Preporuke za uvodjenje lokalne rodno budžetske inicijative na

REPUBLIKA SRPSKAVLADA

GENDER CENTAR – CENTAR ZA JEDNAKOST I RAVNOPRAVNOST POLOVA

UDRUŽENJE GRAĐANA “BUDUĆNOST” MODRIČA

Preporuke za uvođenje rodno odgovorne budžetske inicijative na lokalnom nivou

Štampanje ove publikacije je podržano kroz regionalni projekat “Promovisanje rodno odgovornih politika u Jugoistočnoj Evropi”(2011-2013) koji provodi UN-ova Agencija za ravnopravnost polova i osnaživanje žena (UN Women) a finansijski podržava Austrijska razvojna agencija (ADA). Stajališta iznesena u ovoj publikaciji izražavaju mišljenje autora/ki, te nužno ne predstavljaju stavove UN Women, ADA-e, Ujedinjenih nacija ili bilo koje druge njihove agencije.

Naziv:Preporuke za uvođenje rodno odgovorne budžetske inicijative na lokalnom nivou

Izdavač:Gender centar – Centar za jednakost i ravnopravnost polova Republike Srpske

Za izdavača:Mirjana Lukač, v.d. direktorica

Urednica:Jelena Milinović

Publikaciju pripremile:Gordana RokvićUG “Budućnost” Modriča: Gordana Vidović, Biljana Marić, Biljana Topić

Publikacija je izrađena u okviru projekta: „Rodnobudžetske inicijative u opštinama Modriča, Doboj, Derventa, Brod, Vukosavlje i Šamac“ uz podršku doc. dr Gordane Rokvić

Mjesec i godina izdanja:Oktobar 2013.

Dizajn korica:Europrint, Banja Luka

Štampa:Europrint, Banja Luka

Tiraž:300 kom.

Sadržaj

Rezime ........................................................................................................................................................................................................ 5

1. Žene u poljoprivredi i ruralnom razvoju .......................................................................................................................... 7

2. Pojam rodno odgovornog budžetiranja ......................................................................................................................... 9

3. Provođenje rodne analize ......................................................................................................................................................... 11

4. Preporuke za uvođenje rodne odgovornosti u budžetski proces ................................................................... 29

4.1 Usklađivanje budžetskih programa i mjera sa potrebama žena na selu ............................................ 29

4.2 Uključivanje predstavnica/ka organizacija žena na selu u planiranje budžeta na lokalnom nivou ...................................................................................................................................................................................................... 30

4.3 Unapređenje procesa praćenja i ocjenjivanja ...................................................................................................... 31

5. Zaključak .............................................................................................................................................................................................. 33

Gender centar – Centar za jednakost i ravnopravnost polova Republike Srpske4

Preporuke za uvođenje rodno odgovorne budžetske inicijative na lokalnom nivou 5

Rezime

Uvođenje rodno odgovornog budžetiranja u okviru reforme javne administracije u BiH, aktivnost je koja se sprovodi od strane Gender centra Republike Srpske, pod okriljem šireg regionalnog projekta podržanog od strane UN-ove Agencije za ravnopravnost polova i osnaživanje žena (UN WOMEN).

Gender centar Vlade Republike Srpske je poslednjih nekoliko godina takođe pokrenuo opsežnu kampanju na unapređenju položaja žena na selu u Republike Srpske koja je već rezultirala značajnim rezultatima: provođenje rodno osjetljive analize budžeta za poljoprivredu i ruralni razvoj na nacion-alnom nivou, provođenje istraživanja o situaciji za žene u ruralnom području Republike Srpske, krei-ranje Akcionog plana za unapređenje položaja žena na selu, usvajanje Akcionog plana od strane Narodne skupštine Republike Srpske, provođenje Akcionog plana od strane resornih ministarstava Vlade Republike Srpske i mnoge druge aktivnosti promovisane na lokalnom nivou koje su doprinijele unapređenju situacije za žene na selu u Republike Srpske.

U oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja desile su se mnogobrojne reforme zadnjih godina, krei-rani su određeni strateški dokumenti, izvršeno ili je u toku usaglašavanje zakonske regulative sa EU stan-dardima, povećana su za 100% budžetska izdvajanja za razvoj poljoprivrede i sela, po prvi put se ruralna područja sagledavaju sa multisektorskog i integralnog aspekta, a ne samo kroz razvoj pol-joprivrede, sektor se izgrađuje u institucionalnom i zakonodavnom smislu. Budućnost donosi nove izazove za ruralna područja u BiH i Republici Srpskoj. Kako u pogledu prilagođavanja sektora poljo-privrede evropskim integracionim procesima, tako i u pogledu prevazilaženja negativnih demograf-skih promjena, negativnih klimatskih promjena, pada prihoda, nedostatka radnih mjesta i opšte soci-jalne nesigurnosti.

Kako će se navedene promjene i izazovi odraziti na žene na selu zavisiće od stepena njihove uključenosti u date procese, mogućnosti da učestvuju u donošenju odluka, mogućnosti da se prila-gode promjenama ili da same mijenjaju okruženje oko sebe.

U okviru projekta „Rodnobudžetske inicijative u opštinama Modriča, Doboj, Derventa, Brod, Vukosav-lje i Šamac“ koji sprovodi Udruženje građana „Budućnost“ Modriča, a u skladu sa Planom rada Gender centra za 2013. godinu i u okviru Sporazuma Gender centra i UN WOMEN, osmišljene su i provedene aktivnosti koje imaju za cilj efikasnije uključivanje žena na selu u lokalne razvojne inicijative.

U tu svrhu definisano je projektno područje koje obuhvata šest opština Republike Srpske (Modriča, Doboj, Derventa, Brod, Vukosavlje i Šamac) sa sličnim karakteristikama u razvijenosti ruralnog područja, sličnim geografskim karakteristikama, privrednom povezanošću, te sličnim istorijskim kori-jenima i tradicionalnim navikama. Sve su ovo bitni indikatori homogenosti područja koje dozvoljava primjenu jedinstvenog pristupa u analizi stanja i definisanju preporuka za unapređenje situacije.

Sljedeća faza projekta odnosila se na definisanje lokalnih timova. Lokalni timovi sastojali su se od predstavnica/ka javnog i civilnog sektora i donekle predstavnica/ka poslovnog sektora ako uzmemo


u obzir da se pojedine predstavnice/ci bave poljoprivrednom proizvodnjom, rukovode organizaci-jama i projektima. Javni sektor predstavljale su načelnice/ci odjeljenja za finansije i privredu i poljo-privredu pojedinih lokalnih zajednica, kao i predstavnice/i komisija za ravnopravnost polova. Civilni sektor predstavljale su organizacije i udruženja žena na lokalnom nivou, humanitarne organizacije i drugi predstavnici/ce nevladinog sektora.

Nakon formiranja timova započeo je proces obuke lokalnih predstavnika u izradi rodno odgovorne budžetske inicijative. Obuka je obuhvatila četiri modula: žene u poljoprivredi i ruralnom razvoju, rodno odgovorno budžetiranje, provođenje rodne analize, pokretanje rodnobudžetske inicijative.

Prema metodologiji za provođenje rodno odgovorne analize na lokalnom nivou, analiza je podra-zumijevala proces u tri koraka: prvo, analiza potreba žena na selu, drugo, analiza lokalnih budžeta i treće, preporuke za uvođenje rodne odgovornosti u budžetski proces.

Sam proces analize imao je za cilj savladavanje metodologije, prije nego utvrđivanje aktuelnog stanja po osnovu postavljenih indikatora. Razlog za to su ograničena sredstva i vrijeme na raspola-ganju lokalnim timovima u pripremi analiza. Međutim, bez obzira na navedena ograničenja, rezultati istraživanja su obezbijedili značajne informacije za pokretanje rodno odgovornih inicijativa. Pre-sudnu ulogu u ocjeni stanja imali su članovi i članice lokalnih timova koji su svako iz svog domena odgovornosti značajno doprinijeli u formiranju zaključaka i ocjeni realnih mogućnosti za provođenje rodno odgovorne analize.

Na kraju su definisane preporuke za uvođenje rodne odgovorne budžetske inicijative. Definisane su zajedničke preporuke koje treba da posluže kao instrument i sredstvo lokalnim timovima u pokre-tanju inicijative u svojim lokalnim zajednicama. Konkretizovanje mjera i aktivnosti potrebnih za sprovođenje inicijative i eventualnih reformi koje su potrebne, odgovornost je lokalnih timova u nji-hovom budućem djelovanju i mora biti prilagođeno okolnostima svake lokalne zajednice ponaosob.


Žene u poljoprivredi i ruralnom razvoju

Rodna ravnopravnost je od presudne važnosti za razvoj poljoprivrede i dostizanje milenijumskih raz-vojnih ciljeva. Četiri su glavna razloga zašto rodna pitanja moraju biti uzeta u obzir u razvoju zemlje ili sektora:

1. Rodna dimenzija je od presudne važnosti iz ekonomskih razloga i razloga postizanja efi-kasnosti. Ovo naročito važi za sektor poljoprivrede, gdje su prisutne stalne rodne nejednako-sti u pristupu i kontroli nad resursima, a čime se umanjuje održiv razvoj sektora.

2. Jednakost ili pitanja raspodjele povezana su i sa rodnim razlikama u prihodima. Rodne razlike, uzrokovane društveno konstruisanim odnosima između žena i muškaraca, utiču na distribuciju resursa među njima i uzrokuju mnogobrojne nejednakosti u prihodima.

3. Rodne uloge i odnosi utiču na prehrambenu sigurnost i dobrostanje domaćinstva, što su ključni indikatori ljudskog razvoja.

4. Rodna jednakost je osnovno ljudsko pravo, ono koje ima svoju vrijednost samo po sebi.

Postoje mnogobrojni primjeri rodne nejednakosti u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja. U mnogim dijelovima svijeta bez obzira na činjenicu da su žene glavni proizvođači, njihova uloga je uveliko nepriznata. Žene takođe igraju aktivnu ulogu kao trgovkinje, prerađivačice, radnice, preduzet-nice, uprkos mnogim preprekama s kojima se suočavaju (u odnosu na muškarce) u pristupu tržištu. Značajni primjeri rodne neravnopravnosti mogu se naći u pristupu sredstvima za proizvodnju i us-lugama: zemljište, radna snaga, finansije, voda, ruralna infrastruktura, tehnologija, drugi inputi. Dos-tupni dokazi ukazuju da je vlasništvo nad zemljom pretežno u rukama muškaraca. (manje od 10% imovine u svijetu i manje od 2% registrovanog zemljišta u zemljama u razvoju je u rukama žena).

Kada se govori o značaju žena u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja, onda se taj značaj sagledava iz aspekta nekoliko različitih dimenzija, kao što su:

- Uloga žena u ostvarivanju prehrambene i nutritivne sigurnosti;

- Uloga žena u javnom odlučivanju i reformama specifičnim za poljoprivredu;

- Pristup izvorima finansiranja, kreiranju zajmova i kredita za žene;

- Pitanja rodne ravnopravnosti u zemljišnoj politici i administraciji;

01


- Rod i tržište poljoprivrednih proizvoda;

- Rod i poljoprivredne inovacije i edukacija;

- Rod i radna snaga u poljoprivredi;

- Rod i ruralna infrastruktura.

Informacije o rodnim razlikama koje se mogu identifikovati u gore navedenim dimenzijama, potrebno je poznavati prije pristupanja planiranju budžeta na lokalnom nivou.


Pojam rodno odgovornog budžetiranja

Rodno budžetiranje – nekad formulisano i kao rodno odgovorno budžetiranje ili rodno osjetljivo budžetiranje – definiše se kao budžetiranje koje uključuje rodnu perspektivu. To označava rodno zasnovanu ocjenu budžeta, uključivanje rodne perspektive na svim nivoima budžetskog procesa i restruktuiranje prihoda i rashoda u pravcu promocije rodne jednakosti (Savjet Evrope). To podrazu-mijeva provjeru ne samo aktuelnih izdvajanja i mjera za povečanje prihoda, već i provjeru cijelog budžetskog sistema, budžetskog procesa i analizu uloge pojedinih aktera u procesu budžetiranja. Rodno budžetiranje takođe podrazumijeva kreiranje mehanizama, vodiča i indikatora koji bi omogućili praćenje napretka u primjeni navedenog koncepta i ocjene uticaja budžeta na različite socio-ekonomske grupe.

Budžet je najvažniji politički instrument lokalne vlasti i sredstvo pomoću kojeg lokalna vlast alocira resurse za provođenje svojih strateških opredeljenja. Budžet je prema tome i ključni indikator prio-riteta lokalne vlasti, kao i načina na koji lokalna vlast pristupa i podržava razvoj. Budžet je takođe važan indikator nivoa do kojeg Vlada pokazuje rodnu osjetljivost i koju vrijednost pridaje principima rodne ravnopravnosti.

Rodno budžetiranje se odnosi na nivo do kojeg politika javnih prihoda i rashoda uzima u obzir potrebe žena i djevojčica u odnosu na muškarce i dječake. Rodno budžetiranje ne zahtijeva krei-ranje posebnih budžeta za žene niti cilja na povećavanje izdvajanja za posebne programe namijen-jene ženama. Umjesto toga, zahtijeva se od lokalne vlasti da procijeni koje politike treba prilagoditi i gdje treba rezervisati sredstva u cilju osiguranja rodne ravnopravnosti u procesu donošenja budžeta i budžetskih rezultata.

Širi ciljevi rodnih budžeta su:

- prvo, da se dobije učešće i žena i muškaraca na svim nivoima tokom procesa pripreme budžeta, i

- drugo, da se osigura da budžet odražava ciljeve rodne ravnopravnosti u pogledu rez-ervisanja sredstava i obezbjeđenja prihoda.

Način na koji lokalne vlasti obezbjeđuju i alociraju sredstva u budžetu utiče na dobrostanje svih pojedinaca, žena i muškaraca, kao i na razvoj cijele lokalne zajednice. Politička volja, odgovornost, alokacija specifičnih ljudskih i finansijskih resursa, koordinacija, informacija i obuka, kao i dostupnost rodno razvrstanih podataka, mogu se smatrati preduslovima rodnog budžetiranja. Transparentnost, partnerstvo i saradnja tokom budžetskog procesa predstavljaju ključne principe rodnog budžetiranja. U zavisnosti od nacionalnih/regionalnih/lokalnih okolnosti, inicijative za rodno budžetiranje treba da uzmu u obzir sve faze budžetskog procesa uključujući planiranje, pripremu, provođenje, reviziju i eval-uaciju.

02



Provođenje rodne analize

Opšti cilj analize bi trebalo da dovede do odgovora na sljedeća pitanja:

• Koje su potrebe i problemi s kojima se susreću žene na selu?

• Jesu li žene na selu i u kojoj mjeri uključene u razvoj lokalnih planova razvoja?

• Jesu li prioriteti i potrebe žena na selu prepoznate unutar lokalnih budžetskih programa i mjera?

• Postoje li subvencije za poljoprivredu i ruralni razvoj u okviru lokalnog budžeta i u kojoj mjeri su one iskorištene od strane žena na selu?

• Koje su glavne prepreke za žene na selu u pristupu mjerama podrške poljoprivredi i rural-nom razvoju?

• Kako se prati i ocjenjuje uticaj različitih programa i mjera, postoje li rodno razvrstani in-dikatori ili raspoloživi podaci?

• Da li su zaposlenici/ce odgovornih administrativnih službi na lokalnom nivou upoznati sa pojmovima ravnopravnosti polova i uvođenja rodno osjetljivih budžetskih inicijativa?

I faza rodno odgovorne budžetske analize odnosila se na analizu potreba žena na selu. U tu svrhu provedeno je anketiranje na nivou svake lokalne zajednice. U strukturu upitnika ušli su sljedeći in-dikatori: demografske karakteristike, status zaposlenja, izvori prihoda, ishrana, vlasništvo nad sred-stvima za proizvodnju, učešće u odlučivanju na nivou domaćinstva, učešće u javnom odlučivanju, članstvo u organizacijama i udruženjima, učešće u obukama, radionicama, javnim raspravama, pre-preke u pristupu obukama, radionicama, javnim raspravama, vrste podrške koju dobijaju na lokalnom nivou, upoznatost sa lokalnim budžetima, ostvarivanje prava na podsticaje iz oblasti poljoprivrede, učešće u planiranju budžeta, pristup i korištenje finansijskih usluga, potrebe vezane za infrastrukturu, mogućnosti za zapošljavanje, standard života i perspektiva za budućnost.

Upitnik kojim su prikupljeni podaci su popunile žene koje žive u ruralnim područjima šest opština do-bojske regije (Brod, Derventa, Doboj, Modriča, Šamac i Vukosavlje). Prema predviđenoj metodologiji, u svakoj lokalnoj zajednici je trebalo biti ispunjeno po 30 upitnika. Izuzetak predstavlja opština Vuko-savlje, koja je geografski i po broju stanovnika znatno manja od preostalih pet opština, tako da je na području ove opštine popunjeno samo 14 upitnika. Lokalni timovi iz Broda i Doboja su dostavili po 29 upitnika, što u konačnom zbiru iznosi ukupno 162 upitnika koje su popunile ispitanice iz predviđenih kategorija istraživanja.

03


Rezultati istraživanja su pokazali sljedeće karakteristike položaja žena na selu:

1. Osnovni socio-demografski podaci o uzorku

Iako nije obavljena selekcija uzorka na bazi slučajnog odabira ispitanica, rezultati istraživanja vezani za demografske indikatore mogu poslužiti kao dobra osnova za tumačenje stavova i odgovora dobijenih na pojedina pitanja i elemente upitnika predstavljenog u nastavku.

Starosna struktura ispitanica vidljiva je iz naredne tabele. Uočeno je da najveća starosna koncentracija ispitanica u rasponu od 36 do 55 godina.

Obrazovanje

Posmatrajući obrazovnu strukturu ispitanica, uočljivo je da je naveći broj ispitanica koncentrisan u kategoriji koja podrazumijeva posjedovanje srednje stručne spreme – SSS (53.7 %), ali je prilično visok broj i onih sa završenom visokom stručnom spremom - VSS, skoro petina uzorka (19.8 %).

Tabela 1.1. Starosna struktura ispitanica

Tabela 1.2. Obrazovna struktura uzorka


Zaposlenost

Gdje i na koji način su zaposlene ispitanice, vidljivo je iz tabele 1.3. Činjenica je da smo dobili relativno visok procenat (preko 20%) osoba zaposlenih u državnoj firmi, ali smatramo da je ovaj podatak razlog činjenice da su lokalni timovi, zaduženi za provođenje anketiranja, najvećim dijelom anketirali svoje radne koleginice.

Nažalost, veoma je visok procenat i nezaposlenih ispitanica, čak 23.5%. Pored toga, nije pouzdan ni podatak koji govori u prilog tome da su ispitanice zaposlene na vlastitom poljoprivrednom gazdin-stvu, jer to ne znači nužno da plaćaju doprinose za penzijsko i invalidsko osiguranje.

2. Prihodi domaćinstva

Glavni prihodi

Ako govorimo o prihodima domaćinstva, onda nam donje dvije tabele daju prilično jasne podatke. Naime, kao glavni prihodi domaćinstva, sa procentualno najvišim brojem odgovora, navedene su kategorije ”prodaja vlastitih proizvoda” (36.4%) i ”plata” (43.8%).

Tabela 1.3. Zaposlenje ispitanica

Tabela 2.1. Glavni prihodi domaćinstva


Povremeni prihodi

Kako je to i vidljivo iz tabele 2.2, kao povremeni izvor prihoda, naše ispitanice su najčešće navodile prodaju vlastitih proizvoda, koju je odabrala gotovo polovina cijelog uzorka, čak 48.8%. Ovdje mora-mo obratiti pažnju na kategoriju ”drugo”, gdje su ispitanice birale više ponuđenih odgovora, pri čemu su se mogle vidjeti različite kombinacije, kao što su penzija i subvencije ili neke druge stavke, koje su zbog preglednosti i jasnije slike rezultata svrstane u jednu kategoriju.

Ono što je i ovdje bitno, ali i očekivano, je činjenica da su vlastiti proizvodi ključni za žene u ruralnim područjima, bilo da su izvor glavnih ili povremenih prihoda.

3. Osnovna hrana za domaćinstvo

Kao osnovnu hranu za domaćinstvo većina ispitanica navodi da je to hrana koju proizvodi sama, čak 118 ispitanih ili 72.8%. Ovo je izuzetno važan podatak, jer nas povezuje sa prethodnim nalazima, a to je da su i povremeni izvori prihoda, kao i glavni izvori prihoda unutar vlastite proizvodnje, u stvari najčešći.

Svi ovi podaci jasno pokazuju koliko je rad žena na selu značajan, kao i to da društvena briga o ženi treba da ide u pravcu podizanja resursa za pomoć ženama na selu u pravcu produktivnije proizvodnje domaćih proizvoda, kako osnovne hrane, tako i osnovnog izvora prihoda.

Tabela 2.2. Povremeni izvori prihoda

Grafikon 3.1. Nabavka osnovne hrane


4. Imovina i odlučivanje u domaćinstvu

Lično posjedovanje i vlasništvo

Ne ulazeći dublje u analizu načina na koji su ispitanice davale podatke, te da li im je bilo potpuno jasno anketno pitanje ”šta sve posjeduju u svom ili zajedničkom vlasništvu”, odnosno da li je riječ o zakonski potvrđenom vlasništvu, čak 58.6% ispitanica tvrdi da su lično ili zajednički sa partnerom vlasnice cijelog imanja.

Odlučivanje u domaćinstvu

Sudeći po dobijenim podacima na ovom uzorku, onda je pitanje ravnopravnog donošenja odluka u domaćinstvu zaista doseglo visok nivo, na osnovu čega dobijamo podatak da čak 70% ispitanica tvrdi da je u porodici ravnopravno u odlučivanju.

Naravno, ovdje nismo ispitivali poimanje i razumijevanje termina ravnopravnosti, to bi bilo predmet neke druge studije, no ako je doživljaj naših ispitanica takav da su ravnopravne, onda je to dobro.

Zato će biti zanimljivo uporediti ovaj podatak sa podacima o javnom odlučivanju, odnosno, koliko su žene na selu ravnopravne u donošenju odluka od opšteg interesa.

Tabela 4.1. Vlastiti posjed

Tabela 4.2. Odlučivanje u domaćinstvu


5. Javno odlučivanje

Raspored odgovora na ovo pitanje prikazan je u tabeli 5.1, ali je urađen prikaz odgovora prema opštinama, kako bi svaka opština imala što bolji uvid i jasniju sliku o učešću žena u javnom odlučivanju.

Naravno da dobijeni podaci pokazuju koliko su žene, u suštini, neaktivne u svojim lokalnim zajedni-cama, o čemu govori odjeljak koji prikuplja odgovore na pitanje „Ništa od navedenog” (tabela 5.1).

Ovo je važan podatak za cijelu našu regiju i ukazuje na važnost podizanja svijesti kod žena o potrebi za većim uključivanjem u javno odlučivanje, kao i potrebu da lokalne vlasti pokrenu aktivnosti kojima će uključiti žene u oblast javnog odlučivanja, te podstaći njihov angažman kroz primjenu, kako zakonskih odredbi, tako i iniciranjem pojedinih mjera i odredbi kojima će pridobiti veće učešće žena na selu u javnom odlučivanju.

6. Članstvo u organizacijama ili udruženjima

Posmatrajući prethodno dobijene nalaze, kao logičan podatak dolazi i ovaj da su žene na selu, uzimajući u obzir naš uzorak istraživanja, vrlo malo ili nedovoljno uključene u organizacije ili udruženja koji mogu doprinijeti poboljšanju njihovog statusa (tabela 6.1).

Tabela 5.1. Učešće ispitanica u javnom odlučivanju


Ne bi bilo zahvalno ulaziti u analizu razloga zašto je to tako, ali ovi podaci, u rukama vještih i odlučnih lidera, mogu biti povod za promjenu mnogo toga. Pitanje je koliko za tim ima političke volje, kao i realnih mogućnosti.

U svakom slučaju, prije volje, sigurno je potrebno određeno podizanje svijesti i znanja o važnosti učešća žena u javnom životu, ne samo iz razloga prikupljanja političkih poena, nego i iz razloga opšte dobrobiti za lokalnu zajednicu.

7. Prisustvo na obukama, radionicama i javnim raspravama

U nastojanju da se procijene potrebe žena na selu u okviru dobojske regije, neophodno je napraviti procjenu postojećeg stanja. Iz pomenutom razloga sasvim logično je pitanje o prisustvu radionicama, obukama i javnim raspravama, čiji rezultat opet dolazi kao očekivan, ali istovremeno i dramatičan i simptomatičan.

Kako vidimo u tabeli 7.1, najveća koncentracija odgovora je u odjeljku “ponekad” i “nikad”, što upućuje na zaključak da žene rijetko ili gotovo nikad ne posjećuju pomenute događaje, koji se mogu dovesti u vezu sa unapređenjem kvaliteta njihovog života.

O mogućim objašnjenjima i razlozima zašto je to tako, nastojali smo to provjeriti konkretnim pitanjem, odnosno šta ih sprečava u tome. S ciljem lakšeg i jednostavnijeg prikaza, koristićemo podatke sa ukupnog uzorka (tabela 7.2):

Tabela 6.1. Članstvo ispitanica u organizacijama i udruženjima

Tabela 7.1. Prisustvo ispitanica na obukama, radionicama i javnim raspravama


Preko 50% ispitanog uzorka, kao ključni razlog za ne učešće na radionicama, obukama, javnim rasp-ravama, navodi „nedostatak vremena”, a potom „nedostatak informacija” (21.6%). Iza svega opet stoji tradicionalna uloga žene (majka, domaćica, kućne obaveze...) i nedovoljna informisanost.

Istovremeno, često navođen argument da „žene ne učestvuju, jer su ne zainteresovane” nije dovoljno potkrijepljen, zbog činjenice da nemamo previsok procenat ove vrste izjašnjavanja (17.9%). Međutim, uz adekvatno podizanje svijesti o pravu žena i potrebi za učešćem u navedenim aktivnostima, uz dobru motivaciju, sigurno bi se smanjio i otklonio i ovaj nedostatak.

8. Korišćenje usluga i subvencija

Osim što žene ne učestvuju u javnom i političkom životu, i pored toga što je proizvodnja hrane u ličnom aranžmanu najčešće osnovni izvor i prehrane i zarade, na pitanje o korišćenju subvencija, do-bijamo poražavajuće podatke.

Naime, većina ispitanica nije nikada koristila nijednu od mogućih finansijskih potpora.

Prepreke

Kao ključne prepreke koje su navode u objašnjenju zašto se sa stanovišta žena kao korisnica u većoj mjeri ne koriste finansijske usluge, pozajmice i subvencije, nalazimo sljedeće kategorije odgovora:

Tabela 7.2. Prepreke aktivnijem učešću ispitanica na obukama, radionicama, ...

Tabela 8.1. Korišćenje usluga i subvencija ispitanog uzorka


Nedostatak informacija opet je jedan od ključnih razloga koji onemogućava pristup finansijskim podrškama. Značajan je i podatak da određeni broj ispitanica kao prepreku navodi i „nedostatak fi-nansija za sufinansiranje”.

Obraćanje za pomoć

Ovom analizom smo, između ostalog, željeli dobiti i odgovor da li žene koriste usluge određenih institucija ili organizacija s ciljem dobijanja određene vrste pomoći. Naravno, uz podatak da li koriste kapacitete institucija i organizacija, dobili smo i podatak o njihovoj percepciji da li postoji neko ko im može pomoći i nivo povjerenja u te organizacije/institucije.

Tako smo dobili podatak da se preko 60% ispitanog uzorka nikada nikome nisu obraćale za pomoć. Taj podatak upućuje na više stvari, a prije svega na to da li uopšte znaju da postoje organizacije/institucije (ili tijela...) od kojih mogu dobiti pomoć, te da li znaju njihovu svrhu postojanja. Međutim, jednim dije-lom je sigurno riječ i o povjerenju u određene organizacije/institucije, kao i spremnosti (mogućnosti) da im one pomognu.

Posmatrano na ukupnom uzorku, frekvencija odgovora je vidljiva u tabeli 8.3.

Tabela 8.2. Prepreke u korišćenju usluga i subvencija

Tabela 8.3. Obraćanje za pomoć


9. Budžet (poznavanje strukture budžeta)

Još jedno od pitanja, čiji odgovori mogu biti protumačeni u skladu sa nivoom osviještenosti o pita-njima vezanim za raspodjelu novca u budžetu opštine i vrstama pomoći za ruralna područja.

Ovdje vidimo da skoro polovina ukupnog uzorka (46.9%) ne poznaje strukturu budžeta opštine i vrste podrške koje su na raspolaganju korisnicama/cima. To je sasvim dovoljno da se alarmira sistem i pronađe način kako da informacije o ovom pitanju dospiju do što šireg broja građana, te da svi pro-grami podrške budu još dostupniji javnosti, sa posebnim naglaskom na ruralna područja i žene u tim područjima.

Međutim, ono što je interesantno je činjenica da većina ispitanica izjavljuje da im je poznato da građani mogu uticati na planiranje budžeta.

Takođe, većina ispitanica izjavljuje da im je poznato ko odlučuje o priroritetima u budžetu opštine, što se vidi iz tabele 9.2a.

Grafikon 9.1. Struktura budžeta, podrška

Tabela 9.2a. Učešće ispitanica u odlučivanju o prioritetima u budžetu opštine

Grafikon 9.2. Učešće ispitanica u planiranju budžeta


Ostvarivanje prava na podršku u budžetu

Uz slabo poznavanje strukture budžeta, izgleda, ide i neiskorištenost različitih programa i mjera za podršku u oblasti poljoprivrednog razvoja (tabela 9.3).

Od kompletnog uzorka, samo 14 žena (8.6%) izjasnilo se pozitivno o pitanju ostvarivanja prava na određenu podršku. Neke od njih navele su da su podršku ostvarile djelimično (27.2%).

Ipak, najveći broj njih ne koristi nijednu vrstu podrške za unapređenje razvoja poljoprivrede i ruralnog razvoja, što govori u prilog potrebi da se ovo promijeni.

10. Neophodne vrste podrške na selu

Utvrđivanje i precizno definisanje stvarnih potreba žena na selu, najbolje je postići jasnom analizom odgovora na pitanja o njihovim potrebama u mjestima u kojima žive.

O tome šta je najvažnije za žene na selu i koje su to vrste podrške, najveći broj njih smatra da je „podrška razvoju poljoprivrednih djelatnosti” od najvećeg značaja (31.5%).

Ovdje je još važno pomenuti „podršku proizvodnji” (24.7%) i „podršku razvoju usluga na selu” (19.8%).

Tabela 9.3. Ostvareno pravo na podršku

Tabela 10.1. Neophodne vrste podrške


11. Obuke

Ovom analizom se, između ostalog, željelo utvrditi koju vrstu obuka žene žele, odnosno koja vrsta obuka im je neophodna i za kojom vrstom obuka imaju potrebu.

U vezi s tim urađen je prikaz prema opštinama, jer nam je cilj da vladajuće strukture imaju ove podatke na umu kada planiraju unapređenje razvoja i života na selu.

U tabeli 11.1. urađen je prikaz prema izjašnjavanju ispitanica po opštinama.

Kao što vidimo iz rezultata istraživanja većina ispitanica odlučila se za dvije prioritetne teme, a to su teme iz oblasti poljoprivredne proizvodnje i obuku iz oblasti preduzetništva. Ovo potvrđuje sprem-nost žena na selu da se nastave baviti dominantno poljoprivrednom proizvodnjom, ali i spremnost na razvoj preduzetničke djelatnosti, koja može a i ne mora biti isključivo vezana za poljoprivredu. Oba oblika predstavljaju uvod ka samozapošljavanju i svaka podrška ženama u tom pravcu u smislu podi-zanja znanja i vještina može biti vrlo efikasan način podizanja mogućnosti sticanja prihoda i jačanja ruralnih dmaćinstava na području seoskih zajednica ovog područja.

12. Pristup uslugama i infrastrukturi na selu

Postoji određeni paradoks između podataka o tome da žene ne učestvuju (ili vrlo sporadično učestvuju) u javnom odlučivanju i njihovoj percepciji kvaliteta određenih usluga na selu. Naime, one vrlo jasno percipiraju čime su nezadovoljne i šta je potrebno njihovim selima, ali se ne uključuju ak-tivno u procese koji mogu unijeti promjenu.

Kada govorimo o pristupu uslugama i infrastrukturi, ispitanice su najčešće nezadovoljne javnim prevozom i zdravstvenom zaštitom, ali i dalje ne čine mnogo da bi se uključile u javno odlučivanje i pokušale nešto promijeniti. Sljedeća tabela (tabela 12.1) govori o tome kako procjenjuju kvalitet određenih usluga na selu:

Tabela 11.1. Potrebe za obukama


Potrebe žena na selu

Iako ispitani uzorak nije dovoljan da bi se moglo sa određenom pouzdanošću tvrditi o stvarnim potrebama žena na selu, pretpostavka je da bi se većina njih izjasnila ovako i u nekom ponovljenom istraživanju.

Stanje potreba žena, tj. šta one smatraju da je neophodno unaprijediti u njihovim selima, vidljivo je iz sljedeće tabele:

Na osnovu izdvojenog seta odgovora ispitanica, uočljivo je da postoji niz mjera koje se mogu preduzeti s ciljem unapređenja njihovog položaja, kao i potrebe za dubljom analizom njihovog stvar-nog položaja i objektivnih potreba kojima se može unaprijediti kvalitet života žena na selu, kao i njihovih porodica.

Tabela 12.1. Ocjena pristupa uslugama i infrastrukturi

Tabela 12.2. Potrebe na selu


Ovo je bila najkraća verzija analize položaja žena na selu, a koja bi trebalo da posluži nadležnim vlas-tima kao smjer u kojem bi trebalo ići kada se govori o uvođenju rodne inicijative i opštoj društvenoj dobrobiti.

II faza rodno odgovorne budžetske analize odnosila se na analizu lokalnih budžeta. Analiza lokal-nih budžeta podrazumijevala je set od tri koraka: analiza procesa planiranja budžeta, analiza strukture budžetskih programa i mjera, analiza efekata budžetskih programa i mjera.

U analizi procesa planiranja budžeta analiziran je tok procesa planiranja budžeta i to u sljedećim elementima: vremenski tok planiranja, protok informacija u planiranju budžeta, planiranje budžetskih stavki, usaglašavanje budžeta sa budžetskim korisnicima, javna rasprava. Zaključak analize provedene na nivou šest lokalnih zajednica po osnovu gore navedenih indikatora je sledeći:

Vremenski tok planiranja odvija se prema zakonom utvrđenom budžetskom kalendaru i tu nema mnogo odstupanja.

Proces planiranja budžeta odvija se u periodu jul – decembar, a sadržan je u 10 faza, što se vidi iz tabele 13.1:

Protok informacija u planiranju budžeta opštine/gradovi vrše u zavisnosti od toga kojim sred-stvima komunikacije raspolažu. U svim opštinama protok informacija u planiranju budžeta odvija se najčešće putem službenog glasnika opštine/grada, a zatim i putem zvaničnog web sajta opštine/grada, oglasnih ploča (isticanjem obavještenja na oglasne ploče u području grada i u području mjes-nih zajednica) i pismenim putem (prepiskom) s ciljem dostavljanja obavještenja. Manji dio opština/gradova koji ima mogućnost podjele informacija putem radio i tv podrške, značajan dio informacija dijeli na taj način.

Tabela 13.1. Vremenski tok planiranja budžeta


Planiranje budžetskih stavki, kako prikupljeni podaci pokazuju, odgovornost je svih podjednako. Težina odgovornosti je na izvršnim organima opštine/grada (odjeljenja/odsjeci za budžet i finasije), koji intenzivno i tokom cijelog procesa planiranja korespondiraju kako sa zakonodavnim organima (skupština opštine/grada i pojedina radna tijela - npr. komisija za budžet), Ministarstvom finansija, tako i sa krajnjim budžetskim korisnicima.

Priprema i izrada budžeta zasniva se na Dokumentu okvirnog budžeta (DOB). DOB je akt koji sadrži makroekonomske projekcije i prognoze budžetskih sredstava i izdataka za sljedeću godinu i naredne dvije fiskalne godine, a usvaja ga Vlada. Opštine i gradovi analiziraju DOB.

Opštinski i gradski organ uprave nadležan za finansije odgovoran je za dostavljanje uputstva za pripremu nacrta budžeta za narednu fiskalnu godinu budžetskim korisnicima.

Budžetski korisnici dužni su opštinskom i gradskom organu uprave nadležnom za finansije dostaviti budžetske zahtjeve za narednu fiskalnu godinu, a potom opštinski i gradski organi uprave nadležni za finansije pripremaju nacrt budžeta, vodeći računa o smjernicama sadržanim u DOB-u. Nadležni izvršni opštinski i gradski organi uprave utvrđuju nacrt budžeta i dostavljaju ga Ministarstvu finansija radi dobijanja preporuka, a skupštine opština i gradova se izjašnjavaju o nacrtu budžeta. Takođe, izvršni opštinski i gradski organi uprave odgovorni su dostaviti prijedlog budžeta Ministarstvu na saglasnost.

Prijedlog budžeta opštine i grada za narednu fiskalnu godinu usaglašen sa Ministarstvom, izvršni or-gan opštine i grada dostavlja skupštini opštine i grada na usvajanje, nakon čega skupština opštine/grada donosi odluku o usvajanju budžeta za narednu fiskalnu godinu.

Usvojeni budžet, odluku o usvajanju i odluku o izvršenju budžeta za narednu fiskalnu godinu opštinski i gradski organi uprave imaju obavezu u konačnici svega opet dostaviti Ministarstvu finansija.

Usaglašavanje budžeta sa budžetskim korisnicima u svim opštinama vrši se na taj način što budžetski korisnici u zakonom predviđenom roku dostavljaju svoje prijedloge i zahtjeve za pre-poznavanje njihovih potreba u budžetu koji se kreira. Budžetski korisnici svoje budžetske prijed-loge i zahtjeve dostavljaju nakon što im opštinski/gradski organ uprave nadležan za finansije dostavi uputstvo za pripremu nacrta budžeta za narednu fiskalnu godinu. Posebna pažnja poklanja se i po-tencijalnim budžetskim korisnicima koji u prethodnoj fiskalnoj godini nisu bili prepoznati u budžetu opštine/grada, na taj način što isti samoinicijativno upućuju budžetski zahtjev koji se potom razmatra od strane nadležnih organa opštine/grada. Usaglašavanje budžeta sa budžetskim korisnicima se u konačnici odvija na s tim ciljem organizovanoj javnoj raspravi.

Javna rasprava u svih šest lokalnih zajednica dobojske regije odvija se na gotovo identičan način. Održavanju javne rasprave prethodi upućivanje poziva budžetskim korisnicima za prisustvo na javnoj raspravi uz obavezno dostavljanje materijala koji su predmet rasprave. Građanstvo se obavještava is-ticanjem obavještenja o održavanju javne rasprave na oglasnoj ploči administrativne službe opštine/grada i oglasnim pločama u mjesnim zajednicama. Obavještenja se još upućuju na prethodno navedene načine (web sajt opštine, radio, tv, …). Za pripremu materijala, upućivanje poziva i isti-canje obavještenja nadležna je služba skupštine opštine/grada uz konsultaciju sa nadležnim organom za pitanje finansija (odjeljenje/odsjek za finansije i budžet). Službeno lice koje je rukovodilo izradom budžeta na javnoj raspravi predstavlja i obrazlaže rješenja predviđena novim budžetom, nakon čega se vodi javna rasprava putem koji prisutni budžetski korisnici i potencijalni budžetski korisnici imaju mogućnost da osporavaju budžet u cijelosti ili u njegovim pojedinim dijelovima. Veći dio opština navodi da je mala zainteresovanost građanstva za prisustvo na javnim raspravama. Pored toga ističu da su javne rasprave prethodno održavane po mjesnim zajednicama u zakazane dane, ali zbog ne-


dovoljne posjećenosti u zadnje vrijeme uvriježena je praksa održavanja samo jedne (centralne) javne rasprave u gradskom dijelu lokalne zajednice. Pored toga evidentno je da je na javnim raspravama prisutan izuzetno mali broj žena.

Analiza strukture budžetskih programa i mjera odnosila se na: analizu lokalnih strategija i planova razvoja, analizu programa i mjera godišnjih budžeta, analizu izvršenja budžeta prema broju i polu direktnih korisnika.

Analiza lokalnih strategija i planova razvoja zbog ograničenja sredstava i vremena nije detaljno vršena, ali svakako da to treba da uđe u strukturu budućih analiza. U lokalnim zajednicama postoji određeni broj strateških dokumenata/razvojnog programa koji se mogu dovesti u vezu sa razvojem ruralnih područja, a neki od njih su:

1. Modriča (Strategija razvoja opštine Modriča 2010-2014, Program razvoja poljoprivrede i sela na području opštine Modriča u periodu 2012-2016 i Akcioni plan zaštite životne sredine opštine Modriča 2012-2017),

2. Brod (Strategija razvoja opštine Brod 2011-2016),

3. Derventa (Strategija razvoja opštine Derventa 2011-2016, Program podsticaja poljoprivredne proizvodnje u 2013. godini na području opštine Derventa),

4. Vukosavlje (Program održavanja i obnavljanja objekata zajedničke infrastrukture),

5. Šamac (Strategija razvoja opštine Šamac 2011-2020),

6. Doboj (Strategija integrisanog lokalnog razvoja opštine Doboj 2011-2020, Akcioni plan im-plementacije strategije za period 2013-2015).

Pojedini segmenti navedenih dokumenata regulišu probleme vezane za razvoj ruralnih područja, ali su samo djelimično, gotovo minimalno vezane za položaj žena na selu. Svojom sadržinom uglavnom su usklađeni sa Strateškim programom ruralnog razvoja na nivou Republike Srpske. U ovom segmen-tu bi se mogla izdvojiti opština Modriča čiji predstavnici navode da Program razvoja poljoprivrede i sela na području opštine Modriča u periodu 2012-2016 u potpunosti prati Strateški program ruralnog razvoja na nivou Republike Srpske.

Analizu strukture budžetskih programa i mjera nije bilo moguće detaljno uraditi, ali se mogu iznijeti neke osnovne konstatacije na osnovu podataka koje su lokalne zajednice prezentovale. Nema-mo tačan podatak koliki dio budžeta se izdvaja za podršku sektoru poljoprivrede i ruralnog razvoja. Što se tiče strukture sredstava, ona se uglavnom isplaćuju sistemom podrške u vidu tekućih subven-cija ili podrške proizvodnji, podrška dugoročnim ulaganjima i podrška ruralnom razvoju. Uporište za podršku lokalne zajednice nalaze u vezi sa programom ili mjerom na lokalnom ili nacionalnom nivou, ali lokalni timovi nisu navodili precizno koji su to programi ili mjere.

Analiza izvršenja budžeta prema broju i polu direktnih korisnika iz prethodno navedenih razloga takođe nije detaljno vršena. U evidencijama lokalnih zajednica vode se podaci o mjerama podrške i podaci o izdvojenim srestvima za podsticajni razvoj poljoprivrede i sela. Ono što je karakteristično za sve lokalne zajednice jeste da odjeljenja/službe za finansije vode evidenciju samo o visini izdvojenih


sredstava, dok odjeljenja/službe za razvoj privrede ili poljoprivrede vodi podatke o broju stanovnika koji imaju direktnu korist od realizacije navedenih mjera, pri čemu podaci nisu razvrstani po polu tako da nemamo precizne podatke o broju žena korisnika. U ovom dijelu može se izdvojiti opština Der-venta čiji su predstavnici (članovi lokalnog tima Derventa) u vezi sa ovim pitanjem dali najpreciznije podatke. U vezi s tim opština Derventa budžetom je odobrila sredstva za podsticajni razvoj poljo-privrede i sela u iznosu od 271.969,00 KM, i to za 320 direktnih korisnika, od čega je 24 žene korisnice, odnosno, ženama korisnicama dodijeljeno je 15.000,00 KM, što je 5,51% ukupno odobrenih sredstava. Pored toga može se istaći da za razvoj poljoprivrede i sela Modriča izdvaja 140.000,00 KM (2013. godi-na), Šamac 70.340,00 KM (2012. godina), Doboj 136.400,00 KM (2012. godina), Brod 40.000,00 KM (2013. godina). Najteža situacija je u opštini Vukosavlje koja zbog izuzetno malog budžeta nije u mogućnosti davati subvencije iz razloga što je značajan dio budžeta opterećen socijalnim davanjima i podrškom stanovništvu.

Analiza efekata budžetskih programa i mjera imala je za cilj utvrditi način praćenja i ocje-njivanja budžetskih programa i mjera i to prema sljedećim elementima: organizacija procesa, način izvještavanja, vrsta i tip indikatora koji se prate.

Rezultati istraživanja su pokazali da što se tiče sistema praćenja i ocjene, u lokalnim zajednicama ne postoji još uvijek potpuno uspostavljen sistem. Ono što je značajno jeste da u okviru odjeljenja za privredu u svim lokalnim zajednicama postoji referat koji se u užem smislu bavi sektorom poljo-privrede i ruralnog razvoja, dakle, lokalne zajednice zapošljavaju po jedno službeno lice koje se stara o pitanjima te problematike na lokalnom nivou.

Proces praćenja odvija se na način da korisnici, podnosioci zahtjeva za određenu vrstu podrške, ko-respondiraju sa službenikom nadležnim za pitanja poljoprivrede i ruralnog razvoja koji zatim, po odobrenju zahtjeva, utvrđuje realizaciju podsticajne mjere po zahtjevu. Dakle, utvrđuje se činjenično stanje vezano za zahtjev, da li je realizovan vremenski plan naveden u zahtjevu, a o čemu se naknadno sačinjavaju zapisnici i izvještaji koji ulaze u sastav godišnjih izvještaja koji se podnose skupštinama opštine/grada.

Način izvještavanja o efektima budžetskih programa i mjera je gotovo identičan u svim lokalnim za-jednicama. Izvještavanje se svodi u najvećoj mjeri na podnošenje izvještaja skupštini opštine, potom izvještavanje putem službenog glasnika opštine, putem zvaničnog web sajta opštine, isticanjem obavještenja na oglasne ploče, a pored toga i širenjem informacija putem radio i TV podrške u onim opštinama/gradovima u kojim je to moguće.

U lokalnim zajednicama nema definisane liste indikatora za praćenje, a postojeći podaci o korisnicima, vezani za praćenje i ocjenu efekata budžetskih programa i mjera, nisu razdvojeni po polu i ne baziraju se na posebne potrebe žena u ruralnom području.



Preporuke za uvođenje rodne odgovornosti u budžetski proces

Na osnovu rezultata gore provedenih analiza cilj je bio doći do odgovora na sljedeća pitanja koja treba da posluže kao osnova za procjene:

• Kojesurealnemogućnostizaefikasnije učešće žena u razvoju lokalnih planova razvoja i budžetskih programa?

• Kojesunajboljeopcijezabolje sagledavanje potreba žena u ruralnim područjima?

• Kojesurealnemogućnostizaprevladavanje prepreka s kojima se žene suočavaju u pris-tupu mjerama podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju?

• Kojesurealnemogućnostizaunapređenje sistema monitoringa i evaluacije u pravcu rodne odgovornosti?

• Koje su realnemogućnosti za senzibilizaciju zaposlenih u administrativnim službama prema ravnopravnosti polova i uvođenje rodno odgovornih budžetskih inicijativa?

Preporuke su orijentisane oko tri glavna elementa za unapređenje procesa budžetiranja, a to su:

- Usklađivanje programa i mjera sa potrebama žena na selu;

- Uključivanje predstavnica organizacija žena na selu u planiranje budžeta na lokalnom nivou;

- Unapređenje procesa praćenja i ocjenjivanja.

Poseban aspekt provođenja rodno odgovornih budžetskih analiza na lokalnom nivou je podizanja svijesti svih lokalnih predstavnika o značaju pojmova rodne ravnopravnosti i rodne odgovornosti u planiranju lokalnih budžeta i planova razvoja.

Usklađivanje budžetskih programa i mjera sa potrebama žena na selu

Usklađivanje budžetskih programa i mjera sa potrebama žena na selu predstavlja odlučujući korak u provođenju rodno odgovorne budžetske analize. Rezultat ovog dijela analize treba da osigura

04


dugoročna rješenja za unapređenje položaja žena se selu i osigura održivost rodno odgovornih budžetskih inicijativa. Postoje mnogobrojni modeli koji mogu doprinijeti održivoj provedbi rodno odgovorne budžetske inicijative, kao što su:

- Kreiranje rodno odgovornih lokalnih razvojnih planova;

- Uvođenje rodne odgovornosti kao obavezujuće stavke u programima i mjerama za razvoj ruralnih područja;

- Osnivanje posebnog odjeljenja na nivou lokalne zajednice za provođenje rodno odgo-vornih budžetskih inicijativa;

- Kreiranje posebnih fondova u okviru lokalnih budžeta za provođenje rodno odgovornih budžetskih inicijativa, uključujući i izradu analiza i istraživanja koje će poslužiti kao osnova za provođenje ovih inicijativa;

- I drugi mogući modeli.

Koji od navedenih modela će biti odabran na nivou pojedinih lokalnih zajednica zavisiće od specifičnih okolnosti na lokalnom nivou vezanih za: stepen razvijenosti demokratskog procesa odlučivanja na lokalnom nivou, osnaženost lokalnih institucija i korisničkih organizacija, veličinu budžeta na raspo-laganju za razvoj ruralnih područja, ljudske kapacitete na raspolaganju u javnim administrativnim službama i dr.

U tom smislu potrebno je organizovati jedan vid javne rasprave ili radionice koji će okupiti pred-stavnike javnog, poslovnog i civilnog sektora kojih se tiče razvoja ruralnog područja.

Bez obzira koji od navedenih modela za provođenje rodno odgovorne analize bude odabran na lokalnom nivou, potrebno je da on bude podržan od strane najviših organa lokalne vlasti i postane obavezujući za provođenje lokalnih budžeta.

Uključivanje predstavnica/ka organizacija žena na selu u planiranje budžeta na lokalnom nivou

Konsultacije sa korisničkim organizacijama treba da postanu, ako već nisu, sastavni dio procesa planiranja budžeta. Samo na taj način može se osigurati da su potrebe i interesi korisnika/ca pre-poznati u lokalnim razvojnim programima i budžetima, na taj način postiže se veća efikasnost budžetskih programa u postizanju razvojnih ciljeva i unapređuje efekat sprovedenih programa i mjera za prevazilaženje problema s kojima se suočavaju korisnici na lokalnom nivou.

Participacija korisnika podrazumijeva aktivnosti u dva pravca:

- Prvi se odnosi na podizanje kapaciteta korisničkih organizacija, u ovom slučaju udruženja žena i drugih organizacija koje zastupaju interese žena na selu;

- Drugi se sastoji u podizanju kapaciteta lokalne administracije u upravljanju programima integralnog ruralnog razvoja, odnosno u primjeni integralnog i participatornog pristupa u planiranju lokalnih razvojnih programa i budžeta.


U tom smislu poželjno bi bilo na lokalnom nivou provesti seriju obuka koje bi doprinijele unapređenju kapaciteta korisničkih organizacija kao i kapaciteta opštinskih administrativnih službi.

Posebnu pažnju treba posvetiti izgradnji partnerstva na lokalnom nivou za upravljanje programima integrisanog ruralnog razvoja, kao bitne faze u pripremama za korištenje pretpristupnih fondova EU iz oblasti ruralnog razvoja.

Unapređenje procesa praćenja i ocjenjivanja

Unapređenje procesa praćenja i ocjenjivanja podrazumijeva uvođenje rodno osjetljivih indikatora u sistem praćenja i ocjenjivanja na lokalnom nivou i uopšte izgradnju jednog rodno odgovornog sis-tema za praćenje i ocjenjivanje. Taj sistem podrazumijeva uvođenje rodno osjetljivih indikatora u sve faze planiranja i izvršenja budžetskih programa i mjera uključujući fazu analize potreba korisnika.

U tom smislu potrebno je preduzeti sledeće aktivnosti u pravcu izgradnje rodno odgovornih sistema praćenja i ocjenjivanja na lokalnom nivou:

- Obezbijediti izradu analize potreba korisnika na rodno odgovoran način;

- Identifikovati rodne ciljeve i prioritete na osnovu dostupnih informacija i konsultacija sa predstavnicima sektora;

- Izvršiti rodno osjetljivu sociološku analizu situacije (socijalni, kulturni i ekonomski aspekt);

- Procijeniti institucionalne kapacitete za integraciju rodnog aspekta u razvojne aktivnosti;

- Osigurati integrisanje roda u ciljevima, te definisati jasne ciljne vrijednosti, odnosno očekivane rezultate;

- Identifikovati rodno osjetljive indikatore;

- Razviti metode za prikupljanje rodno osjetljivih podataka za definisane indikatore;

- Utvrditi način izvještavanja;

- Provesti aktivnosti na izgradnji kapaciteta za uvođenje rodne perspektive i za praćenje i ocjenu učinaka;

- Pratiti napredak u odnosu na postavljene ciljeve;

- Ocijeniti uticaj rodne integracije u kontekstu cjelokupnog budžeta;

- Ocijeniti uticaj budžetskih intervencija na žene i muškarce;

- Kreirati i publikovati rezultate koji mogu postati dio opštih ciljeva ruralnog razvoja.



Zaključak

Cilj projekta „Rodnobudžetske inicijative u opštinama Modriča, Doboj, Derventa, Brod, Vukosavlje i Šamac“ je uspostavljanje efikasnog sistema integrisanja ravnopravnosti polova u opštu politiku, koja je u vezi sa ovim oblastima društva, kao i sa provođenjem pozitivnih mjera uz odgovarajuću institu-cionalnu i finansijsku podršku na svim nivoima. Ostvarenje pomenutog cilja ogledalo se u mobilisanju lokalnih timova i pokretanju rodno odgovorne budžetske inicijative u oblasti ruralnog razvoja u svrhu unapređenja položaja žena na selu.

Unapređenjem položaja žena na selu postižu se mnogobrojne koristi za ruralnu zajednicu i društvo u cjelini. Unapređenje položaja žena na selu direktno doprinosi opstanku sela i ruralne zajednice, zadržavanju stanovništva na selu, jačanju porodice i domaćinstva u ekonomskom i socijalnom smislu. Unapređenje mogućnosti žena na selu u zapošljavanju i samozapošljavanju direktno doprinosi diver-zifikaciji ruralne ekonomije i stvaranju dodatnih izvora prihoda, a time i ekonomskom jačanju ruralnih domaćinstava. Unapređenje kvaliteta života u ruralnom području osnovni je preduslov opstanka ru-ralnih zajednica i treba da podrazumijeva balansiran razvoj ekonomskih, socijalnih i ekoloških dimen-zija razvoja ruralnog područja.

Na osnovu istraživanja koje su proveli predstavnici šest lokalnih timova dobojske regije, prethodno osposobljeni na obukama o primjeni metodologije za provođenje rodno osjetljive analize u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja, izvedeni su sljedeći

Z A K LJ U Č C I:

- Žene u ruralnom području suočavaju sa ograničenjima u pogledu: ostvarivanja izvora pri-hoda, prava na donošenje odluka, pristupu finansijskim sredstvima, pristupa sredstvima za proizvodnju i dr.

- Kapacitet organizacija koje predstavljaju žene na selu je mali, a pored toga u pojedinim lokalnim zajednicama takve organizacije uopšte ne postoje.

- Žene u ruralnom području većinom nisu upoznate sa procesom planiranja budžeta, niti sa mogućnostima uticanja na budžetskih proces i definisanje prioriteta.

- Proces planiranja budžeta na lokalnom nivou prati instrukciju za planiranje budžeta od strane Ministarstva finansija Republike Srpske.

- U proces planiranja budžeta nisu dovoljno uključeni predstavnici korisnika, a naročito žena iz ruralnih područja.

05


- Javne rasprave koje se organizuju na lokalnom nivou u toku procesa planiranja budžeta ne privlače veliki broj korisničkih organizacija, a njihovo učešće nekad ne daje zadovoljavajuće efekte.

- Izdvajanja za poljoprivredu i ruralni razvoj na nivou lokalnih zajednica su mala i nedovoljna u odnosu na potrebe ruralnih područja i nisu usklađena sa potrebama žena na selu.

- Praćenje realizacije budžeta, te ocjena efekata budžetskih izdvajanja ne sadrži rodno os-jetljive indikatore.

- Praćenje utroška sredstava je generalno neadekvatno, a posebno iz perspektive uticaja na ravnopravnost polova.

Uzimajući u obzir izvedene i prethodno taksativno navedene zaključke, skupštinama opština daju se sljedeće

P R E P O R U K E :

- Izraditi lokalni akcioni plan za unapređenje položaja žena na selu vodeći računa da u izradi i konsultacijama učestvuju akteri lokalnih zajednica značajni za ovu oblast.

- Uvesti obavezu podnošenja redovnog godišnjeg izvještaja o položaju žena na selu skupštini opštine uz podršku komisija za ravnopravnost polova.

- Podržati procese jačanja kapaciteta organizacija i udruženja na lokalnom nivou koje štite interese žena na selu.

- Izgraditi partnerstvo i ojačati saradnju javnog, poslovnog i civilnog sektora u procesu planiranja i programiranja razvoja ruralnih područja.

- Uskladiti razvojne strategije i programe sa principima integrisanog ruralnog razvoja.

- Uskladiti prioritete u finansiranju aktivnosti iz oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja sa potrebama žena na selu i povećati broj žena direktnih korisnica podsticajnih mjera.

- Uvesti obavezu praćenja efekata pojedinih budžetskih programa i mjera na položaj žena na selu.



Documents

Preporuke za uvodjenje lokalne rodno budžetske inicijative na