Praca socjalna

Praca socjalnaKształcenie – działanie – konteksty

pod redakcją naukowąAnny Kanios i Marty Czechowskiej-Bielugi

Kraków 2010

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010

Recenzent:prof. dr hab. Andrzej Radziewicz-Winnicki, profesor zwyczajny Uniwersytetu Śląskiego

Redakcja wydawnicza:Beata Bednarz

Projekt okładki:Magdalena Muszyńska

Izabela Surdykowska-Jurek

CZARTART

Publikacja ukazała się dzięki wsparciu finansowemu Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

ISBN 978-83-7587-477-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: [email protected]

Wydanie I, Kraków 2010

Celem niniejszego opracowania jest ukazanie wybranych obszarów pracy socjalnej warunkowanych dynamiką zmian głównie demograficznych i społeczno-gospodarczych występujących we współczesnym społeczeństwie. Punktem wyjścia uczyniono tu proces przygotowania do zawodu pracownika socjalnego. Zebrany materiał przedstawiono w czterech częściach. Pierwszy blok zagadnień dotyczy refleksji nad kształceniem do pracy socjalnej. Celem tego rozdziału jest przedstawienie tendencji, wyzwań i dylematów dotyczących edukacji w zakresie pracy socjalnej. Cześć druga została zatytułowana „Praca socjalna – w stronę aktywnej polityki społecznej”. Tematyka zamieszczonych tu tekstów oscyluje wokół zagadnień dotyczących funkcjonowania i kompetencji podmiotów polityki zabezpieczenia społecznego. W rozdziale tym została podjęta próba analizy pracy socjalnej wyznaczanej dyrektywami unijnymi oraz analizy zmian dotychczasowej formuły pracy socjalnej na przykładzie partnerstw lokalnych i współpracy międzysektorowej. Część trzecia została poświęcona innowacyjnym rozwiązaniom w obszarze pracy socjalnej. Autorzy z jednej strony zestawiają stare i nowe wyzwania pracy socjalnej, a z drugiej podejmują próbę wyjaśnienia pojawiających się współcześnie kwestii społecznych akcentując ich kontekstualne rozumienie. Treści ostatniego rozdziału koncentrują się na wieloaspektowości pracy socjalnej. Przegląd podejść zastosowanych w opracowaniu przez poszczególnych autorów skłania do wniosku, że mamy do czynienia z relatywnie dużą różnorodnością stanowisk teoretyczno - metodologicznych w tym zakresie. Poruszone w książce zagadnienia dotyczą jedynie części problemów wyłaniających się z przestrzeni pracy socjalnej. Mamy świadomość, że eksploracja teoretyczna i badawcza aktualnych kwestii społecznych jest procesem otwartym cechującym się zmiennością spowodowaną przeobrażeniami w zakresie występujących w społeczeństwie zagrożeń. Dynamika omawianych problemów społecznych jest zatem źródłem nowych wyzwań dla praktyki i towarzyszących jej rozwiązań naukowych. Prezentując Państwu niniejsze opracowanie mamy nadzieję, że ze względu na zakres poruszanej problematyki książka zainteresuje szerokie grono odbiorców, a podjęte w niej kwestie będą stanowiły inspirację dla praktyki oraz refleksji naukowej. Prezentowany zbiór adresujemy zwłaszcza do pedagogów, socjologów, polityków społecznych, osób doświadczających dylematów w pracy zawodowej polegającej na profesjonalnym świadczeniu pomocy i wsparcia, jak i studentów nauk społecznych Ze względu na wielość kwestii społecznych, które obecnie znajdują się w kręgu zainteresowań badaczy podejmujących zagadnienia pracy socjalnej, rzetelny wybór obszarów tematycznych, które należałoby poddać pogłębionej analizie może sprawiać trudności. Spośród aktualnych problemów weryfikowanych na gruncie pracy socjalnej nie można pominąć znaczenia profesjonalizacji w zawodzie pracownika socjalnego warunkowanej m.in. przez proces kształcenia. Dialog na temat edukacji podjęty w prezentowanym opracowaniu umożliwia optymalizację przygotowania do wykonywania pracy zawodowej. Jak podkreślają liczni autorzy kształcenie profesjonalistów staje się zadaniem coraz bardziej skomplikowanym. Trudności te wynikają z konieczności uwzględnienia w trakcie edukacji dynamiki problemów społecznych, a także potrzeby zmagania się z coraz to nowymi

sytuacjami trudnymi klientów. Ważnym wydaje się również dostosowanie procesu kształcenia do wymogów Unii Europejskiej. Przedkładany Czytelnikowi tom zawiera wiele interesujących tekstów, ważnych dla kształtowania praktyki pracy socjalnej i kształcenia do tego obszaru aktywności. Jednym z nich jest tekst Piotra Sałustowicza, omawiający podstawowe kwestie międzynarodowego wymiaru pracy socjalnej. Inny tekst wybitnego profesora Lecha Witkowskiego O dwoistościach autorytetu pracownika socjalnego (w kształceniu profesjonalnym i jako wyzwania praktycznego). Ponadto, w monografii czytelnik znajdzie opracowania z zakresu aktywnej polityki społecznej: Elżbieta Trafiałek ”Pracownik socjalny wobec wyzwań aktywnej polityki społecznej. Halina Worach-Kardas „Wielosektorowość w polityce społecznej i jej implikacje dla pracy socjalnej”. Jak również teksty zestawiające stare i nowe wyzwania pracy socjalnej, np. profesor Zofii Kawczyńskiej-Butrym a także o interwencji kryzysowej Bożeny Matyjas i artykuł Anny Kotlarskiej-Michalskiej nt. Przestrzeń wymiany doświadczeń między teoretykami a praktykami pracy socjalnej. Możliwości i bariery.

Spis treści

Ewa Marynowicz-HetkaO wielości przestrzeni refleksji nad praktyką pracy socjalnej/społecznej i wzajemności przepływu kontekstów praktyki i teorii – kilka uwag wprowadzeniaA Multifaceted Character of Reflection on Social Work Practice and Interrelations between Practice and Theory – A Word of Introduction ............ 9

WstępIntroduction ..................................................................................................... 15

Część pierwszaPróba refleksji nad kształceniem do pracy socjalnej

Lech WitkowskiO dwoistościach autorytetu pracownika socjalnego (w kształceniu profesjonalnym i jako wyzwania praktycznego)On Dualities of Authority of Social Worker (within Professional Education and as Practical Challenge) ..................................... 21

Oksana LytvakProces kształcenia pracowników socjalnych na Ukrainie w kontekście doświadczeń edukacyjnych w PolsceSocial Workers’ Training Process in Ukraine against the Backdrop of Polish Educational Experiences ......................................... 45

Marta Czechowska-Bieluga, Ewa SarzyńskaSzkolenia szansą na rozwój pracowników socjalnych – rzeczywistość czy utopia?Training as an Opportunity for Social Workers’ Development – Reality or Utopia? ..................................................................................................... 53

Małgorzata Ciczkowska-GiedziuńKształcenie pracowników socjalnych do pracy z rodzinąSocial Workers’ Education Towards Working with Families .................................. 71

Ilona Maria MroczekUniwersytecka oferta kształcenia pracowników socjalnych na terenie LublinaThe Graduate Offer of Social Worker Training in Lublin ....................................... 79

� Spis treści

Część drugaPraca socjalna – w stronę aktywnej polityki społecznej

Elżbieta TrafiałekPracownik socjalny wobec wyzwań aktywnej polityki społecznejThe Social Worker in the Challenges of the Active Social Policy ............................ 91

Halina Worach-KardasWielosektorowość w polityce społecznej i jej implikacje dla pracy socjalnejMulti-sector Social Policy and its Implications for the Social Work ........................ 101

Tadeusz KamińskiPolityczne konteksty pracy socjalnej w PolscePolitical Contexts of Social Work in Poland ............................................................ 113

Marta KomorskaPraktyka pracy socjalnej w kontekście aktywnej polityki społecznej The Practice of Social Work in Context of Active Social Politics ............................ 123

Magdalena PakułaWspółdziałanie sektora pozarządowego i władz samorządowych Miasta Lublin w zakresie pracy socjalnejThe Cooperation between NGOs and the Lublin Municipality on Social Work ..... 129

Anna KaniosPartnerstwo lokalne na rzecz osób wykluczonych społecznie w opinii pracowników socjalnychLocal Partnership for Socially Excluded Persons in the Opinion of Social Workers ............................................................................. 139

Krystyna Faliszek, Ewa Leśniak-BerekPraca socjalna w projektach systemowych ośrodków pomocy społecznej w województwie śląskimSocial Work in System Projects of Social Welfare Centres in Śląskie Voivodeship ..... 155

Część trzeciaInnowacyjne rozwiązania w obszarze pracy socjalnej

Zofia Kawczyńska-ButrymStare i nowe wyzwania pracy socjalnejOld and New Challenges of Social Work ................................................................ 167

Bożena MatyjasInterwencja kryzysowa jako nowa forma pomocy i wsparcia społecznegoCrisis Intervention as a New Form of Help and Social Support .............................. 175

�Spis treści

Anna Jarkiewicz Film dokumentalny jako narzędzie pracy socjalnejDocumentary Film as a Tool of Social Work ........................................................... 183

Mirosława GawęckaNowe spojrzenie na pracę socjalną zorientowaną na rodzinę z perspektywy teorii systemowej i konstruktywizmuA New Look at Family-orientated Social Work from the Viewpoint of Systems Theory and Constructivism ..................................................................... 193

Barbara SordylRodzina migracyjna jako nowa przestrzeń pracy socjalnej – doświadczenia pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej w AndrychowieFamily Migration as a New Realm of Social Work – Experience of the Personnel of the Social Welfare Centre in Andrychow ............... 203

Anna LinkaDziałania społeczne w społeczności wielokulturowejSocial Activity in Multicultural Community ............................................................ 211

Część czwartaPraca socjalna – analizy wielokontekstowe

Piotr Sałustowicz Praca socjalna – kolonializacja, etnizacja i transnacjonalizacjaSocial Work – Colonialization, Ethnicization and Transnationalization ................. 227

Anna Kotlarska-MichalskaPrzestrzeń wymiany doświadczeń między teoretykami a praktykami pracy socjalnej. Możliwości i barieryExperience Sharing between Social Work Theorists and Practitioners. Opportunities and Barriers ....................................................................................... 239

Krzysztof Czekaj, Monika Zawartka-CzekajPotrzebne i niechciane obszary pracy socjalnej w polskim systemie pomocy społecznej.Nowe obszary w diagnozowaniu problemów społecznych w pomocy społecznejWanted and Unwanted Areas of Social Work in Polish Social Assistance System. New Areas in the Diagnosis of Social Problems in Social Assistance ...................... 255

Małgorzata PorąbaniecWykluczenie społeczne i marginalizacja mieszkańców bloków socjalnych a lokalna działalność pomocowaExclusion and Marginalization of Residents of Social Blocks and Local Aid Activity ............................................................................................. 283

� Spis treści

Beata SzluzBezdomność jako wyzwanie dla współczesnej pracy socjalnejHomelessness as the Challenge for the Modern Social Work .................................. 295

Urszula KazubowskaRodzina jako swoista przestrzeń w pracy socjalnej – aktualność i perspektywyThe Family as the Specific Space in the Social Work – The Topicality and Prospects .................................................................................... 305

Karolina Klimek-MirosławPedagogiczny wymiar aktywności pracowników socjalnychPedagogic Dimension of the Activity of Social Workers ......................................... 319

Anna PiechFormy przeciwdziałania zjawisku wykluczenia społecznego na przykładzie Centrum Integracji Społecznej „INTEGRO” w LublinieForms of the Phenomenon Countering of Social Exclusion on an Example of Social Integration Centre “INTEGRO” in Lublin ..................... 325

Aneks ................................................................................................................ 337

Lorraine FilionMiędzynarodowe Stowarzyszenie francuskojęzyczne osób pracujących z rodzinami niepełnymi AIFIPrzewodnik dobrych praktyk w mediacji rodzinnej na odległość i międzynarodowej .................................................................................................... 339

Wykaz autorów .............................................................................................. 351

Bibliografia ....................................................................................................... 353

Spis tabel i wykresów .................................................................................... 375

Ewa Marynowicz-Hetka

O wielości przestrzeni refleksji nad praktyką pracy socjalnej/społecznej i wzajemności przepływu kontekstów praktyki i teorii – kilka uwag wprowadzenia

A Multifaceted Character of Reflection on Social Work Practice and Interrelations between Practice and Theory – A Word of Introduction

XIX Zjazdowi Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy Socjalnej, który od-był się w dniach 20–21 października 2009 roku na Uniwersytecie Marii Skło-dowskiej-Curie w Lublinie, towarzyszyło seminarium naukowe pt. Wielość prze-strzeni w pracy socjalnej – związki kontekstów teoretycznych i praktycznych. Debata na ten temat zapisała się w naszej pamięci nie tylko jako bogata w treści, ale również w wybitnych specjalistów, którzy w sposób bezpośredni bądź pośred-ni towarzyszyli nam w pracy stowarzyszeniowej. Należy podkreślić szczególnie obecność Profesora Lecha Witkowskiego – wybitnego filozofa edukacji, którego wystąpienia na naszych Zjazdach (w Szczecinie, Rzeszowie i Lublinie) wzbo-gacają nas w filozoficzną refleksję nad praktyką pracy socjalnej, kształceniem do tego obszaru oraz stanowią wyjątkową inspirację do badań nad tym obszarem aktywności. Współuczestnictwo w Zjeździe reprezentantów podejmujących na-mysł nad polem pracy socjalnej z punktu widzenia różnych wymiarów, poczy-nając od perspektywy metateoretycznej, a na uwagach metodycznych kończąc, jest najlepszym wskaźnikiem spełniania przez nasze Stowarzyszenie celu łącze-nia i integrowania tych wszystkich, którzy mają coś do powiedzenia na temat kształcenia do pracy socjalnej, jej praktyki i badań nad tym polem, niezależnie od reprezentowanej specjalności i przygotowania zawodowego.

Podejmowane przez Lecha Witkowskiego zagadnienie dwoistości zjawisk edukacyjnych pozwala również wzbogacić rozpatrywanie złożoności problematy-ki socjalnej. Niedawno wydana obszerna monografia podejmująca refleksję na te-

10 Praca socjalna. Kształcenie – działanie – konteksty

mat dylematów autorytetu (Witkowski, 2009b) powinna być z uwagą studiowana także w środowisku nauczycieli, badaczy i praktyków pracy socjalnej. Odniesie-nia do niej stanowiły podstawowe kategorie analizy dokonanej przez Profesora Lecha Witkowskiego na ostatnim seminarium towarzyszącym XIX Zjazdowi.

Wyjątkowym gościem tego Zjazdu była również Lorraine Filion – Kierow-nik Centrum Mediacji przy Sądzie Najwyższym prowincji Quebek w Kanadzie, która w swym wystąpieniu plenarnym przybliżyła nam swoje poglądy na temat związków pracy socjalnej z mediacją. Tym samym zainaugurowała tę część na-szej debaty zjazdowej, która mogła odnosić się do praktycznych zastosowań jednej z głównych funkcji pracy socjalnej, zwłaszcza jej wymiaru społecznego, to jest funkcji mediacyjnej (bliżej na ten temat zob. Marynowicz-Hetka, t. I, 2006, 2007, 2009, s. 355–363). Szczególnego znaczenia nabrało podkreślenie wysokich kompetencji metodycznych tych, którzy stosują podejście mediacyj-ne w swej aktywności, jak również tych, którzy stosują mediację jako technikę rozwiązywania sytuacji trudnych. W omawianym rozumieniu mediacja, a tak-że samo to podejście stosowane w działaniu społecznym, jest niczym innym jak tworzeniem instytucji symbolicznej i procesem rozdzielania oraz łączenia, w którym ważne staje się równoważenie stosunków władzy w danym środo-wisku życia jednostki (Imbert, 1992). Przykład takiej perspektywy rozumienia mediacji transgranicznej i na odległość znajduje się w dołączonym do niniejszej publikacji Aneksie – przewodniku opracowanym przez ekspertów tej praktyki, desygnowanych do opracowania przez L’Association Internationale Francopho-ne des Interventions Auprés des Familles Séparées (AIFI), którego założycielem i pierwszym prezydentem jest Lorraine Filion. Należy zaznaczyć, że namysł nad tak pojmowanym podejściem mediacyjnych odpowiadał tematyce seminarium towarzyszącemu XIX Zjazdowi, która odwoływała się do kategorii przestrzeni, a dokładniej – do jej postrzegania „pomiędzy”. Tak też rozumie się mediację i podstawową rolę tego, kto ją prowadzi. Mediator jest tym „trzecim”, jest usy-tuowany „pomiędzy”.

Seminaria zjazdowe, pełniąc ważną funkcję komunikacji społecznej, mogą także sprzyjać uświadomieniu sobie swojego punktu widzenia na temat pracy so-cjalnej pojmowanej jako zespół podejść teoretycznych czy też jako pewien rodzaj praktyki. Obserwując rozwój dyskusji, której ślady odnajdujemy w literaturze przedmiotu poświęconej pracy socjalnej, możemy mieć niejednokrotnie wątpli-wość, co wybrać, jakie podejście teoretyczne jest/może być najsłuszniejsze? Jakie rozwiązania praktyczne są/będą najskuteczniejsze? I może najważniejsze pytanie: jeśli już wybierzemy tę drogę, to jak ustrzec się przed fundamentalizmem w pro-pagowaniu idei (jedynie słusznej) i praktyki (jedynie skutecznej), czyli pytanie, które często sobie stawiamy, dotyczy tego, jak pogodzić wymóg uważności ana-lizy i respektu dla każdego publikowanego/wyrażanego poglądu z koniecznością selekcjonowania lektur oraz stanowisk teoretycznych i praktycznych. Ten proces, jak dobrze wiemy, jest niezwykle żmudny i długotrwały, zwłaszcza gdy interesuje

11E. Marynowicz-Hetka. O wielości przestrzeni refleksji...

nas nie tylko to, jaka jest praktyka, jaka jest wiedza na temat tej praktyki, lecz także jak kształtują się relacje między tymi obszarami, przede wszystkim zaś (gdy interesuje nas to, w jaki sposób kształcić) jak kształtować do badania i działania w owej praktyce. Złożoność pola praktyki pracy socjalnej wymaga w istocie per-spektywy transwersalnej, łączącej dyscypliny humanistyczne i społeczne w prze-strzeni edukacji do tego pola praktyki.

Zwykle staramy się, aby każde seminarium towarzyszące Zjazdowi pełniło funkcję integrowania i łączenia wielości. Pamiętajmy jednak o tym, że o poziomie dyskusji decydują sami uczestnicy zgłaszający te a nie inne problemy i tak a nie inaczej je analizujący. Tak tworzony program seminarium towarzyszącego każ-demu Zjazdowi w pewnym sensie odzwierciedla poziom dyskusji o pracy socjal-nej w Polsce. Pozwala także na ocenę rozdźwięku między codzienną praktyką pracy socjalnej a refleksją nad nią. Istotne jest jednak to, aby odkrywanie nowych problemów do analizy i badań było poprzedzone studiami o dotychczasowych dokonaniach. Taką możliwość dają właśnie coroczne seminaria towarzyszące Zjazdom dokumentowane w postaci publikacji.

Przygotowywanie Zjazdu jest procesem. Szczególnie dużo czasu zajmuje usta-lenie tematyki seminarium, które w rezultacie jest wypadkową oczekiwań i wy-obrażeń wielu stron: organizatorów, zarządu i uczestników. Z jego formułowa-niem wiążą się dylematy sprostania wielu funkcjom niemożliwym do pogodzenia, takim jak: zrzeszanie, spełnianie oczekiwań, promowanie ośrodka głównego or-ganizatora i temu, co najważniejsze w długoletniej działalności, rozwojowi reflek-sji/wiedzy o pracy socjalnej i kształceniu do niej. Mamy tu wyraźnie obserwowaną dwoistość celów (bieżące i finalizujące), która narzuca i wyznacza ramy naszego postępowania. Fuzja dwu wymiarów temporalnych (tu i teraz oraz długiego trwa-nia) jest w zasadzie niemożliwa do osiągnięcia. Także w naszym Stowarzysze-niu ta dwoistość jest widoczna. Można przewidywać, że będzie coraz bardziej różnicować środowisko. Seminaria, które towarzyszą Zjazdom, mogą zachęcać do udziału w nich z uwagi na swoją pojemność i otwartość na wielość/różnorod-ność. Jednak bardziej „wysmakowanych” badaczy pracy socjalnej mogą niepokoić nadmierna otwartość i niespecyficzność podejmowanej problematyki, zwłaszcza niezbyt jasno określony punkt widzenia. Jest to dylemat, nad którym warto się zastanowić, szukając innych rozwiązań organizacyjnych. Póki co, chcąc pogodzić oczekiwania i aspiracje, przyjmujemy, że program seminarium stanowi efekt łącze-nia swobodnych zgłoszeń z ukierunkowanymi zaproszeniami wybitnych badaczy.

Problematyka seminarium towarzyszącego XIX Zjazdowi PSSPS (Wielość przestrzeni pracy socjalnej – związki kontekstów teoretycznych i praktycznych) kon-centrowała się wokół idei dwóch, a nawet trzech wymiarów pracy socjalnej, jej praktyki i podejść teoretycznych, epistemologicznych oraz trzeciej drogi: kon-struowania wiedzy profesjonalnej. Na tym tle szczególnego znaczenia nabrało usytuowanie problemów „pomiędzy”, wyrażone w tytule jako „wielość przestrze-ni”. Wyodrębniono:


• przestrzeń edukacyjną, jej kształtowanie, wyobrażenia i praktykę; • przestrzeń refleksyjnej praktyki pracy socjalnej, analizowaną w odniesieniu

do kontekstów teoretycznych z punktu widzenia interdyscyplinarnego; • przestrzeń działania społecznego, analizowaną w kontekście sił ludzkich

środowiska społecznego i tych jego aspektów, które warunkują jakość dzia-łania.

Tak zarysowane ramy generowały wiele nurtów zasługujących na uwypukle-nie w dyskusji seminaryjnej, których ślad znajdujemy również w tym tomie. Są nimi następujące pytania:

• Jakiego rodzaju konfiguracje związków kontekstów teoretycznych i prak-tycznych można wyróżnić? Można tu obserwować wyraźną oscylację: od rozdzielenia pełnego do przepływu zupełnego, czyli jest to pytanie o związ-ki teorii z praktyką oraz o drogi konstruowania teorii pracy socjalnej.

• W jaki sposób obecna jest praca socjalna w owych oscylujących konfigura-cjach związków tworzonych w przenikaniu trzech wcześniej wymienionych przestrzeni (edukacyjnej, refleksyjnej praktyki i działania społecznego)? Można założyć, że w przestrzeni edukacyjnej jest obecna jako wiedza, którą się przekazuje w toku nauczania i kształcenia, bądź też jako wiedza po-dzielana, w mniejszym zaś stopniu jako wiedza, którą się wspólnie tworzy w toku partycypacji wszystkich podmiotów danej aktywności. W przestrze-ni refleksyjnej praktyki praca socjalna obecna jest jako wiedza współtworzo-na w debacie tych, którzy pracują w polu pracy socjalnej z udziałem tych, którzy zajmują się kształceniem do tego pola i w obszarze badań dla/nad/w pracy socjalnej. W przestrzeni działania społecznego owe konfiguracje związków kontekstów teoretycznych i praktycznych są wielorakie i wyrażają się fizycznie w zintegrowanym paradygmacie analizy działania (szerzej na ten temat zob.: Marynowicz-Hetka, 2008, s. 17–28).

• Jakiego rodzaju związki tych kontekstów można polecić jako sprzyjające przestrzeni refleksyjnej praktyki? Są nimi z pewnością te konfiguracje, które nie zawierają wyraźnej demarkacyjnej granicy między tym, co teoretycz-ne, a tym, co praktyczne. Raczej charakteryzują się hybrydalnym kształtem i zmiennością, wyrażając tym samym wzajemność wzbogacania oraz kon-struowania wiedzy podzielanej przez uczestników aktywności. Kształtowa-niu refleksyjnej praktyki sprzyja zwłaszcza stosowanie podejścia partycypa-cyjnego do poznawania złożoności tego pola aktywności1.

1 Na ten temat interesujący cykl seminariów badawczych grupujących badaczy i praktyków pracy socjalnej/społecznej organizuje od czterech lat europejskie stowarzyszenie: Centre Europèen de ressources pour la recherche en travail social (CERTS)/European Resource Centre for Social Work Research (ERCSWR). Por. nt. Pensée Plurielle. Parole, Prati-ques & Réflexion du social: La recherche partcipative dans le champ du travail social. Aspects épistémologiques (2008) oraz Participative Approaches in Social Work Research/Les approches participatives dans les recherches du travail social (w druku).

13E. Marynowicz-Hetka. O wielości przestrzeni refleksji...

• Jakiego rodzaju logiki analizy praktyki można wyodrębnić, zastanawiając się nad polem pracy socjalnej? (szerzej na temat swoistości procesu kształcenia do działania obszarze praktyki zob.: Marynowicz-Hetka, t. I, 2006, 2007, 2009, s. 481–489).

Tak zarysowane problemy do dyskusji zachęcają również do przedstawienia własnego stanowiska. Szczególnie przydatne wydaje się uznanie tezy, że konstru-owanie wiedzy ma miejsce w relacji (często interakcji) z polem praktyki, a ściślej – z podmiotami działającymi w tym polu. Pojęcia „wiedza” używam tutaj w zna-czeniu przyjętym przez J.-M. Barbiera (2006, 2009, s. 1081–1108), czyli „wiedzy naukowej”, pojmując ją jako zespół uogólnionych konstruktów teoretycznych stanowiących rezultat owej podzielanej i doświadczanej przez pedagoga-badacza i pedagoga-praktyka sytuacji przefiltrowanej przez uznane koncepcje teoretyczne i epistemologiczne. Pomijam inną kategorię wiedzy, bardzo istotną dla poczucia sprawstwa i świadomości działania w polu praktyki, którą jest „wiedza przyswojo-na” czy „wiedza własna”. Proces jej powstawania jest niezwykle złożony i wymaga reinterpretacji doświadczeń praktycznych oraz odwołań do znanych i uznanych tez wiedzy uogólnionej (por. także bardzo inspirujący tekst Lecha Witkowskiego na temat koncepcji działania J.-M. Barbiera: Witkowski, 2009a, s. 291–315).

Cechami specyficznymi takiego postrzegania procesu konstruowania wiedzy są więc: relacyjność, procesualność, temporalność (trwanie i nieciągłość) i kon-tekstowość (usytuowanie w kontekście społecznym). Te cechy wyznaczają także zakres praktyczności danej dyscypliny, jak również jego granice i możliwości ich przekraczania. Tak sformułowana teza znosi tradycyjny podział na teorię i prak-tykę. Te stanowiska są obecne zwykle z zaakcentowaniem perspektywy episte-mologicznej i metodologicznej (np. interakcjonizm symboliczny czy tak ważna ostatnio w europejskiej pracy socjalnej perspektywa badań partycypacyjnych, spożytkowująca partnerstwo praktyki/-ów)2, które można określić jako aktywi-zujące zarówno tych, którzy „pracują w nauce”, jak i tych, którzy z niej korzy-stają. Ten nurt związany jest z procesami poznania rzeczywistości, a nie tylko jej zrozumienia, i odnajduje swoje źródło w odrzuceniu pozytywistycznego modelu poznania.

Oczywiście warto stale stawiać pytanie, czy takie stanowisko nie jest jedynie złudnym pomysłem, który może zaprowadzić nas na manowce, a jeśli nawet nie, to czy nie utrudni tego, by refleksja dla, w i nad praktyką stawała się na tyle uogólniona i na tyle wyrażona w precyzyjnym języku, by wzbogacała jej dyskurs. Tę dwoistość stale warto mieć w wyobraźni.

Ukierunkowanie debaty umożliwiającej namysł nad napięciami między kon-tekstami teoretycznymi i praktycznymi sytuuje naszą analizę „pomiędzy” i wska-

2 Między innymi temu zagadnieniu poświęcono szóste seminarium badawcze stowarzyszenia CERTS, które odbyło się w grudniu 2009 roku w Helsinkach pod hasłem: Participation and Partnership in Social Work Practice Research.


zuje na konieczność obmyślenia (nowego) projektu kształcenia do tak pojmowa-nej (stale w procesie) materii. W różnych środowiskach akademickich powstaje wiele nowych pomysłów sprzyjających kształtowaniu dyspozycji myślenia kom-pleksowego. Warto je ukazać, jak również popularyzować formy związków kon-tekstów teoretycznych i praktycznych widoczne w trakcie seminariów. To jed-nak może być temat następnego Zjazdu.

Przedkładany Czytelnikowi tom stanowi nie tylko zapis dyskusji, która odbyła w trakcie XIX Zjazdu PSSPS, ale został także poszerzony o inne teksty. Wśród nich znaczący dla kształtowania praktyki pracy socjalnej/społecznej i kształce-nia do tego obszaru aktywności jest tekst Piotra Sałustowicza, który omawia podstawowe kwestie międzynarodowego wymiaru pracy socjalnej. Znajomość rozwiązań praktycznych pracy socjalnej i koncepcji teoretycznych usytuowa-nych w odmiennych środowiskach, w różnych kulturach praktyki nie znajduje jedynie argumentacji w zaspokojeniu ciekawości, co i tak robią inni, ale może także sprzyjać konstruowaniu narzędzi analizy tej praktyki, spożytkowujących zintegrowany paradygmat możliwy do zastosowania w odmiennych kulturowo środowiskach.

Życzę Czytelnikom tej książki, aby jej lektura przyczyniła się do pogłębienia własnej wiedzy na temat działania w pracy socjalnej, kształcenia do niej i sposo-bów pozyskiwania sojuszników (sił ludzkich) w tych trzech, wyżej wymienionych przestrzeniach „pomiędzy”, a tym samym dała potwierdzenie sensu obranego kierunku kształcenia do tego pola aktywności.

Debata nad bilansem aktywności Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy So-cjalnej w okresie swojego istnienia w ostatnich dwudziestu latach3 nie będzie mogła pominąć tego tomu przygotowanego przez środowisko lubelskie. Formu-łowanie zadań Stowarzyszenia na przyszłość będzie odwoływać się do dokonań uprzednich oraz teraźniejszych.

Na zakończenie tego krótkiego wprowadzenia pozostaje mi jeszcze wyrażenie słów podziękowań w imieniu społeczności Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy Socjalnej i własnym za wkład pracy środowiska lubelskiego, zwłaszcza Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, w przygo-towaniu XIX Zjazdu i za przychylne dla nas decyzje finansowe, które pozwoliły na opublikowanie w tym tomie zapisu refleksji badaczy/nauczycieli/praktyków pracy socjalnej nad tym polem, który jak zwykle jest usytuowany w czasie i prze-strzeni, w konkretnym środowisku.

3 Zjazd Założycielski Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy Socjalnej odbył się w Łodzi 9 marca 1991 roku.

Documents

Praca socjalna