POLITYKA OTWARTEGO DOSTĘPU W POLSCE REKOMENDACJE MNISW

Piotr Kępski

Departament Innowacji i Rozwoju MNiSW 26 czerwca 2017 r.

ul. Hoża 20 \ ul. Wspólna 1/3 \ 00-529 Warszawa \ tel. +48 (22) 529 27 18 \ fax +48 (22) 628 09 22

www.nauka.gov.pl

Otwarta Nauka - nowy paradygmat

Open Science Umbrella. Image credit: Flickr user 지우 황 CC BY 2.0

Otwarty Dostęp i Otwarta Nauka są elementem komunikacji naukowej

(Science Communication)

W takim ujęciu otwieranie publikacji i wyników badań służy nauce

i naukowcom, ponieważ:

Pokazuje obywatelom, że naukowcy coś konkretnego tworzą a nie tylko

wydają pieniądze podatnika na nieokreślone „projekty”

Pozwala społeczeństwu zrozumieć sens i cel pracy naukowców

Jest elementem marketingu instytucji zatrudniającej naukowca – ponieważ

udostępniając jego prace buduje ona własną markę i prestiż

Przyczynia się do poszerzania ogólnie dostępnych zasobów wiedzy i sprzyja

tworzeniu otwartych treści edukacyjnych, z których korzystają wszyscy (m.in.

nauczyciele akademiccy, studenci, doktoranci, lekarze, nauczyciele,

dziennikarze)

Po co otwarty dostęp?

Otwarty Dostęp (Open Access) - dostępność pełnych treści publikacji

w publicznym Internecie - bez barier finansowych, prawnych czy technicznych

Otwarty dostęp Gratis - udostępnienie bez opłat i barier technicznych,

ale bez (informacji o) licencji

Otwarty dostęp Libre / OD w oparciu o wolne licencje

Uznanie autorstwa (CC-BY)

CC-BY - Na tych samych warunkach - przetwarzając utwór lub tworząc na

jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co

oryginał.

Droga złota - publikowanie w otwartych czasopismach

Droga zielona - deponowanie publikacji w otwartych repozytoriach

Podstawowe pojęcia

Zalecenie KE z dn. 17 lipca 2012 r. ws. dostępu do

informacji naukowej oraz jej ochrony (2012/417/UE):

OD do wyników badań naukowych finansowanych

ze środków publicznych.

Umożliwienie ponownego wykorzystania

wyników badań (np. dane).

Poszanowanie praw autorskich.

Państwa UE powinny określić strategie OD.

Komisja Europejska wyraźnie wspiera ON

Stanowisko Komisji Europejskiej

Nie ma odwrotu od Otwartego Dostępu (OD) i Otwartej Nauki (ON)

Wiodące instytucje na świecie opowiedziały się za otwartością nauki

Pytanie nie brzmi „Czy otwierać?”, ale „Co?”, „Kiedy?”, „Jak otwierać?”

Otwartość zapewne stanie się elementem oceny naukowców / instytucji

naukowych - trwają analizy na świecie

Decyzje o otwartości mają charakter polityczny – są coraz częściej

przyjmowane jako WYMÓG

OD jest wymogiem w Programie H2020

Otwarte Dane stają się wymogiem

w niektórych czasopismach

Polityki OD na świecie

MNiSW przyjęło w 2015 r. Kierunki rozwoju OD do

publikacji i wyników badań naukowych w Polsce

Dokument zawiera rekomendacje dla

głównych interesariuszy, w tym:

• jednostek naukowych i uczelni

• naukowców

• MNiSW

• krajowych podmiotów finansujących badania

Rekomendacje MNiSW

• Stworzyć własną politykę instytucjonalną OD

• Wyznaczyć pełnomocnika ds. OD

• Wprowadzić zapisy o OD do regulaminów własności intelektualnej

• Zapewnić OD do recenzowanych publikacji powstających dzięki

finansowaniu lub współfinansowaniu ze środków publicznych

• Otwierać, na ile to możliwe, dane badawcze

• Publikować doktoraty w otwartym repozytorium

• Tworzyć repozytoria (własne / instytucjonalne lub wspólne / dziedzinowe)

i transformować czasopisma do postaci otwartej

• Monitorować liczbę otwartych publikacji w danej instytucji

Rekomendacje dla uczelni

i jednostek naukowych

• Stworzyć politykę instytucjonalną OD

• Promować OD, prowadzić działania informacyjne

• Uwzględniać OD w umowach grantowych

• Monitorować wypełnianie przez beneficjentów zobowiązań w zakresie OD

• Rozważyć kwalifikowalność kosztów związanych z publikacją w OD

(gdy beneficjent wybierze drogę złotą)

Rekomendacje dla agencji

finansujących badania

Wydawcy czasopism:

• Transformować do postaci otwartej czasopisma, które otrzymują

dofinansowanie publiczne

• Optymalizować modele OD (kontekst: ekonomiczny, prawny i techniczny)

• Stosować odpowiednie systemy techniczne, które odpowiadają otwartym

standardom międzynarodowym i wymogom systemowym nauki polskiej.

Wydawcy książek:

• Rozważyć możliwość otwierania (niektórych) książek (embargo czasowe)

• Wymieniać się dobrymi praktykami, optymalizować modele biznesowe

Rekomendacje dla wydawców

• Koordynacja strategiczna działań na rzecz OD, współpraca z KE

• Promocja OD, działania informacyjne

• Rozważyć zmiany w przepisach, by wspierać OD (np. obowiązek

udostępnianie doktoratów w otwartych repozytoriach cyfrowych,

ewaluacja – KEJN)

• Monitorować wdrażanie OD w skali kraju

• Stworzyć repozytorium sieroce dla tych jednostek, które nie mogą mieć

swojego repozytorium oraz wspierać rozwój infrastruktury dla OD (możliwość

wykorzystania istniejących infrastruktur np. PBN)

Rekomendacje dla MNiSW

2017 r.

• List Ministra NiSW

• Ankieta MNiSW nt. OA

Czy instytucja posiada politykę OA?

Polityki Open Access

20%

56%

24%

TAK, POSIADA

PLANUJE (DO 12M-CY)

NIE PLANUJE, NIEMA LUB INNE

Czy instytucja organizowała w 2016 r. wydarzenia nt. OA?

Wydarzenia nt. Open Access

75%

25%

NIE ORGANIZOWAŁA

ORGANIZOWAŁA

Czy instytucja posiada repozytorium?

Repozytoria

53%

22%

8%

13%

4%

NIE

WŁASNE REP.OTWARTE

REP. OTWARTEWSPÓLNE

REP. ZAMKNIĘTE

INNE ODPOWIEDZI

Kto powinien być Pełnomocnikiem ds. OA?

Pełnomocnik ds. OA

32%

40%

6%

22% Dyr. lub pracownikBiblioteki

Kierownik/Pracownikdziału nauki/Rektor ds.NaukiOsoba wskazana przezRektora/Dyrektora

Inne

Ile publikacji danej instytucji jest dostępnych w OA (szacunkowo)?

Procent publikacji w OA

45

12

33

22

21

8

24

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

NIE WIEM

0%

10%

20%

30%

40%

ponad 50%

Główne bariery w realizacji zaleceń MNiSW

Główne bariery

115

66

86

80

72

59

54

Brak osobnego strumienia fin.

Brak finansowania

Ryzyko prawne, prawa aut.

Brak wiedzy nt. OA

Niechęć do otwierania

Brak repozytoriów

Brak systemu w jednostkach

0 20 40 60 80 100 120 140

Jakie działania powinny podjąć jednostki naukowe/uczelnie?

Działania jednostek naukowych

112

63

86

76

93

87

47

0 20 40 60 80 100 120

Informować i szkolić

Dzielić się wiedzą

Przyjąć polityki OA

Współpracować (repozytoria)

Tworzyć otwarte repozytoria

Otwarty dostęp do czasopism

Zaplanować środki fin.

Jakie działania systemowe powinny być podjęte w Polsce?

Działania systemowe

118

69

101

73

85

79

57

0 20 40 60 80 100 120 140

Stworzyć strumień fin.

Zwiększenie środków fin.

Informacje i szkolenia

Szkolenie kierowników jednostek

Punktowanie w ewaluacji

Infrastruktura i repozytoria

Koordynacja działań

• PL jednostki naukowe są przeważnie na początku drogi związanej z OA

% liczba publikacji w OA jest zwykle niska lub nieznana

> 50% instytucji nie ma repozytoriów (nawet zamkniętych lub wspólnych)

Tylko 20% respondentów posiada instytucjonalne polityki OA

75% jednostek nie organizuje żadnych wydarzeń dot. OA

• Główne bariery: finanse, czynnik ludzki (brak wiedzy, niechęć), prawa aut.,

brak infrastruktury i systemowego podejścia.

• Zadania dla jednostek: szkolić i dzielić się wiedzą, przyjąć polityki OA,

tworzyć repozytoria i ich sieć, otwierać dostęp do czasopism.

• Postulowane działania systemowe: zwiększyć środki fin. (ew. nowy strumień),

więcej informacji i szkoleń, szkolenie kierowników jednostek, dodatkowe

punkty w parametryzacji, wspierać infrastrukturę i repozytoria.

Podsumowanie ankiety

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

ul. Hoża 20 \ ul. Wspólna 1/3 \ 00-529 Warszawa \ tel. +48 (22) 529 27 18 \ fax +48 (22) 628 09 22

www.nauka.gov.pl

Departament Innowacji i Rozwoju

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

e-mail: cyfryzacja@nauka.gov.pl