Pravilnik o Nastavnom Planu i Programu Za Prvi i Drugi Razred Osnovnog Obrazovanja i Vaspitanja

7/22/2019 Pravilnik o Nastavnom Planu i Programu Za Prvi i Drugi Razred Osnovnog Obrazovanja i Vaspitanja

1/241

PRAVILNIK

O NASTAVNOM PLANU I PROGRAMU ZA PRVI I DRUGI RAZREDOSNOVNOG OBRAZOVANJA I VASPITANJA

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 10/2004, 20/2004, 1/2005, 3/2006, 15/2006,

2/2008, 2/2010, 7/2010 i 3/2011 - dr. pravilnik)

lan 1

Ovim pravilnikom utvruje se nastavni plan i program za prvi i drugi razred osnovnog obrazovanja ivaspitanja.

lan 2

Nastavni plan i program za prvi i drugi razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja odtampani su uz ovajpravilnik i ine njegov sastavni deo.

lan 3

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku".

Samostalni lanovi Pravilnika o izmenama i dopunamaPravilnika o nastavnom planu i programu osnovnog obrazovanja i vaspitanja

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 15/2006)

lan 3

Nastavni plan i program za izborni nastavni predmet ah primenjuje se poev od kolske 2007/2008.godine.

lan 4


Samostalni lanovi Pravilnika o izmenama i dopunamaPravilnika o nastavnom planu i programu za prvi i drugi razred osnovnog obrazovanja i

vaspitanja

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 7/2010)

lan 2

Nastavni program za obavezan nastavni predmet Svet oko nas primenjuje se poev od kolske 2010/2011.godine.

lan 3


2/241

Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da vai Pravilnik o izmenama i dopunama Pravilnika onastavnom planu i programu za prvi i drugi razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja ("Prosvetni glasnikRS", broj 2/2010).

lan 4


NASTAVNI PLAN

Red. broj A. OBAVEZNI NASTAVNI PREDMETIPRVI RAZRED DRUGI RAZREDned. godinje ned. godinje

1. Srpski jezik________ jezik1 5 180 5 180

2. Srpski jezik2 2 72 2 72(Strani jezik)**

3. Matematika 5 180 5 180

4. Svet oko nas 2 72 2 725. Likovna kultura 1 36 2 726. Muzika kultura 1 36 1 367. Fiziko vaspitanje 3 108 3 1088. Zdravstveno vaspitanje*** 1 36 1 36

UKUPNO: A 18-20* 648-720 19-21* 684-756

Red. br. B. IZBORNI NASTAVNI PREDMETI3PRVI RAZRED DRUGI RAZREDned. god. ned. god.

1. Verska nastava/ graansko vaspitanje4 1 36 1 36

2. Narodna tradicija 1 36 1 363. Ruka u testu - Otkrivanje sveta 1 36 1 364. uvari prirode 1 36 1 365. Lepo pisanje 1 366. Od igrake do raunara 1 36 1 367. Maternji jezik/govor sa elementima nacionalne

kulture 2 72 2 728. ah 1 36 1 36

UKUPNO: B 2-3* 72-108* 2-3* 72-108*UKUPNO: A+B 21-24* 756-864* 22-25* 792-900*

Naziv jezika nacionalne manjine kada se nastava realizuje u kolama na tom maternjem jezikuRealizuje se u kolama gde se nastava odrava na maternjem jeziku nacionalne manjinekola je duna da sa liste izbornih predmeta, pored obaveznih izbornih nastavnih predmeta, ponudi jotri izborna, od kojih uenik bira jedan predmet prema svojim sklonostima.Uenik bira jedan od ponuenih obaveznih nastavnih predmeta i izuava ga do kraja prvog ciklusa.

* Broj asova za uenike pripadnike nacionalnih manjina.** Dopune Nastavnog plana Redakcija je uradila na osnovu sadraja programa za predmete koji su

objavljeni u izmenama i dopunama ovog pravilnika.*** Nastavnik razredne nastave realizuje predloene teme iz oblasti zdravstvenog vaspitanja shodno

uzrasnom i obrazovnom nivou uenika i integrisanim tematskim planiranjem kroz obavezne iizborne predmete - videti Preporuke za ostvarivanje programa zdravstvenog vaspitanja, koje susastavni deo ovog pravilnika.

Oblici obrazovno-vaspitnog rada kojima se ostvaruju obavezni i izborni nastavni predmeti

Redovna i dopunska nastava


3/241

NASTAVNI PROGRAM OBRAZOVANJA I VASPITANJA ZA I I II

RAZRED OSNOVNOG OBRAZOVANJA I VASPITANJA

1. SVRHA, CILJEVI I ZADACI PROGRAMA OBRAZOVANJA IVASPITANJA

Svrha programa obrazovanja

- Kvalitetno obrazovanje i vaspitanje, koje omoguava sticanje jezike, matematike, naune, umetnike,kulturne, zdravstvene, ekoloke i informatike pismenosti, neophodne za ivot u savremenom i sloenomdrutvu.

- Razvijanje znanja, vetina, stavova i vrednosti koje osposobljavaju uenika da uspeno zadovoljavasopstvene potrebe i interese, razvija sopstvenu linost i potencijale, potuje druge osobe i njihov identitet,potrebe i interese, uz aktivno i odgovorno uee u ekonomskom, drutvenom i kulturnom ivotu i doprinosdemokratskom, ekonomskom i kulturnom razvoju drutva.

Ciljevi i zadaci programa obrazovanja su:

- razvoj intelektualnih kapaciteta i znanja dece i uenika nunih za razumevanje prirode, drutva, sebe isveta u kome ive, u skladu sa njihovim razvojnim potrebama, mogunostima i interesovanjima;

- podsticanje i razvoj fizikih i zdravstvenih sposobnosti dece i uenika;

- osposobljavanje za rad, dalje obrazovanje i samostalno uenje, u skladu sa naelima stalnogusavravanja i naelima doivotnog uenja;

- osposobljavanje za samostalno i odgovorno donoenje odluka koje se odnose na sopstveni razvoj i

budui ivot;

- razvijanje svesti o dravnoj i nacionalnoj pripadnosti, negovanje srpske tradicije i kulture, kao i tradicije ikulture nacionalnih manjina;

- omoguavanje ukljuivanja u procese evropskog i meunarodnog povezivanja;

- razvijanje svesti o znaaju zatite i ouvanja prirode i ivotne sredine;

- usvajanje, razumevanje i razvoj osnovnih socijalnih i moralnih vrednosti demokratski ureenog, humanogi tolerantnog drutva;

- uvaavanje pluralizma vrednosti i omoguavanje, podsticanje i izgradnja sopstvenog sistema vrednosti ivrednosnih stavova koji se temelje na naelima razliitosti i dobrobiti za sve;

- razvijanje kod dece i uenika radoznalosti i otvorenosti za kulture tradicionalnih crkava i verskih zajednica,kao i etnike i verske tolerancije, jaanje poverenja meu decom i uenicima i spreavanje ponaanja kojanaruavaju ostvarivanje prava na razliitost;

- potovanje prava dece, ljudskih i graanskih prava i osnovnih sloboda i razvijanje sposobnosti za ivot udemokratski ureenom drutvu;

- razvijanje i negovanje drugarstva i prijateljstva, usvajanje vrednosti zajednikog ivota i podsticanjeindividualne odgovornosti.

2. OBAVEZNI I PREPORUENI SADRAJI OBAVEZNIH I IZBORNIHPREDMETA


4/241

OBAVEZNI NASTAVNI PREDMETI

SRPSKI JEZIK

Cilj i zadaci

Cilj nastave srpskog jezika jeste da uenici ovladaju osnovnim zakonitostima srpskog knjievnog jezika nakojem e se usmeno i pismeno pravilno izraavati, da upoznaju, doive i osposobe se da tumae odabranaknjievna dela, pozorina, filmska i druga umetnika ostvarenja iz srpske i svetske batine.

Zadaci nastave srpskog jezika:

- razvijanje ljubavi prema maternjem jeziku i potrebe da se on neguje i unapreuje;

- osnovno opismenjavanje najmlaih uenika na temeljima ortoepskih i ortografskih standarda srpskogknjievnog jezika;

- postupno i sistematino upoznavanje gramatike i pravopisa srpskog jezika;

- upoznavanje jezikih pojava i pojmova, ovladavanje normativnom gramatikom i stilskim mogunostimasrpskog jezika;

- osposobljavanje za uspeno sluenje knjievnim jezikom u razliitim vidovima njegove usmene i pismeneupotrebe i u razliitim komunikacionim situacijama (uloga govornika, sluaoca, sagovornika i itaoca);

- razvijanje oseanja za autentine estetske vrednosti u knjievnoj umetnosti;

- razvijanje smisla i sposobnosti za pravilno, teno, ekonomino i uverljivo usmeno i pismeno izraavanje,bogaenje renika, jezikog i stilskog izraza;

- uvebavanje i usavravanje glasnog itanja (pravilnog, logikog i izraajnog) i itanja u sebi (doivljajnog,usmerenog, istraivakog);

- osposobljavanje za samostalno itanje, doivljavanje, razumevanje, svestrano tumaenje i vrednovanjeknjievnoumetnikih dela raznih anrova;

- upoznavanje, itanje i tumaenje popularnih i informativnih tekstova iz ilustrovanih enciklopedija iasopisa za decu;

- postupno, sistematino i dosledno osposobljavanje uenika za logiko shvatanje i kritiko procenjivanje

proitanog teksta;

- razvijanje potrebe za knjigom, sposobnosti da se njome samostalno slue kao izvorom saznanja;navikavanje na samostalno korienje biblioteke (odeljenjske, kolske, mesne); postupno ovladavanjenainom voenja dnevnika o proitanim knjigama;

- postupno i sistematino osposobljavanje uenika za doivljavanje i vrednovanje scenskih ostvarenja(pozorite, film);

- usvajanje osnovnih teorijskih i funkcionalnih pojmova iz pozorine i filmske umetnosti;

- upoznavanje, razvijanje,uvanje i potovanje vlastitog nacionalnog i kulturnog identiteta na delima srpskeknjievnosti, pozorine i filmske umetnosti, kao i drugih umetnikih ostvarenja;

- razvijanje potovanja prema kulturnoj batini i potrebe da se ona neguje i unapreuje;


5/241

- navikavanje na redovno praenje i kritiko procenjivanje emisija za decu na radiju i televiziji;

- podsticanje uenika na samostalno jeziko, literarno i scensko stvaralatvo;

- podsticanje, negovanje i vrednovanje uenikih vannastavnih aktivnosti (literarna, jezika, recitatorska,dramska, novinarska sekcija i dr.);

- vaspitavanje uenika za ivot i rad u duhu humanizma, istinoljubivosti, solidarnosti i drugih moralnih

vrednosti;

- razvijanje patriotizma i vaspitavanje u duhu mira, kulturnih odnosa i saradnje meu ljudima.

Prvi razred

Operativni zadaci:

- usvajanje pravilnog izgovaranja glasova, glasovnih skupova, rei i reenica;

- savladavanje tehnike itanja i pisanja na irilikom pismu;

- navikavanje na upotrebu knjievnog jezika u govoru i pisanju;

- formiranje navike za itko, uredno i lepo pisanje;

- postupno uvoenje u doivljavanje i razumevanje knjievnih tekstova;

- uoavanje vrsta knjievnih dela prema zahtevima programa;

- usvajanje osnovnih knjievnoteorijskih i funkcionalnih pojmova prema zahtevima programa;

- osposobljavanje za usmeno i pismeno prepriavanje, prianje i opisivanje prema zahtevima programa.

Osnove itanja i pisanja

Prethodna ispitivanja

Ispitivanje sposobnosti svakoga deteta za govorno optenje (sposobnost za reprodukovanje kraegsadraja, umenost za slobodno govorno komuniciranje, bogatstvo renika, odstupanja od knjievnogjezika, govorni nedostaci); ispitivanje predznanja iz itanja i pisanja (poznavanje slova, itanje i pisanje);formiranje individualnih tabela sa rezultatima ispitivanja radi ujednaavanja odeljenja, izbora metoda ipostupaka i praenja napredovanja uenika.

Priprema za itanje i pisanje

Vebe u posmatranju (vizuelne vebe) - zapaanje i odabiranje znaajnih pojedinosti; razvijanje analitikogposmatranja, tematski organizovano posmatranje predmeta, biljaka, ivotinja, lica, slika, crtea, i ilustracija;zapaanje oblika, boja, poloaja predmeta i bia; uoavanje pokreta, dinamike kretanja, mimikih aktivnostii gestikulacije.

Vebe u sluanju (akustike vebe) - otkrivanje i razlikovanje zvukova, umova i tonova, razlikovanjegovornih karakteristika (govora) nastavnika, druga, glumca i spikera. Negovanje paljivog sluanjagovornika i sagovornika.

Razvijanje kulture usmenog izraavanja: prianje na osnovu posmatranja i prianje na osnovu niza slika;prepriavanje teksta, lutkarske predstave, crtanog filma.


6/241

Formiranje i usavravanje kulture praktinog komuniciranja: navikavanje na utivu frazeologiju i govornekonvencije; govorno snalaenje u raznim okolnostima.

Usvajanje i razvijanje pojma reenice, rei i glasa. Razvijanje oseanja za osnovne govorne jedinice.

Analitika, sintetika i analitiko-sintetika vebanja.

Leksika i sintaksika vebanja: bogaenje renika, aktiviranje pasivnog renika, analiza glasovne strukture

rei. Vebe artikulacije - ist, jasan i pravilan izgovor svih glasova.

Motorike vebe: vebanje pokreta ruke, ake i prstiju, pisanje razliitih crta i linija kao osnovnih elemenataslova; jednostavno i spontano likovno izraavanje; usmereno i slobodno crtanje - u korelaciji sa zahtevimaiz likovne kulture; spontanost, doslednost i funkcionalnost u zahtevima da se uenici umeno sluepriborom za pisanje, crtanje i slikanje.

Poetno itanje i pisanje

Osnovni nastavni pristup uenju itanja i pisanja ostvaruje se primenom glasovne analitiko-sintetikemetode. U njene strukturne delove (pristupne jezike aktivnosti, analitika i sintetika vebanja zausvajanje pojma glasa, pisanje slova, itanje odgovarajueg teksta i razgovor o njemu, pisanje rei ireenica i sl.) funkcionalno i osmiljeno integriu se posebni postupci: odvojeno, uporedno i kombinovanouenje itanja i pisanja, pojedinano i grupno usvajanje slova - prema slobodnom opredeljenju uitelja i uzavisnosti od datih nastavnih okolnosti.

U okolnostima prethodnog strunog i organizovanog obezbeenja neophodnih udbenika i nastavnihsredstava, uitelj se moe opredeliti i za kompleksni postupak u uenju itanja i pisanja.

Uvebavanje logikog itanja na odgovarajuim tekstovima iz bukvara: pravilan izgovor svih glasova,pravilno naglaavanje rei, teno povezivanje rei u reenici jainom i tempom prirodnoga govora.Osmiljeno i podsticajno vrednovanje itanja svakog uenika ponaosob. Razgovor o proitanom.

Uvebavanje grafiki pravilnog i estetski valjanog (lepog) pisanja: pojedinanih slova, rei i reenica.Sistematino i dosledno ostvarivanje higijenskih, tehnikih i praktinih navika vezanih za pisanje (pravilnosedenje i dranje tela, funkcionalna upotreba pribora za pisanje i sl.). Odmereno, primereno i podsticajnovrednovanje rukopisa svakog uenika ponaosob.

Posebna metodika briga usmerava se na uenike koji veimaju izvesna predznanja iz itanja i pisanjakao i na one uenike koji zaostaju u sticanju osnovne pismenosti.

Usavravanje itanja i pisanja

Posle usvajanja osnovne pismenosti (orijentaciono tokom prvog polugodita), nastavlja se uvebavanje i

usavravanjeitanja i pisanja i tokom drugog polugodita, do stepena automatizovanih radnji.Funkcionalnim, osmiljenim i primerenim povezivanjem steenih znanja i vetina, tokom usvajanja

poetnog itanja i pisanja, sa odgovarajuim programskim sadrajima iz ostalih predmetnih podruja(gramatika i pravopis, lektira, jezika kultura) naelno se omoguuje ueniku da na svakom asu govori,ita i pie.

Jezik

Gramatika

Reenica; re; glas i slovo - prepoznavanje.

Uoavanje uloge glasa u razlikovanju znaenja rei.

Razlikovanje reenice kao obavetenja, pitanja i zapovesti izgovorom (intonacijom) i prepoznavanjem utekstu.


7/241

Izgovor i pisanje glasova , , , d, h i r ako uenicima priinjavaju tekoe.

Pravopis

Upotreba velikog slova na poetku reenice, u pisanju linih imena i prezimena, imena naselja(jednolana).

Pravilno potpisivanje (ime, pa prezime).

Upotreba take na kraju reenice. Mesto i funkcija upitnika i uzvinika u reenici.

Knjievnost

Lektira

Lirika

Narodna pesma: Slavujak

Narodna pesma: Boitapom bata

Jovan JovanoviZmaj: Mati

Desanka Maksimovi: Hvalisavi zeevi

Grigor Vitez: Nema za make kole

Momilo Tei: Slikovnica

Mira Alekovi: Vetar seja

Duan Radovi: Jesenja pesma

Stevan Raikovi: Crtanka

Vlada Stojiljkovi: Sa mnom ima neka greka

Voja Cari: Prolee

Ljubivoje Rumovi: Au, to je kola zgodna

Vladimir Andri: Hleb

Izbor iz poezije Jovana Jovanovia Zmaja, Momila Teia,

Desanke Maksimovii Grigora Viteza

Izbor iz narodne lirike (uspavanke i aljive pesme)

Epika

Narodna pria: Sveti Sava i aci(Bukvar)

Narodna pria: Golub i pela

Dositej Obradovi: Dva jarca; Dve koze


8/241

Desanka Maksimovi: Bajka o labudu

Branko opi: Sunev peva

Toma Slavkovi: Zec i vuk

Boidar Timotijevi: Kad prolee doe, sve nabolje poe

Dragan Luki: Jabuka(Bukvar)

Ezop: Lav i mi

Lav Tolstoj: Dva druga

Izbor iz narodne epike (aljive prie, poslovice, zagonetke, brzalice)

Drama

Duan Radovi: Tuibaba

Laza Lazi: Car i skitnica

Aleksandar Popovi: Nee uvek da bude prvi(Bukvar)

Popularni i informativni tekstovi

Izbor iz ilustrovanih enciklopedija i asopisa za decu

itanje teksta

Pravilno i teno itanje naglas rei, reenica i kratkih tekstova - provera razumevanja proitanog.Osposobljavanje uenika da u itanju uoavaju i znake interpunkcije (taka, upitnik, uzvinik). Postupnoovladavanje intonacijom obavetajnih, upitnih i uzvinih reenica. Prilagoavanje itanja tekstovnoj situaciji(glasno i tiho, brzo i sporo itanje).

itanje dijalokog teksta - individualno i po ulogama. Sistematsko, dosledno i kritiko vrednovanjeuenikog itanja.

Uvoenje uenika u itanje u sebi reenica i kratkih tekstova (nakon savladavanja osnovnih elemenatatehnike itanja naglas).

Aktivno sluanje umetnikog itanja teksta (zvuni i video zapisi).

Navikavanje uenika na pravilno disanje; sticanje higijenskih navika pri itanju.

Tumaenje teksta

Tekstovi iz lektire koriste se za usavravanje itanja i pisanja i uvoenje uenika u osnovne pojmove oknjievnosti.

Uoavanje naslova, imena autora, sadraja i ilustracija u knjizi.

Uoavanje prostornih i vremenskih odnosa i bitnih pojedinosti u opisima bia i prirode. Uoavanje glavnih

likova, njihovih osobina i postupaka. Zapaanje osnovnih emocionalnih stanja (radosno, tuno, smeno).Pojmovi dobro, zlo.

Odgovori na pitanja o proitanom sadraju (reenice, odeljka, pesme, prie, basne, bajke, dramskogteksta). Uoavanje i razumevanje karakteristinih reenica u tekstu.


9/241

Sistematino i postupno usvajanje knjievnih i funkcionalnih pojmova.

Knjievni pojmovi

Lirika

Pesma; stih i strofa; osnovno oseanje - na nivou prepoznavanja.

Epika

Pria; dogaaj; mesto i vreme zbivanja.

Knjievni lik - izgled, osnovne etike osobine i postupci.

Poslovica, zagonetka - prepoznavanje.

Drama

Dramska igra. Dramska radnja (na nivou prepoznavanja).

Jezika kultura

Osnovni oblici usmenog i pismenog izraavanja

Prepriavanje- slobodno i usmereno: prepriavanje kraih i jednostavnijih tekstova iz bukvara, itanke,asopisa za decu, lutkarskih pozorinih predstava, crtanih filmova, radijskih i televizijskih emisija za decu.

Prianje o dogaajima i doivljajima- slobodno i usmereno: teme koje se odnose na blie i ireokruenje (neposredna okolina, roditeljski dom, kola, igra, izleti; posete, susreti); prianje na osnovustvaralake mate; prianje prema nizu slika - postupno otkrivanje slika, po loginom redosledu.

Opisivanje predmeta- slobodno i podsticanjem: uoavanje i imenovanje izrazitih obeleja jednostavnihpredmeta i omiljenih igraaka; opisivanje biljaka i ivotinja: opisivanje biljaka na osnovu zajednikogposmatranja; slobodno opisivanje ivotinje ljubimca i opisivanje ivotinja na osnovu zajednikogposmatranja. Opisivanje predmeta, biljaka i ivotinja na osnovu linog iskustva/seanja i znanja izpredmeta Svet oko nas.

Usmena i pismena vebanja

Ortoepske vebe: pravilan izgovor glasova, suglasnikih grupa, rei, onomatopeja, brzalica.

Ortografske vebe: prepisivanje rei i kratkih reenica sa datim zadatkom; proveravanje i vrednovanjeurednosti i itkosti pisanja.

Diktatza primenu pravopisnih pravila. Autodiktat.

Leksike vebe: graenje rei; sinonimi; antonimi; rei sa umanjenim i uveanim znaenjem i sl.

Sintaksike vebe: usmereno i samostalno sastavljanje reenica; reenice sa dopunjavanjem; reenice odzadatih rei i sl.

Odgonetanje i reavanje rebusa.

Kazivanje napamet nauenih tekstova (lirskih i epskih).

Scensko improvizovanje dramskog/dramatizovanog teksta.

Sluenje renikom i pisanje/stvaranje sopstvenog renika.


10/241

Konvencionalni jeziki standardi u usmenom optenju (sa nepoznatom i odraslim sagovornikom - upotrebarei Vi iz potovanja i utivosti); pisanje estitke.

Izrada domaih pismenih zadataka (do pet) i njihova analiza na asu - u drugom polugoditu.

Drugi razred

Operativni zadaci:

- uoavanje i shvatanje reenice kao osnovne jezike kategorije; prepoznavanje i razumevanje glavnihreeninih delova;

- upoznavanje sa fonetskim i morfolokim pojmovima prema zahtevima programa;

- savladavanje novih programskih zahteva iz pravopisa;

- ovladavanje tehnikom itanja i pisanja latinicom;

- motivisanje, podsticanje i usmerenje na itanje lektire;

- uvebavanje itanja naglas; usavravanje itanja u sebi u funkciji tumaenja teksta;

- uoavanje i tumaenje bitnih inilaca teksta prema zahtevima programa;

- simultano usvajanje knjievnih i funkcionalnih pojmova;

- ovladavanje osnovnim oblicima jezikog izraavanja i dalja usavravanja i negovanje jezike kulture;

- sistematsko i dosledno realizovanje programiranih i njima slinih vebanja u govoru i pisanju.

JezikGramatika

Reenica - obavetenje, pitanje i zapovest. Uoavanje potvrdnih i odrinih reenica. Obeleja reenice ugovoru (intonacija i pauza) i u tekstu (veliko poetno slovo i znaci interpunkcije: taka, upitnik, uzvinik).

Prepoznavanje glavnih delova reenice (predikat, subjekat).

Imenice i glagoli (uoavanje i prepoznavanje). Razlikovanje osnovnih glagolskih oblika za iskazivanjesadanjeg, prolog i budueg vremena; razlikovanje potvrdnih i odrinih glagolskih oblika. Razlikovanje

roda i broja imenica.

Glas i slog, samoglasnici i suglasnici; slogotvorno r. Podela rei na slogove u izgovoru (jednostavnijisluajevi).

Pravopis

Upotreba velikog slova u pisanju linih imena i prezimena, nadimaka uz lino ime, imena ivotinja,vielanih geografskih imena i ulica (jednostavnija reenja).

Pisanje adrese.

Rastavljanje rei na kraju reda (osnovna pravila).

Pisanje rece liu upitnim reenicama i rece neuz glagole u odrinim reenicama.


11/241

Skraenice za mere (korelacija sa nastavom matematike).

Taka. Upitnik. Uzvinik. Dve take i zapeta u nabrajanju.

Usvajanje latinice - itanje i pisanje u drugom polugoditu.

Knjievnost

Lektira

Lirika

Narodna pesma: Majka Jova u rui rodila

Narodna pesma: Smeno udo

Porodine i aljive narodne lirske pesme - izbor

Jovan JovanoviZmaj: Patak i abe

Momilo Tei: Proleno jutro u umi

Mira Alekovi: Pesma za mamine oi

Branko opi: Bolesnik na tri sprata

Duan Radovi: Lepo je sve to je malo

Stevan Raikovi:Kad pone kia da pada

Dragan Luki: kola

Miroslav Anti: Tajna

Ljubivoje Rumovi: Jednoga dana

Vladimir Andri: Daj mi krila jedan krug

Dobrica Eri: uo sam

Izbor iz poezije Ljubivoja Rumovia i Dobrice Eria

Izbor iz Antologije srpske poezije za decu (priredio Duan Radovi)

Epika

Narodna pesma: Marko Kraljevii orao

Narodne pripovetke: Staro lijino lukavstvo; Sedam prutova

Narodna pria: Sveti Sava, otac i sin

Srpske narodne bajke - izborNarodne basne: Konj i magarac; Lisica i gavran

Dositej Obradovi: Pas i njegova senka


12/241

Desanka Maksimovi: Slikarka zima

Grozdana Oluji: arenorepa

Branko opi: Doivljaji maka Toe(odlomci)

Hans Kristijan Andersen: Bajke(izbor)

Jakob i Vilhelm Grim: Tri brata

Aleksandar SergejeviPukin: Bajka o ribaru i ribici

Lav N. Tolstoj: Vrabac i laste

Feliks Salten: Bambi(odlomak)

Izbor iz narodnog usmenog stvaralatva (aljive prie, poslovice)

Drama

Gvido Tartalja: Zna on unapred

Dragan Luki: Stara slika na zidu

Aleksandar Popovi: Dva pisma

Popularni i informativni tekstovi

Izbor iz enciklopedija i asopisa za decu

itanje teksta

Uvebavanje i usavravanje tehnike itanja naglas i u sebi s razumevanjem proitanog. Usklaivanjeintonacije i tempa itanja sa prirodom teksta (pripovedanje, opis, dijalog). Postupno i dosledno uvoenjeuenika u nain voenja dnevnika o proitanim knjigama; povremeno itanje i komentarisanje zapisa naposebnim asovima. itanje dijalokog teksta po ulogama.

itanje naglas i u sebi sa ogranienim vremenom i unapred postavljenim zahtevima (usmereno itanje).itanje u sebi kao priprema za samostalno itanje i uenje.

Tumaenje teksta

Slobodno (samostalno) saoptavanje utisaka o proitanom tekstu.

Razumevanje proitanog teksta. Uoavanje hronologije i povezanosti dogaaja u pripovedanju. Zapaanjekarakteristinih detalja u opisivanju lika i ambijenta. Razumevanje namera i oseanja sadranih u tekstu.Zauzimanje vlastitih stavova prema postupcima likova. Otkrivanje i tumaenje poruka u tekstu.

Shvatanje vanijih celina u tekstu (odeljak) i odreivanje podnaslova. Shvatanje odeljka u celini i unjegovim bitnim pojedinostima.

Uoavanje razliitih znaenja rei u tekstu i tumaenje njihove izraajne funkcije.

Sistematino usvajanje knjievnih i funkcionalnih pojmova.

Knjievni pojmovi

Lirika


13/241

Pesma, oseanja; stih, strofa - na nivou prepoznavanja i imenovanja.

Epika

Fabula - redosled dogaaja (prepoznavanje).

Glavni i sporedni likovi, njihove osobine i postupci.

Poruke.

Epska pesma, bajka, basna - prepoznavanje.

Drama

Dramski junak, dramska radnja, dramski sukob, dijalog; pozornica, glumac - na nivou prepoznavanja.

Jezika kultura


Prepriavanjesadrine kraih tekstova, filmova, pozorinih predstava, radijskih i televizijskih emisija zadecu - slobodno detaljno prepriavanje; detaljno prepriavanje po zajednikom planu; prepriavanjesadraja u celini i po delovima (slobodno i po zajednikom planu).

Prianjeo dogaajima i doivljajima - individualno i po zajednikom planu; predmetnost prianja: blie idalje okruenje, stvarnost i mata, neposredno doivljavanje i seanje/ranije steeno iskustvo; prianjeprema nizu slika izloenih u celini, koje predstavljaju celovit, zanimljiv i dinamian dogaaj.

Opisivanjepredmeta sa kojim se uenik prvi put sree; vlastiti izbor predmeta za opisivanje - slobodno ilipo ranije utvrenom planu. Opisivanje biljaka i ivotinja na osnovu neposrednog posmatranja - osobine

koje se najuoljivije name

u u trenutku posmatranja. Usvajanje osnovnih elemenata pristupa opisivanju -stvaranje zajednikog i individualnog plana opisa.

Usmena i pismena vebanja

Ortoepske vebe: pravilan izgovor rei, iskaza, kraih reenica i poslovica.

Ortografske vebe: prepisivanje reenica i kraih odlomaka tekstova radi usavravanja tehnike i brzinepisanja; uvebavanje itkog i urednog rukopisa.

Autodiktat i kontrolni diktat: provera tanosti zapamivanja i usvojenosti pravopisnih pravila.

Leksike i semantike vebe: osnovno i preneseno/figurativno znaenje rei; graenje rei - formiranjeporodica rei; sinonimi i homonimi; neknjievne rei i njihova zamena jezikim standardom i dr.

Sintaksike vebe: samostalno i podsticajno sastavljanje reenica, proirivanje zadatih reenica,prilagoavanje reda rei komunikativnim potrebama u kontekstu.

Zagonetanje i odgonetanje, reavanje i sastavljanje rebusa i ukrtenih rei.

Kazivanje napamet nauenih tekstova (lirskih, epskih i dramskih).

Scensko prikazivanje dramskog/dramatizovanog teksta.

Sluenje renikom i enciklopedijom za decu i pisanje sopstvenog renika.

Sluanje i vrednovanje/kritiko procenjivanje govora/razgovora u emisijama za decu na radiju i televiziji.


14/241

Negovanje kulture sluanja sagovornika; pisanje razglednice i kraeg pisma.

Izrada domaih pismenih zadataka (do osam) i njihova analiza na asu.

Nain ostvarivanja programa


Priprema za poetno itanje i pisanje- Trajanje priprema za poetno itanje i pisanje zavisi od rezultataprethodnih ispitivanja predznanja uenika, odnosno od sastava svakog odeljenja. Polazei od tih rezultata,u svakom odeljenju organizuju se posebne vebe za grupe uenika i pojedince radi ujednaavanjapredznanja i pripreme uenika za uspeno prelaenje na uenje itanja i pisanja. Uenicima koji znaju daitaju i piu treba davati diferencirane zadatke u skladu s njihovim mogunostima (itanje lakih tekstova uslikovnicama, pisanje odgovora na postavljena pitanja o proitanom tekstu, prepriavanje proitanogteksta, korienje nastavnih listia).

U pripremnom periodu za itanje i pisanje treba organizovati sledea vebanja:

- vebe u posmatranju (vizuelne vebe): zapaanje i odabiranje znaajnih pojedinosti; razvijanje analitikog

posmatranja; tematski organizovano posmatranje predmeta, biljaka, ivotinja, lica, slika, crtea i ilustracija;zapaanje oblika, boja, poloaja predmeta i bia; uoavanje pokreta, dinamike kretanja, mimikih aktivnostii gestikulacije;

- vebe u sluanju (akustike vebe): otkrivanje i razlikovanje zvukova, umova i tonova, razlikovanjekarakteristika govora nastavnika, druga, glumca, spikera; negovanje paljivog sluanja govornika isagovornika;

- razvijanje kulture usmenog izraavanja: prepriavanje teksta, pozorine predstave i filma; prianje naosnovu neposrednog posmatranja i stvaralake mate; prianje na osnovu niza slika;

- razvijanje kulture usmenog izraavanja: prepriavanje teksta, pozorine predstave i filma; prianje naosnovu posmatranja i prianje na osnovu niza slika;

- formiranje i usavravanje kulture praktinog komuniciranja: navikavanje na utivu frazeologiju i govornekonvencije; govorno snalaenje u raznim okolnostima;

- usvajanje i razvijanje pojma reenice, rei i glasa; razvijanje oseanja za osnovne govorne jedinice;

- analitika, sintetika i analitiko-sintetika vebanja;

- leksika i sintaksika vebanja: bogaenje renika, aktiviranje pasivnog renika, analiza glasovnestrukture rei;

- vebe artikulacije: ist, jasan i pravilan izgovor glasova;

- motorike vebe: vebanje pokreta ruke, ake i prstiju, pisanje razliitih crta i linija kao osnovnihelemenata slova; jednostavno i spontano likovno izraavanje; usmereno i slobodno crtanje - u korelaciji sazahtevima iz likovne kulture.

Sve te vebe, kao i one koje su namenjene savladavanju osnovnih pojmova o jeziku, organizuju seneprekidno, kako u pripremnom periodu tako i u procesu uenja glasova i slova i njihovog povezivanja urei i reenice.

Poetno itanje i pisanje

itanje- Na osnovu rezultata prethodnog ispitivanja znanja i umenja dece iz oblasti itanja i pisanja, kao ikonkretnih uslova rada, nastavnik se opredeljuje za uporedni, odvojeni ili kombinovani raspored itanja ipisanja.


15/241

Prema rezultatima prethodnog ispitivanja poznavanja slova i itanja i prema individualnom napredovanjuuenika u odeljenju, nastavu poetnog itanja i pisanja treba izvoditi na vie nivoa, uz primenu principaindividualizacije bez obzira na postupak (monografski, grupni, kompleksni) za koji se opredelio uitelj. Sauenicima koji poznaju slova ili veznaju da itaju, kao i sa onim koji bre napreduju, treba ostvaritisadraje i oblike rada koji odgovaraju njihovim mogunostima i potrebama, a uenicima koji teesavladavaju poetno itanje - pruiti stalnu i sistematsku pomo.

Zbog razliitih optih sposobnosti uenika, nejednakog obrazovnog nivoa i socijalnih i drugih uslova,

nastavu poetnog itanja i pisanja uitelj mora organizovati tako da uz upoznavanje svakog deteta omoguinjegov lini najbri i najefikasniji napredak i razvoj.

Prilikom izvoenja vebi u itanju i pisanju obraa se panja na razvijanje higijenskih navika. Udaljenostteksta od oiju treba da je oko 30 cm; po pravilu, svetlost treba da dolazi s leve strane, a ita se i pie prisveem vazduhu i umerenoj temperaturi; potrebno je paziti na pravilnost disanja pri itanju.

U procesu uenja itanja, pored udbenika uenik treba da to vie koristi ivotne situacije: itanje natpisa,naziva firmi, obavetenja, imena ulica, naslova i podnaslova u novinama i knjigama, potom itanjeslikovnica i nastavnih listia, itd.

Tekstovi za itanje treba da su kratki (i po sadraju i po strukturi reenice), dinamini i interesantni.

itanje je pojedinano. Svako dete ita svojim tempom, prema svojim sposobnostima. Vebama uitavanju i logikom itanju decu treba postepeno uvoditi u savladavanje tehnike itanja.

U horu se mogu povremeno itati naslovi, podnaslovi, tee rei, pojedine reenice, izreke, zagonetke,poneki stih, pitalice, brojalice i slino - pre svega, u interesu podsticanja i ohrabrivanja onih uenika kojizaostaju u savladavanju itanja.

Pisanjuse deca ue povlaenjem linija (sve linije slova jednake debljine, a slova jednake visine i spodjednakom udaljenou), dobrom grafitnom olovkom, odnosno tupim perom.

Elementi slova se ne piu odvojeno, vese uvebavaju osmiljenim crteima. Pojedinano pisanje slovatreba ograniiti na 1 do 2 reda, a posebnu panju posvetiti vebama analize pojedinih delova slova,redosledu pisanja elemenata i povezivanju slova.

Dnevna optereenost uenika pisanjem ne treba da je dua od 15 do 25 minuta. Rukopis treba da jeindividualan, itak, grafiki pravilan i uredan. Levaci se ne smeju prisiljavati na pisanje desnom rukom.

Pisanje se ui: prepisivanjem, diktatom, odgovaranjem na pitanja, dopunjavanjem reenica, sastavljanjempria na osnovu slika, zajednikim prepriavanjem i prvim oblicima samostalnog pismenog izraavanja.

Prema tome, nastava poetnog itanja i pisanja obuhvata i rad na knjievnom tekstu, artikulacione,

govorne i pismene vebe, te savladavanje elementarnih pojmova iz gramatike i pravopisa.Usvajanje tampanih i pisanih slova naelno se ostvaruje do kraja prvog polugodita.


Posle usvajanja osnovne pismenosti (orijentaciono tokom prvog polugodita), itanje i pisanje se uvebavai usavrava tokom drugog polugodita do stepena automatizovanih radnji. Funkcionalnim, osmiljenim iprimerenim povezivanjem steenih znanja i vetina, tokom usvajanja poetnog itanja i pisanja, saodgovarajuim programskim sadrajima iz ostalih predmetnih podruja (gramatika i pravopis, lektira,jezika kultura) omoguuje se ueniku da na svakom asu govori, ita i pie.

Za usavravanje itanja i pisanja koriste se sistematska vebanja: glasno itanje protumaenog teksta izitanke ili ire lektire, uz analitiku i kritiku procenu takvog itanja: tiho itanje teksta i neposredno prerazgovora o njemu; f leksibilno itanje vanitanakog teksta; itanje radi uvida u postignutu brzinu itanja istepen razumevanja proitanog; itanje po ulogama.


16/241

Usavravanje pisanja postie se doslednim zahtevima koji se odnose na grafiku uzornost slova i njihovovaljano povezivanje u reima i rei u reenicama, a ostvaruje se sistematskim vebama: prepisivanjem,diktatom, autodiktatom, samostalnim pisanjem reenica i kraih sastava.

Neophodno je primereno i podsticajno vrednovanje rukopisa svakog uenika ponaosob, a naroito prilikompregledanja domaih pismenih zadataka. Povremeno organizovati posebne asove za lepo pisanje.

I u ovom nastavnom periodu, prema potrebi, organizuju se aktivnosti i ostvaruju zahtevi najmanje na tri

nivoa po njihovoj teini: za prosene uenike, za one sa natprosenim sposobnostima, kao i za oneuenike koji imaju potekoa u ovladavanju znanjima, umenjima i navikama u itanju i pisanju.

Uenje drugog pisma (latinice)

Uenje drugog pisma, odnosno latinice, treba ostvariti u drugom polugoditu drugog razreda.

Odvojeno uenje itanja i pisanja prua mogunosti da se drugo pismo kvalitetnije savlada. Poeljno je,dakle, da se prvo usvajaju tampana slova, pa potom pisana, jer takav metodiki pristup prua viemogunosti za vebanje.

Slova drugog pisma ne obrauju se monografski vepo grupama.

Na osnovu savremenih psiholoko-didaktikih saznanja, slova drugog pisma, odnosno latinice, trebalo biobraivati sledeim redosledom:

- prvo se obrauju slova koja su potpuno ili priblino ista u irilici i latinici (Aa, Ee, Jj, Oo, Kk; priblino istaMm i Tt);

- zatim se obrauju slova koja su potpuno razliita u irilici i latinici;

- i na kraju treba obraditi slova koja su istog oblika, a razliito se izgovaraju (Ss, Vv, Rr, Pp, Hh) u irilici ilatinici.

Takav redosled treba primeniti za obradu i tampanih i pisanih slova, to je u skladu sa didakti kimprincipom postupnosti - od lakeg ka teem.

Poto su uenici ovladali izvesnim operacijama usvajajui prvo pismo, irilicu, lake e poimati oblike slovadrugog pisma (latinice). Zbog toga nije potrebno ponavljati ceo postupak obrade slova kao prilikomusvajanja irilice, vesamo neke neophodne radnje: pokazivanje slova, komentarisanje njihove grafikestrukture, nain pisanja, slinost i razlike s drugim slovima, itanje. Posebno treba posvetiti panjuvebama usvajanja oblika slova, njihovom itanju i pisanju u reima i reenicama.

Tekstove pisane irilicom i latinicom treba uporeivati tek kad uenici potpuno usvoje latinicu. Tada treba

organizovati vebe prepisivanja tekstova sa irilice na latinicu, i sa latinice na irilicu. Veoma je vano da seu nastavi ne prekida sa praksom naizmenine upotrebe irilikog i latinikog pisma.

Jezik (gramatika i pravopis)

U nastavi jezika uenici se osposobljavaju za pravilnu usmenu i pismenu komunikaciju standardnimsrpskim jezikom. Otuda zahtevi u ovom programu nisu usmereni samo na jezika pravila i gramatikenorme vei na njihovu funkciju. Na primer, reenica se ne upoznaje samo kao gramatika jedinica (sastanovita njene strukture), vei kao komunikativna jedinica (sa stanovita njene funkcije u komunikaciji).

Osnovni programski zahtev u nastavi gramatike jeste da se uenicima jezik predstavi i tumai kao sistem.Nijedna jezika pojava ne bi trebalo da se izuava izolovano, van konteksta u kojem se ostvaruje njenafunkcija. U I i II razredu u okviru vebi sluanja, govorenja, itanja i pisanja uenici zapaaju jezike pojavebez njihovog imenovanja, da bi se od III do VIII razreda u koncentrinim krugovima i kontinuiranim nizovimagramatiki sadraji izuavali postupno i selektivno u skladu sa uzrastom uenika.


17/241

Postupnostse obezbeuje samim izborom i rasporedom nastavnih sadraja, a konkretizacija nivoa obrade,kao vrsta uputstva za nastavnu praksu u pojedinim razredima, naznaena je opisno formulisanimzahtevima: zapaanje, uoavanje, usvajanje, pojam, prepoznavanje, razlikovanje, informativno, upotreba,obnavljanje, sistematizacija i drugima. Ukazivanjem na nivo programskih zahtevanastavnicima se pomaeu njihovim nastojanjima da uenike ne optereteobimom i dubinom obrade jezike grae.

Selektivnostse ostvaruje izborom najosnovnijih jezikih zakonitosti i informacija o njima.

Takvim pristupom jezikoj grai u programu nastavnici se usmeravaju da tumaenje gramatikih kategorijazasnivaju na njihovoj funkciji koju su uenici u prethodnim razredima uoili i njome, u manjoj ili veoj meri,ovladali u jezikoj praksi. Postupnost i selektivnost u programu gramatike najbolje se uoavaju nasadrajima iz sintakse i morfologije od I do VIII razreda. Isti principi su, meutim, dosledno sprovedeni i uostalim oblastima jezika. Na primer, alternaciju suglasnik k, g, h, uenici e prvo zapaati u graenju rei ideklinaciji u V razredu, a vebama i jezikim igrama u tom i prethodnim razredima navikavati se na pravilnuupotrebu tih konsonanata u govoru i pisanju; elementarne informacije o palatalizaciji dobie u VI razredu, ausvojena znanja o bitnim glasovnim osobinama srpskog jezika obnoviti i sistematizovati u VIII razredu. Timnainom e uenici stei osnovne informacije o glasovnim promenama i alternacijama, osposobie se zajeziku praksu, a nee biti optereeni uenjem opisa i istorije tih jezikih pojava.

Elementarne informacije iz morfologijepoinju se uenicima davati od II razreda i postupno se iz razreda u

razred proiruju i produbljuju. Od samog poetka uenike treba navikavati da uoavaju osnovne morfolokekategorije, na primer: u II razredu pored uoavanja rei koje imenuju predmete i bia, uvodi se irazlikovanje roda i broja kod tih rei a u III razredu razlikovanje lica kod glagola. Tim putem e se uenicipostupno i logiki uvoditi ne samo u morfoloke vei u sintaksine zakonitosti (razlikovanje lica kod glagola- lini glagolski oblici - predikat - reenica). Rei uvek treba uoavati i obraivati u okviru reenice, u kojojse zapaaju njihove funkcije, znaenja i oblici.

Programske sadraje iz akcentologijene treba obraivati kao posebne nastavne jedinice. Ne samo unastavi jezika, vei u nastavi itanja i jezike kulture, uenike treba u svakom razredu uvoditi u programompredviene standardne akcenatske norme a stalnim vebanjem, po mogustvu uz korienje audiosnimaka, uenike treba navikavati da uju pravilno akcentovanu rea u krajevima gde se odstupa od

akcenatske norme da razlikuju standardni akcenat od svoga akcenta.Pravopisse savlauje putem sistematskih vebanja elementarnih i sloenih koje se organizuju esto,raznovrsno i razliitim oblicima pismenih vebi. Pored toga, uenike vrlo rano treba upuivati na sluenjepravopisom i pravopisnim renikom (kolsko izdanje).

Vebe za usvajanje i utvrivanje znanja iz gramatike do nivoa njegove praktine primene u novim govornimsituacijama proistiu iz programskih zahteva, ali su u velikoj meri uslovljene konkretnom situacijom uodeljenju - govornim odstupanjima od knjievnog jezika, kolebanjima, grekama koje se javljaju upismenom izraavanju uenika. Stoga se sadraj vebanja u nastavi jezika mora odreivati na osnovusistematskog praenja govora i pisanja uenika. Tako e nastava jezika biti u funkciji osposobljavanjauenika za pravilno komuniciranje savremenim knjievnim srpskim jezikom.

U nastavi gramatiketreba primenjivati sledee postupke koji su se u praksi potvrdili svojomfunkcionalnou:

- podsticanje svesne aktivnosti i misaonog osamostaljivanja uenika;

- suzbijanje misaone inercije i uenikovih imitatorskih sklonosti;

- zasnivanje teita nastave na sutinskim vrednostima, odnosno na bitnim svojstvima i stilskim funkcijamajezikih pojava;

- uvaavanje situacione uslovljenosti jezikih pojava;

- povezivanje nastave jezika sa doivljavanjem umetnikog teksta;

- otkrivanje stilske funkcije, odnosno izraajnosti jezikih pojava;


18/241

- korienje umetnikih doivljaja kao podsticaja za uenje maternjeg jezika;

- sistematska i osmiljena vebanja u govoru i pisanju;

- to efikasnije prevazilaenje nivoa prepoznavanje jezikih pojava;

- negovanje primenjenog znanja i umenja;

- kontinuirano povezivanje znanja o jeziku sa neposrednom govornom praksom;

- ostvarivanje kontinuiteta u sistemu pravopisnih i stilskih vebanja;

- pobuivanje uenikovog jezikog izraza ivotnim situacijama;

- ukazivanje na gramatiku sainjenost stilskih izraajnih sredstava;

- korienje prikladnih ilustracija odreenih jezikih pojava.

U nastavi gramatike izrazito su funkcionalni oni postupci koji uspeno suzbijaju uenikovu misaonu

inertnost, a razvijaju radoznalost i samostalnost uenika, to pojaava njihov istraivaki i stvaralaki odnosprema jeziku. Navedena usmerenja nastavnog rada podrazumevaju njegovu vrstu vezanost za ivotnu,jeziku i umetniku praksu, odnosno za odgovarajue tekstove i govorne situacije. Zbog toga je ukazivanjena odreenu jeziku pojavu na izolovanim reenicama, istrgnutim iz konteksta, oznaeno kao izrazitonepoeljan i nefunkcionalan postupak u nastavi gramatike. Usamljene reenice, liene konteksta, postajumrtvi modeli, podobni da se formalno kopiraju, ue napamet i reprodukuju, a sve to spreava svesnuaktivnost uenika i stvara pogodnu osnovu za njihovu misaonu inertnost.

Savremena metodika nastave gramatike zalae se da teite obrade odreenih jezikih pojava budezasnovano na sutinskim osobenostima, a to znai na njihovim bitnim svojstvima i stilskim funkcijama, topodrazumeva zanemarivanje formalnih i sporednih obeleja prouavanih jezikih pojava.

U nastavi jezika nuno je posmatrati jezike pojave u ivotnim i jezikim okolnostima koje su uslovilenjihovo znaenje. Uenike valja uputiti na pogodne tekstove i govorne situacije u kojima se odreenajezika pojava prirodno javlja i ispoljava. Tekstovi bi trebalo da budu poznati uenicima, a ako pak nisu,treba ih proitati i o njima razgovarati sa uenicima.

Nastavnik valja da ima na umu i to da upoznavanje sutine jezike pojave esto vodi preko doivljavanja ishvatanja umetnikog teksta, to e biti dovoljno jak podsticaj za nastavnika da to ee upuuje uenikeda otkrivaju stilsku funkciju (izraajnost) jezikih pojava. To e doprineti razvijanju uenikove radoznalostiza jezik, jer umetnika doivljavanja ine gramatiko gradivo konkretnijim, lakim i primenljivijim. Kaduenicima postane pristupana stilska (izraajna, ekspresivna) funkcija jezike pojave, prihvataju je kaostvaralaki postupak, to je vrlo pogodan i podsticajan put da znanja o jeziku bre prelaze u umenja, da se

na taj nain doprinosi boljem pismenom i usmenom izraavanju, ali i uspenijoj analizi knjievnih tekstova.

Nuno je da nastavnik uvek ima na umu presudnu ulogu umesnih i sistematskih vebanja, odnosno danastavno gradivo nije usvojeno dok se dobro ne uveba. To znai da vebanja moraju biti sastavni inilacobrade nastavnog gradiva, primene, obnavljanja i utvrivanja znanja.

Metodika nastave jezika, teorijski i praktino, upuuje da u nastavi maternjeg jezika treba to pre prevaziinivoe prepoznavanja i reprodukcije, a strpljivo i uporno negovati vie oblike znanja i umenja - primenljivost istvaralatvo. U nastojanjima da se u nastavnoj praksi udovolji takvim zahtevima, funkcionalno je u svakojpogodnoj prilici znanja iz gramatike staviti u funkciju tumaenja teksta (umetnikog i popularnog), ime seono uzdie od prepoznavanja i reprodukcije na nivoe umenja i praktine primene.

Praktinost i primenljivost znanja o jeziku i njegovo prelaenje u umenje i navike posebno se postienegovanjem pravopisnih i stilskih vebi.

Uenike, takoe, kontinuirano treba podsticati da svoja znanja o jeziku povezuju sa komunikativnimgovorom. Jedan od izrazito funkcionalnih postupaka u nastavi gramatike jesu vebanja zasnovana na


19/241

korienju primera iz neposredne govorne prakse, to nastavu gramatike pribliava ivotnim potrebama ukojima se primenjeni jezik pojavljuje kao svestrano motivisana ljudska aktivnost. Nastava na taj nainpostaje praktinija i zanimljivija, ime ueniku otvara raznovrsne mogunosti za njegova stvaralakaispoljavanja.

Situacije u kojima se ispoljavaju odreene jezike pojave moe i sam nastavnik da postavlja uenicima, daih spretno podsea na njihova iskustva, a oni e kazivati ili pisati kako u izazovnim prilikama govornoreaguju.

Celoviti saznajni krugovi u nastavi gramatike, koji zapoinju motivacijom, a zavravaju saznavanjem,rezimiranjem i primenom odreenog gradiva, u savremenom metodikom pristupu, pogotovu u problemskiusmerenoj nastavi, otvaraju se i zatvaraju vie puta tokom nastavnog asa. Takav saznajni procespodrazumeva uestalo spajanje indukcije i dedukcije, analize i sinteze, konkretizacije i apstrakcije,teorijskih obavetenja i praktine obuke.

Savremena metodika nastave istie niz saodnosnih metodikih radnji koje valja primeniti u nastavnoj obradiprogramskih jedinica iz jezika i koje omoguuju da svaki celovit saznajni put, poev od onog koji je uokvirenkolskim asom, dobije svoju posebnu strukturu.

Obrada novih nastavnih (programskih) jedinica podrazumeva primenu sledeih metodikih radnji:

- Korienje pogodnog polaznog teksta(jezikog predloka) na kome se uvia i objanjava odgovarajuajezika pojava. Najee se koriste krai umetniki, nauno-popularni i publicistiki tekstovi, a i primeri izpismenih radova uenika.

- Korienje iskaza (primera iz prigodnih, tekuih ili zapamenih) govornih situacija.

- Podsticanje uenika da polazni tekst doivei shvateu celini i pojedinostima.

- Utvrivanje i obnavljanje znanja o poznatim jezikim pojavama i pojmovima koji neposredno doprinoseboljem i lakem shvatanju novog gradiva. (Obino se koriste primeri iz poznatog teksta.)

- Upuivanje uenika da u tekstu, odnosno u zapisanim iskazima iz govorne prakse, uoavaju primerejezike pojave koja je predmet saznavanja.

- Najavljivanje i beleenje nove nastavne jedinicei podsticanje uenika da zapaenu jeziku pojavuistraivaki sagledaju.

- Saznavanje bitnih svojstavajezike pojave (oblika, znaenja, funkcije, promene, izraajnih mogunosti...).

- Sagledavanje jezikih injenica (primera) sa raznih stanovita, njihovo uporeivanje, opisivanje iklasifikovanje.

- Ilustrovanje i grafiko predstavljanjejezikih pojmova i njihovih odnosa.

- Definisanje jezikog pojma; isticanje svojstva jezike pojave i uoenih zakonitosti i pravilnosti.

- Prepoznavanje, objanjavanje i primena saznatog gradiva u novim okolnostima i u primerima koje navodesami uenici (neposredna dedukcija i prvo vebanje).

- Utvrivanje, obnavljanje i primena steenog znanja i umenja (dalja vebanja, u koli i kod kue).

Navedene metodike radnje meusobno se dopunjuju i proimaju, a ostvaruju se u sukcesivnoj i sinhronojpostavci. Neke od njih mogu biti ostvarene pre nastavnog asa na kome se razmatra odreena jezikapojava, a neke i posle asa. Tako, na primer, dobro je da tekst na kome se usvaja gradivo iz gramatikebude ranije upoznat, a da pojedine jezike vebe budu predmet uenikih domaih zadataka. Ilustrovanje,na primer, ne mora biti obavezna etapa nastavnog rada, vese primenjuje kad mu je funkcionalnostneosporna.


20/241

Paralelno i zdrueno u navedenom saznajnom putu teku sve vane logike operacije: zapaanje,uporeivanje, zakljuivanje, dokazivanje, definisanje i navoenje novih primera. To znai da asovi nakojima se izuava gramatiko gradivo nemaju odeljene etape, odnosno jasno uoljive prelaze izmeu njih.Neto je vidljiviji prelaz izmeu induktivnog i deduktivnog naina rada, kao i izmeu saznavanja jezikepojave i uvebavanja.

Knjievnost

Uvoenje najmlaih uenika u svet knjievnosti ali i ostalih, tzv. neknjievnih tekstova (popularnih,informativnih) predstavlja izuzetno odgovoran nastavni zadatak. Upravo, na ovom stupnju kolovanja stiuse osnovna i ne malo znaajna znanja, umenja i navike od kojih e u dobroj meri zavisiti ne samo uenikaknjievna kultura vei njegova opta kultura na kojoj se temelji ukupno obrazovanje svakog kolovanogoveka.

Lektira

Tekstovi iz lektire predstavljaju programsku okosnicu. Uitelj ima naelnu mogunost da ponuenetekstove prilagoava konkretnim nastavnim potrebama, ali je obavezan i na slobodan izbor iz nae narodneusmene knjievnosti i tzv. neknjievnih tekstova - prema programskim zahtevima.

Razlike u ukupnoj umetnikoj i informativnoj vrednosti pojedinih tekstova utiu na odgovarajua metodikareenja (prilagoavanje itanja vrsti teksta, opseg tumaenja teksta u zavisnosti od sloenosti njegoveunutranje strukture, povezivanje i grupisanje sa odgovarajuim sadrajima iz drugih predmetnih podruja -gramatike, pravopisa i jezike kulture i sl.).

itanje i tumaenje teksta

Osobenost i delikatnost ovog predmetnog segmenta nisu toliko u programiranim sadrajima koliko su uuzrasnim mogunostima najmlaih uenika da date sadraje valjano usvoje, te da se steenim znanjima iumenjima funkcionalno slue i u svim ostalim nastavnim okolnostima. Shodno tome, itanje i tumaenjeteksta u mlaim razredima prevashodno je u funkciji daljeg usavravanja glasnog itanja, uz postepeno,

sistematsko i dosledno uvoenje u tehniku itanja u sebi, kao i usvajanje osnovnih pojmova, odnosa irelacija koje sadri u sebi proitani tekst.

itanje teksta, prema tome, na mlaem uzrasnom nivou ima sva obeleja prvog i temeljnog ovladavanjaovom vetinom kao znanjem, naroito u prvom razredu. Posebno je vano da uenici postupno ifunkcionalno usvoje valjano itanje naglas koje u sebi sadri neke od vanijih inilaca logikog itanja(izgovor, jaina glasa, pauziranje, intonaciono prilagoavanje i dr.) i koje e prirodno teiti sve veojizraajnosti tokom drugog razreda (naglaavanje, emocionalno podeavanje, tempo i sl.) ime se u dobrojmeri olakava usvajanje tehnike izraajnog itanja (trei razred). Pritom, od osobite je vanosti da se svakoitanje naglas i svakog uenika ponaosob (a naroito u prvom razredu) - osmiljeno, kritiki idobronamerno vrednuje. Svaki uenik, naime, nakon to je proitao neki tekst naglas, treba od svojihdrugova u razredu i uitelja da sazna ta je u tom itanju bilo dobro, a ta eventualno treba menjati da bi

ono postalo jo bolje.

Postupnost, sistematinost i doslednost posebno dolaze do izraaja u osposobljavanju uenika za itanje usebi. Ovaj vid itanja u mlaim razredima predstavlja sloeniji nastavni zahtev, iako sa stanovita iskusnog,formiranog itaa to ne izgleda tako. itanje u sebi, naime, sadri niz sloenih misaonih radnji koje ueniktreba simultano da savlada, a poseban problem predstavlja tzv. unutranji govor. Zato se kod veineuenika prvog razreda ovo itanje najpre ispoljava u vidu tihog itanja (tihi agor, mrmljanje), da bi kasnije,ali upornim vebanjem, dobilo svoja potrebna obeleja. Meu njima svakako valja istai razliite vidovemotivisanja, podsticanja i usmerenja, ime se olakava doivljavanje i razumevanje teksta koji se ita, tetako itanje u sebi, sa stanovita metodike savremene nastave knjievnosti, postaje nezaobilazni uslov zavaljano tumaenje teksta.

Tumaenje tekstau mlaim razredima predstavlja izuzetno sloen i delikatan programski zahtev. Tekst jetemeljni programski sadraj koji ima vodeu i integracionu nastavnu ulogu jer oko sebe okuplja i grupieodgovarajue sadraje i iz ostalih predmetnih podruja. Ali, zbog uzrasnih ogranienja u recepciji,tumaenju i usvajanju osnovnih strukturnih a naroito umetnikih inilaca teksta, potrebno je ispoljiti mnogo


21/241

inventivnosti, sistematinosti i upornosti u osposobljavanju uenika za postepeno uoavanje,prepoznavanje, a zatim obrazlaganje i spontano usvajanje njegove osnovne predmetnosti.

U prvom razredu tumaenje teksta ima izrazita obeleja spontanog i slobodnog razgovorasa uenicima orelevantnim pojedinostima - prostornim, vremenskim, akcionim - u cilju provere razumevanja proitanog,odnosno u funkciji aktivnog uvebavanja i valjanog usvajanja itanja naglas i u sebi. Inventivnimmotivisanjima, podsticanjima i usmerenjima (ko, gde, kada, zato, kako, ime, zbog ega, ta je radosno,tuno, smeno, zanimljivo, neobino i sl.) - uenicima se omoguava da uoavaju, zapaaju, otkrivaju,

uporeuju, objanjavaju, obrazlau date pojavnosti koje ine predmetnost proitanog teksta.

U drugom razredu pristup tumaenju teksta skoro je u svemu isti kao i u prethodnom razredu, samo to suzahtevi, po prirodi stvari, neto uveani a programski sadraji adekvatno dopunjeni (samostalnosaoptavanje utisaka o proitanom tekstu, zauzimanje vlastitih stavova o vanijim pojavnostima iz teksta ireito obrazlaganje i odbrana takvih shvatanja, otkrivanje i shvatanje poruka u tekstu, prepoznavanjeodeljka, uoavanje karakteristinih jezikih i stilskih pojmova i sl.).

Uenike treba sistematski i na valjan nain podsticati na ukljuivanje u biblioteku (kolsku, mesnu),formiranje odeljenjske biblioteke, prireivanje tematskih izlobi knjiga, sluanje/gledanje zvunih/videozapisa sa umetnikim kazivanjima teksta, organizovanje susreta i razgovora sa piscima, literarnih igara itakmienja, voenje dnevnika o proitanim knjigama (naslov, pisac, utisci, glavni likovi, odabrane reenice,

neobine i zanimljive rei i sl.), formiranje line biblioteke, cedeteke, videoteke i dr.

Takvim i njemu slinim metodikim pristupom itanju i tumaenju teksta, pri emu posebnu panju valjaposvetiti ulozi uenika kao znaajnog nastavnog inioca (njegovom to veem osamostaljivanju,slobodnom istraivanju i ispoljavanju, pruanju mogunosti za vlastito miljenje), ostvaruju se neka odtemeljnih naela metodike savremene nastave i knjievnosti, meu kojima su svakako postupno iosmiljeno uvoenje uenika u sloeni svet knjievnoumetnikog dela i simultano ali i plansko bogaenje,usavravanje i negovanje njegove jezike kulture.

Jezika kultura

Operativni zadaci za realizaciju nastavnih sadraja ovog podruja jasno ukazuju da je kontinuitet usvakodnevnom radu na bogaenju uenike jezike kulture jedna od primarnih metodikih obaveza, poevod uoavanja sposobnosti svakog deteta za govorno komuniciranje u tzv. prethodnim ispitivanjimadeceprilikom upisa u prvi razred, pa preko razliitih vebi u govoru i pisanju do uenikog samostalnog izlaganjamisli i oseanja u toku nastave, ali i u svim ostalim ivotnim okolnostima u koli i van nje, gde je valjanojeziko komuniciranje uslov za potpuno sporazumevanje. Pravilna artikulacija svih glasova i grafiki uzornaupotreba pisma, naputanje lokalnog govora i navikavanje na standardni knjievni jezik u govoru, itanju ipisanju, osposobljavanje za slobodno prepriavanje, prianje i opisivanje, i uz funkcionalnu primenuusvojenih i pravopisnih pravila, raznovrsna usmena i pismena vebanja koja imaju za cilj bogaenjeuenikog renika, sigurno ovladavanje reenicom kao osnovnom govornom kategorijom i ukazivanje nastilske vrednosti upotrebe jezika u govoru i pisanju i dr. - osnovni su nastavni zadaci u ostvarenjuprogramskih sadraja iz jezike kulture.

Ovo predmetno podruje neto je drugaije koncipirano u odnosu na prethodne programe. Najpre,ustanovljen je drugaiji, primereniji naziv koji je istovremeno i jednostavniji i sveobuhvatniji od ranijekorienih termina. Isto tako, preureena je struktura programskih sadraja koji u novoj postavci delujupregledno, sistematino i prepoznatljivo, bez nepotrebnih ponavljanja i konfuzije. Jer, na osnovu ukupnerazredne nastave, postoje jeziki pojmovi koje uenik ovog uzrasta treba postupno, sistematino i valjano(a to znai - trajno) da usvoji, pa su i zamiljeni kao programski sadraji (zahtevi). A do njihovog trajnog ifunkcionalnog usvajanja, skoro bez izuzetaka, put vodi preko brojnih i raznovrsnih oblika usmenih ipismenihjezikih ispoljavanja uenika, a to su najee:jezike igre, vebe, zadaci, testovii sl. Na primer,najmlaeg uenika valja, izmeu ostalog, osposobiti da samostalno, ubedljivo i dopadljivo opisuje oneivotne pojave koje jezikim opisom (deskripcijom) postaju najprepoznatljivije (predmeti, biljke, ivotinje,ljudi, pejza, enterijer i dr.). Zato se opisivanje kao programski zahtev (sadraj) javlja u sva etiri razreda. Aostvaruje se, usvaja kao znanje i umenje primenom onih oblika koji e efikasnim, ekonominim ifunkcionalnim postupanjima u nastavnim okolnostima ueniku i jeziku kulturu uiniti pouzdanom itrajnom. A to su: govorne vebe, pismene vebe (ili osmiljeno kombinovanje govora i pisanja), pismeniradovi, izraajno kazivanje umetnikih opisnih tekstova, autodiktat i sl. A to vai, u manjoj ili veoj meri i zasve ostale vrste uenikog jezikog izraavanja.


22/241

Osnovni oblici usmenog i pismenog izraavanjau mlaim razredima predstavljaju temeljne programskesadraje za sticanje, usavravanje i negovanje valjane i pouzdane jezike kulture najmlaeg uenika. Nekiod tih oblika (prepriavanje, prianje) prisutni su i u prethodnim ispitivanjima dece za upis u kolu to znaida na njih valja gledati kao na jeziko iskustvo koje polaznici u izvesnoj meri veposeduju. Otuda i potrebada se sa usavravanjem i negovanjem tih osnovnih oblika govornog komuniciranja otpone i pre formalnogopismenjavanja uenika.

Prepriavanjeraznovrsnih sadraja predstavlja najjednostavniji nain uenikog jezikog ispoljavanja u

nastavnim okolnostima. I dok se u pomenutim prethodnim ispitivanjima kao i u pripremama za usvajanjepoetnog itanja reprodukovanju odreenih sadraja pristupa slobodno, veod kraja tzv. bukvarskenastave pa nadalje valja mu pristupiti planski, osmiljeno i kontanuirano. To znai, najpre, da se unapredzna (a to se definie u operativnim planovima rada uitelja) koje e sadraje uenik prepriavati unastavnim okolnostima. Njihov izbor treba da obuhvati ne samo tekstove, i ne samo one iz itanki, vei izdrugih medijskih oblasti (tampa, pozorite, film, radio, televizija i sl.). Potom, uenike valja blagovremenomotivisati, podsticati i usmeravati na ovaj vid jezikog izraavanja, a to znai - omoguiti im da sesamostalno pripreme za prepriavanje ali u koje e istovremeno biti integrisani i odgovarajui programskizahtevi. Valja, zatim, voditi rauna o tome da se naelno prepriavaju samo oni sadraji koji su prethodnoprotumaeni/analizirani ili o kojima se sa uenicima vodio makar pristupni razgovor. Konano, iprepriavanje, kao i sve ostale vidove uenikog izraavanja, treba na odgovarajui nain vrednovati(najbolje u razredu i uz svestrano uestvovanje uenika i podrku uitelja).

Prianjeu odnosu na prepriavanje jeste sloeniji oblik jezikog izraavanja uenika, jer dok jeprepriavanje uglavnom reprodukovanje proitanog, odsluanog ili vienog sadraja, prianje predstavljaosoben vid stvaralatva koje se oslanja na ono to je uenik doiveo ili proizveo u svojoj stvaralakoj mati.Zato prianje trai poseban intelektualni napor i jeziku izgraenost, te uenika svestrano angauje: uizboru tematske grae i njenih znaajnih pojedinosti, u komponovanju odabranih detalja i u nainu jezikoguobliavanja svih strukturnih elemenata prie. Metodiki pristup ovom znaajnom obliku usavravanja inegovanja uenike jezike kulture u osnovi je isti kao i kod prepriavanja (valjano funkcionalnolokalizovanje u planovima rada, osmiljeno povezivanje sa srodnim sadrajima iz ostalih predmetnihpodruja, a naroito sa itanjem i tumaenjem teksta, osmiljeno i inventivno motivisanje, usmeravanje ipodsticanje uenika da u prianju ostvare to svestraniju misaonu i jeziku perspektivu, umenovrednovanje uenikih domaaja u prianju i dr. Posebno treba voditi rauna o tome da prianje u funkcijiitanja i tumaenja teksta (u tzv. uvodnom delu asa) ne preraste u shematizovano i povrnonabrajanje/imenovanje odreenih pojavnosti, a da se pritom zanemari individualni pristup uenika datojpredmetaosti, te da izostane stvaranje prie kao celovite mentalne predstave, dovoljno prepoznatljive ivaljano misaono i jeziki uobliene. Tako, na primer, uvodni razgovori o domaim i divljim ivotinjamapovodom basne koja se ita i tumai nee dati eljene rezultate na nivou uvodnih govornih aktivnosti akose takve ivotinje samo klasifikuju po poznatoj pripadnosti, imenuju ili samo nabrajaju, kao to e slobodnoprianjeo nekim neobinim, zanimljivim, ali stvarnim i pojedinanim susretanjima uenika sa datimivotinjama, u kojima su doivljeni radost, iznenaenje, oduevljenje, radoznalost, upitanost, strah i sl. -stvoriti pravu istraivaku atmosferu na asu. Prianje, pak, kolikogod bilo izazovno u svim svojimsegmentima za jeziko ispoljavanje najmlaih uenika - naelno valja realizovati kao deo ireg nastavnogkonteksta u kome e se saodnosno i funkcionalno nai i drugi oblici jezikog izraavanja, a naroito

opisivanje.Opisivanjejeste najsloeniji oblik jezikog izraavanja na nivou najmlaih razreda. Ono je manje ili viezastupljeno u svakodnevnom govoru, jer je neophodno za jasno predstavljanje sutinskih odnosa izmeupredmeta, stvari, bia i drugih pojmova i pojava u svakoj ivotnoj situaciji. Jer, dok je za prepriavanjeosnova odreeni sadraj, za prianje podsticaj neko dogaanje, doivljaj, dotle za opisivanje nisuneophodne neke posebne okolnosti, vese ono koristi kad god se doe u dodir sa pojavnostimakoje usvakodnevnom jezikom komuniciranju mogu skrenuti panju na sebe. No, zbog brojnih uzrasnihogranienja u radu sa najmlaim uenicima, ovoj vrsti jezikoga komuniciranja valja pristupiti posebnoodgovorno i uz naroito potovanje principa nastavne uslovnosti i postupnosti u zahtevima:osposobljavanje uenika da paljivo posmatraju, uoavaju, otkrivaju, zapaaju, uporeuju, pa tek onda datupredmetnost da misaono zaokrue i jeziki uoblie. Isto tako, uenike ovog uzrasnog nivoa valja podstacati

i usmeravati da iz sloenog procesa opisivanja najpre usvoje nekolika opta mesta kojima se mogu sluitisve dotle dok se ne osposobe za samostalni i individualni pristup ovom zahtevnom jezikom obliku. U tomsmislu valja ih navikavati da lokalizuju ono to opisuju (vremenski, prostorno, uzrono), da uoe, izdvoje izaokrue bitna svojstva/osobine (spoljanje i uslovno unutranje) i da se odrede prema posmatranojpredmetnosti (prvi pokuaji formiranja linog stava/odnosa prema datoj pojavi). Isto tako, neophodna je


23/241

pouzdana procena planiranja vebi u opisivanju sa usmerenjima/podsticanjima u odnosu na ona vebanjau kojima moe doi do izraaja uenika samostalnost i individualnost. Kako se, pak, opisivanje vrlo estodovodi u blisku vezu sa itanjem i tumaenjem teksta (naroito knjievnoumetnikog) to je potrebno stalnousmeravati ueniku panju na ona mesta u takvim tekstovima koja obiluju opisnim elementima, a posebnokada se opisuju predmeti, enterijer, biljke i ivotinje, knjievni likovi, pejza i sl., jer su to i najbolji obrasci zaspontano usvajanje opisivanja kao trajne vetine u jezikom komuniciranju. Poto je za opisivanje potrebanvei misaoni napor i due vreme za ostvarenje due zamisli - valja prednost dati pismenoj formi opisivanjanad usmenom. Ostali opti metodiki pristupi ovom znaajnom obliku jezikog izraavanja isti su ili slini

kao i kod prepriavanja i pri

anja (od planiranja, preko realizacije planiranih aktivnosti, do vrednovanjapostignutog i funkcionalnog povezivanja sa srodnim sadrajima kakvi su i usmena i pismena vebanja za

sticanje, usavravanje i negovanje jezike kulture uenika).

Usmena i pismena vebanja, kako im i sam naziv kae, zamiljena su kao dopuna osnovnih oblika jezikogizraavanja, poev od najjednostavnijih (izgovor glasova i prepisivanje rei), preko sloenijih (leksike,semantike, sintaksike vebe, ostale vebe za savladavanje uzornog govora i pisanja), do najsloenijih(domai pismeni zadaci i njihovo itanje i svestrano vrednovanje na asu). Svaka od programiranih vebiplanira se i ostvaruje u onom nastavnom kontekstu u kome se javlja potreba za funkcionalnim usvajanjemdate jezike pojave ili utvrivanja, obnavljanja ili sistematizovanja znanja i primene tih znanja u konkretnojjezikoj situaciji. To znai da se, naelno, sve te ili njima sline vebe ne realizuju na posebnim nastavnimasovima vese planiraju u sklopu osnovnih oblika jezikog izraavanja (prepriavanje, prianje,

opisivanje) ili odgovarajuih programskih sadraja ostalih predmetnih podruja (itanje i tumaenje teksta,gramatika i pravopis, osnove itanja i pisanja). Upravo u osmiljenim sa odnosnim postavkama ta vebanjaviestruko utiu na podizanje nivoa uenike jezike kulture.

*

Prirodno je da se planskim ostvarenjem programskih sadraja iz jezike kulture otpone tek u drugompolugoditu prvog razreda (poto se savlada elementarna tehnika itanja i pisanja). Meutim, jasno je dase mnogi od njih simultano ostvaruju veu periodu priprema za itanje i pisanje, kao i u periodu uenja,usvajanja osnovne pismenosti. Jer, bez potrebne jezike razvijenosti (slobodan razgovor, prepriavanjekraih sadraja, analitiko-sintetike glasovne vebe i sl.) ne moe se uspostaviti neophodna govornakomunikacija, preko potrebna za usvajanje pojmova glasa i slova. Kasnije, ona postaje osnova zaostvarenje nastavnih sadraja i iz svih ostalih podruja ovog predmeta (kao i ukupne razredne nastave), alise istovremeno i sama iri i produbljuje do nivoa jasnog, pravilnog, sadrajno i stilski primerenog jezikogoptenja u usmenoj i pismenoj formi. Time jezika kultura u najveoj meri doprinosi jedinstvu celovitostinastave srpskog jezika i ini da se ona realizuje u funkcionalnom povezivanju naizgled razliitihprogramskih sadraja ali koji se najbolje ostvaruju upravo u takvoj metodikoj sprezi.

MATERNJI JEZICI PRIPADNIKA NACIONALNIH MANJINA

ALBANSKI JEZIKNapomena

BUGARSKI JEZIK

Napomena

MAARSKI JEZIK

Napomena

RUMUNSKI JEZIK

Napomena


24/241

RUSINSKI JEZIK

Napomena

SLOVAKI JEZIK

Napomena

HRVATSKI JEZIK

Cilj i zadae

Cilj nastave hrvatskog jezika u prvom razredu jeste da uenik savlada tehniku itanja i pisanja naelementarnoj razini, kao i da potie koritenje jezinih kompetencija za organiziranje i proirivanje vlastitihznanja i izraavanja iskustava.

Zadae nastave hrvatskog jezika:

- razvijanje ljubavi prema materinjskom jeziku i potrebe da se on njeguje i unapreuje

- osnovno opismenjavanje najmlaih uenika na temeljima ortoepskih i ortografskih standarda hrvatskogknjievnog jezika

- postupno upoznavanje gramatike i pravopisa hrvatskog jezika

- upoznavanje jezinih pojava i pojmova, ovladavanje normativnom gramatikom i stilskim mogunostima

- osposobljavanje za uspjeno sluenje knjievnim jezikom u razliitim vidovima njegove usmene i pismeneuporabe i u razliitim komunikacijskim situacijama

- razvijanje osjeanja za autentine estetske vrijednosti u knjievnoj umjetnosti razvijanje smisla isposobnosti za pravilno, teno, ekonomino i uvjerljivo usmeno i pismeno izraavanje, bogaenje rjenika,jezinog i stilskog izraza

- uvjebavanje i usavravanje glasnog itanja, pravilnog, smislenog i izraajnog i itanja u sebi,doivljajnog, usmjerenog, istraivakog

- razvijanje ljubavi za itanje, tehnike itanja, razumijevanje proitanog

- izdvajanje glavnih aktera, vrijemena i mjesta radnje i slijed dogaaja

- razlikovanje pozitivnih od negativnih junaka, razlikovanje stvarnog od imaginarnog

- postupno, sustavno osposobljavanje uenika za logino shvatanje i kritiko procjenjivanje proitanogteksta

- doivljavanje i vrjednovanje scenskih ostvarenja - kazalite, film

- usvajanje osnovnih teorijskih i funkcionalnih pojmova kazaline i filmske umjetnosti

- upoznavanje, razvijanje, uvanje i potivanje vlastitog nacionalnog i kulturnog identiteta na djelimahrvatske knjievnosti, kazaline i filmske umjetnosti, kao i drugih umjetnikih ostvarenja

- razvijanje potivanja prema kulturnoj batini i potrebe da se ona njeguje i unapreuje

- navikavanje na redovito praenje i kritiko procjenjivanje programa za djecu na radiju i televiziji


25/241

- poticanje uenika na samostalno jeziko, literarno i kazalino stvaralatvo

- poticanje, njegovanje i vrijednovanje uenikih izvan nastavnih aktivnosti

- odgoj uenika za ivot i rad u duhu humanizma, istinoljubivosti, solidarnosti i drugih moralnih vrijednosti

- razvijanje patriotizma i odgoja u duhu mira, kulturnih odnosa i suradnje meu ljudima

Prvi razredOperativne zadae:

- identificira reenice, rijei, slogove i glasove u hrvatskom jeziku

- pravilno izgovaranje glasova, rijei i izraza i pravilno intoniranje reenica

- vladanje tehnikom poetnog itanja:

- vezivanje glasova za slova

- vezivanje slova u rijei

- itanje reenica kao cjeline

- potivanje toke, zareza, upitnika, usklinika, dvije toke

- oavanje cjelina i dijelova teksta (naslov i odlomak)

- razumijevanje proitanog

- itanje kratkih tekstova razliitih vrsta primjerenih uzrastu

- navikavanje na uporabu standardnog jezika u govoru i pisanju

- formiranje navika za itko, uredno i pravilno pisanje

- postupno uvoenje u doivljavanje knjievnih djela: bajke, basne, pjesme i prie

- usvajanje prvih knjievnih pojmova


Prethodna ispitivanja

Ispitivanje govornih sposobnosti uenika, uenikog rjenika (bogatstvo rjenika, odstupanje odstandardnog jezika, govorni nedostaci, ispravnost vida i sluha), ispitivanje poznavanja slova, itanja ipisanja; ispitivanje umjenosti uenika u rukovanju priborom za pisanje i crtanje; ispitivanje stupnja njegovesocijaliziranosti i uoavanje njegove osobitosti koje valja prihvatiti ili mijenjati.

Priprava za uenje itanja i pisanja

Priprava za itanje i pisanje podrazumijeva vjebe u promatranju, zapaanju i opisivanju, pripovijedanje na

temelju zapaanja; vjebe nakon kojih bi uenici trebali da razumiju jednostavne upute i reagiraju na njih naodgovarajui nain te da sluaju kratke tekstove razliitih vrsta primjerene uzrastu, prikupljajui informacije,bogatei znanja i rjenik; uoavaju vezu govora s neverbalnim oblicima komunikacije; vjebe pokreta ruke,ake i prstiju i njihova koordinacija. Uvjebavanje elemenata pisanih slova.


26/241

Uvoenje u poetno uenje itanja i pisanja

Osnovni nastavni pristup uenju itanja i pisanja ostvaruje se primjenom glasovne analitiko-sintetikemetode. U njezine strukturne dijelove (prisutne jezine aktivnosti, analitika i sintetika vjebanja zausvajanje pojma glasa, pisanje slova, itanje odgovarajueg teksta i razgovor o njemu, pisanje rijei ireenica i sl.) funkcionalno i osmiljeno sjedinjuju se posebni postupci: odvojeno, uporedno i kombiniranouenje itanja i pisanja, pojedinano i grupno usvajanje slova prema slobodnom opredjeljenju uitelja i uzavisnosti od datih nastavnih okolnosti.

U okolnostima prethodnog strunog i organiziranog osiguranja neophodnih udbenika i nastavnihsredstava, uitelj se moe opredijeliti i za kompleksni postupak u uenju itanja i pisanja.

Uvjebavanje logikog itanja na odgovarajuom tekstovima: pravilan izgovor svih glasova, pravilnonaglaavanje rijei, teno povezivanje rijei u reenici jainom i tempom prirodnoga govora. Osmiljeno ipodsticajno vrijednovanje itanja svakog uenika ponaosob. Razgovor o proitanom.

Uvjebavanje grafiki pravilnog i estetski valjanog (lijepog) pisanja: pojedinanih slova, rijei i reenica.Sustavno i doslijedno ostvarivanje higijenskih, tehnikih i praktinih navika vezanih za pisanje (pravilnosjedenje i dranje tijela, funkcionalna uporaba pribora za pisanje i sl.). Odmjereno, primjereno i podsticajnovrijednovanje rukopisa svakog uenika ponaosob.

Posebna metodika briga usmjerava se na uenike koji veimaju izvjesna predznanja iz itanja i pisanjakao i na one uenike koji zaostaju u sticanju osnovne pismenosti.


Pisanje tampanim i pisanim slovima na pismu hrvatskoga jezika; pravilno oblikovanje slova i njihovopovezivanje u rijei; odvajanje rijei prilikom pisanja; pravilna uporaba toke, upitnika, usklinika, zareza(pri nabrajanju); pisanje i itanje kratkih tekstova s razliitim namjenama na vlastitom iskustvu i svijetumate.

JezikPravogovor

Reenica; rije; glas i slovo - prepoznavanje.

Uoavanje uloge glasa u razlikovanju znaenja rijei.

Razlikovanje izjavne, upitne i uskline reenice; uoavanje da neke rijei imaju isto znaenje: uoava rijeisuprotnog znaenja.

Pravopis

Uporaba velikog slova na poetku reenice i u pisanju osobnih imena i imena naselja, imena kola; pravilnopotpisivanje; pravilno izgovaranje i pisanje glasova , , , h i; uporaba toke kao znaka na krajureenice. Uoavanje mjesta i funkcije upitnika i usklinika u reenici. Uoavanje skupova ijei je.

Knjievnost

Domaa lektira

Bauer, Vea, Tri medvjeda i gitara

Horvat-Vukelja, eljka, Hrabrica

Balog, Zvonimir, Male prie o velikim slovima


27/241

Grim, J. I V., Snjeguljica

uni-Bandov, J., Zmaj do zmaja u igrama bez kraja

Horvat-Vukelja, . i Pribi, Slikoprie

Femeni, S., Idi pa vidi

kolska lektira

Pili, Sanja, Kia

Marinovi, M., Jesen

Femeni, S., Nakrivio kapu ir

uni-Bandov, J., Jesenko

Radi, M., Kruh

Jakevac, S., Pria o kruhu

uni-Bandov, J., Jesenska umska ala

Bull, H. B., Ptiji oprotaj

Vri, S., Mjesec prialo

Kuec, M., Najbolji djeak na svijetu

Horvat-Vukelja, ., Boina elja

uni-Bandov, J., Zvjezdani razgovor

Adami, S., Zima

Adami, S., Snjene balerine

uni-Bandov, J., Proljetni suncobran

Zvrko, R., Igrajmo se

Skok, J., Pria male ure

Ivelji, N., Mm... m

Hovat-Vukelja, ., Balon

Kovaevi, M., Stanovi

Radi, I., uma zimi

uni-Bandov, J., Cvrak i bubamara

Balog, Lj., Moja zvijezda

Mihanovi, A., Hrvatska domovina


28/241

Dovjak-Matkovi, B., Neobine naoale

Lupa, M., Tko e Grgi ispriati bajku

krinjari, S., Proljee

Sabadi, N., Proljetne sliice

Vitez, G., Zelena kola

Gavran, M., Sestra

Gole, I.,Zato pu nosi svoju kuicu

Herceg, E., Jaglaci

Krtali, M., to je Ijubav

Tarita, M., Abeceda

Horvat-Vukelja, ., Miko u cirkusu

pani, P., Krpelj

Kireta, S., arena lica uskrsnih pisanica

Zemuni, V., Tulipan

Balog, Z., Pravi tata

Vitez, G., Kvoka vodi svoju djecu u etnju

Kramer, M. N., Radost

Zidar-Bogadi, N., eir

krinjari, S., Tuga bijelog medvjeda

Volkov, V., Jeevi u gostima

Devide, V., Knjige

Femeni, S., Neobino prijateljstvo

Truhelka, A., Konji

Plackovskij, M., Pouka iz prijateljstva

Garda, A., Svinja u trgovini

Brechwa, J., Kvoka

Balog, Z., to se od vode pravi

Jakevac, S., Maslaak alje djecu u svijet

Fale, R., More govori


29/241

Balog, Lj., Kamen

krinjari, S., Sunce

itanje teksta

Pravilno i teno itanje naglas rijei, reenica i kratkih tekstova-provjera razumijevanja proitanog.Osposobljavanje uenika da u itanju uoavaju i znake interpunkcije. Postupno ovladavanje intonacijom

izjavnih, upitnih i usklinih reenica. Prilagoavanje itanja tekstovnoj situaciji (glasno i tiho, brzo i sporoitanje).

itanje dijalokog teksta-individualno i po ulogama. Sustavno, doslijedno i kritiko vrijednovanje uenikogitanja.

Uvoenje uenika u itanje u sebi reenica i kratkih tekstova.

Aktivno sluanje umjetnikog itanja teksta (zvuni i video zapisi).

Navikavanje uenika na pravilno disanje; sticanje higijenskih navika pri itanju.

Tumaenje teksta

Tekstovi iz lektire koriste se za usavravanje itanja i pisanja i uvoenje uenika u osnovne pojmove oknjievnosti.

Uoavanje naslova, imena autora, sadraja i ilustracija u knjizi.

Uoavanje prostornih i vremenskih odnosa i bitnih pojedinosti u opisima bia i prirode. Uoavanje glavnihlikova, njihovih osobina i postupaka. Zapaanje osnovnih emocionalnih stanja (radosno, tuno, smijeno).Pojmovi dobra i zla.

Odgovaranje na pitanja o proitanom sadraju (reenice, odjeljci, pjesme, prie, basne, bajke, dramskitekstovi). Uoavanje i razumijevanje karakteristinih reenica u tekstu.

Sustavno i postupno usvajanje knjievnih i funkcionalnih pojmova.

Knjievni pojmovi

Lirika

Pjesma, stih i strofa, osnovno osjeanje - na nivou prepoznavanja.

Epika

Pria, dogaaj, mjesto i vrijeme zbivanja.

Knjievni lik - izgled, osnovne etike osobine i postupci.

Poslovica, zagonetka - prepoznavanje.

Drama

Dramska igra, dramska radnja (na nivou prepoznavanja).

Jezika kultura



30/241

Prepriavanje - slobodno i usmjereno: prepriavanje kratkih i jednostavnijih tekstova iz poetnice, asopisaza djecu, kazalinih predstava, crtanih filmova, radijskih i televizijskih emisija za djecu.

Prianje o dogaajima i doivljajima - slobodno i usmjereno: teme koje se odnose na blie i ire okruenje,prianje na osnovu stvaralake mate, prianje prema nizu slika - postupno otkrivanje slika po loginomredoslijedu.

Opisivanje predmeta - slobodno i podsticanjem: uoavanje i imenovanje izrazitih obiljeja jednostavnih

predmeta i omiljenih igraaka, opisivanje biljaka i ivotinja, slobodno opisivanje ivotinje ljubimca iopisivanje ivotinja na osnovu zajednikog promatranja. Opisivanje predmeta, biljaka i ivotinja na osnovuosobnog iskustva/sjeanja i znanja iz predmeta Svijet oko nas.

Usmena i pismena vjebanja

Ortoepske vjebe: pravilan izgovor glasova, suglasnikih grupa, rijei, onomatopeja, brzalica.

Ortografske vjebe: prepisivanje rijei i kratkih reenica s datim zadatkom, provjeravanje i vrijednovanjeurednosti i itkosti pisanja.

Diktat za primjenu pravopisnih pravila. Autodiktat.

Leksike vjebe: graenje rijei, sinonimi, antonimi, rijei s umanjenim i uveanim znaenjem i sl.

Sintaksike vjebe: usmjereno i samostalno sastavljanje reenica, reenice s dopunjavanjem, reenice odzadatih rijei i sl.

Odgonetanje i rjeavanje rebusa.

Kazivanje naizust nauenih tekstova (lirskih i epskih).

Sluenje rjenikom i pisanje/stvaranje osobnog rjenika.

Konvencionalni jezini standardi u usmenom openju (s nepoznatim i odraslim sugovornikom - uporaba Viiz potivanja i utivosti), pisanje estitke.

Izrada domaih pismenih zadaa i njihova analiza na asu - u drugom polugou.

Drugi razred

Operativne zadae:

- itanje kratkih tekstova razliitih vrsta primjerene uzrastu

- prikupljanje informacija radi bogaenja znanja, mate i rjenika

- prianje o dogaajima potivajui kronologiju

- pripremanje kraih priopenja o zadanoj temi pomou zajednikog plana

- osposobljavanje za uoavanje i razumijevanje bitnog u tekstu (u cjelini i po dijelovima)

- motivirati, poticati i usmjeravati na itanje lektire

- uvjebavanje itanja naglas, usavravanje itanja u sebi radi tumaenja teksta

- sustavno i dosljedno realiziranje programiranih i njima nalik vjebanja u govoru i pisanju


31/241

Jezik

Pravogovor

Razlikovanje glasova i slova hrvatskog jezika, prepoznati, imenovati i razlikovati samoglasnike i suglasnike,uoavanje sloga kao artikulacione cjeline, vezujui ga za samoglasnik.

Razlikovanje izjavne, upitne i uskline reenice.

Razlikovanje jesne i nijene reenice.

Uoavanje da neke rijei imaju isto znaenje, rijei suprotnog znaenja, rijei koje oznaavaju netoumanjeno/uveano.

Prepoznavanje i razlikovanje imenica (ope i vlastite) i glagola.

Prepoznavanje glavnih dijelova reenice.

Glas i slog, samoglasnici i suglasnici, slogotvorno r. Podjela rijei na slogove u izgovoru (jednostavniji

sluajevi).

Pravopis

Uporaba velikog slova u imenima ulica, trgova, ustanova, poduzea, udruga, blagdana. Pisanje nijenicene i estice li. Pisanje kratica. Rastavljanje rijei na slogove, spojnica; rastavljanje rijei na kraju retka.Uoavanje skupova ije i je.

Knjievnost

Domaa lektira

Junakovi, S., Dome, slatki dome

Prosenjak, B., Mi

Peroci, E., Maca papuarica

Anderson, H. K., Bajke

Horvat-Vukelja, ., Reumatini kiobran

Ivelji, N., Pronaeno blago

Videk, N., Pismo iz Zelengrada

Horvati, D., Stanari u slonu

kolska lektira

Kolumbi, T., Majine ruke i kruh

Zidar-Bogadi, N., Domovina

Marks, A., Kako je Ana kupila kruh

Lambevska, N., Voni razgovor


32/241

Paagi, B., Bjei, miiu, bjei

Marinovi, M., Duni dan

Poki, M., Sveti Nikola

Jakevac, S., udno mjesto neko

Katajev, V., arobni cvijet

Ivelji, N., udovite iz akih torba

Zidar-Bogadi, N., Janina maka

Vodanovi, J., I ja imam pravo na igru

Peroci, E., Djeco, laku no

Mudri, N., Dijete

Grim, J. I V., Zvjezdani taliri

Zidar-Bogadi, N., Svi Ivanini prijatelji

Lovri, M., Runo pae

Rodari, ., Poziv na ples

uni-Badov, J., Zimski san

Breht, B., Zima, ptice i djeca

uni-Badov, J., Boina elja

Polak, S., Veseli bori

uni-Badov, J., Boini ukras

Jui-Seunik, Z., Sunce

Kievi, E., Moja mama

Vitez, G., Kako ivi Antuntun

Lovri, M., Putovanje plavog lonca

Jurica, B., Tonek i voda

Kolari-Kiur, Z., Dva Franceka

Brli-Maurani, I., Mali patuljak

Lupis, N., Dani karnevala

Paagi, B., O mjesecu i zvijezdama

Krili, Z., Vatrogasac


33/241

Balog, Z., Dimnjaar

Krili, Z., Vicko

Kovaevi, M., Rijeivot

Krtali, M., to je ljubav

Kuec, M., Pozdrav

upai, A., Kad bi svi ljudi na svijetu

Bela, L., Moja elja

Lovri, M., Pola koka u duan

Zidar-Bogadi, N., Proljee se ne da naslikati

Parun, V., Jutro

Marko, S., Nestani medo

Videk, N., Pismo iz zelengrada

Sabadi, N., Tvrdoglava braa jajoglava

uni-Bandov, J., Zaboravljivi zeko

Gete, J. V., Pjesma o umi

Krili, Z., Iznenaenje za majin dan

Paagi, B., Uspavanka

Femeni, S., Plava pria

uni-Bandov, J., Kini razgovor

Vitez, G., Od ega su nainjene ljubice

Gole, I., Zato pu nosi svoju kuicu

Heuk, S., Pria o radoznalom medvjediu

Krtali, M., Ba u ovo proljee

Femeni, S., Maslaak alje djecu u svijet

Krklec, G., Praznik ljeta

Zidar-Bogadi, N., Pismo s mora

Izbor iz enciklopedija i asopisa za djecu

itanje teksta


34/241

Uvjebavanje i usavravanje tehnike itanja naglas i u sebi s razumijevanjem proitanog. Usklaivanjeintonacije i tempa itanja s prirodom teksta (pripovijedanje, opis i dijalog). Uoavanje naslova, podnaslovaimena autora i ulomaka.

itanje i razumijevanje nelinearnih elemenata teksta.

Pravilno intoniranje znaka interpunkcije pri itanju. Uoavanje nepoznatih rijei i pronalaenje objanjenja.

Tumaenje teksta

Slobodno priopavanje dojmova o proitanom tekstu.

Razumijevanje proitanog teksta. Uoavanje kronologije i povezanosti dogaaja u pripovijedanju.Razumijevanje namjera i osjeanja sadranih u tekstu. Zauzimanje osobnih stavova prema postupcimalikova.

Sustavno usvajanje knjievnih i funkcionalnih pojmova.

Knjievni pojmovi

Lirika

Pjesma, osjeanja, stih, strofa - na nivou prepoznavanja i imenovanja.

Epika

Fabula-redoslijed dogaaja (prepoznavanje).

Glavni i sporedni likovi, njihove osobine i postupci.

Poruke

Epska pjesma, bajka, basna - prepoznavanje.

Drama

Dramski junak, dramska radnja, dramski sukob, dijalog, pozornica, glumac - na nivou prepoznavanja.

Jezina kultura


Prepriavanje sadrine kraih tekstova, filmova, kazalinih predstava, radijskih i televizijskih emisija zadjecu - slobodno detaljno prepriavanje, detaljno prepriavanje po zajednikom planu, prepriavanjesadraja u cjelini i po dijelovima.

Prianje o dogaajima i doivljajima - individualno i po zajednikom planu.

Opisivanje predmeta s kojim se ueni

Documents

Pravilnik o Nastavnom Planu i Programu Za Prvi i Drugi Razred Osnovnog Obrazovanja i Vaspitanja