Upload
trandung
View
239
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Warszawa 2011
PRAWO CYWILNE I HANDLOWE W ZARYSIE4. WYDANIE
redakcja naukowaWojciech J. Katner
Aleksander KappesWojciech J. KatnerUrszula PromińskaWojciech RobaczyńskiAnna RzetelskaZbigniew Świderski
5
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów 19
Słowo wstępne do czwartego wydania 25
Rozdział pierwszyWprowadzenie do prawa cywilnego i handlowego (Wojciech J. Katner) 271. Prawo cywilne a prawo handlowe. Prawo gospodarcze publiczne i prawo prywatne 272. Istota prawa cywilnego. Stosunek cywilnoprawny 293. Zasady prawa cywilnego 304. Zasady prawa handlowego (gospodarczego prywatnego). Obrót gospodarczy,
obrót konsumencki, obrót powszechny 305. Systematyka prawa cywilnego i handlowego 316. Prawo gospodarcze i prawo handlowe w Unii Europejskiej i na gruncie międzynarodowym 32
7. Źródła prawa cywilnego i handlowego 348. Podstawowe piśmiennictwo 36
Rozdział drugi Wolność działalności gospodarczej (Wojciech J. Katner) 381. Pojęcie działalności gospodarczej 382. Zasady działalności gospodarczej 393. Wolność podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej
oraz jej ograniczenia 393.1. Zasada konstytucyjna 393.2. Koncesjonowanie działalności gospodarczej 403.3. Zezwolenia 423.4. Regulowana działalność gospodarcza 42
Rozdział trzeci Charakterystyka podmiotów prawa (Wojciech J. Katner) 441. Istota zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych 442. Podmioty stosunku cywilnoprawnego 44
2.1. Osoby fizyczne 452.2. Osoby prawne 47
2.2.1. Państwowe osoby prawne 482.2.2. Samorządowe osoby prawne 49
6
2.2.3. Inne osoby prawne 493. Podmioty bez osobowości prawnej, mające zdolność prawną 504. Konsumenci 514.1. Pojęcie konsumenta 514.2. Skutki wyróżnienia obrotu konsumenckiego 51
Rozdział czwarty Przedsiębiorcy – zagadnienia ogólne. Przedsiębiorstwo. Firma 531. Pojęcie i cechy przedsiębiorcy (Wojciech J. Katner) 53
1.1. Przepisy prawa publicznego 531.2. Stanowisko kodeksu cywilnego i innych ustaw 54
2. Podejmowanie działalności gospodarczej przez podmioty niebędące przedsiębiorcami – odesłanie (Wojciech J. Katner) 55
3. Przedsiębiorcy zagraniczni i inne podmioty zagraniczne (Wojciech J. Katner) 563.1. Reguła ogólna na tle prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych 573.2. Przedsiębiorcy w Polsce z krajów spoza UE 583.3. Oddział przedsiębiorcy zagranicznego w Polsce 583.4. Przedstawicielstwo przedsiębiorcy zagranicznego 59
4. Przedsiębiorstwo (Urszula Promińska) 594.1. Wieloznaczność pojęcia „przedsiębiorstwo” 594.2. Przedsiębiorstwo jako przedmiot czynności prawnej 604.3. Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo 614.4. Odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem
przedsiębiorstwa 625. Firma przedsiębiorcy i oznaczenie przedsiębiorstwa (Urszula Promińska) 625.1. Uwagi wstępne 625.2. Pojęcie firmy, jej funkcje i charakter 635.3. Zasady tworzenia firm 645.4. Ochrona firmy 665.5. Oznaczenie przedsiębiorstwa 67
Rozdział piąty Kategorie przedsiębiorców i ich rejestrowanie (Aleksander Kappes) 691. Przedsiębiorca jednoosobowy. Wspólnicy spółki cywilnej 691.1. Osoba fizyczna jako przedsiębiorca jednoosobowy 691.2. Wspólnicy spółki cywilnej 701.3. Umowa spółki cywilnej 70
2. Przedsiębiorstwa państwowe 742.1. Uwagi ogólne 742.2. Organy przedsiębiorstwa i jego reprezentacja 75
3. Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego 774. Spółdzielnie 78
4.1. Uwagi ogólne 784.2. Organy spółdzielni 80
5. Działalność gospodarcza samorządu terytorialnego 81
7
5.1. Zagadnienia ogólne 815.2. Gmina 825.3. Powiat 825.4. Województwo 835.5. Formy prowadzenia działalności gospodarczej 83
6. Stowarzyszenia i fundacje. Organizacje pożytku publicznego 846.1. Stowarzyszenia 846.2. Fundacje 856.3. Działalność gospodarcza stowarzyszeń i fundacji 866.4. Organizacje pożytku publicznego 86
7. Rejestr przedsiębiorców 877.1. Istota rejestru 877.2. Funkcje Krajowego Rejestru Sądowego 89
8. Ewidencja osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą 908.1. Ewidencja a rejestr przedsiębiorców 908.2. Wpis do CEIDG 91
Rozdział szóstySpółki handlowe. Przepisy wspólne. Spółki osobowe (Aleksander Kappes) 941. Osobowe spółki handlowe. Uwagi ogólne 941.1. Podmiotowość prawna spółek osobowych 941.2. Podstawowe cechy spółek osobowych 941.3. Zmiany przedmiotowe i podmiotowe w spółkach osobowych 95
2. Spółka jawna 962.1. Istota spółki jawnej 962.2. Powstanie spółki 972.3. Zagadnienia majątkowe spółki jawnej 982.4. Prowadzenie spraw, reprezentacja spółki, uprawnienia kontrolne
wspólników 992.5. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki 1012.6. Wypowiedzenie udziału, rozwiązanie spółki i jej likwidacja 101
3. Spółka partnerska 1033.1. Istota spółki partnerskiej. Partnerzy 1033.2. Powstanie spółki 1043.3. Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki 1053.4. Odpowiedzialność partnera za zobowiązania spółki 1053.5. Wypowiedzenie udziału, rozwiązanie spółki i jej likwidacja 106
4. Spółka komandytowa 1074.1. Istota spółki komandytowej. Komandytariusz i komplementariusz 1074.2. Powstanie spółki 1084.3. Zagadnienia majątkowe spółki komandytowej 1084.4. Prowadzenie spraw, reprezentacja spółki, uprawnienia kontrolne
wspólników 1094.5. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki. Suma
komandytowa 110
8
5. Spółka komandytowo-akcyjna 1105.1. Istota spółki komandytowo-akcyjnej. Komplementariusze i akcjonariusze 1105.2. Powstanie spółki 1125.3. Zagadnienia majątkowe spółki komandytowo-akcyjnej 1135.4. Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki, uprawnienia kontrolne 1135.5. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki 1155.6. Wystąpienie wspólnika, rozwiązanie spółki i jej likwidacja 115
Rozdział siódmy Spółki kapitałowe. Zmiany strukturalne spółek (Aleksander Kappes) 1171. Zagadnienia wspólne 1171.1. Uwagi wprowadzające 1171.2. Spółka w organizacji 1181.3. Wkłady do spółek kapitałowych 1181.4. Kapitał zakładowy 1201.5. Rozwiązanie i likwidacja spółek kapitałowych 123
2. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 1242.1. Istota spółki z o.o. Wspólnicy 1242.2. Powstanie spółki. Umowa spółki 1252.3. Udziały 1272.4. Prawa i obowiązki wspólników 128
2.4.1. Prawa i obowiązki majątkowe 1282.4.2. Prawa i obowiązki niemajątkowe (korporacyjne) 129
2.5. Organy spółki 1302.5.1. Zarząd 1302.5.2. Rada nadzorcza. Komisja rewizyjna 1312.5.3. Zgromadzenie wspólników 1322.5.4. Odpowiedzialność członków organów spółki 134
3. Spółka akcyjna 1353.1. Istota spółki akcyjnej. Akcjonariusze 1353.2. Powstanie spółki. Statut spółki 1363.3. Akcje 1383.4. Prawa i obowiązki akcjonariuszy 139
3.4.1. Prawa majątkowe 1403.4.2. Prawa niemajątkowe (korporacyjne) 141
3.5. Organy spółki akcyjnej 1423.5.1. Zarząd 1423.5.2. Rada nadzorcza 1433.5.3. Walne zgromadzenie akcjonariuszy 144
3.6. Zaskarżanie uchwał 1453.7. Odpowiedzialność członków organów 146
4. Łączenie, podział i przekształcanie spółek 1464.1. Łączenie spółek 1474.2. Podział spółek 1484.3. Przekształcanie spółek 150
9
Rozdział ósmyUpadłość przedsiębiorcy. Postępowanie naprawcze (Aleksander Kappes) 1521. Istota upadłości 1522. Zdolność upadłościowa 1533. Przesłanki ogłoszenia upadłości 1534. Osoby uprawnione i zobowiązane do zgłoszenia wniosku 1545. Rodzaje upadłości 1556. Skutki ogłoszenia upadłości 1556.1. Skutki ogłoszenia upadłości co do osoby upadłego 1556.2. Skutki ogłoszenia upadłości co do majątku upadłego 1566.3. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego 156
7. Przebieg postępowania upadłościowego 1578. Układ w postępowaniu upadłościowym 1579. Podział funduszy masy 15810. Postępowanie naprawcze 158
Rozdział dziewiąty Przedmiot stosunku cywilnoprawnego (Wojciech J. Katner) 1601. Przedmiot jako element stosunku cywilnoprawnego 1602. Pojęcie mienia i majątku. Dobra niematerialne 1603. Rzeczy 1613.1. Pojęcie rzeczy 1613.2. Rzeczy znajdujące się w obrocie i wyłączone z obrotu 1623.3. Nieruchomości i rzeczy ruchome 162
4. Części składowe rzeczy 1635. Przynależności 1646. Pojęcie i rodzaje pożytków 1647. Przedsiębiorstwo według art. 551 k.c. 1658. Nieruchomość rolna i gospodarstwo rolne 1669. Inne szczególne przedmioty stosunku cywilnoprawnego 1669.1. Pieniądze 1669.2. Papiery wartościowe 1669.3. Inne przedmioty (wzmianka) 167
Rozdział dziesiąty Prawo podmiotowe (Zbigniew Świderski) 1681. Istota i klasyfikacje praw podmiotowych 1681.1. Pojęcie prawa podmiotowego 1681.2. Rodzaje praw podmiotowych 1681.3. Postacie normatywne praw podmiotowych 170
2. Nabycie prawa podmiotowego 1713. Wykonywanie prawa podmiotowego i jego nadużycie 1724. Ochrona praw podmiotowych 1744.1. Ochrona sądowa 1744.2. Ochrona własna 175
5. Ochrona dóbr osobistych 176
10
Rozdział jedenastyCzynności prawne. Przedstawicielstwo (Zbigniew Świderski) 1781. Istota i klasyfikacje czynności prawnych 1781.1. Pojęcie czynności prawnej i oświadczenia woli 1781.2. Rodzaje czynności prawnych 179
2. Forma czynności prawnych 1822.1. Formy szczególne 1822.2. Podpis elektroniczny a forma pisemna 1832.3. Skutki niedochowania formy 184
3. Wadliwość czynności prawnych 1853.1. Źródła wadliwości czynności prawnych 1853.2. Skutki wadliwości czynności prawnych 185
4. Warunek i termin 1875. Istota przedstawicielstwa i podstawy jego umocowania 1895.1. Pojęcie przedstawicielstwa 1895.2. Udzielenie pełnomocnictwa 189
6. Rodzaje pełnomocnictw i instytucje pokrewne 1906.1. Klasyfikacje pełnomocnictw 1906.2. Instytucje pokrewne 192
7. Wygaśnięcie pełnomocnictwa 1928. Prokura 193
Rozdział dwunastyZarys prawa rzeczowego (Wojciech J. Katner) 1951. Znaczenie, charakter prawny i rodzaje praw rzeczowych 1952. Posiadanie 1953. Własność 1973.1. Treść i granice prawa własności 1973.2. Nabycie prawa własności 1973.3. Ochrona własności 198
4. Współwłasność 1995. Inne prawa rzeczowe 2005.1. Użytkowanie wieczyste 2005.2. Ograniczone prawa rzeczowe 202
6. Księgi wieczyste 205
Rozdział trzynastyZarys prawa zobowiązań (Wojciech Robaczyński) 2061. Pojęcie zobowiązania. Źródła zobowiązań 2062. Świadczenie 2072.1. Pojęcie i rodzaje świadczeń 2072.2. Świadczenia pieniężne 208
2.2.1. Uwagi ogólne 2082.2.2. Nominalizm i waloryzacja 2082.2.3. Inne zasady spełniania świadczeń pieniężnych 210
11
2.2.4. Wykonywanie świadczeń pieniężnych przez przedsiębiorców 2122.2.5. Odsetki 212
3. Świadczenia odszkodowawcze 2153.1. Pojęcie i rodzaje szkody 2153.2. Wysokość szkody majątkowej 2153.3. Naprawienie szkody 216
3.3.1. Przesłanki żądania naprawienia szkody 2163.3.2. Sposoby naprawienia szkody 2173.3.3. Szczególne zasady dotyczące naprawiania szkód na osobie 218
4. Zobowiązania solidarne 2204.1. Pojęcie i rodzaje solidarności 2204.2. Źródła solidarności 2204.3. Roszczenia regresowe 221
5. Wygaśnięcie zobowiązania 2225.1. Wykonanie zobowiązania 222
5.1.1. Zaspokojenie interesu wierzyciela 2225.1.2. Czas i miejsce spełnienia świadczenia 223
5.2. Surogaty wykonania zobowiązania 2245.2.1. Uwagi ogólne 2245.2.2. Potrącenie 2245.2.3. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego 2255.2.4. Pozostałe surogaty 226
6. Odpowiedzialność deliktowa 2276.1. Pojęcie czynu niedozwolonego. Zasady odpowiedzialności 2276.2. Związek przyczynowy – odesłanie 2276.3. Odpowiedzialność za własne czyny 2286.4. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez inne osoby 2296.5. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ruch przedsiębiorstwa 2306.6. Odpowiedzialność za szkody komunikacyjne 2326.7. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy 2346.8. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny 2356.9. Odpowiedzialność przedsiębiorcy za szkodę w środowisku 2376.10. Współodpowiedzialność kilku osób za szkodę 238
7. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej 239
8. Zmiana stron w zobowiązaniu 2418.1. Uwagi ogólne 2418.2. Przelew wierzytelności 2428.3. Subrogacja 2438.4. Przejęcie długu 2448.5. Ustawowe przystąpienie do długu 245
9. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika 24510. Przedawnienie roszczeń. Terminy zawite 24710.1. Pojęcie i skutki przedawnienia 24710.2. Bieg terminu przedawnienia 24810.3. Terminy zawite 249
12
Rozdział czternastyZagadnienia ogólne umów (Wojciech Robaczyński) 2511. Uwagi ogólne 2511.1. Pojęcie umowy. Swoboda umów 2511.2. Rodzaje umów 2521.3. Treść umowy 253
2. Zawieranie umów 2532.1. Uwagi ogólne 2532.2. Oferta 2542.3. Aukcja i przetarg 2552.4. Negocjacje 2572.5. Umowa przedwstępna 2572.6. System zamówień publicznych 2592.7. Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość – wzmianka 261
3. Wzorce umowne 2623.1. Znaczenie wzorców umownych w obrocie gospodarczym 2623.2. Niedozwolone klauzule umowne w umowach z konsumentami 263
4. Wykonanie umowy 2654.1. Zasady wykonywania umów – odesłanie 2654.2. Zasady dotyczące wykonywania umów wzajemnych 2654.3. Terminy płatności w umowach przedsiębiorców 2674.4. Modyfikacje zobowiązania umownego 267
4.4.1. Zmiana treści umowy przez strony 2674.4.2. Zmiana treści umowy na podstawie orzeczenia sądu 268
5. Odpowiedzialność kontraktowa 2695.1. Uwagi ogólne 2695.2. Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej 2695.3. Kara umowna 272
Rozdział piętnasty Zabezpieczenie wykonania zobowiązań (Anna Rzetelska) 2731. Uwagi ogólne 2732. Zabezpieczenia rzeczowe 275
2.1. Zastaw 2752.2. Hipoteka 2762.3. Przewłaszczenie na zabezpieczenie 277
3. Zabezpieczenia osobiste 2783.1. Poręczenie 279
3.1.1. Treść umowy poręczenia 2793.1.2. Charakter prawny zobowiązania poręczyciela 2793.1.3. Zarzuty przysługujące poręczycielowi 280
3.2. Umowa gwarancji bankowej 2803.2.1. Pojęcie i istota 2803.2.2. Zawarcie i treść umowy 2813.2.3. Samodzielny charakter gwarancji 281
3.3. Przelew na zabezpieczenie 2824. Zabezpieczenia wekslowe 283
13
Rozdział szesnastyUmowy – część szczegółowa 2851. Obrót towarowy. Umowa sprzedaży i dostawy (Wojciech J. Katner) 285
1.1. Rodzaje obrotu towarowego. Umowy 2851.2. Pojęcie i cechy umowy sprzedaży 2851.3. Rodzaje sprzedaży według kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych 2861.4. Strony umowy sprzedaży 2881.5. Składniki umowy sprzedaży 288
1.5.1. Przedmiot umowy 2881.5.2. Cena 2891.5.3. Accidentalia i naturalia negotii 290
1.6. Treść i skutki umowy sprzedaży 2911.6.1. Obowiązki sprzedawcy 2911.6.2. Obowiązki kupującego 292
1.7. Cechy charakterystyczne sprzedaży konsumenckiej 2941.8. Rękojmia za wady rzeczy według kodeksu cywilnego. Gwarancja jakości 2951.9. Rękojmia i gwarancja przy sprzedaży konsumenckiej 2981.10. Podstawowe informacje o sprzedaży międzynarodowej na podstawie
konwencji wiedeńskiej 2991.11. Pojęcie i ogólna charakterystyka umowy dostawy (wzmianka) 299
2. Umowy o używanie rzeczy cudzej (Anna Rzetelska) 3012.1. Umowa użyczenia 3012.2. Umowa najmu 301
2.2.1. Pojęcie i strony umowy 3012.2.2. Prawa i obowiązki stron 302
2.3. Umowa dzierżawy 3042.3.1. Pojęcie, strony i przedmiot umowy 3042.3.2. Prawa i obowiązki stron 305
2.4. Umowa leasingu 3062.4.1. Geneza i rodzaje leasingu 3062.4.2. Pojęcie umowy. Uczestnicy leasingu 3072.4.3. Prawa i obowiązki stron 308
3. Umowy w pośrednictwie (Anna Rzetelska) 3093.1. Uwagi ogólne 3093.2. Umowa zlecenia 310
3.2.1. Pojęcie i charakterystyka ogólna 3103.2.2. Zawarcie umowy 3113.2.3. Prawa i obowiązki stron 312
3.3. Umowa agencyjna 3133.3.1. Uwagi ogólne 3133.3.2. Prawa i obowiązki stron 3143.3.3. Agent morski 315
3.4. Umowa komisu 3163.4.1. Pojęcie i charakterystyka 3163.4.2. Prawa i obowiązki stron 316
14
3.5. Umowy maklerskie 3184. Przechowanie i skład (Anna Rzetelska) 319
4.1. Umowa przechowania 3194.2. Umowa składu 320
4.2.1. Pojęcie i cechy umowy 3205. Umowa przewozu i umowy pokrewne (Anna Rzetelska) 321
5.1. Uwagi ogólne 3215.2. Umowa przewozu 322
5.2.1. Pojęcie i strony umowy 3225.2.2. Przewóz osób 3235.2.3. Przewóz rzeczy 3245.2.4. List przewozowy. Konosament 326
5.3. Umowa czarteru 3265.4. Umowa spedycji 3275.5. Umowa o podróż 328
5.5.1. Biuro podróży i usługi turystyczne 3285.5.2. Charakterystyka umowy o podróż 330
6. Umowa o dzieło i o roboty budowlane. Inwestycje (Wojciech J. Katner) 3316.1. Znaczenie i rodzaje umów inwestycyjnych. Kodeks cywilny
i prawo budowlane 3316.2. Umowa o dzieło 332
6.2.1. Pojęcie, przedmiot, strony 3326.2.2. Treść umowy o dzieło. Podstawowe prawa i obowiązki stron 332
6.3. Umowy o przygotowanie i wykonanie inwestycji 3336.3.1. Umowa o prace geologiczne i geodezyjno-kartograficzne 3336.3.2. Umowa o wykonanie projektu w budownictwie 3346.3.3. Umowa o nadzór autorski 3346.3.4. Umowa o roboty budowlane 3346.3.5. Nadzór inwestorski 335
6.4. Działalność deweloperów 3367. Umowy z bankiem. Pożyczka (Anna Rzetelska) 336
7.1. Uwagi ogólne 3367.2. Umowa rachunku bankowego 338
7.2.1. Pojęcie i zawarcie umowy 3387.2.2. Treść umowy 338
7.3. Umowa kredytu bankowego 3407.3.1. Pojęcie i charakterystyka ogólna 3407.3.2. Prawa i obowiązki stron 341
7.4. Kredyt konsumencki 3417.5. Umowa pożyczki 343
8. Umowa faktoringu. Forfaiting (Urszula Promińska) 3448.1. Istota i znaczenie gospodarcze faktoringu 3448.2. Strony umowy faktoringu 3448.3. Przedmiot umowy faktoringu 3448.4. Charakter prawny umowy faktoringu 346
15
8.5. Forfaiting 3468.5.1. Znaczenie gospodarcze forfaitingu 3468.5.2. Umowa forfaitingu 347
9. Umowa franchisingu (Urszula Promińska) 3479.1. Istota i znaczenie gospodarcze 3479.2. Strony umowy i jej przedmiot 3499.3. Treść umowy 3499.4. Charakter umowy franchisingu 351
10. Ubezpieczenia gospodarcze (Wojciech J. Katner) 35210.1. Funkcje ubezpieczenia, ryzyko ubezpieczeniowe, zdarzenie losowe.
Źródła prawa ubezpieczeń 35210.2. Rodzaje ubezpieczeń 35310.3. Stosunek ubezpieczenia i umowa ubezpieczenia 35310.4. Podmioty stosunku ubezpieczenia 354
10.4.1. Ubezpieczyciel 35410.4.2. Ubezpieczający, ubezpieczony, uposażony 355
10.5. Pośrednictwo ubezpieczeniowe 35510.5.1. Działalność agencyjna i brokerska 35510.5.2. Agent ubezpieczeniowy 35610.5.3. Broker ubezpieczeniowy 356
10.6. Zawarcie i treść umowy ubezpieczenia 35610.6.1. Zawarcie umowy 35610.6.2. Polisa 35710.6.3. Treść umowy ubezpieczenia 357
Rozdział siedemnastyZarys prawa papierów wartościowych (Zbigniew Świderski) 3591. Uwagi ogólne 3591.1. Pojęcie papieru wartościowego 3591.2. Rodzaje papierów wartościowych 3601.3. Źródła prawa papierów wartościowych 361
2. Zasadnicze postacie papierów wartościowych 3622.1. Weksle 3622.2. Czeki 3642.3. Obligacje 3652.4. Akcje 3672.5. Certyfikaty inwestycyjne i jednostki uczestnictwa 3682.6. Listy zastawne 370
3. Publiczne proponowanie nabycia papierów wartościowych 3713.1. Podstawowe pojęcia i reguły rynku kapitałowego 3713.2. Dematerializacja papierów wartościowych 3723.3. Zasadnicze cechy rynku regulowanego 3733.4. Firmy inwestycyjne i inni uczestnicy rynku kapitałowego 375
16
Rozdział osiemnastyZarys prawa spadkowego (Wojciech Robaczyński) 3781. Pojęcia podstawowe 378
1.1. Dziedziczenie 3781.2. Spadek 379
2. Dziedziczenie ustawowe 3803. Dziedziczenie testamentowe 381
3.1. Uwagi ogólne 3813.2. Rodzaje testamentów 3823.3. Zapis i polecenie 384
4. Przyjęcie i odrzucenie spadku. Odpowiedzialność za długi spadkowe 3855. Zachowek 3865.1. Pojęcie zachowku 3865.2. Wydziedziczenie 387
6. Dział spadku 3877. Zbycie spadku 3888. Stwierdzenie nabycia spadku. Ochrona dziedziczenia 388
Rozdział dziewiętnastyZarys prawa własności przemysłowej (Urszula Promińska) 3901. Uwagi ogólne 3901.1. Pojęcie własności przemysłowej 3901.2. Ochrona własności przemysłowej 392
2. Źródła prawa własności przemysłowej 3932.1. Międzynarodowa regulacja prawna własności przemysłowej 3932.2. Polska regulacja własności przemysłowej 395
3. Wynalazek i jego ochrona 3963.1. Wynalazek jako przedmiot patentu 3963.2. Uzyskanie patentu 4003.3. Treść i zakres patentu 4013.4. Charakter prawny patentu 4033.5. Cywilnoprawna ochrona przed naruszeniami 4053.6. Ustanie ochrony 4063.7. Dodatkowe prawo ochronne na produkty lecznicze oraz produkty
ochrony roślin (Supplementary Protection Certificate – SPC) 4063.8. Patent europejski 407
4. Wzór użytkowy i jego ochrona 4084.1. Wzór użytkowy jako przedmiot prawa ochronnego 4084.2. Uzyskanie prawa ochronnego 4094.3. Treść, zakres i ochrona prawa ochronnego 4094.4. Ustanie prawa ochronnego 410
5. Wzór przemysłowy i jego ochrona 4105.1. Wzór przemysłowy jako przedmiot prawa z rejestracji 4105.2. Uzyskanie prawa z rejestracji 4125.3. Treść i zakres prawa z rejestracji 412
17
5.4. Cywilnoprawna ochrona przed naruszeniami 4135.5. Ustanie ochrony 4145.6. Wzór Wspólnoty 414
6. Topografia układów scalonych i jej ochrona 4156.1. Przedmiot ochrony 4156.2. Uzyskanie prawa z rejestracji 4156.3. Treść, zakres i ochrona prawa z rejestracji 4156.4. Ustanie ochrony 416
7. Znak towarowy i jego ochrona 4167.1. Znak towarowy jako przedmiot prawa ochronnego 4167.2. Kategorie normatywne znaków towarowych 4197.3. Zdolność rejestracyjna znaku towarowego 4217.4. Uzyskanie prawa ochronnego 4237.5. Treść i zakres prawa ochronnego 4247.6. Cywilnoprawna ochrona przed naruszeniami 4267.7. Ustanie ochrony 4307.8. Znak towarowy wspólnotowy 431
8. Oznaczenia geograficzne i ich ochrona 4338.1. Przedmiot prawa z rejestracji 4338.2. Uzyskanie prawa z rejestracji 4358.3. Treść i zakres prawa z rejestracji 4358.4. Ustanie ochrony 4368.5. Ochrona oznaczeń geograficznych na podstawie rozporządzenia
nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych 437
Rozdział dwudziesty Ochrona przed nieuczciwą konkurencją (Urszula Promińska) 4381. Uwagi ogólne 4382. Pojęcie czynu nieuczciwej konkurencji 4383. Typizowane czyny nieuczciwej konkurencji 4403.1. Wprowadzające w błąd oznaczenia przedsiębiorstwa 4403.2. Czyn nieuczciwej konkurencji skierowany na oznaczenia geograficzne 4413.3. Wprowadzające w błąd oznaczenia towarów 4423.4. Ujawnianie tajemnicy przedsiębiorstwa 4433.5. Naśladownictwo 4433.6. Nieuczciwa reklama 4443.7. Oczernianie, utrudnianie dostępu do rynku,
ingerencja w stosunki umowne 4453.8. Sprzedaż premiowana, formułowanie ofert w loteriach promocyjnych,
system sprzedaży lawinowej, nadmierna sprzedaż marek właściciela, system konsorcyjny 446
4. Środki ochrony przed czynami nieuczciwej konkurencji 448
Literatura 449
19
WYKAZ SKRÓTÓW
Akty prawne
dyrektywa 98/44/WE – dyrektywa 98/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 1998 r. w sprawie ochrony prawnej wynalazków biotech-nologicznych (Dz. Urz. WE L 213 z 30.07.1998, s. 13; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 20, s. 395)
dyrektywa 98/71/WE – dyrektywa 98/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 1998 r. w sprawie ochrony prawnej wzorów (Dz. Urz. WE L 289 z 28.10.1998, s. 28; Dz. Urz. UE Polskie wy-danie specjalne, rozdz. 13, t. 21, s. 120)
k.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)
k.h. – rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. – Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.)
k.m. – ustawa z dnia 18 września 2001 r. – Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 z późn. zm.)
Konstytucja – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
konwencja ONZ – Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodo-wej sprzedaży towarów, sporządzona w Wiedniu dnia 11 kwiet-nia 1980 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 45, poz. 286)
konwencja – Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim), sporządzona w Monachium dnia 5 paź-dziernika 1973 r., zmieniona aktem zmieniającym artykuł 63 Konwencji z dnia 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Admi-nistracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej z dnia 21 grud-nia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20 października 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z Protokołami stanowiącymi jej integralną część (Dz. U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737 z późn. zm.)
konwencja paryska – Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej z dnia 20 marca 1883 r. (Dz. U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51)
k.p.c. – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywil-nego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)
o udzielaniupatentóweuropejskich
20
KPPUE – Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 303 z 14.12.2007, s. 1, z późn. zm.)
k.r.o. – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.)
k.s.h. – ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.)
nowela z dnia – ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywil-ny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 z późn. zm.)
nowela z dnia – ustawa z dnia 6 czerwca 2002 r. o zmianie ustawy – Prawo włas-ności przemysłowej (Dz. U. Nr 108, poz. 945)
nowela z dnia – ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cy-wilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49, poz. 408)
nowela z dnia – ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo włas-ności przemysłowej (Dz. U. Nr 136, poz. 958)
nowela z dnia – ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywil-ny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731)
nowela z dnia – ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie dzia-łalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 141, poz. 888)
o.p. – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.)
p.d.g. – ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo działalności gospo-darczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.)
pierwsza dyrektywa – pierwsza dyrektywa Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mająca na celu zbliżenie ustawodawstw Państw Człon-kowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. Urz. WE L 40 z 11.02.1989, s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie spe-cjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 92, z późn. zm.) – akt zastąpiony dy-rektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającą na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. Urz. UE L 299 z 08.11.2008, s. 25)
porozumienie TRIPS – Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własno-ści intelektualnej, stanowiące załącznik do porozumienia usta-nawiającego Światową Organizację Handlu z dnia 15 kwietnia 1994 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143, zał.)
p.o.ś. – ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.)
pr. bank. – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.)
pr. bud. – ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.)
pr. czek. – ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo czekowe (Dz. U. Nr 37, poz. 283 z późn. zm.)
28 lipca 1990 r.
6 czerwca 2002 r.
14 lutego 2003 r.
29 czerwca 2007 r.
30 maja 2008 r.
10 lipca 2008 r.
21
pr. lot. – ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.)
pr. not. – ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.)
pr. przew. – ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.)
pr. spółdz. – ustawa z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.)
pr. stow. – ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.)
pr. weksl. – ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.)
p.u.n. – ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i napraw-cze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.)
p.w.p. – ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysło-wej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.)
p.w.u.s.d. – ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1808 z późn. zm.)
p.z.p. – ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.)
regulamin GPW – Regulamin Giełdy w brzmieniu przyjętym Uchwałą Nr 1/1110/2006 Rady Giełdy z dnia 4 stycznia 2006 r., tekst ujednolicony według stanu prawnego na dzień 18 lutego 2011 r. dostępny: www.gpw.pl
rozporządzenie – rozporządzenie Komisji (WE) nr 2790/1999 z dnia 22 grudnia 1999 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych (Dz. Urz. UE L 336 z 29.12.1999, s. 21; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 8, t. 1, s. 364, z późn. zm.)
rozporządzenie – rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych (Dz. Urz. WE L 3 z 05.01.2002, s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 27, s. 142, z późn. zm.)
rozporządzenie – rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodze-nia produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 93 z 31.03.2006, s. 12, z późn. zm.)
rozporządzenie – rozporządzenie Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz. Urz. UE L 78 z 24.03.2009, s. 1)
TFUE – Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolido-wana Dz. Urz. UE C 83 z 30.03.2010, s. 47)
u.d.p.p. – ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku pub-licznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.)
nr 2790/99
nr 6/2002
nr 510/2006
nr 207/2009
22
u.d.u. – ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.)
u.f. – ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 z późn. zm.)
u.f.i. – ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.)
u.g.k. – ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236)
u.k.k. – ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 126, poz. 715)
u.k.p. – ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 z późn. zm.)
u.k.w.h. – ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.)
u.l.z.b.h. – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i ban-kach hipotecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 99, poz. 919 z późn. zm.)
u.o. – ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300 z późn. zm.)
u.o.b.a. – ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administra-cyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 106, poz. 622 z późn. zm.)
u.o.i.f. – ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finanso-wymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 z późn. zm.)
u.o.n.p.k. – ustawa z dnia 13 lipca 2000 r. o ochronie nabywców prawa ko-rzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w ozna-czonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 74, poz. 855 z późn. zm.)
u.o.p. – ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowa-nego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 185, poz. 1439 z późn. zm.)
u.p.e. – ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450 z późn. zm.)
u.p.p. – ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwo-wych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 z późn. zm.)
u.p.t.z. – ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbio-rowym (Dz. U. z 2011 r. Nr 5, poz. 13)
u.p.u. – ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczenio-wym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154 z późn. zm.)
u.s.d.g. – ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodar-czej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.)
u.s.g. – ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.)
23
u.s.m. – ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkanio-wych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 z późn. zm.)
u.s.p. – ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.)
ustawa o KRS – ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądo-wym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.)
u.s.u.m. – ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o szczególnych uprawnieniach ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa oraz ich wykony-waniu w niektórych spółkach kapitałowych lub grupach kapita-łowych prowadzących działalność w sektorach energii elektrycz-nej, ropy naftowej oraz paliw gazowych (Dz. U. Nr 65, poz. 404)
u.s.w. – ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.)
u.s.w.s.k. – ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprze-daży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 141, poz. 1176 z późn. zm.)
u.t.z.t.h. – ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w trans-akcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323 z późn. zm.)
u.u.t. – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 z późn. zm.)
u.z.n.k. – ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.)
u.z.r.r.z. – ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 z późn. zm.)
Inne
CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności GospodarczejGPW – Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SAGSP – Gdańskie Studia PrawniczeKDPW – Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SAKRS – Krajowy Rejestr SądowyM. Praw. – Monitor PrawniczyPiP – Państwo i PrawoPPG – Przegląd Prawa GospodarczegoPPH – Przegląd Prawa HandlowegoPr. Spółek – Prawo SpółekPS – Przegląd SądowyRPEiS – Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i SocjologicznySC – Studia CywilistyczneSN – Sąd NajwyższySt. Praw. – Studia PrawniczeSt. Pr.-Ek. – Studia Prawno-Ekonomiczne
24
TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii EuropejskiejZNUJ PWiOWI – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wyna-
lazczości i Ochrony Własności Intelektualnej
25
SŁOWO WSTĘPNE DO CZWARTEGO WYDANIA
Każdy z nas codziennie styka się z prawem cywilnym, a jeśli prowadzi działal-ność gospodarczą, to także z tą jego częścią, którą określa się mianem prawa handlo-wego. Zatem każdy powinien poznać chociaż podstawy prawa, wokół którego nie tylko obracają się relacje rodzinne, zawierane i wykonywane są umowy, płacone należne świadczenia, dochodzone odszkodowania, organizowane przedsięwzięcia gospodar-cze z angażowaniem sporych kapitałów – zwłaszcza przez spółki handlowe, w tym z udziałem zagranicznym – lecz także prowadzona jest działalność spółdzielni, fun-dacji, stowarzyszeń i licznego grona osób fizycznych. Tym wszystkim zagadnieniom, włącznie z podstawami prawa rzeczowego, spadkowego, zobowiązań, w tym umów oraz tak dzisiaj aktualną problematyką własności przemysłowej i ochrony konkurencji, jest poświęcone to opracowanie.
Dobra opinia, jaką czytelnicy obdarzyli trzy poprzednie wydania podręcznika, skłoni-ły wydawcę do złożenia autorom propozycji przygotowania zaktualizowanego i poprawio-nego kolejnego wydania. Czynimy to z przyjemnością, zwłaszcza że poprzednie wydanie zostało nagrodzone. Pozostawione zostały dotychczasowy układ formalny, zakres tematycz-ny i objętość dzieła. Dokonujemy potrzebnych uzupełnień i zmian, wynikających zwłasz-cza z nowych regulacji prawnych oraz bardzo licznych nowelizacji ustaw. Weryfikacja nor-matywna obejmuje okres aż do końca lipca 2011 r., uwzględniając również – nowelizującą blisko sto ustaw – ustawę z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 106, poz. 622 z późn. zm.). Uzupełniona i popra-wiona została także bibliografia zalecana dla czytelników potrzebujących dokładniejszej wiedzy na tematy nieraz tylko sygnalizowane w podręczniku, zgodnie z jego charakterem.
Podręcznik jest zarysem prawa cywilnego i handlowego, a więc omówieniem w stopniu podstawowym ogółu zagadnień ważnych dla obrotu prywatnoprawnego. Chodzi zatem o zaznajomienie z podmiotami prawa cywilnego i ich stosunkami praw-nymi w tzw. obrocie powszechnym i gospodarczym (handlowym), w tym z relacjami między przedsiębiorcami oraz między nimi a konsumentami (obrót konsumencki). Pod-ręcznik może służyć prawnikom i administratywistom do łatwego zweryfikowania po-siadanych wiadomości, zwłaszcza co do aktualności regulacji prawnych w wyjątkowo szybko zmieniającym się systemie prawa, co dotyczy od kilku lat również prawa cywil-nego i obrotu gospodarczego.
Założeniem autorów było opracowanie podręcznika przeznaczonego głównie dla nieprawników: studentów administracji, ekonomii, zarządzania, finansów, bankowo-
26
ści, ubezpieczeń gospodarczych itd. na poziomie magisterskim i licencjackim. Treść podręcznika powinna być szczególnie przydatna dla słuchaczy studiów podyplomo-wych w ramach przedmiotu podstawy (zarys) prawa cywilnego i/lub handlowego (go-spodarczego prywatnego), zwłaszcza na wydziałach prawa, administracji, ekonomii i zarządzania. Powinna również zainteresować praktyków, członków organów zarzą-dzających firmami i rad nadzorczych, kierowników działów handlowych i marketingo-wych, ekonomistów, pracowników banków i instytucji finansowych, funkcjonariuszy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, podmioty indywidualnie zajmują-ce się działalnością gospodarczą, a także licznych menedżerów w przedsiębiorstwach, spółdzielniach, spółkach handlowych oraz prowadzących działalność gospodarczą fundacjach i stowarzyszeniach.
Działające w Polsce liczne firmy zagraniczne, w tym osoby zagraniczne prowadzące indywidualną działalność gospodarczą, oraz przedsiębiorców zagranicznych powinien zainteresować przystępnie przedstawiony zarys polskiego systemu prawnego, będącego wprawdzie dzisiaj częścią prawa Unii Europejskiej, ale w zakresie prawa prywatnego mającego samodzielny wyraz, o bogatej tradycji własnej.
Akademicki charakter podręcznika wynika ze sposobu prezentacji poszczególnych zagadnień, ze względu na krąg adresatów – ograniczenia do minimum dyskusji teore-tycznych, ale jednak ze wskazaniem podstawowego piśmiennictwa i orzecznictwa są-dowego. To umożliwia łatwe znalezienie dokładniejszych objaśnień oraz poznania prak-tyki stosowania prawa.
Autorzy mają wieloletnie doświadczenia dydaktyczne na kierunku prawa i poza-prawniczych kierunkach studiów na Uniwersytecie Łódzkim. To wskazało na zakres podręcznika, podzielonego tematycznie na dwadzieścia rozdziałów, w tym: część ogól-na prawa cywilnego (podmioty prawa, przedmiot stosunku cywilnoprawnego, prawo podmiotowe, czynności prawne, przedstawicielstwo i pełnomocnictwo), prawo rzeczowe i spadkowe, zobowiązania wraz z przedawnieniem roszczeń, zabezpieczeniem wyko-nania zobowiązań, odpowiedzialnością odszkodowawczą i licznymi umowami, prawo papierów wartościowych oraz prawo własności przemysłowej i ochrona przed nieuczci-wą konkurencją. W pierwszej części podręcznika zostały omówione zasady działalności gospodarczej przedsiębiorców, z przedstawieniem ich istoty oraz bardziej szczegółowym zaprezentowaniem spółek handlowych, a także upadłości przedsiębiorców. W całym toku wywodów zostały poruszone niezbędne kwestie z zakresu prawa gospodarczego publicznego, jeżeli wywierają bezpośredni wpływ na stosunki prywatnoprawne lub są z nimi związane.
Stan prawny zaktualizowany na 1 listopada 2011 r.
W imieniu autorów, prof. zw. dr hab. Wojciech J. Katner
27
Wojciech J. Katner
Rozdział pierwszy
WPROWADZENIE DO PRAWA CYWILNEGO I HANDLOWEGO
1. Prawo cywilne a prawo handlowe. Prawo gospodarcze publiczne i prawo prywatne
1. Prawo cywilne jest podstawową dziedziną prawa prywatnego, a więc prawa, które cechuje się równorzędnością podmiotów występujących w obro-cie, z założenia reprezentujących własne interesy i własne mienie. Prawo han-dlowe tradycyjnie jest częścią prawa cywilnego, opiera się bowiem na takiej samej metodzie regulowania stosunków społecznych, jaka jest właściwa dla tego prawa (zob. pkt 2 tego rozdziału). Wyróżnienie prawa handlowego wy-nika głównie z kwalifikacji podmiotów, którymi są przedsiębiorcy (dawniej kupcy, podmioty gospodarcze), występujący po obu stronach stosunku praw-nego lub po jednej jego stronie. Mówi się wówczas o czynnościach handlo-wych, czyli umowach zawieranych w obrocie gospodarczym (handlowym), zob. pkt 4.2. Prawo handlowe poświęca też wiele uwagi przepisom o charak-terze ustrojowym, tzn. dotyczącym powstania, funkcjonowania, struktury organizacyjnej i ustania różnych postaci prawnych przedsiębiorców. Dawniej mówiło się, że prawo handlowe to prawo stanu kupieckiego, dzisiaj lepiej na-zwać je prawem gospodarczym prywatnym. Składa się na nie prawo przed-siębiorców oraz prawo obrotu gospodarczego, nazywanego pod rządem roz-porządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. – Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) czynnościami handlowymi albo obrotem handlowym.
Dziedzin prawa nie wyodrębnia się ze względu na usytuowanie prze-pisów. Dlatego do prawa cywilnego zalicza się działy prawa znajdujące się poza ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) i mające własne ustawy, jak właśnie ta część prawa handlowego, która dotyczy prawa spółek handlowych (dzisiejsza ustawa z dnia 15 wrześ-nia 2000 r. – Kodeks spółek handlowych, Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.), prawo ubezpieczeniowe, przewozowe, papierów wartościowych, prawo mię-dzynarodowe prywatne, prawo własności przemysłowej i inne.
Wyobrażenie o odrębności prawa handlowego w Polsce ukształtowa-ło się ze względu na powstanie, wzorem kodyfikacji niemieckiej, odrębne-
cechy prawa cywilnego i prawa handlowego
28
Wojciech J. Katner
go kodeksu handlowego (z 1934 r.), obok pierwszej części przygotowywanej unifikacji prawa cywilnego, jaką było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypo-spolitej z dnia 27 października 1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.). Losy tych regulacji, zwłaszcza zaś uchwalenie ustaw unifikujących kolejne działy prawa cywilnego w 1946 r., a następnie powsta-nie regulacji prawnych właściwych dla gospodarki uspołecznionej obok ko-deksu cywilnego, pogłębiły, jak się zdawało, rozdzielenie prawa cywilnego i prawa handlowego. Uchylenie w 1965 r. kodeksu handlowego, z obszerny-mi wprawdzie wyjątkami dotyczącymi spółek handlowych (art. VI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.), spowodowało wszczęcie dyskusji na temat jed-ności prawa cywilnego ze względu na odrębną regulację prawną stosunków w obrocie powszechnym (prywatnym) i gospodarczym (między funkcjonu-jącymi do zmian ustrojowych w Polsce w latach 1989–1990 jednostkami go-spodarki uspołecznionej).
2. Udało się obronić przeważające stanowisko w doktrynie i orzeczni-ctwie co do jednolitego prawa cywilnego dla ogółu stosunków prawnych dotyczących podmiotów prawa cywilnego, w tym stosunków gospodar-czych. Zdecydowało o tym posłużenie się metodą cywilistyczną regulacji prawnej, a więc oparcie jej na równości prawnej podmiotów w stosunku prawnym (np. w umowie). Wraz ze zmianami ustrojowymi po 1989 r. stra-ciło znaczenie wyróżnienie typów własności podmiotów prawa, które uzy-skały jednakowy status w obrocie gospodarczym, niezależnie od tego, czy reprezentują własność państwową, komunalną, czy prywatną osób fizycz-nych lub prawnych1.
Twierdzenie o jedności prawa cywilnego umocniły przepisy kodeksu spółek handlowych, który w art. 2 zawiera wyraźne stwierdzenie, że w spra-wach dotyczących spółek handlowych, nieuregulowanych przez ten kodeks, stosuje się wprost, a w pewnych tylko okolicznościach – odpowiednio, prze-pisy kodeksu cywilnego.
Przez całe lata zarzucony był podział prawa na publiczne i prywatne. W nowej rzeczywistości politycznej i gospodarczej nieraz się do tego rozróż-nienia powraca, uznając sferę prawa prywatnego za poddaną szczególnej ochronie przed ingerencją państwa, jego organów, a nawet poprzez przepisy o charakterze nakazów lub zakazów różnego rodzaju zachowań w stosun-kach międzyludzkich i w obrocie gospodarczym. Do prawa prywatnego na-leży prawo cywilne ze wszystkimi swoimi działami oraz prawo pracy, prawo na dobrach niematerialnych i prawo rolne, natomiast prawo publiczne to prawo konstytucyjne, administracyjne, finansowe, karne, międzynarodowe publiczne, publiczne gospodarcze (ochrona konkurencji, prawo antymonopolowe) itp.
1 Zob. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne – zarys części ogólnej, Warszawa 2001, s. 25 i n.; Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 1998, s. 19–25; M. Safjan (w:) System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007, rozdział II § 2 i 3.
jedność prawa cywilnego
prawo publiczne a prawo prywatne
29
Wojciech J. Katner
2. Istota prawa cywilnego. Stosunek cywilnoprawny
1. Prawo cywilne jest gałęzią prawa, która reguluje stosunki społeczne i gospodarcze występujące pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa. Gdy mówi się o cywilistycznej metodzie regulacji prawnej, to ma się na myśli równorzędność prawną podmiotów (osób fizycznych i prawnych), które wy-konują względem siebie i innych podmiotów (zwanych ogólnie osobami trze-cimi) przypadające im uprawnienia i obowiązki. Źródła tych uprawnień i obo-wiązków mogą być różne, choć najbardziej charakterystyczne dla prawa cywilnego są wola podmiotu i oświadczenie tej woli w celu wywołania okre-ślonych skutków prawnych. Skutki te, o czym dalej będzie mowa dokładniej, polegają na powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunku cywilnoprawnego, a więc regulowanego przez prawo cywilne.
Między podmiotami prawa cywilnego nie ma stosunku nadrzędności, właściwego np. prawu administracyjnemu (relacja między organem admini-stracyjnym a petentem) lub prawu karnemu (relacja między oskarżycielem a oskarżonym lub skazanym). Wskazana nierówność cechuje wspomniane wyżej prawo publiczne (uczestnikiem obrotu prawnego po jednej stronie jest organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej). Równość podmiotów, będącą cechą prawa cywilnego, a więc prawa prywatnego, po-twierdza art. 1 k.c., który stanowi, że kodeks ten reguluje stosunki cywilno-prawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Stosunki te mają charakter majątkowy i niemajątkowy, chociaż przeważają majątkowe. W czę-ści szczegółowej podręcznika będzie mowa prawie wyłącznie o stosunkach majątkowych, bo one dominują, co zrozumiałe, w obrocie gospodarczym.
2. Swoim zakresem prawo cywilne obejmuje ogólne zagadnienia pod-miotów prawa i czynności prawnych, problematykę praw rzeczowych, zobo-wiązań, prawa spadkowego, prawa rodzinnego, prawa na dobrach niemate-rialnych (autorskiego, własności przemysłowej). Występują też oddzielne działy prawa o charakterze kompleksowym, jak prawo górnicze, wodne, ochrony środowiska, budowlane i wiele innych, w których znajdujemy normy cywilnoprawne obok administracyjnoprawnych i coraz częściej – karnych. Mimo różnych zastrzeżeń do tej grupy należy też zaliczyć przepisy regulu-jące stosunki prawne w rolnictwie, bliskie w swej istocie prawu cywilnemu, ale z wieloma odniesieniami publicznoprawnymi2.
3. Stosunek cywilnoprawny jest stosunkiem prawnym normowanym przez prawo cywilne. To dalekie od precyzji określenie jest wyjaśniane przez swoje składniki. Elementami (składnikami) stosunku cywilnoprawnego są jego podmioty, przedmiot i treść. Podmiotami są osoby fizyczne, osoby praw-ne i jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, ale którym ustawodawca przyznał zdolność prawną zgodnie z regułą wyrażoną przez art. 331 § 1 k.c. Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest wszystko to, czego dotyczy ten stosunek (umowa, czynność jednostronna), a więc rzeczy i dobra niebędące rzeczami, ale występujące w obrocie prawnym, na które
2 M. Safjan, tamże, § 4.
istota prawa cywilnego
zakres prawa cywilnego
pojęcie stosunku cywilnoprawnego