27
PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy [email protected]

PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy [email protected]

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA

W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM

Wojciech MisiukiewiczWigierski Park [email protected]

Page 2: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Pierwsze stanowisko bobrowe w obecnych granicach Parku opisywano w latach 1944-1949 przy ujściu rzeki Czarnej Hańczy do Jez. Wigry.

W celu ochrony kolejnych rodzin bobrowych zasiedlających brzegi wigierskich jezior i rzek, w latach 1959 i 1962 utworzone zostały dwa rezerwaty częściowe.Pierwszy z nich ,,Ostoja bobrów Stary Folwark", o powierzchni 120 ha., objął obszar ujścia rzeki Czarnej Hańczy do jeziora Wigry.Drugi rezerwat ,,Ostoja bobrów Zakąty", położony w sąsiedztwie miejscowości Zakąty, o powierzchni 7 ha., powołany został w 1962 roku.

W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych liczebność bobrów na terenie Parku wynosiła około 250

osobników. Obecnie wielkość tą szacuje się na około 160 szt.

Page 3: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Silne zagęszczenie populacji powoduje migrację zwierząt oraz zasiedlanie obszarów śródpolnych

Page 4: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Duża liczba rodzin bobrowych sprawia, że wigierską populację zaczynają nękać zjawiska charakterystyczne dla populacji przegęszczonych- wzrost konkurencji i związane z tym migracje,- obniżenie potencjału reprodukcyjnego,- ograniczenie wielkości miotu,- pasożyty wewnętrzne (przywry),- uwięzienie pod lodem,- rozjeżdżanie na szosach,- zagryzienia w wyniku walk międzyosobniczych,- wilki.

Page 5: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Preferencje pokarmowe bobra europejskiego

Page 6: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Badania i obserwacje terenowe prowadzone były w okresach: 1.VIII - 31.X.1999r. oraz 1.III - 30.IV.2000r.

Celem pracy było wykazanie oraz analiza zmian zachodzących w

środowisku leśnym pod wpływem działalności bobra europejskiego.

Zakres prac obejmował:

- ustalenie preferencji pokarmowych bobra wśród gatunków drzewiastych i

krzewiastych.

- określenie stopnia bogactwa i zasobności bazy żerowej na badanym

obszarze.

- zbadanie sezonowych zmian w drzewostanie na badanych terenach

wywołanych obecnością i działalnością bobra.

- określenie stopnia penetracji terenu przez bobry.

Page 7: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Prace wstępne polegały na wyborze powierzchni badawczych zlokalizowanych w trzech przekrojowych środowiskach:- środowisko śródpolne - wsie: Królówek oraz Piotrowa Dąbrowa (Obwód Ochronny Lipniak)- środowisko fitosocjologicznie ,,bogate” - rzeki: Wiatrołuża oraz Maniówka (Obwód Ochronny Lipniak)- środowisko fitosocjologicznie ,,ubogie” - Suchar Wielki (Obwód Ochronny Słupie), Suchar Widny (Obwód Ochronny Mikołajewo)

Właściwe prace polegały na założeniu prostopadłym do brzegów wód transektów o stałej szerokości 2m. Za minimalną długość transektów przyjęto 50 m., zaś w celu dokładnego uchwycenia zmian w środowisku jak również stopnia penetracji terenu przez bobry, wartość tą zwiększano wraz z występowaniem zgryzień na powierzchniach badawczych. Dla dokładniejszego zobrazowania zmian zachodzących pod wpływem działalności bobra, wszystkie transekty podzielono na podpowierzchnie, których granice przebiegały co 10 m. począwszy od linii brzegowej.

Page 8: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Właściwe prace polegały na:- opisie i klasyfikacji zgryzień wszystkich gatunków drzew i krzewów występujących na wyznaczonych transektach. Wykorzystując zapisy historyczne Wigierskiego Parku Narodowego dotyczące inwentaryzacji czynnych stanowisk bobrowych, ustalono terminy pierwszych zasiedleń badanych terenów przez rodziny bobrowe. Obserwacje prowadzone były w okresie 1.VIII - 31.X.1999r. i dotyczyły inwentaryzacji wszystkich, również najstarszych zgryzień.- powtórnej inwentaryzacji zgryzień bobrowych na wyznaczonych transektach, w okresie 1.III - 30.IV.2000r. Obserwowano wyłącznie świeżo uszkodzone drzewa i krzewy, zgryzione w okresie największego oddziaływania bobrów na środowisko leśne.

Zasady klasyfikacji ujętych w pracy zgryzień przyjęto według następujących parametrów:

I klasa zgryzień - pniak

II klasa zgryzień - pniak z trzymającym się na nim powalonym drzewem lub

krzewem

III klasa zgryzień - nadgryzienie - uszkodzenie drewna i łyka stojącego drzewa i

krzewu

IV klasa zgryzień - okorowanie stojącego drzewa lub krzewu

O klasa zgryzień - brak uszkodzeń

Page 9: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

I kl. II kl.

III kl.

IV kl.

0 kl.

Page 10: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

WynikiNa podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji zgryzień, poddano obserwacji ogółem 19577 drzew i krzewów, w tym (odpowiednio dla każdej powierzchni):Królówek – 3904 szt.Piotrowa Dąbrowa – 1775 szt.Maniówka – 2614 szt.Wiatrołuża – 8045 szt.Suchar Wielki – 1730 szt.Suchar Widny – 1509 szt.

Page 11: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

5,19%

0,97%1,27%

0,88%

2,42%

0,47%0,88%

2,95%2,71%

0,19%0,01%

0,60%

0,08% 0,01% 0,01%0,13% 0,04%

0,04%0,01%0,24%0,24%

1,31%

0,11%0,24%

0,02%

0,30%

0,12% 0,05%0,37%

1,73%

0,03% 0,11%0,06%0,12%

-1,00%

0,00%

1,00%

2,00%

3,00%

4,00%

5,00%

6,00%

brzo

za b

roda

wkow

ata

brzo

za o

msz

ona

czer

emch

a po

spoli

ta

dąb

czer

wony

dąb

szyp

ółkow

y

grab

pos

polity

grus

za d

zika

jabłoń

dzik

a

jałow

iec p

ospo

lity

jarzą

b po

spoli

ty

jesion

wyn

iosły

klon

posp

olity

lipa

drob

nolis

tna

olsza

cza

rna

sosn

a zw

ycza

jna

świer

k po

spoli

ty

topo

la os

ika

wiąz

szy

półko

wy

wier

zba

biała

wier

zba

kruc

ha

staretegoroczne

Rys. 1 Udział procentowy określonych gatunków drzew stanowiących pokarm bobrów (I i II klasa uszkodzeń) na wszystkich badanych powierzchniach.

Page 12: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

0,04%

45,62%

0,06% 1,18% 0,18% 0,01%

7,41%5,10%

0,01% 0,36% 0,01% 0,21%1,11%

0,29%0,24%

10,61%

0,01% 0,08% 1,44% 0,01%0,45%1,48%

-1,00%

4,00%

9,00%

14,00%

19,00%

24,00%

29,00%

34,00%

39,00%

44,00%

49,00%

dere

ń św

idw

a

kalin

a ko

ralo

wa

krus

zyna

pos

polit

a

lesz

czyn

a po

spol

ita

porz

eczk

a al

pejs

ka

porz

eczk

a cz

arna

trzm

ielin

abr

odaw

kow

ata

trzm

ielin

aeu

rope

jska

waw

rzyn

ekw

ilcze

łyko

wic

iokr

zew

such

odrz

ew

wie

rzba

iwa

wie

rzba

roki

ta

wie

rzba

sza

ra

wie

rzba

usz

ata

staretegoroczne

Rys. 2 Udział procentowy określonych gatunków krzewów stanowiących pokarm bobrów (I i II klasa uszkodzeń) na wszystkich badanych powierzchniach.

Page 13: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

10950

2717

46 26 19630695

2 7 18-100

1900

3900

5900

7900

9900

11900

0 1 2 3 4

k lasy uszkodzeń

ilość

[w s

zt.]

stare

tegoroczne

15253

8724

186 10 112

2051

22 4 9-100

1900

3900

5900

7900

9900

11900

13900

15900

17900

0 1 2 3 4

klasy uszkodzeń

ilość

[w s

zt.]

s tare

tegoroczne

Rys. 3 Rozkład ilościowy klas uszkodzeń w grupie drzew

Rys. 4 Rozkład ilościowy klas uszkodzeń w grupie krzewów

Page 14: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Poddano również obserwacji zasięg max. penetracji terenu przez bobry. Zasięg ten

wyniósł dla poszczególnych powierzchni badawczych:Królówek – 180mPiotrowa Dąbrowa – 60m.Maniówka – 60m.Wiatrołuża – 90m.Suchar Wielki – 90m.Suchar Widny – 60m.

Page 15: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

38 31 22 3 4

2010

1457

1600

1131

1302

696

299 252

74 52 17 5 2 11 210 1327256

162

444364

657

894

-100

400

900

1400

1900

2400

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 16 17

podpow ierzchnie

ilość

[w sz

t.]drzew o

krzew

Rys. 5 Zmiany intensywności starych zgryzień w grupie drzew i krzewów w zależności od odległości od brzegu.

Page 16: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

7153

3716 6 1

383

438

501

329

150130

17

87

10 9 13

300

145

6

48

8 66

-100

0

100

200

300

400

500

600

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 15

podpow ierzchnie

ilość

[w sz

t.]drzew o

krzew

Rys. 6 Zmiany intensywności świeżych zgryzień w grupie drzew i krzewów w zależności od odległości od brzegu.

Page 17: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

POMIAR SKŁADU ZIMOWYCH MAGAZYNÓW ŻEROWYCH

Page 18: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Metodyka badańPrace terenowe prowadzone były w latach 1999 - 2000.

Prace terenowe polegały na wydobyciu magazynów

żerowych oraz pomiarze gałęzi zmagazynowanych przez

bobry metodą posztuczną. Za podstawowe parametry

pomiarowe przyjęto następujące elementy:

1) klasy długości - 50 centymetrowy podział gałęzi

2) średnica w miejscu zgryzienia - w odstopniowaniu 1-go

centymetra.

Wszystkie przyjęte w pracy parametry klasyfikowano w

rozbiciu na gatunki.

Page 19: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Podczas pomiaru składu zimowych magazynów żerowych zinwentaryzowano ogółem 52782 szt. gałęzi, w tym odpowiednio dla poszczególnego środowiska:- środowisko rzeczne - 6772 szt.- środowisko śródpolne – 19198 szt.- środowisko jeziorne – 19818 szt.- środowisko fitosocjologicznie ,,ubogie” (suchary) – 6994 szt.

Page 20: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

zimowy magazyn żerowy

Żeremie bobrowe

Warstwa gałęzi długich

warstwa gałęzi drobnych

Schemat nr.1 Schemat konstrukcji zimowego magazynu żerowego bobrów

Page 21: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Schemat nr.2 Przekrój podłużny przez konstrukcję zimowego magazynu żerowego w środowisku rzecznym.

Page 22: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Schemat nr.3 Przekrój podłużny przez konstrukcję zimowego magazynu żerowego w środowiskach: polnym oraz jeziornym.

Page 23: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Tab.1 Udział ilościowy poszczególnych klas długości zinwentaryzowanych na wszystkich badanych powierzchniach w latach 1999/2000 łącznie.

Klasy długościIlość [w szt.]< 50 9032

50-100 59960100-150 15787150-200 5640200-250 479250-300 1213300-350 24350-400 292400-450 7450-500 71500-550 4

Page 24: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

up to 1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12-1000

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

Fig.4. Distribution of diameters of branches cached by beavers

lakeopen areadistrofic lakesriver

diameter categories [in cm]

num

bers

[in

pis]

Page 25: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

gatunek ilość [w szt.]brzoza 11977

97dąb 925grab 137jarząb 341jesion 865klon 125kruszyna 45leszczyna 11040lipa 375olcha 5247osika 3474sosna 24śliwa 7wierzba 57830

czaremcha

Tab. Udział ilościowy poszczególnych gat. drzew i krzewów zinwentaryzowanych na wszystkich badanych powierzchniach w latach 1999/2000 łącznie.

Page 26: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

Poddano również obserwacji zachowanie zwierząt w przypadku pozbawienia ich zmagazynowanej zimowej bazy pokarmowej. Wydobyty z wody magazyn żerowy na jednej z powierzchni badawczych został ułożony w stos w pobliżu miejsca wydobycia. Zwierzęta nie podjęły jednak próby zatopienia magazynu, natomiast zintensyfikowały wysiłki związane ze zmagazynowaniem bazy pokarmowej. W przeciągu trzech tygodni uzupełniły w 50% zimowy zapas gałęzi. Z chwilą nadejścia pierwszych przymrozków wczesnych wydobyty zimowy magazyn żerowy został zwrócony rodzinie bobrowej.

Page 27: PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM … · PREFERENCJE POKARMOWE BOBRA W WIGIERSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Misiukiewicz Wigierski Park Narodowy castor_f@poczta.wp.pl

DZIĘKUJĘZA UWAGĘ