Hugo a S. Victore

POSTERIORUM EXCERPTIONUMLIBRI TREDECIM CONTINENTES

UTRIUSQUE TESTAMENTIALLEGORIAS

PRIMA PARS

ALLEGORIAE IN VETUS TESTAMENTUM

Hugo a S. Victore

POSTERIORUM EXCERPTIONUM LIBRITREDECIM CONTINENTES UTRIUSQUE

TESTAMENTI ALLEGORIAS

PRIMA PARS

ALLEGORIAE IN VETUS TESTAMENTUM

CONTENTA

PROLOGUS

LIBER PRIMUS. IN LIBRUM GENESEOS, AB INITIOMUNDI USQUE AD ABRAHAM.

LIBER SECUNDUS. DE RELIQUIS MYSTERIISGENESEOS, AB ABRAHAM USQUE AD MOYSEN.

LIBER TERTIUS. IN RELIQUOS PENTATEUCHILIBROS, ET PRIMO IN EXODUM.

LIBER QUARTUS. IN LIBROS JOSUE, JUDICUM ETRUTH.

LIBER QUINTUS. IN LIBRUM I REGUM, ABHELCANA USQUE AD DAVID.

LIBER SEXTUS. IN I ET II REGUM, A DAVID USQUEAD SALOMONEM.

LIBER SEPTIMUS. IN III ET IV REGUM, ASALOMONE USQUE AD TRANSMIGRATIONEMBABYLONIS.

LIBER OCTAVUS. IN DUOS PRIORES LIBROSESDRAE.

LIBER NONUS. IN LIBROS ESTHER, TOBIAE,JUDITH ET MACHABAEORUM.

INDEX LIBRORUM ALLEGORIAE IN

VETUS TESTAMENTUM

PROLOGUS.

PROLOGUS ALTER.

LIBER PRIMUS. IN LIBRUM GENESEOS, AB INITIO MUNDI USQUE AD ABRAHAM.

CAP. I. De significatione coeli et terrae.

CAP. II. De coelo, terra, et operibus sex dierum.

CAP. III. De aquis superioribus et inferioribus.

CAP. IV. De sole, luna et stellis.

CAP. V. De piscibus et avibus.

CAP. VI. De paradiso voluptatis.

CAP. VII. De formatione primi hominis.

CAP. VIII. De Adam, Eva et serpente.

CAP. IX. De sex diebus operationis divinae, et de septimoquietis.

CAP. X. De Adam, Eva et filiis eorum.

CAP. XI. De Seth, Cain et filiis eorum.

CAP. XII. De Enos, Henoch, et Noe.

CAP. XIII. De arca et diluvio.

CAP. XIV. Moralis sententia de arca.

CAP. XV. De corvo, et columba.

CAP. XVI. De Iridis coloribus.

CAP. XVII. De vinea Noe, et ejus inebriatione.

CAP. XVIII. Moralis sententia de eodem.

LIBER SECUNDUS. DE RELIQUIS MYSTERIIS GENESEOS, AB ABRAHAM USQUE AD MOYSEN.

CAP. I. De exitu Abraham de terra sua.

CAP. II. Moralis explicatio de eodem.

CAP. III. De sacrificio Abrahae.

CAP. IV. Moralis expositio de eodem.

CAP. V. De triplici circumcisione.

CAP. VI. De exitu Lot e Sodomis.

CAP. VII. De hoc, quod tentavit Deus Abraham.

CAP. VIII. De Sara, et morte, ac sepultura ejus.

CAP. IX. Quomodo adducta est Rebecca ad Isaac.

CAP. X. De Abraham, Isaac, et pueris eorum, ac puteis.

CAP. XI. De benedictione Jacob.

CAP. XII. Quomodo perrexit Jacob ad Laban.

CAP. XIII. De virgis, quas decorticavit Jacob.

CAP. XIV. De Dina filia Jacob.

CAP. XV. Historia de Joseph.

CAP. XVI. De Jacob, et filiis ejus.

CAP. XVII. De Juda, ac filiis ejus, et Thamar.

CAP. XVIII. De duobus servis Pharaonis.

CAP. XIX. De aromatibus quibus conditus est Jacob.

LIBER TERTIUS. IN RELIQUOS PENTATEUCHI LIBROS, ET PRIMO IN EXODUM.

CAP. I. De nativitate Moysi, et exitu Israel de Aegypto.

CAP. II. De iis quae spiritualiter Dominum vel Christum significant.

CAP. III. De Aegypto, deserto et terra promissionis.

CAP. IV. De mandato dilectionis.

CAP. V. De praeceptis legis naturalis et scriptae.

CAP. VI. De duabus tabulis.

CAP. VII. De quatuor Sabbatis.

CAP. VIII. De furto, mendacio et perjurio.

CAP. IX. De constructione tabernaculi, et de offerendis in eo.

CAP. X. De sacrificiis.

CAP. XI. De mensa propositionis.

CAP. XII. De via trium dierum.

CAP. XIII. De duobus Testamentis.

CAP. XIV. De duabus tabulis, duobus cherubim, et duabus tubis.

CAP. XV. De unctione et vestibus sacerdotis.

CAP. XVI. De praeputiis arborum.

CAP. XVII. De sacerdotibus reprobandis ex libro Pastoralis Curae beati Gregorii.

CAP. XVIII. De victimis ex libro Isidori.

CAP. XIX. De primogenito bovis, et ovis.

CAP. XX. De muliere capta in bello.

CAP. XXI. Non arandum in bove simul et asino.

CAP. XXII. De veste ex lana et lino contexta.

LIBER QUARTUS. IN LIBROS JOSUE, JUDICUM ET RUTH.

PROLOGUS.

CAP. I. De Josue et transitu Jordanis.

CAP. II. De filiis Ruben, et Gad, et de dimidia tribu Manasse.

CAP. III. De subversione Jericho.

CAP. IV. De civitate Hai.

CAP. V. De altari quod construxit Josue.

CAP. VI. De dolo Gabaonitarum.

CAP. VII. De levitis.

CAP. VIII. De Chananaeis tributariis.

CAP. IX. De successoribus Josue.

CAP. X. De Debora.

CAP. XI. Sensus allegoricus de Area.

CAP. XII. Sensus moralis de Area.

CAP. XIII. De Gedeone et bello Madianitarum.

CAP. XIV. De Gedeone, et uxoribus ejus, et filiis.

CAP. XV. De Jephte.

CAP. XVI. De Samsone.

CAP. XVII. Moralitas de eodem.

CAP. XVIII. De Ruth.

LIBER QUINTUS. IN LIBRUM I REGUM, AB HELCANA USQUE AD DAVID.

Index

PROLOGUS.

CAP. I. De Helcana et uxoribus ejus.

CAP. II. Moralitas de eodem.

CAP. III. De Anna, et Samuele.

CAP. IV. De Ophni, et Phinees filiis Heli.

CAP. V. De Heli et filiis ejus rursum.

CAP. VI. De castris Israel, et Philisthiim.

CAP. VII. De arca Dei, et filiis Heli mortuis.

CAP. VIII. De arca Dei, et Dagon.

CAP. IX. De aggravatione manus Domini super Azotios.

CAP. X. De duabus vaccis quae reportaverunt arcam.

CAP. XI. Quod filii Israel postulaverunt regem.

CAP. XII. Item de Saul.

CAP. XIII De Naas rege Ammonitarum, et de Jabe Galaad.

CAP. XIV. De tribus millibus electis a Saule.

CAP. XV. De eo quod non inveniebatur faber ferrarius in terra Israel.

CAP. XVI. De Jonatha et armigero ejus.

CAP. XVII. De Jonatha et melle quod gustavit.

CAP. XVIII. De reprobatione Saulis.

CAP. XIX. De virtute obedientiae.

LIBER SEXTUS. IN I ET II REGUM, A DAVID USQUE AD SALOMONEM.

CAP. I. De scissione pallii Samuelis.

CAP. II. De Saule, David et cithara ejus.

CAP. III. De acie Israel et Philisthiim.

CAP. IV. De Philisthiim et de Golia iterum.

CAP. V. De dilectione Jonathae et David.

CAP. VI. De Jonatha et David abscondito in agro.

CAP. VII. De eo quod David mutavit os suum coram Achis.

CAP. VIII. De iis qui convenerant ad David.

CAP. IX. De Zipheis.

CAP. X. De eo quod David praecidit oram chlamydis Saul.

CAP. XI. De verbis Abigail ad David.

CAP. XII. De Abigail et Nabal.

CAP. XIII. De Amalecitis.

CAP. XIV. De montibus Gelboe.

CAP. XV. De eisdem.

CAP. XVI. De Ascensione David in Hebron.

CAP. XVII. De Abner et Asael.

CAP. XVIII. De longa concertatione inter domum David et domum Saul.

CAP. XIX. De sermone quem intulit Abner ad seniores Israel.

CAP. XX. De filiis Remmon et morte Isboseth.

CAP. XXI. Quomodo David expugnavit Jerusalem.

CAP. XXII. De superbia Michol et humilitate David.

CAP. XXIII. De Hanon et servis David.

CAP. XXIV. De Rabath et diademate regis ejus.

CAP. XXV. Quomodo David numeravit Israel.

LIBER SEPTIMUS. IN III ET IV REGUM, A SALOMONE USQUE AD TRANSMIGRATIONEM BABYLONIS.

CAP. I. De Diversis ferculis et equis Salomonis.

CAP. II. De sapientia, praefectis, subjectis, et uxoribus Salomonis.

CAP. III. De aedificatione templi.

CAP. IV. De libertate Israel et servitute alienigenarum.

CAP. V. De throno Salomonis.

CAP. VI. De Roboam.

CAP. VII. De Jeroboam.

CAP. VIII. De eo quod scriptum est: “Demetam posteriora Baasa.”

CAP. IX. De reaedeficatione Jericho.

CAP. X. De Elia et torrenti Carith.

CAP. XI. De Elia et vidua Sareptana.

CAP. XII. De Elia et prophetis Baal.

CAP. XIII. De interfectione prophetarum Baal.

CAP. XIV. De fuga Eliae coram Jezabel, et de junipero.

CAP. XV. De visione Eliae in monte.

CAP. XVI. De custodia humilitatis.

CAP. XVII. De eo quod Elias unxit Eliseum.

CAP. XVIII. De pugna Benadab contra Israel.

CAP. XIX. De eo quod dictum est a servis regis Syriae: “Dii montium, sunt dii Israel.”

CAP. XX. De Eliseo, et pallio Eliae.

CAP. XXI. De eo quod vir Dei maledixit pueris in Bethel.

CAP. XXII. De aqua trium regum exercitibus a Domino data.

CAP. XXIII. De muliere, quae clamavit ad Eliseum.

CAP. XXIV. De tabernaculo, quod aedificaverunt Sunamitis et vir ejus Eliseo.

CAP. XXV. De resuscitatione filii mulieris Sunamitidis.

CAP. XXVI. De eo quod scriptum est: “Mors in olla.”

CAP. XXVII. De eo qui viro Dei panes primitiarum tulit.

CAP. XXVIII. De captiva puella, et de Naaman Syro.

CAP. XXIX. De lepra Naaman, quae adhaesit Giezi.

CAP. XXX. De obsidione, et fame Samariae.

CAP. XXXI. De Jehu.

CAP. XXXII. Quomodo Joas instauravit sartatecta.

CAP. XXXIII. De scriba, et pontifice, et pecunia, et operariis.

CAP. XXXIV. De sagitta salutis.

CAP. XXXV. De projectione Israel.

CAP. XXXVI. De Samaritanis.

CAP. XXXVII. De Josia, et phase quod celebravit.

CAP. XXXVIII. De censu, quem solvit populus Pharaoni sub Joachim.

CAP. XXXIX. De prima obsidione Hierusalem.

CAP. XL. De secunda obsidione Hierusalem, et fame.

CAP. XLI. De interruptione muri, et fuga Sedechiae.

CAP. XLII. De Nabuzardan.

CAP. XLIII. De translatione Juda.

LIBER OCTAVUS. IN DUOS PRIORES LIBROS ESDRAE.

CAP. I. De Cyro, et liberatione captivorum et restauratione templi. In primum Esdrae.

CAP. II. Quid notet, quod Judaei post septuaginta annos liberantur.

CAP. III. De numero vasorum, quae relata sunt de Babylone.

CAP. IV. De numero revertentium de Babylone.

CAP. V. De numero animalium.

CAP. VI. De oblatione principum.

CAP. VII. De fundatione templi.

CAP. VIII De hostibus Judae et Benjamin.

CAP. IX. De dedicatione domus Domini.

CAP. X. Quomodo Esdras significat Christum.

CAP. XI. De circumspectione doctorum.

CAP. XII. Generalis sententia de toto aedificio.

CAP. XIII. De Sanaballat irato, et de Samaritanis.

CAP. XIV. De cautela aedificantium.

CAP. XV. Quomodo Sabbatum observabant.

CAP. XVI. De bifaria dedicatione civitatis.

LIBER NONUS. IN LIBROS ESTHER, TOBIAE, JUDITH ET MACHABAEORUM.

CAP. I. De mysteriis quae continentur in libro Esther.

CAP. II. De mysteriis quae continentur in libro Tobiae.

CAP. III. De mysteriis quae continentur in libro Judith.

CAP. IV. De mysteriis quae continentur in libro Machabaeorum.

1

AUCTOR INCERTUS

HUGO A S. VICTORE

POSTERIORUM EXCERPTIONUM LIBRI TREDECIM CONTINENTES

UTRIUSQUE TESTAMENTI ALLEGORIAS

PRIMA PARS

ALLEGORIAE IN VETUS TESTAMENTUM

PROLOGUS

Quicunque sapientiae, sive scientiae studet divinae, fructumlectionis proprio magis experimento, quam alieno cognoscere valetdocumento. In ipso namque legentis animus bonum possidethonestae occupationis, solertiam meditationis, instantiam orationis, etclaritatem supernae invenit contemplationis. Ibi informatur adexemplum sanctae imitationis; instruitur ad exercitium virtutis;stabilitur ad exhibitionem boni operis. In ipsa, reprobato fucofalsitatis, depulsa malitia iniquitatis, perducitur ad veram, vel adperfectam veritatis cognitionem, et ad bonitatis dilectionem. In ipsaanimatur, ne frangatur in adversis; solidatur, ne dissolvatur inprosperis, et sumit recordationem de praeterito, cautelamque defuturo. Quisquis autem sacrae Scripturae cibo pasci renuit, vitamanimae suae perdere jam incipit, ut de eo dici possit: Omnem escamabominata est anima ejus et appropinquavit usque ad portas mortis(Psal. CVI). Accipe itaque, frater charissime, hanc secundamexcerptionum nostrarum, quas postulasti, partem, quasi quoddam

2

ferculum animae tuae paratum: ut in ipso spiritualiter incrasseris,impingueris, dilateris. Capitula autem hujus partis sicut, et superioris,ad evidentiam totius operis sequentis, ante principium libri tibi perordinem disposui.

3

PROLOGUS ALTER

In praecedentibus praemissa descriptione originis etdiscretionis artium, et quarumdam aliorum, ortum, cursum etoccasum omnium regnorum ab initio usque ad nos disposuimus. Insequentibus, profundas allegoriarum obscuritates, secundumsubjacentis historiae cursum, prius de Veteri Testamento, deinde deNovo, in quantum praesenti brevitati sufficere videtur, elucidabimus.Invenies in hac parte libelli multa juxta imbecillitatem mei sensus,necessaria tuae inchoationi: et in cognitione veritatis, et in amorevirtutis omnibus modis utilia, si tamen quae scripta sunt legere etmemoriae commendare non neglexeris.

4

5

LIBRORUM CONTENTA ALLEGORIARUM VETERIS TESTAMENTI

Liber primus Allegoriarum Veteris Testamenti tractat demysteriis rerum gestarum ab initio mundi usque ad Abraham,continens octodecim capitula.

Secundus tractat de mysteriis rerum gestarum ab Abrahamusque ad Moysen, continens novemdecim capitula.

Tertius tractat de mysteriis rerum gestarum a Moyse usque adJosue, continens viginti duo capitula.

Quartus tractat de mysteriis rerum gestarum a Josue usquead Helcanam patrem Samuelis, continens decem et octo capitula.

Quintus tractat de mysteriis rerum gestarum ab Helcanausque ad David, ubi scriptum est: Scidit Dominus regnum tuum a tehodie, et tradidit illud meliori te, continens decem et novem capitula.

Sextus tractat de mysteriis rerum gestarum a David usque adSalomonem, continens viginti quinque capitula.

Septimus tractat de mysteriis rerum gestarum a Salomoneusque ad transmigrationem Babylonis, continens quadraginta triacapitula.

Octavus tractat de mysteriis rerum gestarum, quaecontinentur in Esdra, continens sexdecim capitula.

Nonus tractat de mysteriis, quae continentur in libris Esther,Tobiae, Judith et Machabaeorum, continens quatuor capitula.

6

7

ALLEGORIAE IN VETUS TESTAMENTUM

LIBER PRIMUS

IN LIBRUM GENESEOS, AB INITIO MUNDI USQUE AD ABRAHAM

CAP. I. De significatione coeli et terrae.

In principio creavit Deus coelum et terram. Coelum designatsumma, terra ima; coelum invisibilia, terra visibilia; coelum angelos,terra homines; coelum spiritualia, terra corporalia; coelum angelossublimitate positionis et excellentia conditionis, sublimitatepositionis, quia cunctas visibiles et materiales creaturas altitudinesupercellit. Excellentia autem conditionis, quia res caeteras suasoliditate, et quadam perpetuitate praecedit. Sic illa coelestiumspirituum angelica natura, creaturas universas, et coelestis patriaemansione, et conditionis suae dignitate superat, et eis superemicat.Terra significat hominem, et loci positione, et conditionis minoridignitate. Loci positione, quia coelo est inferior; conditionis minoridignitate, quia coelo corruptibilior. Sic homines, respectu angelorum,et mansione sunt inferiores, et conditione corporalis naturae minusdigni. Secundum praedictam quoque institutionem, coelum significatpraelatos, perfectos, contemplativos. Terra autem significat subditos,imperfectos, activos. Praelati namque, perfecti, contemplativi, siveauctoritate muneris, sive differentia dignitatis, sive merito virtutis,subjectis, imperfectis, activis sunt superiores. Subjecti vero,imperfecti, activi praelatis, perfectis, contemplativis inferiores.

8

Coelum igitur angeli, terra homines: coelum praelati, terrasubjecti; coelum perfecti, terra imperfecti; coelum contemplativi,terra activi.

9

CAP. II. De coelo, terra, et operibus sex dierum.

In principio creavit Deus coelum et terram (Genes. I). Coelumspiritus, terra corpus; quia sicut coelum terra sublimius et solidius,sic excellentior est et dignior corpore spiritus. Mundus in primaconfusione, est homo in iniquitate sua. Sicut enim mundo primordialiconfuso non inierat lux aut futurus ordo, sic homini subjectoiniquitati, nec lux lucet per cognitionem veritatis, nec ordo inest perdispositionem aequitatis. Et Deus quasi in media confusione lucemprimariam creat, quando peccatorem diversis sceleribus confusumlucis intimae radiis illustrat, ut quid esse debeat agnoscat, et adnotitiam recte vivendi semetipsum disponat. Significat itaque luxprimaria, peccati cognitionem. Firmamentum inter aquas superioreset aquas inferiores, discretionem inter virtutes et vitia. Aquae namqueinferiores designant vitia; superiores aquae, virtutes. Et quasifirmamentum inter utrasque aquas ponitur, quando per virtutemdiscretionis, virtutes a vitiis, et vitia a virtutibus dirimuntur.

Deinde sequitur: Congregatio aquarum: quae erant subfirmamento. Congregatio aquarum, cohibitionem exprimit vitiorum.Vitia namque, quia penitus in praesenti vita, de naturae humanaepenetralibus evacuari vel eliminari non possunt, propter eorumfomites nobis originaliter insitos, debent coarctari quantum perdivinam gratiam possibile est et cohiberi, et in unum redigi, ne pertotum effluant, totum occupent et corrumpant, ac sensus nostros abinquisitione veritatis, affectus nostros ab exercitatione virtutis,membra nostra ab exhibitione boni operis impediant. Sicut enim terraaquis occupata non potuit germinare, sic nos vitiis occupati necsensibus veritatem inquirere, nec affectibus virtutes exercere, necmembris bona opera valemus exhibere. Aquis igitur in unumcongregatis, aer calescit, et terra germinat quia vitiis cohibitis, et peragnitionem calet homo, et per dilectionem claret, et caro fructificatper bonam actionem. Conditio luminarium significat perfectamilluminationem, nebulosa ignorantiae caecitate seposita, veritatis

10

inspectione. Et potest sol significare cognitionem eorum, quaepertinent ad divinam naturam; luna cognitionem eorum quaepertinent ad sanctam Ecclesiam; stellae autem cognitionem eorumquae pertinent ad unamquamque fidelem animam. Pisces, quilaborant in imo, id est in aquis, sollicitudinem bonae actionisdesignant, quae vitae labentis fluctibus agitatur. Volucres, quae adalta volant, significant contemplationem coelestium, per quam abimis ad superiora sublevamur. Animalia significant sensus nostricorporis, eo quod ipsa participant humanis sensibus. Quasi enimanimalia in nobis creantur, cum sensu corporis prius per vanitatemcorrupti, per divinam gratiam redintegrantur.

His itaque compositis, novissime fit homo ad imaginem etsimilitudinem Dei: qui taliter in nobis virtutibus, et bonis operibusdispositis, fit conformis, et similis Deo per justitiam, qui prius fuitinformis et dissimilis per culpam. Homo denique formatus,transfertur in paradisum voluptatis, quia peccator regeneratus pergratiam in mundo, in coelum transfertur per gloriam.

Coelum itaque, spiritus; terra, corpus; lucis primariaeconditio, peccati cognitio. Firmamentum inter aquas superiores etaquas inferiores, discretio inter vitia et virtutes. Aquarum inferiorumcongregatio, vitiorum cohibitio. Productio graminum, exhibitiobonorum operum. Luminarium conditio, perfecta veritatis cognitio.Pisces, bona actio. Volucres, contemplatio. Animalium creatio,sensuum corporalium redintegratio. Adae formatio, justi perfectio.Adam in paradiso, justus in coelo. Lux primaria ante solem significatlegem ante gratiam, Joannem ante Christum, initium anteperfectionem, gratiam ante gloriam. Sicut enim lux primaria, sole fuittempore prior, et tamen minor claritate; sic lex gratia, JoannesChristo, initium perfectione, gratia gloria, priora dignoscuntur ordine,et longe tamen inferiora perfectione; sed in aliis ordinibus reruminvenitur quod alia praecedunt, et alia sequuntur: praecedunt minora,succedunt majora.

11

CAP. III. De aquis superioribus et inferioribus.

Aquae superiores significant bonos salvandos; aquaeinferiores, malos damnandos. De aquis superioribus dictum est:Benedicite, aquae, quae super coelos sunt, Domino (Dan. III). Quiaelecti in perpetuum non cessabunt laudare nomen Domini. De aquisinferioribus scriptum est: Congregentur aquae in locum unum, quiareprobi per totum mundum modo dispersi congregabuntur ininfernum, in sempiternum puniendi. Quae sunt tamen istae aquae?Immundi, fornicatores, concubinarii, incestuosi, adulteri, avari, fures,rapaces, ebriosi, perjuri, homicidae, invidi, iracundi, odio perciti (ICor. V), et qui mulierem viderunt ad concupiscendum eam, et quidicunt fratri suo, fatue (Matth. V): et quicunque a Deo sunt separati,nec per gratiam ipsius justificati, ut Pagani, Judaei, falsi Christiani.Isti congregabuntur in locum unum, id est, in infernum: qui est locusin tenebris, ubi non exstinguitur ignis.

12

CAP. IV. De sole, luna et stellis.

Solent sancti doctores per solem accipere Christum; perlunam, Ecclesiam; per singulas stellas, singulos fideles. Per solem,Christum, quia ut sol perfectus est in se, nec mutatur. Sic Christus,quia immensus est, non potest augeri. Per lunam designatur Ecclesia,quia sicut luna per diuturna incrementa ad plenitudinem ducitur, sicsanctae Ecclesiae corpus membris ejus, quae per gratiam sibisuccedunt, appositis, consummatur. Et sicut luna a sole suscipitlumen, sic sancta Ecclesia suscipit a Christo vivificationem. Perstellas ideo designantur fideles, quia sunt et ipsi luminaria coelo,coeli affixi. Sicut Paulus de se sibique similibus luminaribus dixit:Nostra autem conversatio in coelis est (Philipp. III). Et iterum:Lucetis in Ecclesia, sicut luminaria in mundo (Philipp. II). Sol igitur,Christus: luna Ecclesia; stellae, fideles.

13

CAP. V. De piscibus et avibus.

Pisces significant malos, quia in loco ubi creati suntpermanent. Volucres significant bonos, quia ad superioremmansionem ascendunt. Sic mali et in culpa remanent in qua sunt nati;et boni per gratiam ascendunt ad gloriam, ad quam sunt renati. Malipennas habent peccatorum, boni pennas virtutum. Boni laudesdivinas modulatis vocibus cantant; mali, in quorum ore non estspeciosa laus (Eccli. XV), conticescunt.

14

CAP. VI. De paradiso voluptatis.

Paradisus voluptatis Ecclesiam significat, in qua diversae suntvoluptates, et jucunditates, aliae per gratiarum abundantiam, aliae pervirtutum redolentiam, aliae per multiplicem bonorum operumdifferentiam, aliae in contemplatione patriae coelestis, aliae inmelodia divinae laudis, aliae in dulcedine divinae simul et aeternaeretributionis, aliae in spe futurae beatitudinis. Fons, qui est inparadiso, Christum significat. Fons namque sapientiae, Verbumdivinum, id est Filius Dei. Qui hunc fontem paradisi, id est VerbumDei et sapientiam invenit, invenit vitam et haurit salutem a Domino.Quatuor flumina fontis quatuor sunt Evangelia Christi, quibus hortussanctae Ecclesiae rigatur, et vegetatur, ut crescat, et fructum faciatqui bene diversas terras circumeunt, quia diversos populos priusterrenis intentos in unitatem fidei colligunt. Lignum quoque vitaeChristum significat. Ipse namque dicit: Ego sum via, veritas et vita(Joan. XIV). Si enim ipso vescimur, vitam aeternam habebimus, sicutipse dicit: Qui manducat carnem meam (Joan. VI), etc. Ergo Christuslignum, Christus fons. Lignum, quia fructu vitae nos satiat; fons, quiaaqua sapientiae salutaris nos potat. Lignum vero scientiae boni etmali, mandatum Dei exprimit. Quod recte lignum scientiae boni etmali dicitur, quia in eo, si illud custodimus, experimur bonum; et sitransgredimur, malum. Paradisus itaque Ecclesia, voluptas gratia,fons Christus, quatuor flumina quatuor Evangelia. Lignum etiamvitae Christus, lignum vero scientiae boni et mali cognitio mandati,esus illius ligni vetiti transgressio mandati.

15

CAP. VII. De formatione primi hominis.

Terra, de qua primus homo factus est, significat Virginem, dequa secundus homo natus est. Virgo terra, virgo Maria. Sicut de terra,divina operatione factum est corpus humanum, sic de virgine, divinaoperatione Verbum creditur incarnatum. Sine macula fuit corpusAdae sumptum de terra, et immaculatum corpus Christi animatum deMaria. Adam factus est in sexta saeculi die, Christus natus est insexta aetate, et passus in sexta hora diei, sexta feria hebdomadae.Adam obdormivit ut de costa illius fieret Eva, Christus morte sopitusest ut de sanguine ejus redimeretur Ecclesia. Adam sponsus et Eva deipso facta sponsa, Christus sponsus et sponsa ab ipso redemptaEcclesia. Adam debuit praeesse et regere Evam, Christus praeest etregit Ecclesiam. Terra ergo, Maria sexta feria, sexta aetas, vel sextadies, vel sexta hora. Adam, Christus; dormitio Adae, passio Christi;conditio Evae, redemptio Ecclesiae. Ad similitudinem quoque Adaeet Evae, Christi et Ecclesiae, est Deus sponsus cujuslibet fidelisanimae.

16

CAP. VIII. De Adam, Eva et serpente.

Adam significat spiritum. Eva, carnem. Sicut enim Adamregit Evam, sic spiritus debet regere carnem suam. Et sicut Adam perEvam debuit filios procreare, sic spiritus per carnem debet bonaopera propagare. Serpens significat diabolum, pomum delectationemterrenorum. Quemadmodum enim serpens Evam pomo decepit, sicdiabolus insensatam carnem terrena delectatione illexit et seduxit. Etsicut Eva Adam duxit ad esum pomi, sic nonnunquam caro spiritumtrahit ad usum peccati, et sic uterque de paradiso, id est statu boni suiejicitur; quia et anima affligitur per malam conscientiam, et puniturper poenam. Adam ergo, spiritus; Eva, caro; serpens, diabolus;pomum, delectatio terrenorum; ejectio de paradiso, spiritus et carnisafflictio.

17

CAP. IX. De sex diebus operationis divinae, et de septimo quietis.

Sex dies significant laborem boni operis; septima quietemexprimit aeternae beatitudinis. Sex namque diebus opus suumperfecit Deus, et die septima ab omni opere requievit. Sic et nos inpraesenti saeculo laborare debemus in exhibitione boni operis, ut infuturo requiescamus in Sabbato retributionis. Haec de opereconditionis mystice disseruimus, ut requiescamus ab opere, quodpatravimus.

18

CAP. X. De Adam, Eva et filiis eorum.

Postquam Adam et Eva de paradiso per culpam inobedientiaeprojecti sunt, cognovit Adam uxorem suam, scilicet Evam et genuitCain; deinde genuit Abel, quem Cain interfecit. Post haec, Cainfactus est vagus et profugus super terram. Adam parens humanigeneris significat Deum, qui est pater omnium rerum visibilium etinvisibilium per naturam, et pater omnium electorum per gratiam.Illis pater, quia conditor; istis pater, quia redemptor. Eva Synagogamsignificat, quam sibi Deus desponsaverat: de qua quodammodogenuit Cain, et possedit illum filium, populum scilicet antiquum, dequo ipse dicit: Filius meus primogenitus Israel (Exod. IV). Genuitquoque Abel innocentem, et justum, id est Dominum nostrum JesumChristum. Abel fuit justus et innocens: Christus peccatum non fecit,nec inventus est dolus in ore ejus (I Petr. II). Abel primus justusordine temporis, Christus primus justus excellentia sanctitatis. Abelobtulit Deo carnem ovilem, Christus obtulit carnem suamimmaculatam. Respexit Deus ad victimam Abel justi, et respexitsimiliter ad passionem Christi quam suscepit pro redemptione totiusgeneris humani. Abel significat Christum, Cain populum Judaicum.Cain interfecit Abel, et Judaeorum populus Christum patibulo affixit.Factus est Cain post fratricidium vagus, et profugus, et postpassionem Christi, secundum carnem fratris sui, dispersus est permundum populus Judaicus. Adam ergo, Deus; Eva, Synagoga; Cain,populus Judaicus; Abel, Christus; mors Abel justi, passio Christi;ejectio Cain a facie Domini, dispersio populi Judaici. Adsimilitudinem vero Cain persequentis, et Abel patientis: persequiturcaro spiritum, impius justum, vitium virtutem, malitia benignitatem,mala bona.

19

CAP. XI. De Seth, Cain et filiis eorum.

Illi, qui fuerunt de stirpe Seth, vocati sunt filii Dei; illi autem,qui de stirpe Cain, filii hominum. Seth significat Christum, Cain,diabolum; filii Seth significant electos, filii Cain, reprobos. Electiregenerantur per gratiam, et reprobi reprobantur per culpam.Generationes filiorum Dei in viro complentur: qui propter viresdesignat virtutes, quia electorum vita consummatur in roborevirtutum. Generatio filiorum hominum in mulierem terminatur, quaedesignat mollitiem, quia reproborum vita finitur mollitie vitiorum.Filii Dei acceperunt filias hominum. Plerumque enim qui perbaptismum sunt renati, et electi videbantur sibi conjunguntdelectationes et vitia reproborum. Ex hoc conjugio nati sunt gigantessuper terram; et mali per luxuriam foedantur, et eriguntur persuperbiam. Seth igitur, Christus; Cain, diabolus; filii Seth, electi; filiiCain, reprobi; filiae hominum, delectationes carnalium; copulaconjugii, inhonestus usus saeculi; gigantes terrae, superbia vitae.

20

CAP. XII. De Enos, Henoch, et Noe.

Enos tertius ab Adam, qui coepit invocare nomen Domini,designat eos qui perfecti sunt in fide sanctae Trinitatis. Henochseptimus ab Adam, qui Deo placuit, significat eos qui sanctificatisunt donis gratiae spiritualis. Noe decimus ab Adam, qui gratiaminvenit coram Deo, exprimit eos qui per bonam actionem complentdecalogum legis.

21

CAP. XIII. De arca et diluvio.

Omnis caro per illicitum conjugium corruperat viam suam, etinvenit gratiam Noe coram Domino, et ait Dominus ad Noe: Fac tibiarcam de lignis levigatis, et intrabis in eam tu et filii tui, uxor tua etuxores filiorum tuorum tecum, et induces in arcam de cunctisanimantibus mundis, septena; de immundis vero, bina. Et adducamaquas diluvii, et delebo hominem, et cuncta quae feci propterhominem, in quibus est spiritus vitae (Gen. VI), etc. Corruptio vitaeperpetrationem culpae designat. Inundatio diluvii perturbationem,instabilitatem, fluctuationem et persecutionem significat praesentissaeculi. Noe significat Christum, sive quemlibet praelatum, qui,inquantum potest, facit arcam, id est aedificat Ecclesiam, ut ipsesalvetur in ea, et filii ejus, id est subjecti ejus. Singulae virgae suntsingulae animae. Quae bene levigantur, dum per praedicationemcortex, et enormitas vitiorum, et peccatorum ab eis resecantur. Et sibiconjunguntur, dum per gratiam in unitatem fidei, quasi ex diversissilvis, id est ex diversis gentibus et linguis uniuntur. De bituminequoque linita arca legitur. Bitumen charitatem significat. Quobitumine linitur sancta Ecclesia intus, dum charitas servatur inaffectu cordium; et foris, dum demonstratur in exhibitione operum.Mansiunculae in arca et tristega diversos significant doctores etdiversa bene viventium merita. Quod dicitur tricamerata tres ordinessignificat in sancta Ecclesia, conjugatorum, continentium, virginum:qui secundum diversitatem nominum et operum differentiamsortiuntur mansionum. Quod dicitur bicamerata activos designat etcontemplativos, quorum activi deorsum, et contemplativi sursum.Longitudo trecentorum cubitorum tria tempora, quibus praesenssaeculum decurrit, tempus scilicet ante legem, sub lege, et sub gratia,et perfectam designat sanctae Trinitatis cognitionem. Latitudoquinquaginta cubitorum, per quinque sensus corporis, insinuatoperum bonorum in proximum exhibitionem. Altitudo trigintacubitorum trium principalium virtutum, fidei, spei, et charitatis,significat sublimitatem.

22

Hoc, quod ex omnibus animantibus inducta sunt in arcam,significat quod ex omnibus gentibus homines ducuntur in sanctamEcclesiam. Munda animalia, quae septena sunt introducta, significantbonos, qui per septiformem gratiam sunt justificati. Immunda vero,quae bina intromittuntur, significant reprobos, qui per culpam a Deoet a semetipsis sunt divisi. Binarius namque, qui ab unitate primusrecedit, et se dividit, signum divisionis est. Significant quoqueanimalia, quae deorsum erant, activos; volatilia, quae sursum erantcontemplativos. Feminae designant infirmos, masculi robustos, escasacram Scripturam significat, quae cibus est spiritualis animarum.Ostium deorsum significat bonam actionem, per quam in unitatemsanctae Ecclesiae ingredimur. Fenestrae sursum contemplationem perquam coelestia comtemplamur vel speculamur. Montes, quos aquaoperuit, sunt sancti praelati, quos nonnunquam persecutio opprimit.Cubitus, in quo consummata est arca, Christus est, qui est caputEcclesiae. Arca deorsum lata erat, quia multi sunt vocati; sursumstricta, quia pauci electi. Deorsum lata, quia multi subjecti; sursumstricta, quia perpauci sunt praelati. Deorsum lata, quia multi suntactivi, sursum stricta quia pauci comtemplativi. Deorsum lata, quiamulti imperfecti, sursum stricta, quia pauci perfecti. Numerusquadraginta dierum, quibus inundaverunt aquae qui constat ex quaterdecem, vitam praesentem significat, in qua fluctibus tentationum etpersecutionum incessanter quatimur: tamen et Decalogum et quatuorEvangelia complere debemus. Montes Armeniae sublimitatemsignificant vitae aeternae; arca requievit in montibus Armeniae, etsancta Ecclesia requiescet in sublimitate vitae aeternae.

Corruptio ergo vitae, est perpetratio culpae; arca, Ecclesia;Noe, praelati; familia Noe, ejus subditi; inundatio diluvii, tentationes,et persecutiones saeculi; singulae virgae, singulae animae; levigatiovirgarum, justificatio animarum; lenitio interior, charitas in affectucordium; exterior linitio, charitas in exhibitione operum:mansiunculae et tristega, diversi ordinis diversa merita; bicameratio,

23

bona actio, comtemplatio; tricameratio, conjugium, continentia,virginitas; longitudo arcae, et tria tempora, et perfecta cognitiosanctae Trinitatis; latitudo, effectus boni operis in proximo; altitudo,excellentia trium principalium virtutum, fidei, spei et charitatis;animalia, activi; volucres, contemplativi; esca, Scriptura; quadragintadies, vita praesens; montes Armeniae, sublimitas vitae aeternae;recessus sive desiccatio aquarum, ablatio tentationum etpersecutionum.

24

CAP. XIV. Moralis sententia de arca.

Arca est anima. In arca debemus salvari, ad ipsam redeuntes,ipsam intrantes, sicut scriptum est: Redite ad cor praevaricatores (Isa.XLVI). Ipsius longitudo, fides qua credit omnia vera esse, quae Deusab initio saeculi fecit, vel facturus est usque ad finem saeculi, per se,per angelos, per homines; altitudo, spes, qua erigitur ad speranda,bona quae in coelis sequentur; latitudo, charitas, qua extenditur adseptentrionalem plagam per dilectionem inimicorum, et ad plagamaustralem per dilectionem amicorum. In hac arca est Noe: intellectusrationalis et sensus spiritualis, affectans bonas voluntates. Animalia,opera quae circa terrena aguntur. Volucres: cogitationes. Et inundatioaquarum, impetus tentationum. Montes Armeniae, altitudocontemplationis divinae.

25

CAP. XV. De corvo, et columba.

Corvus, qui de arca emissus est et non est reversus, significatfalsos Christianos, qui dum aliquando causa necessitatis ad exterioramittuntur, foris remanent: quia visibilibus inhaerent, nequaquam adinteriorem quietem revertuntur; dum foris in fluctuationetemporalium delectantur. Columba vero, quae reversa est, bonossignificat, qui dum pro necessitate proximorum ad exterioraprocedunt, redeunt, dum foris quietem non inveniunt, et afferuntramum olivae, quia peregerunt opus misericordiae.

26

CAP. XVI. De Iridis coloribus.

Iris, id est arcus coelestis, duos habet colores. Primus colorest viridis, secundus rubeus. Viridis significat judicium quod fecitDeus in primordio per aquam diluvii. Rubeus significat judiciumquod Deus facturus est per ignem in fine mundi. Aqua namquevirescit et ignis rubescit.

27

CAP. XVII. De vinea Noe, et ejus inebriatione.

Plantavit Noe vineam, et inebriatus est, et nudatus. Quod cumvidisset Cham, derisit, sed Sem et Japhet cooperuerunt patrem. Undeet Cham meruit maledictionem patris sui. Sem et Japhet sibimeruerunt benedictionem. Noe, qui ab Adam fuit decimus, significatChristum, qui decalogum legis complevit, de quo legitur: Non venisolvere legem, sed adimplere (Matth. V). Noe vero interpretaturrequies. Et Christus est requies nostra in praesenti per gratiam, infuturo per gloriam. Vinea ipsius fuit gens Israelitica sicut scriptumest: Vinea Domini exercituum domus Israel est. Quae dum debuitfacere uvas, fecit labruscas, et conversa est in amaritudinem (Isai. V).Vinea Barrabbam dimisit, et plantatorem, et cultorem suum Christumvino passionis inebriavit. Qui somno mortis obdormivit, et vilitas, idest mortalitas, quam de nobis et pro nobis assumpserat, manifestacomparuit. Quem infelix Cham, id est incredulus Judaeorum populusderisit, dicens: Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere.Si rex Israel est descendat nunc de cruce, et credemus ei (Matth.XXVII). Sed Sem, id est apostoli et caeteri discipuli, et quicunque exJudaeis in ipsum crediderunt, et Japheth, id est populus gentilis adfidem conversis, pallio verenda patris operuit, quia passionem Christinon defectum, sed totius virtutis effectum, et verum humanaeredemptionis fuisse sacramentum ostendit. Unde et Chanaan filiusCham maledictione punitur, quia Judaeorum progenies Judaeorummaledictione damnatur. Et Sem, et Japheth, id est populus ex utraquegente conversus, perpetua benedictione ditatur. Et Chanaan filiusCham fit servus servorum, quia infideles successores Judaeorumservi sunt Christianorum, quia Christiani servi sunt Christi, cuiservire regnare est. Noe igitur Christus, vinea gens Judaica, inebriatiopassio, mortis obdormitio denudatio, verae humilitatis demonstratio;derisio Cham derogatio Judaeorum, Sem et Japheth duo populicredentes, vestimentum sacramentum; maledictio Chanaam filiiCham damnatio est et dispersio Judaicae gentis.

28

CAP. XVIII. Moralis sententia de eodem.

Noe significat praelatos: qui dum bene praesunt, quasi totfiliorum sunt patres, quot sunt rectorum rectores. Qui plantantvineam, dum aedificant Ecclesiam: de cujus vino inebriantur, dum desuccessu virtutum et regiminis sui prosperitate, humana pulsanteinfirmitate, vel ad modicum gloriantur. Et verenda eorum denudantur,dum conceptae humanae gloriationis cogitationes, vel per quamlibetjactantiam, vel per inanem laetitiam, vel per aliquam denique humaniaccessus intemperantiam manifestatur. Sed Cham verenda deridet,quia reprobi quique dum quoslibet praelatorum ex infirmitateconditionis excessus aspiciunt, pravis eos sermonibus discerpere etderidere non desistunt. Sed Sem, id est boni contemplativi, inquorum tabernaculis Deus inhabitat per internam quietem, et Japheth,id est boni activi, quos Deus dilatat per bonam actionem, duminfirma praelatorum dissimulare et excusare satagunt, quasi palliopatris verenda operiunt. Et Cham maledicitur, dum pravorumsubjectorum actus, servitio daemonum mancipantur, qui sunt servidiaboli. Sem vero et Japheth benedictio tribuitur, quia bonibenedictione prima remunerantur. Noe igitur praelati, filii ejussubjecti. Cham reprobi, Sem et Japheth electi contemplativi et activi.Vinea Ecclesia, inebriatio gloriatio, denudatio cogitationisdemonstratio, derisio derogatio, opertio excusatio.

29

LIBER SECUNDUS

DE RELIQUIS MYSTERIIS GENESEOS, AB ABRAHAM USQUE AD MOYSEN

CAP. I. De exitu Abraham de terra sua.

Egredere de terra tua, et de cognatione tua, et veni in terramquam monstravero tibi; et dabo eam tibi, et semini tuo. Abram, quiinterpretatur pater excelsus, et deinde dictus est Abraham, id est patermultarum gentium, significat Christum. Ipse est pater excelsus, quiarex gloriae. Cujus terra Juda, et cognatio ejus, ille est populusIsraeliticus carnalis de quo carnem sumpsit. Domus autem patrisejus, synagoga, sive templum. Quis de his omnibus exivit, quandoJudaeam et populum Israeliticum et templum dereliquit, et perpraedicationem apostolorum in latitudinem gentium venit, et fixit ibitabernaculum, scilicet sanctam Ecclesiam, et aedificavit altare perpraecedentium fidem, et super illud offert sacrificium Patri, bonamfidelium suorum actionem. Ibique dilatatur ad orientem etoccidentem, ad septentrionem et meridiem, sicut scriptum est:Vocabo ab oriente et ab occidente semen tuum, et dicam aquiloni,Da, et austro, Noli prohibere (Isai. XLIII). In omnibus namquepartibus mundi, possessio Christi, quia in omnibus gentibus fidesChristi. Abraham igitur Christus, terra ejus Judaea, cognatio ejuspopulus Israel, domus patris ejus templum ad quod venit,tabernaculum est Ecclesia, altare fides, sacrificium opus Christibonum, dilatatio totius mundi possessio.

30

CAP. II. Moralis explicatio de eodem.

Exi de terra et de cognatione tua (Gen. XII). Abram estquaelibet fidelis anima, in Ur Chaldaeorum, id est in incendiovitiorum posita. Istius pater diabolus est, sicut de ipsa et de aliismalis scriptum est: Vos ex patre diabolo estis (Joan. VIII). Terra ejusterrenorum delectatio est, cui inhaeret. Ejus cognatio daemones sunt,quibus per culpam quasi per sanguinem propinqua dignoscitur.Domus patris prava conversatio est, in qua sub patre diabolo diuprimum permansit. Terra ad quam invitatur vita spiritualis est, adquam cum anima divino sermone compuncta, declinans a malo etfaciens bonum, transit: figit in ea tabernaculum per honestamconversationem, et aedificat in ea altare lapideum per firmam fidem;offert sacrificium per bonam conversationem, et dilataturcircumquaque per multiformem virtutum exercitationem et bonorumoperum exhibitionem. Abram igitur anima, terra ejus delectatisterrena, domus patris ejus conversatio prava, parentes daemones.Terra ad quam venit vita spiritualis, tabernaculum conversatiohonesta, altare fides firma, sacrificium ejus actio bona, cujus dilatatioest virtutum exercitatio et bonorum operum exhibitio.

31

CAP. III. De sacrificio Abrahae.

Item dixit Dominus ad Abraham: Sume vaccam triennem, etarietem trium annorum, et capram trimam, turturem quoque etcolumbam. Qui tollens universa haec animalia divisit, aves autemnon divisit (Gen. XV). Statutus est modus promissus semini Abrahae,et ista est figura. Per vaccam illam figurata est plebs Judaica, subjugo legis posita; per capram, eadem peccatrix futura; per arietem,eadem plebs regnatura. Quae animalia ideo dicunt trima, quia percurricula temporum ab Adam usque ad Noe, et inde usque ad David,tanquam tertiam aetatem gerens ille populus adolevit. Per turturem etcolumbam, spirituales in Ecclesia populi significati sunt, individuifilii promissionis, et haeredes regni futuri. Quorum aetas temporalisideo tacetur, quia meditantes aeterna, transgressi sunt temporaliadesideria. Sed quid est hoc, quod animalia illa trima dividuntur,adversum se invicem partibus constitutis, nisi quod carnales et inpopulo veteri invicem inter se dividuntur? Porro aves idcirco nondividuntur, quia spirituales indivisi sunt, schisma non cogitant, necseducuntur ab haereticis, sed est pax in ipsis, sive a caeteris seremoveant ut turtur, sive inter illos conversentur ut columba.

32

CAP. IV. Moralis expositio de eodem.

Secundum sensum tropologicum, Abraham est quaelibetfidelis anima quae offert Deo sacrificium, vel justitiae fructum.Animalia, id est opera bona, quae circa terrena negotia versantur.Offert aves; contemplativas scilicet cogitationes, quae per coelestiadesideria sursum volant. Animalia separantur, quia bona opera, quaerebus terrenis proximis exhibentur, per multa negotia dividuntur.Aves autem minime dividuntur, quia cogitationes contemplativae adsolam intentionem supernae visionis eriguntur. Volucres sacrificioinsidiantes daemones sunt sive immundae cogitationes, quas instantiaorationis et cautela discretionis abjicere debemus.

33

CAP. V. De triplici circumcisione.

Tres sunt circumcisiones. Una in carne tantum exterius, quaesacramentum est (Gen. XVII). Aliae duae, quae sunt res et virtussacramenti. Altera, quae fit in praesenti, quando anima perdepositionem iniquitatis circumciditur; altera quae in futuro fiet,quando per depositionem corruptionis corpus circumcidetur. Primaigitur in carne, secunda in mente, tertia in corpore. Octonarius vero insacra Scriptura, aliquando tempus resurrectionis significat, quod postpraesentem vitam sequitur; aliquando tempus gratiae, in quo quasipost Sabbatum legis, aeterna bona servientibus Deo promittuntur.Merito ergo illa prima circumcisio, quae est sacramentum illarumduarum, jussa est fieri octava die, ut ostenderetur quod in temporegratiae, corda circumcidenda erant per emendationem iniquitatis, etin tempore resurrectionis; corpora quidem per depositioneminiquitatis et corruptionis.

34

CAP. VI. De exitu Lot e Sodomis.

Dictum est Lot, ut exiens de Sodomis ascenderet in montemut salvaretur, et petiit Segor (Gen. XIX): et concessum est ei. Nontamen ausus est permanere in Segor; sed ascendit in montem.Sodoma significat luxuriam vitae praesentis. Lot significat animamad vitam aeternam praedestinatam. Angeli sunt praedicatores, quiannuntiant salutem suam ei dicentes: Declina a malo, et fac bonum(Psal. XXXVI). Quasi dicant: Exi de Sodomis, et ascende inmontem; derelinque vitam saecularem, et ascende ad vitamspiritualem; derelinque luxuriam, et assume continentiam. Sed Lottimens ascendere ardua, petit Segor; quia fidelis non praesumensvitae spiritualis, et continentiae culmen ascendere, existimat vitamconjugalem diligendam, dum se credit in ea animam salvare posse.Sed tandem Segor derelinquit, et in montem ascendit; quia justusnonnunquam videns vitae conjugalis casum, laborem, periculumqueperpendens, vitam conjugalem postponit, et spiritualis vitae etcontinentiae sublimitatem ascendit. Uxor Lot quae retrospexit etperiit, significat carnales quoque qui, quamvis quandoque de peccatisquantum ad actum exeunt, mente tamen et voluntate protinus adeadem revertuntur. Et quia manum mittunt ad aratrum, et retroaspiciunt non sunt apti regno Dei (Luc. IX). Lot ergo intelligiturfidelis anima; Sodoma, vita saecularis: Segor, vita conjugalis; mons,vita spiritualis; uxor Lot, carnales qui sunt in Ecclesia.

35

CAP. VII. De hoc, quod tentavit Deus Abraham.

Tentavit Deus Abraham dicens: Tolle filium tuum unigenitum,quem diligis, Isaac, et vade in terram visionis, atque ibi offeres eumin holocaustum super unum montium (Gen. XXII), etc. Abrahamsignificat Deum Patrem, et Isaac, Christum. Mons, in quosacrificandus erat, altitudinem exprimit Dominicae charitatis. Duojuvenes cum asino exspectantes, gentiles et Judaeos non credentes, etin mortem Domini consentientes designant. Asinus significatstultitiam utrorumque. Stultum namque est exspectare venturum, quijam multis prophetarum testimoniis, et innumerabilibus miraculorumprodigiis venisse probatur. Ara, ligna; vepres, crucem Dominidesignant. Isaac, qui mortem in sacrificio non gustavit, divinitatemexprimit, quae poenas aut dolorem in passione non sensit. Aries, quimortem pertulit, humanitatem significat, quae passionis amaritudinessustinuit. Ignis angustiam significat Dominicae passionis, per quemAgnus ille immaculatus est assatus, et Deus Pater de praevaricationeprimi parentis, et totius humani generis placatus. Abraham igitur,Deus Pater; Isaac, Christus; mons, divina charitas; duo juvenes,increduli Judaei et gentiles; asinus, stultitia incredulitatisutrorumque; ara, ligna; vepres, exitium crucis; Isaac, divinitas; arieshumanitas; ignis, angustia passionis.

36

CAP. VIII. De Sara, et morte, ac sepultura ejus.

Sara, quae interpretatur princeps, significat animam quaepraesidet populo sensuum suorum spiritualium, virtutum, voluptatumquoque, cogitationum, affectionum, sermonum, actionum, et cui ipsapraesidet ipsum bene gubernando. Mors Sarae mortificationemsignificat animae, et voluptatum saecularis concupiscentiae.Spelunca, in qua est sepulta, spiritualem designat vitam, quae estocculta: quae recte duplex dicitur, propter bonam actionem etcontemplationem. Sara igitur est anima; mors Sarae, mortificatioanimae; spelunca, spiritualis vita.

37

CAP. IX. Quomodo adducta est Rebecca ad Isaac.

Mortua Sara, misit Abraham puerum suum propter Rebeccamconjugem Isaac, et adduxit eam servus Abrahae super camelum, etaccepit eam Isaac in uxorem, etc. (Gen. XXIV.) Abraham significatDeum Patrem, qui est pater multarum gentium quia pater omniumper conditionem. Sara significat Synagogam, quam sibi Dominus inVeteri Testamento desponsaverat. Isaac, qui interpretatur risus,designat Christum, qui est gaudium nostrum. Puer Abrahae exprimitapostolos a culpa originali et actuali per gratiam purificatos. Rebeccaper puerum de gentilitate adducta, gentium est Ecclesia, perpraedicationem apostolorum conversa. Fons, de quo hausit Rebecca,facundia philosophica est, ex qua tunc temporis gentilitas sitim suamconabatur temperare. Ornamenta, quae dedit puer Rebeccae, virtutessignificant, quae per praedicationem apostolorum collatae suntEcclesiae. Gibbus cameli, de quo conspecto Isaac descendit, exprimitantiquam peccatorum enormitatem et gentilitatis superbiam, qua sesancta Ecclesia, cognita Christi majestate, humiliavit. Pallium, quo secircumdedit, opus bonum significat quo se sancta Ecclesia postacceptam fidem, coram Deo, et angelis, et hominibus ornavit. Ager,in quem Isaac exierat, significat mundum; et vesper diei, finemsaeculi. Nuptiae Isaac et Rebeccae designant nuptias Christi etEcclesiae. Oravit Isaac pro sterili Rebecca, et Christus in dextera DeiPatris interpellat pro Ecclesia. Dedit Deus conceptum Rebeccae, etconfert Deus fecunditatem Ecclesiae. Jacob significat bonos, quibenedictionem consequuntur, et in praesenti per gratiam, et in futuroper gloriam. Esau significat malos, qui benedictione excluduntur inpraesenti per culpam, in futuro per poenam. Abraham igitur, DeusPater; Sara, Synagoga; mors Sarae, infidelitas Synagogae; IsaacChristus; puer, apostoli; fons, philosophica doctrina, ornamenta,virtutes; adductio Rebeccae, conversio Ecclesiae; gibbus cameli,enormitas peccati; descensio, humilitas Ecclesiae; pallium, opusbonum; ager, mundus; vesper, finis saeculi; nuptiae Isaac etRebeccae, conjunctio Christi et Ecclesiae; Jacob, boni; Esau, mali.

38

CAP. X. De Abraham, Isaac, et pueris eorum, ac puteis.

Abraham, et pueri ejus foderunt puteos, et rixati suntPalaestini, et impleverunt puteos terra. Deinde Isaac fodit puteum,pro quo non sunt jurgati, et vocavit nomen ejus latitudo (Gen.XXVI). Abraham, sicut supradictum est, significat Deum Patrem;pueri Abrahae libros designant prophetarum. Aqua est scientia, quaeabluit et potat: abluit culpam, gratiam potat. Isaac Christumsignificat; pueri Isaac evangelistae sunt et apostoli. Palaestini suntJudaei, qui contendunt de puteis Scripturarum, et eos terra implent,propter carnalem et terrenam intelligentiam suam. Puteus, quemIsaac ad ultimum fodit et latitudinem vocavit, et quem nonimpleverunt Palaestini, evangelica doctrina est, quae per mundum estdilatata, quam Judaei nequaquam auferre possunt. Abraham igitur,Deus Pater; Isaac, Filius; pueri Abrahae, prophetae; pueri Isaac,apostoli et evangelistae; et putei quos foderunt, libri quosscripseserunt; puteus, qui vocatur latitudo, Evangelii praedicatio.

39

CAP. XI. De benedictione Jacob.

Nota est historia, quando Jacob Esau benedictione patrissupplantavit (Gen. XXVII). Isaac significat Deum, a quo descenditbenedictio super caput justi. Rebecca significat matrem gratiam, quaeJacob de paterna benedictione consuluit. Jacob posterior natu, domiremanens, benedictionemque consequens, gentilem designatpopulum, qui post Israeliticum populum ad cognitionem divinamvenit, et intra se cum matre gratia vota nutrit, quae redduntlaudationes Deo: benedicitur ab eo in mundo per gratiam, in coeloper gloriam. Esau prior natu, foris venationi deserviens,benedictionem amittens, populum Israel significat qui ad Deicognitionem venit, qui foris in littera justitiam quaerit, etbenedictionem coelestis haereditatis dimittit. Pelles, quibus Rebeccafilium cooperuit, confessionem exprimunt peccatorum. Cibus, suntvirtutes quibus Deus pascitur, dum per gentilem populum cooperantegratia exercetur. Vestes, sunt bona opera legis quibus misericorditergratia gentilem populum vestit, populo Israelitico foris stante etvagante. Vinum, designat gaudium in Spiritu sancto. Quo vinoDominum potamus, dum nos in Spiritu sancto exsultamus. Isaacigitur Deus; Rebecca, gratia; Esau, Judaicus populus; Jacob, gentilis;venatio Esau forinseca, carnalium observationum custodia, etcarnalis inscriptionis intelligentia. Pelles haedorum, confessiopeccatorum; cibus, virtutum exercitatio; vinum, gaudium in Spiritusancto; vestimenta, bona opera; ager, cui benedixit Dominus, sanctaEcclesia, in qua redolet, testante beato Gregorio, flos uvae perpraedicationem, flos lilii per castitatem, flos violae per humilitatem,flos spicae per maturitatem bonorum operum, flos olivae permisericordiam, flos rosae per patientiam. Odivit Esau Jacob; odiohabent populum Christianum ex gentibus collectum Judaei, videnteseum dominari sibi.

40

CAP. XII. Quomodo perrexit Jacob ad Laban.

Adepta benedictione, Jacob perrexit ad Laban avunculumsuum: et obdormivit in quodam loco capiti suo lapide supposito: etvidit scalam in coelum erectam, et Deum innixum scalae, etascendentes angelos et descendentes. Deinde venit in agrum adputeum juxta Aran, ubi greges pascebantur, et adaquabantur. Deindeconversatus cum Laban, accepit Liam, et Rachel filias ejus in uxores:et ex eis, et ancillis earum duodecim patriarchas genuit et apud Labanest locupletatus (Gen. XXVIII). Jacob, secundum sensumtropologicum, significat spiritum; Esau, corpus humanum. Jacobsignificat spiritum, quia spiritus lenis est, dum, suadente ratione,quaerit tantum necessaria. Esau significat corpus, quia corpuspilosum est, dum, instigante concupiscentia, quaerit superflua. Dediscordia istorum scriptum est: Corpus, quod corrumpitur, aggravatanimam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem(Sap. IX). Et iterum: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritusadversus carnem (Galat. V). Sed spiritus, accepta benedictionegratiae, fugit mucronem corporalis concupiscentiae, sicut Apostoluspraecipit, dicens: Fugite fornicationem (I Cor. VI). Laban, quiinterpretatur dealbatio, Dominum significat, qui summa munditia est,cui spiritus justi, dum carnales illecebras fugit, appropinquare etinhaerere concupiscit. Qui spiritus scilicet bene in itinere dormit,quando in spirituali profectione, a strepitu praesentis saeculi quiescit.Et dormiens coelestia contemplatur; quia, dum bene claudit in rebusexterioribus oculos, intus meretur de invisibilibus mira videre. Quinequaquam super terram, sed super lapidem caput ponit; quia firmamfidem Christi virtutibus et operibus suis fundamentum facit. Ager, adquem Jacob venit, sacra Scriptura est, in qua diversi pastores, id estdiversi doctores, diversos pascunt greges, diversos, scilicet fideles. Inhoc ergo pascuntur conjugati, et continentes, et virgines. Aliipascuntur per historiam, alii per allegoriam, alii per tropologiam.Omnes inde capiunt pastum nutrimenti, qui inde sumunt doctrinamrecte vivendi. Puteus, de quo adaquabantur greges, divinam significat

41

sapientiam, de qua potantur fideles. Lapis, quo os putei operiebatur,intelligentiae difficultatem exprimit. Et omnes doctores ad hoc inScriptura laborant ut, remoto lapide, id est difficultate intelligentiae,fidelibus administrent potum verae et latentis sapientiae. In hoc agroDeus occurrit justo, in obsequium suum illum assumens, et duasfilias suas attribuit. Liam, quae interpretatur laborans, id est activamvitam, et Rachelem, quae interpretatur visum principium, id est vitamcontemplativam. Datque famulam Racheli; ut illi serviat, firmamscilicet rationem. Et Liae quoque famulam, incorruptam scilicetsensualitatem. Ratio namque subservit contemplationi, et sensualitasactioni. Multiplicatus est Jacob in filiis et pecoribus cum Laban, etjustus ditatur sensibus spiritualibus, affectionibus, cogitationibus,sermonibus, operibus, habitans eum Deo. A Laban cum rebus suisfurtive Jacob discedit; et justus nonnunquam minus caute sediscutiens, virtutes a Deo collatas sibi latenter attribuit. Labanconsecutus est Jacob fugientem in montem, et Deus consequiturjustum per inanes cogitationes a se discedentem in elationem.Affirmabat Laban, quod quaecunque habebat Jacob erant de suisbonis, et Deus ostendit homini quod quaecunque habet bona, sunt exsuis donis; Jacob a Laban revertens, a fratre timuit occidi; et sensushumanus propter infirmitatem mortalitatis ad inferiora descendens, acorporis vitio timet tentari. Jacob noluit habere Esau socium in vita,nec vicinum in patria; et spiritus humanus spiritualibus donis ditatus,contemnit fervorem carnis habere, vel consortem in opere, velaffinem in delectatione. Jacob igitur, spiritus; Esau, corpus; Laban,Deus; ager, Scriptura; puteus, sapientia; Lia, bona actio; Rachel,contemplatio; ditatio Jacob in prole et pecoribus, multiplicatio justiin virtute et bonis operibus.

42

CAP. XIII. De virgis, quas decorticavit Jacob.

Decorticavit Jacob virgas, et posuit ante oves in canalibus: etillae virgas variatas in conceptu intuentes, varios fetus parturiebant(Gen. XXX). Jacob significat sanctos praedicatores, et aquaScripturam, et canales libros. Sicut namque Jacob ex aqua, etcanalibus adaquabat commissos greges sibi, sic praedicatores etdoctores ex universitate Scripturae, et diversis ejusdem Scripturaelibris, sibi creditos reficiunt fideles. Virgae variatae, varias significantsententias. Quae sententiae ideo virgis comparantur, quia multis etgravibus comminationibus, de transgressionibus mandatorum Deinos castigant. Oves sunt fideles, propter suam innocentiam. Oves exintuitu variarum virgarum varios fetus pariunt, quando fideles quiqueex locutione variarum sententiarum, varias exhibitiones operumproducunt. Jacob igitur, praedicatores; oves, fideles; aqua, Scriptura;virgae, sententiae; variatio virgarum, differentiae sententiarumvarius; fetus ovium, multiplex effectus operum.

43

CAP. XIV. De Dina filia Jacob.

Exivit Dina filia Jacob, ut videret mulieres regionis illius; etcorrupit eam Sichem, vi opprimens virginem (Gen. XXXIV). Sicutex sanctorum verbis invenimus, Dina significat animam, rebusexterioribus nimis intentam. Regio, cujus mulieres Dina viderecupivit, mundum designat. Mulieres, exprimunt animas diversis vitiisemollitas. Sichem diabolum exprimit, qui animam mundanis rebuscuriosius intendentem, per concupiscentiam corrumpit. Dina igitur,anima; regio illa, mundus; exitus Dinae, curiositas animae; Sichem,diabolus; violatio Dinae, corruptio animae.

44

CAP. XV. Historia de Joseph.

Nota est historia de Joseph, quando a fratribus est venditus, etin Aegypto exaltatus (Gen. XXXVII). In hac figura, Jacob figuratDeum Patrem. Qui habuit greges, scilicet tribus Israeliticas, dequibus dictum est: Nos autem populus ejus, et oves pascuae ejus(Psal. XCIV). Joseph, designat Christum, quem Pater prae omnibusdilexit et diligit; quia ipse est filius per naturam, alii filii per gratiam;ipse per generationem, alii per adoptionem; ipse ex aeternitate, alii extempore. Quem quoque pater tunica polymita induit, quando eumnostrae humilitatis natura vestivit. Joseph per somnia manipulorum etstellarum vidit fratres suos se adoraturos, et cognovit. Decem fratresgregem patris sui pascentes Pharisaeos significant, qui tribusIsraeliticas per Decalogum legis pascere debuerant. Significat autemSichem legem, in quam Deus Pharisaeos cum tribubus sibi creditismiserat. Fratres Joseph derelinquentes Sichem cum gregibus sibicommissis, diverterunt in Dothain, quae interpretatur defectio;Pharisaei autem cum tribubus Israel legem derelinquentes, indefectum praevaricationis descenderunt. Invidia decem fratrum ergaJoseph innocentem et justum, est invidia Judaeorum erga Christum.Fratres Joseph nudaverunt eum tunica sua, et Judaei Christumhumanitate sua. Illi tinxerunt tunicam Joseph in sanguine haedi, istihumanitatem Christi sanguine ipsius fuso pro peccato populi. Illiposuerunt Joseph in puteum, isti Christum in sepulcrum. Josephexivit de puteo, Christus resurrexit de sepulcro. Joseph Ismaelitaetranseuntes emerunt, et apostoli hic manentem civitatem nonhabentes, sed futuram inquirentes, omnia pro Christo reliquerunt.Ismaelitae Joseph duxerunt in Aegyptum, et apostoli praedicaveruntChristum per totum mundum. Exaltatus est Joseph in Aegypto, etChristus exaltatus est in mundo. Joseph implevit annona horrea regisAegypti, et Christus Scriptura Ecclesiam Dei. Diversi populiinfideles emerunt victum argento suo in horreis regis Aegypti, etdiversi populi fideles effecti, enitent studio suo jam in Ecclesiis Dei.Fratres tandem ad Joseph venerunt, et cognoverunt eum, et in fine

45

saeculi postquam plenitudo gentium intraverit, reliquiae Israel salvaefient, et convertentur ad Christum (Rom. XI). Jacob igitur, DeusPater; Joseph, Christus; decem fratres, Pharisaei, scilicet populumsub Decalogo pascentes; Sichem, lex; Dothain, praevaricatio; tunica,humanitas; intinctio in sanguine haedi, passio pro peccato populi;cisterna, sepulcrum; Ismaelitae, apostoli; Aegyptus, mundus;exaltatio Joseph in Aegypto, exaltatio Christi in mundo; horrea,Ecclesia; annona, Scriptura.

46

CAP. XVI. De Jacob, et filiis ejus.

Jacob, est Christus; ejus filii, duodecim apostoli. Hi suntetiam fontes deserti, quos Israel reperit in Helim. Duodecim panespropositionis, duodecim lapides in veste pontificali; duodecimlapides de Jordane sublevati, duodecim boves sub aeneo mari;duodecim stellae in corona sponsae, duodecim fundamenta;duodecim portae, duodecim menses anni; duodecim horae diei,duodecim fructus ligni vitae.

47

CAP. XVII. De Juda, ac filiis ejus, et Thamar.

Ascendit Judas ad tonsores ovium suarum, et invenit Thamarsedentem in bivio: et dato pro arrhabone annulo, et armilla, et baculo,dormivit cum ea: et concepit mulier, et peperit Phares et Zaram (Gen.XXXVIII). Judas significat Christum; oves, fideles Christi. Pastoresejus sunt doctores, qui adipe frumenti, id est verbo Dei, gregemChristi pascunt. Lana designat bona opera; Judas autem de ovibussuis lanam colligit, quando Christus a fidelibus suis bona eorumopera recipit. Thamar cum habitu meretricio est anima cum peccato.Quae bene ad bivium vertit quando ad confessionem accedit.Meretrix sedens in bivio manifestat officium suum, vel consilium, etanima in confessione peccatum suum. Quam scilicet animam,Christus sicut Judas Thamar praegnantem facit, quando ei postconfessionem peccati sui, dona Spiritus sancti infundit. Datque illipro arrhabone futurae retributionis, annulum, qui significat fidem; etarmillas, quae significant bona opera; et baculum, qui significatjustitiae rectitudinem. Thamar per Judam fecundata, edidit geminamprolem; et anima Spiritu sancto fecundata, parit virtutisexercitationem et boni operis exhibitionem. Judas igitur est Christus;oves, fideles; pastores, doctores sunt; lana, bona opera; Thamar,anima; sessio in bivio, confessio de peccato; annulus, fides; armilla,bona actio; baculus, justitiae rectitudo; impraegnatio, gratiae infusio;geminae prolis editio, virtutum exercitatio et bonorum operumexhibitio.

48

CAP. XVIII. De duobus servis Pharaonis.

Iratus est Pharao duobus servis suis, quorum alter pincernispraeerat, alter pistoribus, et misit eos in carcerem, in quo erat Joseph.Qui ibi viderunt somnia juxta interpretationem sibi congruam. Etrestitutus est princeps pincernarum in gradum pristinum, princepsvero pistorum in patibulo est suspensus (Gen. XL). Rex AegyptiDominum Deum significat, qui rex est totius mundi. DomusPharaonis, paradisum designat, in quem posuit hominem quemformaverat; duo servi, duo genera hominum exprimunt, bonos etmalos; pincerna, bonos; pistor, malos. Culpa servorum originalepeccatum, pro quo omnes sicut in Adam peccaverunt, ita et in Adamde paradiso ejecti sunt. Carcer vero miseriam hujus mundi significat.Somnia sunt conscientiae, quae modo in nocte hujus saeculi futurapraecurrunt stipendia. Boni per bonam conscientiam consequunturbona, quia desiderium suum justis dabitur; mali, ex mala conscientiaquasi a malo somnio consequuntur mala, quia quod timet impius,veniet ei. Joseph designat praelatos qui, ex auditu conscientiarum, etbona promittunt bonis, et mala minantur malis. Tres dies tria temporasunt, tempus naturalis legis, tempus scriptae legis, tempus gratiae.Tempus naturalis legis fuit ab Adam usque ad Moysen; tempusscriptae legis fuit a Moyse usque ad Christum; tempus gratiae fuit aChristo usque ad finem mundi. Post ista tria tempora, quasi post tresdies auferet Deus de carcere praesentis mundi bonos et malos. Bonosquidem restituet in gradum beatitudinis supernae, malos autemsuspendet in tormento gehennae. Rex igitur, Deus; domus ejus,paradisus; duo servi boni et mali; culpa servorum, originalepeccatum; carcer, mundus; Joseph, praelati; somnia, conscientiae;tres dies, tria tempora; restitutio pincernae, restitutio justorum ingradum innocentiae et beatitudinis aeternae; pistoris suspendium,aeternum impiorum tormentum; aves, sunt daemones qui comeduntcarnes pistoris, quia saturabuntur poenis peccatorum.

49

CAP. XIX. De aromatibus quibus conditus est Jacob.

Mortuus est Jacob, et conditus est aromatibus (Gen. XLIX).Jacob fidelem animam significat, quae moritur mundo, ut vivat Deo.Mortua vero culpae per poenitentiam, vivit justitiae per gratiam. Etconditur aromatibus, id est diversis virtutibus, ut in se deincepsincorrupta permaneat, et aliis in omni loco Christi bonus odor fiat.Sepulcrum spiritualis vitae designat secretum, in quo fidelisreconditur, ne praesentis saeculi fluctuatione turbetur.

50

51

LIBER TERTIUS

IN RELIQUOS PENTATEUCHI LIBROS, ET PRIMO IN EXODUM

CAP. I. De nativitate Moysi, et exitu Israel de Aegypto.

Nota est historia de Nativitate Moysi (Exod. II seq.), etquomodo invenit eum filia Pharaonis juxta flumen, et quomodotradidit illum matri illius nutriendum, et postea adoptavit eum sibi infilium. Notum etiam est quomodo misit eum Deus ut educeret filiosIsrael de Aegypto, decem plagis flagellata, et quomodo mare Rubrumtransierunt, et desertum, et ad terram promissionis, completisquadraginta annis, venerunt. Moyses juxta flumen significatquemlibet hominem, juxta fluvium praesentis saeculi positum; filiaregis gratiam designat, quae quemlibet ad vitam praedestinatum defluxu saeculi liberat, et in filium adoptat, ut qui prius fuerat filiusirae, deinceps existat filius gratiae. Quae tradidit eum mulieriHebraeae, scilicet matri ejus Ecclesiae, ut quem gratia regeneraveratEcclesia nutriat. Quae videlicet sancta Ecclesia mulier recte dicitur,quia sponso suo Christo fideliter multos fideles parit et nutrit. Et haecest Hebraea id est transiens, quia non habet hic manentem civitatem,sed futuram inquirit (Hebr. XIII). Moyses autem grandis effectus,scientia eruditus, in Aegyptum propter filios Israel mittitur, quiafidelis quilibet justitia enutritus, scientia Scripturarum imbutus,praedicator a Deo constituitur. Pharao, qui interpretatur negans eum,id est Dominum, significat diabolum, qui eum negavit quando dixit:Ponam sedem meam ad aquilonem, et ero similis Altissimo.Aegyptus interpretatur tenebrae, et significat saeculum, nonsecundum hoc quod homines vivunt, sed secundum hoc quod in ipsomale vivunt. Principes ejus, daemones sunt, qui ejus voluntati semperobediunt. Lutum in quo servierunt filii Israel Pharaoni. eo quod

52

lutum inquinat, luxuriam designat. Palea, eo quod levis est, et citotransvolat, vanam gloriam significat. Later quoque, qui de molli terraconfectus, per decoctionem ignis durescit, humani cordis duritiam,per longam sive concupiscentiae, sive libidinis aut avaritiaeconsuetudinem decoctam ostendit: per quam multi serviunt in hisomnibus hodie Pharaoni, qui tamen sunt ad vitam aeternampraedestinati, et terram coelestis patriae adepturi. Flagellatio Aegyptidestructionem significat saeculi, non secundum hoc quod divinaprovidentia regitur, sed secundum hoc quod in ministeriopraedicationis in sua malitia debilitatur. Primogenita principaliaexprimunt vitia. Primogenita vero interficiuntur, quando per gratiamDei principalia vitia destruuntur. Occisio agni passio Christi, perquam omnes electi liberantur a servitute diaboli et de captivitatepraesentis saeculi. Cujus videlicet agni sanguine utrumque postemnostrum linimus (Exod. XII), cum passionem ejus et corde credimus,et ore confitemur (Rom. X). Lactucae agrestes, amaritudinemexprimunt poenitentiae. Cum enim sacramento Dominici corporiscommunicamus, flagitia sub Pharaone retroacta deflere debemus.Accinctio renum significat continentiam. Calceamenta, quae de coriisanimalium mortuorum fiunt, mortalitatis memoriam significant.Baculi, quos tenere debebant in manibus, significant justitiam, inbaculis enim rectitudo est. Festinatio comestionis celeritatemexprimit conversionis. Aurum Aegypti, quod filii Israel tulerunt, eoquod fulgidum est, philosophicam insinuat sapientiam. Argentumautem, quia sonorum est, significat eloquentiam. Arma, quibus filiiIsrael leguntur armati, virtutes insinuant, quibus contra vitia armamur- castitatem, per quam munimur contra luxuriam; humilitatem, contrasuperbiam, et sic de caeteris virtutibus et vitiis. Farina nonfermentata, quam secum tulerunt, simplicem et sanam doctrinamdesignat, haeretica pravitate minime corruptam. Mare Rubrumbaptismum significat Christi sanguine consecratum. In mari Rubrosubmersus est Pharao, et principes ejus, et in baptismo liberamur apotestate diaboli, et principium illius. Desertum, quod transito mariRubro filii Israel intraverunt, vitam significat spiritualem, quam,

53

accepta baptismi gratia, agere debemus. Quae vita recte diciturdesertum, quia a multis deseritur, et a paucis colitur: quia quamvismulti vocati, pauci tamen sunt electi. Multi nomine tenus in vita suntspirituali, qui prava voluntate sunt in vita saeculari. Amalecitae, quiprimum filiis Israel armati occurrerunt, et reges qui postea contra eospugnaverunt duorum vitiorum demonstrant genera, carnalia etspiritualia, cum duplici hoste pugnantia per diversos homines etdaemones. Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem,sed contra potestates tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiaein coelestibus (Ephes. VI). Jordanis, qui interpretatur descensus,significat mortem, et terra promissionis aeternam beatitudinem. Intransitu Jordanis inferior pars aquae ad inferiora decurrebat, superiorautem solidata subsistebat. Sic in morte inferior pars hominis, scilicetcaro, inferius decurrit, quia terra est, et in terram superior pars ejus,id est anima, solidata subsistit, quia suam jam recipiens stolam, adaeternitatem transit. Duo vero sunt bona quae nobis in coelesti patriapromittuntur: lac et mel. Lac, quia de carne est, significathumanitatem Christi; mel vero, quia de rore coeli concrescit, designatejus deitatem. Accipiamus itaque terram lacte et melle manantem:quia in hoc beatificamur, quod humanitatem Christi et ipsiusdivinitatem contemplamur. Aegyptus itaque, vita saecularis;desertum, vita spiritualis; terra promissionis, vita coelestis. Pharaodiabolus, principes ejus daemones, lutum luxuria, palea vana gloria,aurum philosophica sapientia, argentum eloquentia, later duritiacordis, fluvius Aegypti fluxus saeculi. Moyses praedicatores, filiiIsrael Christiani, interfectio primogenitorum destructio principaliumvitiorum, occisio agni passio Christi, agrestes lactucae amaritudopoenitentiae, farina non fermentata simplex doctrina, mare Rubrumbaptismus, populus Amalecitarum vitia carnalia, sive perversihomines. Og et alii reges vitia spiritualia, sive daemones, terraepromissionis possessio aeterna beatitudo, calceamenta mortalitatismemoria, baculi justitia, festinatio comestionis celeritas conversionis,accinctio renum continentia, duo postes fides et confessio.

54

CAP. II. De iis quae spiritualiter Dominum vel Christum significant.

Sunt quaedam in Veteri Testamento quae Christumspiritualiter significant: sicut agnus paschalis, columna, petra, etcaetera quaedam. Agnus paschalis significat Christum, quia sicut inoccisione agni liberati sunt filii Israel de servitute regis Aegypti, sicin passione Domini liberati sunt filii electi de servitute diaboli.Columna, quae filios Israel praecedebat, Christum significat, quiasicut columna praecedebat populum pergentem ad terrampromissionis, sic Christus, factus obediens Patri usque ad mortem(Philipp. II), praecedit populum Christianum exemplo passionis suae,tendentem ad patriam vitae coelestis. Per multas namque passiones ettribulationes oportet nos intrare regnum coelorum (Act. XIV). NubesChristi significat humanitatem, ignis divinitatem. Petra, quae virgapercussa est, et aquam populo dedit, significat Christum, qui in lignopassus redemptionis nobis gratiam ministravit. Arca significatChristum. Quemadmodum enim in arca continentur duae tabulaelegis, et manna, et virga, sic in. Christo sunt omnes thesaurisapientiae et scientiae absconditi (Coloss. II), quibus ad cognitionemveritatis erudimur, et gratia spiritualis, per quam pascimur, et justitia,per quam regimur. Duae etenim tabulae designant sapientiam etscientiam, manna gratiam, virga justitiam. Sapientia et scientiaChristus nos instruit, gratia pascit, justitia regit. Quatuor annuli, quiarcae inhaerent, quatuor sunt Evangeliorum libri. Qui libri, quasiannuli rotundi sunt ex eo quod aeternitatem, in qua finis non est,nobis promittunt. Vectes, quibus arca portabatur, semper inhaerentannulis, quia praedicatores semper inesse debent quatuorEvangeliorum libris per meditationem et lectionem, ut portent arcam,id est Christum ad mentes audientium per praedicationem.Propitiatorium significat Christum. Sicut enim Dominus depropitiatorio proprius fiebat filiis Israel, loquens Moysi de eomandata sua, sic in Christo propitiatus est humano generi, condonanspeccata illius, sicut scriptum est: Deus erat in Christo mundum

55

reconcilians sibi (I Cor. V). Mensa propositionis significat Christum.In mensa namque propositionis panes erant. Et Jesus dicit: Ego sumpanis vivus, qui de coelo descendi: et panis, quem ego dabo, caromea est pro mundi vita (Joan. VI). Candelabrum significat Christum.Sicut enim candelabrum est instrumentum luminis, ita Christus inmundo manifestavit nomen Patris, ipso teste, qui ait: Patermanifestavi nomen tuum (Joan. VII). Hastile candelabri, sanctamdesignat Ecclesiam, quae est corpus Christi. Calami, qui de ipsoprocedunt, praedicatores sunt, qui nobis verbum vitae personant.Scyphi, eo quod scyphis solet infundi potus, sunt auditores verbi.Sphaerulae, quae et ipsae inerant calamis, volubilitatem etvelocitatem exprimunt boni operis. Lilia vero, eo quod lilia virent etcandent, aeternitatem et pulchritudinem designant aeternaeretributionis. Tres calami egrediebantur ex uno latere, et tres exaltero, quia et ante incarnationem Christi et post, fuerunt qui fidemTrinitatis praedicarent. Tres scyphi, sphaerulae, lilia per singuloscalamos tria tempora significant, quia electi ante incarnationem, antelegem, et sub lege, sub prophetis, et post incarnationem, temporeprimitivae Ecclesiae, quae congregata est de Israel, et in temporeEcclesiae, quae congregata est de gentibus, et illius quae in finecongreganda est de reliquiis Israel: inveniuntur quasi scyphi, potumsitire gratiae, quasi sphaerulae in via decurrere, quasi lilia donumretributionis exspectare. Quatuor scyphi in hastili, quatuor libri suntEvangelii; septem lucernae, septem dona Spiritus sancti; altaresignificat Christum; super altare offerebantur sacrificia, et nos superChristum, id est super fidem ejus, debemus offerre bona opera, etorationum munera. Altare, inquit Dominus, facietis mihi de terra(Exod. XX). Altare de terra, caro Christi de virgine Maria. Hircusemissarius, qui in desertum missus peccata auferebat, Christumsignificat. Ipse namque in cruce oblatus per mortem de mundoemissus abstulit non unius tantum peccata populi, sed totius mundi.Vitula quoque rufa, Christum significat. Ipsius enim caro recte diciturvitula, quia incorrupta; et rufa, quia sanguine passionis perfusa. Istiuscinere mundamur, quia per fidem mortis ejus justificamur. Serpens

56

etiam aeneus Christum significat. Sicut enim Moyses exaltavitserpentem in deserto, sic est Christus exaltatus in ligno (Joan. III).Illi, qui respiciebant ad serpentem aeneum, curabantur a morsibusserpentum, et qui vera fide respiciunt ad Christum, sanantur asuggestionibus daemonum. Botrus, quem duo viri exploratorestulerunt in vecte, Christum significat. Ipse namque est fructus vitae,quo pascimur et fundit nobis primum vinum gratiae, deinde gloriae,quo inebriamur. Duo autem viri exploratores, prophetas et apostolossignificant qui secreta coelestis patriae, et Christum pro nobis perScripturas suas in hunc mundum attulerunt. Lignum autem vectis,lignum designat crucis. Et sicut ille, qui praecedat ex duobus virisbotrum portantibus, botrum post tergum non vidit in vecte, sicChristum praecedens prophetarum cuneus, patientem non vidit incruce. Ille autem, qui sequebatur, botrum vidit, quia chorusapostolorum, qui post ipsum in mundo remansit, vel post ipsum demundo exivit, et praecedentem eum in carne, et patientem eum incruce respexit. Decem exploratores, qui pravis sermonibus cordafiliorum Israel ab ingressu terrae promissionis averterant, infidelesJudaeos sud Decalogo legis positos designant, qui coelestia promissaper fidem Christi quaerere detrectant. Duo autem exploratores, quipopulum ad ejusdem terrae introitum fideliter exhortati sunt, electosChristianos sub duobus praeceptis charitatis positos exprimunt, quicoelestis patriae jucunditatem introire totis visceribus concupiscunt.Agnus igitur paschalis est Christus; columna, Chritus; petra,Christus; arca, Christus; propitiatorium, Christus; mensa, Christus;candelabrum, Christus; altare, Christus; vitula, Christus; serpens,Christus; hircus, Christus; botrus in vecte, Christus in cruce.

57

CAP. III. De Aegypto, deserto et terra promissionis.

Aegypus, quae interpretatur tenebrae, carnem significat. Quidenim caecius, quid tenebrosius carne? quae nisi ratione refrenetur,semper quaerit delectabilia, nunquam utilia. Desertum designatanimum, eo quod a multis deseritur, et a paucis recolitur. Pauci verosunt qui de praevaricatione ad cor redeunt, ut virtutes animiexerceant. Terra promissionis exprimit Deum. Sicut enim in terrapromissionis temporalis libertas, sic in Deo consistit aeterna felicitas.Egrediamur itaque de Aegypto, id est de tenebris carnis, etconcupiscentia per desertum, id est per animum, virtutes ejusexercendo, et de virtute in virtutem proficiendo tendamus ad terrampromissionis, scilicet ad Deum, in quo nobis omnium plenitudobonorum promittitur. Aegyptus igitur, caro; desertum, animus; terrapromissionis, Deus.

58

CAP. IV. De mandato dilectionis.

Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, etc. (Deut.VI). Postquam homo Creatorem per culpam primordialem deseruit,et in hujus mundi miseriam devenit, multis subjicitur curis, occupaturactionibus, et laboribus fatigatur, et ex his omnibus, in quibus homosub sole distenditur, unum est, quod est optimum, et permanet,scilicet Deo servire, quia caetera sunt transitoria, caetera vana.Quisquis autem Deo non servit vanus est, et pro nihilo debetaestimari. Vita ejus nihil valet, et melius esset ei non esse quam maleesse, et non vivere quam male vivere. Et si talis homo in praesentivita habere posset fortitudinem Samsonis, pulchritudinem Absalonis,sapientiam Salomonis, velocitatem Hazaelis, divitias Croesi,probitatem Alexandri, potestatem Octavii [Octaviani], qui totummundum in sua potestate habuit, et longitudinem vitae Henoch, quiin principio saeculi natus est, et usque in finem non morietur; si,inquam, talia et tanta in praesenti possideret, ut ei cuncta faverent,nihil ei prodessent, quoniam quidem Deo minime servisset.

His etenim omnibus transactis, demum cum moreretur, caromisera vermibus, et spiritus daretur daemonibus, et tormentisgehennalibus, donec in die resurrectionis omnis caro in suamredigatur originem, et tunc sumpta carne, per quam peccavit,aeternam itidem sustinebit damnationem. Optimum itaque est Deoservire; quia, quamvis homo in omni vita sua corporalibus ettemporalibus destituatur bonis, si tamen serviat Deo, de miseria vitaepraesentis ad beatitudinem transit aeternam. Cum igitur inter omniavitae praesentis saeculi, quae genus humanum sequitur, autconsequitur, optimum sit soli Deo, et permanens bonum ei servire,quaerendum est omnibus modis quid sit Deo servire: et cumquaesitum fuerit et inventum, indesinenter in eo perseverandum.Solus enim, qui in eo perseveraverit, beatus erit. Fratres, brevisermone, dulci atque jucundo comprehenditur et declaratur quid sitservire Deo. Deo namque servire, est Deum diligere. Qui non diligit,

59

non servit; et qui diligit, servit. qui parum diligit, parum servit; quimultum diligit, multum servit; et qui perfecte diligit, perfecte servit.Qui res possidet temporales, terras, vineas, greges, armenta, vestespretiosas, domos, aurum, argentum, uxorem, quam multum diligit, sise viderit unum ex his omnibus, aut haec omnia simul contra Deidilectionem habere, debet omnia relinquere, et omnia pro divinadilectione postponere. Sed et vitam suam debet homo pro Deidilectione contemnere, si contigerit quod non possit unam cum alterapariter conservare. Sic fecit Petrus, sic fecit Paulus, fecerunt aliiapostoli et martyres Christi, qui non solum sua, sed et semetipsos proamore Dei tradiderunt. Qui et ipsi homines fuerunt, et nobisexemplum qualiter faciendum sit reliquerunt. Debemus itaque Deumdiligere, quia ipse prior dilexit nos, dona sua multiplicia conferendo,alia nobis dando, alia promittendo, et in omnibus, ut ita dixero,meruit a nobis, ut diligatur a nobis. Minimum donum, quod Deusdedit homini, ut diligatur ab homine, totus est mundus iste. Causanamque hominis fecit Deus mundum, coelum, terram, mare, solem,lunam, stellas, volucres, pisces, bestias, herbas, arbores, etquaecunque visibiliter subsistunt. Cum igitur inter dona Deiminimum donum sit mundus, quantum putas est maximum?Secundum Dei donum, quod Deus dedit homini, est quod fecit eumad imaginem et similitudinem suam; magnum et admirabile donumDei prorsus facturam factori fieri consimilem et conformem. Tertiumdonum est gratia, quam nobis contulit in redemptione, quandoproprio suo Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum(Rom. VIII). Quartum nobis servat et promittit donum, scilicetfuturae gloriae: unde nec oculis vidit, nec auris audivit, nec in corhominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II).Donum ergo primum possumus dicere, donum creaturae; secundum,donum naturae; tertium, donum gratiae; quartum donum gloriae. Prohis omnibus debemus Deum diligere. Sed ex quanto debemusdiligere eum? Ex toto corde, ex tota anima, ex totis viribus, ex totamente. Ex toto corde, id est sapienter; ex tota anima, id est dulciter;ex totis viribus, id est fortiter; ex tota mente, id est memoriter: et

60

quibuscunque aliis modis dici potest, quia non potest nimis dici quodnon potest nimis amari. Et proximum tuum sicut teipsum (Matth.XIX). Debemus diligere proximum sicut nosmetipsos, beneficio,verbo, voto. In beneficio, est opus bonum; in verbo, est sanumconsilium; in voto, pium desiderium. In his omnibus diligamusproximum in hac vita, quem consortem habituri sumus in patria.

61

CAP. V. De praeceptis legis naturalis et scriptae.

Sub lege naturali duo praecepta fuerunt, tria sacramenta. Duopraecepta: Quod tibi non vis, alii ne feceris; et: Quaecunque vultis utfaciant vobis homines, eadem et vos facite illis. Tria sacramenta, suntdecimae, oblationes, sacrificia. Decimae, in portionibus; oblationes,in rebus; sacrificia, in animalibus. Sub lege scripta fuerunt multapraecepta, et multa sacramenta. Praecepta legis scriptae, alia fueruntmobilia, alia immobilia. Mobilia, sunt quae ex dispensatione a Deosunt ordinata. Immobilia, sunt quae a natura veniunt, et vel ita malasunt, ut nullo tempore sine culpa possint fieri; vel ita bona, ut nullotempore possint sine culpa dimitti.

62

CAP. VI. De duabus tabulis.

Prima tabula dicta est, quae excellentiora continet mandata,quae pertinent ad dilectionem Dei. Secunda autem, quae inferiora etproxima post haec praecepta continet, quae pertinent ad dilectionemproximi. Vel prima tabula dicitur, in qua continentur praecepta, quaeinformant ad bonam operationem. In prima tabula, tria suntpraecepta; quia quod fide creditur, Trinitas est. In secunda tabula,septem sunt praecepta; quia in praesenti vita tantum (quae septemdierum circulo volvitur) officia humanitatis proximo exhibentur. Triavero et septem, denarium complent, quia perfectum fides recta facitet operatio bona. Primum praeceptum primae tabulae ad Deumpertinet Patrem, sicut praeceptum primum secundae tabulae adhominem patrem, ut in utroque paternitas principii auctoritatehonoretur. In prima tabula, est praeceptio et prohibitio; similiter insecunda, ut utrobique studeas facere quod debes, et cavere quodfacere non debes. In altero namque si offendis, delictum est; in alterovero peccatum. Facere enim non facienda, peccatum est; faciendaautem non facere, delictum est.

63

CAP. VII. De quatuor Sabbatis.

Quatuor Sabbata commemorare videtur Scriptura. Primum estillud, in quo Deus perfectis operibus suis requievisse dicitur.Secundum est illud, quod filiis Israel carnaliter custodiendummandatur. Tertium est illud, quod populo Dei servandum praecipitur.Quartum est illud, quod in promissione Sabbatum pro Sabbato Deussuis dilectoribus pollicetur. Nunc ergo duo sunt Sabbata, exteriusunum, et interius unum; unum Dei, et unum hominis. Sabbatum Deiillud, quo exterius ab opere cessasse dicitur; sacramentum, est illiusinterioris Sabbati, ubi mens sancta per bonam conscientiam aservitute peccati, quiescens in gaudio Spritus sancti jucundatur. HocSabbatum quisquis in praesenti ita servaverit, ut nullis consentiatmalis, perveniet in futura vita ad aeternum illud Sabbatum Dei, ubinulla sentiet mala, sicut dictum est: Et erit Sabbatum ex Sabbato,mensis ex mense (Isai. LXVI).

64

CAP. VIII. De furto, mendacio et perjurio.

Non furtum facies (Exod. XX). Furtum accipitur in hoc locopro qualibet illicita usurpatione rei alienae, sive occulta, sivemanifesta. Qui enim furtum prohibuit, rapinam non concessit, cummajus peccatum sit, ut testantur sancti, aperte violenter rapere, quamocculte subtrahere, quia majus odium et iram majorem excitat. Subfurto etiam comprehenditur usura. Mendacium est falsa significatiovocis cum intentione fallendi: quae praesentialiter adest, vel posteaevenit. Nam si quis alteri promiserit se quid daturum, habensvoluntatem dandi, postea vero mutata voluntate dare nollet,mendacium esset; non quia cor in promissione duplex fuit, sed quiapromittens cor postea duplicavit. Perjurium, est mendaciumsacrosancta attestatione inducta confirmatum.

65

CAP. IX. De constructione tabernaculi, et de offerendis in eo.

Tabernaculum significat Ecclesiam. Tabulae designantanimas. Quae bene de lignis Sethim esse dicuntur, quia animae sunt,et immortales per naturam, et incorruptibiles per gratiam. Basesargenteae fidem significant, supra quam sancta fundatur Ecclesia, velfundata consistit. Quae bases ideo non convenienter plures sunt, quiaunicuique distribuit Deus secundum mensuram fidei. Alius habetfidem et cognitione et affectu magnam; alius cognitione et affectuparvam; alius cognitione magnam, et affectu parvam; aliuscognitione parvam, et affectu magnam. Duae bases singulis tabulissupponebantur, quia fides in duobus consistit, cognitione et affectu;vel quia Deum credimus esse Creatorem universorum, etRedemptorem electorum. In constructione tabernaculi hujus offerredebemus aurum, argentum, aes, hyacinthum, etc. Aurum, propterfulgorem, sapientiam exprimit, quae in cordibus fidelium relucescit.Argentum, quia clarum est et dulcem habet tinnitum, eloquentiamdesignat. Aes, quia percussum magnum reddit sonitum, significatpraedicationem per orbem terrarum longe lateque sonantem.Hyacinthus, quae aerium sive coelestem praetendit colorem,coelestium bonorum significat spem, sive coelestem conversationem.Purpura significat corporis passionem, ad quam parati esse debemuspati pro Christo. Coccus, quia flammam imitatur, exprimitcharitatem, quae in cordibus sanctorum flagrascit. Qui coccus bistinctus dicitur, quia per duplicem dilectionem, Dei videlicet etproximi coloratur. Byssus, quia candet, castitatem significat. Pelleshyacinthinae, viros coelestem vitam agentes; ligna Sethim, viros infide firmos. Oleum, quia caeteros liquores excellit, misericordiamdesignat, quae alias virtutes antecellit vel transcendit. Aromata etthymiamata, bonae famae redolentiam significant. Unguentum,dulcedinem et pinguedinem, sive suavitatem praetendit internam.Lapides pretiosi propter suum fulgorem, miraculorum significantoperationem, longe lateque coruscantem. Atrium, significatrudimenta inchoantium. Columna, quosque fortes et perfectos

66

exprimit viros. Decem cortinae, illos significant, qui Decalogumlegis explent. Undecim saga, illos significant, qui pro transgressionelegis, asperam agunt poenitentiam. Undenarius namque, quidenarium transgreditur, significat Decalogi transgressionem; et quiasaga sunt aspera, poenitentiae asperitatem. Ansulae, quibus cortinaecopulabantur, virtutes sunt sanctorum quibus ipsi conjunguntur.Circuli aurei, perpetuum fulgorem futurae retributionis insinuant.Sancta, praesentem designant vitam. Sancta sanctorum, vitamaeternam. In sanctis gratia; in Sanctis sanctorum, gloria. In sanctis,meritum; in Sanctis sanctorum, praemium. Velum exprimit coelum,quia et coelestia et terrena discernit. Moyses sive Aaron Christumsignificat, quia sanctam Ecclesiam construit et sanctificat. Beseleel etOliab, doctores et praedicatores significant. Diversa vasa, suntanimae diversis donis sanctificatae, et officiis et ordinibus servientes.Introitus tabernaculi, exprimit vitium saeculi, posterior parstabernaculi finem mundi. Pars australis, Judaeos significat ab antiquoradiis divinae cognitionis illustratos. Pars septentrionalis, gentiles aclaritate divinae cognitionis ab initio longe remotos. Illi erant perfidem clari et calidi; isti per infidelitatem, obscuri et frigidi.

Tabernaculum igitur, Ecclesia; singulae tabulae, singulaeanimae; bases, fides; decem cortinae, sancti Decalogum complentes.Undecim saga, justi de transgressione legis poenitentiaesatisfactionem exhibentes. Ansulae, virtutes; circuli rotundi, aeternaeretributiones. Sancta, praesens vita; Sancta sanctorum, aeterna vita,velum, coelum. Moyses sive Aaron, Christus; Beseleel et Oliab,doctores et praedicatores. In constructione hujus tabernaculi debemusofferre aurum per sapientiam; argentum per eloquentiam; aes perpraedicationem; hyacinthum per coelestium bonorum spem, vel percoelestem conversationem; purpuram per passionem, sive percompassionem; coccum bis tinctum per geminam dilectionem;byssum per castitatem; thus per orationem; oleum per misericordiam;thymiamata per bonam famam; et sic caetera quaecunque poterimusbona justitiae habere. Perquam multa sunt, quae de his dici possent,

67

nisi nostri sensus brevitatem excederent. Sed quaedam ex omnibusbreviter perstrinximus, ne totum praeterire videamus. Quodhistoricae narrationis ordinem plerumque transgredimur nihilimpedit. Nihil enim obest ordinis ista transpositio, si tamen historiaeveritas conservatur. Nam hujusmodi transpositio, majoremnonnunquam intelligentiam parit, et memoriam.

68

CAP. X. De sacrificiis.

Habent quoque sacrificia significationes suas: debemusDomino offerre vitulum, bovem, agnum, etc. Vitulus donec crescat etin tauri robur erumpat: eo quod pro aetate possit agi ad libitumducentis, significat obedientiam, quae incedit secundum nutumpraesidentis. Bos quoque quia findit ungulas, et actionem arandocomplet, significat animam discretam et perfectam, noninconvenienter exprimit operationem. Ovis, quia innocens est animal,innocentiam significat. Capra et hircus, eo quod ex pilis eorum sagasolent fieri, in quibus fit poenitentia, poenitentiam significant. Agnus,quia vellus et corpus habet mundissimum, munditiam designat. Sicutcolumba, quia simplex et sine felle est, simplicitatem; et turtur, quiacastum animal, castitatem significat. Sal designat sapientiam, quiasicut sal condit cibaria, sic sapientia virtutes et bona opera. Farinanon fermentata, simplicem explicat doctrinam ab omni haereticapravitate puram. Sicut enim fermentum farinam corrumpit, sichaeresis corrumpit doctrinam.

Offeramus igitur vitulum per obedientiam, bovem peroperationem discretam, ovem per innocentiam, agnum permunditiam, capram et hircum per cujuslibet culpae poenitentiam,columbam per simplicitatem, turturam per castitatem, salem etfarinam per sapientiam et doctrinam. Et haec omnia debemus offerresine fermento haereticae pravitatis, sine melle saecularis dulcedinis;quia fermentum quod exprimit haereticam pravitatem, et mel quoddesignat saecularem dulcedinem, in sacrificiis Veteris Testamentiprohibebantur. Sacrificium quod partim cremabatur, partimreservabatur, significat bonam inchoationem. Holocaustum, quodtotum cremabatur, consummationem. Eodem modo sacrificiummatutinum, inchoationem significat; vespertinum, consummationemdesignat. Sacrificia igne cocta bona opera, quae fiunt per fervoreminterni amoris. Aqua cocta, significant opera, quae fiunt per gratiamcompunctionis: libamen vini, ebriationem mentis exprimit, quae per

69

consolationem confertur Spiritus sancti. Possumus quoque dicere,quod quaelibet hostia designat bonam conversationem; pellis hostiae,ejusdem conversationis superficiem; caput, initium; cauda, finem;intestina, occultam virtutem; ablutio hostiae, munditiam vitaehonestae. Pellem hostiae detrahimus, et hostiam membratimdividimus, cum delicta, conversationis nostrae exterius specie,interius ratione decernente, singula nostra opera pro loco, tempore,modo, intentione, discutimus diligenter, ne nos vitium fallat subspecie virtutis, aut culpa sub specie rectae operationis.

70

CAP. XI. De mensa propositionis.

Mensa propositionis, significat sacram Scripturam, quae quotsententiis nos instruit, tot panibus nos reficit. Quatuor epistyliamensae, quatuor sunt sensus Scripturae, historia, allegoria,tropologia, anagoge, quibus ipsa erigitur, et a terrenis elevatur.Labium, significat praedicationem Scripturae. Circuitus labiiexprimit perseverantiam praedicandi. Quasi labium namque percircuitum ducitur, dum praedicatio nusquam terminatur. Quatuorannuli, quatuor sunt Evangeliorum libri. Qui recte dicuntur annuli eoquod nobis aeternitatem, in qua finis non est, promittunt. Coronainterrasilis, differentiam designat mentis. Corona aurea illisuperposita, fulgorem praemii. Duodecim panes, apostolicamdesignant doctrinam. Acetabula, mordacem et crebram, scilicetcontra vitia, significant increpationem. Phialae, quae majoremcapiebant mensuram, abundantem et perfectam exprimunt scientiamet doctrinam. Cyathi, qui minus capiebant, angustiorem scientiam etdoctrinam significant. Thuribula, eo quod thus cum oratione soletofferri, orationem non inconvenienter designant. Mensa igitur,Scriptura; labium ejus, praedicatio; circuitus labii, continuasollicitudo praedicandi; quatuor annuli, quatuor Evangeliorum libri;vectes, praedicatores; duodecim panes, apostolica doctrina;acetabula, increpatio acerba; phialae, abundans scientia sive doctrina;cyathi, scientia vel doctrina angusta; thuribula, oratio devota.

71

CAP. XII. De via trium dierum.

Ibimus viam trium dierum in deserto, et sacrificabimusDomino Deo nostro (Num. X). Unus dies, spes; unus dies, fides;unus dies, charitas. Primus die lucet; secundus lucet et calet; tertiuslucet et fervet. Via trium dierum, exercitatio est virtutumspiritualium, quia qui viam dierum istorum consummat, gratum Deosacrificium immolat; quia quisquis has tres virtutes habet. Deo placetquidquid operatur, aut exercet. Debemus autem offerre ovem perinnocentiam, agnum per munditiam, et caetera, quae de sacrificiissunt supra exposita. Sed haec omnia sunt abominationesAegyptiorum, quia cunctae virtutes et cuncta bona opera suntabominatio daemonum et pravorum hominum.

72

CAP. XIII. De duobus Testamentis.

Vetus Testamentum, significat Novum; lex, gratiam. Lex dataest per Moysen, gratia per Christum. Lex data est die quinquagesimopostquam celebratum est pascha in terra Aegypti: gratia data est diequinquagesimo post resurrectionem Domini. Lex data est in monteexcelso; gratia nata est sursum in coenaculo. Lex data est infulgoribus igneis, gratia data est in linguis igneis. Lex data estduodecim tribubus, gratia data est duodecim apostolis. Lex scripta estin duabus tabulis, gratia constat in duobus praeceptis charitatis.

73

CAP. XIV. De duabus tabulis, duobus cherubim, et duabus tubis.

Duae tabulae Testamenti, in quibus lex erat scripta digito Dei,significant duo Testamenta. Duo Cherubim, eo quod Cherubiminterpretatur plenitudo scientiae, duo Testamenta significant, quia inipsis perfecta scientia continetur. Duae quoque tubae argenteae, duosignificant Testamenta; quia eorum praedicatione, praedestinati advitam, convocantur ad unitatem Ecclesiae, et ad sublimitatem vitaeaeternae.

74

CAP. XV. De unctione et vestibus sacerdotis.

Unctio, qua sacerdotes consecrabantur, gratiam significatSpiritus sancti. Sacerdotes unctione consecrantur, quando fidelesquique, gratia Spiritus sancti perfusi justificantur. Linea interior, quaecandet et non apparet, munditian cordis designat, quae non omnibus,sed Deo nota est. Feminalia, quae femora cingebant et tegebant,continentiam carnis recte significant. Superhumerale, quod superhumeros ponebatur, eo quod in humeris onera ferre solemus,praesentium laborum tolerantiam insinuat. Tunica quae exterius eratet apparebat, bonam actionem significat, qua coram proximomunimur et ornamur. Balteus, quo tunica cingebatur, ne circa pedessacerdotis deflueret, ejusdem actionis bonae designat expeditionem.Rationale, quod circa pectus erat, quo videlicet pectore corcontinetur, in quo sapientia est, sapientiam et discretionem aptesignificat. Cidaris, quo capilli capitis stringebantur, cogitationumpraetendit sobrietatem. Quasi cidari namque stringunt capilloscapitis, dum in sua sobrietate continent cogitationes mentis. Lamina,in qua nomen Dei scriptum est, fidem Dei exprimit, per quam ipsenobis innotescit. Tintinnabula, quae sonabant in veste pontificali,sonum significant praedicationis. Unctio igitur sacerdotis, gratia estSpiritus sancti; linea interior munditia cordis; feminalia, carniscontinentia; superhumerale, laborum tolerantia; tunica, bona actio;balteus, ejusdem actionis expeditio; rationale, sapientia et discretio;lamina in fronte, sanctae fidei confessio; tintinnabula, ejusdem fideipraedicatio.

75

CAP. XVI. De praeputiis arborum.

Quando ingressi fueritis terram, et plantaveritis in ea lignapomifera, auferetis praeputia eorum. Poma, quae germinant,immunda erunt vobis; nec comedetis ex eis (Levit. XXXIX). Lignapomifera, sunt opera perfecta virtutibus. Praeputia itaque lignorumauferimus, cum de ipsa inchoationis infirmitate suspecti, primordiaoperum nostrorum non approbamus. Poma autem quae germinant,immunda existimamus, nostrisque cibis non aptamus; quia, cumprimordia laudantur boni operis, dignum est ut animam non pascatoperantis, ne dum accepta laude suaviter carpitur, fructus operisintempestive comedatur.

76

CAP. XVII. De sacerdotibus reprobandis ex libro Pastoralis Curae beati Gregorii.

Dixit Dominus ad Moysen: Loquere ad Aaron Homo desemine tuo, qui habuerit maculam, non offerat panem Domino Deosuo, nec accedat ad ministerium ejus (Levit. XXI). Ubi repentesubjunxit: Si caecus fuerit, si claudus, si parvo vel grandi, et tortonaso, si fracto pede, si mancus, si gibbosus, si lippus, si albuginemhabens in oculo, si jugem scabiem, si impetiginem in corpore, velponderosus (Ibid.). Caecus quippe est, qui supernae lumencontemplationis ignorat, qui praesentis saeculi pressus tenebris, dumventuram lucem nequaquam diligendo conspicit, quo gressum operisporrigat nescit. Hinc etenim, prophetante Anna, dicitur: Pedessanctorum suorum servabit, et impii in tenebris conticescent (IV Reg.II). Claudus est, qui quidem quo pergere debeat aspicit, sed perinfirmitatem mentis, vitae viam non valet perfecte tenere quam videt;quia ad virtutis statum, dum fluxa consuetudo non erigitur, quoinnititur desiderium, illuc gressus operis efficaciter non sequuntur.Hinc etenim Paulus dicit: Remissas manus, dissoluta genua erigite, etgressus rectos facite pedibus vestris, ut non claudicans quis erret,magis autem sanetur (Hebr. XI). Parvo autem naso est, qui adtenendam mensuram discretionis non est idoneus. Naso quippeodores, fetoresque discernimus. Recte ergo per nasum discretioexprimitur, per quam virtutes eligimus, vitia reprobamus. Unde inlaude sponsae dicitur: Nasus tuus sicut turris, quae est in Libano(Cant. VII), quia nimirum sancta Ecclesia, quae ex causis singulistentamenta prodeant per discretionem conspicit, et ventura vitiorumbella ex alto deprehendit. Sed sunt nonnulli, qui dum existimari sehebetes nolunt, saepe se in quibusdam inquisitionibus plusquamnecesse est exercentes ex nimia subtilitate falluntur. Unde hic quoquesubditur, vel grandi, et torto naso. Nasus enim grandis et tortus,immoderata subtilitas discretionis est: quae plusquam decetexcreverit, actionis suae rectitudinem ipsa confundit. Fracto autempede, vel manu est, qui viam Dei pergere omnino non valet, atque a

77

bonis actibus funditus exsors vacat: quatenus haec non ut claudussaltem cum infirmitate teneat, sed ab his omnino alienus existat.Gibbosus vero est, quem terrenae sollicitudinis pondus premit, neunquam ad superna respiciat, sed solis iis intendat, quae in infimiscalcantur. Qui tametsi aliquando, aliquid ex bono patriae coelestisaudierit: ad hoc tamen perversae nimirum consuetudinis ponderepraegravatus, faciem cordis non attollit; quia cogitationis statumerigere non valet, quem terrenae sollicitudinis usus curvum tenet. Exhorum quippe specie Psalmista ait: Incurvatus et humiliatus sumusquequaque (Psal. CXVIII). Quorum culpam per semetipsumDominus reprobans ait: Semen autem, quod in spinas cecidit, ii suntqui audiunt verbum Dei, et a sollicitudinibus, et divitiis mundiconculcati, non referunt fructum (Luc. VIII). Lippus vero est, cujusingenium ad cognitionem quidem veritatis emicat, sed tamen hoccarnalia opera obscurant. In lippis oculis pupillae sanae sunt, sedhumore defluente infirmitate palpebrae grossescunt, et sic dumcrebra infusione oculi gravantur, etiam acies pupillae vitiatur.

Et sunt nonnulli, quorum sensum carnalis vitae operatiosauciat, qui videre recte, et sublimiter per ingenium poterant, sed usupravorum actuum caligant. Lippus quippe est, cujus sensum naturaexacuit, sed pravae conversationis assiduitas confundit. Cui bene perangelum dicitur: Collyrio inunge oculos tuos, ut videas (Apoc. III).Collyrio quippe oculos ut videamus inungimus, cum adcognoscendum veri luminis claritatem, nostros intellectus aliquomedicamine bonae operationis adjuvamus. Albuginem vero habet inoculo, qui veritatis lucem videre non sinitur, quia arrogantiasapientiae vel justitiae est caecatus. Pupilla namque oculi nigra,videt; albuginem tolerans, nihil videt; quia videlicet sensus humanaecogitationes si stultum se peccatoremque intelligit, cognitionemintimae claritatis apprehendit. Si autem candorem sibi justitiae seusapientiae tribuit, a luce se supernae cognitionis excludit, et eoclaritatem veri luminis nequaquam penetrat, quo se apud se praearrogantia exaltat, sicut de quibusdam dicitur: Dicentes enim se esse

78

sapientes, stulti facti sunt (Rom. I). Jugem vero habet scabiem, cuicarnis petulantia sine cessatione dominatur. In scabie etenim fervorviscerum ad cutem trahitur, per quam recte luxuria designatur; quia,si cordis delectatio usque ad operationem prosilit, nimirum fervorintimus usque ad cutis scabiem prorumpit, et foris jam corpussauciat, quia dum in cogitatione voluptas non reprimitur, etiam inactione dominatur. Quasi enim cutis pruriginem Paulus curabatabstergere, cum dicebat: Tentatio vos non apprehendat nisi humana (ICor. X). Ac si aperte diceret: Humanum quidem est in cordetentationem perpeti, diabolicum vero est in tentationis certamine, etin operatione fatigari. Impetiginem vero habet in corpore quisque,avaritia vastatur in mente. Quae si in parvis non compescitur,nimirum sine mensura dilatatur. Impetigo quoque sine dolore corpusoccupat, et absque occupati taedio increscens, membrorum decoremfoedat, quia avaritia captum animum dum quasi delectat, exulcerat;dum adipiscenda quaeque cogitationi ejus objicit, ad inimicitiasaccendit. Et dolorem in vulnere non facit, quia aestuanti animo exculpa abundantiam promittit. Sed decor membrorum perditur, quiaaliarum quoque virtutum per hanc pulchritudo depravatur, et quasitotum corpus exasperat, quia per universa vitia animium supplantat,Paulo attestante, qui ait: Radix omnium malorum est cupiditas (ITim. VI). Ponderosus vero est, qui turpitudinem non exercet in opere,sed tamen ab hac cogitatione continua, sine moderamine gravatur inmente. Qui nequaquam quidem usque ad opus nefarium rapitur, sedejus animus voluptate luxuriae sine ullo repugnationis stimulodelectatur. Vitium quippe ponderis est, cum humor viscerum advirilia labitur, quae profecto cum molestia dedecoris intumescunt.Ponderosus ergo est, qui totis cogitationibus ad lasciviam luxuriaedefluens, pondus turpitudinis gestat in corde. Et quamvis prava nonexerceat opere, ab his tamen non evellitur mente, nec ad usum bonioperis in aperto valet assurgere, quia gravat hunc in abditis pondusturpe. Quisquis igitur cuilibet horum vitio subjicitur, panes Deoofferre prohibetur, ac profecto diluere aliena non valet delicta isquem devastant propria.

79

CAP. XVIII. De victimis ex libro Isidori.

Diversitas victimarum, vel quae offerre Deo debeant, vel non,in Levitico dinumerantur; sed per comparationem peccatorumconversatio hominum demonstratur. Homo igitur, si obtuleritvictimam pacificorum Deo, vel votum solvens, vel sponte offerens,tam de ovibus quam de bobus immaculatum offerat, ut acceptabilesit, omnis macula non erit in eo. Si caecum fuerit, si fractum, sicicatricem habens, si papulas aut scabiem, aut impetiginem, nonofferetis ea Domino, neque adolebitis ex eis super altare Domini.Bovem, aut ovem, aure vel cauda amputatis, voluntarie offerre potes,votum ex eis fieri non potest. Omne animal, quod vel contritis, veltunsis, vel sectis, ablatisque testiculis, non offeretis Domino Deovestro, et in terra vestra hoc omnino ne faciatis. De manu alienigenaenon offeretis panes Deo vestro, vel quaecunque alia dare voluerit,quia corrupta et maculata sunt omnia, non suscipietis ea, etc. (Levit.XXII.) Primo rejicitur a sacrificio maculosum animal vel varium, idest illi in quibus est diversitas peccatorum, et nunc libidine, nunccupiditate, nunc in diversis criminibus demutantur. Rejicitur quidemet caecum animal, id est is qui nec Dominum videt, nec opera ejusfacit. Fractum quoque, id est criminalibus vitiis vexatus atquecollisus. Rejicitur et cicatricem habens, qui non digna satisfactionevulnera peccatorum suorum deplorat, sed adhuc veteris morbisignum per desideria voluptatis intus servat. Rejicitur et linguaamputatum, id est, qui Deum non confitetur, nec divinam legemmeditatur. Rejicitur et papulas habens, id est qui prurigine libidinis,et ardore concupiscentiae aestuat. Similiter et scabiosum, id est quipeccatum carnis perficit contagio operis. Jam vero impetiginemhabens, significat haereticorum collectionem, qui frequenter se inEcclesiae corpus immergunt, et impetiginis livorem faciunt. Aureamputata, sunt ii qui verbo Dei non obedientes, non faciunt quaejussa sunt. Quod vero caudam habet amputatam, ille est qui bonaquae incipit perseveranti fine non perficit. Porro dejectum veltestibus amputatum, indicat eos qui omni tempore turpitudinis usu

80

effeminantur. His ergo criminibus involuti, a sacrificio Deireprobantur, nec efficiuntur consortes passionis Christi, nec coelestissanctificationis. Sed neque panis alienigenae offeretur Domino, idest, doctrina haereticorum, sive studia superstitiosa saeculariumlitterarum, quae extra fidem sunt et aliena putantur. Tales enimrepudiantur hostiae a Domino, et rejicitur hoc sacrificium a catholicaEcclesia.

81

CAP. XIX. De primogenito bovis, et ovis.

Non operaberis in primogenito bovis, et non tondebisprimogenita ovium (Deut. XV). In primogenito bovis operari, estbonae conversationis primordia in exercitio publicae actionisostendere. Ovium quoque primogenita tondere, est ab occultationissuae tegmine humanis oculis inchoantia bona nostra denudare. Inprimogenito ergo bovis operari prohibemur, et a primogenito oviumtondendo compescimur, quia si quid robustum exercere incipimus,hoc in aperto citius ostendere non debemus; sed cum vita nostrasimplex quid et innocuum inchoat, dignum est ut secreti sui velaminanon relinquat: nec hoc humanis oculis quasi subducto vellereostendat. Ad sola ergo sacrificia divina boum primogenita oviumqueproficiunt, ut quidquid forte vel innocuum incipimus, hoc adhonorem interni judicis in ara crucis immolemus: quod ab illo tantolibentius accipitur, quanto cautius ab hominibus occultatum nullolaudis appetitu maculatur. Saepe autem novae conversationisprincipia adhuc carnali vitae sunt admista, et idcirco citiusinnotescere non debent, ne cum laudantur bona quae placent,deceptus laude sua animus deprehendere in eis nequeat mala quaelatent.

82

CAP. XX. De muliere capta in bello.

Si exieris ad bellum contra inimicos tuos, et videris mulieremdecora specie, et cupieris eam, rades capillos capitis ejus, et ungues,et indues vestibus lugubribus, et sedebit in domo tua lugens patremsuum, et matrem, et domum paternam, et post triginta dies erit tibiuxor (Deut. XXI). Si decoram mulierem, id est, animam, quae a Deopulchra creata est, in gentili conversatione invenerimus, et eamsociare corpori nostro, id est, Christo voluerimus, depositoidololatriae cultu, induatur lugubribus vestibus poenitentiae,deploretque patrem et matrem, id est, omnem memoriam mundi,ejusque carnales illecebras; demum verbi Dei novacula et doctrinaeomne peccatum infidelitatis abradat, quod mortuum est et inane.Haec sunt enim capilli capitis et ungues mulieris. Et ita demumsalutaris lavacri unda purificata conjungitur sanctis servis Dei, cumjam nihil in capite, nihil in manibus habuerit, ut neque in sensibus,neque in actibus immundum aliquid aut mortuum gerat. Quod veropost triginta dies jam duci jubet uxorem, ternario ac denario fidesopusque signatur. Per fidem ergo Trinitatis et opus legis rectefidelibus sociatur. Quaecunque anima, vero Israelitae, scilicet corporiChristi adhaerens, sine macula debet esse fidei sinceritate, et actuumpuritate. Alii putaverunt hanc mulierem decoram specie, rationabilemaliquam disciplinam significare: quae sapienter dicta invenitur apudgentiles. Hanc igitur repertam a nobis, oportet primum auferre de eaet resecare omnem superstitionis immunditiam, et sic eam in studioveritatis assumere. Nulla enim apud infideles sapientia est, cuiimmunditia non sit admista.

83

CAP. XXI. Non arandum in bove simul et asino.

Non arabis in bove simul et asino (Deut. XXII). In bovisnomine populus ex circumcisione positus sub jugo legis accipitur, inasino autem populus gentium, pertinens ad Evangelium. Bove simulet asino arat, qui sic recipit Evangelium ut Judaicas superstitiones,quae in umbra et imagine praecesserunt; et caeremonias nonrelinquat. Item in bove nonnunquam vita bene viventium veloperantium, in asino stultorum corda figurantur. Ac si diceret: fatuumsapienti in praedicatione non socies, ne per eum qui rem implere nonvalet et illi qui praevalet obsistas. Bovem vero et asinum, si necessesit, unusquisque sine detrimento operis jungit. Sapientem autem etstultum, non ut unus praecipiat, et alter obtemperet, sed ut pariteraequali potestate annuntient verbum Dei, non sine scandalo quisquecomites facit.

84

CAP. XXII. De veste ex lana et lino contexta.

Non indues vestem ex lana et lino contextam (Deut. XXII).Per lanam quippe simplicitas, per linum vero subtilitas designatur. Etvestis quae ex lana et lino conficitur, linum interius celat, insuperficie lanam demonstrat. Vestem igitur ex lana linoquecontextam induit, qui sub locutione innocentiae intus subtilitatemcelat malitiae. Lineis quoque vestibus lanam misceri, est inordinatevivere, ut vel sanctimonialis habeat vestimenta nuptiarum, vel eaquae se non continens nupsit sub specie virginis vivat.

85

LIBER QUARTUS

IN LIBROS JOSUE, JUDICUM ET RUTH

PROLOGUS.

His breviter supra Pentateuchon competenter praelibatis, adJosue librum manum mittamus, ut mysticas ejus significationespartim secundum nostrum sensum, partim secundum verbasanctorum Patrum, aperiamus.

86

CAP. I. De Josue et transitu Jordanis.

Moyses servus meus mortuus est. Surge, et transi Jordanemistum tu, et omnis populus tecum, in terram quam ego dabo filiisIsrael, etc. (Josue I.) Moyses, qui dedit legem, significat legem.Moyse mortuo, id est lege secundum carnales et veteres observantiasmortua, id est, consummata sive finita, statim Jesus Salvator noster,qui populum suum a peccatis eorum liberavit, Jesus inquam, FiliusDei manifestatus est, princeps super populum electus est (Matth. I),ut expugnatis hostibus Dei, dividat dona Dei populo. Jesus namquefilius Nave, sicut ait Hieronymus, in typum Domini non solum ingestis, verum et in nomine, trans Jordanem hostium regna subvertit.Dividit terram victori populo, et per singulas urbes, viculos, montes,flumina, torrentes, aquas, atque confinia Ecclesiae et coelestisJerusalem spiritualia regna descripsit. Sic Jesus noster Christus,ejecto principe mundi et militibus ejus foras, in electis operatur,dummodo unicuique manifestatio spiritus ad utilitatem datur: Aliiquidem datur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae, aliifides, alii gratia sanitatum, alii operatio virtutum, alii prophetia, aliidiscretio spirituum, alii genera linguarum, alii interpretatiosermonum (I Cor. XII). Et postmodum, unicuique secundumdifferentiam donorum tribuetur differentia coelestium bonorum, etsecundum merita tribuentur bona perpetua.

Jordanis significat baptismum; quia, sicut populusIsraeliticus, stantibus in Jordane sacerdotibus, intravit terrampromissionis, sic populus Christianus, ministrantibus sacerdotibusbaptismum, jucunditatem et requiem vitae spiritualis subintrat. Parssuperior Jordanis in dulcedine permansit, pars inferior inamaritudinem marinam defluxit; quia electi baptizati gratiaedulcedinem custodiunt, reprobi vero in amaritudinem vitiorum,amissa dulcedine gratiae, fluunt. Josue bissenas turbas praecedens,Christum significat, qui nos praecedens ducit, qui apostolicae fideiveritatem tenemus et praedicamus. Quasi enim duodecim turbae

87

Christum sequuntur, dum fideles quique per verbum duodecimapostolorum credentes in Christum, ipsum imitantur.

Duodecim lapides, quos duodecim filii Israel sustulerunt deJordane, significant apostolicae fidei et vitae firmitatem. Secundacircumcisio, quae per Josue facta est, designat post carnalemcircumcisionem spiritualem. Sed et pascha, quod filii Israel, transitoJordane, celebraverunt, significat veri paschae, et veri Agnicomestionem. Duodecim quoque lapides de Jordane tollimus, quandoapostolicae fidei, et vitae firmitatem mente tenemus. Angelumquoque an noster, an adversariorum sit percontamur, dum quid sitbonum, quidve malum discrete discutimus.

88

CAP. II. De filiis Ruben, et Gad, et de dimidia tribu Manasse.

Exercitum filiorum praecedunt filii Ruben, et Gad, et dimidiatribus Manasse pugnaturi, quorum patres in filiis matrum suarumfuerunt primitivi: et antiqui justi nos praecedunt exemplis, virtutibuset verbis contra hostes nostros et spirituales nequitias armati. De hocOrigenes: Videmus, inquit Isaiam, Jeremiam et alios accinctos,expeditosque ad auxilium nostrum, qui voluminum suorum jaculiscordis nostri hostes acerrimos vulnerant. Accingitur et Daniel adauxilium nostrum, cum nos de regno Christi et Antichristi futurafraude instruit et praemonet. Adest Ezechiel, sacramenta nobiscoelestia in quadriformibus rotarum oculis signans. Docet et Oseebissenas agminis turmas, et praecedunt nos praecincti lumbos inveritate, quam praedicant in auxilium nostrum.

89

CAP. III. De subversione Jericho.

Arca clangentibus tubis, septem diebus circum Jerichocircuitur, et Jericho substernitur, et Raab funiculo coccineo infenestra posito liberatur, et Achan pro furto regulae aureae, et palliicoccinei lapidatur (Josue, VI, VII). Jericho, quae interpretatur luna,significat praesens saeculum, quod quasi luna ad perfectionem etdefectionem perducitur, dum modo elevatur, modo adversis decrescitet humiliatur. Videmus annorum circulos, per quos saeculumvolvitur, solo tempore veris terrae poros aperiente ad similitudinemlunae primae lucem primariam exponentis germina parturire. Deinde,sicut per diuturnas [diversas] successiones cernimus lunam adplenitudinem pervenire, sic aspicimus de terra quaeque prodeuntia,per caloris vivificationem et humoris vegetationem, maturitatem etperfectionem suam in aestate consummare. Postea vero, quasi lunadecrescens minuuntur, dum naturali calore et humore deficiente, inautumno moriuntur. Ad ultimum autem in hieme quasi ad quoddaminterlunium redeunt, dum frigorum asperitatibus attrita, ad occultumiterum naturae sinum recurrunt, et se nostris aspectibus subducunt.Sic et in hominibus, bestiis, avibus, piscibusque videmus: quaepostquam adesse prodeunt, prius ad perfectionem venire laborant,deinde per defectum ad non esse festinant. Sic, sic cernimus gloriampraesentis saeculi nunc oriri, nunc crescere, nunc exaltari, nuncminui, nunc ad nihilum redigi. Arca, quae, sicut supra dictum est,significat Christum, circum Jericho septem diebus portatur, dumChristus usque in finem saeculi, quod septem dierum curriculovolvitur, in mundo praedicatur. Hujus arcae vectores, sunt sanctiapostoli, et praedicatores de quibus scriptum: In omnem terram exivitsonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII).Tubae aeneae, fortem et invincibilem praedicationis designantauctoritatem. Quas clangentes manibus tenet, dum sanctipraedicatores quod clangunt voce, complent opere. Muri Jericho,philosophica significant argumenta, sive culturam idolorum percircuitum mundi roboratam et exaltatam, quae per circumductionem

90

arcae et clangorem tubarum corruerunt; quia per Christipraedicationem per orbem terrarum sonantem, perierunt. Viri Jerichointerficiuntur, dum homines saeculi saecularibus negotiis dediti inperpetuum condemnantur. Raab meretrix, electam ex gentibusEcclesiam significat, quae quondam fuit serviens, et subdita multisamatoribus, id est multis daemonibus. Raab, ut salvaretur, funiculumcoccineum in fenestra foris posuit, quem domi habuit; et sanctaEcclesia, ut salvaretur, passionem Christi ore confitetur, quam cordecredit. Achan regulam auream et pallium furatur, et in valle lapidatur:et falsus quilibet christianus, vel haereticus philosophicamsapientiam (quae per auream regulam significatur) et saecularemcultum (qui per pallium designatur) in Ecclesiam inducens, infernocondemnatur. Aurum, argentum et quaelibet metalla, sive Jericho,sive civitatem aliarum per ignem purgata, in opus Dominiassumuntur; quia philosophorum sapientia, vel eloquentia, sivequaelibet doctrina eorum, sacrae Scripturae examinatione ab omnierroris sorde purificata, in divinae praedicationis ministerio nonreprobatur. Maledicitur, qui Jericho reaedificat, et maledictus est, quimalitiam saecularem in baptizatis destructam verbo pravo velexemplo reducit et restaurat. In primogenito suo ponit fundamentum,et in novissimo liberorum portas ejus, quia per hanc culpam amittit,et quod primum acceperat donum naturae, et quod accepit ultimodonum gratiae, ut jam illi ad salvationem nihil valeat utrumque. Sedet cuncta, quae illius sunt, igne consumuntur, dum corpus ejus, etanima, et quidquid in utroque possidet, gehennali conflagrationecomburuntur.

91

CAP. IV. De civitate Hai.

Civitas quoque Hai significat mundum, non in eo quod estcreatura Dei, sed in eo quod in ipso superabundat malitia diaboli, etconcupiscentia generis humani. Viri Israel post urbem in insidiislatentes nocte, prophetae sancti antiqui sunt, qui ante adventum Josuead Hai, id est ante adventum Christi in mundum quasi in noctelatuerunt, quia in Veteri Testamento antequam nobis oriretur soljustitiae, qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum(Joan. I), Domino in umbra legis et figuris futuri Salvatoris, ipsumSalvatorem praecedentes, servierunt. Sed rex Hai ignoravit insidiasIsraelitarum; quia diabolum latuerunt obscura aenigmataprophetarum, et secreta mysteria legalium figurarum, et non noveratmodum redemptionis, idcirco temere sicut rex Hai Josue aggressusest praesentiam expugnare Redemptoris. Josue contra regem Hai, seinvalidum et impotentem simulavit, et fugam iniit, et sic se superarifingendo, regem Hai callide debellavit, quia Christus humanitatisinfirmitatem praetendens, dum se a diabolo tentari et a ministris ejus,ipso cooperante, crucifigi permisit, diaboli superbiam humiliavit, etejus malitiam sapienter superavit. Elevatio scuti exaltationemdesignat fidei. Hai quoque igne consumitur, dum omnis qui diligitiniquitatem infernalibus flammis crematur. Seniores, qui erant cumJosue et caeteri bellatores, apostolos exprimunt et praedicatores. Rexvero et exercitus ejus occiditur, cum diabolo et ministris ejus nocendipotestas divinitus aufertur.

92

CAP. V. De altari quod construxit Josue.

Josue, subversis hostibus, altare ex lapidibus quos ferrum nontetigerat construxit (Jos. VIII). Deuteronomium in eo scripsit, etpopulum ad benedicendum et maledicendum divisit. Nobiliorestribus ad benedictionem, ignobiliores ad maledictionem constituit.Lapides, ex quibus Josue altare constituit, sunt sancti in fide firmi,qui per dilectionem operantur. Quos ferrum non tangit, quia eos nullacrudelitatis culpa corrumpit. Qui dum in unitatem fidei etconcordiam charitatis conveniunt, unum altare faciunt.Deuteronomium, quod interpretatur secunda lex, significatEvangelium. Quod in hoc altari scripsit Dominus, quando dixit:Audistis quia dictum est antiquis: Non moechaberis. Ego autem dicovobis: Si quis viderit mulierem ad concupiscendum eam, jammoechatus est eam in corde suo (Matth. V). Qui juxta montembenedictionis incedebant, illos significant qui sine metu poenaeinfernalis, promissionis coelestis amore succensi veniunt ad salutem.Illi vero, qui juxta montem maledictionis incedebant, illos designantqui non amore benedictionis, sed promissionis, sed futurorumsuppliciorum timore, complent quae in lege scripta sunt, utperveniant ad salutem. Sed nobiliores eos esse constat, qui boniipsius desiderio et aeterna benedictionis amore quod bonum estagunt.

93

CAP. VI. De dolo Gabaonitarum.

Interea Gabaonitae, metu perterriti, cum fraude et calliditatevenerunt ad Jesum, pannis, calceamentisque veteribus induti,deprecantes ut salvarentur. Statimque a Jesu salutem accipiunt. Quitamen dolum ubi agnovit, ligni caesores, vel aquae gestatores eosconstituit (Josue IX). In quorum figura, illi ostenduntur, qui demundo ad Ecclesiam venientes, habent fidem in Deo, et declinantcaput suum sacerdotibus, sanctisque ministrant, et serviunt, et aliquidutilitatis impendunt. Ad ornamentum etiam Ecclesiae, velministerium prompti sunt; in moribus vero suis, et conversationepristina detinentur, retinentes veterem hominem cum actibus suis, etinduti vetustis vitiis, sicut et illi pannis et calceamentis veteribusobtecti, et propter hoc quod in Deum credunt, erga servos Dei etEcclesiae cultum videntur esse devoti, nihil tamen emendationis velannovationis habent in moribus. Tales igitur tantummodo quoddamsalutis signum, intra Ecclesiam temporaliter praeferunt, interIsraeliticas autem, id est inter sanctos Dei, regnum aeternum vellibertatem minime consequuntur. Quod autem in Gabaon pugnanteJesu Nave stetisse perhibentur sol et luna, donec Israelis inimicidelerentur (Josue X), significat quod noster Jesus multo magis modointerventu suo, dum nos bellum gerimus adversus vitiorum gentes etcolluctamur adversus principes et potestates, et rectores, tenebrarumharum, adversus spiritualia nequitiae in coelestibus (Ephes. VI), solnobis justitiae indesinenter assistit, nec deserit nos unquam, necfestinat occumbere, quia ipse dixit: Ego vobiscum sum omnibusdiebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII). Quinqueautem reges, quinque sensus indicant, qui Gabaonitas, id est carnaleshomines expugnant. Hi ad speluncam confugiunt (Josue XIII), cumse terrenis actibus in corpore obsiti mergunt. Qui tamen pugnanteJesu, id est praedicatione evangelica superantur, atque ingredienteverbo Dei in nobis, id est intra speluncam corporis nostri, omnespariter interficiuntur. Exstinctis deinde vel ejectis gentibus, Josuesorte dividit populis terram promissionis. Ejecit ergo et Christus a

94

facie fidelium suorum quodammodo gentilium errorem, malignosspiritus, et sorte divisit in nobis terram, omnia operans unus atqueidem spiritus, ac dividens dona propria unicuique prout vult (II Cor.XII).

95

CAP. VII. De levitis.

Quod vero habitacula ut suburbana, et oppida levitis a Jesuper omnes tribus decernuntur, significat quod ii, qui in Ecclesia Dei,doctrinae gratiam administrant, prorsus ab omnibus quibusdispensant divina, terrena subsidia, quae non habent, suscipiant, utimpleatur illud apostoli praeceptum dicentis: Si nos vobis spiritualiaseminavimus, non est magnum si carnalia vestra metamus (I Cor.IX). Et merito isti per cunctas tribus divisi dicuntur, quiadispensatione cunctorum vivunt. Quod autem quadraginta duas urbesaccipiunt (Num. XXXV), indubitanter ipsa praedicatio sanctorumsignatur. Ipsi enim possident doctrinam, quae constat legis Decalogo,et quadrifido Evangelii numero, quasi quaterdenas habentes urbes.Quibus et duae adduntur, quia nimirum cuncta, quae praedicant,morali ac mystico sensu annuntiant.

96

CAP. VIII. De Chananaeis tributariis.

Illud autem quod Israelitico populo, cum praeceptapromissionis terra partiretur, Ephraim tribui Chananaeorum gentilisomnino populus accedit, sed factus tributarius dicitur sicut scriptumest: Habitavit Chananaeus in medio Ephraim, tributarius (JosueXVI), exponamus. Quid enim tributarius, nisi subjectionemservitutis, quod Chananaeus nisi vitium significat? Saepe enim inmagnis virtutibus terram promissionis ingredimur, quia saepe intimade aeternitate rimamur. Sed dum interemptis sublimibus vitiis,quaedam tamen parva retinemus, quasi Chananaeum vivere in terranostra concedimus. Qui tamen tributarius efficitur, quia hoc ipsumvitium, quod subjicere non possumus, ad usum nostrae humilitatisretorquemus, ut eo de se mens et in suis vilia sentiat, quod suisviribus etiam parva, quae expetit, non expugnat. Unde bene rursumscriptum est: Haec sunt gentes, quas Dominus dereliquit, ut erudiretin eis Israelem (Judic. III). Quaedam namque minima vitia nostraretinentur ut se nostra intentio sollicita in certamine semper exerceat,et eo de victoria non superbiat, quod vivere in se hostes conspicit, inquibus adhuc vinci formidat. Israel igitur reservatis gentibus eruditur,quia quando in quibusdam vivimus vitiis, elatio virtutis nostraecomprimitur, et mens nostra in parvis sibi resistentibus discit, quodex se non subjiciat majora.

97

CAP. IX. De successoribus Josue.

Post mortem Josue, consuluerunt filii Israel Dominumdicentes: Quis ascendet ante nos contra Chananaeum, et erit dux belli(Judic. I), etc. Sicut Josue significat Christum, ita successores Josuesignificant apostolos et caeteros Ecclesiae doctores et rectores,quorum discretione, providentia et doctrina sancta gubernatur,munitur et eruditur Ecclesia. Quando autem filii Israel peccaverunt,tradidit eos Dominus in manus regum alienorum; quando veropoenituerunt, suscitavit eis principem, qui liberaret eos. Sic quandopeccamus, vires contra nos daemonibus praebemus; quando vero adDeum convertimur, mittit nobis doctores, qui nobis ostendant viamsalutis et subjectis hostibus, restituant gratiam libertatis. Quisignificantur per Othoniel, Aioth et alios. Legimus de Samgar, quodsexcentos interfecit vomere uno. Ita et nos debemus aliquandorecondito mucrone excommunicationis et acerrimae increpationiscorda auditorum vomere discretae exhortationis, et temperamentoblandi sermonis erumpere et sic exercitum daemonum de finibuseorum propulsare, et populum Dominicum verae libertati reddere.

98

CAP. X. De Debora.

Debora quoque, quae interpretatur loquela, sermonemsignificat propheticum. Est habitans sub palma, quia ad palmam nossupernae vocationis exhortatur. Ista Debora vocavit Barach, quiinterpretatur coruscatio, et significat populum Judaicum: qui admodicum in bono coruscavit, sed quasi coruscatio cito defecit.Vocavit eum ad bellum contra Sisaram, id est contra diabolum. SedBarach victoria non ascribitur, dum per Jahel mulierem alienigenamSisara interficitur; quia dum Judaicus populus diabolo non resistit;sancta Ecclesia de gentibus collecta, ligno Dominicae crucis eumviriliter occidit, dum in eum veraciter credit, qui in ligno pro nostrasalute pependit. Sic sunt nonnulli quibusdam gratiae donis praediti,doctrina et eloquentia clari: qui cum viriliter diaboli suggestionibusresistere deberent, muliebriter tepescunt; et alii infirmi et minoremgratiam his habentes, viriliter eos repellunt. Sic quoque religionishabitu palliati, ab incepto devotionis cadunt fervore, et alii sub habituconstituti saecularii, ad ipsum totis viribus assurgunt. Illi, quos exIsrael Debora arguit ad bellum non venisse, sunt Christiani etinfideles quique, qui terrenis incumbunt, et in ipsis requiescunt, et adspirituale bellum nunquam veniunt, quia propheticis exhortationibusminime credunt. Quare, inquit ad Ruben, habitas inter duos terminos,ut audias sibilos gregum? (Judic. V.) Qui sunt termini isti, inter quospravi habitant, nisi termini vitiorum et peccatorum. Habitant eniminter terminum superbiae et acediae, inter terminum avaritiae etluxuriae, et gulae, et rapinae: et sic de caeteris. Habitant interterminos, dum hinc subjecti inquinamento carnis, illinc inquinamentospiritus, vel certe inter terminos habitant. Quia ore confitentes senosse Deum, factis negant (Tit. I). Nunquid non habitant interterminos illi, de quibus dictum est: Populus hic labiis me honorat, corautem eorum longe est a me (Marc. VII; Isa. XXIX). Isti audiuntsibilos gregum, id est strepitus vitiorum, vel hominum carnaliterviventium: qui quasi greges id est bruta animalia, duce diabologregatim, et insensate currunt ad tormenta. Galaad trans Jordanem

99

quiescebat, et Dan vacabat navibus. Aser in littore maris habitabat, etin portubus morabatur. Jordanis, qui interpretatur descensus,significat humilitatem. Galaad igitur, qui trans Jordanem quiescebat,et ad bellum cum Debora venire detrectabat, designat saeculareshomines, qui rerum transeuntium affluentia superbi, in elationis vitiosecure quiescunt, et ad spirituale bellum venire contemnunt. Mareautem, significat saeculum, et naves in mari currentes, actionessaeculares. Dan itaque, qui vacabat navibus, illos exprimit quiactionibus saecularibus invigilant: et idcirco contra hostes spiritualespugnare recusat Aser, qui habitabat in littore maris et in portubusmorabatur, illos significat, qui, quamvis pro virium imbecillitatesaecularium tentare negotia non valent: saeculo tamen et saecularibusrumoribus, et actionibus in quantum possunt, adesse et adhaererelaborant. Galaad igitur, Dan et Aser, ad bellum cum Debora nonveniunt, quia superbi quique et saecularibus negotiis se implicantes,et saeculum adamantes, militare Christo despiciunt. Zabulon vero etNephthalim obtulerunt animas suas morti. Duces Issachar fueruntcum Debora. Isti, qui cum Debora fuerunt Domini bello, illossignificant qui carnem suam in bello tentationum per abstinentiamcrucifigunt. Qui, inquit, ascenditis super nitentes asinos, quiambulatis in via, et sedetis in judicio, loquimini (Judic. V). Qui suntnitentes asini, nisi corpora casta; asini, per illam, quam exhibentspiritui, subjectionem; nitentes, per castitatem. Via designatChristum; Judicium autem, discretionem boni et mali. Vos igitur, quiaascenditis super nitentes asinos, id est qui corpora casta custoditis,qui ambulatis in via, id est qui in Christo recte vivitis, et sedetis injudicio, id est qui verum a falso, bonum a malo discernitis, loquimini.Quid loquimini? Justitiam inquit. Peccatori namque dixit Deus:Quare tu enarras justitias meas? (Psal. XLIX.) Pugnaverunt regesjuxta aquas, et tamen nil tulerunt praedantes (Judic. V). Reges adaquam pugnant, cum daemones sanctos invigilantes lectionibus etmeditationibus sacrae Scripturae tentant. Qui praedantes nil ferunt,quia victi et confusi descendunt. De coelo quoque contra eosdimicatur, dum sanctis auxilium, in tentationibus divinitus praebetur

100

contra daemones. Stellae etiam contra Sisaram pugnant, dum sanctiangeli coelitus missi nobis in auxilium, diabolum superant. BenedictaJahel, id est sancta Ecclesia, inter mulieres id est inter alias nationes,benedictione coelesti in Christo. Aquam petenti, lac dedit (Ibid.).Aquam diabolus petit, quando doctrinam haereticam et saecularemsapientiam a calore fidei frigidam proferri et disseminari concupiscit.Sed Ecclesia sancta lac tribuit, quia simplicem doctrinam praedicarenon desinit. Debora igitur, prophetia; Barach, populus Judaicus;Sisara, diabolus; Jahel, sancta Ecclesia.

101

CAP. XI. Sensus allegoricus de Area.

Solent doctores in figura per aream Gedeonis (Judic. VI),accipere mundum et per vellus beatam Mariam; per rorem, gratiam.Vellus namque rore profusum est, quando beata Virgo Christumconcepit. Et deinde area quando sancta Ecclesia, quae per mundumdiffusa est, in ipsum credidit.

102

CAP. XII. Sensus moralis de Area.

Possumus et secundum moralem sensum per aream, in quaGedeon triticum virga purgabat, significare latitudinem cordis; pervirgam, rectitudinem discretionis; per triticum, virtutes; per paleas,vitia. Virga namque in area triticum purgamus, quando in cordenostro, vitia a virtutibus virtute discretionis separamus. Gedeonitaque in hoc casu, quisque fidelis est; area, cor; triticum, virtutes;virga, discretio; palea, vitia.

103

CAP. XIII. De Gedeone et bello Madianitarum.

Gedeon (Judic. VII), significat Christum. Madianitae,significant daemones; vitia, pravos homines. Trecenti vero qui cumGedeone pugnaverunt viri, apostolos significant et apostolorumsuccessores, Ecclesiae doctores, et rectores, et omnes electos fidesanctae Trinitatis signatos. Qui bene aquam non flexo poplite bibunt;quia, dum scientiam Scripturarum hauriunt, statum suae rectitudinisad ima non reflectunt. Illi namque dum aquam bibunt, genu flectunt;qui et Scripturas scrutantur, et ad terrenorum cupiditatem deformiterinclinantur vel incurvantur. Sancti etiam in manibus tubas tenent, etlagenas cum lampadibus. Tubae designant sonum praedicationis, etlagenae fragilitatem corporum. Lampades, splendorem miraculorum.Sancti tubis sonant, quia eloquia divina incessanter praedicant.Lagenas tenent in manibus, et frangunt, quia corpora sua etabstinentiae, et laboribus, et morti pro Christo libenter supponunt.Lampades tenent, quia miraculis longe lateque refulgent. Hisomnibus sancti praediti, et daemones territi vincuntur, et sanctivictores efficiuntur.

104

CAP. XIV. De Gedeone, et uxoribus ejus, et filiis.

Gedeon (Judic. VIII), sicut in praecedenti figura diximus,significat Christum. Multae Gedeonis uxores, multae Ecclesiae sunt,vel multae nationes, Christo per fidem adhaerentes; filii Gedeonis,sunt singuli Christiani. Concubina, de qua genuit Abimelech,Synagogam designat. Quae ideo concubina, quia peccatrix.Abimelech (Judic. IX), significat Antichristum, qui, congregatisperditis nationibus, sicut Abimelech trucidavit fratres suos, sic etAntichristus persequetur servos Dei Christianos. Joathan minimus,qui ex omnibus fratribus suis solus evasit et montem benedictionisascendit, exprimit eos qui ascendunt per gratiam montem vitaespiritualis, et sic evadunt culpam damnationis. Videamus etiamparabolam Joathan contra viros Sichem prolatam: Ferunt, inquit,ligna silvarum, ut ungerent super se regem (ibid.), etc. Quid per lignasilvarum accipimus, nisi nationes quaslibet infructuosas, et hominesin peccatis positos et inveteratos, et aeternis incendiis paratos?Oleum significat misericordiam; quia, sicut oleum excellit cunctosliquores, ita misericordia cunctas virtutes. Et solemus Patrimisericordiam assignare, sicut ipsum benedicentes dicimus:Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, patermisericordiarum (II Cor. I). Per oleum ergo vel olivam, noninconvenienter exprimitur Pater. Per vitem designatur Filius, quidixit: Ego sum vitis (Joan. XV). Per ficum vero, quae suavem etdulcem habet fructum, figuratur Spiritus sanctus, de quo scriptumest: Quam suavis, Domine, Spiritus tuus in nobis? (Sap. XII.) Etsapientia: Spiritus meus super mel dulcis (Eccli. XXIV).

Ad olivam igitur, vitem, et ficum ligna silvestria veniunt, etregem quaerunt, dum infructuosi quique, Patri, et Filio, et Spirituisancto labiis dolosis dicunt: Domine, Domine. Sed oliva, vitis, ficus,regnum silvestrium lignorum respuunt, quia Pater, et Filius, etSpiritus sanctus homines pravos et infructuosos (nisi fructuosi fiant)in filios regni non assumunt. Non enim omnis, ait, qui dicit mihi:

105

Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum; sed qui facitvoluntatem Patris mei, qui in coelis est (Matth. VII). Sicut viriSichem, Abimelech, ita ligna silvarum rhamnum in regem accipiunt,quia iniqui principatui Antichristi se submittent. Sed sicut illaalterutro igne devorantur, sic isti communi culpa condemnantur.Possumus quoque per oleum, vel olivam significare fidelem,excellentem misericordiae virtute. Per vitem, quemlibet eximiumvirtute sapientiae. Per ficum, alium praepollentem gratiam dulcedinisinternae. Ligna itaque ad olivam, vitem, ficum, ut ex ipsis regemaccipiant veniunt, cum quaelibet infructuosae congregationes,aliquem virum misericordem, vel sapientem, vel ducem, in praelatumsibi requirunt. Sed oliva, vitis, ficus, regimen tale respuunt, quiaelecti quique per pravorum malitiam, si in regimine eorumconstituantur, proprio se fructu privari, et illis nihil prodessepertimescunt. Deinde ligna rhamnum supra se regem levant, cuminiqui alium iniquum spinis peccatorum obsitum in rectoremexpostulant. Isti quoque alterno igne devorantur, dum perversisubjecti, et perversus eorum praelatus, alterutro furore et iracundiaconturbantur.

106

CAP. XV. De Jephte.

Jephte (Judic. XI) quoque, sicut, doctores exponunt, significatChristum. Sicut namque Jephte a fratribus ejectus accepitprincipatum, sic Christus a Judaeis refutatus, accepit principatumsuper populum fidelium. Sicut Jephte liberavit populum fidelium,sicut Jephte liberavit populum de manu filiorum Ammon; sicChristus electos de servitute daemonum. Jephte per victoriamsacrificavit filiam, et carnem suam Christus immolavit.

107

CAP. XVI. De Samsone.

Samson (Judic. XIII) significat Christum. Per angelumnuntiata est nativitas Samsonis, et per angelum annuntiata estnativitas Salvatoris. Samson leonem interfecit, et Christus diabolumoccidit. Samson de faucibus leonis extraxit favum, et Christus defaucibus diaboli genus humanum. Cera, cor; mel, spiritus. Samsonduxit uxorem alienigenam, et Christus gentilem Ecclesiam. Samsonstravit Allophylos, et Christus stravit spirituales et corporalesinimicos. Samson apportans portas Gazae, ascendit montissupercilium, et Christus fractis portis inferni, ascendit in coelum.Samson plures hostium prostravit moriens, quam ante fecerat vivens,et Christus plures moriendo, quam vivendo.

108

CAP. XVII. Moralitas de eodem.

Secundum sensum tropologicum, Samson significatquemlibet fidelem, in fide fortem; qui leonem interficit, dumdiabolum interficit, vel vincit; favum e faucibus leonis extrahit, dumse vel alium a subjectione diaboli eruit. Allophylos prosternit, dumde se vitia spiritualia, et carnalia expellit. Sed iste talis ac tantusaliquando vincitur, et molere compellitur, dum videlicet tentationibussuperatus, et spiritu et corpore affligitur. Sed recrescentibus roboratuscrinibus, plures hostium quam ante interficit, quia donis gratiaeiterum confortatus, ad majorem triumphum etiam post lapsum, et infine pertingit.

109

CAP. XVIII. De Ruth.

Terra Moab significat gentilitatem; Ruth, Ecclesiam gentilem;terra Israel, conversationem spiritualem; propinquus, qui Ruth nonaccipit, Joannem Baptistam; Booz, Christum; ager, mundum; segetes,homines; messores, angelos. Sic igitur aenigmatibus multis et figurisin Veteri Testamento praesignatum est mysterium humanaeredemptionis.

110

111

LIBER QUINTUS

IN LIBRUM I REGUM, AB HELCANA USQUE AD DAVID

PROLOGUS.

In praedictis de libro Josue, et libro Judicum, quaedamsecundum sanctorum dicta Patrum, quaedam secundum sensumnostrum elucidavimus. In sequentibus vero manum ad librum Regumvertimus, et in ipso similiter quaedam secundum ingeniolumnostrum, quaedam secundum verba sanctorum Patrum exponemus.

112

CAP. I. De Helcana et uxoribus ejus.

Fuit vir unus, de Ramathaimsophim de monte Ephraim, etnomen ejus Elcana, etc. (I Reg. I). Elcana interpretatur Dei possessio,quae est Filius Dei, dicens: Dominus possedit me (Prov. VIII). Quibene dicitur, vir unus non numero, sed quia nunquam mutatur, nec dese alter efficitur. De Ramathaimsophim, quae dicitur excelsa eorum,id est specula, hoc est superna Jerusalem, de qua veniensspeculationem docuit, et morte sua possidere fecit. Jeroboam,misericors; Eliu, Deus meus ejus; Suph, fundens, quia misericordiaad nos veniens, in passione ait: Deus meus (Matth. XXVII), ubisemetipsum exinaniens effudit: Unde effusum unguentum nomentuum (Cant. I). Effusum a suis invisibilibus ad nostra visibilia.Ephrathaeus, frugifer, quod donis Spiritus sancti abundat. Et habuitduas uxores, Annam et Phenennam. Phenenna, est Synagoga, quaefecunda primo, Deo filios generabat per legem, sed jam propterinfidelitatem infecunda manet. Anna sterilis, Ecclesia gentium, quaeolim sterilis a patre spirituali, nunc gratia Christi redempta paritprolem Deo. Anna, quae interpretatur gratia, Deo filios perbaptismum genuit, et per Spiritum sanctum. Phenennae id estSynagogae, et filiis dedit partes, id est temporalia bona juxta illud:Dedit illis regiones gentium (Psal. CIV). Et quia primum credita suntillis eloquia Dei (Rom. III), Annae, id est Ecclesiae gentium, deditpartem unam (I Reg. I) scilicet ingenium. Unde abiit tristis (Ibid.);quia concluserat Dominus vulvam ejus, nondum venerat tempusmiserendi ejus, ut spirituali gratia fecundaretur. Sicut PhenennaAnnam, ita Synagoga gentilitatem despiciebat. Multi ex gentibusRedemptoris adventum, ut in Job reperitur, exspectaverunt. Et quia inprece perseveraverunt, tandem Redemptor flenti et non capienticibum Annae consolationem adhibuit. Anna, cur fles? etc. Nunquidnon ego melior tibi sum, quam decem filii? etc. (Ibid.) Melior estEcclesiae vir suus, id est Christus, quam decem filii, quos DeoSynagoga edebat. Vultusque ejus non est amplius in diversa mutatus.Nequaquam enim Ecclesia a fide et dilectione Redemptoris aliquando

113

in diversa declinando mutata est.

114

CAP. II. Moralitas de eodem.

Elcana Dei possessio interpretatur, qui animi virtute virdicitur. Et unus, non mobilis, non vagabundus, sed firmus etinconfusus. Omnes etiam competenter unus dicuntur, unamsapientiam habentes: qui unum Jesum Christum confitentur, unospiritu Dei replentur. Unde insipiens sicut luna mutatur (Eccli.XXVII). Unus autem Deus dicitur non numero, sed quia non mutatur,unde scribitur: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal.CI). Unde et Apostolus: Omnes quidem currunt, sed unus accipitbravium (I Cor. IX). Unusquisque insipientium non est unus, sedmulti. Elcana, praedicator, quem Dominus possidet. Phenenna etAnna activa et contemplativa vita. Phenenna fecunda in filiis etfiliabus; activa, fortia gignens opera et infirma. Phenennainterpretatur conversio; quia activa ad actiones, quibus prositproximis, necesse est ut sollicite convertatur. Activa enim vita estpanem doctrinae esurienti tribuere, errantem corrigere, ad humilitatisviam superbum revocare, infirmantis curam gerere, quae singulisexpediant dispensare. Anna interpretatur gratia, quia contemplatiohabetur per gratiam. Haec est sterilis; quia eum eam, prout est, nulluspenetrare valeat, nullus quod id ea sentit praedicare sufficiat,contingit ut eam praedicando nemo plures filios gignat.Contemplativa, est charitatem Dei et proximi mente retinere, abexteriore quiescere, soli desiderio Conditori inhaerere, ut nil jam deexterioribus agere libeat. Qui vult effici possessio Dei, has duas ducatuxores, activam prius, et contemplativam deinceps. Praecipue doctorex amplexibus Phenennae transeat ad amplexus Annae, utrique partestribuat, virtutibus virtutes subnectens.

115

CAP. III. De Anna, et Samuele.

Et factum est post circulum dierum: concepit Anna, et peperitfilium, vocavitque nomen ejus Samuel, eo quod a Dominopostulasset eum (I Reg. I). Quia Anna ante Dominum devotepostulavit, concepit et peperit. Ecclesia per naturalem intellectumorans, mysterium Incarnationis concepit corde, ore confessionisgenuit Samuel, nomen ejus nominatus Deo, vel postulatus Deo,Annae primogenitus, propheta. Quis est hic nisi Deus homo? Sed ethoc, quod Anna remansit et cum viro non ascendit donec ablactareturpuer, nobis insinuat quod Ecclesia nullum ad sacerdotium provehit,dum lactis infantiae particeps est, non solidi cibi, et intelligentiaespiritualis. Canticum Annae post conceptionem et nativitatemSamuelis, significat gratiarum actionem sanctae Ecclesiae, sive proincarnatione Redemptoris nostri, sive pro conversione et perfectajustificatione cujuslibet peccatoris.

116

CAP. IV. De Ophni, et Phinees filiis Heli.

Ophni (I Reg. II), discalceatus vel insania conversionis,Phinees, os mutum, Scribas et Pharisaeos significant. Qui filii Helidicuntur, quia Heli typum tenet sacerdotii. Ipsi, quia non receperuntquod lex et prophetae praedixerunt, ad insaniam infidelitatisconversi, os mutum meruerunt habere a confessione Christi; et quianoluerunt suscitare semen fidei, Christo defuncto, fratri, merueruntdiscalceari, et esse extra sortem eorum, de quibus dicitur: Calceatipedes in praeparationem Evangelii pacis (Ephes. VI). Et quia conatisunt nomen sponsi sibi, non Christo vindicare Ecclesiam usurpando,nudi remanserunt ab omni dignitate discalceati, ab exemplispatriarcharum et prophetarum. Unde silo (ubi sacerdotes fuerunt)interpretatur divisio, vel ejus dimissio et petitio, quia petierunt aPilato, ut dimitteret eis Barabbam. Merito ergo dimissi sunt, et abomnipotenti Deo derelicti.

117

CAP. V. De Heli et filiis ejus rursum.

Heli (I Reg. II). interpretatur extraneus. A Deo enim alienusest, qui subditos non corrigit. Ophni, insania conversionis. Merito sicvocatur, quia differt mutari in melius. Phinees, oris obduratio, vel oriparens; duos Phinees sacerdotes legimus, alterum justum filiumEleazari, alterum injustum filium Heli. Sunt autem in sacerdotibushodie, qui utriusque typum tenent. Sacerdotes qui custodiunt ossuum, ne exeat inde aliquid pravum, in filio Eleazari figurantur. Quiautem habent os obduratum, vel imperitia, vel peccatorumconscientia, in filio Heli figurantur. Vae sacerdotibus nostri temporisvel Novi Testamenti, qui, sicut Ophni et Phinees, abjiciunt victimamDomini; qui paternae et divinae correctioni non obediunt, sedquotidie se peccatis miserabiliter involvunt, conversantes incomessatione, et ebrietate, in cubilibus, et impudicitiis, et incontentione, et aemulatione (Rom. XIII); quia, sicut illorum culpamsecuta est mors corporalis, sic et istorum vitam, nisi poeniteant,sequetur mors aeterna.

118

CAP. VI. De castris Israel, et Philisthiim.

Egressus est Israel obviam Philisthiim in praelium, etcastrametatus est juxta lapidem adjutorii. Porro Philisthiim veneruntin Aphec, et instruxerunt aciem contra Israel. Inito autem certamineterga vertit Israel Philisthaeis, et ceciderunt passim per agros, quasiquatuor millia virorum (I Reg. IV). Israel vir videns Deum, et fortiscum Deo. Philisthiim, cadentes poculo, scilicet daemones: qui poculosuperbiae inebriati, et ipsi ceciderunt, et homines pervertere festinant.Contra quos Israel, id est fideles ne cadant, sed superent,castrametantur juxta lapidem adjutorii. Lapis adjutorii, Christus est,de quo scriptum est: Lapidem quem reprobaverunt aedificantes: hicfactus est in caput anguli (Psal. CXVII). Juxta quem fideles, ut euminveniant adjutorem, castrametantur, dum in lege Domini meditantur.Sed Philisthiim veniunt in Aphec, id est furorem novum; quia, dumfideles divinis legibus amplius insistere prospiciunt, immundispiritus, acriora et nova certamina constituunt. Unde eos, hoc estfideles non in Domino, sed in suis viribus confidentes et in humanasapientia gloriantes, ac per hoc gratiam Evangelii contemnentes,quasi quatuor millia facile prosternunt.

119

CAP. VII. De arca Dei, et filiis Heli mortuis.

Arca Dei capta est: duo quoque filii Heli mortui sunt, Ophniet Phinees (I Reg. IV). Arca ab alienigenis capta, testamentum adgentes transiturum significat. Moritur Heli, moriuntur et filii ejus,quia deficit pontificatus cum sacerdotio veteri. Nurus autem ejus,uxor Phinees praegnans erat vicinaque partui. Et audito nuntio, quodcapta esset arca Dei, et mortuus esset socer suus, incurvavit se, etpeperit, et mortua est. Uxor sacerdotis non ante interiit quam vivumpeperit; nec Synagoga ex toto interiit antequam Ecclesia primitiva,quae ex ipsa erat, credidit. Ne timeas quia filium peperisti. CredentesSynagogam consolantur, sed desperans minime animadvertit; necsobolem novam deputat gloriae, sed ignominiae, unde sequitur: Etvocavit puerum Ichabod (Ibid.). Ichabod ideo appellatus est puer,sicut dicit Josephus, quod nomen designat inglorium, quia translataest gloria ab Israel, capta arca. Unde auferetur a vobis regnum Dei, etdabitur genti facienti fructus ejus (Matth. XXI).

120

CAP. VIII. De arca Dei, et Dagon.

Philisthiim tulerunt arcam Dei: et asportaverunt eam inAzotum (I Reg. V). Azotus interpretatur ignis patris, vel incendium.Bene sic vocatur locus ubi erat idolum Dagon, quia adventus arcaeDei in Azotum erat incendium diaboli patris omnium iniquorum.Dagon, qui interpretatur piscis tristitiae, significat diabolum, qui inmari hujus saeculi devorat peccatores, qui et in Job Leviathan, etBehemoth (Job XL), nuncupatur. Caput Dagon, et duae palmaemanuum ejus abscissae erant super limen (I Reg. V). Caput Dagon,significat superbiam diaboli, a quo initium peccati fuit, quia peromnem orbem terrarum idololatriam constituit. Duae palmae,operationem idololatriae; limen, finem impiae culturae.

121

CAP. IX. De aggravatione manus Domini super Azotios.

Aggravata est manus Domini super Azotios: et demolitus esteos: et percussit in secretiori parte natium Azotum, et fines ejus (IReg. VI). Qui testamentum Dei suscipiunt, et posteriora hujus vitaediligunt, quae debent aestimare sicut stercora (Philip. III), ex ipsisjuste in posteriora cruciabantur. Qui enim testamentum Deiassumunt, et in posteriora respicientes, veteri vanitate non se exuunt,similes sunt eis qui arcam Dei captivam, juxta idola sua posuerunt. Etvetera quidem, illis etiam nolentibus, cadunt. Omnis caro fenum, etclaritas hominis ut flos agri. Aruit fenum, et cecidit flos (Isa. LX).Arca autem Domini, secretum scilicet testamentum regni coelorum,ubi est sempiternum Dei verbum, manet in aeternum. Quinque autemani aurei, et quinque mures, quos fecerunt Philisthiim post plagamsuam et attulerunt ad arcam, significant quod carnales quinquesensibus corporis dediti, cum a Domino fuerint correpti, scelera suacognoscentes, juste se percussos esse confitentur, et, licet coacti, inmelius commutantur. Quod bene significant quinque civitatesPhilisthinorum: Azotus, Gaza, Ascalon, Geth, Accaron, illos scilicetexprimentes qui exterioris hominis actus sequuntur. Azotusinterpretatur ignis patris vel incendium; Gaza, fortitudo; Ascalon,ignis infamis aut ignis ignobilis; Geth, torcular; Accaron, eruditiotristitiae vel sterilitatis. Omnis enim concupiscentia infamis atqueignobilis per diabolum inflammata, atque per contrarias fortitudinesinstigata, et quasi per torcular nequitiae expressa, vinum profunditamaritudinis in doctrina prava et in operatione perversa. Undenecesse est ut tendat ad mortem, ubi est tristitia sempiterna etsterilitas perpetua. Fuit arca Domini in regione Philisthinorumseptem mensibus. Septenarius significat universitatem temporum,quae discurrunt septenario numero dierum, et significat Deitestamentum, usque ad consummationem saeculi in gentibuspermansurum.

122

CAP. X. De duabus vaccis quae reportaverunt arcam.

Tollentes duas vaccas junxerunt ad plaustrum, vitulosqueearum recluserunt domi, et posuerunt arcam Dei super plaustrum:ibant autem vaccae in directum per viam quae ducit Bethsames: etitinere uno gradiebantur, pergentes, et mugientes, et non declinabantneque ad dextram, neque ad sinistram (I Reg. VI). Bethsames,intrepretatur domus solis. Si igitur ad aeterni Solis habitationemtendimus, ab itinere Dei pro carnalibus affectibus non declinemus.Pensandum est autem quod vaccae, quae sub arca Dei plaustroreligantur, pergunt et gemunt, non tamen ab itinere gressus flectunt.Sic praedicatores Dei, et quilibet fideles intra Ecclesiam esse debent,ut proximis compatiantur per charitatem, nec de via Dei exorbitentper compassionem. Arca Dei superposita, Bethsames pergere, estcum superna scientia ad internae lucis habitaculum propinquare.Quod vere facimus, cum pro affectu propinquorum non declinamus.Sic enim incedere debent qui sacrae legis jugo suppositi per internamscientiam arcam Dei portant. Quatenus per hoc, quod propinquorumnecessitatibus condolent, a coepto rectitudinis itinere non declinent.Quorum nimirum gratia mentem nostram tenere debet, sed reflecterenon debet, ne haec eadem mens, aut si affectu non tangitur, dura sit;aut plus tacta, sit in fletu remissa.

123

CAP. XI. Quod filii Israel postulaverunt regem.

Congregati majores natu de Israel venerunt ad Samuelem inRamatha, dixeruntque ei: Ecce tu senuisti, et filii tui non ambulant inviis tuis: constitue nobis regem, ut judicet nos, sicut et universaehabent nationes (I Reg. VIII). Et erat vir de Benjamin nomine Cis,filius Abiel, filii Seor, filii Bechorath, filii Sareth, filii Aphia, filii virJemini, fortis robore. Et erat ei filius vocabulo Saul. Perierant asinaeCis, patris Saul; et dixit Cis ad Saul filium suum: Tolle tecum unumde pueris; et consurgens vade, et quaere asinas. Et quaesivit et venitad Samuelem, et introduxit eum Samuel in triclinium et dedit eilocum inter eos, qui fuerant invitati ad prandium (I Reg. IX). Et tulitSamuel lenticulam olei; et unxit eum in regem (I Reg. X). Saul, quioffenso Deo factus est rex super Israel, Judaeos significat. Sicut enimipse durus, et superbus, et rigidus effectus est, ut eos servili oneremagis premeret quam liberaret; sic populus Judaeorum quamvisunctus in sacerdotibus et regibus, tamen (quia ancillae filius erat quaein servitutem generabat) nunquam perfectam libertatem per ipsamunctionem consequi potuit: praecipue quia regem Christummansuetum et humilem recipere noluit, per cujus dominationempotuit liberari. Saul petitio interpretatur, qui fuit de stirpe Benjaminhac generationis serie, filius Cis, filii Abiel, filii Seor, filii Bechorath.Et haec nomina bene exprimunt typum Judaeorum. Benjamin quideminterpretatur filius dextrae; Cis, durus, vomitus viri vel vomens vir;Abiel, pater meus Deus; Seor, parvulus sive turbulentus; Bechorath,primogenitus filius. Israel ergo, qui fuit primogenitus Dei, et paterejus Deus, fuit filius dextrae, quia saepe per auxilium Dei confortatushostibus suis praevaluit. Sed quia semper ingratus exstititbeneficiorum Dei, et durae cervicis, in blasphemiam erupit, demagno parvulus, et de placido turbulentus effectus est. Quod Saulasinas patris sui quaerit, significat quod Judaei stultitiam carnalissensus sequentes, per errores devios luxum mundi quaerunt. Asinusenim brutum et luxuriosum animal est. Qui ad prophetam venientes,id est ad Moysen, audierunt inventas esse asinas, id est, bona terrae

124

se comesturos esse didicerunt: a quo eis et unctionis oleum, et regnigubernaculum promittitur: in quibus ad tempus fratres suos de manuhostium suorum eriperent. Qui Samuel Saulem in excelsum ducit etibi illi refectionem tribuit, significat Moysen et prophetas populumHebraeorum doctrinis suis ad altiora provocantes, ut scientia spiritalirefectus, in culmine virtutum consistat, nec relabatur ad vitia. TulitSamuel lenticulam olei. Lenticula, vas fictile quadrangulum habensforamen, per quod fragilitas regni designatur.

125

CAP. XII. Item de Saul.

Secundum aliam figuram Saul (I Reg. XI) significatChristum. Saul asinas patris quaerens, in regem assumptus est, etSalvator a Patre missus ad oves, quae perierant domus Israel, supercunctum populum in regem constitutus est. Hoc enim significantasinae, quod oves. Saul a Samuele est unctus, et unigenitus a patrespirituali unctione delibutus. Ab humero Saul supereminebat, quiacaput nostrum super nos est Christus.

126

CAP. XIII De Naas rege Ammonitarum, et de Jabe Galaad.

Ascendit Naas Ammonites, et pugnare coepit adversus JabesGalaad. Dixeruntque omnes viri Jabes Galaad ad Naas: Habe nosfoederatos, et serviemus tibi. Et respondit ad eos Naas Ammonites:In hoc feriam vobiscum pactum, ut eruam omnium vestrum oculosdextros. Bellum Naas, et exercitus ejus contra Israel, significatbellum diaboli et haereticorum contra Ecclesiam. Naas interpretaturserpens; Ammon, comprimens vel angustans, vel populus moeroris,Jabes, exsiccata; Galaad, acervus testimonii. Naas ergo significatserpentem antiquum, qui est princeps Ammonitarum, id esthaereticorum, qui bene populus moeroris dicitur, quoniam gaudiumSpiritus sancti non habent. Qui disposuit foedus cum populoEcclesiae, ut eruat omnium oculos dextros et visum sanae etorthodoxae fidei auferat. Sic enim vult eos habere foederatos, utsinistrum oculum habentes, ea tantum quae prava sunt et ad sinistrampertinentia sentiant. Sed mens fidelium exsiccata ab omnibussordibus vitiorum, acervum testimonii, id est sententias sacraeScripturae congerit: quibus viriliter resistat hostibus. Et Saul in tribusmillibus. Naas et exercitum ejus vincit, dum Christus per fidelesdoctores fide Trinitatis insignes versutias diaboli et haereticorumfugat, et de Ecclesiae foribus expellit. Percutit eos a vigilia matutinausque dum incalesceret sol (I Reg. XI), id est a principio fidei claresciens, usque ad fervorem perfectae dilectionis.

127

CAP. XIV. De tribus millibus electis a Saule.

Elegit sibi Saul tria millia hommum de Israel et erant cumSaule duo millia in Machmas, et in monte Bethel, mille autem cumJonatha in Gabaa Benjamin. Porro caeterum populum remisit,enumquemque in tabernacula sua Et percussit Jonathas stationemPhilisthinorum (I Reg. XV). Bene tria millia Israelitarum electa suntad pugnandum contra Philisthaeos; hi enim solummodo apti sunt adpugnandum contra hostes Ecclesiae, qui habent perfectam fidemTrinitatis, in qua superiores hostibus possunt resistere. Caeterumpopulum in suam stationem, id est in tabernacula remisit, cumChristus caeteras nationes in peccatis reliquit. Et populus, qui eratcum Saule afflictus erat, et descenderunt Hebraei in castraPhilisthinorum, et alii absconditi sunt in speluncis, et universuspopulus, qui erat cum Saule, perterritus est. Philisthaei sunt haereticiqui, pari consensu adversus Ecclesiam conspirantes, eam depopulariconantur, quibus adunata fide sociantur, alii dum fidem palamconfiteri metuunt, quasi in cavernis latent. Variae sectae unoimpietatis vinculo colligatae, ad decipiendum discurrunt. Equites,sunt potentia tumidi qui haereticos juvant. Vulgus, sicut arena,multitudo haereticorum persuasione congregrata. Viri cum Sauleremanentes, catholici Christo firmiter adhaerentes.

128

CAP. XV. De eo quod non inveniebatur faber ferrarius in terra Israel.

Faber ferrarius non inveniebatur in omni terra Israel (I Reg.XIII). Caverant enim Philisthiim, ne forte facerent Hebraei gladiumaut lanceam. Diabelus namque per paganos, per haereticos, per falsosChristianos studet prohibere ne sint doctores in Ecclesia, quispiritualia arma faciant, et nobis ad pugnandum tribuant. Pagani enimprohibuerunt, ne Christiani liberalibus artibus imbuerentur; haereticiquoque persuaserunt principibus, ut catholici Ecclesiae defensores inexsilium pellerentur, ut plebem desolatam facilius seducerent. Nuncquoque idem hostis antiquus, simili modo in pace Ecclesiae, quipopulis praesunt, quoscunque potest ab instantia eruditionis averterenititur, ne subditis dona veritatis impendant, quatenus illos incautosfacilius decipere possit. Per invidiam enim diaboli mors intravit inorbem terrarum (Sap. II). Imitantur autem eum, qui sunt ex parteejus. Unde et duplici reatu diabolus constringitur: superbia, quacecidit; invidia, qua alios dejicere contendit. Philisthiim autem,duplex ruina interpretatur; Hebraei, transeuntes: non enim habemushic manentem civitatem, sed futuram inquirimus (Hebr. XIII).

129

CAP. XVI. De Jonatha et armigero ejus.

Dixit Jonathas ad adolescentem armigerum suum: Veni,transeamus ad stationem Philisthinorum. Erat autem inter ascensus,per quos nitebatur Jonathas transire ad stationem Philisthinorum,eminentes petrae ex utraque parte, et quasi in modum dentiumscopuli hinc inde praerupti (I Reg. XIV). Jonathas, columbae donuminterpretatur; ii sunt qui dono Spiritus sancti replentur, per quosDominus haereticorum conventus dissipat, atque in fugam vertit.Armiger ejus, spirituales discipuli, qui non planam, sed arduam viamarripiunt, quia sacerdotes hostibus contraire nequeunt, nisi per arctamviam gradientes, inter utrumque testamentum, et inter prospera etadversa, quasi inter duos scopulos dextra laevaque incedant, et adalta contemplationis tota mente tendant; Jonathas vero non nisiprovocatus ad hostes transit, quia Catholici adversus haereticoscontentionem non movent, nisi prius ad certamen provocentur.Jonathas in agro culturae hostes prosternit, et doctores in meditationeScripturae haereticos vincunt.

130

CAP. XVII. De Jonatha et melle quod gustavit.

Jonathas extendit summitatem virgae, quam tenebat in manu,et intinxit in favum mellis, et convertit manum suam ad os suum, etilluminati sunt oculi ejus (I Reg. XIV). Jonathas, columbae donum,hic eos significat, qui accepta sancti Spiritus gratia, mundi parantspernere illecebras. Non enim potest contra Allophylos spirituales, idest daemones viriliter pugnare, qui mundi dulcedinem nequitdeclinare. Illuminati sunt oculi ejus, non ad videndum, qui antevidebat, sed ad discernendum, qui vetitum tetigerat. Tunc enim casusille, sicut et Adam, fecit illum attentum, reddiditque confusum. Quofacto, monetur omnis qui Deo vult militare, omnes voluptatumillecebras debere contemnere. Mel enim distillant labia meretricis(Prov. V.), id est voluptas carnalis delectationem ingerit illicitam. Dequa mystice putatur Jonathas gustasse, et sorte deprehensus, vixprecibus populi liberatus est. Unde patet eum, qui mundi voluptatesuperatur, sanctorum suffragiis et fraternis orationibus indigere; quia,quanto majore protervia contra unanime consilium ecclesiasticaeregulae refragatus est, tanto majore eget auxilio plurimorum, ut quisuo merito salvari non potest, aliorum devotis precibus reconciliatus,ab instanti periculo liberetur. Liberavit ergo Jonatham populus, utnon moreretur. Multum enim prosunt transacta bona. Nam, nisiJonatham praeterita bona juvissent, imminentia mala non evasisset.Non enim injustus Deus, ut obliviscatur bonorum (Hebr. VI).

131

CAP. XVIII. De reprobatione Saulis.

Factum est verbum Domini ad Samuelem, dicens: Poenitetme quod constituerim Saul regem. Et ait Samuel ad Saul. Nonne cumparvulus esses in oculis tuis, caput in tribubus Israel factus es? (IReg. XV.) Quid per hanc increpationem, nisi superbia regis elatiabjicitur? Quod quisque praelatus ad suam salubriter poterit et debetcorreptionem convertere. Ac si aperte diceretur: Cum tu te parvulumconspiceres, ego te prae caeteris magnum feci. Quia vero tu temagnum conspicis, a me parvus existimaris. Quocirca, David cumregni sui potentia coram arca Domini saltando despiceretur, dixit:Ludam, vilior fiam, plusquam factus sum: et ero humilis in oculismeis (II Reg. VI). Si ergo sancti viri, etiam cum fortia agunt, desemetipsis vilia sentiunt, quid in sui excusatione dicturi sunt, qui sineopere virtutis intumescunt? Sed, etsi quaelibet adsint bona opera,nulla sunt nisi ex humilitate condiantur. Miranda quippe actio cumelatione non elevat, sed gravat. Qui enim sine humilitate virtutescongregat, in ventum pulverem portat, et unde aliquid ferre cernitur,inde deterius caecatur. In cunctis ergo quae agimus, radicem bonioperis humilitatem teneamus, neque quibus jam superiores, sedquibus adhuc inferiores sumus, aspiciamus, ut dum meliorum nobisexempla proponimus ad majora semper ascendere ex humilitatevaleamus.

132

CAP. XIX. De virtute obedientiae.

Nunquid vult Dominus holocausta et victimas, et non potiusut obediatur voci Domini? (I Reg. XV.) Quia ad ostendendamvirtutem obedientiae occasio opportuna se praebuit, libet hanc paulovigilantius sollicitiusque discutere, et quanti sit meriti demonstrare.(GREGORIUS 25. Moral.) Sola namque virtus est, quae virtutescaeteras menti inserit, insertasque custodit: unde, et primus homopraeceptum, quod servaret, accepit, cui se si vellet obediens subdere,ad aeternam beatitudinem sine labore perveniret. Hinc iterum Samuelait: Melior est obedientia quam victima, et auscultare magis quamofferre adipem arietum (I Reg. XV); quoniam quasi peccatumariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere.Obedientia quippe jure victimis praeponitur, quia per victimas alienacaro, per obedientiam vero voluntas propria mactatur. Tanto igiturquisque Deum citius placat, quanto ante ejus oculos repressa arbitriisui superbia gladio praecepti se immolat. Quo contra, ariolandipeccatum inobedientia dicitur, ut quanta sit virtus obedientiaedemonstretur. Ex adverso igitur melius ostenditur quid de ejus laudesentiatur. Si enim quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasiscelus idololatriae nollo acquiescere, sola est obedientia, quae fideimeritum possidet, sine qua quisque infidelis convincitur, etiamsifidelis esse videatur. Hinc per Salomonem in ostensione obedientiaedicitur: Vir obediens loquitur victorias (Prov. XXI). Vir quippeobediens loquitur victoriam, quia, dum alienae voci humilitersubdimur, nosmetipsos in corde superamus. Sed quia nonnunquamnobis hujus mundi prospera, nonnunquam vero jubentur adversa;summopere considerandum est quod obedientia aliquando, si de suoaliquid habeat, nulla est; aliquando autem, si de suo aliquid nonhabeat, minima. Nam, cum hujus mundi successus praecipitur, cumlocus superior imperatur, is, qui ad percipienda haec obedit,obedientiae sibi virtutem evacuat, si ad hoc etiam ex propriodesiderio anhelat. Neque enim se sub obedientia dirigit, qui adpercipienda hujus vitae prospera, libidini propriae ambitionis servit.

133

Rursum cum mundi despectus praecipitur cum probra adipisci, etcontumeliae jubentur, nisi haec et ex semetipso animus appetat,obedientiae sibi meritum minuit, qui ad ea, quae in hac vita despectasunt, invitus nolensque descendit. Ad detrimentum quippe obedientiaducitur, cum mentem ad suscipienda probra hujus saeculi,nequaquam ex parte aliqua etiam sua vota comitantur. Debet ergo etobedientia in adversis ex suo aliquid habere, et rursum in prosperisex suo aliquid omnino non habere, quatenus et in adversis tanto sitgloriosior quanto divino ordini etiam ex desiderio arctius adjungitur,et in prosperis tanto sit vilior, quanto a praesenti ipsa, quam divinituspercipit, gloria profundius ex mente separatur. Sed hoc virtutispondus melius ostendimus, si coelestis patriae duorum civium factamemoramus. Moyses namque principatum populi humiliter recusat,dicens: Obsecro, Domine, non sum eloquens (ab heri enim etnudiustertius et ex quo coepisti loqui ad servum tuum, et tardioris etimpeditioris linguae sum factus.) Mitte quem missurus es (Exod. IV).Et sic postposito se, alium deposcit. Paulus quoque adversa saeculilibenter amplectens, audacter dicit: Ego non solum alligari, sed etmori in Jerusalem paratus sum pro nomine Jesu (Act. XXI).

134

135

LIBER SEXTUS

IN I ET II REGUM, A DAVID USQUE AD SALOMONEM

CAP. I. De scissione pallii Samuelis.

Scidit domus regnum Israel a te hodie, et tradidit illudproximo tuo meliori te (I Reg. XV), vel secundum aliam litteram,bono super te. Saul, cui hoc dicitur, quadraginta annis regnavit superIsrael, quantum scilicet regnavit David, et audivit hoc primo regni suitempore. Intelligamus ergo hoc ideo ipsi esse dictum, quia nullus deejus stirpe fuerat regnaturus, et respiciamus ad stirpem David, de quosecundum carnem natus est Christus, per Novum Testamentum, noncarnaliter, sed spiritualiter regnaturus: de quo dicitur: Dabit illudproximo tuo bono super te (Ibid.), id est meliori, vel ideo super te,quia de eo cum sit semper bonus scriptum est: Sede a dextris meis,donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum (Psal. CIX).Quod autem dicitur, proximo tuo, ad carnis cognationem id refertur.Ex Israel enim secundum carnem Christus, unde et Saul. Populi ergoIsrael personam, figurate gerebat homo iste, qui primus regnumfuerat amissurus, cui suo persecutori regnum abstulit Christus,quamvis ibi esset et Israel, in quo non erat dolus quasi lilium interspinas (Cant. II), et quasi frumentum inter paleas, inde enim apostoli,inde martyres, quorum primus Stephanus. Inde Ecclesiaemagnificantes Deum.

136

CAP. II. De Saule, David et cithara ejus.

Spiritus Domini recessit a Saul, et exagitabat eum spiritusnequam a Domino. Dixeruntque servi Saul ad eum: Ecce spiritusDomini malus exagitat te. Jubeat ergo dominus noster rex, et servitui, qui coram te sunt, ut quaerant hominem scientem psallere cithara,ut quando arripuerit te spiritus Domini malus, psallat manu sua, etlevius feras (I Reg. XVI). Spiritus Domini malus, diabolus, licetafflictionem justorum semper appetat, tamen, si a Deo potestatemnon accipit, ad tentationis articulum non convalescit. Potestas ergodiaboli, quia a Domino est, nonnisi justa esse potest; omnis autemvoluntas ejus injusta est. Ex se enim tentare injuste appetit, sed eosqui tentandi sunt, et prout tentandi sunt, Deus juste tentari permittit.Ideo ipse spiritus, et Domini appellatur, et malus: Domini, perlicentiam justae potestatis; malus, per desiderium injustae voluntatis.Formidari igitur non debet, qui nihil nisi permissus valeat agere.Quamvis enim a Domino malignitas non sit, potestas nisi a Dominonon est. Erat quidem David in canticis musicis eruditus. Diversorumsonorum rationabilis moderatusque concentus concordi varietatecompactam ordinatae Ecclesiae significat unitatem, quae variis modisquotidie resonat, et suavitate mystica modulatur. David adhuc puer incithara suaviter, imo fortiter canens, malignum spiritum quiexagitabat Saulem compescebat: non quod ejus cithara tantamvirtutem haberet, sed figura crucis Christi, per lignum et chordarumextensionem mystice gerebat, quae jam tunc daemones effugabat.Tropologice autem hoc facto ad compatiendum proximo instruimur.Plerumque enim superbus dives exhortationis blandimento placandusest, quia plerumque dura vulnera per levia fomenta mollescunt, etfuror insanorum saepe ad salutem medico blandiente reducitur.Cumque eis in dulcedine condescenditur, languor insaniae mitigatur.Neque enim negligenter intuendum est quod cum Saulem spiritusadversarius invaderet, apprehensa David cithara, ejus insaniamsedabat. Quid enim per Saulem, nisi elatio potentium? et quid perDavid innuitur, nisi humilis vita sanctorum? Cum ergo Saul ab

137

immundo spiritu arripitur, David canente ejus insania temperatur;quia, cum sensus potentium per elationem in furorem vertitur,dignum est ut ad salutem mentis, quasi dulcedine citharae, locutionisnostrae tranquillitate revocetur.

138

CAP. III. De acie Israel et Philisthiim.

Direxerunt aciem Israel, sed et Philisthiim fuerant parati (IReg. XVII). Pugna Philisthinorum contra Israel, non inconvenientermalignorum spirituum praelium adversus Ecclesiam Dei accipipotest. Goliath vero superbiam diaboli significat, quem David, id estChristus, singulari certamine prostravit, et populum Dei a timore ejuseripuit. David leonem et ursum necavit, diabolum scilicet etAntichristum; alterum nunc latenter hominibus insidiantem, alterumpostea manifestissime saevientem. Provocavit superbia humilitatem,diabolus Christum. Accepit arma bellica David, quae pro aetateportare non potuit, et deposuit ea. Et accepit quinque lapides deflumine, et misit eos in peram pastoralem. Sic Christus, temporeNovi Testamenti ad insinuandam et commendandam gratiam,deposuit corporalia legis sacramenta, quae non sunt impositagentibus, quae in veteri lege legimus, et non observamus, sed adaliquam significationem praemissa et posita intelligimus. Haec armadeposuit tanquam onera veteris legis, et ipsam legem accepit.Quinque enim lapides libros Moysi significant. Tulit ergo quinquelapides de flumine (Ibid.), id est de saeculo: labitur enim mortalesaeculum. Erant tanquam lapides in flumine, id est in illo primopopulo. Erant inutiles et vacabant, et nihil proderant; transibat suprafluvius, sed David accepit gratiam ut lex esset utilis. Lex enim, sinegratia impleri non potest. Quinque lapides accepit, unum misit.Quinque libri electi sunt, sed unitas vicit, ut ait Apostolus:Supportantes invicem in charitate, solliciti servare unitatem Spiritusin vinculo pacis. Plenitudo enim legis est dilectio (Ephes. IV).Praevaluit David adversus Philisthaeum in funda et lapide,percussumque Philisthaeum interfecit. Cumque gladium non haberetin manu David, abstulit gladium Philisthaei, praeciditque caput ejus(I Reg. XVII). Et Christus diabolum suis armis occidit, quandocrediderunt magi, quos ille in manu habebat, et de quibus animascaeteras trucidabat. Converterunt enim linguas suas contra diabolum,et sic gladio suo caput Goliae abscinditur.

139

CAP. IV. De Philisthiim et de Golia iterum.

Philisthiim sunt daemones; Goliath, caput eorum, qui anteadventum Domini superari non potuit; Geth, civitas Goliae,interpretatur torcular. Hic est mundus et infernus, in quo velutobnoxios peccatis conculcabat. Altitudo Goliae diaboli superbia, perquam supra filios ejus obtinuit principatum, quasi palmam extollens.Arma Goliae, diaboli sunt ad nocendum versutiae. David a patre advisitandum fratres missus est, et Christus a Patre Deo ad oves quaeperierant domus Israel. David ephi polentae, id est trium modiorummensuram fratribus detulit, et Christus mysterium sanctae Trinitatiscredentibus commendavit. David decem formellas casei tribunodetulit, et Christus Decalogum credentibus tradidit.

140

CAP. V. De dilectione Jonathae et David.

Anima Jonathae colligata est animae David, et dilexit eumJonathas. Unde exspoliavit se Jonathas tunica, qua indutus erat, etdedit David, et reliqua vestimenta sua usque ad gladium, et arcumsuum usque ad balteum (I Reg. XVIII). Jonathas significat eos qui deJudaeis in Christum crediderunt; quoniam, accepta Spiritus sanctigratia, pro Christi amore relictis omnibus, quae in mundo poteranthabere ipsum Redemptorem secuti sunt. Unde Petrus: Ecce nosreliquimus omnia, et secuti sumus te (Matth. XIX). Sicut enimJonathas dedit David vestimenta sua a tunica usque ad balteum, siccredentes omnia, quae habuerunt, in Christi servitium contulerunt.

141

CAP. VI. De Jonatha et David abscondito in agro.

Venite Jonathas in agrum juxta placitum David, et puerparvulus cum eo. Et ait ad puerum suum: Vade, et affer mihi sagittas,quas ego jacio. Cumque puer cucurrisset, jecit aliam sagittam transpuerum (I Reg. XX). Quid est quod Jonathas, servare volens David,cum ille lateret in agro juxta lapidem, duas sagittas jecit, quas puerparvulus, ignorans quid faceret, collegit et in civitatem retulit, nisiquod Pater Filium suum Unigenitum, quem ad salutem humanigeneris mittendum decreverat, in littera legis Judaeis nescientibusabsconditum habuit? David ergo absconditus est in agro, et Christuscelatus est in mundo, de quo Joannes ait: In mundo erat, et mundusper ipsum factus est, et mundus eum non cognovit (Joan. I). Juxtalapidem sedebat, quia in tabulis legis conscriptus erat, ut est illud:Dominus Deus tuus, Deus unus est, et non assumes nomen Dei tui invanum (Deut. XV). Saul superbus et invidus David simplicem ethumilem odio habens dum sederet inter epulas, mortis filium essecum judicabat, et Judaica perfidia inter epulas paschales de neceDomini tractabat. Cumque illuxisset mane, venit Jonathas, et caeteraut supra posuimus, jecit sagittam, et jecit alteram. Sic et Deus Pater,illucescente mane fidei, prius testimonium legis de Christo protulit,deinde prophetas misit. Collegit autem Jonathae puer sagittas, etattulit ad dominum suum, et quid ageretur penitus ignorabat. Sic etJudaicus populus libros legis et prophetarum portans, quasi divinitusconscriptos honorabat, sed eum, quem Moyses et prophetaepraedixerant, ignorabat.

142

CAP. VII. De eo quod David mutavit os suum coram Achis.

Commutavit os suum David coram Achis, et collabebaturinter manus eorum; et impingebat in ostia portae, defluebant salivaeejus in barbam (I Reg. XXI). Achis, interpretatur quomodo est, perquod significatur ignorantia. Verbum enim est admirantis, et nonagnoscentis, quod in Judaeis impletum est, qui, dum Christumviderunt, non agnoverunt, quibus coram mutavit os suum, et abiit.Erant enim ibi praecepta legis carnalia. Erat sacrificium secundumordinem Aaron, sed ipse de corpore suo instituit sacrificiumsecundum ordinem Melchisedech. Mutavit ergo os suum insacrificio, mutavit in praeceptis dans aliud Testamentum, evacuataoperatione carnali. Collapsus est in manibus eorum (Ibid.), quandoeum comprehenderunt, et crucifixerunt. Et procidebat ad ostiumportae (Ibid.), id est humiliabat se ad initium fidei nostrae. Ostiumportae, initium fidei est. A fide incipit Ecclesia, et pervenit usque adspeciem. Quod salivae quasi furiosi decurrebant super barbam ejus,Apostolus aperit, dicens: Praedicamus Christum crucifixum: Judaeisquidem scandalum; gentibus autem stultitiam (I Cor. I). Salivaeenim, significant infirmitatem. Sed quod infirmum est Dei, fortius esthominibus (Ibid.). Salivae fluunt per barbam: sicut enim in salivisinfirmitas, sic virtus in barba ostenditur. Texit ergo virtutem suam incorpore infirmitatis suae; et quod foris infirmabatur, tanquam salivaapparebat, intus autem divina virtus, tanquam barba latebat.

143

CAP. VIII. De iis qui convenerant ad David.

Convenerunt ad David qui erant in angustia constituti, etoppressi aere alieno, et amaro animo; et factus est eorum princeps (IReg. XXII). David, id est Christus, princeps fit eorum qui oppressisunt aere alieno, id est censu peccatorum, quem diabolo persolvunt,dum exhibent membra sua servire iniquitati ad iniquitatem (Rom.VI). Necesse est ut amaro sint animo, ut in amaritudine animaepoenitentiam gerant, et ad David veniant, id est Christum cunctisdesideratum, ut fiat eorum princeps, quia ipse constitutus a Deojudex vivorum et mortuorum (Act. X), princeps pacis (Isaia IX),cujus regni non erit finis (Luc. I).

144

CAP. IX. De Zipheis.

Ascenderunt Ziphei ad Saul in Gabaa, dicentes: Nonne ecceDavid latitat apud nos in locis munitissimis silvae? (I Reg. XXIV.)Ziphei florentes interpretantur, et significant Judaeos qui floremterreni regni appetentes, cum principibus suis de nece tractaverunt.quando Christum per discipulum suum proditum apprehenderunt, etpraesidi ad crucifigendum tradiderunt. Sic et florentes hujus saeculiChristum in membris suis apud potestates hujus mundi produnt.

145

CAP. X. De eo quod David praecidit oram chlamydis Saul.

Ingressus est Saul in speluncam, ut purgaret ventrem, etpraecidit David oram chlamydis illius, et percussit cor suum eo quodpraecidisset oram vestimenti regis (I Reg. XXV). Quid per Saulem,nisi mali rectores? quid per David, nisi boni subditi designantur?Saulem igitur ventrem purgare, est pravos praepositos conceptam incorde malitiam, usque ad opera mali odoris extendere, et cogitataapud se noxia factis exterioribus exsequendo monstrare. Quem tamenDavid ferire metuit, qui piae subditorum mentes, ab omni se pesteobtrectationis abstinentes, praepositorum vitam nullo linguae gladiopercutiunt etiam cum de imperfectione reprehendunt. Qui etsi quandopropter infirmitatem sese abstinere vix possunt, ut non extremaquaedam atque exteriora praepositorum mala, sed tamen humiliterloquantur, quasi oram chlamydis silenter incidunt; quia videlicet,dum praelatae dignitati saltem innoxie, ei latenter derogant, quasiregis superpositi vestem foedant. Sed tamen ad semetipsos redeunt,seque vehementissime vel de tenuissima verbi lacertationereprehendunt: unde et bene illic scriptum est: Post haec percussitDavid cor suum, eo quod abscidisset oram chlamydis Saul. Factaquippe praepositorum oris gladio ferienda non sunt etiam cum rectereprehendenda judicantur. Si quando vero contra eos vel in minimislingua labitur, necesse est ut per afflictionem poenitentiae corprematur, quatenus ad semetipsum redeat; et cum praepositaepotestati derogat, ejus contra se judicium a quo sibi praelatus est,perhorrescat. Nam, cum praepositis derogamus, ejus ordinationi, quieos nobis praetulit, obviamus. Unde Moyses quoque, cum contra seet Aaron conqueri populum cognovisset, ait: Nos enim quid sumus?Nec contra nos est murmur vestrum, sed contra Dominum (Exod.XVI).

146

CAP. XI. De verbis Abigail ad David.

Si surrexit aliquando homo persequens te, quaerens animamtuam, erit anima domini mei custodita, quasi in fasciculo viventiumapud Dominum Deum. Porro anima inimicorum tuorum rotabitur,quasi in impetu, et circulo fundae (I Reg. XXV). Pulcherrimacomparatione statum justorum et reproborum discernit. Horumquippe animas appellat viventes, ut illorum econtrario spiritualimorte praeoccupatas insinuet, juxta illud: Anima quae peccaverit,ipsa morietur (Ezech. XVIII). Hos fasciculo, illos lapidi fundaeassimilat. Fasciculus enim constringitur, ut integer maneat etconservetur. Lapis in funda ponitur, ut abjiciatur. Sic enim in hocsaeculo electi pressuris tribulationum constringuntur: ut his admonitiastrictius adinvicem mutua charitate nectantur, et sic in unitate fideiconnexi, adinvicem manu sui Redemptoris in perpetuumconserventur. At vero reprobi quanto latius in hac vita voluptatibuspropriis velut liberi dimittuntur, tanto longius in futuro a divinaevisionis gloria projicientur: ipsi enim de manu Domini repulsi sunt.Mire autem omnipotentem Redemptoris providentiam describit, cumdicit animam sancti viri quasi in fasciculo viventium apud eum essecustoditam. Sicut enim facile est quemlibet fasciculum herbae velfeni, manu sua retentum conservare, ita virtus Domini et Salvatorisnostri per orbem electos ab initio usque in finem saeculi, ne qui exeis ulla ratione pereant, sine labore tuetur. Unde et ipse in Evangelio:Et non rapiet eos quisquam de manu mea (Joan. X).

147

CAP. XII. De Abigail et Nabal.

Non indicavit Abigail viro suo Nabal, verbum pusillum, autgrande usque mane. Diluculo autem, cum digessisset Nabal vinum,indicavit ei uxor sua verba haec (I Reg. XXV). Iracundos meliuscorrigimus, si in ipsa ira commotionem declinamus. Perturbatiquippe quid audiant ignorant; sed cum ad se redeunt tanto libentiusexhortationis verba recipiunt, quanto se tranquillius toleratoserubescunt. Menti autem furore ebriae omne rectum quod dicitur,perversum videtur. Unde et Nabal ebrio, culpam suam Abigaillaudabiliter tacuit quam digesto vino laudabiliter dixit. Idcirco enimmalum quod dixerat vel fecerat agnoscere potuit, quia ebrius nonaudivit.

148

CAP. XIII. De Amalecitis.

Cum venisset David, et viri ejus in Sicelech die tertia,Amalecitae impetum fecerunt ex parte australi in Sicelech, etsuccenderunt eum igni, et captivas duxerunt mulieres ex ea (I Reg.XXX). Considerandum est quid sit quod Amalecitae Sicelechinvadunt, et praedam capiunt. Amalecitae quippe populus lambensvocatur. Quid autem per lambentem populum, nisi mentessaecularium designantur? Quae terrena cuncta ambiendo quasilambunt, dum solis temporalibus delectantur. Quasi enim populuslambens praedam facit, dum terrena diligentes, lucra de alienisdamnis exaggerant. Et hoc, absente David, agunt, quia Redemptoremante oculos cordis habere negligunt. Invenit David puerumAegyptium in via, quem Amalecita aegrotum in itinere reliquerat;cibo reficit, ducem sui itineris facit, Amalecitam persequitur, etfunditus exstinguit. Quid est quod Aegyptius puer Amalecitae initinere lassatur, nisi quod amator praesentis saeculi peccati suinigredine opertus, saepe ab eodem saeculo infirmus, despectusquerelinquitur, ut cum eo nequaquam currere valeat, sed fractusadversitate torpeat? Sed hunc David invenit, quia Redemptor nosterveraciter manu fortis, nonnumquam quos despectos a mundo gloriareperit, in sui amorem convertit. Cibo pascit, quia verbi scientiareficit; ducem itineris eligit, quia sui etiam praedicatorem facit. Etqui Amalecitam sequi non valuit, dux David efficitur, quia is, quemindignum mundus deseruit, non solum conversus in suam mentemDeum recipit, sed praedicando hunc etiam usque ad aliena cordaperducit. Quo videlicet duce David Amalecitas convivantes invenit,et exstinguit; quia Christus, ipsis praedicantibus, mundi laetitiamdestruit, quos mundus comites habere contempsit. Sic ergoplerumque saecularium mentes ipsi praedicando superant, qui priuscum saecularibus in hoc mundo currere non valebant.

149

CAP. XIV. De montibus Gelboe.

Montes Gelboe, nec ros, nec pluvia veniat super vos (II Reg.I). Quid montes Gelboe, Saul moriente deliquerunt, quatenus in eisnec ros, nec pluvia caderet? Sed quia Gelboe interpretatur decursus,per Saul autem unctum et mortuum, mors nostri Mediatorisexprimitur; non immerito per Gelboe montes, superba Judaeorumcorda designantur, quae dum in hujus mundi desideriis defluuntinuncti, id est Christi se morte miscuerunt. Et quia in eis unctus rexcorporaliter moritur, ipsi ab omni gratiae rore siccantur. De quibusbenedicitur, ut agri primitiarum esse non possint (Ibid.). Superbaequippe Hebraeorum mentes, primitivos fructus non fecerunt, qui inRedemptoris adventu ex parte maxima in perfidia remanentes,primordia fidei sequi noluerunt. Sancta namque Ecclesia in primitiissuis multitudine gentium fecundata, vix in mundi fine Judaeos, quosinvenerit, suscipiet, et extrema colligens eos quasi reliquias frugumponet. De quibus reliquiis Isaias dicit: Si fuerit numerus filiorumIsrael quasi arena maris (Isa. X), reliquiae salvae fient (Rom. IX).Possunt tamen montes Gelboe idcirco ore prophetae maledici, ut dumfructus exarescente terra non oritur, possessores terrae sterilitatisdamno feriantur; quatenus ipsi maledictionis sententiam acciperent,qui apud se mortem regis suscipere, iniquitate sua exigente,meruerunt.

150

CAP. XV. De eisdem.

Pius propheta David figuraliter deflet Saul, et Jonathan (IIReg. I). Qui cum potentes essent et semper super hostes praevalerent,hostibus sauciati illico et vulnerati in medio praelio corruerunt. Sic etChristiani deflent eos qui, repugnantes daemonibus, in lubricosaeculi labuntur. Gelboe namque montes lubrici interpretantur. Etspem recuperationis omittentes, proprio mucrone desperationisseipsos interficiunt, sicut Saul irruens super gladium suum.Philisthaei vero, id est daemones, qui de interfectis spolia virtutumauferentes, propriae virtuti vel fortitudini victoriam ascribunt; sedtalia juxta permissionem Dei eveniunt. Sed David noster in electissuis corruentium casum gemit, et in urbibus Allophylorum prohibetdivulgari, id est praecipit fidelibus ut caute custodiant se. Scutumfidei, loricam justitiae, galeam salutis, et gladium Spiritus sanctihabeant, quod est verbum Dei (Ephes. VI): quibus adversariisresistant, et non ignominiose superati gaudium inimicis faciant.

151

CAP. XVI. De Ascensione David in Hebron.

Ascendit David in Hebron, et duae uxores ejus. Sed et virosqui erant cum eo, duxit David singulos cum domo sua (II Reg. II).Ascensio David cum duabus uxoribus in Hebron, significatconvocationem duorum populorum in Ecclesiam catholicam. Hebronenim interpretatur conjugium; sola enim Ecclesia coelestis regissponsa est. Illuc duxit David singulos cum domo sua, quia singulifideles in illam societatem per evangelicam praedicationemconvocantur. Non est ibi distinctio Judaei et Graeci (Rom. X). Fuitnumerus dierum per quos commoratus est David, imperans inHebron super domum Juda septem annorum et sex mensium. Davidseptem annis et sex mensibus regnavit in Hebron, quae interpretaturconjugium vel visio sempiterna; quia Christus in Ecclesia (quae estejus sponsa) per omne tempus hujus vitae (quod septenario dierumnumero decurrit) regnat, secundum illud: Ecce ego vobiscum sumomnibus diebus: usque ad consummationem saeculi (Matth.XXVIII). Et quia post expletionem senarii, id est perfectionem bonioperis, electos suos ad secundum Sabbatum, id est requiemsempiternam perducet, ubi visione Dei perfruentur perpetua.

152

CAP. XVII. De Abner et Asael.

Locutus est Abner ad Asael. Recede; noli me sequi, necompellar confodere te in terram. Qui audire contempsit, et noluitdeclinare. Percussit ergo Abner aversa hasta in inguine, et transfodit;et mortuus est in eodem loco (II Reg. II). Asael significat eos, quosvehementer arripiens furor, in praeceps ducit. Qui in eodem furorisimpetu, tanto cautius declinandi sunt quanto majori insania capiuntur.Unde et Abner, qui sermone nostro lucerna patris dicitur, fugit; quiadoctorum lingua, quae supernum lumen indicat, cum fratris furoremconspicit, et contra irascentem dissimulat verborum jacula reddere,quasi persequentem non vult ferire. Sed cum iracundi nullaconsideratione se mitigant, et quasi Asael persequi et insanire noncessant, necesse est ut qui furentes reprimere conantur, non se erigantin furorem, sed quidquid est tranquillitatis ostendant; quaedam verosubtiliter proferant, in quibus ex obliquo furentis animum pungant.Unde et Abner persequentem non recta, sed aversa hasta perforavit.Ex mucrone quippe percutere, est impetui apertae increpationisobviare. Aversa vero hasta persequentem ferire, est furentemtranquille ex quibusdam tangere, et quasi parcendo superare. Asaelautem protinus occumbit, quia commotae mentes dum et parci sibisentiunt, et tamen responsorum ratione in intimis sub tranquilitatetanguntur, ab eo, quo se erexerant, statim cadunt. Qui ergo a furorissui impetu, sub lenitatis percussione resiliunt, quasi sine ferromoriuntur.

153

CAP. XVIII. De longa concertatione inter domum David et domum Saul.

Facta est autem longa concertatio inter domum David etdomum Saul. David autem semper proficiens, et seipso robustior;domus autem Saul decrescens quotidie (II Reg. III). Domus David,coelestis Jerusalem, quae partim peregrinatur in terris, partim regnatin coelis. Domus ergo Saulis superbi et impii regis, est Babylon, quaefacit fornicari omnes gentes. Inter hos longa concertatio est; quia quisecundum carnem est persequitur Ecclesiam, quae secundumspiritum est. Sed domus David in profectu filiorum gaudet et inperfectione; domus Saul in sua iniquitate, et tandem secundummerita sua in profundum abyssi submergitur.

154

CAP. XIX. De sermone quem intulit Abner ad seniores Israel.

Sermonem intulit Abner ad seniores Israel, dicens: Tam heriquam nudiusterius quaerebatis David ut regnaret super vos (II Reg.III). Abner hortatur Israel universum ut, relicto Isboseth filio Saul, adDavid conveniant; quia sacerdotes sancti qui patris lucerna dicuntur,lumine fidei et scientiae pleni, omnes gentes exhortantur ut, spretaidolorum cultura et relicto errore confusionis cum auctore suodiabolo, ad verum David, id est Christum, venire festinent. Nam etJoab, qui Abner in dolo loquens et percutiens in inguine interfecit,hostem significat antiquum, qui fideles fraudulenter subvertit, et perlibidinis contagionem interficit. Joab enim, inimicus vel idem paterinterpretatur. Omnium iniquorum diabolus pater est. Unde: Vos expatre diabolo estis (Joan. VIII), ab hac interfectione David immunisest; quia Deus neminem tentat (Jac. I), qui omnes vult salvos fieri(Tim. II). Per invidiam autem diaboli mors intravit in orbem terrarum(Sap. II) Potest Joab nomine et persona figurare populum Judaeorum,qui semper fuerunt inimici praedicatorum fidei et fidem Christiubique persecuti sunt.

155

CAP. XX. De filiis Remmon et morte Isboseth.

Venientes filii Remmon Berothitae Rechab et Baana ingressisunt ferventi die domum Isboseth, qui dormiebat super stratum suummeridie, et ostiaria domus purgans triticum, obdormivit. Ingressiautem sunt latenter: et assumentes spicas tritici percusserunt eum ininguine (II Reg. IV). (GREGORIUS, 1, Moral.) Ostiaria triticumpurgat, cum mentis custodia virtutes a vitiis discernendo separat.Quae si obdormierit, in mortem proprii domini insidiatores admittit;quia, cum discretionis sollicitudo cessaverit, ad interficiendumanimum malignis spiritibus iter pandit. Qui ingressi spicas tollunt;quia beatarum cogitationum germina auferunt, atque in inguineferiunt, quia virtutem cordis delectatione carnis occidunt. In inguinequippe ferire, est vitam mentis carnis delectatione perforare.Nequaquam vero Isboseth inopinata morte succumberet, si non adingressum domus mulierem, id est ad mentis aditum mollemcustodiam deputasset: fortis namque, vigilque sensus, praeponicordis foribus debet, quem nec negligentiae somnus opprimat, necignorantia error fallat. Unde bene Isboseth dicitur, qui custode feminahostilibus gladiis nudatur. Isboseth quippe vir confusionis dicitur. Virautem confusionis est, qui forti mentis custodia munitus non est;quia, dum virtutes se agere existimat, subintrantia vitia nescientemnecant. Tota ergo virtute muniendus est aditus mentis, ne eam hostespenetrent foramine negligentiae, vel cogitationis neglectae.

156

CAP. XXI. Quomodo David expugnavit Jerusalem.

Abiit David, et omnes viri, qui erant cum eo, in Jerusalem adJebusaeum habitatorem terrae (II Reg. V). David Jebusaeum deJerusalem ejiciens, significat Christum contrarias potestates defidelium cordibus ejicientem, et ibidem manentem. Jebusaeus eniminterpretatur calcatus; Hierusalem, visio pacis. Non solum enimChristus per mysterium crucis omnem principatum diabolidestruendo, sibimet tropaeum gloriae acquisivit; sed et fidelibus suissuper omnem virtutem diaboli potestatem dedit. Unde: Ecce, dedivobis potestatem calcandi super serpentes, et scorpiones, et superomnem virtutem inimici (Luc. X). Bene David, ejectis caecis etclaudis, habitavit arcem Sion, eamque civitatem suam nominavit;quia, cum Christus malignos spiritus vitiorum turbam de animaexpulerit, habitat ibi. Quae merito arx Sion, id est speculationisvocatur, ut de ea recte dicatur: Factus est in pace locus ejus; ethabitatio ejus in Sion. Ibi confregit potentias, arcum, scutum,gladium et bellum (Psal. LXXV). Sicut etiam David arcem coepit,ablatis prius caecis et claudis odientibus animam David, sic Dominusprincipatum in Ecclesia gentium acquisivit, reprobatis prius Scribis etPharisaeis, qui caeci et claudi oderunt animam Christi, id est ejusvitam auferre conati sunt. Fistulae scientiam falsam mundi ethaereticorum dogmata figurant: quae Dominus per Joab, id estpraedicatores destruit.

157

CAP. XXII. De superbia Michol et humilitate David.

Egressa Michol filia Saul in occursum David, ait: Quamgloriosus est hodie rex Israel, discooperiens se ante ancillas servorumsuorum, et nudatus est, quasi si nudetur unus de scurris (II Reg. VI).(GREGORIUS, 27, Moral.) Intueri libet quanta virtutum muneraDavid perceperat, atque in his omnibus quam forti se humilitateservabat. Quem enim non extolleret ora leonum frangere, ursorumbrachia dissipare, despectis prioribus fratribus eligi, reprobato regead regni gubernacula ungi, timendum cunctis uno lapide Goliamsternere, a rege proposita exstinctis Allophylis numerosa praeputiareportare, promissum tandem regnum percipere, cunctumqueIsraeliticum populum sine ulla contradictione possidere? Et tamencum arcam Dei Jerusalem revocat, quasi oblitus se praelatumomnibus, admistus populis ante arcam saltat. Et quia coram arcasaltare, ut creditur, vulgi mos fuerat, rex se in divino obsequio persaltum rotat. Ecce, quem Dominus cunctis singulariter praetulit, sesesub Domino et exsequendo abjecta, et in minimis exhibendocontemnit. Non potestas regni ad memoriam reducitur, nonsubjectorum oculis saltando vilescere metuit, non se praelatumhonore caeteris ante ejus arcam, qui honorem dederat, recognoscit.Coram Deo egit debilia vel extrema, ut ex illa humilitate solidaretquae coram hominibus gesserat fortia. Quid de ejus factis ab aliissentiatur ignoro: ego David saltantem plus stupeo, quam pugnantem.Pugnando quippe hostes subdidit; saltando autem coram Dominosemetipsum vicit. Quem Michol filia Saul adhuc ex tumore regiigeneris insana, cum humiliatum despiceret, dicens: Quam gloriosusfuit hodie rex Israel discooperiens se ante ancillas servorum suorum,et nudatus est quasi unus de scurris, protinus audivit. Ludam anteDominum qui elegit me potius, quam patrem tuum. Et paulo postetiam inquit: Et ludam, et vilior fiam plusquam factus sum, eroquehumilis in oculis meis. Ac si aperte dicat: Vilescere coram hominibusappeto, quia servare mihi coram Deo regnum per humilitatemquaero. Sunt vero nonnulli qui de semetipsis humilia sentiunt, qui in

158

honore positi, nihil se esse nisi pulverem favillamque perpendunt.Sed tamen coram hominibus viles apparere refugiunt, et contra hoc,quod de se interius cogitant, quasi rigida exterius venustatepalliantur. Et sunt nonnulli qui viles videri ab hominibus appetunt, etse tanquam dejectos exterius exhibendo contemnunt; sed tamen apudse introrsus quasi ex ipso merito ostensae vilitatis intumescunt, ettanto magis in corde elati sunt quanto amplius in specie elationempremunt. Quae utraque elationis bella magna David circumspectionedeprehendit, mira virtute separavit. Quod enim de se humiliasentiens, honorem exterius non quaerit, insinuat, dicens: Ludam, etvilior fiam. Et quia per hoc, quod vilem se exterius praebuit, interiusnon intumescit, adjungit: Eroque humilis in oculis meis. Ac si apertedicat: Qualem me exterius despiciens exhibeo, talem me et interiusattendo. Quid ergo acturi sunt, quos doctrina elevat, si David, qui excarne sua venturum Redemptorem noverat, ejusque gaudiaprophetando nuntiabat, tamen in semetipso cervicem cordis validadiscretionis calce deprimebat dicens: Eroque humilis in oculis meis.

159

CAP. XXIII. De Hanon et servis David.

Tulit Hanon servos David, rasitque dimidiam partem barbaeeorum, et praecidit vestes eorum media usque ad nates, et dimisit eos.Quod, cum nuntiatum esset David, misit in occursum eorum. Erantenim viri confusi turpiter valde: et mandavit eis David, Manete inJericho, donec barbae vestrae crescant, et tunc revertimini (II Reg.X). Quid haec verba significant, nisi bellum diaboli contraEcclesiam? Hanon enim, qui interpretatur dolor eorum, diabolumsignificat, qui Ammonitarum, id est malignorum spirituum est rector,id est populi moeroris, et semper in angustia constituti, quicomprimere vel angustiare homines desiderat. Radit ergo dimidiambarbam servorum David, cum diabolus quorumdam praedicatorumsermonem, vel actionem corrumpendo maculat, praecidit tunicasusque ad inguen, cum turpia facta quae persuadet in oculis hominumrevelat. Hi necesse est ut sedeant Jericho, donec crescant barbae suaene sint opprobrium et ignominia meliorum, atque efficianturanathema omnium, donec per studium bonum, barbarum species, idest virtutum incrementa in eis nascantur et digni habeanturrepraesentari suo regi. David autem noster milites suos inultos essenon patitur; sed, exercitu congregato, suorum injuriam vindicat; necsolum adversarios suos nunc per sanctorum suorum victoriamconfundit, sed etiam in extremo judicio, per justam sententiam,perpetuis ignibus cruciandos tradet.

160

CAP. XXIV. De Rabath et diademate regis ejus.

Misit Joab nuntios ad David, dicens: Dimicavi adversusRabath, capienda est urbs aquarum. Nunc ergo congrega reliquampartem populi: et obside civitatem, et cape eam, ne, cum a me vastatafuerit urbs, nomini meo ascribatur victoria. Cumque dimicassetcontra eam David, cepit eam, et tulit diadema regis eorum de capiteejus (II Reg. XII). Haec victoria David, quam Joab inchoavit et ipseperfecit, significat victoriam Regis nostri. Dux enim contra hostesbellum gerit, cum praedicatorum ordo, scutum fidei contra mundipotestates opponit. Sed victoria ad Christum refertur, quia ipsi omnispotestas, et potentia regni ascribitur. Deus enim est, qui operatur innobis, et velle et perficere (Philipp. II). Coronam regis hostilis populiDavid aufert et sibi diadema facit, cum Christus diabolo regnumauferens, sibimet insigne decorum paravit. Quae autem meliuscorona veri David intelligitur, quam conventus populi catholici, quicaput nostrum regem, videlicet Christum, fide devota nobiliter ambit,et digna conversatione decenter coronat. Omnis enim sanctorumlabor, et certamen, atque victoria ad honorem coelestis regis refertur.Rabath est civitas regni Ammon, quae nunc Philadelphia vocatur, etinterpretatur multi. Et in Evangelio dicitur: Quod mutti ab Oriente etOccidente venient, et recumbent cum Abraham, et Isaac, et Jacob inregno coelorum (Matth. VIII).

161

CAP. XXV. Quomodo David numeravit Israel.

Addidit furor Domini irasci contra Israel. Commovitque in eisDavid dicentem ad Joab: Vade, numera Israel et Judam. Et numeravitpopulum. Propter quam causam immisit Dominus pestilentiam inIsrael: et mortui sunt ex populo a Dan usque ad Bersabee septuagintamillia virorum (II Reg. XXIV). (GREGORIUS, 25, Moral.) Proqualitatibus subditorum disponuntur acta regentium, ut saepe promalo gregis, etiam vere boni delinquat vita pastoris. Ille enim, Deoattestante, laudatus, ille secretorum Dei conscius David, tumorerepentinae elationis inflatus, populum numerando peccavit: et tamenvindictam populus, David peccante, suscepit; quia videlicetsecundum merita plebium, disponitur vita regentium. Justus verojudex, peccantis vitium ex ipsorum animadversione corripuit, exquorum causa peccavit. Sed, quia ipse scilicet sua voluntatesuperbiens, a culpa alienus non fuit, vindictam culpae etiam ipsesuscepit. Nam, ira saeviens, quae populum corporaliter perculit,rectorem quoque populi intimo cordis dolore prostravit. Certum veroest quod ita sibi invicem et rectorum merita connectantur et plebium,ut saepe ex culpa pastorum deterior fiat vita plebium, et saepe exmerito plebium mutetur vita pastorum. Sed, quia rectores habentjudicem suum, magna cautela subditorum est non temere vitamjudicare regentium. Neque enim frustra per semetipsum Dominus aesnummulariorum fudit, et cathedras vendentium columbas evertit(Joan. II): nimirum significans quod per magistros quidem judicatvitam plebium, et per semetipsum examinat facta magistrorum,quamvis etiam subditorum vitia, quae a magistris modo vel similibusdissimulantur, vel nequeunt judicari, ejus procul dubio judicioreservantur. Igitur, dum salva fide res agitur, virtutis est meritum: siquid quod prioris est toleratur, debet tamen cum humilitate suggeri; siforte valeat, quod displicet, emendari. Sed curandum summopere est,ne in superbiam transeat justitiae inordinata defensio, ne dumrectitudo incaute diligitur, ipsa magistra rectitudinis humilitasamittatur, ne eum sibi praeesse quisque despiciat: quem fortasse

162

contigit, ut in aliqua actione reprehendat. Contra hunc tumoremsuperbiae subditorum mens a custodia humilitatis edomatur, siinfirmitas propria incessanter attenditur. Nam vires nostras veraciterexaminare negligimus; et quia de nobis fortia credimus, idcirco eos,qui nobis praelati sunt, districte judicamus. Quo enim nosmetipsosminus agnoscimus, eo illos, quos reprehendere nitimur, plusvidemus. Singula haec mala sunt, quae saepe a subditis in praelatos,saepe a praelatis in subditos committuntur; quia et omnes subditos,hi, qui praesunt minus quam ipsi sunt, sapientes arbitrantur; etrursum qui subjecti sunt, rectorum suorum actiones dijudicant, et siipsos regimen tenere contingeret, se potuisse agere melius putant.Unde plerumque fit ut et rectores minus prudenter ea, quae agendasunt, videant; quia eorum oculos ipsa nebula elationis obseurat, etnonnunquam is, qui subjectus est, hoc, cum praelatus fuerit, faciat,quod dudum fieri subjectus arguebat. Et pro eo quod illa, quaejudicaverat, perpetrat, saltem quia judicavit, erubescat. Igitur, sicutpraelatis curandum est ne eorum corda existimatione singularissapientiae locus superior extollat, ita subjectis providendum est nesibi rectorum facta displiceant. Si autem magistrorum vita jurereprehenditur, oportet ut eos subditi, etiam cum displicent,venerentur. Sed hoc est solerter intuendum ne, quem venerari necesseest, si reprehensibilis est, imitari appetas; aut quem imitari despicis,venerari contemnas. Subtilis etenim via tenenda est rectitudinis ethumilitatis, ut sic reprehensibilia magistrorum facta displiceant, utsubditorum mens a servanda magisterii reverentia non recedat.

163

LIBER SEPTIMUS

IN III ET IV REGUM, A SALOMONE USQUE AD TRANSMIGRATIONEM

BABYLONIS

CAP. I. De Diversis ferculis et equis Salomonis.

Salomonis cibus erat per dies singulos triginta cori similae, etsexaginta cori farinae: decem boves pingues, et viginti bovespascuales, et centum arietes, excepta venatione cervorum, caprearum,atque bubalorum, et avium altilium etc. (III Reg. IV). Salomon, id estpacificus et nomine, et serenissimo statu, regni Christum significat.Cibus Salomonis, refectio est Christi, qui pascitur fide et operibus,quae illi offeruntur quotidie ab Ecclesia. Triginta namque cori similaefidem designant sanctae Trinitatis. Sexaginta vero cori farinae,perfectio boni operis. In senario namque Deus opus creationisperfecit. Decem boves pingues Decalogi praedicationem figurant, inVeteri Testamento. Viginti boves pascuales, duplicationem ejusdempraedicationis in Novo Testamento. Centum arietes, perfectamecclesiasticam praelationem; venatio ferarum, captio avium,quarumlibet gentium et superborum et ferocium conversionem. Ethabebat quadraginta millia praesepio equorum currilium, etduodecim millia equestrium, etc. Equi Salomonis, praedicatoresChristi designant, quibus Christus per orbem terrarum vehitur, inquibus contra daemones praeliatur. Multitudo praesepiorummultitudinem librorum, tria millia parabolarum composuit.

164

CAP. II. De sapientia, praefectis, subjectis, et uxoribus Salomonis.

Dedit Deus sapientiam Salomoni: et fuit sapientior cunctishominibus (III Reg. IV). Et in Christo sunt omnes thesauri sapientiaeet scientiae absconditi (Coloss. II), et est sapientior cunctis angelis.Salomon quinque millia carminum fecit, et Christus sapientiamhomini, per quam quinque sensus corporis regat, tribuit. Salomon decedro et hyssopo, de jumentis et volucribus, et de reptilibusdisputavit; et Christus omnia novit; et non est ulla creatura invisibilisin conspectu ejus; et rerum cunctarum rationes multiformiter nobisexposuit. Duodecim praefecti Salomonis ministrant domui ejusannonam, et duodecim apostoli administrant doctrinam sanam.Salomoni subjecti erant principes diversorum regnorum, et Christosubjecti sunt praelati Ecclesiarum diversarum, et reges omnes orbisterrarum. Venit ad Salomonem regina austri ut audiret sapientiamejus (III Reg. X), et venit ad Christum gentilitas ut audiret sapientiamejus. Praesentavit regina austri Salomoni aromata multa, et EcclesiaChristo, gratia ejus sanctificata, praesentat virtutes et bona opera,longe lateque per bonam opinionem redolentia. Habuit Salomonquasi septingentas reginas, et trecentas concubinas, et Christus habetfideles animas per septiformem gratiam renatas, et per fidem sanctaeTrinitatis praeclaras.

165

CAP. III. De aedificatione templi.

Salomon aedificavit templum (III Reg. VI), et Christusaedificavit Ecclesiam. In aedificatione templi, fuerunt artificeslatomi, lignorum caesores (II Paral. III); in aedificatione veroEcclesiae, sunt artifices, praedicatores et doctores. Triplicem autemmateriam misit Salomon in constructionem templi: lapides, ligna,aurum. Lapides, significant fidei firmitatem; ligna, speisublimitatem; aurum, charitatis fulgorem. Quarto anno regni,Salomon coepit templum aedificare. Et per praedicationem quatuorEvangeliorum, sancta Ecclesia ex Judaeis et gentibus coepit adunari.Misit Hiram Salomoni ligna cedrina de Libano praecisa, et abiegna,quae in domo Domini ponerentur (III Reg. V); quia conversagentilitas misit ad Dominum viros in saeculo claros, sed securiincrepationis de monte superbiae ejectos et humiliatos, quia adnotitiam vel normam Evangelii praedicatione veritatis instituti, inaedificio Ecclesiae pro suo quisque merito collocaretur. Misit etiamartifices, id est philosophos ad veram sapientiam conversos, quipopulis regendis gratia eruditionis praeponerentur, qualis fuittemporibus apostolorum Dionysius Areopagita, et postea Cyprianusdoctor egregius et martyr fortissimus. Misit quoque aurum, virossapientia et ingenio claros, pro quibus exspectat dona coelestisgratiae. Misit autem Salomoni Hiram triticum, scilicet verbum Dei;misit oleum, charitatem scilicet vel unctionem Spiritus sancti. Triatabulata tres ordines designant in sancta Ecclesia conjugatorum,continentium, virginum. Nil erat in templo, quod auro non tegeretur;quia nihil est in sancta Ecclesia quod charitate non tegatur, si nonextra ipsam, et non in ipsa esse judicatur. Deaurata erat porta ejus,quia Patres Veteris Testamenti per charitatem Deo placuerunt.Deauratum ipsum templum, quia eadem charitas diffusa est incordibus nostris. Deaurata domus interior, quia in coelesti patriacharitas regnat. Quod autem coenacula auro dicuntur recta, ad idemrespicit. Variae coelaturae, variae sunt virtutes Ecclesiae. Mareaeneum, significat baptismum; Salomon septem annis templum

166

aedificavit, et octavo anno perfecit et dedicavit, quia Christussanctam Ecclesiam in praesenti saeculo, quod septem dierumcurriculo volvitur, vivificat, et post resurrectionem octonariobeatitudinis glorificat. Mensa aurea, est sacra Scriptura, intelligentiaspirituali clara. Diversa templi vasa, diversae sunt animae variisdonis Sancti spiritus repletae. Verum quod in Tyro ligna, et lapidespraeparabantur et sine sonitu malleorum et ferramentorum in temploponebantur, designat quod nos in mundo per tribulationes adjustitiam reformamur, in patria coelesti secundum merita tranquillepraemiis remuneramur.

167

CAP. IV. De libertate Israel et servitute alienigenarum.

Universum populum, qui non fuerat de Israel, fecit Salomontributarium; de filiis autem Israel non constituit servire quemquam.Sed erant viri bellatores ministri ejus, et principes, et duces (III Reg.IX). Universum populum, qui non fuerat de Israel filiis, facitpacificus noster tributarium cum eis, qui non sunt de numerofiliorum, sed in servili conditione utitur ad proprium negotium. Taleslicet in multis adversentur, tamen frequenter usibus Ecclesiaeserviunt, cum in praesenti tempore de rebus suis solatia praebentaliis. Qui non ancillae filii sunt, sed liberae, ut quos Dei Filiussanguine liberavit: non constituit sub conditione servire, quianeminem cogit ritu gentili vivere, neminem caeremonias veteris legistemporibus Novi Testamenti servare. Constituit bellatores esse, quicontra spirituales nequitias scuto fidei et gladio spiritus dimicent, etministros suos fieri, hoc est spirituale obsequium in bonis operibussibi praebere, principes et duces, ut bene sibi principentur et carnisluxuriam doment, sive ut subditos sibi bene regant, et in semitisjustitiae ducant.

168

CAP. V. De throno Salomonis.

Fecit Salomon rex thronum de ebore grandem, et vestivit eumfulvo auro nimis: qui habebat sex gradus; et summitas throni rotundaerat in parte posteriori, et ut duae manus hinc atque inde tenentessedile: et duo leones juxta manus singulas, et duodecim leonculistantes super gradus hinc atque inde (III Reg. X). Solium SalomonisEcclesia est, in qua pacificus noster regnans, judicia sua faceredignoscitur. Bene de ebore factum esse memoratur, quoniam elephas,cujus ebur dant ossa, inter quadrupedia sensu plurimum valet, ettemperanter miscetur feminae suae, et conjuge gravida non utitur,hoc pudicis aptatur: qui per castitatem Christi praecepta sequuntur.Hanc, id est Ecclesiam vestivit auro, quia splendorem gloriae suae inea per miracula clarescere facit. Et habebat sex gradus. Sex diebusperfecit Deus mundi ornatum, qui numerus perfectione sua,perfectionem bonorum operum designat. Septima requievit Deus, etquia sex aetatibus mundus constat, in quibus licet operari, quisquiscoelestem patriam desiderat, bonis operibus insistat, et festinetascendere. Rotunditas throni in parte posteriori, significat requiemaeternam: quae post hanc vitam sanctis est parata, ut quisquis hicbene laborat, remuneratus perenni quiete perfruatur. Manus tenentessedile, significant solatia divinae gratiae, quae Ecclesiam ad coelesteregnum provehunt. Hinc et inde, quia in utroque testamento hocpraedicitur, quod nisi divino adjutorio aliquid boni perfici non potest.Per leones duos, patres utriusque Testamenti figurantur, quifortitudine animi sibi et aliis dominari didicerunt. Hi juxta manusstabant, quia sancti patres quidquid boni fecerunt, non sibi, sed Deodeputaverunt. Unde: Non nobis Domine, non nobis; sed nomini tuoda gloriam (Psal. CXIII). Per leonculos praedicatorum ordo signatur,apostolicam doctrinam sequens. Hi supra sex gradus hinc atque indestant, quia per bonorum operum gressus, hinc et inde doctrinis etexemplis eminere certant.

169

CAP. VI. De Roboam.

Respondit Roboam populo dura, relicto consilio seniorum,quod ei dederant, et locutus est eis secundum consilium juvenum,dicens: Pater meus aggravavit jugum vestrum; ego autem addam jugovestro. Pater meus cecidit vos flagellis; ego autem caedam vosscorpionibus (III Reg. XII). Roboam significat malos rectores inEcclesia, qui terrenis cupiditatibus dediti, et delectati in multitudineobsequentium, non condignam habent sollicitudinem sibicommissorum. Interpretatur Roboam latitudo populi, quia talesspatiosam et latam viam gradiuntur, quae multos ducit ad mortem.Relicto sanctorum Patrum consilio, quorum dicta et exempla adcelsitudinem tendunt, illis obtemperat, qui juvenilibus desideriismancipati, laudibus iniquis et adulationibus gravant. Quibus etiamminatur Sapientia, dicens: Vae tibi terra, cui rex est puer, et cujusprincipes mane comedunt, et econtrario beata terra, cujus rex estnobilis, et cujus princeps vescitur in tempore suo (Eccle. X).

170

CAP. VII. De Jeroboam.

Dixit Jeroboam in corde suo: Non revertetur ad me regnumDavid, si ascenderit populus iste ut faciat sacrificia in domo Dominiin Jerusalem, et convertetur cor populi hujus ad dominum suumRoboam regem Juda, et interficiet me, et revertetur ad eum. Etexcogitato consilio, fecit duos vitulos aureos, et dixit eis: Noliteascendere Jerusalem. Ecce dii tui, qui eduxerunt te de terra Aegypti(III Reg. XII). Jeroboam qui decem tribus a templo Dei separans adidololatriam perduxit, significat haereticos qui unitatem fideicatholicae haeresibus scindunt, ac sic cultui malignorum spirituumsubdunt. Jeroboam interpretatur dijudicans. Haeretici enim dijudicarepopulum videntur, cum erroris sui sequaces faciunt. Tollunt decemscissuras, cum decem praecepta legis violando corrumpunt. Et unatribus cum sobole David remansit, dum sors electorum in regula fideicatholicae permansit, quia unus Dominus, una fides, unum baptisma(Ephes. IV).

171

CAP. VIII. De eo quod scriptum est: “Demetam posteriora Baasa.”

Ecce, ego demetam posteriora Baasa, et posteriora domusejus (III Reg. XVI). Demetit Dominus posteriora cujuscunque iniqui,cum peccata post finem vitae ulciscitur; demetit Dominus posterioradomus ejus, cum imitatorem ejus aeternis cruciatibus damnat.Quicunque ergo usque in finem vitae suae in pravis operibusperseverat, posteriora illius demetuntur, quia de terra viventiumsuccidetur.

172

CAP. IX. De reaedeficatione Jericho.

Aedificavit Ahiel de Bethel Jericho. In Abiram primitivo suofilio fundavit eam, et in Segoth novissimo suo posuit portas ejus (IIIReg. XVI). Ahiel, vivens Deo; Bethel, domus Dei interpretatur. Ahieligitur de Bethel destructa a Josue atque anathematizata Jerichomoenia restaurat, cum qui in Ecclesia habitum religionisassumpserat; abjecta scelera, quae ei Dominus Jesus in diebaptismatis donaverat et quas prius anathematizaverat diabolipompas, luxuriose repetit. Cumque errorum dogmata, vel gentiliumfabulas, veritati ecclesiasticae, qua imbutus erat, praefert, quasi deBethel egrediens, ruinas Jericho reficit. Is et fundamenta fidei, aquibus bona aedificia inchoare et claustra bonae actionis quibusperfici debuerat, perdit.

173

CAP. X. De Elia et torrenti Carith.

Abiit Elias, et sedit in torrente Carith, qui est contraJordanem. Corvi quoque deferebant ei panem et carnes mane etvespere, et bibebat de torrente. Post dies autem aliquantos siccatusest torrens (III Reg. XVII). Absconditus Elias noster Christus, intorrente Carith, qui interpretatur calvus, de torrente bibit, cum inCalvariae loco ubi abscondita est fortitudo ejus (Habac. III), detorrente mortalitatis nostrae gustavit. Corvi pascebant Eliamdeferentes ei panem, et carnes, cum gentilitas de nigredinepeccatorum veniens, Christo salutem nostram esurienti; panem fide,et carnes, id est spem resurrectionis per gratiam ejus illuminataoffert. Mane scilicet, in initio praedicationis evangelicae. Vespere,cum eamdem usque in finem mundi servans incontaminatam, carnisresurrectio venienti judici praesentatur. Post dies aliquot siccatus esttorrens, quia consummato cursu praesentis vitae, absorpta erit morsin victoriam, et jam non erit mors neque luctus neque clamor, quiaprima abierunt (Apoc. XXI).

174

CAP. XI. De Elia et vidua Sareptana.

Factum est verbum Domini ad Eliam, dicens: Surge, vade inSareptam Sidoniorum, et mane ibi: praecepi enim mulieri viduae, utpascat te (III Reg. XVII). Vidua Sareptana sanctam designatEcclesiam, quae quasi vidua erat, quandiu adventum Salvatorisexspectabat. Venit Elias ad viduam, dum Christus per mysteriumincarnationis venit ad Ecclesiam. Mulier vero duo ligna collegit,quando sancta Ecclesia fidem passionis recepit. Modicum farinaesignificat imperfectionem cognitionis de divinis, et parum oleiinsufficientiam exprimit gratiae. Venit Elias et suffecit farina etoleum, quia in adventu Christi multiplicata est scientia, etmultiplicatum est gratiae donum. Mulier Eliam pascit, dum sanctaEcclesia Christum fide et bonis operibus reficit. Tres anni famissignificant defuisse sanctae Trinitatis fidem. Sex menses ad opusbonum pertinent, quod penitus ab hominibus desierat, sicut scriptumest: Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Psal. XIII).Suscitavit Elias viduae filium, quando Christus redemit genushumanum. Per Eliam quoque ascendit abundantia pluviae, quandoper Christum perfusus mundus rore coelestis gratiae. Vidua igitur,Ecclesia; Elias, Christus; ligna, crux; farina, scientia; oleum, gratia;tres anni famis, imperfecta cognitio Trinitatis; sex menses, defectusboni operis; resuscitatio filii, redemptio generis humani; largitaspluviae, plenitudo gratiae.

175

CAP. XII. De Elia et prophetis Baal.

Curavit Elias altare, et tulit duodecim lapides, et aedificavitex eis altare: et fecit aquaeductum in circuitu: et posuit desuper ligna,et obtulit Domino holocaustum, et exclamavit populus, dicens:Dominus ipse est Deus (III Reg. XVIII). Redemptor noster contramundi principem et satellites ejus decertans altare Domini, quoddestructum fuerat, id est fidelium corda, a labe iniquitatis purgans,aram Deo dedicat quae ex duodecim lapidibus constructa memoratur;quia, ex iis qui propheticam fidem seu doctrinam sequuntur,gratissima Deo ara constituitur, in qua sacrificium laudis, in odoremsuavitatis offertur. Fecit aquaeductum ex contrito scilicet corde, ethumiliato spiritu, flumina producendo lacrymarum, pro timoregehennae et desideratione vitae aeternae. Ibi etiam ponit ligna, quiasanctorum dicta vel facta ad exemplum credentibus constituit.Divisitque per membra bovem, et posuit subter ligna, cum omnesactus suos ad exemplum sanctorum Patrum, formare docuit fideles.Jussit super holocaustum, et super ligna, semel, iterum, tertio, aquaminfundere, quia omni tempore est necesse verba, cogitationes et operanostra in ipsa compunctione lacrymarum moderari; et non priuscessare, quam fossae aquaeductus repleantur, id est donec futurumgaudium praesenti moerori succedens perfecte repleatur: sicque eritillud, quod sequitur. Cecidit ignis Domini, et voravit holocaustum,quando discrimen judicis futurum, dicta ac facta, ac totam vitamnostram perfecte examinans, probando nos, sicut igne probaturargentum (Prov. XVII), immortales ac sanctos factos in sedemcollocabit aeternam, id est perpetuam, et ad instar israeliticorumpopulorum in aeternum gratulando cantabimus: Dominus ipse estDeus (Psal. XCIV).

176

CAP. XIII. De interfectione prophetarum Baal.

Duxit Elias prophetas Baal ad torrentem Cison, quiinterpretatur duritia eorum, et interfecit eos ibi (III Reg. XVIII). SicRedemptor noster, adveniente die judicii, mittet angelos suos, etcolligent omnia scandala de regno ejus, et mittent eos in stagnumignis, ubi cruciabuntur secundum duritiam, et impoenitens cor eorum(Apoc. XX). Et facta est pluvia grandis. Postquam Christus mortemgustavit, et victor de mundo ad coelos ascendit, imbrem gratiaedivinae per septiformem Spiritum de supernis ad terram misit, quinos a peccato mundaret, et spirituales fructus gignere faceret.

177

CAP. XIV. De fuga Eliae coram Jezabel, et de junipero.

Timens Elias minas Jezabel, relicto puero, perrexit indesertum viam unius diei, et resedit sub junipero (III Reg. XIX).Sancti viri, qui sublevatione Spiritus ad superna rapiuntur, quandiu inhac vita sunt, ne superbiant, tentationibus rapiuntur. Hinc est quodElias, cum tot virtutibus profecisset, Jezabel postmodum quamvisreginam, tamen mulierem fugit; et qui mortuos suscitabat, venturumpraevidens judicium, clamabat alia quoque praeclara faciebat, timorepercussus de manu mulieris mortem fugit, de manu Dei mortempetiit, nec accepit. In virtutibus Eliae potentia pollebat; ininfirmitatibus suis quod de se poterat, agnoscebat. Ibi offendebat,quod acceperat; hic quod acceperat, custodiebat. In miraculismonstrabatur, in infirmitatibus servabatur. Elias propheta Domini,vita et miraculis clarus, quemlibet designat fidelem. Achab, reximpius, Domini et praeceptorum ejus adversarius, diabolumsignificat, qui rex est super omnes filios superbiae. Jezabel, mulierimpudica et Eliae semper inimica, immunditiam exprimit carnis,quae semper justum persequitur et ejus actibus inimicatur. Cujusminis Elias, id est fidelis, nonnunquam perterritus, quamvisvirtutibus et multis bonis operibus prius claruerat: prophetas enimdelevit Baal, id est omnem infidelitatem et haereticam pravitatem decorde suo repulit, et pluviam de coelo, id est gratiam coelitus sibidari meruit, timens tamen ne occasio veniat, et eum Jezabel, id estluxuria, occidat. Obediens autem apostolico consilio, qui dicit: Fugitefornicationem, fugit quoque saecularem habitum, et conversationemmundi dereliquit, et in desertum vadit, qui habitum et vitamreligionis assumit. Desertum est vita spiritualis atque religio, quia amultis deseritur, et a paucis incolitur. Dimisit autem Elias puerum, etsolus desertum intravit, quia justum est, ut fidelis quisque,spiritualem conversationem ingrediens, cuncta puerilia, et vana, etfrivola derelinquat, et nec comedendo, nec bibendo, nec loquendo,nec aliis actibus suis quidquam pueriliter agat. Possumus enim perjuniperum sub qua Elias resedit alicujus ordinis asperitatem, sicut est

178

monachorum canonicorum, vel clericorum regularium, vel cujusquealterius professionis, signare. Videtur namque quaelibet professioordinis, sicut juniperus, quosdam asperitatis aculeos habere, quividelicet sunt cultus claustri, taedium silentii, timor praelati,disciplina capituli, abstinentia cibi, et si qua sunt similia, quae persuae asperitatis adversitates pungere possunt. Sunt et alii juniperihujus aculei: acerrimae scilicet et importunae cogitationes, veltentationes, quae more spinarum teneritudinem animorum pungunt.

Quatuor autem sunt tentationum modi. Alia est tentatio leviset occulta, alia levis et manifesta, alia gravis et occulta, alia gravis etmanifesta. Tentatio levis et occulta est quando aliquis leviter tentatur,et tamen nondum intelligit an malum sit illud de quo tentatur; verbigratia: quando aliquis de officio sive praelatione leviter tentatur, levistentatio est et occulta, quia nescit an sibi expediat id quod desiderat.Tentatio levis et manifesta est quando aliquis leviter tentatur, etmanifeste de malo tentatur; verbi gratia: quando aliquis defornicatione leviter tentatur, tentatio levis est, quia leviter tentatur; etmanifesta, quia manifeste de malo est. Tentatio gravis et occulta estquando aliquis graviter tentatur et tamen non novit an noxium sit sibiillud de quo tentatur; verbi gratia: quando aliquis de praelatione, velalio ministerio graviter tentatur, gravis est tentatio, quia gravitertentatur; occulta, dum nescit quod ibi lateat diabolica fraus. Ad hocenim diabolus de exaltatione tentat, ut per exaltationem magis corruatad damnationem. Tentatio gravis et manifesta est quando aliquisgraviter et manifeste de malo tentatur; verbi gratia: quando aliquis defornicatione graviter tentatur, tentatio gravis est, quia gravitertentatur; et manifesta, quia manifeste de malo est. Quos scilicettentationis modos Psalmista bene designat, ubi dicit: Non timebis atimore nocturno. A sagitta volante per diem, a negotio perambulantein tenebris, ab incursu et daemonio meridiano (Psal. XC). Tentationamque levis et occulta timor est nocturnus. Tentatio levis etmanifesta sagitta volans in die. Tentatio gravis et occulta negotiumperambulans in tenebris est. Tentatio autem gravis et manifesta

179

incursus et daemonium meridianum. Isti itaque tentationum modi:sunt istius juniperi scilicet ordinis aculei, qui more aculeorumteneritudinem pungunt animorum, et nonnunquam lacerant cordabonorum: non quia ordo malus fit, sed diabolus tanto acrius justumper tentationes pungit, quanto eum ad sublimiora et secretiora perhabitum et vitam ordinis cernit transire. Recte igitur secundumsupradicta ordo religiosorum junipero comparatur, dum variisasperitatibus et tentationibus pungere approbatar. Ad hanc deniquejuniperi umbram venit Elias, quando aliquis saecularia fugiens,ordini alicujus asperitatis se submittit. Animae vero suae, ut moriaturpetit, quando mori penitus mundo et vivere Deo concupiscit. Quitamen non mortem, quam petit, sed dormitionem, quam non petit,invenit, quia plerumque religiosus diversis in spirituali conversationefatigatus tentationibus et adversitatibus, in profectu virtutum etbonorum operum torpescit. Angelus autem custos et excitator Eliae,est praelatus custos et exhortator fidelis animae sibi subjectae. Qui,dum Eliam, id est animam sibi creditam, conspicit dormitare subjunipero, id est sub ordine torpescere, statim excitat, pascit et potat;dum eum ad meliora admonet, et de sacra Scriptura difficiliora quaedesignantur per pastum, et faciliora quae figurantur per potum docet.Elias quoque excitatus comedit et bibit, dum admonitus sub verbisloquentis patienter acquiescit, nec his, quae dicuntur, contradicit.Rursum vero obdormit, quia nonnunquam subjectus multis taediisaffectus post primam admonitionem et eruditionem iterum tepescit.Sed Elias per angelum secundo excitatur et pascitur, dum subjectusper prudentem et fidelem praelatum iterum admonetur et instruitur:Surge, inquit, comede; grandis tibi restat via. Quasi diceret: Siconfidis in solo ordine, scias nil tibi prodesse saeculum tantumcorporaliter derelinquere, coram oculis humanis solummodo habitumreligionis palliatum exhibere; stude per virtutes ultra proficere, peropera misericordiae proximis subvenire. Lege, meditare, psalle, ora,operare, grandis tibi restat via, quia parum adhuc profecisti etmultum habes proficere. Comedit denique Elias, et bibit, et vadit infortitudine cibi illius quadraginta diebus, et quadraginta noctibus,

180

usque ad montem Dei Oreb, dum subjectus per eruditionem beneconfortatus in prosperitatibus quasi in diebus, et adversitatibus quasiin noctibus, per virtutum exercitationem et bonorum operumexhibitionem proficiens, et quaternarium Evangelii et denarium legisperficiens ad culmen sublimitatis venit, ubi recte in ostio speluncaedicitur stare, dum paratus est quandocunque Dominus eum vocaveritde carne exire.

181

CAP. XV. De visione Eliae in monte.

Ecce Dominus transit: et spiritus grandis, et fortis, subvertensmontes, et conterens petras ante Dominum. Non in spiritu Dominus,et post spiritum commotio; non in commotione Dominus, et postcommotionem ignis: non in igne Dominus, et post ignem sibilusaurae tenuis (III Reg. XIX). Spiritus quippe ante Dominum subvertitmontes et petras conterit, quia pavor, qui ex ejus adventu irruit, etaltitudinem cordis nostri dejicit, et duritiem liquefacit. Spiritum verocommotio sequitur, cum post ipsum pavorem cor nostrum ad meliorapromovetur. Commotioni etiam ignis succedit, cum divinus amor,post emendationem cor calefacit. Spiritui vero commotioni, et igninon inesse Dominus dicitur; esse vero in sibilo aurae tenuis nonnegatur; quia nimirum, cum mens in contemplationis sublimitatesuspenditur, quidquid perfecte conspicere praevalet Deus non est.Cum vero subtile aliquid conspicit, hoc est, quod deincomprehensibili aeternitatis substantia audit. Quasi enim sibilumtenuis aurae percipimus, cum saporem in circumscriptae veritatiscontemplatione subita, subtiliter degustamus. Tunc ergo verum estquod de Deo cognoscimus, cum plene nos aliquid de illo cognoscerenon posse sentimus. Unde bene illic subditur: Quod cum audissetElias, operuit vultum suum pallio, et ingressus stetit in ostiospeluncae. Post aurae tenuis sibilum vultum suum propheta palliooperuit, quia in ipsa subtilissima contemplatione veritatis quantaignorantia homo tegatur agnoscit. Vultui namque palliumsuperducere, est, ne altiora mens quaerere audeat, hanc exconsideratione propriae infirmitatis velare, ut nequaquamintelligentiae oculos ultra se praecipitanter aperiat, sed ad hoc, quodapprehendere non valet, reverenter claudat. Qui haec agens, inspeluncae ostio stetisse describitur. Quid namque spelunca nostra est,nisi haec nostrae corruptionis habitatio? Sed cum aliquid percipere decognitione divinitatis incipimus, quasi jam in speluncae nostro ostiostamus. Quia enim progredi perfecte non possumus, ad cognitionemtamen veritatis inhiantes, jam aliquid de libertatis aura captamus. In

182

ingressu ergo speluncae stare, est represso nostrae corruptionisobstaculo, ad cognitionem veritatis incipere exire.

183

CAP. XVI. De custodia humilitatis.

Dixit Elias ad Dominum: Altaria tua destruxerunt, etprophetas tuos occiderunt gladio; et derelictus sum ego solus (I Reg.XIX). Tanto prophetae quid difficile fuit agnoscere, in hoc mundofamulos remansisse Deo? Sed qui humilis etiam occulta Dei noverat,elatus etiam aperta nesciebat. Unde certum est quod humilitatis seradio illuminat, qui aliorum bona sublimiter pensat; quia, dum eaquae ipse fecit facta foris et ab aliis conspicit, eum, qui desingularitate intus erumpere nititur, superbiae tumorem premit. Hincest quod voce Dei, ad Eliam solum se existimantem dicitur: Reliquimihi septem millia virorum, quorum genua non sunt incurvata anteBaal, ut se non solum remansisse cognosceret, et elationis gloriam,quae de singularitate surgebat, abdicaret.

184

CAP. XVII. De eo quod Elias unxit Eliseum.

Profectus Elias de monte, reperit Eliseum filium Saphatarantem in duodecim jugis boum, et ipse in duodecim jugis arantibusunus erat. Cumque venisset Elias ad eum, misit pallium suum supereum. Qui statim relictis bobus cucurrit post Eliam, et ait: Osculer, orote, patrem meum, et matrem meam, et sic sequar te (III Reg. XIX).Elias profectus reperit Eliseum filium Saphat arantem in duodecimjugis boum, cum Redemptor noster descendens de coelo, divinojudicio acquisivit populum adhuc terrenis actibus inhiantem, in quosalutem fecit, cum eum ad fidem convertit. Elias enim interpretaturDominus Deus; Saphat, judicantis vel indicantis, Eliseus, Dei meisalus. Super quem propheta pallium suum misit cum Dominuspopulum fide catholica induit. Unde Apostolus: Quicunque in Christobaptizati estis, Christum induistis (Galat. III). Relictis bobus cucurritpost Eliam, quia Redemptoris voce audita: Nisi quis renuntiaveritomnibus quae possidet, non potest ejus esse discipulus (Luc. XIV).Statim cessavit terrenis lucris inhiare, et saecularibus desideriisdeservire, et sic aliis verbum vitae praedicavit. Hoc est enim oscularipatrem et matrem: quoscunque potest de Judaeis, sive de gentibussermone velle corrigere.

185

CAP. XVIII. De pugna Benadab contra Israel.

Benadab, rex Syriae, congregavit omnem exercitum suum, ettriginta duos reges secum, et currus, et equos: et ascendens pugnabatcontra Samariam, et obsedit eam. Et ecce propheta unus dixit adAchab: Multitudinem hanc tradam in manum tuam. Et ait Achab: Perquem? dixitque ei-Per pedissequos principum provinciarum (III Reg.XX). Benadab significat diabolum, qui diversos exercitusmalignorum spirituum, ad subvertendum populum Dei contrahit, sedper pueros principum Israel vincitur, id est, per bonos doctorumauditores, quia id quod aure audiunt, factis complent. Antiquus hostisin fugam convertitur: quia, qui utriusque Testamenti scientiamperfecte tenent, et Trinitatis fidem cum gemina charitate conservant,hi apti militiae summi regis esse comprobantur; fugit Benadab rexSyriae cum equitibus. Benadab, id est diabolus, princeps iniquorumquorum oculi sublimes sunt: in equo superbiae suae confidens, cumequitibus scilicet cum omnibus superbis, quia ipse est rex superomnes filios superbiae (Job XLI), ab exercitu Christi superatus, infugam vertitur, et rex Israel percutit equos et equites, quia Rex regumnequitias spirituales obruit, humani generis peccata delendo.

186

CAP. XIX. De eo quod dictum est a servis regis Syriae: “Dii montium, sunt dii Israel.”

Servi regis Syriae dixerunt ei: Dii montium sunt dii Israel;ideo superaverunt nos. Sed melius est ut pugnemus contra eos incampestribus, et obtinebimus eos (III Reg. XX). Diabolus, licet asanctis saepius vincatur, tamen iterum instaurat praelium contra eos,et dum uno modo vincitur, alio modo statim vincere conatur.Diabolus namque et maligni spiritus, si in spiritualibus vincuntur, incorporalibus bellum parant, satagentes ut animas de supernis ad imapraecipitent, quo facilius vincant. Si viderint coelestia desiderare,terrena ad amandum ingerunt; si prosperitate concessa gratiae Deiagantur, student ut per adversa frangantur. Sed, sicut Syri, itadaemones, ubi superare confidebant, ibi prostrati sunt.

187

CAP. XX. De Eliseo, et pallio Eliae.

Stetit Eliseus super ripam fluminis Jordanis, et pallio Eliae,quod ceciderat ei, percussit aquas, quae non sunt divisae. Et dixit:Ubi est Deus Eliae, etiam nunc? Percussitque aquas, et divisae sunthinc atque illinc, et transiit Eliseus (IV Reg. II). Elevatio Eliaeascensionem Domini significat. Pallium Eliae incarnationem Domini,per quam lethi fluvium dirupit, nobisque transitum ad vitam paravit.Hoc Eliseus post transitum Eliae retinuit, quia fidem incarnationisEcclesia reservavit post ascensionem Christi, per quam praesentisvitae fluctus transire satagit. Sed, sicut Eliseus nonnisi invocato DeoEliae, aquas divisit, ita Ecclesia nisi per invocationem nominisChristi, virtutes nullas facere potest. Deus enim est, qui operatur innobis et velle et perficere (Philipp. II).

188

CAP. XXI. De eo quod vir Dei maledixit pueris in Bethel.

Ascendit Eliseus in Bethel. Cumque ascenderet per viampueri parvi egressi sunt de civitate, et illudebant ei dicentes: Ascendecalve, ascende calve. Qui cum respexisset, vidit eos, et maledixit eisin nomine Domini. Egressi sunt duo ursi de saltu, et laceraverunt exeis quadraginta duos pueros (IV Reg. II). Eliseus interpretatur salusDei. Huic, id est Christo, illuserunt Judaei exaltato in cruce inCalvariae loco. Qui dum illuserunt ei, stulte et pueriliter egerunt; sedpostquam Christus ascendit in Bethel, id est in domum Dei, inquadragesimo anno immisit duos ursos de filiis gentium,Vespasianum et Titum, qui crudeli strage eos dejecerunt, et ibisanguis eorum effusus est, ubi Dominum suspenderunt.

189

CAP. XXII. De aqua trium regum exercitibus a Domino data.

Perrexerunt rex Israel, et rex Juda, et rex Edom, ut pugnarentcontra Moab; nec erat aqua exercitui (IV Reg. III). Tres regesbellantes rectores sunt fidelium, qui per Trinitatis fidem, contramundi principem et populum ejus, philosophos, haereticos,schismaticos atque omnes iniquos armis spiritualibus confligunt.Moab interpretatur de patre, et convenit eis ad quos Dominus dixit:Vos ex patre diabolo estis (Joan. VIII). Hi adversantur Ecclesiae,minis, persecutionibus, dolo; sed per Christum (qui est caputnostrum, scilicet Christianorum) effugantur. Et ait Eliseus: Facitealveum torrentis hujus fossas et fossas. Haec enim dicit Dominus:Non videbitis ventum, neque pluviam, et alveus replebitur aquis, etbibetis vos, et familiae vestrae et jumenta vestra. Fossas in alveotorrentis facit, qui profunda mysteria de Scripturis quaerit, quaeabsque pluvia et vento aqua replentur, quia saepe absque humanosolatio, sapientiam confert suis investigatoribus potentia divina, undeJoannes dicit: Non necesse habetis, ut aliquis vos doceat: sed sicutunctio ejus docet, vos de omnibus (I Joan. II). Unde bibent homines,et jumenta (Num. XX), id est doctrinam accipient ingeniosi etsimplices. Parum hoc est in conspectu Domini; insuper tradet etiamMoab in manus vestras, et percutietis omnem civitatem munitam.Non enim sufficit viro Dei abdita mysteria Dei scire, quin etiamdebet ea praedicare aliis viris, et contradicente redarguere, quibuspromissa est cuncta de hoste victoria ut percutiant omnem civitatem.Civitas saecularis est prudentia, in qua philosophi et haereticiconfidunt: haec per praedicatores subvertuntur. Lignum fructiferumsuccidetis: lignum scilicet quod non facit fructum bonum, sedmortiferum, quod futuro examine succisum pabulum fiet ignisaeterni. Fontes aquarum obturantur, cum haeresiarchae cum suissequacibus per catholicos damnantur. Agrum egregium operietislapidibus: agri egregii operiuntur lapidibus, cum venustas locutionishaereticae et philosophiae anathematis pondere obruitur. Remanenttamen muri fictiles, id est falsae rationes quae a fundibulariis, id est

190

sanctis praedicatoribus ad nihilum rediguntur.

191

CAP. XXIII. De muliere, quae clamavit ad Eliseum.

Mulier quaedam de uxoribus prophetarum clamabat adEliseum, dicens: Servus tuus, vir meus, mortuus est, et tu nosti, quiaservus tuus fuit timens Deum: et ecce creditor venit, ut tollat duosfilios meos ad serviendum sibi. Cui Eliseus dixit: Quid vis, ut faciamtibi? dic mihi quid habes in domo tua? At illa dixit: Non habeo,ancilla tua, quidquam in domo mea, nisi parum olei quo ungar. Cuiait: Vade, et pete mutuo ab omnibus vicinis tuis vasa vacua nonpauca. Et ingredere, et claude ostium tuum, cum intrinsecus fueris tu,et filii tui, mitte inde in omnia vasa haec, et cum plena fuerint, tolles(IV Reg. IV), etc. Mulier ista, sancta Ecclesia est mater duorumpopulorum, Judaici et gentilis. Quae prius ex perverso opere,consentiendo callidi spiritus persuasioni, quasi quemdam nummumpeccati a creditore accepit, et duos, quos in fide genuit amittere filiostimebat, sed prophetae verbis, id est sacrae Scripturae praeceptisobediens, ex paulo quod habebat olei, vacua vasa infundendoreplevit; quia, dum ab ore unius doctoris paulum quiddam de amoreTrinitatis multorum vacuae mentes hauriunt, exuberante gratiaunguentorum divini amoris, usque ad summum replentur; et jamnunc multorum corda, quae prius erant vasa, unctione spiritus plenasunt, quae ex paucitate olei solummodo infusa videbantur. Quod cumaliis atque aliis datur, et ab auditoribus fides accipitur, erepta mulier,id est sancta Ecclesia, jam sub creditoris sui debito non tenetur.

192

CAP. XXIV. De tabernaculo, quod aedificaverunt Sunamitis et vir ejus Eliseo.

Dixit Sunamitis ad virum suum de Eliseo: Animadverto quodvir sanctus Dei est iste, qui transit per nos, et manet. Faciamus ergoei coenaculum parvum, et ponamus in eo lectulum, et mensam, etsellam, et candelabrum, ut, cum venerit ad nos, maneat ibi (IV Reg.IV). Eliseus, qui interpretatur salus Dei, et nominis interpretatione, etmiraculorum operatione, et virtutum exercitatione, et bonorumoperum exhibitione, et honestate, et conversationis sanctitate, et postmortem mortui resuscitatione Christum significat. Sunamitis, quaeinterpretatur captiva, coccinea, animam exprimit quam Christus decaptivitate diaboli sanguine suo redemit. Eliseus saepe venit adSunamitidem feminam, qui Christus saepe multis modis venit adanimam. Venit per creaturarum contemplationem; venit permiraculorum operationem; venit per internam inspirationem; venitper adversitatem; venit per prosperitatem; venit mala comminando;venit bona promittendo; venit mala auferendo; venit bonaconferendo; venit per cognitionem veritatis; venit per amoremvirtutis. Venit Christus ad animam spiritualiter, eam visitando,hospitatus apud eam, illam certificando; aliquando transit, illigratiam subtrahendo. Ex parte enim gratiam subtrahit, ut humilieturmens, quae de se nimis sublimia sentit; sed iterum redit, dum iteruminfundit. Vir mulieris hujus viduae, id est animae rationalis,intellectus est, qui viribus et sensu sibi insitis per naturam vel collatisper gratiam, animae debet praeesse, consulere, providere, eam regere,ducere, et ex ea progeniem virtutum et bonorum operum procreare.Cum hoc viro anima accipit consilium, dicens: Animadverto quod viriste Dei sanctus sit, qui frequenter transit per nos. Vere sanctus est,quia Sanctus sanctorum est, et nemo, nisi per illum, sanctus est.Faciamus ei coenaculum parvum, et ponamus in eo lectulum, etmensam, et sellam, et candelabrum, ut cum venerit ad nos, maneatibi. Coenaculum eo quod elevatur, spiritualem designatconversationem. Quam bene fecerat coenaculum istud huic Eliseo

193

Paulus qui de se, sibique similibus ait: Nostra autem conversatio incoelis est (Philipp. III). Quod dicit parvum humilitatem significat.Deus enim superbis resistit; humilibus autem dat gratiam (Jac. IV).Et ideo fidelis anima, si aliquando facit magna, in conspectuConditoris existimat parva. In lecto vero solemus a laboribusquiescere, et dormiendo visibilia ignorare. Recte ergo per lectulumcontemplatio figuratur. In ea namque qui consistit, ab incursutentationum et afflictione laborum quiescit, et internis intentus, quidexterius agatur, non attendit. Per mensam significatur Scriptura. Sicutenim mensa repletur cibis, sic sacra Scriptura repleta est sententiis, etaliam nobis refectionem tribuit per historiam; aliam per allegoriam;aliam per tropologiam; aliam per Vetus Testamentum; aliam perNovum. Sella namque designat eruditionem. Sedere autem solentdoctores, qui alios erudiunt. Et bene mensam sequitur sella, quiajustum est, ut qui Scripturam audiendo vel legendo didicit, aliis perdoctrinam tribuat bonum quod agnovit. Candelabrum instrumentumest luminis. Habet autem candelabrum pedem inferius, et hastamsuper pedem erectam, et super hastam sphaerulam per circuitum, etsuper sphaerulam acumen, cui imponitur luminare. Pes verocandelabri habet tria brachia aequalis longitudinis, aequalismagnitudinis, unius formae, unius inter se distantiae. Significat ergofidem sanctae Trinitatis. Qualis enim Pater, talis Filius, et talisSpiritus sanctus. Hasta candelabri, in eo quod recta est, exprimitaequitatis rectitudinem. In eo vero quod erecta est, erectionem bonaeintentionis. Sphaerula significat circumspectionem mentis. Quasinamque sphaerula candelabro imponitur dum mens de se benesollicita per circumspectionem sibi circumfertur. Superius acumensanae rationis significat subtilitatem; luminare superpositum exprimitChristum; cera est humanitas; lumen, divinitas.

Facit igitur mulier Sunamitis consulens virum suum, id estanima fidelis per intellectum, Eliseo, id est Christo, coenaculum, perspiritualem conversationem, parvum, per humilitatem, et ponitlectulum, per contemplationem, et mensam, per Scripturarum

194

lectionem, et sellam, per morum eruditionem. Ponit in eo quoquecandelabrum veri luminis instrumentum, cujus facit pedem, perfidem sanctae Trinitatis; hastam, per rectitudinem aequitatis, eterectionem bonae intentionis; sphaerulam, per circumspectionemmentis; acumen, per subtilitatem rationis, quae debet semper luminariinesse, quia Christo semper debet inhaerere. Anima, quae sic novitpraeparare Christo hospitium, Christum hospitem meretur habere, etper ipsum Filium possidere.

195

CAP. XXV. De resuscitatione filii mulieris Sunamitidis.

Mulier Sunamitidis sancta est Ecclesia. Jacuit mulierSunamitidis ad pedes Elisei pro resuscitatione filii (IV Reg. IV), quiasancta Ecclesia humiliter in patribus Dominum oravit proredemptione humani generis. Dominus autem, dum per Moysemlegem dedit, quasi per puerum virgam misit; sed per virgam, id estterrorem legis mortuum suscitare non valuit, quia lex neminem adperfectum ducit. Ipse superveniens super cadaver sternitur quia, cumin forma Dei esset, semetipsum exinanivit, formam servi accipiens(Philipp. II). Huc et illuc deambulat, quia et gentes, et Judaeos adaeternam beatitudinem per fidem vocat. Super mortuum septiesinspirat, quia per operationem divini muneris, gratiam septiformisSpiritus, in peccati morte jacentibus aspirat. Moxque is, quem virgasuscitare non potuit, per amoris spiritum, puer ad vitam redit.

196

CAP. XXVI. De eo quod scriptum est: “Mors in olla.”

Erat fames valida in terra, et filii prophetarum habitabantcoram Eliseo. Dixitque uni ex pueris suis: Pone ollam grandem, etcoque pulmentum filiis prophetarum. Et egressus est unus in agrum,ut colligeret herbas agrestes invenitque quasi vitem silvestrem, etcollegit ex ea colocynthidas: et implevit pallium suum, et reversusconcidit in ollam pulmenti (IV Reg. IV). Fames ista famem significataudiendi verbum Dei; filii prophetarum filii sunt praedicatorum, quihabitabant coram Eliseo, id est Christo vel sancto praelato, in locoChristi posito. Collegit autem in ollam colocynthidas, id est agrestesconcurbitas, qui litterae legis intentus, vel philosophis studiosus, velamaritudinem de lege, et mortiferum de philosophis sumensintermiscet evangelicae veritati. Et in olla cordis coquens talepulmentum, hoc est documentum praeparat auditoribus suis. Dicitenim Apostolus: Littera occidit (II Cor. V). Prudentia carnis, morsest; prudentia spiritus, vita (Rom. VIII). Hoc scientes fideles mortemin olla clamant. Sed farina in olla mittitur, cum scientia spiritualis intale condimentum intromittitur, ut exclusa multitudine amaritudinispastus fiat saluber.

197

CAP. XXVII. De eo qui viro Dei panes primitiarum tulit.

Vir quidam de Baalsalisa venit, deferens viro Dei panesprimitiarum, et viginti panes hordeaceos, et frumentum novum inpera sua. At ille dixit: Da populo, ut comedat (IV Reg. IV). Vir istecoetus est Patrum. Qui de Baalsalisa est, quia ternarium inconfessione Trinitatis servat, Baalsalisa enim habens tertiuminterpretatur. Hic vir viro Dei panes primitiarum offert, cumConditori gratia ejus inspiratus, offert libros compositos de originecreaturarum. Offert frumentum novum in pera, cum NovumTestamentum in Evangelii et apostolorum scriptis profert. JubetEliseus noster ministro, id est praedicatoribus, ut hoc fidelibusdispenset, et de thesauro proferat nova et vetera. Da, ait, populo, utcomedat (Joan. VI). Haec enim dicit Dominus: Comedent, etsupererit (Matth. VIII). Quod mysterium legimus in fractionequinque et septem panum, ubi satiatis turbis collegerunt duodecimcophinos, sive septem sportas fragmentorum, quia nullus sacramentaScripturae per omnia sic capit, quin ipsi satiato supersit, juxtaverbum Domini.

198

CAP. XXVIII. De captiva puella, et de Naaman Syro.

De Syria egressi sunt latrunculi, et captivam duxerunt de terraIsrael puellam, quae erat in obsequio uxoris Naaman (IV Reg. V).Latrunculi de Syria (quod est sublimitas) egressi sunt, cum cupiditateet diversis negotiis impliciti gentiles per totam terram vagabantur. Hide terra Israel captivam duxerunt, quae de propheta testabatur, quiafama de Israel per nogotiatores gentium translata, in toto orbecuriositati hominum (quam uxor Naaman significat) verumprophetam, et Salvatorem in Judaea manere patefacit. Audiens hocNaaman, domino suo nuntiavit, cum iis ad quos notitia verbipervenit; his, qui praesunt sibi, suggerunt scientiae spiritualismagnitudinem. Mittit rex Syriae litteras ad regem Israel pro saluteservi, cum primatus gentium audiens Dominum esse in Israel,salutem suorum praevidens, legationem mittit in Judaeam, ut perapostolicam doctrinam Salvatoris fidem accipiat. Unde Cornelius deCaesarea in Joppen ad Petrum misit. Rex Israel scidit vestimenta sua(Act. X), quia sacerdotes Scribae et Pharisaei rectores Judaeorumconsiderantes undique plebes ad Redemptorem convenire, quasiblasphemiam existimantes, scindebant vestimenta, sicut in Evangelioprinceps sacerdotum fecit (Matth. XXVI). Veniat ad me, et sciatprophetam esse in Israel; et Dominus quos praescivit, hos et vocavit(Rom. VIII). Veniens gentilis populus ad domum Elisei sanctam,scilicet Ecclesiam, per nuntios, id est per evangelicos praedicatoresaccepit ut se in Jordane septies lavaret. renatus ex aqua et Spiritusancto. Jordanis baptisma significat, quia in eo Salvator baptismaconsecravit. Naaman lavationem [lotionem] Jordanicam despiciens,simplicitatem significat rudium, qui spiritualem non potueruntintelligere efficaciam, quia animalis homo non percipit ea, quae suntspiritus Dei (I Cor. II). Servi meliori consilio ad mandatumpropheticum persuaserunt, quia saepe Dominus minori revelat quodmelius est, quoniam Dominus acceptor personarum non est (Act. X),loco septies restituta caro est ejus sicut prius, quia mundatus inbaptismate per invocationem sanctae Trinitatis, vel Spiritus

199

septiformis, quisque ad innocentis vitae infantiam redigitur. Quia inbaptismate abrenuntiare Satanae, ac fidem Christi confiteripraecipimur. Negat Naaman se ultra diis sacrificaturum, promittit seDeo soli per omnia serviturum. Partem terrae sanctae tulit, quiabaptizatos oportet Dominici corporis participationi confirmari.

200

CAP. XXIX. De lepra Naaman, quae adhaesit Giezi.

Secutus est Giezi post tergum Naaman. Qui cum vidissetillum currentem ad se, desilivit in occursum ejus de curru, et ait:Rectene sunt omnia? Et ille: Dominus meus misit me, dicens: Modovenerunt ad me duo adolescentes de monte Ephraim de filiisprophetarum; da eis talentum argenti, et vestes mutatorias duplices(IV Reg. V). Illorum, qui spiritualia dona, sacros scilicet ordines etbona Ecclesiae emunt vel vendunt, duo reperiuntur auctores, unus inVeteri Testamento, et unus in Novo. Giezi itaque in VeteriTestamento auctor probatur esse vendentium, et Simon Magus inNovo Testamento dignoscitur esse auctor ementium, quorumsequaces ab Ecclesia separantur, aeternis ignibus cruciandi.

201

CAP. XXX. De obsidione, et fame Samariae.

Congregavit Benadad rex Syriae universum exercitum suum,et ascendit, et obsidebat Samariam. Facta est fames magna inSamaria (IV Reg. VI). Benadad et exercitus, est diabolus, et iniquispiritus, Pagani, Judaei, haeretici, qui contra Ecclesiam bellum gerereexcitant, et per tales affligitur populus Dei, qui est in Samariapositus, id est in divinae legis custodia. Fitque fames, cum nonpermittitur doctoribus praedicare verbum Dei. Sed, Eliseo revelante,id est Redemptore per Evangelium indicante, salus, quae apeccatoribus longe est (Psal. CXVIII), timentibus Deum prope essescitur. Dicit enim Dominus: Gras modius similae uno statere erit, etduo modii hordei statere uno (IV Reg. VII). Modius similae, perfectaest mensura divinae sapientiae, quae est in Novo Testamento: duomodii hordei, sunt scientia legis et prophetarum, quae comparaturstatere uno, hoc est fide catholica, in porta Samariae, id estpraedicatione apostolica per quam intratur in Ecclesiam. Cessanteturbine persecutionis, quae fit hodie, dabit Dominus cras, id esttempore futuro tranquillitatem, ut praedicatio perfecte impleatur,Quatuor viri erant leprosi juxta introitum portae, qui dixerunt adinvicem: Venite transfugiamus ad castra Syriae. Fecerat autemDominus in castra Syriae sonitum, et fugerant Syri. Cumquevenissent leprosi ad principium castrorum, ingressi sunt unumtabernaculum, et comederunt, et biberunt. Tuleruntque aurum,argentum, et vestes, dixeruntque ad invicem: Haec dies boni nuntiiest. Si tacuerimus, et noluerimus annuntiare usque mane, scelerisarguemur. Leprosi sunt qui, variis vitiis dediti vel erroribus implicati,foeditatem ex interna peste educentes ostendunt in cute. HosDominus saepe convertens ad fidem, et emundans a vitiis, veraesalutis nuntios efficit. Unde Matthaeus ex publicano apostolus factusest. Apparuit Dominus post resurrectionem Mariae Magdalenae, dequa ejecerat septem daemonia. Illa vadens nuntiavit his, qui cum illofuerant, lugentibus. Leprosi in castra Syrorum refecti sunt; aurum etargentum asportaverunt, cum despecti hujus mundi philosophiae

202

operam dantes, et sensus humilitatem et sermonis venustatemacquirunt. Unde Ecclesiae usibus bene instructi, deservire possunt.Qui bene quatuor esse commemorantur, ut quatuor Evangeliorumeruditione imbuti, in quatuor mundi partibus fidei veritatempraedicent.

203

CAP. XXXI. De Jehu.

Dixit puer Elisei ad Jehu: Verbum mihi ad te, o princeps.Dixitque Jehu: Ad quem ex omnibus nobis? At ille dixit: Ad te, oprinceps. Et surrexit, et ingressus est cubiculum. At ille fudit oleumsuper caput ejus, et ait: Haec dicit Dominus Deus Israel: Unxi teregem super populum Dei Israel, et percuties domum Achab dominitui, ut ulciscar sanguinem prophetarum meorum, et sanguinemomnium servorum Domini de manu Jezabel (IV Reg. VI). Jehudesignat gentium principatum. Quem Dominus destinavit, utsacrilegam civitatem (quae prophetas, et Dominum prophetarumoccidit, et apostolos ejus persecuta est) ultione justa perimeret, etsacerdotium (quod post Christum inaniter habuerat) destrueret,templumque subverteret, et impiam Synagogam, quae sanguinemsanctorum semper sitiebat, de regni culmine praecipitaret, et rectoresillius interficeret.

204

CAP. XXXII. Quomodo Joas instauravit sartatecta.

Dixit Joas sacerdotibus: Omnem pecuniam, quae illata fueritin templum Domini a praetereuntibus, quae offertur pro pretioanimae et quam sponte et arbitrio cordis sui inferunt in templumDomini, accipiant illam sacerdotes juxta ordinem suum, et instaurentsartatecta domus, si quid necessarium viderint instauratione (IV Reg.XII). Secundum hanc similitudinem mandat Christus rex noster, utdoctores accipiant omnem pecuniam, quae a praetereuntibus justis,scientiae spiritualis, bonorum exemplorum, in thesaurum Dominiconfertur, per praedicatorum officia ad instaurationem templispiritualis conferatur: quatenus ubicunque quid scissum per errorem,vel per vitia invenerint, restaurent, ne forte per negligentiammagistrorum depereat multitudo auditorum.

205

CAP. XXXIII. De scriba, et pontifice, et pecunia, et operariis.

Scriba legis, et pontifex effundebant, et numerabantpecuniam, quae inveniebatur in domo Domini, et dabant eam juxtanumerum, atque mensuram in manus eorum qui praeerantcaementariis in domo Domini (IV Reg. XII). Scriba et pontifexsignificant apostolos et summos doctores, quos principes in Ecclesiaelectio divina constituit: qui per discipulos suos verbi seminasparserunt per totum orbem, quatenus operarios voluntatis Deiidoneos in auditoribus suis proficerent, quorum alii fabricabant ligna,cum semetipsos et eos, qui sibi obediant, ligna fructifera in domoDomini parare studebant. Alii sartatecta templi faciebant, quando illa,quae per haeresim et schismata scissa erant, reaedificabant. Alii saxacedebant, cum duros corde et incredulos fortiter increpabant, ita utimpleretur instauratio domus Domini in universis, qui indigebantexpensa, ad domum Domini muniendam, juxta illud: Unicuiquenostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi(Ephes. IV).

206

CAP. XXXIV. De sagitta salutis.

Dixit Eliseus ad regem Israel: Aperi fenestram orientalem.Cumque aperuisset, dixit Eliseus: Jace sagittam. Et jecit (IV Reg.XIII). Sic Christus lumine scientiae suos hortatur primum illustrari,et sic jacula praedicationis mittere. Et ait Eliseus: Sagitta salutisDomini contra Syram: percutiesque Syriam in Aphec. Secundum hocexemplum, praedicatio sancta est spiritualium hostium certissimainterfectio, si perseveranter agitur. Unde non debet rector vel doctor,propter avaritiam negligere curam animarum, sed magis per fidem,per pietatem, ad aeternam requiem perducere, quod significat Aphec.Interpretatur enim continebit vel apprehendet. Unde Apostolus,enumeratis vitiis quae avaritiam comitantur, subintulit, dicens: Tuautem, homo Dei, haec fuge: sectare vero justitiam, pietatem, fidem,charitatem, patientiam, mansuetudinem; certa bonum certamen fidei,apprehende vitam aeternam (I Tim. VI). Dixit Eliseus: Percute jaculoterram. Et cum percussisset tribus vicibus, et stetisset, iratus estcontra eum vir Dei, et ait: Si percussisses quinquies, aut sexies, autsepties, percussisses Syriam usque ad consummationem. Secundumhoc factum doctoribus praecipitur jaculo praedicationis terram, id estcarnales, percutere. Sed qui hoc minus studiose agunt, meritoincrepatione divina arguuntur. Quid est enim tribus vicibus terramjaculo percutere, nisi Trinitatis fidem carnalibus insinuare? Sed cumhoc doctor effecit hominesque ad fidem perduxit, necesse est utadhuc instet verbo, donec illos doceat quinque sensibus corporis (quiper quinarium designantur) imperare, bonisque operibus (quae persenarium numerum exprimuntur) studium impendere, nec non etscientiam spiritualem instanter meditari, quam septiformis gratiaSpiritus sancti in Scripturis sacris, constituit, et ad humani generissalutem gemino Testamento edidit. Qui autem solam fidem sineoperibus bonis, et meditatione legis Dei sibi sufficere credunt adsalutem, recte arguuntur: nam non recte agunt, quia, secundumJacobum: Fides sine operibus mortua est (Jac. II).

207

CAP. XXXV. De projectione Israel.

Projecit Dominus omne semen Israel, et afflixit eos, et tradiditeos in manu regis Assyriorum (IV Reg. XVII). Rex Assyriorum, idest diabolus, cum exercitu suo populum ecclesiasticum obsidendo etdevastando quotidie afficit, cum eos propter peccata commissa depropriis sedibus evellens; id est de virtutibus et operibus bonistransfert in terram alienam, regionem scilicet dissimilitudinis.

208

CAP. XXXVI. De Samaritanis.

Samaritani cum Dominum colerent, diis quoque suisserviebant (IV Reg. XVII). Isti significant haereticos, qui habentquaedam sacramenta communia cum sancta Ecclesia, et quasdamsanctarum Scripturarum sententias recte intelligunt; sed tamennihilominus idolis errorum suorum, vel immundorum spirituumserviunt. Videntur enim sibi timorem Dei recte custodire, cumsecundum sensum suum veritati se putant favere. Sed quia catholicaefidei unitatem spernunt habere, malignorum spirituum voluntatibusveraciter se manifestant obtemperare. Et non solum inventores errorisprimi, quos patres Samaritanorum significant, hoc faciunt, etsequaces eorum (quos filiorum nomine et nepotum expressosintelligimus) hoc similiter agunt.

209

CAP. XXXVII. De Josia, et phase quod celebravit.

Ejecit Josias idola terrae et omnes immunditias, et celebravitDomino phase (IV Reg. XXIII). Quod Josias ejectis idolis et omnibusimmunditiis, Domino phase celebrasse legitur, moraliter nos docet, utprimum purgemus terram cordis nostri ab omnibus vitiis, emendemusactus nostros ab omni inquinamento peccatorum et ab operibusmortuis, ut servire possimus Deo viventi: sicque gratum phaseDomino celebremus, non in fermento malitiae et nequitiae, sed inazymis sinceritatis et veritatis (I Cor. V).

210

CAP. XXXVIII. De censu, quem solvit populus Pharaoni sub Joachim.

Vinxit Pharao Joacham in Reblatha, quae est terra Emath, neregnaret in Hierusalem, constituitque Joachim pro eo, quiunumquemque secundum vires suas exegit, tam argentum quamaurum de populo terrae, ut Pharaoni offerretur (IV Reg. XXIII).Malignus spiritus pensum sibi servitii sui in populo carnali expetit, uttam sensu quam eloquio ejus per omnia parati sint obsequio. Joachimpraecepto Pharaonis censum exigit, quia diabolus per sibi deditosmagistros ab unoquoque exigit secundum vires suas peccati censumsibi solvere, sicque in nequitor praelatis, praeparat quotidie,perditionem subjectis.

211

CAP. XXXIX. De prima obsidione Hierusalem.

Venit Nabuchodonosor ut obsideret Hierusalem, et suscepitJoachim sibi obviam venientem, et tulit vasa aurea, quae fecerat rexSalomon in templo Domini, et transtulit Nabuchodonosor omnesprincipes, et fortes, et artifices, et inclusores de Hierusalem inBabylonem (IV Reg. XXIV). Hujus tam deflendae historiae, quiamultum negligentiae nostri temporis congruit, non opinor allegoriamesse reticendam. Constat namque quod Hierusalem et terra Israelcivitatem Christi, id est sanctam Ecclesiam; Babylon autem, etChaldaei sive Philistaei, civitatem diaboli, id est omnemmalignorum, sive hominum, sive angelorum multitudinem designat.Servitque Israel Philisthaeis sive Chaldaeis, cum fideles quiquenomine tenus in Ecclesia consistentes, caeterum ab immundis, velspiritibus, vel hominibus decepti, aut avaritiae, aut luxuriae, aut altericuilibet peccato mentis colla submittunt. Adducit autemNabuchodonosor regem Hierusalem et universos principes fortesexercitus ad decem millia in captivitatem, cum et magistri, et illi quiin virili animo Domino servire, et Decalogum legis fideliter in Dei etproximi amore conservare videbantur, subdito sive illecebris mundi,seu adversitatibus subacti, aut majoribus se facinoribus polluunt, autcerte incidunt in haeresim. Arma vero, quibus contra diabolumrepugnantes libertatem a Deo nobis donatam defendimus, quae suntalia, nisi eloquia Scripturarum, in quibus et ipsius Domini etsanctorum ejus exemplis, quo ordine bella vitiorum debeant superari,luce clarius discimus. His armis Chaldaei filios Israel privant, cummaligni spiritus animos fidelium a sacrae legis meditatione,saecularia illi negotia inserendo retardant, ne vel ipsi per hujusexercitium resistendi fiduciam sumant, vel alios forte, qui nesciuntlegem, ad resistendum vitiis exhortando aut corripiendo accendant.Tollunt fabros armorum, cum eos, qui sacra eloquia norunt in tantumsceleribus obruunt, ut dicere bona quae didicerant prorsus erubescant.Transferunt omnem artificem, et inclusorem de Hierusalem inBabylonem, cum eos, qui multifaria virtutum operatione pluribus

212

prodesse, et civitatem Dei contra eruptiones tentationum muniresolebant a proposito deflectunt, atque ingenium, quod ad munimensanctae Ecclesiae impendere debuerant, ad voluntatem potius regisvitiorum dispensare compellunt. Quod si inclusores non ostiorumsive murorum, sed auri gemmarumque intelligimus, ad eumdemexpositio finem tendit. Dictum quippe est de sapientia, quod aurum,et multitudo gemmarum non valet ei comparari (Prov. III). Atqueideo inclusores horum, non alios aptius quam doctores intelligerevalemus. Qui quandiu recte vivunt vel docent in ornatum sanctaecivitatis, industriam suae artis impendunt. At si forte erraverint, quinisi a rege Chaldaeorum captivitati in Babyloniam transferuntur? Etquia artificem et inclusorem ab Hierosolymis Babyloniamtransmigrari, talentum verbi coelitus acceptum in terra defodi; id estscientiam spiritualem ad peccatorum opera converti intelligimus, nequid tale a nobis committatur vigili semper cautela providendum est.

213

CAP. XL. De secunda obsidione Hierusalem, et fame.

Factum est autem in anno nono regni Sedechiae, mensedecimo, decima die mensis, venit Nabuchodonosor, et omnisexercitus ejus in Hierusalem, et circumdederunt eam, et exstruxeruntin circuitu ejus munitiones, et clausa est civitas, atque vallata usquead undecimum annum Sedechiae regis, nona die mensis.Praevaluitque fames in civitate; nec erat panis populo terrae. Quid inSedechia aliud intelligimus nisi malos rectores in Ecclesia, quimunere et dono divino abutuntur, et falso sibi nomen justitiaeusurpant? Mathania enim nomen, quo primum rex appellatus est,interpretatur munus, sive donum; Sedechias, justus Domini. Quiundecim annis regnasse dicitur, quod significat eum transgressoremlegis fuisse, quae significatur denario numero. Undenarius autemnumerus, qui denarium supergreditur, excessionem Decalogisignificat. Novenarius autem imperfectionem legis significat, sicutundenarius transgressionem. Hic enim excedit denarium, ille minushabet denario. Recte Nabuchodonosor in nono anno regni Sedechiaeobsedit civitatem mense decimo, id est decima die mensis; quia malipastores, cum Decalogi mandata, quae scientia tenent, opere etdoctrina perficere negligunt, necesse est ut plebem illis commissamantiquus hostis cum suo exercitu obsidione circumdet, et munitioneerroris ac vitiorum constructa claudat, vallando civitatem; sicquefames verbi Dei in civitate praevaleat, cum non expendatur liberepanis doctrinae populo terrae.

214

CAP. XLI. De interruptione muri, et fuga Sedechiae.

Interrupta est civitas, et fugit Sedechias, et omnes viribellatores nocte fugerunt per viam portae, quae est inter duplicemmurum ad hortum regis (IV Reg. XXV). Interrumpitur civitasspiritualis per tentationes varias malignorum spirituum, et ii quidebuerant civitatem armis defendere, nocte ignorantiae et tenebrispeccatorum vallati fugiunt, quia mercenarius, et qui non est pastor,videt lupum venientem, et dimittit oves, et fugit, et lupus rapit, etdispergit oves (Joan. X). Per viam portae, quae est inter duplicemmurum ad hortum regis. His verbis latenter arguit inertiam doctorum,qui inter duplicem murum duorum testamentorum constituti, nonbelligerare, sed effugere quaerunt, et in deliciis magis defluere (quodsignificat hortus) quam scuto fidei hostibus obsistere. Porro Chaldaeiobsidebant in circuitu civitatem. Fugitque Sedechias per viam, quaeducit ad campestria solitudinis, quia malignis spiritibus populumcircumdantibus, rector fugit non ad montes, de quibus scriptum est:Montes in circuitu ejus (Psal. CXXIV), sed ad campestria solitudinis,id est ad dilatationem luxuriae. Unde scriptum est: Lata est via, quaeducit ad mortem (Matth. VII). Et persecutus est exercitusChaldaeorum regem, comprehenditque eum in planitie Jericho, etomnes bellatores qui erant cum eo dispersi sunt, et reliquerunt eum.Cum enim virtutes hominem deserunt, quae eum defenderedebuerant, in planitie Jericho capitur, id est in defectione carnalissensus. Jericho enim interpretatur luna, et significat defectum carnis.Filios autem Sedechiae occidit rex Babylonis coram eo, et oculosejus effodit. Rex quippe Babylonis, diabolus est, possessor intimaeconfusionis. Qui prius filios ante intuentis oculos patris trucidat, quiasaepe sic bona opera interficit, ut se amittere ipse, qui captus estanimus, dolens cernat. Nam gemit plerumque animus, et tamen carnissuae delectationibus victus, bona quae gemit amans perdit: ea quaepatitur damna considerat, nec tamen virtutis brachium contra regemBabylonis levat. Sed, dum videns nequitiae perpetratione percutitur,ad hoc quando peccati usu perducitur, ut ipso quoque rationis lumine

215

privetur. Unde Babylonis rex, exstinctis prius filiis, Sedechiae oculoseruit, quia malignus spiritus, subductis prius bonis operibus, post etintelligentiae lumen tollit. Quod recte Sedechias in Reblatha patitur.Reblatha quippe multa haec interpretatur. Ei enim quandoque etlumen rationis clauditur, qui pravo usu et iniquitatis suae multitudinegravatur.

216

CAP. XLII. De Nabuzardan.

Venit Nabuzardan princeps exercitus, servus regis Babylonisin Hierusalem, et succendit domum Domini, et domum regis, etdomos Hierusalem, omnemque domum combussit igni (IV Reg.XXV). Venit Nabuzardan qui interpretatur ventilabrum, cum aliquisspiritus malignus plebem invadit fidelium, et domum regis, et domosHierusalem, id est rectores, et eos qui videbantur in visione pacismanere, inflammatos cupiditate subvertit. Omnem domum comburit,cum uniuscujusque conscientiam per illiciti amoris flammamsuccendit. Muros Hierusalem in circuitu destruxit, cum intentionemorationis et virtutum studia, quae contra se valere novit, indesperantibus dissolvit, ne per spem veniae ad divina currant auxilia,et correptionis vitae apprehendant munimina. Populum incaptivitatem ducens, de pauperibus terrae reliquit vinitores etagricolas; quia eos, qui utiles verbo et exemplo esse poterant, pervitia captivans, stultis et hebetibus commendat agriculturam:quatenus non vinum gratiae spiritualis, et frumentum sanae doctrinaein vineis, et agris populorum fructificat, sed spinae magis, et tribulivitiorum excrescant.

217

CAP. XLIII. De translatione Juda.

Et translatus est Juda de terra sua (Isai. LXVI). TransferturJuda, cum illi, qui confessionem nominis Dei in Ecclesia videbanturhabere, per scelera, et peccata multiplicia de terra virtutum translatiin regnum confusionis, et erroris adducuntur. Sub imperio quicunquenequiter servientes perseveraverint, nec merebuntur per Jesu ducatumregredi in terram Juda, templumque Domini ibidem reaedificare. Hi,post aerumnam praesentis vitae tradentur in carcerem mortisperpetuae, ubi vermis eorum non morietur, et ignis eorum nonexstinguetur. Nobis autem liceat in peregrinatione labentis saeculiveram commissorum poenitudinem agere, ut post excursum septemdierum, vel uti post septuaginta annos, hujus captivitatis exuti abomni potestate regis Babylonis, id est diaboli, valeamus juvanteseptiformi Spiritu coelestem Hierusalem ingredi, et vultumConditoris nostri per saeculorum saecula contemplari.

218

219

LIBER OCTAVUS

IN DUOS PRIORES LIBROS ESDRAE

CAP. I. De Cyro, et liberatione captivorum et restauratione templi. In primum Esdrae.

In anno primo Cyri regis Persarum, ut compleretur verbumDomini ex ore Jeremiae prophetae suscitavit Dominus spiritum Cyriregis Persarum, et traduxit vocem in universo regno suo etiam perScripturam, dicens: Haec dicit Cyrus rex Persarum: Omnia regnaterrae dedit mihi Dominus Deus coeli, et ipse praecepit mihi utaedificarem ei domum in Hierusalem, quae est in Judaea. Quis est innobis de universo populo ejus? Sit Dominus Deus illius cum ipso.Ascendat in Hierusalem, quae est in Judaea, et aedificet domumDomini Dei Israel (I Esdr. I) Sicut Cyrus, destructo Chaldaeorumimperio, populum Dei liberavit et in patriam remisit, et templumincensum Hierosolymis reaedificare praecepit, et hoc etiam perlitteras mandavit, ita Christus, destructo regno diaboli, electos suosqui erant dispersi ab ejus tyrannide in Ecclesiam congregavit, quae inpraesenti justificata ex fide, pacem habet apud Deum, et per ipsum advisionem perpetuae pacis festinat. Hierusalem quippe visio pacisdicitur. Templum quoque incensum restaurari fecit, cum illos quiinsidiis diaboli fidem perdiderant ad salutem reducens, habitationesua dignos efficit. Scripturas etiam sanctas per universum mundummittit, quibus fidem sui nominis, et spem salutis, cunctis, qui adregnum suum pertinent, id est electis praedicat. Domus vel templumDei in sacris Scripturis, unusquisque electorum, et tota Ecclesia soletappellari, quia in cordibus in se credentium, et sperantium,diligentiumque habitare consuevit. Unde scriptum est: Si quis diligitme, sermones meos servabit, et Pater meus diligit eum, et ad eum

220

veniemus, et mansionem apud eum faciemus (Joan. XIV).

221

CAP. II. Quid notet, quod Judaei post septuaginta annos liberantur.

Quod Judaei post septuaginta annos liberantur, et domum Dei,et civitatem sanctam reaedificant significat hoc quod quidam perpeccata sua a communione Ecclesiae separati, in fidelium numerocopulantur, et rursus per dona sancti Spiritus bona opera exercent, etsic consortium fidelium (domus scilicet et civitatis Dei, de quafuerant ejecti) recipiunt. Notandum enim quod eamdam poenitenti, etad Ecclesiam reversionem, domus Domini post incendiumreaedificata, et civitas restaurata, et populus post captivitatem inpatriam remissus, et vasa sancta relata denuntiant.

222

CAP. III. De numero vasorum, quae relata sunt de Babylone.

Hic est numerus vasorum, quae relata sunt de Babylone.Phialae aureae triginta. Phialae argenteae mille. Cultri viginti novem.Scyphi aurei triginta. Scyphi argentei secundi quadringenti decem (IEsdr. I), etc. Phialae vasa patula et lucida, sunt simplicium corda, quinihil subdolae cogitationis habent, sed ea, quae in corde tenent, puraproferunt lingua. Cultri ad incidendos vel dividendos ratione congruaartus victimarum ut, omnibus ratione distinctis, pars in altariconsumeretur, pars sacerdotibus, pars levitis, pars offerentibusdaretur, illos significant qui discretionem habent, qui perfecte noruntde sacrificio salutari discernere, quod est Christus: quae omnibus sintdicenda, quae perfectioribus, quae humanae conditionis modumexcedentia igni Spiritus sancti tribuenda. Scyphi aurei, sunt quimajori sapientiae splendore rutilant; argentei, qui docendi venustatenitidi, quae norunt planius exponunt.

223

CAP. IV. De numero revertentium de Babylone.

Numeratus est populus secundum generationem suam, quireversus est de Babylone (I Esdr. II). Ideo vigilanter Scripturadistinxit de qua generatione captivorum soluti in patriam redierunt, utex eo admoneremur quanta certitudine Dominus summam electorumsuorum in libro vitae conscribat, et velut in alio coeli consignet, quotanimas quisque fidelium, vel verbo, vel exemplo converterit, proquibus certa mercede remuneret.

224

CAP. V. De numero animalium.

Equi eorum sexcenti triginta sex. Muli eorum ducentiquadraginta quinque. Cameli eorum quadringenti triginta quinque.Asini eorum sex millia septingenti viginti (I Esdr. II). Inter homines,qui de captivitate ascenderunt, etiam animalia quibus adjuvabantur,describuntur, et eorum sicut numerus hominum designatur; quia suntmulti in Ecclesia, vel sensu tardiores, vel minus spirituales, qui, cummagistris spiritualibus devote obtemperant, et ad portanda onerafraternae necessitatis, dorsum mentis inclinant, cum caeteris electisde confusione diabolicae captivitatis erepti, ad supernae civitatismoenia tendunt, quorum numerus nunc in memoria Dei jugiterconservatur. Unde: Imperfectum meum viderunt oculi tui, et in librotuo omnes scribentur (Psal. CXXXVIII). Et alibi: Homines etjumenta salvabis, Domine (Psal. XXXV).

225

CAP. VI. De oblatione principum.

Principes patrum dederunt in impensas templi, auri solidosquadraginta millia, et mille. Argenti minas quinque millia, et vestessacerdotales centum (I Esdr. II). Aurum, et argentum, et vestessacerdotales, principes patrum secundum vires suas in impensasoperum templi offerunt, cum viri sancti quidquid sapientiae,eloquentiae et actionis bonae perceperunt, bene vivendo adaedificationem fidelium conferunt. Certum est pondus auri et argenti,certus est numerus sacerdotalium vestium, ut sciamus Deumcogitationes, sermones et actus nosse, et digne remunerare.

226

CAP. VII. De fundatione templi.

Igitur mundato templo Domini omnis populus vociferaturclamore magno in laudando Dominum, eo quod fundatum essettemplum Domini. Plurimi etiam de sacerdotibus, et levitis, etprincipes patrum, et seniores qui viderant templum priusquamfundatum esset, et hoc templum in oculis eorum, flebant voce magna(I Esdr. III). In aedificatione templi spiritualis fletus simul et laetitiaprincipibus nascitur. Gaudent enim doctores in salute poenitentium;sed lugent, quia iniqua poenitenda commiserunt. Exsultant ipsi desalute, quia poenitendo a morte animae resurrexerunt. Lugent, quiapeccando perierunt. Laetantur neophyti gratia Salvatoris se collectosesse, dolent cum humano genere in primo parente periisse, et quasicorrupto ab hostibus templo Dei, statu scilicet corporis et animaeimmortalis, in Babylonem, id est, in confusionem praesentis exsilii,transmigrasse. Sed quia crescentibus bonorum profectibus crescitinvidia malorum, nec inter augmenta piorum desinunt tentamentapravorum, qui vel ficte bonum ostendendo, vel aperte malumingerendo, sanctos laedere conantur, recte subjungitur.

227

CAP. VIII De hostibus Judae et Benjamin.

Audierunt hostes Judae et Benjamin quia filii captivitatisaedificarent templum Domino Deo Israel, et accedentes adZorababel, et ad principes patrum, dixerunt eis: Aedificemusvobiscum, quia ita ut vos quaerimus Dominum Deum nostrum (IEsdr. IV), etc. Hostes Judae et Benjamin Samaritanos dicit, quoscaptivitatis decem tribubus rex Assyriorum de diversis gentiumpopulis in civitates eorum et terras eorum transtulit, qui posteaacceptam legem Dei ex parte servabant, non minus simulacris quibusante serviebant. Hi qui videri Dei cultores abominabantur, pollicenturauxilium operis, ut in societatem recepti, possint inferre dispendium.Hi ergo falsos fratres, id est haereticos, et malos catholicosexprimunt, qui hostes Judae, id est confessionis et laudis (quamEcclesia per fidem rectam, et operationem dignam offert), etBenjamin id est, filii dexterae, dum eos qui se audiunt, separant afidelibus, qui ad dextram judicis benedictionem et regnum aeternumpercepturi sunt. Dicunt ergo: Aedificemus vobiscum, etc., cumaffectant haeretici auctoritatem sibi praedicandi inter Catholicostribui: promittentes se eamdem cum eis rectae fidei et operationistenere castitatem, ut accepta potestate praedicandi in medio boniseminis, a quo Paulus spermologos, id est, seminiverbiusagnominatus est (Act. XVII), zizaniam interserant. Intraverunt enimterram filiorum Israel, non a Josue introducti, non Hierosolymorumimperio subditi, sed a rege perfido: ab hoste scilicet populi Dei, interram ejus adducti, non ut Domino, sed regi adversario serviant, sichaeretici et falsi catholici, cum pacem Ecclesiae vivendo perverse veldocendo impugnant, ab Hierosolymorum regno sunt extranei, et adgentilium sortem magis pertinent, quorum idolis serviunt; nec JesuChristo duce, sed diabolo quem significat rex Assur, sanctaeEcclesiae fines introeunt, sicut Simon Magus baptismum in Ecclesianon pro sua salute accepit, sed ut secreta Ecclesiae familiariusdiscuteret: quod exitus monstravit cum Ecclesiam quam in personaficti fratris nequivit turbare, in persona apertissimi hostis acerrime

228

turbavit.

229

CAP. IX. De dedicatione domus Domini.

Fecerunt filii Israel sacerdotes, et Levitae, et reliqui filiorumtransmigrationis, dedicationem domus Domini in gaudio (I Esdr. VI).Recte dedicatur templum a sacerdotibus, et Levitis, et reliquisfiliorum transmigrationis in gaudio, quia correctis peccatoribus, fitgaudium in coelo coram angelis Dei (Luc. XI), et magistris qui proeorum salute laboraverunt, et pro omnibus qui de confusionepeccatorum ad virtutum arcem, terram scilicet promissionis, mente etopere transmigraverunt. Sacerdotes, et Levitae, et omnis populus indedicatione restauratae domus gaudent, quia omnes doctoresEcclesiae de reconciliatis per poenitentiam peccatoribus gauden

230

CAP. X. Quomodo Esdras significat Christum.

Esdras significat Christum, qui sanctam Scripturam renovavit,captivos in Jerusalem reduxit, domum Domini majoribus donissublimavit, et duces, et praesides trans flumen Euphratem, qui legemDei noscerent, constituit, filios transmigrationis ab uxoribus extraneiscastigavit, et filios talium et matres de coetu transmigrationis ejecit.Renovavit enim Christus sacram Scripturam, quam Scribae etPharisaei per traditiones foedaverant, vel juxta litteram tantumintelligi docebant. Ipse spirituali sensu plenam ostendit, et NovumTestamentum misso Spiritu sancto per apostolos et per apostolicosviros describi fecit. Eduxit populum de captivitate Babylonica, et inJerusalem terram promissionis liberatum induxit, quia semel passusin cruce mundum sanguine redemit, et descendens ad inferos, verosIsraelitas inde ad moenia supernae civitatis duxit, et ad gaudiapromissae haereditatis ejus induxit, et quotidie fideles a perturbationemundi congregatos ad consortium Ecclesiae regnumque perenneconvocat. Auxit ornatus templi auro et argento, et vasis pretiosis,quae populus Israel et principes Persarum per eum miserunt, quia inse credentes de utroque populo in Ecclesiam ducens, claritate fidei etoperis eorum hanc ornare et glorificare non desistit. Constituit duceset principes omni populo trans flumen, qui legem Dei noscerent, quiain Ecclesia (quae flumine baptismatis abluta est, flumen Babylonium,id est, perturbationem saeculi fluctualis fidei sinceritate transcendit)apostolos, evangelistas, pastores posuit et rectores. Castigavit filiostransmigrationis ab alienis uxoribus, quia illos qui professione fideimundo renuntiant, illecebris mundi servire prohibuit. Ejecit filiostalium, et matres de coetu transmigrationis, ne forte adulti perfidiamsequerentur earum, non fidem patrum. Opera enim nostra, quae bonavidentur, si carnalibus delectationibus permista sunt, si originem decontagio humani favoris sumpserunt, reprobare docuit, nec illisconvenire qui mundum perfecte relinquunt, et tota mente ad coelestiatranscendunt. Qui non temporalibus blandimentis enervari, sedadversitatibus exerceri, et ad requiem sempiternam debent praeparari.

231

CAP. XI. De circumspectione doctorum.

Veni (inquit Nehemias) Jerusalem, et eram ibi tribus diebus.Et surrexi nocte ego, et viri pauci mecum, et non indicavi cuiquamquid Deus dedisset in corde meo, ut facerem in Jerusalem. Etjumentum non erat mecum, nisi animal cui sedebam. Egressus sumper portam vallis nocte, et ante fontem Draconis, et ad portamStercoris; et considerabam murum Jerusalem dissipatum, et portasconsumptas igni (II Esdr. II), etc. Diversa destructae urbis localustrando pervagatur, et singula quomodo debeant restaurari sollicitescrutatur. Doctorum quoque spiritualium est saepius noctu surgere, etsolerti indignatione statum Ecclesiae quiescentibus caeteris inspicere,ut vigilanter inquirant quomodo ea, quae vitiorum sordibus, et bellissordidata et dejecta sunt, corrigant, et erigant. Murus autemHierusalem dissipatus jacet, quando conversatio fidelium terrenis, etinfimis sordet affectibus. Portae vero ejus consumuntur igni, quandoprincipales virtutes et opera principalia, per quae debet fidelis ingrediad vitam, fervore tentationum, et incendio vitiorum destruuntur.Murus autem iste, et portae utraeque reaedificantur, quando persolertiam doctorum, conversatio fidelium a terrenis affectibuserigitur, et quae sint virtutes perfectae, et opera potiora, quibusintratur ad vitam, instanter demonstratur.

232

CAP. XII. Generalis sententia de toto aedificio.

Longum esset de singulis aedificiis, vel aedificationibusmystice disserere, quae per se etiam peritus lector potest cognoscere:tamen hic notandum quod qui portas et turres aedificant, per quascives ingrediantur, vel inimici arceantur prophetae sunt, et apostoli,et evangelistae, per quos nobis forma fidei et rectae operationis, perquam Ecclesiam intramus, ministratur; quorumque verbis adversariosveritatis redarguere discimus. Qui vero reliqua urbis exstruunt,pastores sunt et doctores, quos secundo loco posuit Apostolus, perquorum industriam usque hodie, quasi per magnos architectosEcclesiae, aedificata fides catholica per totum orbem servatur: etsicut Nehemias ex ordine cunctos civitatis structores enumeransperpetuae commendat memoriae, ita consolator nostrae paupertatisChristus omnium, qui in electis Ecclesiam aedificant, nomina scribitin coelo.

233

CAP. XIII. De Sanaballat irato, et de Samaritanis.

Factum est cum audisset Sanaballat, quod aedificaremusmurum, iratus est valde (II Esdr. IV). Plane haec ira haereticorum est,haec sunt verba eorum, qui se Samaritanos nominant, id est custodeslegis Dei, cum sint Deo et legibus ejus contrarii, tanquam a domoDavid, id est ab unitate Christi et Ecclesiae per haereses et schismataet mala opera separati. Qui, ne sua expugnetur impietas, murosaedificari metuunt. Et motus nimis subsannavit Judaeos. Haecsubsannatio est omnium, qui dicunt se nosse Deum, factis autemnegant (Tit. I). Et dixit coram fratribus suis, et frequentiaSamaritanorum: Quod Judaei imbecilles faciunt? num dimittent eosgentes? (II Esdr. IV). Samaritani ita serviebant Domino, ut diis suisnon renuntiarent. Quos hodie imitantur, qui ita Christiani sunt, utventrem suum deum habeant (Philip. III), et aut avaritiam sequantur,quod est idolorum servitus (Ephes. V), aut caeteris mundi illecebrismancipati, creaturae magis serviant quam Creatori (Rom. I). Talesergo sicut haeretici nolunt muros Ecclesiae innovari, ne crescentestatu pietatis a sua cogantur impietate recedere. Tales solentimbecilles appellare Judaeos, id est confessores fidei, et facile agentibus superandos, cum in quotidiano animarum certamine, plusamant vitia, quam virtutes victoriae palma obtinere.

234

CAP. XIV. De cautela aedificantium.

Media pars juvenum faciebat opus, et media parata erat adbellum (II Esdr. IV). Aedificantium in muro, et portantium onera etimponentium, una manu faciebat opus, et altera tenebat gladium.Aedificantium unusquisque gladio erat accinctus renes, non nonsolum media pars juvenum faciebat opus, et pars media parata erat adbellum; sed juvenes, qui faciebant opus, gladio erant accincti. Tantaerat versutia hostis antiqui, tantus est furor malitiae ejus contraEcclesiam, ut non solum praedicatores veritatis, sed ipse populus Deisemper debeat contra vigilare, et quasi acie stare. Aedificantes enimgladio accingunt renes, cum ii qui bonis operibus insistere, et sibicommissos curant regulari ratione disponere (hoc est enim vivoslapides in aedificio sanctae Trinitatis competenter locare), fluxaluxuriae in se acumine verbi Dei satagunt restringere.

235

CAP. XV. Quomodo Sabbatum observabant.

Populi terrae, qui important venalia, et ad usum omnia perdiem Sabbati ut vendant, non accipiemus ab eis in Sabbato (II Esdr.X). Nobis quoque Sabbatum spirituale semper agendum est: sempera servili opere, id est a peccato feriandum est; semper vacandum etvidendum, quoniam ipse est Deus (Psal. XXXIII), ut post taleSabbatum liberati a conscientiae peccatis, perveniamus ad Sabbatumfuturae gloriae. Sed quaerunt populi terrae profanare Sabbatum,venalia inferendo in die sanctificata, quando immundi spiritusmunditiam cordis maculare nituntur, et ingerere illecebras vitiorumaccepto pretio nostri consensus: quo diem maximae sanctificationisinquinent, id est lucem piae actionis, vel cogitationis erroribusobnubilent. Sed nos hujusmodi mercatum, clausis muris nostraeurbis, id est custodia vitae perfectioris, prorsus vitare debemus.

236

CAP. XVI. De bifaria dedicatione civitatis.

Facta civitas sancta dedicatur (I Esdr. XII), cum impleto infine saeculi numero electorum Ecclesia universaliter in coelum advisionem Conditoris sui introducitur: cujus vitae desideriis quoties inhac vita sustollimur, quasi de futura civitatis nostrae dedicationelaetamur. Unde et bifaria dedicatio potest accipi interim, scilicet inspe desiderantium et mundantium oculos cordis, quibus Deumvideant, et tunc in re ipsa fruentium divina visione beatorum incorporibus spiritualibus inter angelica agmina.

237

LIBER NONUS

IN LIBROS ESTHER, TOBIAE, JUDITH ET MACHABAEORUM

CAP. I. De mysteriis quae continentur in libro Esther.

In diebus Assueri, qui regnavit ab India usque Aethiopiamsuper centum viginti septem provincias (Esther I), etc. Assuerus rexpotens et dives, et nominis interpretatione, et potentiae sublimitate etdivitiarum magnitudine Christum significat. Nominis interpretatione,quia interpretatur ostium, Christus dixit: Ego sum ostium (Joan. X);potentiae sublimitate, quia data est Christo omnis potestas in coelo etin terra (Matth. XXVIII); divitiarum magnitudine, quia quaecunquehabet Pater, ejus sunt (Joan. XVII). Tertio anno imperii sui fecitgrande convivium principibus suis et pueris. Hujus convivii historiadivitiarum pompam et regium luxum ostentat; sed Christi spiritualesdivitias, quas unicuique dispensat in hoc loco allegorice significat.Christus namque tertio anno imperii sui, id est tertio tempore hujussaeculi incarnationis suae sacramenta patefecit, et spirituales epulaspraedicationis, et corporis, et sanguinis sui abundantissimemanifestavit. Primum tempus ante legem, secundum sub lege,tertium sub gratia. Fecit hoc convivium principibus suis et pueris, idest apostolis et omnibus a peccato purificatis; et fortissimis, illisscilicet qui vicerant malignum; et inclytis, id est illis qui filii Deivocabuntur; et praefectis provinciarum, id est praelatis Ecclesiarum;omnibus fecit convivium quibus spiritualis gratiae tribuit donum.Multo tempore, centum octoginta diebus (Esther I); centum propteraeternam vitam, quia centenarius perfectus est numerus, et a laevatransit in dextram; octoginta, quia octo sunt beatitudines, ad quasconvivium istud perducat Septem dies, quibus conviviumpraeparatur, praesens tempus designat, quod septem dierum numero

238

volvitur. Vestibulum horti, in quo convivium praeparabatur,praesentem Ecclesiam significat, in qua ad futurae gloriaejucunditatem justificamur. Ornatus vestibuli designat ornatumEcclesiae in statu praesentis saeculi. Vasa, quibus potus inferebatur,sunt sancti praedicatores, per quos nobis gratia coelestisadministratur. Nec erat, qui nolentes cogeret, quia rex statuerat utsumeret quisque quod vellet. Sic namque temperanda est praedicatio,ut omnibus utilis fiat, nulli noceat, et inter vitia quasi gladius ancepstranseat. Sic superbiam recidens auferat, ut non augeat timiditatem;sic otiosis et torpentibus imponat sollicitudinem, ut inquietis etcuriosis non augeat importunam actionem. Regina Vasthi fecitconvivium feminarum in palatio, ubi rex manere consueverat. ReginaVasthi superba, plebs est Judaica, quae regnabat quandiu cultu Deicaeteris praeeminebat gentibus. Fecit convivium feminarum, quandofecit per legem, refectionem sanctarum animarum. In palatio, ubi rexmanere consueverat, id est in Hierusalem, in qua Deus potentiae suaenotitiam tribuerat. Septimo itaque die, cum rex esset hilarior, et postpotationem incaluisset mero, praecepit septem eunuchis suis, utintroducerent reginam, ut ostenderet cunctis populis, et principibus,illius pulchritudinem. Septimo die, id est tempore revelationisseptiformis gratiae, quando venit plenitudo temporis, et Deus Filiumsuum misit in terras, et legis mysteria, quibus ante fideles paverat,abundantiori gratia manifestavit. Tunc praecepit septem eunuchis, idest praedicatoribus septiformi Spiritu repletis, qui se castraveruntpropter regnum coelorum, ut Vasthi reginam, id est plebem Judaicamintroducerent per spiritualem intelligentiam, quia adhuc erat foris perlegis litteram. Ut ostenderet omnibus illius pulchritudinem, id est utomnibus esset exemplum ad fidem et bonam actionem; erat autempulchra nimis: propter praerogativam, videlicet patrum, et scientiamlegis et prophetarum. Praecepit ut introducerent eam, posito supercaput ejus diademate, id est religionis honore. Sed regina Vasthiintrare renuit, quia plebs Judaica gratiam Dei respuens, per fidemvenire contempsit. Septem regis sapientes sunt universi doctores etseptiformi gratia repleti, et per ipsam ad omnia agenda divinitus

239

edocti. Mamucha novissimus sapientium, qui sententiampromulgavit, ut Vasthi deponeretur, et alia in ejus loco substitueretur,Paulum significat, qui dixit: Ego sum minimus apostolorum (I Cor.XV), et contradicentibus Judaeis praedicationi ait: Quia indignos vosjudicatis regno Dei, ecce convertimur ad gentes (Act. XIII).

Repudiata Vasthi, quaesitae sunt puellae speciosae regi, ettraditae sub manu Egaei eunuchi, ut acciperent ab eo usumnecessarium (Esther II), quia repudiata Judaea, diversi ex diversispartibus mundi ad societatem regiae dignitatis per praedicatoresadducuntur, verbum Dei administrantes, et sub manu Egaei (quifestivus interpretatur, et custos est regiarum mulierum) traduntur, idest committuntur pastoribus, quibus fidelium animarum custodiadatur, ut verbo et exemplo ministrent quidquid ad cultum pietatisnecessarium viderint. Quicunque recta fide, et conscientia pura regialtissimo placuerit, ad ipsum ingredietur repudiata Vasthi. Multaepuellae sunt quaesitae, multae ad curiam regis adductae, sed unaeligitur, una in reginam coronatur, quia universae Ecclesiae fidelibus,una fides, unum baptisma, unus Deus, et unus pater omnium (Ephes.IV). Ornamenta puellarum spiritualia significant ornamenta fideliumanimarum. Erat vir Judaeus in Susis civitate vocabulo Mardochaeus,filius Jair filii Semei, filii Cis de stirpe Jemini, qui translatus fueratde Hierusalem eo tempore, quo Jechoniam regem JudaNabuchodonosor rex Babylonis transtulerat: qui fuit nutritius filiaefratris sui Edissae, quae altero nomine Esther vocabatur, et utrumqueparentem amiserat: pulchra nimis et decora facie. Esther interpretaturabsconsa; Edissa, misericordia. Haec autem est gentium Ecclesia,quae in abscondito cordis nutriens castitatem fidei, misericordiam etgratiam coram oculis Dei invenit, repudiata Synagoga, quae in Oseevocatur absque misericordia (Osee I). Hanc nutrit Mardochaeusspiritualis, et adoptat in filiam: qui est doctor gentium in fide, etveritate (I Tim. II); et est de stirpe Jemini, hoc est, de stirpeBenjamin. Hanc Nabuchodonosor spiritualis, et rex confusionis, anaturali lege et cultu unius Dei in confusionem idololatriae transtulit;

240

sed pietas divina ad viam veritatis per praedicatores revocavit.Placuit Esther regi, et data sunt ei ad usum necessaria; et Christoplacuit Ecclesia, et data est ei doctrina sana, Scripturarum scientia,vita honesta. Esther accepit in obsequium suum septem puellasspeciosissimas, et Ecclesia fideles animas Spiritus sancti gratiaregeneratas, atque delicatas, quae ejus sequuntur vestigia fide,doctrina, operatione bona, de quibus dicitur: Adolescentulaedilexerunt te nimis (Cant. I). Esther noluit indicare patriam suamregi, et sancta Ecclesia bonis operibus tegit coram Deo culpamantiquam. Curam saluti Esther egit Mardochaeus, et curam salutisEcclesiae agit per doctrinam suam apostolus Paulus, et omniumdoctorum coetus. Bagathan et Thares duo eunuchi regis, qui janitoreserant, et in primo palatii limine praesidebant, voluerunt in regeminsurgere et occidere: quod Mardochaeum non latuit; statimquerenuntiavit reginae Esther, et illa regi ex nomine Mardochaei, qui adse rem detulerat. Quaesitum est et inventum, et appensus uterque inpatibulo. Possunt in duobus eunuchis schismatici et haeretici notari;qui fraudis et malitiae venenum corde gestantes, contra veritatemconsiliantur, ut eam credentibus auferant, et Christum, id est fidemChristi in ipsis fidelibus interficiant. Sed eorum iniquitatem sanctidoctores manifestant, ut innocentes salventur, et illi justa ultionepuniantur.

Rex Assuerus exaltavit Aman (Esther III). Possunt per Amansuperbum, Mardochaei, et sanctae gentis inimicum, Judaei etpotentes praesentis saeculi designari. Sicut enim Aman epistolasdirigens, regis signaculo eas munire contendit, ut facilius votumsuum expleatur, sic Judaei libros legis divinae, in quibus estsignaculum summi regis, id est gratia Spiritus sancti, adconfirmandam haeresim suam assumunt in testimonium, reprobantessocietatem gentium, et Christi Evangelium, quasi divinis praeceptiscontrarium. Potentes quoque saeculi, beneficiis divina pietate collatisabutentes, quos consortes habent naturae, dedignantur habereconsortes gratiae, et honorem, et reverentiam, quam soli Deo

241

debuerunt, in sese transferre contendunt, eos autem, qui consentirenolunt, odiis et cruciatibus persequuntur, sed justo judicio in insidiissuis capiuntur iniqui; justus de angustia liberatur, et traditur impiuspro eo.

Noctem illam rex duxit insomnem: jussitque sibi afferrihistorias annales priorum temporum. Quae cum, illo praesente,legerentur, ventum est ad eum locum, ubi scriptum erat, quomodonuntiasset Mardochaeus insidias Bagathan et Thares eunuchorum.regem Assuerum ingulare cupientium (Esther. VI). Noctem rex duxitinsomnem, quia non dormitabit, neque dormiet qui custodit Israel(Psal. CXX). Deus enim in se immobilis manens, cursus temporum,et actus hominum contemplatur, et nulla eum latet cogitatio, cuiomnia praesentia. Unde Apostolus: Non enim est in illo, est, et non;sed est in illo, fuit (II Cor. I). Gesta Mardochaei coram regememorantur, quia bona opera sanctorum doctorum nunquam apudDeum oblivioni traduntur; sed in memoria aeterna erit justus (Psal.CXI). Tulit Aman, jubente rege, stolam, et Mardochaeum (cui ipse exnequitia crucem paraverat) impositum equo praecedebat: Hoc honorecondignus est quemcunque rex voluerit honorare. Sic magistriEcclesiae omnium virtutum cultu, et decore sapientiae illustrati,honorantur diademate regiae dignitatis; tanquam membra summiregis ascendunt super equum regium, id est super populum fidelium,in quorum cordibus residet rex angelorum. Unde Habacuc propheta:Ascendens super equos tuos, et quadrigae tuae salvatio (Habac. III).His Aman spiritualis hostis populi Dei licet invitus praebetobsequium, cum persecutores Ecclesiae coguntur redderetestimonium, non valentes occultare, quod manifestum est. Reversusest Mardochaeus ad januam palatii. Et Aman festinavit ire in domumsuam lugens cooperto capite. Haec mutatio dexterae Excelsi (Psal.LXXVI). Qui sibi videbatur super alios gloriosior et potentior, infraalios apparet vilior et inferior, secundum illud: Deposuit potentes desede, et exaltavit humiles (Luc. I). Similiter et Isaias ait: ConverteturLibanus in charmel, et charmel in caltum reputabitur (Isai. XXIX).

242

Sic Synagogae superbia est oppressa, et Ecclesiae humilitas exaltata;sic persecutores Ecclesiae et fidei ad nihilum sunt redacti, etconfessores Christi in toto orbe exaltati. Caput in caudam, et cauda incaput conversa est, quia omnis, qui se humiliat, exaltabitur (Luc.XIV), etc.

Procidit Esther ad pedes regis, et oravit ut malitiam Aman etmachinationes ejus pessimas, quas excogitaverat contra Judaeos,juberet irritas fieri (Esther VIII). Sic sancta Ecclesia pro ereptionefiliorum suorum, quotidie Deum omnipotentem per fidem et mysteriaincarnationis obsecrat ut hostium comprimatur audacia, et fideliumliberetur innocentia. Mardochaeus itaque exaltatus est, et genus ejus,quia electi exaltantur, et in praesenti per gratiam, et in futuro pergloriam. Aman punitus est, et genus ejus, quia mali quique inpraesenti reprobantur per culpam, et in futuro punientur per poenam.Gaudium itaque Judaeorum et exsultatio aeternam designat laetitiambeatorum.

243

CAP. II. De mysteriis quae continentur in libro Tobiae.

Liber Tobiae in superficie litterae est salubris. Maxime enimvitae moralis, et exemplis, abundat et monitis. Sed quantum pomafoliis, tantum historiis allegoria praecellit. Maxima enim Ecclesiaesacramenta continet. Ipse enim Tobias populum Israel significat, quicaeteris idololatriae deditis, fide recta, et operibus Deo serviebat.Unde dicitur:

Cum irent omnes ad vitulos aureos, quos Jeroboam rex Israelfecerat, hic solus fugiebat consortium omnium, et pergebatHierusalem ad templum Dei, et ibi adorabat Dominum Deum Israel.Cum autem factus esset vir, accepit uxorem Annam de tribu sua, etgenuit ex ea filium et suum nomen imposuit ei (Tob. I). Sic populusIsrael amplificatus est in Aegypto, et accepit Synagogam caeremoniislegalibus per Moysen institutam, et genuit ex ea filium, quiaChristum cognovit ex genere suo gignendum. Unde scriptum est:Prophetam suscitabit vobis Deus de fratribus vestris (Deut. XVIII); etitem: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam (Psal. XIII). Cuinomen suum imposuit credendo, confitendo quod Pater de illo dicit:Ego primogenitum ponam illum (Psal. LXXXVIII). Hoc est enimnomen ipsius Israel. Unde scriptum est: Filius meus primogenitusIsrael (Exod. IV). Cum pervenisset in Rages civitatem Medorum, etex his, quibus honoratus fuerat a rege, habuisset decem talentaargenti, et cum in multa turba generis sui Gabelum egentem videret,qui erat ex tribu sua, sub chirographo dedit illi memoratum pondusargenti. Sic populus Dei per septuaginta Interpretes scientiam legis,quae in Decalogo continetur, gentibus commisit, ut liberaret eas afame verbi Dei. Sub chirographo dedit, id est sub conditionereddendi, cum ille dives esset, vel quando, qui dederat, repeteret.Acceperunt gentes verbum Dei, et quasi negotiando exercent, etiampost Christi adventum, cum spiritualem intellectum requirunt.Reddent feneratori eum credentes Judaeos in fine saeculi suscipientet salvandis Christi sacramenta committent, et Scripturae arcana

244

pandent. Cum Sennacherib iratus multos occideret ex filiis Israel,Tobias sepeliebat corpora eorum. At ubi nuntiatum est regi, jussiteum occidi, et tulit omnem substantiam ejus. Tobias vero cum uxore,et filio, fugiens nudus latuit, quia multi diligebant eum. Sic diaboluspopulum Dei per idololatriam spiritali morte perimere voluit, etcunctas opes virtutum auferre non valuit, quia in eo erant multisancti, qui ejus providerent vitae et saluti. Fugit autem cum filio etuxore; quia nec fidem incarnationis Dominicae, nec statumSynagogae deseruit, quod in Machabaeorum agonibus luce clariusapparuit. Occiso rege, a filiis suis restaurata sunt omnia Tobiae, quiasuperato a sceleribus suis saepius diabolo, qui velut pessimamprolem gignit; redibant prospera populo Dei, quibus adhucalternationibus Ecclesiae statum fluctuare videmus.

Contigit ut quadam die fatigatus ex sepultura veniens domumjactasset se juxta parietem, et obdormivisset: et ex nido hirundinumdormienti illi calida inciderent stercora super oculos ejus, fieretquecaecus (Tob. II). Caecatus Tobias, populum Israel significat. Caecitasenim ex parte contigit in Israel (Rom. XI). Fatigatus a sepulturacaecatus est. Qui enim infatigabilis in bonis operibus consistit, fideilumen non amittit. Ita et spiritualiter fatigatus dormit, qui vigilare,stare, viriliter agere et confortari negligit. Cui dicitur: Surge quidormis, et exsurge a mortuis (Ephes. V). Hirundines, propter levemvolatum, levitatem superbiamque designant, quarum immunditia eos,quibus dominatur, excaecat. Nido hirundinum suppositus dormit, quilevitati, lasciviae ac superbiae se incautus subjicit. Haec caecitaspopulo Israel, imminente Domini adventu in carne, maximepraevaluit, cum Romanae servitutis jugo laboraret, et divinae legispraecepta male vivendo violaret.

Contigit ut Sara filia Raguelis in civitate Medorum, ut et ipsaaudiret improperium ab una ex ancillis patris sui; quoniam traditafuerat septem viris, et daemon nomine Asmodaeus occiderat eos,mox ut ingressi fuissent ad eam (Tob. III). Sara turbam nationum

245

significat, cujus doctores cuncti vitam tantum hujus saeculi (quaeseptem dierum numero volvitur) noverant, aeternam nesciebant. Ideoa diabolo rapti, quasi idololatriae mancipati occidebantur, donecvenit Christus, verus sponsus, qui eam in fide sibi desponsavit, hostesuperato, sicut Tobias Saram, alligato diabolo, praesente etcooperante angelo; in quo Salvatoris divinitas, sicut in Tobiasignificatur humanitas. Nec mirandum quod per duas personas angeliet hominis, unam Christi figurari personam dicimus: qui inexpositionibus Patrum legimus unam personam ejus in Isaac, etarietes figuratam, qui in humanitate occiditur ut ovis, in divinitatecum Patre permanet impassibilis, sicut Isaac cum Abraham domumrevertitur incolumis. Si etenim aries Christi humanitatem, Isaacsignificat divinitatem; cur non aptius homo humanitatem, angelusDeitatem? Exauditae sunt orationes amborum Tobiae et Sarae, inconspectu gloriae summi Dei: et missus est angelus Raphael, utcuraret eos ambos. Raphael interpretatur medicina Dei, et significatChristum, qui de seipso ait: Non est opus valentibus medico, sedmale habentibus (Matth. IX): qui et populum Judaicum a tenebrisperfidiae, et gentilem liberavit ab idololatriae servitute, de quoscriptum est: Vocabitur nomen ejus magni consilii angelus (Isai. VI).

Apparuit angelus Tobiae, et socium se praebuit (Tob. V), etFilius Dei hominem assumpsit, et visibiliter cum hominibusconversatus, humanum genus salvavit. Introduxit Tobias angelum adpatrem, et Dominus per miracula, quae in carne fecit, populoJudaeorum ex quo carnem accepit ostendit quod ipse est Filius Dei,et angelus, id est nuntius paternae voluntatis, cui et gaudiumperpetuae salutis praedicavit, dicens: Poenitentiam agite:appropinquabit enim regnum coelorum (Matth. III). Et desperantibusde lumine coeli: Ego sum, inquit, lux mundi: qui sequitur me nonambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. VIII). Promittitangelus Tobiae ducere filium suum in civitatem Medorum, etreducere promittit Christus credentibus Judaeis (quamvis plures suntcaecati) quod incarnationis suae sacramenta gentibus aperiat, et in

246

fine temporum populo Judaeorum latius pandat, comitante etcooperante divinitatis suae fide. Deducendo ad Medos dicit: Aliasoves habeo, quae non sunt ex hoc ovili (Joan. X). De reducendo dicitApostolus: Donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israelsalvus fieret (Rom. XI). Interrogavit Tobias angelum, quis et undeesset. Ego sum, inquit, Azarias, Ananiae magni filius. Azariasinterpretatur adjutor, Ananias Dei gratia. Christus se fidelibus suisindicat, quod ipse est, de quo dicitur: Adjutor meus, et liberator meuses tu, Domine, ne moreris (Psal. LXIX). Et vidimus gloriam ejus,gloriam quasi Unigeniti a Patre plenum gratiae et veritatis (Joan. I).Paratis omnibus, quae erant in via portanda secum, Tobias vale patrisuo et matri dixit: et ambulaverunt ambo simul. Sic, apparenteDomino, parata sunt omnia, quae ad redemptionem nostram erantnecessaria, quibus Ecclesiae fides et vita nutriatur et confirmetur,donec hujus saeculi via finiatur, id est virtutes, ejus doctrina, tentatio,passio, resurrectio, ascensio, Spiritus sancti missio, fides credentium,persecutio infidelium. His in Judaea peractis, mediator Dei ethominum per apostolos Judaeis contribulibus suis, et gentibus gaudiasupernae salutis et pacis praedicavit, et his qui credere, et acciperevolebant per seipsum donavit, et sic per apostolos ad salutemgentium pervenit.

Profectus est Tobias, et canis secutus est eum (Tob. VI). SicDomino veniente ad salvandas gentes, praedicatores vestigia ejussecuti sunt, quia quod jussit impleverunt. Unde scriptum est: Euntes,docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii etSpiritus sancti (Matth. XXVIII). Domum quoque Cornelii primo ipseDominus per se implevit Spiritu sancto, et sic eum Petrus aquaperfudit (Act. X). Canes vocantur praedicatores, quia Dei Domum, etejus substantiam, et oves spirituales a furibus bestialibus spiritibus, ethaereticis defendunt. Profectus est Tobias, et mansit juxta fluvium cuinomen Tigris; et Christus veniens in mundum, mansit juxta fluviummortalitatis. Exivit Tobias, ut lavaret pedes suos: et Christus exivit aPatre, ut a sordibus peccatorum ablueret electos suos. Voluit piscis

247

Tobiam devorare, et diabolus conatus est per satellites suos Christumexstinguere. Et Tobias timuit piscem; et Christus pro infirmitatecarnis timuit mortem, per suggestionem, et cooperationemdiabolicam a Judaeis sibi imminentem. Apprehendit Tobias piscem,et traxit in siccum, et Christus sua potentia superavit diabolum, ettenet ligatum. Tobias piscem exenteravit; et Christus occultamnequitiam diaboli cunctis electis manifestavit. Tobias cor piscis, et felet jecur ad diversa medicamenta utilia sibi reposuit; et Christusmalitiam diaboli, et furorem ejus, et diversa consilia ad utilitatemlegentium scribi fecit. Tobias quidquid de pisce sumpsit assavit; etChristus electos, quos praedicatione a corpore diaboli separat,Spiritus sancti gratia accendere non desistit.

Dixit Tobias ad Raguelem: Hic ego hodie non manducabo,neque bibam, nisi prius petitionem meam confirmes, et promittasmihi dare Saram filiam tuam. Quo audito Raguel expavit, sciens quidevenerit illis septem viris, et timere coepit, ne forte accidat et huicsimiliter (Tob. VII). Sic audiens populus gentium verbum Dei, etadmonitus ab apostolis, ut de sua stirpe Christo daret uxorem, nonsine timore vel exploratione potuit novae fidei jura suscipere; quiacum multos doctores habuit, qui omnes quasi septenario numerocomprehensi, hanc tantum vitam noverant, de aeterna nihil dicebantcertum, et ideo sine spe immortalis vitae, interitus aeternae mortiseos rapuit: docente autem intrinsecus veritate, et foris per doctorumora sonante, tandem intellexit quod justum esset, ut qui stultadicerent, stulte perirent.

Introductus Tobias ad cubiculum protulit de cassidili suopartem jecoris posuitque super carbones vivos. Tunc Raphael angelusapprehendit daemonium, et ligavit illud in deserto superioris Aegypti(Tob. VIII), etc. Dominus accepturus Ecclesiam de gentibus, indesponsationis initio, jubet eam abrenuntiare diabolo, et omnibuspompis ejus, et confiteri fidem Trinitatis in remissionem peccatorum,quod est, intima viscera piscis vivis cremare carbonibus. Desertum et

248

Aegyptus corda infidelium significant, quae a Deo deserta sunt, quiaejus est habitatione indigna, et juxta interpretationem Aegyptiperfidiae suae tenebris obscurata. Merito autem qui a Deo deseritur, adaemonio repletur. Angelus vero daemonem, qui Tobiam occiderevolebat, in deserto ligavit, quia cohibitum diabolum a fidelibus, quisunt membra Christi in fidelibus tantum dominari permisit; in quibustenet eum ligatum, quia nec ipsos tantum laedere permittitur,quantum conatur.

Factum est circa cantum pullorum; accersiri fecit Raguelservos suos; et abierunt cum eo pariter, ut fodederent sepulcrum.Timebat enim, ne similiter evenisset ei, quod caeteris aliis septem,qui ingressi sunt ad eam.

Cumque parassent fossam, reversus Raguel ad uxorem suam,dixit ei: Mitte unam ex ancillis, ut videat, an mortuus est, ut sepeliameum antequam illucescat. Et misit unam ex ancillis suis. Quaeingressa cubiculum, invenit eos salvos et incolumes, securiterdormientes, etc. Cantus pullorum sonus est praedicatorum qui posttenebras errorum, diem lucis annuntiant futuram. Erant in gentibusqui dubitabant an Deus vere vicisset antiquum hostem, et ideo fidemnominis ejus obstruere atque abscondere satius existimabant: sedpost modum agnita veritatis luce, quasi aurora praeeunte etcrebrescente cantu, id est voce praedicatorum, veraciter Christumhoste superato, sponsum esse sanctae Ecclesiae cognoverunt.Laetatur Raguel de vita Tobiae, et de conjunctione filiae. Occiditduas vaccas, quatuor arietes, parat epulas omnibus vicinis et amicis.Laetatur populus gentium de fide Christi, et de vocatione suae gentisin Domini fide proficientis, ut etiam de ipsis doctores fierent quipostmodum martyres existerent. Hi, vaccae sunt qui jugum Evangeliiportaverunt, et eos, qui portarent praedicando, genuerunt. Arietes,sunt tanquam Patres et duces populorum. Unde scriptum est: AfferteDomino filii Dei; afferte Domino filios arietum (Psal. XXVIII). Suntcrassi, gratia supernae dilectionis refecti. Unde dicitur: Sicut adipe et

249

pinguedine repleatur anima mea. (Psal. LXII). Adjuravit RaguelTobiam ut duas hebdomadas moraretur apud ipsum. Sic et nosoremus Christum ut maneat nobiscum, donec perfectionem quietisper Spiritus sancti gratiam consequamur, et a peccatis in opere, et apravis cogitationibus in mente liberemur.

Mittit Tobias ad Gabelum, et invitat eum ad nuptias suas, quiinvitatus venit (Tob. IX). Sic novus populus quotidie in Ecclesiacolligitur. Potest tamen de his specialiter intelligi, qui litteram legisper septuaginta Interpretes acceperunt, et ideo fidem citiussusceperunt.

Tradidit Raguel Tobiae Saram, et dimidiam partem omnissubstantiae suae, in pueris, in puellis, in camelis, in pecudibus, invaccis, in pecunia multa, et salvum atque gaudentem remisit eum adpatrem suum (Tob. X). Sic doctor Ecclesiae in fine remittet Christumcum ipsa Ecclesia virtutum divitiis plena, ad fidem illustrandambonorum operum substantiam ditandam, in Judaeorum gentem, exqua Dei Filius assumpsit carnem.

Dixit angelus ad Tobiam: Si placet tibi, praecedamus, et lentogradu sequatur iter nostrum familia (Tob. XI). Sic postquamilluminatus est populus gentium, praecedit divina gratia adilluminandam caecitatem Judaeorum, ut in libris suis cognoscantChristum verum hominem et verum Deum: et sic tandem quasi visoangelo et filio suo, quos diu non viderant, multum gaudeant,tandemque Ecclesiae de gentibus congregatae mysteriorum secommunione conjungant.

Praecucurrit canis, qui simul fuerat in via, et quasiblandimento suae caudae gaudebat. Sic gaudent doctores de effectusui operis, cum Judaeam a Domino recolligendam intelligunt.Gaudent de praemio vitae aeternae, et tunc cunctis electis eodempraemio corda exhilaranda praedicant et statim adventuram Spiritus

250

sancti gratiam ostendunt. Exsurgens caecus pater coepit offerenspedibus currere. Sic, audito verbo salutis a doctoribus, exsurget etpopulus Judaeorum de perfidiae suae longa caecitate, et amore curretad Dominum; sed offendens gressibus operum donec ipse renatusfuerit, et instructus in Christo, fidei et operationis lucem percipiat.Sumens Tobias de felle piscis linivit patris sui oculos, et quasidimidiam horam sustinuit, et coepit albugo ex oculis ejus quasimembrana ovi egredi: quam apprehendens Tobias traxit ab oculissuis. Statimque visum recepit; et glorificabant Deum, ipse scilicet, etuxor ejus, et omnes qui sciebant eum, dicebatque Tobias: Benedicote, Domine Deus Israel, quia tu castigasti me, et tu salvasti me. Sicpopulus Judaeorum postquam amarissimam antiqui hostis malitiamcognoverit, amissam recipiet lucem. Albugo designat stultitiamJudaici populi sibi placentis, habentis zelum Dei, sed non secundumscientiam. De quibus dicitur: Suam justitiam volentes constituere,justitiae Dei non sunt subjecti (Rom. X). Pupilla enim nigra, videt;alba, tenebrosa est. Et qui sibi sapientes videntur, et dicunt: Nunquidet nos coeci sumus? (Joan. IX) in eis veritas non est. Et quiignorantiae conscii, dicunt: Domine Deus, illumina tenebras meas(Psal. XVII), a Domino illuminantur. Habet igitur populusJudaeorum velamen adhuc ante faciem cordis, ut nec intelligatgratiam Christi; habet albuginem, quia candidus et justus sibi videtur.Quasi membrana ovi, quia caecitatem mentis sustinet, sub spestultissima Christi adhuc nascituri, Judaeos liberaturi et imperiummagnum daturi. Cum autem velamen ablatum fuerit agnoscent quodChristus jam venit, et mundum sanguine suo redemit. Unde sequiturquod visu recepto, glorificabant Deum Tobias cum uxore sua.

Ego sum Raphael angelus, unus ex septem angelis quiastamus ante Deum. Tempus est ut revertar ad eum, qui me misit(Tob. XII). Regressurus angelus in coelum apertius quis esset, etquare venerit, et quo regressurus sit, exponit; Christus eidem populolatius proficienti naturam suam patefecit, ostendens quod ipse inPatre, et Pater in ipso sit. Angelus redit ad Dominum; Tobias

251

remansit apud patrem suum, et Christus a fidelibus suis intelligiturdivinitate Patri aequalis, humanitate consubstantialis hominibus.

Aperiens Tobias os suum, benedixit Deum (Tob. XIII), etconfessus ejus est veritatem et misericordiam, docens beneficia Deisemper praedicare, et flagella timere, repletusque spiritu prophetiaede superna Hierusalem multa decantat. Populus quoque Judaeorum infine saeculi conversus multos doctores habebit et prophetas, quimentes populorum ad superna desideria accendant coelestis patriaegaudia praedicando.

Factum est autem post obitum patris et matris, Tobias recessitex Ninive civitate: et reversus est ad soceros suos, et invenit eosincolumes in senectute bona (Tob. XIV). Hoc quotidie facit Christus,cum malis relictis ad bonorum corda illustranda convertitur, quiinveniuntur in senectute bona, quia in bonis operibus diu studuerunt.Alios autem praeterit, qui diu viventes, nec consilio sunt maturi, neccanitie bonae actionis venerandi, sed peccatorum mole incurvi. UndeIsaias: Puer centum annorum morietur, et peccator centum annorummaledictus erit (Isa. LXV), qui scilicet diu vivens levitatem eniminon deserit. Sepelierunt Tobiam juniorem omnis cognatio ejus, etomnis generatio ejus. Sepultura Tobiae fidem mundi designat, quoDominus noster cum corpore suo, quod est Ecclesia, in requiemintrabit, angelis de societate hominum gratulantibus, et singulos perdiversas mansiones pro diversitate meritorum collocantibus.

252

CAP. III. De mysteriis quae continentur in libro Judith.

Nabuchodonosor rex Assyriorum, qui regnabat in Ninivecivitate magna, pugnabat contra Arphaxat; et obtinuit eum in campomagno, qui appellatur Ragau. Tunc exaltatum est regnumNabuchodonosor, et cor ejus elevatum est (Judith I), etc. Quandodiabolus perditorum multitudinem suae voluntati subjecit, elevaturcor ejus. Quod propriae assignans virtuti, non divinae permissioni, eteo magis ardescit ad plurimorum perditorum destructionem, quo seamplius credit praevalere per pravam suggestionem. Unde sequitur:Et misit ad omnes, qui erant in Cilicia, et Damasco, et Libano: et adgentes, quae sunt in Carmelo et Cedar, et inhabitantes Galilaeam incampo magno Esdrelon: et ad omnes qui habitant in Samaria, et transflumen Jordanem usque Hierusalem: et omnem terram Jesse,quousque perveniatur ad montes Aethiopiae. Diabolus per diversasprovincias legatos mittit, cum turbas malignorum spirituum adseducendas gentes per totum orbem dispergit; nec parcit dignitati,nec honori: omnes enim ad gehennam trahere cupit et facere sociosperditionis. Fideles quoque securos esse non patitur, qui per Jordanisnomen et Hierusalem significantur. Nec satis est ethnicos absorbere,nisi etiam Christianos possit devorare. Unde Job: Absorbebitfluvium, et non mirabitur: et habebit fiduciam quod influat Jordanisin os suum, et escae ejus electae (Job. XL). Sed quamvis multossuperet, a multis tamen contemnitur. Unde dicitur: Omnes uno orecontra dixerunt.

Tunc indignatus Nabuchodonosor vocavit Holophernemprincipem militiae suae et praecepit ei, ut omnem terram suosubjugaret imperio (Judith II). Holophernes iste significat principesgentium, qui Ecclesiam persequuntur, aut Antichristum filiumperditionis, in quem totus Satanas introibit, ut faciat quae patres suinon fecerunt, et Deum patrum suorum non reputabit, qui adversusomnia regna consurget. Et veniet cum magna multitudine ut conterat,et interficiat, et tabernaculum suum super montem inclytum, et

253

sanctum ponat, ubi divinitus contritus corruat. Hic est bestia cui,juxta Apocalypsim, draco virtutem et potentiam suam dabit (Apoc.XIII): ut adorent omnes draconem, qui bestiae talem dedit potentiam.Cum pertransisset Holophernes fines Assyriorum, venit ad magnosmontes Angae, qui sunt a sinistris Ciliciae: ascenditque omniacastella eorum et obtinuit munitionem omnem. Effregit autempotentissimam civitatem Melothi, praedavitque omnes filios Tharsis.Diversae provinciae, et nomina locorum quae in historia continentur,personarum distinctiones et graduum dignitates designant, ex quibusvindicat sibi diabolus magnam partem, nec pugnae formidatdifficultatem; sed grandis potentiae grandem certat efficere ruinam.

Tunc miserunt legatos suos universarum urbium, etprovinciarum, reges ac principes, scilicet Mesopotamiae, et Syriae, etSobal, et Libyae, atque Ciliciae, qui venientes ad Holophernem,dixerunt: Desinat indignatio tua circa nos. Melius est ut vivamus, etserviamus Nabuchodonosor regi magno, et subditi simus tibi, quammorientes cum interitu nostro servitutis nostrae damna patiamur[facimus] (Judith. III). Mesopotamia interpretatur elevatio; Syria,sublimis; Sobal, vanum; Libya, intrantes; Cilicia, caetus vel luctus.Principes igitur regionum illarum, qui legatos suos ad Holophernempro pace miserunt, signant carnales, qui reconciliati persecutoribusstudent ut mortis periculum et voluptatis detrimentum evaderepossint. De quibus dicitur: Qui vult amicus hujus saeculi esse,inimicus Dei constituitur (Jac. IV). In his enim sollicitudo hujussaeculi et fallacia divitiarum suffocat verbum, et fructum non facit.Hi enim ferunt nomina provinciarum, qui superbia extolluntur etvanitatem sequuntur. Terram duabus viis ingrediuntur, et coetuilugentium, vel luxuriae suae poenas luentium in inferno sociabuntur,ubi ad calorem nimium, transferentur ab aquis nivium (Job XXIV): etvermis eorum non morietur, et ignis non exstinguetur (Isa. LXVI).

Tunc audientes haec filii Israel, qui habitabant terram Juda,timuerunt valde a facie ejus (Judith IV). Sic tempore persecutionis

254

timent sancti, ne diabolus et persecutores ab eo directi faciant hocEcclesiae et fidelibus ejus quod faciunt caeteris gentibus. Timent neEcclesia infirmiori parte expugnetur, et sic aliquod sui detrimentumpatiatur. Mittunt in Samariam, id est in eos qui custodire se debent etalios, monita salutis, ne per aditum pravae delectationis, praebeanthostibus ingressum ad intima cordis. Per circuitum mittunt, ut exomni parte se diligenter praeparent et custodiant. Praeoccupantvertices montium, dum conscendunt et muniunt subtilitatemingeniorum et sensuum spiritualium. Muris circumdant vicos, dumfide et virtutibus confirmant sibi fideles commissos. Frumentacongregant in praeparationem pugnae, dum studiosius intenduntomnibus lectionibus et meditationibus sacrae Scripturae. Sacerdosquoque Domini Eliachim scribit ad universos, dum spiritualispraelatus omnes erudit, ut obtineant ascensus montium, id estarduitatem virtutum, et angustum iter custodiant, id est subtilesanimae sensus diligenter observent. Filii autem Israel omnia, quaesibi sunt imperata, faciunt, dum electi praeceptis majorum obediunt.

Audiens Holophernes, quod filii Israel praepararent se adresistendum, vocavit omnes principes Moab et duces Ammon, etdixit eis: Dicite mihi, quis sit populus iste, qui montana obsidet?(Judith V.) Sic quaerere solent persecutores ab invicem, qui sunttantae constantiae fideles, qui sibi verbo vel facto resisterepraesumunt. Tunc Achior dux omnium filiorum Ammon, respondens,ait: Si digneris audire me, domine, dicam veritatem de populo isto inconspectu suo. Per Achior haeretici designantur, qui, licet per omniaviam veritatis non teneant, tamen in doctrina sua multa verapraedicant, quae fidei nostrae concordant. Hi contra Ecclesiampugnant, sed ratione superati veritatem omnino non celant. Haereticienim bona malis permiscent qui semper falsa si dicerent, latere nonpossent. Sicut qui veneni potum porrigit, labrum calicis melle tangit,ut quod dulce est, primum tangatur, ne quod mortiferum est timeatur.

Tunc Holophernes praecepit servis suis, ut comprehenderent

255

Achior, et ducerent eum in Bethuliam, etc. (Judith VI.) Sic summiprincipes saeculi persecutoribus fidelium sibi subjectis praecipiunt,ut quoslibet confessores Christi, praecones veritatis comprehendant,ut in manum filiorum Israel, id est electorum tradant, quos ipsiperdendos putant. Et ducentes vadunt per campestria, quia cupiunttales trahere per illicita desideria, in viam latam, quae ducit admortem. Contra quos fundibularii, id est sancti praedicatores inmontanis, id est in arduitate viae, quae ducit ad vitam consistentes,per manifestam praedicationem exeunt, et sacrae Scripturae verbajaciunt. Sed illi Achior dimittentes ad arborem ligant, quia perdiversas tribulationes consortes Christi passionis faciunt. Et reversisunt ductores ad dominum suum, quia persecutores fidelium,augmento scelerum suorum deteriores semper fiunt. Porro filii Israeldescendentes de Bethulia, veniunt ad Achior, quem solventesduxerunt ad Bethuliam. Sic doctores Ecclesiae ad arborem ligatumsolvunt, cum catechumenos suos, nec persecutorem, nec mortemtimere docent; quasi ad arborem ligatum solvunt, cum a formidinecrucis mentem pavidam eruunt et ad patiendum instruunt. Hoc autemmelius fit, si exemplo Oziae et Charmi principum, qui confortantesAchior, preces devotas cum omni populo effuderunt, magistriEcclesiae cum caeteris fidelibus auditores suos devotis precibusDomino commendaverint, ut ejus dono habeant, quod humanainfirmitas non meretur. Tunc Ozias sumpto consilio, suscepit eum indomum suam, et fecit ei coenam magnam. Et, vocatis omnibuspresbyteris, expleto simul jejunio, refecerunt. Coenam magnamexpleto jejunio facit, qui diu animam languidam, et pane verbi Deijejunam, evangelica doctrina et dapibus virtutum in convivio reficit.Hinc simul advocantur omnes presbyteri, ut eorum exhortationibus etexemplis corroborentur ad fidem percipiendam et observandamneophyti.

Porro, dum Holophernes circuiret per gyrum reperit quodfons, qui influebat, aquaeductum illorum a parte australi extracivitatem dirigeret, et incidi praecepit aquaeductum eorum (Judith

256

VII). Sic doctrinam Evangelii, quam ex vivo fonte procedentem,doctores Spiritus sancti gratia illuminati, per oris sui fistulam insanctae Ecclesiae civitatem introducunt, persecutores fideliumprohibendo, et mortem minando auferunt, ut potus spiritualisindigentia occidant. Tunc ad Oziam congregati omnes viri,feminaeque, juvenes et parvuli, omnes simul una voce dixerunt:Judicet Deus inter nos et te, quoniam fecisti in nos mala, nolens loquipacifice cum Assyriis: et propter hoc vendit nos Deus in manibuseorum. Isti signant carnales, qui dicunt, Domine, Domine, cor autemeorum longe est a Deo (Isa. XXIX). Sunt ergo in sagena Domini malipisces usque ad littus futuri judicii, qui praesentis vitae incommodagraviter ferentes, eligunt praesentibus uti deliciis magis quamcoelestia bona in futuro sibi reservari, qui magistros suos importunisquerimoniis affligunt, et sibi ad luxum saeculi assentire cogunt. Undesequitur: Et cum fatigati his clamoribus, et his fletibus lassatisiluissent, exsurgens Ozias, infusus lacrymis, ait: Aequo animoestote, fratres: et hos quinque dies exspectamus a Dominomisericordiam. Sic quinque sensus corporis, quibus praesens duciturvita quasi quinque dierum inducias iners doctor expetit: qui corporalesolatium auditoribus suis indiscrete promittit, quasi in potestate suasit summi datoris munificentia, cum magis quidem tribuendi modusin dantis, quam in accipientis potestate consistat. Si autem praesentisvitae negatur solatium, subditos deserunt, ut credentespersecutoribus, corporale devitent supplicium.

Hanc conventionem, Judith, id est Ecclesia respuit (JudithVIII), et contemnit. Judith enim, quae interpretatur confitens vellaudans, Ecclesiam significat, quae Deum vera fide confitetur, et inomnibus operibus ejus laudare non desinit. Et vir ejus Manasses fuit:qui mortuus est in diebus messis hordeaceae. Christus Ecclesiaesponsus, bene Manasses, id est obliviosus vel qui oblitus est, dicitur,quia nos facit oblivisci calamitatis pristinae per consolationem vitaefuturae. His in diebus messis hordeaceae, id est electionis plebisJudaicae committit, et apostolos suos praedicare, et manipulo

257

credentium congregare. Venit aestus persecutionis super caput, id estDivinitatem. Caput enim Christi, Deus (I Cor. XI). Inde enimmaxime scandalizantur Judaei, quod se esse Filium Dei dicebat(Joan. X). Unde scriptum est: Facit seipsum Deum. Hujus sponsa,ablato sponso; jejunio et orationi operam dat usque adconsummationem saeculi, nec erroribus haereticorum dignatur pollui.Cui vir suus diviserat divitias spiritualis sapientiae, et virtutis, etfamiliam in gentium multitudinem congregavit. Dixit Judith adpresbyteros: Quod est verbum in quo consentit Ozias, ut tradatcivitatem Assyriis, si intra quinque dies non venerit nobisadjutorium? Et qui estis vos, qui tentatis Dominum? non est istesermo qui misericordiam provocet; sed potius iram excitet, etfurorem accendat. Posuistis vos tempus miserationis Domini, et inarbitrium vestrum constituistis ei! Nec tempus, nec modum Dominopraescribere debemus; sed magis arbitrio ejus cuncta relinquamus.Unde quidam Patrum in oratione dixisse legitur: Fili Dei, sicut vis, etsicut scis, miserere mei. Regnum Dei tantum quaerere debemus: etcaetera adjicientur nobis (Matth. VI). Praesens vita fidelibus sit inusu, futura in fructu. Sit res temporalis in itinere, aeterna desidereturin perventione.

Oratorium Judith (Judith IX), quod ad orandum ingressa est,secretum cordis designat, quod, cum Dominum oramus, intraredebemus. Cilicium, asperitatem designat poenitentiae. Cinis.memoriam fragilitatis et mortis. Prostratio, effectum humilitatis.

Pulchritudo Judith (Judith X), spiritalem sanctae Ecclesiaepulchritudinem figurat, et ornatus ejus ornatum Ecclesiae sanctae;quam habet per virtutum exercitationem et bonorum operumexhibitionem denuntiat.

Exarsit Holophernes in concupiscentia Judith, et voluit eamper libidinem suam violare (Judith XII). Persecutores Ecclesiae,integritatem ejus concupiscunt corrumpere. Judith, in castris

258

Holophernis non est polluta escis gentilibus, et sancta Ecclesia interpaganos habitans non contaminatur idolorum sordibus. Judith gladioHolophernis caput illius abscidit, et sancta Ecclesia hostes suos perpropriam eorum malitiam perimit.

Judith (Judith XIII), post victoriam cum suis celebravitlaetitiam, et Ecclesia sancta superatis vitiis cum hostibus suis,laetitiam celebrabit cum angelis. Fugatio sive peremptio hostiumdestructionem et damnationem designat impiorum. Abra Judith,fideles adolescentulas figurat quae famulantur Ecclesiae sanctae.Benedictus Dominus, qui creavit coelum et terram; qui te direxit invulnera capitis principis inimicorum nostrorum quia hodie nomentuum ita magnificavit, ut non recedat laus tua de ore hominum quimemores fuerint virtutis Domini in aeternum. Laus Ecclesiae nonrecedet de ore hominum, qui memores sunt ejus, quae perdilectionem, Dei et proximi praesentes tribulationes secura sustinet,fide plena, et spe firma, et eminentiam attendens coelestiumpraemiorum, ubi sociabitur beatitudini angelorum.

Post victoriam omnis populus venit Jerusalem adorareDominum, et mox ut purificati sunt, obtulerunt omnes holocausta, etvota, et repromissiones suas (Judith XVI). Adepta victoria dehostibus suis quisque electus ab omni labe purgatus ingredi properatin supernam Dei civitatem, ubi visio vera pacis, ubi reddat vota suaConditori.

259

CAP. IV. De mysteriis quae continentur in libro Machabaeorum.

Et factum est postquam percussisset Alexander PhilippiMacedo, qui primus regnavit in Graecia, egressus de terra Cethim,Darium regem Persarum atque Medorum, constituit praelia multa, etobtinuit omnium munitiones et interfecit reges terrae et pertransiitusque ad fines terrae, et accepit spolia multitudinis gentium, et siluitterra in conspectu ejus, et congregavit virtutem, et exercitum fortemnimis, et exaltatum est cor ejus, et elevatum: et obtinuit regionesgentium, et tyrannos, et facti sunt illis in tributum. Et post haecdecidit in lectum, et cognovit quod moreretur; et vocavit pueros suosnobiles, qui secum erant nutriti a juventute: et dimisit illis regnumdum adhuc viveret. Et regnavit Alexander duodecim annis, etmortuus est: et obtinuerunt pueri ejus regnum unusquisque in locosuo: et imposuerunt sibi omnes diademata post mortem ejus; et filiieorum post eos annis multis; et multiplicata sunt mala in terra. Etexivit ex eis radix peccati Antiochus illustris, filius Antiochi regis,qui fuerat obses Romae: regnavit in anno centesimo tricesimoseptimo regni Graecorum. In diebus illis exierunt de Israel viri iniqui,et persuaserunt multis, dicentes: Eamus, et disponamus testamentumcum gentibus, quae circa nos sunt, quia ex quo recessimus ab eis,invenerunt nos mala multa. Et bonus visus est sermo in oculis eorum.Et destinaverunt aliqui de populo; et abierunt ad regem, et dedit illispotestatem, ut facerent justitias gentium: et aedificaveruntgymnasium in Hierusalem secundum leges nationum; et fecerunt sibipraputia, et recesserunt a testamento sancto, juncti sunt nationibus, etvenundati sunt, ut facerent malum. Et ascendit Antiochus ad Israel, etascendit Jerosolymam in multitudine gravi (I Machab. I).Machabaeorum fratrum felicia bella silentio non sunt relinquenda.Ipsorum namque certamina gloriosa sanctorum designant agonescontra spirituales hostes eorum. Quis enim per AlexandrumMagnum, qui totum pene mundum subjugavit imperio suo, cum tantaerat donata dominandi libido, ut nulli in quantum potuit, parceret

260

regno; quis inquam, per illum significatur, nisi diabolus, qui dixit: Incoelum conscendam; super astra Dei exaltabo solium meum, sedeboin monte testamenti in lateribus aquilonis, ascendam superaltitudinem nubium, ero similis Altissimo? (Isa. IV.) Hic quippe persuam superbiam, et calliditatem, et multitudines angelorum secumsuperbientium, et progeniem humani generis in primo parente sibisubjecit. Alexander moriens imperium suum satellitibus suis dimisit,et diabolus in adventu Mediatoris Dei et hominum, hominis ChristiJesu, suum dominium minui videns, impiis principibus praesentissaeculi suam malignitatem ad persequendum credentes inspiravit. Exquibus exibit radix peccati rex Antiochus, filius perditionisAntichristus: qui quanto erit potentior, tanto erit ad persequendumperniciosior. Ad istius impii regis famulatum pertinent falsiChristiani, haeretici et persecutores Ecclesiae, qui quotidie ipsampersequuntur. Falsi namque Christiani ipsi sunt qui disponunttestamentum cum gentibus, quia suis sceleribus concordant gentibus,et suis pravitatibus repugnant fidelibus. Radix itaque peccatiAntiochus illustris, cum principibus suis persequentur civitatemsanctam Jerusalem, quia Antichristus cum omnibus iniquispersequetur Ecclesiam. Sed Mathathias cum filiis suis viriliterresistit, et Christus cum electis praelatis potenter Ecclesiam defendit.Videamus autem quae sunt arma, quibus Machabaei nostri contrahostes pugnant, hostes superant, et suis finibus exagitant. Quae suntenim arma ista, nisi virtutes, et opera bona? Habent arma scutumfidei, galeam spei, loricam charitatis, gladium spiritus, quod estverbum Dei (Ephes. VI); habent, et lanceam orationis, quae sursumad Dominum erigitur, et in hostem dirigitur; habent ocreas perdiversorum locorum deambulationem; arcum et sagittas perpraedicationem; habent frenum per temperantiam, calcaria pervigilias et jejunia. In hac autem spirituali militia, est corpus equus;miles spiritus. Quisquis vero supradictis armis armatus non est, milesChristi non est quia sine illis non potest Christi esse. Et quisquismiles ejus non est, hostis ejus est sicut ipse testatur, dicens: Quimecum non est, contra me est (Luc. XI). Studeat quisque armis istis

261

armari; studeat cum Christo praeliari, ut a Christo mereatur postvictoriam coronari.