Univerzitet Crne Gore Elektrotehniki fakultet u Podgorici

PRENAPONI I KOORDINACIJA IZOLACIJEovde neki podnaslov

Student: Damjan Krivaevi

Profesor: Prof. dr Sreten kuleti

Podgorica, Januar 2011. god.

SADRAJ: 1.UVOD...................................................................................................................3 2.PRENAPONI........................................................................................................4 2.1.PODJELA PRENAPONA.........................................................................................4 2.2.KARAKTERISTIKE PRENAPONA........................................................................6 2.3.ATMOSFERSKI PRENAPONI................................................................................7 2.4.ZATITA OD PRENAPONA...................................................................................9 2.4.1.Gromobrani.........................................................................................................9 2.4.2.Zatitna uad.....................................................................................................12 2.4.3.Zatitna iskrita (varniari)...............................................................................13 2.4.5.Cijevni odvodnici prenapona............................................................................14 2.4.6.Katodni odvodnici prenapona...........................................................................15 3.KOORDINACIJA IZOLACIJE.............................................................................16 4.ZAKLJUAK......................................................................................................18 Zatitnu zonu zatitnog ueta je najbolje odrediti eksperimentalnim putem ako za to postoji mogunost, a ako ne onda se koriste razni empirijski obrasci. .......18 Iskrite ima ulogu sklopnog aparata koji ukljuuje kada napon pree odreenu vrijednost (napon reagovanja), a iskljuuje kada struja prolazi kroz nulu. Zatita sa zatitnim iskritima je veoma jeftina, pouzdana i jednostavna. Iskrita ine dopunsku prenaponsku zatitu na vodovima. Nikada se ne postavljaju na prvi ili krajnji stub. .........................................................................18 Cijevni odvodnici prenapona su ureaji za uspjeno gaenje luka pri emu se stvaraju gasovi od razorenog materijala od koga je nainjena cijev, pri emu se poveava pritisak ili se daje vrtlono ili usmjereno kretanje gasova u cijevi, radi intenzivnijeg gaenja luka.....................................................................................18 5.LITERATURA.....................................................................................................19

1. UVODPod prenaponom se podrazumjeva svako povienje napona izmeu dvije take koje stvara elektrino polje izmeu njih tako da ono moe biti opasno po oteenje izolacije izmeu njih, tj. izmeu tih taaka usljed jakog polja moe doi do preskoka ili proboja izolacije. Gotovo svi ureaji i postrojenja za visoke napone grade se za spoljanju montau i izloeni su pored atmosferskih uticaja (toplota, mraz, vlaga ...) i veoma estim pranjenjima usljed atmosferskog elektriciteta koja su poznata pod nazivom prenapona (spoljanji prenaponi) jer su to povienja napon iznad normalnih radnih napona. Takoe prenaponi mogu nastati i u samom elektrinom sistemu tj. nezavisno od atmosfere te i njih treba uzeti u obzir pri posmatranju ovih pojava (unutranji prenaponi). Ova povienja napona vre jedno naprezanje izolacije te je svakako potrebno da svako izvedeno postrojenje ili objekat bude ispitan na odreene uslove. Spoljanji ili atmosferski prenaponi nastaju usljed atmosferskih pranjenja u elemente elektroenergetskih objekata ili u njihovoj blizini. Pri direktnim atmosferskim pranjenjima u elemente elektroenergetskih sistema pojavljuju se vrlo velike struje koje izazivaju visoke napone na objektima, od kojih se oprema u postrojenjima mora tititi. U sluaju atmosferskog pranjenja u blizini elektroenergetskog objekta dolazi do indukovanja prenapona, koji mogu biti opasni u mreama srednjih i niskih napona. Visina atmosferskih prenapona zavisi od energije atmosferskog pranjenja, mada se primjena odgovarajuih zatitnih mjera ograniava na nie vrijednosti. Atmosferski prenaponi su aperiodinog oblika na mjestu nastanka, mada mogu pri prostiranju da izazovu

oscilacije na dijelovima mree. U frekvencijskom spektru naponskog talasa nastalog atmosferskim pranjenjem pojavljuju se najvie uestanosti od 1 MHz do 5 MHz koje odgovaraju poetnom periodu (elo talasa). Unutranji prenaponi nastaju usljed poremeaja u samom sistemu. Dijele se prema uzroku na: sklopne ili komutacione i privremene ili povremene prenapone. U zatitna sredstva od atmosferskih prenapona spadaju zatitna uad na vodovima i postrojenjima, gromobranski iljci u postrojenjima, iskrita i odvodnici prenapona.

2. PRENAPONI2.1. PODJELA PRENAPONA

Pod prenaponom se podrazumijeva svako povienje napona izmeu dvije take, koje stvori elektrino polje izmeu njih jae nego pri normalnom radu, tako da isto moe biti opasno po proboj izolacije izmeu njih. Prenapone u glavnom moemo podijeliti na dvije vrste i to: komutacione i atmosferske Komutacioni, unutranji ili pogonski prenaponi nastaju usljed kakve promjene u reimu rada sistema ili postrojenja. Atmosferski ili spoljanji prenaponi nazivaju se oni koji ne nastaju usljed manipulacije ili promjene u postrojenju ili sistemu ve usljed spoljanjih atmosferskih uzroka, najee usljed direktnog ili indirektnog pranjenja groma. Podjela napona i prenapona prema njihovom obliku i trajanju (po IEC 71-1 /1/):-

Trajni napon pogonske frekvencije: ima konstantnu efektivnu vrijednost i trajno je prikljuen na stezaljke opreme, Privremeni prenapon: prenapon pogonske frekvencije relativno dugog trajanja. Moe biti nepriguen ili slabo priguen. U nekim sluajevima njegova frekvencija moe biti nekoliko puta manja ili vea od pogonske frekvencije,

-

-

Prelazni prenapon: je kratkotrajni prenapon trajanja nekoliko s ili krai i oni se dijele na:a) prenapone polaganog porasta ela (sklopni): obino prenaponi jednog

polariteta sa vremenom trajanja ela 20 s < Tp < 5000 s i trajanjem zaelja T2 < 20 ms.b) Prenapone brzog porasta ela (atmosferski): prenaponi obino jednog

polariteta sa vremenom trajanja ela 0.1 s < Ti < 20 s i trajanjem zaelja T2 < 300 ms.c) prenapon vrlo brzog porasta ela: prenaponi obino jednog polariteta

sa vremenom trajanja ela Tf < 0,1 s, ukupnog trajanja < 3 ms. Oni su obino superponirani oscilacijama frekvencija 30 kHz < f < 100 kHz.-

Kombinovani prenaponi: sastoje se od dvije ili vie komponeneti istovremeno, a optereuju izolaciju opreme prikljuenu izmeu zemlje i faze.NISKA FREKVENCIJA TRAJNI PRIVREMENI

Tabela 2.1. Vrste napona i ispitivanja VRSTE NAPONA

Podruje oblika napona Standardni oblik napona Standardno ispitivanje podnosivosti VRSTE NAPONA

f = 50 ili 60 Hz Tt > 3600 s f = 50 ili 60 Hz Tt (*) (*) PRELAZNI BRZI (atmosferski)

10 < f < 500 Hz 3600 > Tt > 0.03 s 48 < f < 62 Hz Tt = 60 s Ispitivanje kratkotrajnim naponom VRLO BRZI

POLAGANI (sklopni)

Podruje oblika napona Standardni oblik napona Standardno ispitivanje podnosivosti

5000 > Tp > 20 s 20 ms > T2 Tt = 250 s

20 > Tp > 0.1 s 300 ms > T2 Tt = 1.2 s

100 > Tf > 3 ns 0.3 > f1 > 100 MHz 30 > f2 > 300 kHz 3 ms > T2 (*)

T2 = 2500 sIspitivanje sklopnim impulsom

T2 = 50 sIspitivanje atmosferskim impulsom

2.2.

KARAKTERISTIKE PRENAPONA

Osnovne karakteristike jednog prenapona su: njegova amplituda, vrijeme trajanja njegovog uticaja na izolaciju i brzina uspostavljanja samog prenapona (strmina), tj. njegov porast sa vremenom do dostizanja amplitude. Svaka vrsta prenapona napree izolaciju na poseban nain. Na slici 2.1. su prikazani prenaponi prema iznosu i duini trajanja. To su:1. Najvii pogonski napon izraen kao efektivna vrijednost odgovarajueg

naponskog nivoa. 2. Privremena povienja napona. Prelazni prenaponi:1. Polaganog porasta ela odnosno strmine (sklopni prenaponi) 2. Brzog porasta ela odnosno strmine (atmosferski prenaponi)

3. Vrlo brzi (VFT- very fast transient )

Slika 2.1. Klasifikacija prenapona prema trajanju i faktoru prenapona

Sklopni, atmosferski i ultra brzi prenaponi imaju prelazni karakter. Oni dostiu amplitudu poslije kratkog vremena, nakon ega se priguuju ili nestaju. Privremena povienja napona traju znatno due, a njihovo trajanje ima red veliine sekundi ili ak sati. Na ordinati je dat faktor prenapona Kp, koji se daje u odnosu na faznu vrijednost maksimalnog napona, tj.:

gdje je: - UMAX amplituda prenapona, - U efektivna vrijednost pogonskog napona (linijski napon). 2.3. ATMOSFERSKI PRENAPONI

Atmosferski prenaponi nastaju usljed pranjenja elektriciteta koji je nagomilan u oblacima. Ovo pranjenje moe se izvriti u sam vod ili pak u zemlju u blizini voda. Otuda se ovi prenaponi dijele na direktne i indukovane prenapone. S obzirom na udaljenost izmeu mjesta udara i posmatranog postrojenja mogu se razlikovati tri osnovna sluaja.

a) Sluaj bliskog udara s preskokom (Sl. 2.2):

Ovaj sluaj nastaje pri udaru groma u zatitno ue ili u stub dalekovoda uz preskok na fazni provodnik, ili prilikom udara groma u fazni provodnik uz preskok na stub dalekovoda. Na visinu prenapona veliki uticaj ima otpor uzemljenja dalekovoda.

Slika 2.2. Bliski udar groma sa preskokom

b) Sluaj bliskog udara u fazni provodnik bez preskoka:

Bliski udar modeluje se strujnim izvorom. Ako je Zg talasni otpor groma, Zv talasni otpor voda, onda pri tome slijedi Zg >> Zv. Talasi se ire na obje strane od mjesta udara, a napon talasa dobija se kao proizvod dijela struje groma i talasnog otpora voda. Ovo je najkritiniji sluaj pri razmatranjima o prenaponskoj zatiti.

Slika 2.3. Bliski udar groma bez preskoka

c) Sluaj udaljenog mjesta udara: U ovom sluaju je atmosferski prenapon modelovan naponskim putujuim talasom koji se prostire nadzemnim vodom (i kablom) prije ulaska u postrojenje. Tjemena vrijednost talasa odreena je izolacionim nivom nadzemnog voda. Prilikom prolaska talasa du nadzemnog voda produuje se elo (strmina) talasa. Priblino se moe uzeti da ovo produenje iznosi 1s na svaki km duine voda. Izoblienje i priguenje upadnog talasa naroito je izraeno u elektrinom kablu. U proraunima se moe posmatrati bliski udar kao ekstremni sluaj, iako rijetko nastupa,

jer postavlja znatno vee zahtjeve na pogonsku opremu nego npr. udaljeni udar.

Slika 2.4. Udaljeno mjesto udara groma

2.4.

ZATITA OD PRENAPONA

Prenaponi se mogu, kao to je ranije navedeno, podijeliti na komutacione prenapone i prenapone atmosferskog porijekla. Komutacione danas u glavnom savlaujemo podeavanjem izolacije postrojenja i aparata da iste, ukoliko nijesu suvie veliki, izdre, ili pak podesnim ureajima i aparatima koji e onemoguiti njihovo stvaranje ili smanjiti njihove amplitude. Prenaponi atmosferskih pranjenja su opasniji jer im amplitude mogu bti daleko vee i nisu uslovljene elementima samog kola odnosno reimom rada kola. Kao zatitni ureaji od prenapona najee se upotrebljavaju sledei ureaji: a) Gromobrani b) Zemljovodna uad c) Zatitni varniari d) Odvnodnici prenapona i kao sastavni dio ovih ureaja dolazi uvijek uzemljenje.

2.4.1. Gromobrani Gromobrani slue za zatitu postrojenja od direktnog udara groma. Postavljaju se u obliku metalne ipke sa otrim vrhom vezanom za uzemljenje (Sl. 2.5.a.). Ranije su se u postrojenjima za zatitu od udara groma koristila zatitna uad koja su bila zakaena sa portala na portal i prostirala su se iznad vodova u postrojenju (Sl. 2.5.b.). Meutim, ovaj nain se nije pokazao kao najbolje rjeenje. U sluaju kidanja ueta, moe doi do pada istog na sabirnice, vodove nekog DV polja ili sl. i nastajanja enormnih havarija.

a) b) Slika 2.5. Zatita od prenapona u postrojenju: a) gromobranski iljci b) gromobranska uad Zatitna zona gromobrana odreuje se najee eksperimentalno ili na osnovu empirijskih formula. Zatitna zona jednog gromobrana je data na slici 2.6. u vidu krive koja se sputa od vrha gromobrana do zemlje.

Slika 2.6. Zatitna zona tapnog gromobrana Ukupna zatitna zona jedininog gromobrana predstavlja konus iji je horizontalni presjek krug poluprenik rx koji se na visini hx odreuje na osnovu izraza:

gdje je : p = 1, koeficijent za visine, H 30 (m), p = 5,5/sqrt(H) za visine H > 30 (m) H visina gromobrana, hx visina tienog objekta, ha = H hx aktivna visina zatitnog iljka.

Za odreivanje zatitne zone dva ili vie gromobrana mogu su koristiti razni dijagrami dobijeni eksperimentalnim putem ili da se zona zatite u sloenijim sluajevima ispituje na modelima.

Na sl. 2.7. data je kriva koja je dobijena eksperimentalnim putem.

2.4.2. Zatitna uad Zatitna uad takoe slue prvenstveno za zatitu od direktnog udara groma mada imaju znatan uticaj i na smanjenje indukovanih prenapona. Zonu zatite ueta je najbolje odrediti, ako je to mogue eksperimentalnim putem. Prema sovjetskim autorima zona zatitnog ueta moe se odrediti prema sljedeem empirijskom obrascu koji je slian onome za gromobrane:

gdje je: H visina vjeanja zatitnog ueta, hx visina koja se titi, f ugib na sredini raspona, hz = H f Predhodne relacije vae za sluajeve H < 30 (m) i h x 0,5 H. Kao najjednostavniji nain za odreivanje zone zatitnih uadi predlae se, da se povuku prave kroz zatitno ue pod uglom od 25do 30 sa obje strane prema vertikali kao na slici 2.7.

Slika 2.7. Zona tienja zatitnog ueta Na slici 2.7. je sa prikazan ugao izmeu vertikale i prave koja prolazi kroz zatitno ue i najudaljeniji fazni provodnik. Moe se preko izraza:

izraunati vjerovatnoa da e doi do direktnog udara u fazni provodnik. U ovom izrazu je hs visina stuba, odnosno taka vjeanja zatitnog ueta. Vidimo da sa poveanjem visine stuba i ugla raste vjerovatnoa udara u fazni provodnik.

2.4.3. Zatitna iskrita (varniari) Zatitno iskrite je namjerno oslabljeno mjesto u sistemu na kojem treba prije da doe do preskoka nego na ostalim elementima sistema. Zatitno iskrite se sastoji od dvije elektrode koje su sfernog oblika na meusobnom rastojanju u vazduhu, na kojima se tano zna preskoni napon, koji je nii od preskonog napona ostalih elemenata sistema. Jedna od elektroda je na potencijalu zemlje, a druga se nalazi pod naponom. Pri nailasku prenaponskog talasa meuelektrodno rastojanje biva preskoeno i prenapon se odvodi u zemlju. Zatitna iskrita na vodovima ine dopunsku prenaponsku zatitu. Zatita sa zatitnim iskritima je veoma jeftina, jednostavna i pouzdana, ali ima i dvije mane:

Sjeenjem atmosferkog prenapona proizvodi naponski talas vrlo velike strmine na elu koji moe da oteti meunavojnu izolaciju aparata kao to su mjerni ili energetski transformatori. Zbog ovoga se iskrita nikada ne postavljaju na prvi ili krajnji stub. Iskrite predstavlja ureaj koji ograniava prenapon, ali pravi kratak spoj posle reagovanja, tako da se aparat na kojem je iskrite prikljueno mora iskljuiti djelovanjem neke od zatita od kratkih spojeva. 2.4.5. Cijevni odvodnici prenapona Cijevni odvodnici su iskrita kod kojih je omogueno gaenje luka. Elektrode iskrita koje su najee u obliku rogova postavljaju se na odreenom meusobnom rastojanju u specijalnu cijev, pa su zbog toga i dobili ime cijevni odvodnici. Cijev je napravljena od specijalnog materijala (tvrda guma, vodeno staklo) i ona ima sposobnost da svojim toplotnim dejstvom razara elektrini luk stvarajui gasove. Gasovi koji su se stvorili u cijevi, su pod velikim pritiskom i oni struje napolje kroz naroito predviene otvore, te na taj nain oduvavaju luk i gase ga. Izmeu elektroda se stavlja komadi izolacijonog materijala, koji je od istog materijala kao i cijev, tako da se poveava razvijanje gasova da bi se intenzivnije gasio luk. Na slici 2.8. je prikazan cijevni odvodnik sa sledeim elementima: 1 - cijev odvodnika, 2 - uzemljena elektroda, 3 - elektroda pod naponom.

Slika 2.8. Cijevni odvodnik prenapona

Iskrite S1 je iskrite na kome se stvara luk koji razara cijev, dok iskrite S2 slui da odvoji odvodnik prenapona od mree u trenutku reagovanja. Glavne karakteristine veliine cijevnog odvodnika su: Nazivni napon odvodnika, Nazivna frekvencija, Klasa cijevnog odvodnika Granine propusne struje, Naizmjenini napon reagovanja i Udarni napon reagovanja, 100% napon reagovanja za talas 1,2/50 s/s. Ako se cijevni odvodnik korist u mrei ije je zvjezdite izolovano reagovanje odvodnika predstavlja zemljospoj.

2.4.6. Katodni odvodnici prenapona Katodni odvodnici prenapona poivaju na specijalnoj osobini izvjesnih poluprovodnih materijala da pri povienju napona smanjuju svoj otpor, tj. imaju nelinearnu karakteristiku napona u funkciji. U = CI gdje je C konstanta zavisna od veliine otpora, a konstanta koja zavisi od materijala. Osim ovog poluprovodnog materijala, koje se izrauje u obliku okruglih ploica koje se slau jedna preko druge, odvodnik ima izvjestan broj, u zavisnosti od veliine napona, rednih varniara koji slue da izdvoje nelinearni otpornik od voda pod naponom. Kada naie prenapon redni varniari bivaju probijeni te nelinearni otpor dolazi pod napon. Vrijednost nelinearnog otpora naglo opada i prenaponski talas biva sproveden u zemlju. im je prenaponski talas odveden u zemlju na nelinearnom otporu je opao napon i on poveava svoj otpor, smanjuje struju kroz radne varniare i ona se na njima gasi. Glavne karakteristike jednog katodnog odvodnika su: Nominalni napon, odnosno najvii radni napon na mjestu ugradnje, Nominalna uestanost, Naizmjenini napon reagovanja,

Udarni napon reagovanja, Nominalna struja rastereenja je ona maksimalna struja kojuj odvodnik moe da izrdi a da ne promijeni svoje osobine Preostali napon na odvodniku ili granini napon na odvodniku koji postoji na istom u toku odvoenja nominalne struje rastereenja Propratna struja je ona struja industrijske uestanosti koja tee kroz odvovnik pri reagovanju a izazvana je radnim naizmjeninim naponom mree.

Pored ovih dvaju vrsta postoje jo i Silicijum-karbidni (SiC) i Metal oksidni ili Cink-oksidni (ZnO) odvodnici prenapona.

3. KOORDINACIJA IZOLACIJEPod koordinacijom izolacije podrazumijeva se pravilan izbor (usklaenje) izolacione vrstoe dijelova opreme u odnosu na karakteristike zatitnih ureaja od prenapona, tako da ukoliko doe do preskoka ili proboja, ovi budu lokalizovani na mjestima gdje nee izazavati nikakvu ili malu tetu. Ovo e biti objanjeno na jednom primjeru. Neka je prema Sl. 3.1. dato jedno postrojenje koje ima na ulazu odvodnik prenapona, zatim u takama A i B rastavljae na potpornim izolatorima a izmeu njih prekida i na kraju transformator.

Slika 3.1. ematski prikaz dijela postrojenja

Izolaciju pojedinih aparata i ureaja treba tako podesiti da u sluaju nailaska prenaponskog talasa najprije reaguje odvodnik i snizi vrijednost prenaponskog talasa koji dalje prodire. Vrijednost talasa koji dalje prodire treba da je takva da je mogu izdrati svi ostali aparati. Ako se eli jo vea sigurnost, za sluaj da odvonik otkae, moe se predvidjeti da npr. izolatori rastavljaa imaju slabiju izolovanost od prekidaa, a naroito transformatora, te da u tom sluaju preskok nastupi na njima a ne u transformatoru. Ovo stoga to bi u tom sluaju teta i kvar bili daleko manji. U tu svrhu se katkada na ovim izolatorima ili na uvodnim izolatorima transformatora stavljaju varniari iji je napon reagovanja nii od izolovanosti transformatora, ali u svakom sluaju vii od napona koji odvodnik pri reagovanju propusti dalje u postrojenje. Ovo usklaivanje izolacije (koordinacija izolacije) predvieno je propisima pojedinih zemalja. Izolaciona vrstoa oreena je maksimalnom vrijednou podnosivog udarnog napona i efektivnom vrijednou jednominutnog podnosivog napona industrijske uestanosti, koje oprema, pod odreenim uslovima, mora da izdri a da na njoj ne dodje do proboja ili preskoka. Zatitni ureaji od atmosferskih prenapona okarakterisani su svojim zatitnim udarnim nivoom tj. najviim naponom koji se pod odreenim uslovima pojavljuje na njegovim krajevima. I ove karakteristike zatitnih ureaja takoe se odreuju posebnim propisima. Kao to je ranije navedeno razlikuju se dvije vrste prenapona: Komutacioni ili unutranji i atmosferski ili spoljanji. Oprema se gotovo redovno tako izrauje da svojom izolacionom vrstoom moe izdrati komutacione prenapone, koji su u izuzetnim sluajevima najvie reda do 3,5 nominalnog faznog napona. U veini sluajeva ne prelaze dvostruku vrijednost nominalnog napona. Mnogo tee je postii izolacionu vrstou u pogledu atmosferskih prenapona. Kako su njihove vrijednosti neodreene i zavisne od veliina i vrijednosti koje se ne mogu predvidjeti, to se za odreene vrijednosti nominalnih napona usvajaju izolacione vrstoe koje ne utiu na bitno poskupljenje proizvodnje ovih ureaja, a uz to su usklaene nivoom zatitnih ureaja. Iz ovog prozilazi da je za komutacione prenapone potrebno predvidjeti jednu izolacionu vrstou i ona je data u vidu jednominutnog podnosivog napona industrijske uestanosti. Druga izolaciona vrstoa (nivo) u pogledu atmosferskih napona data je sa podnosivim udarnim naponom odreenog oblika i amplitude. Jednominutni podnosivi napon industrijske uestanosti i podnosivi udarni napon karakteriu izolaciju tog ureaja i definiu stepen izolacije.

4. ZAKLJUAKZatitnu zonu zatitnog ueta je najbolje odrediti eksperimentalnim putem ako za to postoji mogunost, a ako ne onda se koriste razni empirijski obrasci. Iskrite ima ulogu sklopnog aparata koji ukljuuje kada napon pree odreenu vrijednost (napon reagovanja), a iskljuuje kada struja prolazi kroz nulu. Zatita sa zatitnim iskritima je veoma jeftina, pouzdana i jednostavna. Iskrita ine dopunsku prenaponsku zatitu na vodovima. Nikada se ne postavljaju na prvi ili krajnji stub. Cijevni odvodnici prenapona su ureaji za uspjeno gaenje luka pri emu se stvaraju gasovi od razorenog materijala od koga je nainjena cijev, pri emu se poveava pritisak ili se daje vrtlono ili usmjereno kretanje gasova u cijevi, radi intenzivnijeg gaenja luka. Samo ispravan odvodnik prenapona uz predhodno poznavanje prilika u mrei, su garancija njegovog uspjenog rada te dobre koordinacije izolacije. Mjesto i nain ugradnje odvodnika prenapona su veoma bitni za ispravnu zatitu pogonskog sredstva, na to projektanti i inenjeri mrea moraju obratiti vie panje. Relokacija odvodnika prenapona na vienaponskoj strani i ugradnja odvodnika prenapona na nienaponskoj strani distributivnih transformatora predstavljaju preporuene mjere zatite od atmosferskih prenapona. Odvodnici prenapona na stubu, postavljeni na ulazu u kablovsku zavrnicu voda koji ulazi u transformatorsku stanicu, su efikasno sredstvo za

zatitu transformatora samo pri dolasku indukovanih prenapona nadzemnim vodovima. Pri atmosferskim pranjenjima direktno u fazne provodnike voda njihova efikasnost zaite se bitno smanjuje. U sluaju da je mogu prenos sklopne energije sa vieg na nii naponski nivo potrebno je napraviti takav izbor karakteristika da se obezbijedi reagovanje odvodnika prenapona na viem naponskom nivou.

5. LITERATURA1. Ivo Uglei, Tehnika visokog Napona, Zagreb 2002 2. M. Savi, Z. Stojkovi:Tehnika visokog napona atmosferski prenaponi, Elektrotehniki fakultet u Beogradu, Beograd 1996. godina. 3. kuleti Sreten: Tehnika visokog napona, UCG, Titograd 1989 4. Lj. Milankovi: Tehnika visokog napona, Beograd, 1962 5. Privatna kolekcija fotografija