Poznaj zagrożone gatunki zwierząt

Pozwólmy zwierzętom żyć tam, gdzie się urodziły. Ogólnopolski projekt edukacyjny dla szkół podstawowych

Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej

1

Zwierzęta spotykane w sklepach zoologicznych w Polsce - egzotyczni pupile

Małpy

Kapucynka czubata (Cebus apella), płaksa

Występowanie i charakterystyka gatunku: tropikalne lasy Ameryki Południowej: Brazylia, Gujana Francuska, Gujana, Surinam, Wenezuela. Jest to zwierzę stadne, grupa liczy zwykle od 8 do 15 osobników i przewodzi jej samiec alfa. Pozostałe kapucynki są dużo drobniejszej budowy. Kapucynki czubate mają szorstkie futro i krótki, gruby ogon. Prowadzą nadrzewny tryb życia, na ziemię schodzą do wodopojów oraz w poszukiwaniu alternatywnych źródeł jedzenia. Posługują się prymitywnymi narzędziami, są wszystkożerne, lecz najczęściej owoco- i owadożerne. Zjadają również nasiona, larwy, żaby a nawet pisklęta.

Statut zagrożenia: Załącznik II CITES, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka Zagrożenia: jest to najpopularniejszy gatunek małp wśród domowych pupili.

Pozyskiwanie zwierząt z natury zagraża w największym stopniu przetrwaniu tego gatunku w naturze.

Ryc. 1 Kapucynka czubata © R. Isotti, A.Cambone - Homo Ambiens /

WWF-Canon

2

Ptaki

Ara hiacyntowa (Anodorhynchus hyacinthinus)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Boliwia, Brazylia, Paragwaj. Ma charakterystyczne, kobaltowo-niebieskie ubarwienie i długi ogon. Żółta obrączka okala oczy, i obramowuje dolną część dzioba. Żywią się głównie owocami z kilku rodzajów endemicznych palm. Gnieżdżą się w dziuplach i spękaniach drzew oraz na klifach. Zwykle w gnieździe znajdują się dwa jaja z czego najczęściej przeżywa tylko jedno pisklę. Zakaz wywozu zwierząt obejmuje wszystkie kraje pochodzenia tego gatunku. W niewoli gatunek ten dożywa blisko 80 lat. Młode przebywają z rodzicami do 18 miesięcy.

Liczebność populacji: stale spada, w ostatnich latach szacowana jest na 6500

osobników Status zagrożenia: Załącznik I CITES, IUCN: EN – gatunek zagrożony z bardzo

wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim Zagrożenia: przede wszystkim ogromna skala nielegalnego pozyskiwania z natury.

Mniejsze znaczenie mają polowania na mięso czy pióra.

Ryc. 2 Ara hiacyntowa © Roger

Leguen / WWF-Canon

3

Żako (Psittacus erithacus)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afryka środkowa – Angola, Benin,

Burundi, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gwinea Równikowa, Gabon, Ghana, Gwinea, Kenia, Liberia, Mali, Nigeria, Rwanda, Sierra Leone, Tanzania, Togo, Uganda. Ma szare upierzenie z białymi akcentami i czerwony ogon. Posiada zdolność mimetyczne – naśladuje dźwięki. Odżywia się głównie orzechami i owocami, ale również liśćmi. Żyje około 50 lat. Gniazduje w szczelinach drzew.

Liczebność populacji: około 13 milionów osobników, stale spada Status zagrożenia: Załącznik CITES: II, kategoria IUCN: NT – bliskie zagrożeniu

Zagrożenia: głównym dla tego gatunku jest ogromna skala nielegalnie

pozyskiwanych z natury zwierząt

Ryc. 3 Żako © Michel Gunther / WWF-Canon

4

Gwarek czczony (Gracula religiosa)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Butan, Kambodża, Chiny, Indie, Indonezja, Laos, Malezja, Birma, Nepal, Filipiny, Singapur, Sri Lanka, Tajlandia, Wietnam. Zupełnie wyginął w Bangladeszu. Czarne upierzenie z białymi plamami na skrzydłach i żółtymi wyrostkami na szyi oraz pomarańczowym dziobem i nogami. Podobnie jak żako jest ptakiem o zdolnościach mimetycznych. Potrafi naśladować różne dźwięki, lecz w naturze ogranicza się jedynie do naśladowania ptaków swojego gatunku występujących w sąsiedztwie. Jest to najpopularniejszy na świecie gatunek ptaka hodowanego na uwięzi. Gniazduje w dziuplach. Żywi się owocami, nektarem oraz owadami.

Status zagrożenia: Załącznik CITES: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka

Zagrożenia: przez wieki zwierzęta te były wyłapywane z natury i trzymane

w niewoli ze względu na swoje umiejętności naśladowania dźwięków, co znacznie przetrzebiło ich naturalne populacje.

Ryc. 4 Gwarek © Gernof Baurle

5

Gady

Żółw stepowy (Testudo horsfieldii) Występowanie i charakterystyka gatunku: Afganistan, Armenia, Azerbejdżan, Chiny,

Iran, Kazachstan, Kirgistan, Pakistan, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan. Mierzą do 30cm długości i dożywają 20 lat. Żyją w norach, na stepach i sawannach. Z natury pozyskiwane są nielegalnie, czasami nawet przy użyciu koparek, które wykopują je z ich nor w ziemiach. Wiele zwierząt ginie na miejscu. Inne giną podczas transportu w przemyślnie skonstruowanych skrytkach – m.in. w nadwoziach, nadkolach czy schowkach samochodowych, ale również wepchnięte w skarpetki lub poukładane w torbach jedne na drugich. Zwierzętom zakleja się taśmą klejącą głowę oraz łapy, tak aby nie wydawały żadnego dźwięku. Na każdego żółwia, któremu uda się przeżyć, przypada wiele innych, które nie przetrwały transportu.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: VU – narażony na wyginięcie Zagrożenia: żółwie są często kupowanym zwierzęciem ze względu na pozorną

łatwość ich hodowli. Są długowieczne i długo też chorują zanim umrą. Zdarza się więc, że po zakupie żółwia, który pochodził z przemytu, umiera on po pół roku z niewiadomych przyczyn. Często to właśnie rany lub osłabienie podróżą powodują śmierć zwierzęcia.

Ryc. 5 Żółw stepowy © Stephanie Pendry/TRAFFIC

International

6

Boa tęczowy (Epicrates cenchria)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Brazylia, Boliwia, Peru, Argentyna,

Paragwaj, Kolumbia, Wenezuela, Kostaryka. Zamieszkuje wilgotne lasy tropikalne, niestety jest też często spotykanym zwierzęciem w hodowlach. Jest dusicielem o charakterystycznym połysku skóry, od którego pochodzi nazwa tego gatunku. Efekt tęczy powstaje w wyniku załamania światła, na niewidocznych dla oka wypukłościach znajdujących się na łuskach węża. Boa tęczowy ma 12 podgatunków, różniących się nieco wyglądem i zasięgiem występowania. Jak większość węży, jest najaktywniejszy nocą. Odżywia się głównie małymi ssakami, pisklętami, jaszczurkami i płazami. Wymaga wysokiej wilgotności otoczenia oraz ciepła.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II Zagrożenia: odławianie z natury do handlu. Często przemycane są w niewłaściwych

warunkach, zwykle w workach czy paczkach. Czasem wystarczy spadek temperatury lub wilgotności, by zwierzę nie przeżyło podróży. Węże dusiciele, do których należy boa tęczowy, są zwierzętami uznanymi za niebezpieczne, ze względu na siłę z jaką potrafią ściskać swoją ofiarę. Niestety, handlarze nie zastanawiają się nad zdrowiem i bezpieczeństwem ludzi, wysyłając często zwierzęta bez odpowiednich oznaczeń, zwykłą pocztą lub przesyłką kurierską.

Ryc. 6 Boa tęczowy © David Lawson / WWF-UK

7

Legwan zielony (Iguana iguana)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Ameryka Środkowa i Południowa. Jest jaszczurką roślinożerną, dorastającą do 1,5m długości. Wymaga specyficznych warunków przestrzennych i oświetlenia. Prowadzi dzienny, nadrzewny tryb życia. W naturze można go znaleźć blisko zbiorników wodnych. Podczas pływania posługuje się głównie swoim potężnym ogonem. Zwinnie porusza się też po drzewach, ma doskonały wzrok. Przed drapieżnikami broni go szereg kolców wzdłuż grzbietu i ogona. W sytuacji zagrożenia iguany nadymają się, powiększając swoje podgardle i ciało. Ogon służy im wtedy jako bicz, jeśli i to nie pomoże podobnie jak inne jaszczurki są w stanie go odrzucić. Po pewnym czasie ogon odrasta. Pomimo nazwy zwierzęta te występują w różnych kolorach, od zielonego przez błękitny, czarny a nawet różowy.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II Zagrożenia: są popularnym domowym pupilem, dzięki swojemu wyjątkowemu

wyglądowi. Ze względu na niewłaściwie warunki hodowli często cierpią i chorują.

Ryc. 7 Legwan zielony © Chris Martin Bahr /

WWF-Canon

8

Waran stepowy (Varanus exanthematicus)

Występowanie i charakterystyka: Benin, Burkina Faso, Kamerun, Republika

Środkowoafrykańska, Czad, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Etiopia, Gambia, Ghana, Gwinea, Kenia, Liberia, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Senegal, Sierra Leone, Togo, Sudan, Uganda, Gwinea Bissau. Zamieszkuje trawiaste sawanny i tereny półpustynne. Jest to najpopularniejszy gatunek warana kupowany jako domowy pupil. Ma charakterystyczny rozdwojony, niebieski język. Jest głównie mięsożercą, zjada małe ptaki, ssaki, gady ale także mięczaki czy owady. W przeciwieństwie do innych waranów, nie pływa i nie wspina się na drzewa, a podczas upałów chroni się w norach. Żeruje za dnia i ma silny instynkt terytorialny.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka Zagrożenia: poza handlem tymi zwierzętami jako domowymi pupilami, są one

również zabijane masowo dla mięsa, skór i na potrzeby medycyny naturalnej.

Ryc. 8 Waran stepowy © Michel Terrettaz / WWF-Canon

9

Kameleon jemeński (Chamaeleo calyptratus)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Półwysep Arabski – Arabia Saudyjska,

Jemen, introdukowany również w Stanach Zjednoczonych. Jest jednym z największych kameleonów, osiąga długość 65cm. W zależności od nastroju (głównie stanu zagrożenia i niezadowolenia), jak również w celach komunikowania się z innymi kameleonami i dostosowywania się w pewnym stopniu do otoczenia, mogą one zmieniać kolory, przez co są tak atrakcyjne dla potencjalnych hodowców. Ich oczy mają bardzo szerokie spektrum widzenia i poruszają się niezależnie od siebie, co umożliwia im patrzenie przed i za siebie jednocześnie. Zwierzęta te mają charakterystycznie spłaszczone z obu stron ciało (przypominające liść); chwytne palce i ogon – charakterystycznie ślimakowato zawinięty, do trzymania się gałęzi na których spędzają większość życia; długi lepki język do chwytania owadów; wyrostek na głowie oraz grzebień na grzbiecie brodzie. Poza owadami zdarza im się jeść również liście, pączki i owoce różnych roślin. Wodę najczęściej spijają z liści.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka Zagrożenia: głównym jest pozyskiwanie w celach handlowych dziko żyjących

zwierząt. W niewoli do ich chorób i śmierci przyczynia się bardzo często niewłaściwa opieka – czyli niezapewnienie optymalnych warunków (temperatury, wilgotności lub diety).

Ryc. 9 Chameleon sp. © Denis Landenbergue / WWF-Canon

10

Płazy

Drzewołaz lazurowy (Dendrobates tinctorius)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Brazylia, Gujana, Gwinea Francuska,

Surinam. Zamieszkują najniższe warstwy tropikalnych lasów deszczowych. Jaja są składane poza wodą, następnie samiec zanosi kijanki do kałuży (np. w dziuplach drzew), gdzie mogą dalej się rozwijać. Osiągają do 5cm długości. Dorosłe osobniki mają na grzbiecie gruczoły zawierające toksyczną substancję, która przenika przez skórę. Trucizna wytwarzana z tych żab używana była przez plemiona Indian w Ameryce Południowej do zatruwania strzał. Żaby wytwarzają truciznę odżywiając się mrówkami i termitami, w hodowli pozbawione tej diety tracą trujące właściwości. Mają bardzo jaskrawą, niebieską barwę, która jest ostrzeżeniem dla potencjalnych drapieżników.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka Zagrożenia: odławianie z natury zwierząt do handlu. Zwierzęta są przemycane w

wymyślny sposób, często w malutkich pudełkach na filmy do aparatu, bez dostępu powietrza, światła i wody.

Ryc. 10 Drzewołaz lazurowy © Roger Leguen / WWF-Canon

11

Pajęczaki

Ptasznik czerwonokolanowy (Brachypelma smithi)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Meksyk. Pająk ten swoją nazwę zawdzięcza czerwonym odcinkom w miejscach zgięć odnóży. Jest to pająk długowieczny, samice tego gatunku dożywają ponad 20 lat. Obie płcie mają podobną wielkość, samce są jednak lżejsze od samic. Najniebezpieczniejsze są jadowe włoski z okolic brzucha i tylnych odnóży. W chwilach zagrożenia pająki potrafią je wystrzeliwać w stronę napastnika. Właściwość ta zagraża także ludziom. Szczególnie niebezpieczna jest dla alergików - włoski podrażniają bowiem górne drogi oddechowe.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: NT – bliskie zagrożenia Zagrożenia: przez swój atrakcyjny wygląd został prawie całkowicie wytępiony

w naturze

Ryc. 11 Ptasznik © David Lawson / WWF-UK

12

Skorpion cesarski (Pandinus imperator)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afryka Środkowa. Jest to jeden z największych skorpionów na świecie – dorasta do 20cm długości. Może być barwy od ciemnoniebieskiej, przez brązową aż po czarną. Duże kleszcze mają charakterystyczną, ziarnistą powierzchnię. Jad znajduje się na końcu ogona i jest szczególnie niebezpieczny dla alergików i osób słabszych oraz dzieci.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II Zagrożenia: Odławianie dziko żyjących zwierząt do handlu. Obecna moda na

niebezpieczne zwierzęta trzymane w domowych warunkach sprawia, że coraz częściej zdarza się, że na poczcie czy w magazynach niewłaściwie transportowane zwierzęta uciekają z pudełek i stanowią poważne zagrożenie dla życia i zdrowia osób znajdujących się w ich otoczeniu.

Ryc. 12 Skorpion cesarski © WWF Polska

13

Zwierzęta zabijane na potrzeby tradycyjnej medycyny azjatyckiej (TMA), trofea myśliwskie, ozdoby, mięso

Orangutan borneański (Pongo pygmaeus)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Borneo. Lasy tropikalne lub

subtropikalne lasy deszczowe. Orangutany należą do rzędu Naczelnych, rodziny Człowiekowatych, są więc jednymi z naszych najbliższych krewnych. Orangutany to jedyne małpy człowiekowate żyjące w Azji. Podobnie jak inne małpy naczelne są ściśle chronione zarówno przez lokalne prawo jak i przepisy międzynarodowe. Pierwotnie, gatunek ten występował na ogromnym obszarze Azji Południowo-Wschodniej. Orangutany mają charakterystyczny kształt ciała, kudłate czerwono-brązowe futro, chwytne nogi i ręce, z bardzo długimi ramionami, o długości nawet 2 m. Nogi są stosunkowo krótkie i słabe, ale ręce i ramiona orangutanów są niezwykle silne. Dorosłe samce wyróżniają się dużymi rozmiarami i szerokimi talerzami policzkowymi po obu stronach twarzy. Długość ciała wynosi około od 1.25m do 1.5 metra. Dorosłe samice ważą od 30 do 50 kg, a samce od 50 do 90 kg. Worek skórny na szyi samców pozwala na wydawanie niezwykle głośnych i donośnych dźwięków, słyszanych z ponad kilometra. Orang – utan oznacza w języku malajskim „Człowieka z lasu”. Posługują się narzędziami. Nazywane „ogrodnikami lasów”, w związku z ich ważną funkcją w rozsiewaniu nasion drzew.

Liczebność populacji: W dzisiejszych czasach presja człowieka wywierana na gigantyczną skalę (m.in. rozwój przemysłu, wycinki lasów itp.) spowodowała spadek liczebności orangutanów o ponad 90% od początku XX wieku. Tylko w ciągu ostatnich 60 lat populacja orangutanów skurczyła się o 50%. Obecnie szacuje się ją na 44000 osobników.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: EN – gatunek zagrożony

z bardzo wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim Zagrożenia: najważniejsze zagrożenia to: utrata siedlisk – w tym nielegalna wycinka

lasów, polowania na mięso i handel orangutanami jako zwierzętami domowymi.

Ryc. 13 Orangutan borneański © Tantyo

Bangun / WWF-Canon

14

Goryl nizinny (Gorilla gorilla)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Angola, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Kongo, Gwinea Równikowa, Gabon, Nigeria. Są to małpy blisko spokrewnione z szympansami i bonobo. Goryle są jednym z najbliższych krewnych człowieka. Należą do rzędu Naczelnych, rodziny Człowiekowatych. Rozróżnia się dwa podgatunki: G. g. gorilla i G. g. diehli. Są największymi przedstawicielami naczelnych. Mają barczyste ramiona i szerokie klatki piersiowe, nieowłosioną, czarną twarz, małe ciemne oczy i duże otwory nosowe. Dorosłe samce ważą do 200kg, samice o połowę mniej. Stojąc na dwóch nogach mogą dorastać od 1,2 do 1,7 metra. Mają doskonale rozwinięte struktury socjalne, tworząc zżyte ze sobą rodziny. Samica rodzi w swoim życiu jedynie 3 do 4 młodych, najczęściej pojedynczo, co 4-6 lat. Największa śmiertelność występuje wśród młodych, dorosłe mogą żyć około 40 lat. Są głównie roślinożerne, jedzą liście bambusa oraz owoce, uzupełniając swoją dietę korą drzew oraz bezkręgowcami. Posługują się narzędziami. Dorosłe osobniki bronią innych członków stada, dlatego nielegalne polowania na goryle lub próby złapania młodego zwierzęcia często kończą się śmiercią całej rodziny goryli.

Liczebność populacji: około 100 300 osobników i stale spada. Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: CR – krytycznie zagrożone

Zagrożenia: kłusownictwo, rosnąca popularność mięsa tych zwierząt (tzw.

bushmeat czyli dzikie mięso), utrata siedlisk oraz choroby (m. in. wirus ebola)

Ryc. 14 Goryl nizinny © Martin Harvey

/WWF-Canon

15

Tygrys syberyjski (Panthera tigris altaica ) zwany również amurskim

Występowanie i charakterystyka gatunku: Rosja Południowo-Wschodnia, być może

niewielki obszar Chin i Korei Północnej. Jest to największy z podgatunków tygrysa. Osiąga wagę do 300kg, a długość ciała wraz z ogonem może dochodzić do 3m. Oprócz tego podgatunku tygrysa, na świecie występują jeszcze: tygrys bengalski, indochiński, malajski, południowochiński oraz sumatrzański. Ten ostatni wyróżnia się charakterystyczną kryzą – dłuższą sierścią okalającą szyję. Tygrys amurski jako jedyny podgatunek żeruje nie tylko nocą. W zimie zdarza się, że jest aktywny także w ciągu dnia. Tygrysy utrzymują swoje terytoria do śmierci. Mają zwykle 2 – 3 młode w miocie co 2 – 2,5 roku. Dożywają 25 lat.

Liczebność populacji: Obecnie na wolności żyje jedynie 450 osobników. Liczbę wszystkich tygrysów na świecie szacuje się obecnie na zaledwie 3200 osobników. W samym tylko XX wieku liczebność tego gatunku spadła aż o 95%.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: EN – gatunek zagrożony

z bardzo wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim Zagrożenia: wszystkie tygrysy są zagrożone wyginięciem z powodu kłusownictwa.

Największym rynkiem zbytu na wszystkie części tych zwierząt jest tradycyjna medycyna azjatycka. Innymi czynnikami przyczyniającymi się do ich wymarcia są: utrata dotychczasowych siedlisk oraz zabijanie ich na trofea myśliwskie.

Ryc. 15 Tygrys syberyjski © Klein & Hubert / WWF

16

Nosorożec czarny (Diceros bicornis)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afryka: Wschód – Kenia, Zachód –

Kamerun, Afryka Południowa. Najprawdopodobniej populacje zamieszkujące zachodnie krańce Afryki bezpowrotnie wyginęły. Gatunek ten, jak wskazuje łacińska nazwa, posiada dwa rogi: przedni dłuższy i drugi dużo krótszy oraz mniej zagięty. Niekiedy zdarzają się osobniki z trzecim, niewielkim rogiem. Ważą od 800 do 1400kg. Ich żerowiska znajdują się najdalej 25km od zbiorników wodnych. Chłodzą się, tarzając się w błocie lub brodząc w wodzie. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku około 7 lat, samce natomiast później, w wieku około 10 – 12 lat. Żywią się gałązkami drzew i różnych roślin strączkowych, ich ulubionym gatunkiem jest akacja. Żerują zwykle o świcie i zmierzchu, w południe zwykle śpią.

Liczebność populacji: około 4 848 osobników (dane z grudnia 2010) Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: CR – krytycznie zagrożony

Zagrożenia: zabijane są w zasadzie wyłącznie dla ich rogów, wykorzystywanych na

potrzeby tradycyjnej medycyny azjatyckiej. Pomimo że ich rogi zbudowane są w bardzo dużym stopniu z tego samego budulca co paznokcie – czyli keratyny, wiara w ich zbawienne działanie wciąż jest bardzo silna. Liczebność nosorożców wciąż dramatycznie spada, dlatego nielegalny handel ich rogami dosięgnął nawet muzeów, z których wykradane są eksponaty trafiające później na czarny rynek.

Ryc. 16 Nosorożce czarne © Michel Terrettaz / WWF-Canon

17

Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afganistan; Albania; Andora; Armenia;

Austria; Azerbejdżan; Białoruś; Bośnia i Hercegowina; Bułgaria; Kanada; Chiny; Chorwacja; Republika Czeska; Estonia; Finlandia; Francja; Gruzja; Indie; Korea, Irak; Włochy; Japonia; Kazachstan; Korea, Łotwa; Macedonia, Jugosławia; Mongolia; Czarnogóra; Nepal; Norwegia; Pakistan; Polska; Rumunia; Rosja, Serbia; Słowacja; Słowenia; Hiszpania; Szwecja; Tadżykistan; Turcja, Ukraina; Stany Zjednoczone; Uzbekistan. Stojąc na dwóch łapach może osiągać wysokość ponad 3m. Podobnie jak człowiek, jest to zwierzę wszystkożerne. Młode rodzą się w styczniu i lutym, jeszcze podczas hibernacji matki. W miocie niedźwiedzie mają zwykle 2 – 3 młode. Na wolności żyje około 30 lat. W krajach azjatyckich zakładane są specjalne hodowle, w których z żywych zwierząt uwięzionych w klatkach pozyskuje się żółć. Jest to jedna z najokrutniejszych form wykorzystywania zwierząt. Żywym niedźwiedziom zakłada się dreny bezpośrednio do woreczka żółciowego i regularnie odciąga z nich sok osiągający na rynku wysokie ceny. Zwierzęta cierpią latami, zamknięte w ciasnych klatkach, bez możliwości poruszania się. W krajach Europy Środkowowschodniej, takich jak Polska, Ukraina czy Rosja, bardziej popularny jest tłuszcz z niedźwiedzia, który służyć ma leczeniu dróg oddechowych.

Liczebność populacji: 200 000 osobników, połowa z nich żyje w Rosji Status zagrożenia: CITES Załącznik: I i II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego

ryzyka Zagrożenia: kłusownictwo – na potrzeby TMA - głównie na żółć, łapy, tłuszcz, ale i

na trofea myśliwskie. W wielu rejonach świata został już wytępiony.

Ryc. 17 Niedźwiedź brunatny © Klein & Hubert / WWF

18

Piżmowiec (Moschus moschiferus)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Chiny; Kazachstan; Korea, Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Mongolia; Rosja. Jest to niewielki ssak, zamieszkujący najczęściej górzyste obszary tajgi. Samce mają charakterystyczne, wystające z górnej szczęki kły. Samce zabijane są dla gruczołu, z którego pozyskuje się piżmo – niegdyś szeroko używane w przemyśle perfumeryjnym, obecnie coraz częściej zastępowane sztucznym odpowiednikiem. Niemniej jednak, niektóre firmy kosmetyczne nadal używają w swoich produktach naturalnego piżma. Piżmowce są najbardziej aktywne o świcie i zmierzchu. Przemierzając od 3 do 7 km każdego dnia w poszukiwaniu pożywienia, wracają jednak za każdym razem do swojego matecznika.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I (populacje Butanu, Afganistanu, Indii, Birmy, Nepalu i Pakistanu) i II, kategoria IUCN: VU – narażone na wyginięcie

Zagrożenia: zabijane dla piżma używanego w TMA oraz przemyśle perfumeryjnym

(obecnie w mniejszym stopniu). Z rąk kłusowników często przypadkowo giną również samice, które są porzucane w lesie, gdyż nie mają żadnej wartości na czarnym rynku. Nie jada się mięsa tych zwierząt.

Ryc. 18 Piżmowiec © Grigori Mazmanyants / WWF-Canon

19

Słoń afrykański (Loxodonta africana)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Angola; Benin; Botswana; Burkina Faso;

Kamerun; Republika Środkowoafrykańska; Czad; kongo; Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej; Gwinea Równikowa; Erytrea; Etiopia; Gabon; Gana; Gwinea; Gwinea-Bissau; Kenia; Liberia; Malawi; Mali; Mozambik; Namibia; Niger; Nigeria; Rwanda; Senegal; Sierra Leone; Somalia; Południowa Afryka; Sudan; Tanzania, Togo; Uganda; Zambia; Zimbabwe. Słonie są zwierzętami stadnymi. Opiekują się rannymi członkami stada Przemierzają setki kilometrów w poszukiwaniu jedzenia. Są bardzo inteligentne i mają doskonałą pamięć. Trąby, używają w celach komunikacyjnych jak również do chwytania przedmiotów i pożywienia. Ich ogromne uszy służą do wentylowania ciała. Słonie to największe lądowe zwierzęta. Ważą do 6 ton, długość ich ciała sięga od 6m do7,5 metra a wysokość do 3,3m.

Liczebność populacji: 470,000 - 690,000 Status zagrożenia: CITES Załącznik: I i II (tylko populacje Botswany, Namibii,

Zimbabwe i Południowej Afryki) kategoria IUCN: VU – narażone na wyginięcie Zagrożenia: słonie afrykańskie to kolejny gatunek afrykańskiej megafauny

zagrożony z powodu kłusownictwa. Nadal zabijane są głównie dla tzw. kości słoniowej, czyli ciosów, które od wieków służyły jako materiał do wyrobu ekskluzywnych przedmiotów (m. in. rękojeści, rzeźb, biżuterii itp.). Kłusownicy zabijają zwierzę i odcinają jego ciosy, pozostawiając ciało słonia. Na czarnym rynku pojawiają się także bransoletki wykonane z włosów z ogona słonia lub np. pojemniki na parasole zrobione z nóg.

Ryc. 19 Słonie afrykańskie © Martin Harvey / WWF-Canon

20

Żółwie azjatyckie

Występowanie i charakterystyka gatunków: Azja. Największym przedstawicielem tych żółwi jest żółw birmański (Geochelone platynota), osiągający długość do 60cm i wagę 37kg. Mają wyraźny dymorfizm płciowy, samice są zwykle o około 10cm większe od samców. Odżywiają się głównie roślinami, czasem są również padlinożerne. Większość z nich wykopuje w błocie lub piachu gniazda, do których składają jaja. Młode rodzą się ze specjalnym zębem, który pomaga im rozbić skorupę jajka. Krótko po wykluciu ząb odpada. Samice nie opiekują się młodymi, pozostawiając narażone na ataki drapieżników jaja bez opieki. Śmiertelność wśród młodych żółwi jest więc bardzo wysoka. Na świecie żyje 89 gatunków żółwi azjatyckich, wszystkie zagrożone są wyginięciem.

Zagrożenia: tysiące zwierząt są nielegalnie odławiane i eksportowane do Chin, Hong Kongu i Japonii, gdzie istnieje duże zapotrzebowanie na ich mięso oraz produkty TMA. Lokalne społeczności z krajów takich jak Kambodża, Wietnam, Indonezja, Malezja, Bangladesz tradycyjnie zabijały żółwie na mięso. Niestety, rosnący wzrost zapotrzebowania na medykamenty i żywność wyprodukowane z tych zwierząt, doprowadził wiele gatunków żółwi azjatyckich na skraj wyginięcia. Ponadto ważnym czynnikiem ograniczającym ich liczebność jest utrata naturalnych siedlisk, przekształcanych pod tereny uprawne.

Ryc. 20 Pelochelys cantorii © WWF Lao PDR

21

Zwierzęta, z których robi się pamiątki dla turystów

Lampart (Panthera pardus)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afganistan; Algieria; Angola; Armenia;

Azerbejdżan; Bangladesz; Benin; Butan; Botswana; Burkina Faso; Burundi; Kambodża; Kamerun; Republika Środkowoafrykańska; Czad; Chiny; Kongo; Wybrzeże Kości Słoniowej; Egipt; Gwinea Równikowa; Erytrea; Etiopia; Gabon; Gambia; Gruzja; Gana; Indie; Indonezja (Jawa); Iran, Izrael; Jordan; Kenia; Laos; Liberia; Malawi; Malezja; Mali; Maroko; Mozambik; Birma; Namibia; Nepal; Niger; Nigeria; Oman; Pakistan; Rosja; Ruanda; Arabia Saudyjska; Senegal; Sierra Leone; Somalia; Afryka Południowa; Sri Lanka; Sudan; Suazi; Tadżykistan; Tanzania, Tajlandia; Togo; Turcja; Turkmenistan; Uganda; Zjednoczone Emiraty Arabskie; Uzbekistan; Wietnam; Jemen; Zambia; Zimbabwe. Jest jednym z najmniejszych przedstawicieli wielkich kotów. Jego futro pokryte jest charakterystycznymi cętkami, które tak jak ludzkie linie papilarne, są unikalne dla każdego osobnika. Ze względu na szeroki zakres występowania, istnieje wiele podgatunków lamparta. Jako drapieżniki jedzą wszystko, od małp i dzikich świń po ptaki, gady czy ryby. Swojej zdobyczy nie zjadają na miejscu, lecz wciągają na drzewa gdzie spędzają dużą część swojego życia. Mogą wciągnąć na drzewo zwierzęta ważące dwa razy tyle co one same.

Liczebność populacji: w Afryce szacuje się ją na około 700 000, na terenach Arabii mniej niż 200 osobników, w Indiach przed 10 laty było ich 9844, na Sri Lance około 800, w Persji około 1000. Ich populacja stale się zmniejsza

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: NT – bliskie zagrożeniu

Zagrożenia: ze względu na dramatyczny spadek populacji tygrysa, w tradycyjnej

medycynie azjatyckiej zaczęto zastępować go częściami z lamparta, co jest obecnie największym zagrożeniem dla tego gatunku. Ponadto przez wieki zabijany był dla swojego atrakcyjnego futra.

Ryc. 21 Lampart © Martin Harvey / WWF-Canon

22

Gepard (Acinonyx jubatus)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afryka i Bliski Wschód: Algieria; Angola;

Benin; Botswana; Burkina Faso; Afryka Centralna; Czad; Kongo, Etiopia; Iran, Kenia; Mozambik; Namibia; Niger; Somalia; Południowa Afryka; Sudan; Tanzania, Togo; Uganda; Zambia; Zimbabwe. Gepard to najszybszy z lądowych ssaków. Swoje ofiary dopada w biegu, najczęściej poluje na gazele. Podczas pościgu osiąga prędkość nawet 103km/h, potrafi tak biec przez kilkaset metrów. W przeciwieństwie do innych drapieżników, są aktywne za dnia, co zmniejsza konkurencję podczas polowania. Nie pozostają długo przy ofierze, dlatego wiele innych drapieżników czerpie korzyści z resztek pozostawianych przez gepardy. Zamieszkują głównie sawanny i otwarte przestrzenie półpustynne a także górzyste tereny Sahary. Gepardy mają unikalną wśród kotowatych strukturę socjalną. Samice żyją samotnie, lub w towarzystwie niesamodzielnych jeszcze młodych. Samce mogą być samotnikami lub żyć w koalicji, tworząc grupy dwóch lub trzech osobników, niekoniecznie ze sobą spokrewnionych. Na terenach migrowania swoich ofiar, samice podążają za stadami, na które polują. Samce natomiast, zajmują określone terytoria (około 30km2), na których krzyżują się z napotykanymi samicami. Najdramatyczniejsze zmiany w ich liczebności wystąpiły na obszarach Afryki północnej i zachodniej. Szacuje się, że połowa populacji żyje poza terenami chronionymi, na ziemiach pierwotnie przeznaczonych na chów zwierząt, gdzie wytępiono dotychczas lwy i hieny.

Liczebność populacji: 7,500 dorosłych osobników, stale spada. W Afryce szacuje się,

że ich zasięg zmniejszył się o 76% w stosunku do pierwotnej liczby.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: VU – narażone

Zagrożenia: kłusownictwo, utrata terenów łownych i fragmentacja ekosystemów

Ryc. 22 Gepard © Martin Harvey / WWF-Canon

23

Aligator amerykański (Alligator mississippiensis) zwany też

misisipijskim

Występowanie i charakterystyka gatunku: Ameryka Północna - Stany Zjednoczone.

Zamieszkuje środowisko naziemne i słodkowodne. Ten krokodyl z rodziny aligatorowatych ma ciemnozielony, niekiedy oliwkowy grzbiet i jasnożółty brzuch i krótki, szeroki pysk. Od krokodyli i gawiali różni się zgryzem – górne zęby wystają nad dolną szczęką. Młode wyglądają dokładnie jak starsze osobniki, odróżnia je jedynie żółta barwa pasków na ciemnym tle, co zapewnia zwierzęciu kamuflaż. Uścisk ich szczęki jest najsilniejszy spośród wszystkich żyjących współcześnie zwierząt. Samce osiągają długość prawie do 4,5m, samice do 3m. Zimują w wygrzebanych na lądzie norach. Odżywiają się rybami, gadami, płazami, drobnymi ssakami oraz padliną. Mają bardzo osobliwe zaloty, polegające m.in. na wydawaniu wibrujących dźwięków, i podrzucaniu ciała w wodzie. Matka opiekuje się jajami i młodymi - od wylęgu nawet do 3 lat.

Liczebność populacji: około 1miliona osobników Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka

Zagrożenia: kłusownictwo – zabijane są dla mięsa, skór i na trofea myśliwskie;

zanieczyszczenie wód jest również ważnym czynnikiem ograniczającym liczebność ich populacji

Ryc. 23 Aligator amerykański © Martin Harvey / WWF-Canon

24

Hipopotam nilowy (Hippopotamus amphibius)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Angola; Benin; Botswana; Burkina Faso;

Burundi; Kamerun; Afryka Centralna; Czad; Kongo; Wybrzeże Kości Słoniowej; Gwinea Równikowa; Etiopia; Gabon; Gambia; Gana; Gwinea; Kenia; Liberia; Malawi; Mali; Mozambik; Namibia; Niger; Nigeria; Rwanda; Senegal; Sierra Leone; Somalia; Afryka Południowa; Sudan; Suazi; Tanzania, Togo; Uganda; Zambia; Zimbabwe. Te ogromne zwierzęta zamieszkują środowiska lądowo-wodne, bagna, jeziora i rzeki Afryki. Z greckiego, „hippopotamus” oznacza „rzecznego konia”, choć hipopotamy są bliżej spokrewnione ze świniami niż z końmi. Są trzecim co do wielkości zwierzęciem na Ziemi, po słoniach i białych nosorożcach. Samce ważą od 1600 do 3200 kg, przy wzroście od 130 do145cm. Ich naga skóra ma kolor od brązowego do szaro-purpurowego. Nie posiadają gruczołów łojowych ani potowych i spędzają większą część dnia w błocie lub wodzie, chroniąc swe ciało przed przegrzaniem. Kły samców dorastają do 70cm długości, a ich szczęki osiągają rozwarcie do 1m. W przeciwieństwie do swojego niezgrabnego wyglądu na lądzie, w wodzie są one wyjątkowo zwinne. Nurkując, wytrzymują pod wodą do 5 minut. Specyficzna budowa tych zwierząt umożliwia im chodzenie, a nawet bieganie po dnie zbiorników wodnych czy rzek. Znacząc teren, samce w specyficzny sposób ochlapują swoje terytoria odchodami, w czym pomagają sobie kręcąc ogonem.

Liczebność populacji: szacuje się, że jest na świecie od 125 000 do 148 000 osobników, ich liczba stale spada

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: VU – narażone

Zagrożenia: poza znaczącą utratą siedlisk, zwierzęta te są wykorzystywane

w przemyśle turystycznym – z ich zębów wykonuje się pamiątki: rękojeści do noży, otwieracze do butelek, naszyjniki etc.

Ryc. 24 Hipopotam nilowy © Martin Harvey / WWF-Canon

25

Jeżozwierz afrykański (Hystrix cristata)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Algieria; Angola; Benin; Burkina Faso; Kamerun; Czad; Wybrzeże Kości Słoniowej; Erytrea; Etiopia; Gambia; Gana; Gwinea-Bissau; Włochy; Kenia; Liberia; Libia; Mali; Mauretania; Maroko; Niger; Nigeria; Ruanda; Senegal; Sierra Leone; Somalia; Sudan; Tanzania, Togo; Tunezja; Uganda. Jeżozwierz to największy współcześnie żyjący gryzoń Afryki, osiągający wagę do 15kg. Jego ciało pokryte jest na grzbiecie długimi kolcami - o długości nawet 40cm. Jeżozwierze są roślinożerne, jedzą głównie korzenie i bulwy, zjadają również korę oraz opadłe owoce. Żyją i rozmnażają się w norach i jaskiniach, prowadzą nocny tryb życia.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: LC – niższego ryzyka Zagrożenia: kolce służą do wyrobu biżuterii i innych dekoracyjnych przedmiotów.

Robi się z nich również spławiki. Jeżozwierze są także masowo tępione na plantacjach jako szkodniki (podaje im się np. trującą przynętę), poluje się na nie również dla mięsa (z użyciem psów tropiących).

Ryc. 25 Jeżozwierz afrykański © Matt Muir

26

Zebra Grevy’ego (Equus grevyi)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Kenia i Etiopia. Mają charakterystyczne duże, szerokie uszy zaokrąglone na końcach. Młode są ubarwienia brązowo czarnego, ich grzywy biegną przez cały grzbiet aż do ogona. Żyją na otwartych terenach sawanny, porośniętych trawą i krzewami, ze stałym dostępem do wody. Są głównie trawożerne. Są to zwierzęta niezwykle ruchliwe, a ich migracja zależy od zasobności terytoriów. Problemem dla przetrwania tego gatunku jest niska przeżywalność młodych, które giną z powodu braku dostępu do wody i pożywienia w wyniku rywalizacji o te zasoby z pasterzami i ich zwierzętami. Nazwa tego gatunku pochodzi od Juliusza Grevy’ego – prezydenta Francji.

Liczebność populacji: w sumie w Kenii i Etiopii żyje około 1966 do 2447 osobników (dane na rok 2007), przy czym od roku 1988 do 2007, liczebność populacji tej zebry spadła o około 60%.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: EN - gatunek zagrożony

z bardzo wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim

Zagrożenia: poza polowaniem na te zwierzęta dla ich skór, mięsa i na potrzeby medycyny naturalnej, poważnymi problemami są: zmniejszanie się obszarów z dostępem do wody, choroby, degradacja ekosystemów i utrata terytoriów poprzez nadmierne wypasanie zwierząt.

Ryc. 26 Zebra Grevy'ego © David

Lawson / WWF-UK

27

Koralowce: koral niebieski (Heliopora coerulea)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Samoa Amerykańskie; Australia; Bahrajn; Bangladesz; Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego; Kambodża; Wyspa Bożego Narodzenia; Wyspy Kokosowe; Komory; Dżibuti; Egipt; Erytrea; Fidżi; Indie; Indonezja; Iran, Irak; Izrael; Japonia; Jordan; Kenia; Kiribati; Kuwejt; Madagaskar; Malezja; Malediwy; Wyspy Marshalla; Mauritius; Majotta; Mikronezja, Mozambik; Birma; Nauru; Nowa Kaledonia; Niue; Oman; Pakistan; Palau; Papua Nowa Gwinea; Filipiny; Katar; Reunion; Samoa; Arabia Saudyjska; Seszele; Singapur; Wyspy Salomona; Somalia; Afryka Południowa; Sri Lanka; Sudan; Taiwan, Prowincje Chin; Tanzania, Tajlandia; Tokelau; Tonga; Tuvalu; Zjednoczone Emiraty Arabskie; Dalekie Wyspy Mniejsze Stanów Zjednoczonych; Vanuatu; Wietnam; Wyspy Wallis i Futuna, Jemen. Ma szeroki zakres występowania, lecz jednocześnie nie występuje w dużych skupiskach. Zamieszkuje morza ciepłe i gorące. Koral ten jest bardzo delikatny, podatny na różne choroby, łatwo ulega bieleniu (pod wpływem niekorzystnych warunków – podwyższonej temperatury, środków chemicznych itp. korale obumierają, pozostawiając jedynie swoje wapienne szkielety). Szacuje się, że w obecnym tempie wymierania znikną one w ciągu dwóch dekad. Większość korali rafotwórczych osiąga dojrzałość w wieku od 3 do 8 lat. Zamieszkuje płytkie rafy i atole o głębokości do 2m.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: VU – narażone Zagrożenia: pozyskiwane jako osobliwości, na potrzeby branży jubilerskiej oraz

akwarystycznej. Globalnym i największym zagrożeniem dla wszystkich koralowców są zmiany klimatu – a w szczególności ocieplanie się wód prowadzące do bielenia raf. Lokalnymi zagrożeniami jest rybołówstwo, rozwój infrastruktury, zabudowy i transportu; zmiany gatunkowe zachodzące wśród rodzimych populacji, gatunki inwazyjne, połowy dokonywane za pomocą ładunków wybuchowych i substancji chemicznych (np. cyjanków), działania związane z aktywnym wypoczynkiem wodnym oraz turystyką.

Ryc. 27 Koral niebieski w rafie koralowej © WWF-Japan/Kobayashi Tkakashi

/ WWF-Canon

28

Żółw Karetta (Caretta caretta)

Występowanie i charakterystyka gatunku: Albania; Algieria; Australia; Bahamy; Bahrajn; Bangladesz; Belize; Brazylia; Kajmany; Chiny; Kolumbia; Costa Rica; Kuba; Cypr; Dominikana; Egipt; Erytrea; Francja; Grecja; Grenada; Gwadelupa; Gwatemala; Haiti; Honduras; Indonezja; Izrael; Włochy; Jamajka; Japonia; Libia; Madagaskar; Meksyk; Montserrat; Maroko; Mozambik; Namibia; Nowa Kaledonia; Nikaragua; Oman; Panama; Filipiny; Puerto Rico; Saint Lucia; Senegal; Afryka Południowa; Hiszpania (Wyspy Kanaryjskie); Sri Lanka; Tunezja; Turcja; Wyspy Turks i Caicos; Urugwaj; Wenezuela; Wyspy Dziewicze. Ma charakterystyczną, dużą czaszkę oraz masywne szczęki. Osiąga wagę 100kg, górna skorupa zwana karapaksem ma długość nawet 120cm. Jest mięsożerny. Żywi się mięczakami, krabami, jeżowcami, gąbkami a także wolno pływającymi meduzami i ślimakami morskimi (np. skrzydelnikami). Samice składają jaja średnio co dwa lata, 3-5 razy w sezonie, każdorazowo od 40 do 90 jaj. Są gatunkiem migrującym, pokonują najdłuższe dystanse w porównaniu z innymi żółwiami morskimi.

Liczebność populacji: szacowana liczba samic składających jaja to około 60 000 osobników.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: EN – gatunek zagrożony

z bardzo wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim Zagrożenia: ze skorup żółwi wykonuje się różnorodne pamiątki dla turystów oraz

przedmioty użytkowe, utrata plaż (miejsc lęgowych tych zwierząt), zanieczyszczenia mórz, rybołówstwo (wiele zwierząt ginie przypadkowo, zaplątując się w sieci) oraz choroby. Ponadto są odławiane dla jaj i mięsa.

Ryc. 28 Żółw Karetta © Michel Gunther / WWF-Canon