DE AANPAK VAN SOCIAAL ISOLEMENT.

KNELPUNTEN EN DILEMMA’S.

Presentatie DAK bijeenkomst

16 juni 2014

Dr. Marina Jonkers

ONDERWERPEN

Wat doet LESI?

Aanpak sociaal isolement in gemeenten

Beleidsurgentie en stappen in de aanpak

Knelpunten in de aanpak sociaal isolement

Bereik van de doelgroep

Integrale samenwerking in buurten

De betrokkenheid van informele inzet

LESI (Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie)

Opdracht: wetenschappelijke reflectie op sociale interventiepraktijken toegankelijke resultaten voor de praktijk stimuleren wisselwerking tussen theorievorming en praktijk

Doelen: betere aansluiting sociale interventies bij behoeften en problemen meer werkingskracht sociale interventiepraktijken betere verbinding behoefte burgers/cliënten en handelen

professionals, managers, bestuurders en opleiders beter benutten van kennis over sociale interventies binnen

organisaties

Ontwikkelen aanpak sociaal isolement

Provincie Utrecht, ‘Als meedoen niet lukt’ (2010-2011): Amersfoort, Utrecht en Nieuwegein

Gemeente Rotterdam, Pilot ‘Voorkomen en bestrijden van sociaal isolement bij ouderen’ (2007-2010); ‘Implementatietraject aanpak sociaal isolement bij ouderen’ (2010-2014)

Beleidsurgentie

Transitie AWBZ → Wmo: van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving:

Eigen kracht en verantwoordelijkheid burger voor eigen gezondheid en welzijn

Vernieuwend Welzijn: terugtredende professional, stimuleert en faciliteert eigen kracht en informele inzet

Toename kwetsbare en complexe bewoners in woonbuurten

Wie zorgt er voor hen: buurtbewoners en vrijwilligers?

Inzet lokale overheid

- Invullen zorgtaak kwetsbare burgers (±5%)

- Inzetten op buurtgerichte en integrale aanpak (sociaal) kwetsbare burgers

- Stimuleren (en faciliteren) informele inzet en betrokkenheid integrale aanpak

STAPPEN IN DE AANPAK SOCIAAL ISOLEMENT

Visie ontwikkelen

Signaleren

Typeren

Interveniëren

Sociale kwetsbaarheid

Twee aspecten: kwaliteit en omvang van het netwerk

EENZAAMHEID: Het netwerk voldoet niet aan iemands behoefte en is daardoor kwetsbaar

CONTACTARM: Het (steun)netwerk is klein of eenzijdig en daardoor kwetsbaar

SOCIAAL ISOLEMENT: Er is geen ondersteunend netwerk

| 9

Sociale contacten in Nederland (%) ≥18 jaar (N=2.406)

64

22

6

8

Sociaal weerbaar

Eenzaam

Sociaal geïsoleerd

Contactarm

Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen (2006). Social isolation in modern society.

| 10

Sociale contacten in Nederland (%) ≥ 80 jaar

38

26

20

20

Sociaal weerbaar

Eenzaam

Sociaal geïsoleerd

Contactarm

Bron: Datafile - Hortulanus, Machielse & Meeuwesen (2006). Social isolation in modern society (not published),

Heterogeniteit doelgroep

en interventies Typeren interventies:

Duur en hardnekkigheid van de sociale problematiek (eenzaamheid of isolement)

Motivatie om sociaal te participeren

Dreigende/situationele problematiek

Eenzaamheid of isolement is ontstaan of dreigt te

ontstaan door (recente) gebeurtenissen en

omstandigheden

De aanleiding is duidelijk

Ondersteuning:

De ondersteuning is relatief eenvoudig

Soms ook preventieve interventies

Structurele problematiek

• Het isolement bestaat al vele jaren

• De problematiek is complex

• Verwevenheid van problemen op meerdere

levensterreinen (o.a. psychiatrische problemen)

Ondersteuning:

Langdurig

(Meestal) intensief

Interventieprofielen Duur van het Isolement

Gemotiveerd om deel te nemen aan sociale

verbanden

Niet gemotiveerd om deel te nemen aan sociale verbanden

Dreigend isolement (na life-events)

Actieven

Geborgenen

Situationeel isolement (na life-events)

Achterblijvers

Afhankelijken

Structureel isolement Compenseerders

Buitenstaanders

Structureel isolement met psychiatrische problematiek

Hoopvollen

Overlevers

Bron: Machielse, 2011, 2012

Knelpunten in de aanpak

BEREIK DOELGROEP: onzichtbaar en passief, vooral de meest kwetsbaren, ‘stille problematiek’

HET AANBOD: eenzijdig, gericht op netwerkontwikkeling en activering

DESKUNDIGHEID: gebrekkige kennis van achtergronden, verschijningsvormen en aanpak van sociaal isolement

MENSKRACHT/CAPACITEIT: afstemming professionele en informele vormen van hulp en ondersteuning

VERANKERING: continuïteit van interventies

Bereik van de doelgroep

DREIGEND EN SITUATIONEEL ISOLEMENT: natuurlijke instroom, groepsactiviteiten, na life-events, praktische problemen

STRUCTUREEL ISOLEMENT: vaak zorgmijdend gedrag, contactlegging vaak lastig, outreachend benaderen

Werkwijze is afhankelijk van het soort cliënten dat men wil bereiken

In alle gevallen: een adequaat signaleringssysteem, toegespitst op doelgroep, met formele en informele partijen

Integrale samenwerking rondom kwetsbare buurtbewoners

Het tijdig bieden van hulp aan kwetsbare buurtbewoners met complexe problemen door afstemming professionele en vrijwillige hulp op verschillende levensgebieden:

OGGZ-netwerken

Buurt- of wijknetwerken

Kernpartners en buitenring, casuïstische werkwijze

Signalerende functie door herkennen, onderkennen en opvangen signalen

.

Integrale samenwerking professionals en vrijwilligers

Hoe zijn vrijwilligers vertegenwoordigd in integrale signaleringsnetwerken?:

Vrijwillige hulpverlener van vrijwillige organisatie

Beroepskracht van organisatie met vrijwillige inzet

Beroepskracht netwerk van informele organisaties

Knelpunten integrale samenwerking

Signaleringsgevoeligheid sociaal isolement vanuit integrale aanpak

Betrokkenheid vrijwilligers bij cliëntbespreking

Relatie vrijwillige inzet met (moeilijke) doelgroep

Meerwaarde vrijwillige inzet

Identiteitsbehoud vrijwillige inzet

Signaleringsgevoeligheid sociaal isolement

• Vasthouden aandacht sociaal isolement

• Verwevenheid multi-problematiek

• Handelingsverlegenheid en contactlegging

• Concurrentie

• Onduidelijkheid opvang/melden en regie

• Afstemming integrale hulp van organisaties

Betrokkenheid vrijwilligers bij cliëntbespreking

Is het efficiënt voor de vrijwillige inzet?

Is sub-overleg / korte-lijn-bilateraaltjes voldoende?

Is er open samenwerking tussen samenwerkende professionals en vrijwillige organisaties?

Is er ruimte voor ervaringsgerichte inbreng naast hulpverlenersinbreng (behandelstand!)?

Zijn er duidelijke afspraken over de bescherming van de privacy?

Doelgroep van de vrijwillige inzet

Vrijwilligers worden het meest ingezet bij bestaande cliënten met al bekende problemen:

Vrijwillige inzet is aanvullend (praktisch, informatief, sociaal begeleidend, gezelschap/maatje, ‘vinger aan de pols’)

Vrijwilligers worden het minst betrokken bij het signaleren van ‘stille’ problematiek en bij interventies bij zorgmijders en moeilijke doelgroepen (OGGZ)

Vrijwillige inzet bij moeilijke doelgroepen

Opkomst van gespecialiseerde vrijwilligers: informele hulpverleners

Hybride organisaties: vrijwilligers en beroepskrachten zijn co- partners in bereiken hulpverlenersdoelen

Vrijwillige inzet bij moeilijke doelgroepen

Inzet vraagt getrainde vrijwilligers met specifieke competenties en kennis van problematiek van de doelgroep

Intensieve begeleiding is nodig door professionals: selectie, training, coördinatie en coaching (intervisie) vrijwilliger

Meerwaarde vrijwillige inzet en relatie professionele inzet

Drie varianten:

Vrijwillige inzet is aanvullend op professionele inzet

Vrijwillige inzet voorafgaand aan professionele inzet

Samen optrekkend: Vrijwillig waar het kan, professioneel waar het moet!

‘Vrijwillig waar het kan, professioneel

waar het moet!’

Weerstand bij professionals en vrijwilligers:

Bedreiging baan- en autonomieverlies

Afbakening deskundigheid en verantwoordelijkheid

Angst voor overbelasting

Onbekendheid met goede voorbeelden (best practices)

Identiteitsbehoud vrijwillige inzet

Unieke (intrinsieke) motivatie van vrijwilliger en relatie met kwetsbare cliënt

Vrijwilligerswerk is geen hulpverlening: ontbreken hulpverlenersdoelen

Wat is er nodig?

Herpositioneren en profileren van de identiteit van vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties

Discussie

Hoe kunnen we de kennis en betrokkenheid rond sociaal isolement bij de kleinere inloopcentra versterken?

Eigen ervaringen

Op welke wijze komt u in uw werk sociaal isolement tegen?

Hoe gaat u ermee om? Met wie werkt u daarbij samen?

Welke ondersteuning heeft u nodig om sociaal isolement beter te signaleren of aan te pakken?