κράτος αναφέρεται περισσότερο στην εξουσιαστική αρχή, στην εξουσιαστική δύναμη, στη δύναμη επιβολής. Η λέξη κράτος σημαίνει αρχή, δύναμη και προέρχεται από το ρήμα κρατώ που σημαίνει εξουσιάζω. Για την προέλευση και τη φύση του κράτους έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες . Οι κυριότερες είναι :• Η θεωρία της δύναμης. Η θεωρία αυτή θεωρεί το κράτος δύναμη εξαναγκασμού και

αποτέλεσμα της θέλησης για εξουσία.• Η ηθικοκρατική θεωρία. Με βάση τη θεωρία αυτή το κράτος αποτελεί ηθικό οργανισμό , που

με την εξουσία και τους μηχανισμούς του ηθικοποιεί τα άτομα.• Η ταξική θεωρία. Η θεωρία αυτή εκλαμβάνει το κράτος ως όργανο της άρχουσας τάξης για

την εκμετάλλευση του λαού.• Η δημοκρατική θεωρία. Η θεωρία αυτή υπογραμμίζει τη λαϊκή βούληση , που δημιουργεί

ελεύθερα την κρατική εξουσία για την καλύτερη και δικαιότερη οργάνωση της κοινωνίας .Ο όρος πολιτεία είναι δύσκολο να ορισθεί συνοπτικά και κυριολεκτικά. Ο επικρατέστερος ορισμός είναι ο εξής: Πολιτεία είναι το οργανωμένο κοινωνικό σύνολο, που διαθέτει αυτοδύναμη εξουσία μέσα σε μια ορισμένη χώρα. Ό όρος πολιτεία προέρχεται από τη λέξη πολίτης και σχετίζεται περισσότερο με την οργανωμένη κοινωνική συμβίωση κα όχι μόνο με την κρατική εξουσία .Τα κυριότερα στοιχεία της πολιτείας είναι τα εξής:• Η χώρα, το έδαφος. Είναι ο συγκεκριμένος γεωγραφικός χώρος στον οποίο η οργανωμένη

κοινότητα κατοικεί και επιβάλλει τη θέλησή της .• Ο λαός. Το κοινωνικό σύνολο, οι άνθρωποι , που ανήκουν στην πολιτεία και έχουν ορισμένα

δικαιώματα και υποχρεώσεις . • Η κρατική οργάνωση. Το κράτος αντανακλά τη θέληση του λαού. Μέσα από δημοκρατικές

διαδικασίες τα άτομα καθορίζουν τον τρόπο ενεργειών ενεργειών του και συμμετέχουν καθημερινά στη λειτουργία του.

• Η πρωτογενής εξουσία. Σε κάθε πολιτεία πρέπει να υπάρχει αυτοδύναμη εξουσία, ώστε να αμύνεται, αν χρειαστεί, και να κάνει σεβαστή την ύπαρξή της προς άλλες χώρες.

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Ο άνθρωπος αισθάνθηκε την ανάγκη, από τα πρώτα βήματα της ύπαρξής του , να απεμπολήσει μέρος της απόλυτης ελευθερίας του και να δημιουργήσει κοινωνική ζωή. Ο Αριστοτέλης εύστοχα παρατήρησε ότι ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικόν ζώον». Μέσα στο οργανωμένο σύνολο βρίσκει τα πρόσωπα που τον ενδιαφέρουν, συνάπτει διαπροσωπικές σχέσεις και επιλύει ευκολότερα τα ποικιλόμορφα προβλήματά του. Μόνο η οργανωμένη πολιτεία είναι σε θέση να θεσπίσει κανόνες και να εγγυηθεί την εφαρμογή τους, για να ευδοκιμήσει τόσο το άτομο, όσο και το κοινωνικό σύνολο . Ειδικότερα:

1. Μόνο μια οργανωμένη πολιτεία είναι σε θέση να εξασφαλίζει την κοινωνική γαλήνη και ευρυθμία. Καθορίζει τα δικαιώματα και τα καθήκοντα των πολιτών και δίνει τη δυνατότητα στο κοινωνικό σύνολο να καθορίζει τις ενέργειες και τη συμπεριφορά της ανάλογα με τους θεσμούς που καθιερώνει ως οργανωμένη πολιτική δύναμη .

2. Οργανωμένη παιδεία και, ειδικότερα, οργανωμένη εκπαίδευση μόνο σε μια οργανωμένη πολιτεία μπορεί να υπάρξει . Αυτή έχει τη δυνατότητα, τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και σε

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

37

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΠολιτεία – Κράτος και Νεοέλληνεςέμψυχο δυναμικό , να προβεί σε κατάρτιση προγραμμάτων, σε παροχή υλικοτεχνικής υποδομής και σε ρυθμίσεις που θα αποβλέπουν σε αταξική εκπαίδευση .

3. Η οργανωμένη πολιτεία είναι σε θέση να παρέχει κοινωνική πρόνοια σε όλα τα μέλη της. Διασφαλίζει σε αυτά υγειονομική περίθαλψη, ενδιαφέρεται για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, φροντίζει για την ποιότητα ζωής και συμπαρίσταται στα μέλη της, όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα που προκύπτουν από τη μανία της φύσης, όπως είναι οι σεισμοί, οι πλημμύρες και άλλα φυσικά φαινόμενα .

4. Είναι σε θέση να εξασφαλίζει στα μέλη της κοινωνική δικαιοσύνη . Η ευνομούμενη πολιτεία θεσμοθετεί κανόνες που επιβάλλουν την αξιοκρατία, την ισονομία, την ισηγορία και την αταξική αντιμετώπιση των μελών της. Στηρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και αποτρέπει την εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον συνάνθρωπο .

5. Η οργανωμένη πολιτεία περιορίζει την κατάχρηση εξουσίας από άτομα που ασκούν εξουσία. Σε μια ευνομούμενη πολιτεία κανένα άτομο , όποια εξουσία και αν ασκεί, δε βρίσκεται πάνω από τους θεσμούς . Όλα τα μέλη της είναι ίσα απέναντι στο νόμο .

6. Έχει τη δυνατότητα να περιορίζει τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας. Επιβάλλει με τους νόμους της την έννομη τάξη και περιορίζει τα φαινόμενα της βίας, της εγκληματικότητας και της αναρχίας .

7. Εξασφαλίζει κα κατοχυρώνει την εθνική ελευθερία . Η οργανωμένη πολιτεία είναι δυνατό να λαβαίνει μέτρα για την άμυνα της χώρας και την αποτροπή οποιασδήποτε επιβολής εναντίον της .

8. Αναπτύσσονται οι Επιστήμες, τα Γράμματα και οι Τέχνες και προάγεται ο πολιτισμός γενικότερα . Η επίσημη πολιτεία με τους θεσμούς της στηρίζει τις προσπάθειες των ατόμων για πολιτιστικές πρωτοβουλίες. Μέσω της πολιτείας δημιουργείται η εθνική συνείδηση , προστατεύεται η γλώσσα και διαφυλάσσονται οι πολιτιστικές αξίες .

9. Διασφαλίζει τους όρους της οικονομικής ανάπτυξης και υλικής ευημερίας. Τα μέλη της μπορούν μέσα σε κλίμα γαλήνης να ασκούν απρόσκοπτα το επάγγελμά τους και να διευρύνουν την οικονομική τους δραστηριότητα. Οι όροι λειτουργίας της αγοράς είναι προκαθορισμένοι και περιορίζεται με τον τρόπο αυτό ο αιφνιδιασμός και η επαγγελματική αβεβαιότητα. Το κλίμα της ομαλότητας και της σιγουριάς ευνοεί τον οικονομικό προγραμματισμό και τις επενδύσεις .

10. Το άτομο μέσα σε μια οργανωμένη πολιτεία κοινωνικοποιείται. Είναι υποχρεωμένο να καλλιεργεί τους αναγκαίους όρους της κοινωνικής ζωής, όπως είναι ο διάλογος, η υποχωρητικότητα, η άμιλλα και η συνεργασία . Ασκεί αυτοκριτική, αυτοπροσδιορίζεται και αποβάλλει τον εγωισμό, τον ατομισμό, το φανατισμό και το δογματισμό. Με τον τρόπο αυτό διευκολύνεται η πρόσβαση από το εγώ στο εμείς και γίνεται ευκολότερα κοινωνικά αποδεκτό .

11. Μέσα σε μια οργανωμένη πολιτεία τα άτομα είναι δυνατό να διαμορφώσουν κοινωνική συνείδηση . Συνειδητοποιούν ότι δεν είναι δυνατό να υπάρξει ομαλή ζωή έξω από την οργανωμένη κοινωνία. Η συνειδητοποίηση αυτή συμβάλλει στη συμμετοχή του πολίτη στο κοινωνικό «γίγνεσθαι», στη συνεργασία, στην κοινή προσπάθεια για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων και στην προώθηση του κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού .

12. Μέσα στο κοινωνικό σύνολο οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να συνάπτουν ορθές διαπροσωπικές σχέσεις, να δημιουργούν φιλίες και να βρίσκουν τα πρόσωπά που τους καλύπτουν συναισθηματικά.

13. Η κοινωνική συμβίωση ενεργοποιεί τα ηθικά στοιχεία του ατόμου και το υποχρεώνει να μην παραβαίνει τους ηθικούς κανόνες . Η ατομική συμβίωση απαιτεί συνέπεια , ειλικρίνεια, ανθρωπιά ,τήρηση του μέτρου, και εκλογίκευση των απαιτήσεων. Οι αρετές αυτές οδηγούν στην ηθικοποίηση του ανθρώπου.

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

38

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΠολιτεία – Κράτος και Νεοέλληνες14. Μέσα σε μια ευνομούμενη πολιτεία τα άτομα αισθάνονται ασφάλεια και σιγουριά. Αποβάλλουν τον υπαρξιακό φόβο, το άγχος, την αβεβαιότητα και κατακτούν την ψυχολογική τους ελευθερία. Καταπολεμούν την ανία, την πλήξη και αποβάλλουν τα συμπλέγματα. Βιώνουν ποικίλα συναισθήματα, εξευγενίζεται ο συναισθηματικός τους κόσμος και αισθάνονται ψυχική ικανοποίηση για την αναγνώριση του έργου τους από το κοινωνικό σύνολο .

15. Η οργανωμένη πολιτεία παρέχει τη δυνατότητα στο άτομο να συμμετέχει στα πολιτικά δρώμενα, να αγωνίζεται για την καλύτερη λειτουργία του πολιτεύματος και την απόκτηση περισσότερων δικαιωμάτων.

16. Τέλος μόνο σε μια οργανωμένη πολιτεία το άτομο πραγματοποιεί τους στόχους του και ολοκληρώνει την προσωπικότητά του. Χωρίς την αμφίδρομη σχέση πολιτείας και ατόμου δε θα ήταν δυνατό στον άνθρωπο να επιτελέσει τον προορισμό του , να αξιοποιήσει τις ικανότητές του , να καταξιωθεί και να πραγματωθεί.

ΠΟΤΕ Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΕΠΙΤΕΛΕΙ ΤΟΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ

Η πολιτεία επιτελεί τον προορισμό της:

1. Όταν οι θεσμοί της είναι δημοκρατικοί , δηλαδή έχουν θεσπιστεί από κοινοβούλιο που προήλθε από την αδέσμευτη θέληση του λαού .2. Όταν είναι αταξική, ευνοεί την αξιοκρατία και κατοχυρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα .

3. Όταν είναι πολιτεία δικαίου και στηρίζεται στη σαφή διάκριση των λειτουργιών, δηλαδή στη νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία .

4. Όταν οι ιθύνοντες διαθέτουν πολιτικό ήθος και εφαρμόζουν τους θεσμούς . Οφείλουν οι πολιτικοί να αποτελούν πρότυπα για το κοινωνικό σύνολο και με το ήθος τους να δίνουν το μέτρο και τον τρόπο κοινωνικής συμπεριφοράς .

5. Όταν κύριο μέλημά της είναι το συμφέρον του πολίτη , και για αυτό προωθεί την κοινωνική πρόνοια , την αταξική παιδεία , τις ίσες ευκαιρίες και την ισονομία .

6. Όταν ενδιαφέρεται για τη δίκαιη κατανομή του πλούτου και την ίση κατανομή των οικονομικών βαρών . Καθένας θα πρέπει να προσφέρει στην πολιτεία ανάλογα με τις δυνατότητές του .

7. Όταν κανένα άτομο , όποιο αξίωμα και αν κατέχει , δεν είναι πάνω από το νόμο .

8. Όταν δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης και σιγουριάς στους πολίτες με την επιβολή της ευταξίας.

9. Όταν «ταυτίζεται με τον κάθε πολίτη χωριστά και με όλους μαζί».

10. Όταν με τις ενέργειες της πείθει ότι δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά δημιουργήθηκε, για να συμβάλλει στην υλική ευημερία και στην ηθικοπνευματική ανάπτυξη του ατόμου .

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Η σχέση ανάμεσα στον πολίτη και στην πολιτεία είναι αμφίδρομη, διαλεκτική και αλληλεξαρτώμενη. Ο πολίτης δεν πρέπει μόνο να απαιτεί από την πολιτεία εξασφάλιση όρων καλής και ασφαλούς διαβίωσης, αλλά οφείλει και ο ίδιος να ενδιαφέρεται για αυτή, να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του και να συμβάλλει καθημερινά στη στήριξη και στην ορθή λειτουργία της. Σταχυολογώντας επισημαίνουμε τις κυριότερες υποχρεώσεις:

1. Συνειδητοποίηση του πολίτη ότι δεν είναι δυνατή η ευτυχία του έξω από την οργανωμένη πολιτεία. Η πολιτεία δημιουργήθηκε για αυτόν και είναι φυσικό να ενδιαφέρεται για την ορθή λειτουργία της .

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

39

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΠολιτεία – Κράτος και Νεοέλληνες2. Ενεργή συμμετοχή στην επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων. Η παραίτηση, η παθητικότητα, και η ιδιώτευση είναι οι κυριότερη εχθροί της πολιτείας. Ο πολίτης δεν μπορεί να τα περιμένει όλα από την πολιτεία και ο ίδιος να απεκδύεται τις ευθύνες του ως μέλος του κοινωνικού συνόλου .

3. Η απόκτηση κοινωνικής συνείδησης . Ο πολίτης οφείλει να μη θέτει το ατομικό συμφέρον υπεράνω του πολιτειακού και, αν παραστεί ανάγκη, πρέπει αγόγγυστα να υποστεί οποιαδήποτε θυσία για την εξυπηρέτηση του κοινωνικού συμφέροντος. Να μην επιζητεί μόνο δικαιώματα, αλλά να εκπληρώνει παράλληλα και τις υποχρεώσεις του και να εκτελεί τα καθήκοντά του απέναντι στην οργανωμένη κοινωνία. Αυτό θα συμβεί, αν συνειδητοποιήσει την άποψη του Αριστοτέλη «αν ευτυχεί το όλον, ευτυχεί και το μέρος» .

4. Συμμετοχή στο πολιτικό γίγνεσθαι. Οι πολίτες οφείλουν να συμμετέχουν στην πολιτική ζωή και να λαβαίνουν μέρος στα πολιτικά δρώμενα. Καθήκον τους η πολιτικοποίηση και όχι η στυγνή κομματικοποίηση. Χρέος τους είναι να συμβάλλουν στη διαμόρφωση των θεσμών, που κατοχυρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και προωθούν την αξιοκρατία, την ισονομία και την κοινωνική δικαιοσύνη.

5. Ο πολίτης να γρηγορεί, για να μην πέσει θύμα προπαγάνδας και δημαγωγικών υποσχέσεων. Οφείλει να παρακολουθεί τις πολιτικές εξελίξεις, να ενημερώνεται για τα προγράμματα των κομματικών σχηματισμών, να κρίνει, να συγκρίνει, να αξιολογεί ορθά και να επιλέγει αξιοκρατικά τους αντιπροσώπους του .

6. Να σέβεται το Σύνταγμα της χώρας και τους νόμους που απορρέουν από αυτό. Η συνειδητοποίηση πως η έννομη τάξη αποτελεί το βασικότερο παράγοντα για την ομαλή κοινωνική συμβίωση γεννά υποχρεώσεις τήρησης των θεσμών της πολιτείας , ανεξάρτητα αν καμιά φορά δεν εξυπηρετούν το προσωπικό μας συμφέρον .

7. Να αντιστέκεται με κάθε μέσο στις δυνάμεις εκείνες που επιβουλεύονται την ανεξαρτησία της και τα όρια της χώρας μέσα στα οποία λειτουργεί . Επίσης να αγωνίζεται εναντίον εκείνων που θέλουν να παραβιάσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς τους .

8. Οι πολίτες να καλλιεργούν το διάλογο και να προωθούν την κοινωνική συνεργασία, την άμιλλα, τη συνέπεια και να αποβάλλουν το φανατισμό, το δογματισμό και τον κακοήθη ανταγωνισμό. Να συνειδητοποιήσουν πως , αφού όλοι είμαστε μέλη της πολιτείας, έχουμε την υποχρέωση να εργαζόμαστε όλοι μαζί για την ορθή λειτουργία της . Τα λόγια του Μακρυγιάννη «είμαστε στο εμείς και όχι στο εγώ» πρέπει να αποτελούν πολύτιμη παρακαταθήκη για κάθε πολίτη, αν θέλει να ζει σε μια οργανωμένη και ευνομούμενη πολιτεία και να απολαμβάνει τα αγαθά της.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΑΔΙΑΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ .

Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο πολίτης στις μέρες μας ενδιαφέρεται σε ικανοποιητικό βαθμό για τα κοινά . Οι λόγοι είναι πολλοί και ποικίλοι .

1. Δεν υπάρχει η κατάλληλη οικογενειακή αγωγή, ώστε οι νέοι μεγαλώνοντας να αντιμετωπίζουν τα πολιτικά ζητήματα στην ορθή τους διάσταση .

2. Ο λανθασμένος προσανατολισμός της παιδείας και ειδικότερα της εκπαίδευσης. Αποβλέπει στον παραγωγικό άνθρωπο, στον εξειδικευμένο και μόνο επιστήμονα, αδιαφορώντας για τη συγκρότηση της προσωπικότητας των νέων. Η εκπαίδευση δεν μεταλαμπαδεύει πολιτικές αξίες και δεν προωθεί τα υψηλά ιδανικά .

3. Η υλιστική νοοτροπία της εποχής μας που οδηγεί το άτομο στην καταναλωτική μανία και στην επιδίωξη του κέρδους με κάθε τρόπο . Η νοοτροπία του homo consumens δεν αφήνει περιθώρια

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

40

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΠολιτεία – Κράτος και Νεοέλληνεςγια άλλες ευαισθησίες . Τα πολιτικά ζητήματα αποτελούν για το μανιώδη καταναλωτή περιττές ενασχολήσεις .

4. Η έλλειψη ελεύθερου χρόνου. Τα άτομα σήμερα καταφεύγουν στην υπερεργασία για να αποκτήσουν περισσότερα αγαθά, που διαφημίζονται με όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης .

5. Η ατονία της κοινωνικής συνείδησης και η αλλοτρίωση του ατόμου. Στην εποχή μας το άτομο δύσκολα θυσιάζεται για το κοινό καλό. Ο άνθρωπος έγινε ατομιστής και αποβλέπει μόνο στο προσωπικό όφελος , αδιαφορώντας για την τύχη των συνανθρώπων του . Η νοοτροπία αυτή τον οδηγεί στην αποστασιοποίηση από τα κοινά .

6. Η χρεοκοπία ηθικής συνείδησης και η αλλοτρίωση του ατόμου . Η συνέπεια ,η ειλικρίνεια προς τους συνανθρώπους και την πολιτεία , η τήρηση του μέτρου , η ανθρωπιά , αρετές που θα οδηγούσαν και στη στήριξη του κοινωνικού συνόλου , αποτελούν είδη εν ανεπαρκεία .

7. Η απογοήτευση και η πικρία των ανθρώπων από τις πολιτικές τους ηγεσίες . Η διγλωσσία των πολιτικών , η ακατάσχετη υποσχεσιολογία , ο λαϊκισμός , η διάσταση μεταξύ λόγων και έργων, ο αριβισμός είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των περισσότερων πολιτικών. Δεν υπάρχουν οι πολιτικοί ηγέτες με το υψηλό ήθος, για να αποτελέσουν τα πολιτικά πρότυπα για το λαό και ιδιαίτερα για τους νέους. Αυτή η κενότητα των πολιτικών και η έλλειψη του πολιτικού ήθους απογοητεύουν τα άτομα και τα οδηγούν στην αποστασιοποίηση .

8. Η κρίση που περνούν τα πολιτικά συστήματα. Η εποχή μας μαστίζεται από πλήθος προβλημάτων (η ανεργία, τα φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας, η παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η πείνα και η δυστυχία) τα οποία αδυνατεί να λύσει η πολιτεία. Η κατάσταση αυτά δημιουργεί απογοήτευση και οδηγεί τα άτομα στην αδιαφορία και στην παθητικότητα.

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

41