[ Yazm Kurallar | Editrler | Dergi Hakknda | indekiler | Ariv | Yayn Arama | Ana Sayfa | E-Posta ]

Bilim, Eitim ve Dnce DergisiMart 2007, Cilt 7, Say 1, Sayfa(lar)

[ PDF ] [ Editre E-Posta ] [ Yorumlar ]

POPLER DNN DN BM ZERNDEK ETKSKbra NAL

stanbul Bilgi niversitesi

Bu makalede; ncelikle popler din olgusunun anlamlandrlmasnn yan sra popler dinin modernite ile geirdii dnmn ve kazandbirletirici olma' zelliinin ayn zamanda nasl bir kar kltr ortaya koyduunu aklamaya alacam. te taraftan da daha somut bir bakas kazandrmak iin Trkiye asndan popler dinin ierisinde barndrd deiim srecini incelemek amacndaym. te btn bu ereveierisinde; zellikle vurgulamak istediim; gelien kapitalistleme sreci ierisinde popler kltrn de etkisi ile ykselie geen popler dinolgusunun yaratt yan anlamlar aklayarak gndelik yaamla nasl ie ie olduunu gsterebilmektir. Dolaysyla, aslnda zerinde altmaratrma konusu; popler din olgusunun nasl bir dnme biimini temsil ettiini anlayabilmektir. te bu noktada referans verilmesi gerekenkavram; popler dinin sahip olduu senkretik' zelliktir. Senkretik zellii anlayabilmek iin ise vurgulanmas gereken slam'n heterodokstanmdr ki; bu konuda ilk yapacamz Snn slam ve heterodoks slam arasndaki farkllklarn altn izebilmektir. Dolaysyla, makalemin giriksmn oluturan bu blm ierisinde popler din olgusunun genel tanmn; nce heterodoksi' kavramn akladktan sonra, heterodoksikavramnn ierisinde barndrd senkretik' kavram ile balantsn kurarak vereceim.

Heterodoks ve Snn slam' anlamlandrabilmek iin, aralarndaki farkllklar Ocak'a gre; temel boyutta inceleyerek aklayabiliriz: lk olaraksiyasi boyuttan yaklarsak; Snn slam, Trk tarihi ierisinde devletin resmi sylemde tercih ettii siyasi otoritenin ad olarak dnlr amate taraftan heterodoks slam, genel olarak bu siyasi otorite ile uyumayan ve sosyal evrelerin Paralel slam olarak dnp benimsedikleriideolojileri konumunda yer alr. Daha ksa bir ifadeyle; heterodoks slam, ierisinde sosyal bir ztlamay barndrmaktadr. kinci boyut olaraksosyal zellik bakmndan ele alrsak; Snn slam, genel olarak yerlemi evrelerin dini tercihini temsil ederken dier taraftan heterodoksslam, konar-ger evrelerin inan sisteminin bir gstergesi durumundadr. Son olarak ele alnmas gereken tarafta ise teolojik boyutuvurgulamaktadr ki; Snn slam, her eyden nce yazya geirilmi, sistematik ve kutsal kitap ve snnet temelli bir yapya sahiptir amaheterodoks slam, szl, sistematik olmayan ve mitolojik, senkretik yani badatrmac bir zellik gsterir. Ksaca, heterodoks slam' bir inanmozayii olarak dnebiliriz. ( Ocak, 2005: 17-18 )

Dolaysyla, Ocak'n sralad gibi heterodoks slam kavramnn temel zelliini sylemeliyiz: ncelikle, yukarda da sylediimiz gibi; buslam eidi badatrmac (senkretik) bir yap gsterir. nk; Orta Asya'dan Anadolu'ya uzanan sre ierisinde slam'dan nce Trkler'inbenimsedikleri inanlar olan amanizm, Budizm, Maniheizm, Zerdtilik, Hristiyanlk, Musevilik gibi birok din ve mistik kltrn brakt izlerin;slam ile yzeysel bir ekilde karmas ile heterodoks Trk slam' olumutur. Zaten heterodoks kavramna badatrmac niteliini kazandranda bu karm olmutur. kinci olarak; bu slam biimi, bir taraftan mistik zelliini tarken (slam ncesi dnemden kalan) bir taraftan datasavvufi karakterini devam ettirdii iin koyu mistik bir yapya sahiptir. Son olarak da; bu slam, aslnda temelde ezilen, hakszla urayan, horgrlm bir toplumsal psikoloji ierisinde gelitiinden ierisinde yeni bir dzen zlemi eken ve bu zlemi dindirecek ve ayn zamanda da buoluuma bakanlk edecek bir liderin geleceine ilikin bir inan barndrr. Ksaca belirtmek gerekirse; bu heterodoks olarak tanmladmzslam, ayr bir din olmamakla birlikte, halk slam karakterini oluturur. ( Ocak, 2005: 19- 20 ) Halk slam ile ortaya koyulan ise antropologlarnve sosyologlarn popler slam olarak adlandrdklar yar mitolojik inan ve kltlerle dolu bir kltr, sanat anlaydr. (Ocak, 2005: 16) Aslndabtn bu kullanlan terimlerde; gerek halk slam'nn barndrd ikilik olan heterodoks ve Snn zellikler gerekse popler slam'n karsndayer alan yksek slam ile ( slam'n kitab olarak belirlenmi esaslarna bal kalan ve buna bal olarak gelien rafine kltr ve sanat anlaynasahiptir) karmza kan; ikili kartlklardr. Aslnda burada nemli olan nokta; insanlarn bu varolan ikili kartlar karsnda nasl hareketettikleri, kendilerine nasl bir uygulama ekilleri belirledikleridir, ite bu balamda ortaya kan kavram popler din olgusudur. nk; poplerdin bir anlamda da insanlarn gerekletirdii, uygulad sembolik eylemleri iermektedir, dolaysyla, popler din; ampirik olarak llemeyene,kiilere, nesnelere, yerlere, olaylara, zamana veya durumlara dayanarak dorulamayana g ve anlam atfetmektir. (Kmeolu: 7) Ama tetaraftan da popler dini mantk tesi yada mantk d olarak deerlendirmek da aklayc olmamaktadr; nk onu sadece duygusalln birdavurumu olarak deerlendirmek, doal olmayanla ayn kategoriye koymak bize net ve doru bir aklama vermeyecektir.

kili kartlklar biraz daha aarsak eer; bu ayrmlarn temelinde yatann aslnda byk gelenek kk gelenek ayrm olduunu tespitedeceiz. nk pasifize edilen taraf kk gelenektir; te tarafta byk gelenek ise sekin kesimleri tanmlamaktadr. Biraz daha genianlamda; byk gelenek moderni, aydn, kentliyi temsil ederken; kk gelenek tam tersi olan gelenekseli, ilkeli, krsal sunmaktadr. Bir taraftaehl-i snnet tanmna dayanan ve gvenilirlilii olan rafine bir kltr vurgulanrken; teki tarafta ise; sosyal tabaka olarak krsal kesime hitapeden ve ksaca halka dayanan bir olgu sz konusu edilmitir. Ama vurgulanmas gereken nemli bir nokta da; popler dinin sadece bu ayrmlarerevesinde olumad aksine, ayrmlarla arasnda iliki kurabileceimiz bir olgudur. Bu balamda her ne kadar ilk anda bize sunulu eklipopler dinin bir halk dini olarak grlmesi olsa da aslnda; popler dini salt halk dini olarak dnmemiz yanl olacaktr. nk MustafaArslan'a gre popler din, halkn anlama dzeylerinin bir sonucu olarak yaayan yksek tipli evrensel dinlerin bnyesinde de ortaya kabilir.(Arslan, 2004: 55) Bunu yle bir rnekle dnebiliriz; Hristiyanlk, Mslmanlk gibi yksek din kategorisinde yer alan bu dinleryaygnlatka, bu dinlere dahil olan insan says da artmaktadr ama alt izilecek olan nokta bu insanlarn eski inanlarndan tamamenkopamadklar ve st kapal bir ekilde de olsa girdikleri bu yksek din altnda baz eski pratiklerini devam ettirdikleridir. te bu balamdayukarda da dile getirdiimiz gibi, popler din tanm halk dininin beraberinde getirdii geleneksel anlamdan byk lde farkllamaktadr.Ksaca popler din en genel tanm ile; Kurumsallam dinsel yaplarn formel yaptrmlardan yoksun olan gayri resmi pratikler, inanlar vedinsel ierie sahip davurum tarzlardr. (Kmeolu: 1 )

Christian Parker'a gre; popler din, bir eit sembolik gerekliktir. Bu balamda ortaya kan bir limit probleminin varlndan sz etmekmmkndr. Bu limit problemini daha da amak gerekirse; din, herhangi bir cemaatin ciddi bir kaynak sorunu ile karlatnda snd,bavurduu bir eit dildir, anlam verme durumudur. Kaynaklar yetersiz olduu zaman, toplumlar; kolektif yaam tehdit eden durumlar ortayaktndan bu tr pratiklerden medet ummaya balarlar. Dolaysyla, insanlar cemaat' (community) olgusunu bir arada tutmak, bir takmanlamlar temsil etmek iin bu tr pratikleri gerekletirirler. nk; kaynaklar yetersiz olduunda bu tr pratikler onlar iin kolektif yaam

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

1 / 6 19.03.2015 11:40

glendiren olgular olmaktadr. Ksaca vurgulamamz gereken noktalar u ekilde sralayabiliriz: Bireylerin anlamlar atfetme abas, popler dineilerliini kazandrr; nk fakirlik, hayat pahall, ilerin kontrolden kmasvb altndan kalklmas g olan durumlar insanlar baka biralternatif arayna ynlendirmektedir, bu bir nevi kurtulu aray olmaktadr. te bu balamda popler din, hayatta kalabilmek iin bir frsatsunmaktadr. nk; zorluklarla baa kabilme istei ve zellikle madun' (subordinate) pozisyonlar, insanlar dinsel bir araya meylettirir.Bununla birlikte bir dier nokta; insanlarn eitli durumlarda gerekletirdikleri pratikler (mum yakma, aput balamavb) aslnda bir anlamdabu insanlar arasnda bir ortak zellik' (common trait) oluturmaktadr. Bu tespitlerden hareketle; Parker'n dile getirdii limit problemini bir nevihayatta kalma mcadelesi' (survival) salama durumu olarak dnebiliriz, ite bu noktada da popler dini; bir eit kar kltr olarakadlandrabiliriz. ( Parker, 1998: 196 200) te bu balamda; aratrma yaptm trbe olan Zuhurat Baba'dan rnekler vererek var olandurumu somutlatrabiliriz: Mesela; mlakat yaptm kiilerden biri (nc mlakatm gerekletirdiim bayan) kocasnn evden gitmesi vekendini yalnz brakmas ile hem maddi hem de manevi ynden aresiz durumda kalm ve zm bulamaynca Kuran'da yazmadn bildiihalde yuvaya dnme'yi gerekletireceine inand ve annesinden alm olduu pratik olan makaralar sarma yntemine bavurmutu. Buyntem ise; makaralar ele sararak yuvarlak bir ekil oluturularak bu ekli ku yuvas' haline getirme ve sonra da denize atlarak evden gidenein geri gelmesi salama inancna dayaldr. Burada mlakat yaptm kii; kocasnn eve dnmesi iin bu pratii birka kez gerekletirmi amahl kocasnn dnmemesi onu gene de yldrmam ve umutla geri dnecek' dncesi ile hem kendi iin bu pratii devam ettirmekte hem debakalarna da bu yolu tavsiye etmektedir. Bir dier mlakatmda (ikinci mlakatmda grtm) konutuum bayan ise; bebei olmayan birkiinin Zuhurat Baba'nn yatt yerdeki demirlerin zerine bezden beik yaplarak ocuk sahibi olabileceini, bu trbenin ierisine czdan atarakzengin olunaca ya da anahtar atarak ev sahibi olunabilecei konusunda tavsiyelerde bulunmaktadr ve bu pratiklerin herkes tarafndanyapldn syleyerek kendi yaptn da merulatrmaktadr ya da en azndan bunun iin zemin oluturmaktadr. Burada vurgulanan aslndaiinde bulunulan aresizlik, isteklerin gereklememesivb durumlar karsnda snlan bir pratikler silsilesi olduu ve bu pratiklerin, benzersorunlar yaayan insanlar arasnda bir ortak zellik' (common trait) oluturduudur; ama zerinde durulan bu ortak zellie sahip pratikler,dini arayn bir sonucu olarak gelitiinden dinsel araynn bir yansmas olmaktadr. Dolaysyla, Mardin'e referans vererek dini sembol olaraknitelendirebileceimiz bu pratiklerin, halkn nazarnda bir nevi eylik kazandn ve yeni dzen kiinin ruhsal dengesini salayc yeni birmekanizma salamadka' da kendi kendilerine nemlerini yitirmelerinin sz konusu olamayacan syleyebiliriz. (Mardin, 2003: 154)

Modernleme asndan gelien popler din tanmna bakarsak eer; Parker, popler dini bir eit modernlikteki kent ifadeleri olaraktanmlamaktadr. (Parker, 1998:201) nk burada vurgulanan; hayatn srdrebilmek iin gerekli olan kutsal bir yer araydr. Baka birdeyile; insanlarn gerekletirmi ve gerekletirmekte olduklar pratikler krsalda da vardr ama ehre g ile birlikte deiime uramtr. temodernlemeyi de bu balamda hayat mcadeleleri olarak alglarsak ( deiene ve zorlaana kar ); popler dini geleneksel formdan okmodern formda olumu olarak kabul edebiliriz. Daha ksa bir deyile; krsaldaki tm pratikler ehre g ile birlikte dnme urar ve canlanr;nk ehre g ile birlikte yaam tarz deitiinden ilgi ve dn tarz da deimektedir. Dolaysyla, ehirde yaam ile birlikte insanlarndinsel yaratclnn n alm olmaktadr. nsanlarn, bu perspektifte, beklentileri ortak bir noktada birleir: ehirde yaamak ve mcadeleetmek! Btn bunlar ierisinde popler dinin iki nemli zellii ortaya kmaktadr: Birincisi; popler dinin dnyevi olana ynelmesi vekurumlarn yaptrmlarndan byk lde bamsz olmasdr. kincisi ise; popler dinin ierisinde daha bireysel bir ilev grmekteyiz, yani birbakma, krsaldaki gibi tipik olan birtakm pratiklere boyun emez ve zelletirilen' (privatized) olarak ne karr. te aklanan btn bu analizbizi yerel kent kltrne ynlendirmektedir. Bir baka deyile, Parker, popler dini kapitalizmin getirmi olduu yerinden etme-deterritorialization- politikasna kar bir hareket olarak belirtmektedir. nk; popler din, d etkilere kar cemaat zelliini devam ettirici birrol oynarken, bu yolla, yerel kent kltr ierisinde bir kar kltr olgusu oluturmaktadr. Daha da ksa bir deyile; popler din Parker'a gre,kresellemi kapitalizme kar bir kltr oluturmaktadr. Popler din; yar modern bir olgu olarak dnlmektedir nk bir taraftan modernolanla birlikte varolurken ( ehir yaam iinde varolma abas, hayat mcadelesi, yaam koullarn iyiletirmevb); ayn zamanda modern olaneletirip ona kar bir duru sergilemektedir ( bizi yerellikten uzaklatrana kar tavr alma durumunu gerekletirir). ( Parker, 1998: 201 203;207 210 )

Btn aklananlardan yola karak popler dinin iki nemli fonksiyonunu syleyebiliriz: Birincisi; popler din olgusunun heterojenlemegetirmesidir, yani, farkl pratiklerin, dinsel temsillerin, kltrn heterojenlemesidir. Bu heterojenleme durumu kresellemenin getirdiiaynlatrma abasna kar bir durutur, bylece popler din heterojenleme zellii ile oullama yapsn belirginletirir. kinci ilev ise;popler din, dinsel yaam biimini savunmaktadr, yani, her eyden bamsz, bana buyruk yaam ngrmyor ve getirdii farkl pratikler bileolsa birletirici, btnletirici bir zellie sahiptir. Bu balamda sylenmesi gereken senkretik' terimidir; bu bir badatrmaclk, birletiricizellie sahip olma ve en nemlisi uzlamaz grnen inan ve pratiklerin senkretik bnyede uzlaabilmesidir. ( Parker, 1998: 207 208 ; 205 206 ) Aslnda burada belirtilmesi gereken; gerekletirilen ve inanlan bu pratiklerin bir dn biimini vurgulamasdr, ama bu dnbiimi daha ok farkl pratiklerin benzer amalar iin kullanlmasna iaret ederek bir ortaklk yaratmaktadr. Tabii, burada belirtilmesi gerekenpratiklerin de benzerlik gstermesidir; yalnzca amalarda bir benzerlik yoktur. te bu benzer olan ama ve aralar zerinden bir birletiricilikgrlmektedir. Mesela; biz, cemaat ruhu zerinde birletirici rol oynayan popler din olgusunu daha iyi anlamak istiyorsak; Raudvere'nin yazdmakaleye referansla aklamalarmza Trkiye asndan daha geni bir boyut kazandrabiliriz, stanbul'da rgtlenmi olan bir grup kadnngerekletirdii dini faaliyetlere bakabiliriz -Sufi women- : Genel anlamda bu grup, cemaat pozisyonuna sahiptir ve bunlar mali finansmanlarnvakf ad altnda organize etmektedirler ve bylece yardmda bulunabilmekte ve sosyal faaliyetler gerekletirebilmektedir. Bu gruplar haftalkdzenledikleri toplant saatleri ierisinde sohbet' vermekte ve zikir' aktivitelerinde bulunmaktadrlar ki bunlar onlar iin keyfi deilgerekletirilmesi zorunludur ve onlar kendilerini Sufi geleneinin koruyucusu olarak grmekte ama herhangi formel bir balant yapmayaalmamaktadrlar, yani baka bir deyile herhangi bir siyasi kurumlama ierisine girmemektedirler. yle bir sistem gelitirmilerdir ki; vakfierisinde renen ileriki zamanlarda reten durumuna gemekte en azndan Kur'an derslerinde yardmc olmaktadr. Bylece cinsiyete dayalbir bilgi ak salanmaktadr. nk ders verenler, sohbet dzenleyenler, toplantlar gerekletirenler hep kadnlar olmaktadr; erkek en azndanbu tr organizasyonlarda yoktur. (Raudvere, 2003: 27 32 ) Bu aklamaya altmz durum; kadnlarn ykselen popler din olgusu ilebirlikte nasl devirildikleridir (gathering). Ama tabii, vurgulanmas gereken bir dier nemli nokta ise; buradaki durumun biraz daha farklolmasdr nk bu kiiler dini ritellerini slam'n gerekleri zerinden ina etmekte ama te taraftan da hkm sren cemaat ruhunu canltutabilmektedirler. Burada Mardin'de dedii gibi; slamiyet yalnz bir din olarak deil, bir sosyal kimlik arac olarak almaktadr. (Mardin,2003: 61) Aslnda bu noktada erkek egemen resmi kltre kar bir duru sergilenerek; popler din ile salanan bir feminen' durumdanbahsedebilmekteyiz. Yani burada popler dinin, varolan dn ve kabullenilmi biiminin zerinde yaratt deiim etkisini grebilmekteyiz.te bu deiim, popler dinin modernleme ile geirdii dnm sonucu gereklemitir. Eer Parker'n grlerini ve tezlerini bu durumauygularsak; ncelikle gerekten modernleme ile birlikte gelen materyaller ok iyi deerlendirilmekte; eitim, finansmanvb gibi te taraftan damodernlemenin sebep olduu yerinden etme durumundan rahatszlk duyarak kendi cemaatini gerekletirmektedir; dolaysyla bu durum yarmodern bir olgudur. Baka bir nemli nokta da cemaati bir arada tutma abas sz konusudur yani baboluktan uzaklk vardr tpk Parker'ndedii gibi! Mesela bu grup, baboluu haftalk zorunlu toplantlar dzenleyerek, sohbet vererekvb ile salamaya almaktadr ve tabiiburada savunulan bir dinsel yaam biimidir tpk Parker'a gre bunun, popler dinin yapsnda grld gibi!

te bu noktada balant kurulan badatrmac yap; slam'n getirdii ykmllkleri yerine getirirken bir yandan da kendi yaayn dahadorusu gerekletirmek istedii yaay biimini bu ereveye gre uygulamaktadr. Aslnda burada ortaya kan bir alternatif' durumdanbahsedebilmekteyiz. Mesela; ilk mlakatm gerekletirdiim bayan ile grmemde kendisinin Zuhurat Baba trbesine bir dilek diledii zaman cuma boyunca arka arkaya geldiini belirtmiti. stelik cuma gelme tamamland zaman dilein kabul olmamas gibi bir durumun sz

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

2 / 6 19.03.2015 11:40

konusu olmadn da iddetle vurgulamt. Ama torunu yanda yannda getirdii bayann dileklerinin kabul olmadn dile getirmesi zerineise; yal olan bayan, tek sebep olarak cuma gelinmemesini belirtiyordu. Aslnda burada alt izilmesi gereken; alternatif bir dnbiiminin ya da pratiin gndelik yaamn kendiliinden akp giden yaantsna eklenmesi durumudur. Yani burada popler din, yaamnzorluklarna kar mcadele etmek ya da dnyevi istekleri gerekletirebilmek adna yaamn devamlln salayan amalara ulamak iinoluturulan bir materyal, arasallktr ki; bu da yaamak ile yaama amacn (varoluunu) ve yaamn devamn salayc mcadeleyi bnyesindebirletirici bir zellik tar.

Giddens'a gre, modernleme ile oluan kavramlardan biri olan kapitalist sistem; uan ierisinde yaadmz dzeni temsil etmektedir. (Giddens, 1997: 7 ) Kapitalist sistem ile ykselie geen popler kltrn ortaya kard en nemli karakter, popler din olgusuna kazandrdivmedir. Bu ilikiyi aklamadan nce daha anlalr olabilmek iin; popler kltr tanmn verebilmeliyiz: Ahmet Oktay'a gre popler kltr;kltrel deerleri ve gelenekleri yeni formller iinde yanstan, gndelik yaamn kltr olan dolaysyla da gerekliin olumsuz yanlarndankurtulmaya yarayan ve yapay mutluluklar reten bir kltr olarak deerlendirebiliriz. (Oktay, 2002: 18) Bu ekilde popler kltr aslndagndelik yaam ierisinde yaanan bir takm mutsuzluklarn azaltlmasna, eitsizlik, adalet gibi fenomenlerin de uluslar aras ilikilerindzeltilmesi ile birlikte halledilebilecek olarak grlmesine yardmc olan aralardan biri olarak grebiliriz. Buradan hareketle popler kltr,popler din ile ilikilendirebiliriz: Popler kltrde rn aslnda tketiciye yneliktir; dolaysyla zellikle de kapitalist sistem ile birlikte artantketim younluu ierisinde ekonomiye, burjuva yaam tarzna olan zenme bir seviyede insanlarn kretme durumunu azaltrken; gelienzamanla birlikte salt ekonomik erevede yaanan mutluluun yeterli olamadn anlama ve daha kltrel olana ynelme ba gstermitir.Aslnda tam da tketim toplumu felsefesi ile oluan daha az dnme ve zaman kaybetmemek adna inanmaya doru artan bir izgi mevcuttur.Popler din de varolan daha ok maddi bir sylemdir, yani baka deyile dnyevi bir ama popler dini insanlarn gznde bir alternatif olarakgstermitir ve dolaysyla sz konusu olan pratik daha materyaldir; Yani Mussolini'nin deyiiyle: Us da bir aratr. Bu eskiden byle olduugibi bugn de byledir. Ve daha ok byledir. u saatte insanlarn dnmeye vakitleri pek azdr. Bugnn insannn inanma yetenei okyksektir. (akt: Oktay, 2002: 35) te bu balamda popler din, bize ilk bakta inanma (mesela aput alamaya olan inan), kabul etmepotansiyelini gsterir; bu da daha ok formel olann dndadr. ( Oktay, 2002: 16 35)

Btn bu aklamaya altmz bilgiler nda popler din olgusunun canlandrd, yeniden vurgulad zellikleri Parker'a referans vererek uekilde toparlayabiliriz, popler din olgusu istikrarsz bir toplumda yaam yeniden vurgulamaktadr, feminen zelliklere yeniden bir canllkkazandrr ve dinsel-erkek egemen resmi kltre kar bir duru sergilemektedir, popler din formel brokrasiye kardr, hakim kltre kar birduruu vardr, bir baka deyile, hakim kltre meydan okur, akln ve entelektelin dini olmaktan ziyade mitlerin, duygularn dinini vurgularnk dnyevi pratikler n plandadr. ( Parker, 1998: 203 204 ) Aslnda yaptm btn mlakatlarda gzlemlediim; trbeye gelen insanlarnu an ki yaay biimleri ierisinde karlatklar glkler ya da ulamak istedikleri amalar erevesinde pratikleri gerekletirmeleridir. stelik,hem karlalan glkler bitmemekte hem de istekler tkenmemektedir. Mesela; ilk mlakatm gerekletirdiim bayan; ilk trbeye geldiindeocuklarnn niversite kazanmas iin dilek dilemeye gelmi, sonrasnda ie girmeleri daha sonra evlenmeleri iin vb, imdi de kktorununun girecei OKS iin gelmi ve nmzdeki sene de SS'ye girecek olan torunu iin dilek dilemeye gelecekmi. Snr izebilmek pekmmkn olamamaktadr. nk; yaanlan gerei ne baa gelen zorluklar ne de ilerleyen yaam periyotlar ierisinde istekler son bulmaktadr;nk yaadmz yer zaten dnyadr, iinde bulunulan durum uan ki durumdur ki; popler dinin de bulunduu nokta buradadr. te bunoktada popler dinin badatrmac zelliini grebilmekteyiz; dnyevi yaantdan beklenilenin popler din ile karlanlmas, daha genitanmyla, popler dinin salad; dnyevi isteklerin gereklemesindeki basamak rol onu mistik olanla Kitab olann karmda bulunurklmtr. Bu balamda, bir nevi kendini gerekletirme (self-realization) olan popler din; Damayanthi Niles'in de benzer tanmnda kendinigstermektedir: Popler din, yaamn getirdii sevinleri, zntleri, kayplar kapsayan, insan deneyimlerinin bir parasdr ve bu sreierisinde de semboller, riteller retilir (Niles, 2001: 217-218)

Popler dini daha iyi anlamlandrabilmek iin ve Trkiye asndan olaya bakabilmek adna; son aama olarak, popler dinin, gemitengelecee deien ve yenilenerek bir anlamda gncellenerek (update) edilerek gelen karakterini inceleyebiliriz. Ksaca, popler din, bir sreklilikve deiim ierisindedir; dolaysyla burada vurgulanmas gereken nokta popler dinin tarihsel sre ierisinde nasl etkilendii ve buetkilenimlerin sosyolojik olarak yorumlanabilmesidir, ancak bu yolla popler dinin anlamlandrlmas salam bir zemine oturtulabilecektir.Mustafa Arslan'n da deindii gibi Trkiye'de tarihsel olarak popler dinin etkilendii olaydan bahsedebiliriz: Tanzimat ile resmileenBatllama ve Modernleme politikalar, ulus devlet ve dini reform hareketleridir. Tanzimat dneminde Osmanl'da sarayn bir seklerlemeierisine girdii grlmektedir dolaysyla bu krlma ulemann yani ilmiye snfnn evre (periphery) olarak nitelendirebileceimiz evreye itilmesiile sz konusu olmutur, bu ekilde dnyeviye olan ynelme dinin merkezde nemini yitirmesine sebep olurken dini sembolizm de bu yollakitlelere terk edilmi olur. nk brokratikleme almalar dinin kitlelere ynelmesini salar. Aslnda ulemann dar itilmesi sosyal dzenzerindeki etkinin azalmasna sebep olmu ve bu da elit kesimin (asker-sivil-brokrat) modernlemeye younlamas ve tabii bunu da siyasiiktidar zerinde kullanmas ile dini semboller iyice merkezden km ve kendi lehine bir ilerleme kaydederek kitlelerin eline gelmitir. Sonuolarak modernleme politikalar ile aslnda popler dinin alan genilemitir ve bu yolla marjinal konumda kalan snflar modernleme giriimlerinidine kar bir mdahale olarak atfetmilerdir. Ulus-devlet periyoduna bakarsak eer; karmza kacak olan ilk zellik, mmet yapsndanklarak vatandalk yaps gelitirilen bir Cumhuriyet'e geitir. Gelitirilen bu vatanda kavram ile birlikte avam ve mnevver ayrm kaldrlarakhalkn daha aktif olduu bir sistem oluturulmutur; halklk olgusunun da bu yolla glendiini gzlemleyebilmekteyiz. Tabii, bu halklk dinialanda kendini tarikatlarn kapatlmas, Trk ocaklarnn oluturulmasvb gibi yaplandrmalarla gstermitir. Bylelikle dini olandan ok milliolan vurgulanmaya allmtr. 1950lerle birlikte bu politikalarda bir yumuama grlmektedir; nk ehirleme, sanayileme gibi olgularlakrsal kesimin ehre g, ok partili devlet yapsvb ile halkn popler birtakm istekleri de gerekletirilmitir (tarikatlarn yeniden kurulmas,trbelerin almasvb). Deindiimiz bu g olgusu ile birlikte halk gittii yere, eski kltrn de getirmitir. te bu kendi ierisinde birtakmoluumlarn olmas ile birlikte Trkiye'nin cemaat (gemeinschaft) konumundan cemiyet (gesellschaft) konumuna getiini syleyebiliriz. Bu tipgei toplumu olarak Trkiye, modernlemenin beraberinde getirdii problemlerin bir ksmn zememitir. Yani g ettii ehre kar bir gvenduyamayan insanlar , korku ve endielerini zmede yardmc olamayan devlet -nk devletin byle mekanizmalar yoktur- karsndacemaatlere ye olarak bu ihtiyacn karlamaya alacaktr. Bu sebeple, ehre g etmi insanlar, kendi popler dini inanlarna paralelmesajlar veren bir takm dini cemaatlere, tarikatlara ve geleneksel dini formlara meyledeceklerdir ve popler dini inan ve pratiklerini yaayacakve uygulayacak ortam ve mekanlar oluturma ve bulma araylarna gireceklerdir. ( Arslan, 2004: 153) Ama te tarafta modernlemenin birdier yz de insanlara; yeni i imkanlar, eitim frsatlar gibi kltrlerini oka etkileyecek kaynaklar sunmaktadr. Bu ekilde; 1970 ve 80lerdezellikle slami yaynlarda artma ve gelien bir dindarlk zellii gzlenmitir. Son periyoda getiimizde ise; karmza kan reformhareketleridir. Aslnda reform hareketlerinin k sebebi: sapkn(!), sihirsel, farkl din ve inanlara ait (senkretist) inan ve pratikleritemizleyerek dinin arndrlmas'n salamak olmutur. (Arslan, 2004: 155) Ama bu tarz almalar farkl zaman aralklar ile srekli tekrarlandiin bu tip abalarn, uzun bir sre olarak incelendiinde, az baar salad grlr. Ancak 19.yzyldan itibaren bu reform hareketleri;modernletirici hareketlerin bir paras olmutur. Bylece, anlam genilemesine urayan reform hareketleri, popler dini; dinin aslzelliklerinden uzaklaan ve baka inanlarla bir karm ierisine giren olgu olarak deerlendirmitir. Dolaysyla, reform hareketlerinin baz aldsylem; gerilemeye kar gerekletirilecek olan ilerlemedir. Bahsettiimiz btn bu olaylar; popler din olgusunun geirdii etkilenim evrelerinintarihsel olarak gsterilmesidir. Bu nedenle, Trk popler dindarlnn geleneksel alt yaps, popler din olgusunun ierdii deiim ve sreklilikile vurgulanabilir. Ksaca, bu olaydan nceki popler din olgusunun geleneksel Trk popler dindarlna dayand sylenebilir. ( Arslan,2004: 54 55; 143 156) te, esas mesele popler din olgusunun ierisinde barndrd bu deiim ve sreklilik olgular aslnda geirilen bu

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

3 / 6 19.03.2015 11:40

sre ierisinde insanlarn dn biimlerinin de geirdii dnm anlamlandrabilmektir. Dolaysyla, tanmlamaya ve anlatmaya altm;popler din olgusu, kendi geirdii dnmle birlikte insanlarn zellikle de modern periyotla birlikte yaad, tecrbe ettii, baa kt veinand deerleri de dntrebilmektedir. Belki de yaanlan ve mcadeleden ekinen ya da mcadelede yenilmekten korkan ve ayaktakalabilme abas gsteren ya da en azndan hayatn devam ettirebilme abas ierisinde olan bir hayat tarznn benimsenmi olmas; tam daU.Beck'in tanmlad ekilde risk toplumu' oluumunu beraberinde getirerek Giddens'n da vurgulad gibi ge modernlik' periyodunun birincilsorunsal olan riskin ynetilmesi' (risk management) belki de Ahmet Oktay'n dedii gibi popler dine olan kucaklamay arttrmtr. (Giddens,1997: 14) Sonuta tekrar alt izilmesi gereken husus; Giddens'n denetimden km dnya (run away world) olarak tanmlad sre ierisindeMussolini'nin belirttii gibi dnmek ok zaman ald iin; inanmak yaamda ncelii oluturur. (Giddens, 1997: 11)

METHODBu makalede aktarlan somut rnekler ve gzlemler, Bakrky'de bulunan Zuhurat Baba trbesinde yaplm derinlemesine mlakatlaradayanmaktadr. Zuhurat Baba trbesi ile ilk tanmam 2003 ylnda bir tesadf eseri olmakla beraber; yaptm aratrma iin bu trbeye iki kezgittim. ki gidiimde de toplam kii ile mlakat yaptm; ama bu mlakatlar olduka derin ve kapsamldr. Mlakat yaptm kiilere kesinliklekendimi bir sosyal bilimci olarak tantmadm; bana daha iten davranmalarn salamak amac ile aratrma iin geldiimi sylemedim. Ses kaytcihaz kullanmadm ama cep telefonumun kayt blmn mlakat yaptm kiilere fark ettirmeden kullandm. Sonra da, kiilerle konumambitince orada yaknlarda bulunan bir kafeye giderek temize ektim. Cep telefonumu da katlmclarn yanna giderken kayt' blm ak birekilde gittiimden ve telefonumu kayt iin kullandm herhangi bir ekilde fark ettirmemeye altm. Amacm; katlmclarn bana her eyidoal bir ekilde anlatmalarn salamakt.

Derinlemesine mlakatmn ilk ikisini ilk gidiimde yaptm; ilk mlakatm bir babaanne ve torunu yerine koyduu bir aile dostunun kz ile ikincimlakatm ise; be kiilik bir kafile iinde bulunan ama mlakatlardan kardm sonuca gre birbirini tanmayan bu be kadndan biri ileyaptm. Tabii bu ikinci mlakatmda da araya giren bir bayan daha var. Zaten bu araya giren ve konumaya dahil olanlar da makaleninsonunda batan sona kadar ayrntl bir ekilde yazdm mlakatlar' blmde akladm. nc mlakatm ise ikinci gidiimde oraya sk skgelen bir bayan ile yaptm. Her mlakatta da konutuum kiiler orta yan stndeydiler; sadece yirmili yalarda olan ilk mlakatmdakonutuum babaannenin yannda getirdii (Rya) aile dostunun kzdr.

ZUHURAT BABA TRBESZuhurat Baba, kendi trbesinin bandaki tata yazanla (Yz. Trtl ve torunlar tarafndan yazlm) u ekilde tannyor: stanbul'un fethiesnasnda Bizansllar kuyular zehirlediklerinden Fatih Sultan Mehmed'in ordusunun sa kanadnda susuzluk ba gsterdi. Bir de baktlar ki birsubay boynunda krba elinde ta Allah Allah nidalar iinde savaan erlere su datyor. Bu ii stanbul fetholunana kadar yapt. Ani olarakortaya kan bu veli zata erler Zuhurat Baba dediler. O da 29 Mays 1953'te stanbul'un alnna katld. Harbederek ehit oldu. Yol arkadalardatt suyun menba olan buraya kendisini gmdler Trbeyi dolarken ikinci olarak not aldm ey (daha dorusu fotorafn ektiim)Zuhurat Baba'nn yatt yerin tam kars olan duvar zerine yazlan ksa yaz idi:

Zuhurat Baba; stanbul'un fethi srasnda birden ortaya kt, Bizansllarca zehir atlm kuyulardan su iemeyen askerlere temiz su bulupdatt. Gerekten de bu ksack yaz; bize Zuhurat Baba'nn mucizesini anlatyordu. Zaten mlakat yaptm ilk grup olan babaanne-torunikilisinden de -ki; bu iki kii ile mlakatm yanlarnda bo bir kaldrm grp arkadamla muhabbeti balatmak iin oturmamzla balamt, dahabiz kaldrma otururken teyze hafife eteini toparlayp bana yer vermi ve bunu yzme scack bir glmse atarak yapmt ve ben dedevamn getirdim zaten- Zuhurat Baba'nn mucizesi hakknda benzer eyleri duymutum; babaanne olan hanm (ismini renemedim), ZuhuratBaba'nn bu fetihler srasnda kuyular zehirlendii iin susuz kalan askerlerimizi, ayan yere vurarak ve bu vurduu yerden kan su ilebeslemi olduunu heyecanl bir ekilde bana aktaryordu. Bu teyze ile sohbetten rendiim en nemli ayrntlardan birisi; bu trbede dualarnkabul olmas iin cuma da arka arkaya gelinmesinin ve adann ya da dileinin kabul olduu takdirde eker, ekmekvb teekkr anlamnagelen bir takm yiyecekler datmann gerekli olduu idi.. Hatta teyze bu dileklerin gerekletiini inandrc klmak iin bana kendiyaadklarndan rnekler vererek anlatyordu. lk rnei de iki ocuunun da niversite snavna girebilmeleri iin dua etmeye gelmi olmasolarak veriyordu. Teyzenin sklkla zerinde durduu cuma boyunca gelinmi olmas gerektiiydi; en azndan kendisinin srekli cumaboyunca geldiini sylyordu. Ben teyze ile konuurken bir yandan da adnn Rya olduunu rendiim yirmili yalarda gen bir kzsohbetimize dahil oluyordu; Rya, teyzenin torunu yerine koyduu, ok yakn aile dostlarnn kzym. (Bunu da ilerleyen konumalarmzdareniyorum.) Aslnda buraya geli amalar Rya'nn teyzenin tabiri ile aday aday olma'sndan kaynaklanrken; teyze ise; OKS snavna girecekolan torununa dua etmeye gelmi. Teyze ile sohbetimiz ilerledike teyze de zel hayatna giriyor ve bana srekli erken evlenmemem konusundanasihatler veriyor. Kendisinin erkenden (17) evlendii iin genken ocuk annesine yakmaz' gibi tabirlerle istediklerini yapamamanngetirdii uktelerle bana srekli evlenme yan bytmem gerektii konusunda nasihatlerini arttryor. Ben de bu konudan sklm olmannverdii hisle konuyu dileimi nasl kabul ettirebilirime getirmeye alyorum; aslnda amacm teyzenin bildii bir takm pratikler varsa onlarortaya karmakt tabii. Ama teyze gayet akla uygun bir ekilde; herhangi bir sreyi okumamn yararl olacann dnda herhangi bir eysylemiyordu. Benim de tam o srada; trbeye ilk girdiimde bir tane kadnn bana tespih uzatp tane hlas, bir tane de Fatiha okurmusun?' dedii aklma geliyor ve soruyorum teyzeye doru mu yapmm diye! Teyze bir an panikliyor ve niye byle bir eyi kadnn ne iindua ettirdiini sormadan yaptma kzyor. Meer; teyze gene trbe ziyaretine geldii bir srada, bir anne elinde tespihle olu ile gelininiayrmak iin insanlara dua okutuyormu! Ama imdadma Rya yetiiyor ve Yok, ben o kadn grdm, iki olu da SS'ye girecekmi, onlar iindua ettiriyordu' diyor. Ben de bir an iin iine girdiim sululuk duygusundan bylece kurtuluyorum. Teyze ile ilgili aktarmak istediim son birayrnt ise; teyzenin bir sene sonra SS snavna girecek olan torununa girecei yl olan nmzdeki yl dua etmeye balayacayd. Benimburada ilgimi eken; biraz da ilerin son dakikaya braklm olmas idi. Ama teyze bu durumu da gzel bir ekilde aklyordu: Bir sene dearaya bir sr ey girer; Allah unutabilir! gerekten teyzenin bu tmcesi aklma kaznyordu. ini garantiye almak iin son dakikaya kadarbeklemek sanrm insanlarda bir gven oluturuyordu; nk bylece tek bir olaya/olguya konsantre olarak inanlarn kuvvetli klyorlard.

kinci mlakatm ise; be kiilik bir kafilenin yanna gitmemle balamt; ama bu mlakatla ilk bata dengeyi kurmakta zorlanmtm. nk;konutuum teyze olan Havva Hanm (mlakatn sonuna doru reniyorum), bana ilk bata olduka ilgisiz ve gvensiz davranyor; ama budurumu anlayla karlamaya alyorum. nk beni hi tanmyor ve dnsenize sizin hi tanmadnz biri gelip sizinle muhabbet etmekistiyor hem de durduk yerde! Teyzenin dikkatimi eken ilk hareketi ben yanna oturur oturmaz antasn hzlca koluna alyd. te bu sradahissettiim duygu bir nevi hrsz yerine konma- iki mlakatm boyunca hissettiim en kt duyguydu. Ama teyzeye yava yava kendiyaammdan ayrntlar sunarak; mesela oturduum ev, detlerimizvb onun da bana yaknlamasn salamaya alyorum. Teyze ile ilerleyenkonumalarmzda; ilgimi eken Havva teyzenin aslnda pek de dua ederken duay kuvvetlendirmek iin (!) kullanlan cisimlere (anahtar,bezvb) inanmamasyd. Hatta sohbetimize dahil olan bir teyze; trbenin iine anahtar atlrsa ev; czdan atlrsa para; trbenin kenarna bezbalanrsa da bebek istemek anlamna geldiini sylemiti. Bunu duyan Havva teyze olduka sinirlenmi ve byle cisimleri dua ederken arayasokmann ne kadar gnah olduundan bahsetmeye balamt. Burada yatan zatlarn kerametleri dolaysyla nemli kiiler olduunu kabulediyor ama bunun cisimletirilmemesi hele de araya bez, anahtar gibi maddelerin sokulmamas gerektiini sylyordu. Bu zatlarnmbarekliklerini (Havva teyzeye gre) ancak dua ederken onlarn yz suyu hrmetine' diyerek kullanmamz gerekliliini vurguluyordu. Budnceleri houma gitmiti dorusu! Ama sohbetimizin biraz daha ilerlemesi ile Havva teyze de bu syledikleri ile uyumayan bir iki ayrntvermeye balamt. Mesela; bebek doduunda beyaz iple yeil ipi birletirip, birbirine sarp, denize atmann gereklilii konusunda idi. Havva

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

4 / 6 19.03.2015 11:40

teyzeye bu sylediinin de bir cisimletirme olduunu hatrlattm da ise; bana kzarak bunun cisimletirme deil; bir teekkr etme biimiolduunu sylyordu. Hatta ipin denize atlmazsa bebein leceini bile sylemeyi ihmal etmiyordu. Mlakatmz boyunca Havva teyze sk skparaszlktan dert yanyor ve kk olunu srf bu yzden evlendirememekten dolay hayflanyordu. Bununla birlikte Havva teyze de banaevlenmek konusunda nasihat vermekten geri durmuyordu; srekli bana kendi memleketimden evlenmem gerektiini sylyordu; aksiniyaparsam evleneceim kiinin beni hibir zaman ailemin yanna gndermeyeceini sylyordu. Her iki mlakatta da ilgin olarak ortaya kansanrm yamdan dolay teyzelerin srekli bana evlilik konusunda nasihat verme gereksimi duymalar idi. stelik her ikisinde de bu konuyu benamamtm ama bir ekilde konu buraya gelmiti; sonu olarak benim iin, her iki teyzenin de ayn konu zerinde ayr ayr nasihatlerinidinlemek belki de hi fena olmayacakt!

nc ve son mlakatm gerekletirdiim kii; adn renemediim ama pek ok pratik renmeyi baardm ve tahminimce trbeye srekligelen, geimini trbede toplad ekmek, unvb ile salayp balarla (sadakalarla) geinen bir teyzedir! Teyzedeki en ilgin zellik; ousoruya cevap vermemekle birlikte kendisinin pek ok soru sormas idi. Teyze ile mlakat yapma isteimi uyandran ise; teyzenin sela boyuncaeitli renkteki makaralar eline sarp durmas idi. Bunlarn ne anlama geldiini renmek istiyordum; ilerleyen konumalarmzdan edindiimbilgilere gre, bu ipler ku yuvas oluturacak ekilde biimlendirilip denize atldnda kocas evden ayrlan (baka bir kadn ile giden) ya dakocas tarafndan evden atlan kadnn kocasnn eve geri dnmesi salanyor. Bunu yapmasna ramen hl teyzenin kocas geri dnmemiama teyze bundan gene de vazgemeyeceini belirtiyordu. Bir dier ilgin pratik ise, ksmet bulup evlenme' durumuna ilikindi; bu da yineeitli renkteki makaralar siyah hari dolayp (ama makaralar yarsna kadar kullanlacak) stne de beyaz makarann tamam sarlarak, kerebandan geirildikten sonra tane hlas arkasndan da bir tane Fatiha okunarak denize atlmas ile yaplyordu. Burada siyah renk teyzeyegre kt ans, beyaz da safl temsil ettiinden siyah hi kullanlmyor, beyaznsa tamam kullanlyordu. stelik teyze, btn bunlarnKuran'da yazmadn da kabul ediyor ama gene de yapmaktan vazgemiyordu. rendiim bir baka ey ise; bir ot tr idi. Bu otun ad;zerlik otuydu ve zellii de Hz. Ali'nin atn besledii ot olmasyd. Bu ot, insanlar nazardan koruyordu. Aslnda, yeil denemeyecek bir renkteolan, solgun ve kuru bir ottu; yaklak alt, yedi santimetre civarnda olan ve teyzenin iddetle zerinde durduunda gre; czdan da deil;kyafetin iinde tanmas gereken bir ot biimiydi. Teyze bana kapnn kna kadar elik ediyordu mlakatmz bittiinde! Burada ilgimi ekenbir baka ayrnt ise; merdiven basamaklarn kana kadar teyzenin pek ok kadna selam vermesi ve bunlarn da hemen hepsini o trbedemendilden suya, sudan life kadar eitli materyaller satmaya alan kadnlar oluuydu.

Ksaca zetlemek gerekirse; Zuhurat Baba'nn, stanbul'a tatil iin geldiim zamanlardan bugne kadar geen sre zarfnda gittiim ilk trbeolmas benim iin ok nemliydi. Bu trbe ile tanmam da yl ncesine dayandndan zihnimde kalan ayrntlar canlandrmak daha rahatolacandan; o gnden bugne senelik srete deien ya da kalplaan pratikleri ya da inanlar ortaya dkmek istedim. Aslnda, zihnimdefotorafn ektiim bu mekann en nemlii zellii; hl ayn pratiklerin stelik katlanarak devam etmesi ve insanlarn yaamlarnn odaknoktas olmasa da merkezine yakn bir alan igal eden uralar ve medet umma' pratiklerini mbarek olarak kabul edilen zatlarn mekannda(trbede) cisimletirmeleridir.

Zuhurat Baba trbesi, kaldrmdan yrdnzde daha da zeminde yer alan bir mekandr. Bu mekana girebilmek iin yaklak olarak 20-25basamakl bir merdiveni inmeniz gerekiyor. Merdivenden indikten sonra aa doru uzanan dar yolu takip ettiinizde ise karnza kan satarafta krmz bir eme, sol tarafta ise kulbe eklinde ahap bir mekandr. Zaten bu mekann tam karsnda da Zuhurat Baba'nn yatt yerbulunmaktadr. Aslnda genel anlamda Zuhurat Baba trbesinin bulunduu bu mekan 4 yandan saran merdivenlerden -iki merdiven girite, biritrbenin ortasnda biri ise trbeyi apartmanlara balayan baheye initedir- olumakla beraber yeilliin ierisinde yer aldndan dardankamelya' grnts de izmektedir. (Tabii Zuhurat Baba'nn yatt yeri saymazsak!) zellikle cuma gnleri ve hafta sonlar dolup taan butrbe, 90-100 kiiyi belki de daha fazla nfusu barndrabilecek kapasiteye ulayor sahip olduu kk alana ramen! Zaten, gzlemlerimdenelde ettiim sonulara gre, trbeye en ok cuma gn geliniyor zellikle de seladan nce olan vakit tercih ediliyor; artan nfusu bir de haftasonlar ile mbarek gn olarak nitelendirebileceimiz Ramazan - Kurban bayramlar ve kandiller de grebilmemiz mmkndr.

SONUAratrma yapmak iin altm alan olan Zuhurat Baba'da mlakat yaptm bir kii Zuhurat Baba trbesinde gerekletirilen ve dini pratiklerolarak adlandrabileceimiz makara sarma, bez balama, anahtar atmavb gibi faaliyetleri onaylamakta ve hatta bunlar gndelik yaamn hersahasnda kullanmaktadr. Mesela, kendi ileri iin makara sarmasnn yan sra -her ne kadar dilei daha gereklemediyse de- evredekendisinin bu hareketlerini grp kendilerine de yapmasn rica edenlere de bu sarlm makaralar, balanm bezlerivb vererek bir de paraalmaktadr. stelik daha da ilgin olan taraf; bu bayan gerekletirdii bu pratiklerin Kuran'da olmadn bilmekte ama buna ramen kendideyimiyle bir umut' olarak bunlar yapmaya devam etmektedir. Mlakat yaptm dier iki bayan ise; iddetle Allah'tan dilek dilenirken arayacisim' sokulmasnn ok gnah olduunu vurgulamakta ama bir yandan da gerekli olanlarn' yaplmasn art komaktadrlar. Mesela; ikincimlakatmda konutuum bayan Zuhurat Baba gibi mbarek' olan zatlarn hrmetinin nemli olduunu ama makara sarmak, iplik dolamakvbgibi cisimletirmelerin ok gnah olduunu savunurken; te taraftan da yeni bebei olan bir kadnn yeil ve beyaz makara iplerini birletiripdenize atmas gerektiini savunmaktadr. Burada gerekten ne kan sonu; iselletirilmi olan bir takm pratiklerin olduudur ama bupratikler genel bir anlamda ayn ihtiyalardan domakla beraber (bebeinin olmas iin, ev almak iin, snav kazanmak iinvb) ayr ekillerdeama bu ayr ekillerin dahil ierisinde bir aynlk ( mesela biri dilein gereklemesi iin cuma gelmeyi art komakta teki ise; dilein kabulolmas iin trbeye gelinmesinin yan sra bebek isteniyorsa beik balama, para isteniyorsa czdan atma vb pratiklerin olmasn gerekligrmektedir ama ortak olan her ikisi de sadece dua etmeyi yeterli bulmamaktadr; illaki yannda uyulmas gereken bir zorunlulukgetirmektedirler) tad zelliklere iaret etmektedir. Ksaca genel erevede yaanlan yaam tarz ierisinde dnyevi' ihtiyalar birbirinebenzemekte ve bu pratikleri gerekletiren insanlar arasnda bir ortaklama' salanmaktadr.

Makale boyunca belirtmek istediim; popler din ile birlikte dnyevi' ihtiyalarn karlanabilir' oluu, aslnda popler dinin dn biimizerindeki etkisini gstermektedir. nk popler din, insanlarn bitmeyen ihtiyalar karsnda ve bu ihtiyalarna kavuabilmede yaananzorluklar iersinde bir alternatif hatta bu zorluklar yenmede bir arasallk zellii tar. te btn bu zellikler aslnda Kitab olann yan sra veondan da ok uzaklamadan oluan ve mistik yap ile de yakndan balantl bir badamac yapnn sonulardr. Bu badamac yapya sahipolan da hi kukusuz popler din olgusudur. nsanlar, yaamn getirdii zorluklar ve kouturmalar iersinde dnme' eylemine zamanayrmaya ok dikkat etmemekte ve karlarnda bir alternatif olarak duran inanma' biimine ynelmektedirler. Dolaysyla, popler dinin sfatlarolarak deerlendirebileceimiz; yerel, folk, alternatif kavramlar aslnda bize zellikle de kapitalist sistem ile dayatlan maddi sylem ierisindeyeni bir dn biimi oluturmaktadr. Bu dn biimi hi phesiz yalnz Kitab olana deil; hatta ondan daha da uzaklaarak mistik olanameyletmektedir. Yani, popler din ile gelitirilen dn biimi dnme' olmakszn inanma' pratiklerini iermektedir. nk Fiske'nin debelirttii gibi insanlarn karmak, ok ilenmi bir sosyal yap iinde gnlk hayatn getirdii sorunlarn stesinden gelme ve toplumsalittifaklarn ann ihtiyalarna gre ynlendirme gerei yznden gebe znellikler gelitirmek zorunda kalyorlar. (akt: Saktanber, 2005: 272 )Bylece popler din olgusunun karmza znel ve geici olan bir dn biimi yaratarak ktn gryoruz.

znel pratiklerin gerekletii ve saha almas yaptm alan olan Zuhurat Baba trbesi ile ilgili bilgileri geni bir ekilde tasvir blmndevermeye altm ama tekrar altn izmeye altm olgu; bu trbenin stanbul'un en kalabalk semtlerinden birinde bulunmas ve gelenlerinyksek gelirlilerden sokakta mendil satan insana kadar her trl grubu kapsamas ve her iki gruptakiler tarafndan da ziyaret edilmesidir. Ama

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

5 / 6 19.03.2015 11:40

ounlukla ziyaretiler; daha kendi halinde yaayan ve genellikle de ev hanmlar olan kesimlerden gelmektedir. Trbede youn olarak yaananeker' datma pratii ve drt tarafnz da saran mendil, lif, boncuk, earp' satan kadnlarn zerinizdeki ilgisidir. Hatta bu insanlar, girerken birkiiye sattklar mal karken de satmaya almaktadr. Daha nce aldnz belirttiinizde ise; olsun, gene al' szn duyabilmektesinizdir. Birdier nemli unsur ise; nce nezaketle size, sizin iin dua etme teklif edilmekte ve ayet kabul ederseniz dua bittii zaman ise sizden batasylemedikleri ama sonra srar ettikleri, gnlnzden kopan kadar' para isteme mevzuudur. Aslnda btn bu devam eden furyaya baklrsa,trbeye gelen insanlarn ou bu dayatlan ya da vicdannz zorlanarak srar edildiiniz bu konularda sizin de bu srarlara boyun eerek, kartarafn beklediini yapmanz , btn bu pratiklerin devaml olmasn beklemektedir.

Ksaca belirtmek gerekirse; popler din olgusun beraberinde getirdii inan pratikleri bir taraftan Kitab olandan mistik bir yap ile ayrlrken(aput balama, makara sarmavb) te taraftan da Kitab olanla badatran (dua etme, adak adamavb) bir zellik tamaktadr. KsacaAhmet Oktay'n sylemi ile; popler din, Trklerin slam'dan nce baz inanlar veya sonradan kabul ettikleri bir ok dini ve mistik kltrkalntlarnn, yzeysel bir slam ile karmasdr ki; bu karmda popler dine senkretik zellik katmaktadr. (Ocak, 2005: 18)

KAYNAKA: Ahmet Oktay, 2002,Kurumsal ereve, Trkiye'de Popler Kltr, stanbul: Everest Yaynlar. Ahmet Yaar Ocak, 2005, Trk Sufliine Baklar, stanbul: letiim Yaynlar. Anthony Giddens, 1997, The Consequences of Modernity, Cambridge: Polity Press. Catharina Raudvere, 2003, Knowledge in Trust: Sufi Women in stanbul, Social Compass 50 (1). Christian Parker G., 1998, Modern Popular Religion: A Complex Object of Study for Sociology International Sociology, 13:2. Damayanthi Niles, 2001, The Study of Popular Religions and our Theological Task, Asia journal of Theology. Deniz Kandiyoti ve Aye Saktanber, 2005, Siz Nsl badet Ediyorsanz Biz de yle badet Ediyoruz, Kltr Fragmanlar, stanbul: MetisYaynlar. Mustafa Arslan, 2004, Trk Popler Dindarl, stanbul: Deerler Eitimi Merkezi Yaynlar. erif Mardin, 2003, Din ve deoloji, stanbul: letiim Yaynlar. Uur Kmeolu, Kurumsal Yaplarn Dndaki Dinsellik A short theoretical framework.

[ Baa Dn ] [ PDF ] [ Editre E-Posta ] [ Yorumlar ]

[ Yazm Kurallar | Editrler | Dergi Hakknda | indekiler | Ariv | Yayn Arama | Ana Sayfa | E-Posta ]

tarafndan gelitirilmitir

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

6 / 6 19.03.2015 11:40