Psychologia

twórczości Dr Beata Świeży

TYPOWE SPOSOBY MYŚLENIA O

ZDOLNOŚCIACH TWÓRCZYCH

Twórcą trzeba się urodzić

Twórca to szczęśliwy splot czynników genetycznych i

środowiskowych

Twórczość to intensywna praca jednostki nad

samodoskonaleniem się

Twórczość to powszechna zdolność systematycznie

niszczona przez środowisko

Terminologia

Twórczość – cecha wytworu

Kreatywność – cecha twórcy

„Twórcze jest to co nowe i cenne”

(A. Góralski, 1990)

„Proces umysłowy, który produkuje nowe reakcje

przyczyniające się do rozwiązywania problemów”

(P. G. Zimbardo, R. L. Johnson, V. McCann, 2010).

BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ -

Wykorzystywane teorie

KONCEPCJE PSYCHOANALITYCZNE (regresja w służbie ego, inkubacja)

KONCEPCJE SYSTEMOWE (wgląd, łączenie modalności, tworzenie postaci)

KONCEPCJE POZNAWCZE (identyfikowanie wykorzystywanych umiejętności)

BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ –

podstawowe założenia

Twórczość jako cecha jest:

Ciągła

Naturalna

Powszechna

Połączeniem predyspozycji i umiejętności

BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ –

przedmiot badań

Co jest twórcze?

Kto jest kreatywny?

Jak być kreatywnym?

Składniki procesu twórczego

Myślenie

Motywacja

Percepcja

Emocje

Uwaga

Pamięć

Etapy procesu twórczego

preparacja - świadoma

inkubacja – nieświadome

olśnienie – uświadomienie rozwiązania

weryfikacja – zastanowienie się, czy to ma

sens sens

Właściwości twórczego myślenia i

narzędzia do ich mierzenia Płynność

Giętkość

Oryginalność

Wrażliwość na problemy

Elaboracja

Zdolność do wielokrotnego redefiniowania

Myślenie konwergencyjne (wertykalne)

Myślenie dywergencyjne (lateralne)

Tolerancja niejednoznaczności (odporność na domknięcie)– np. w teście Twórczego Myślenia Torrance’a

Twórcze Myślenie w Działaniu i Ruchu

Test Odległych Skojarzeń – tribondy (wino, ulica, wanna)

Guilford - Test niezwykłych

zastosowań

Właściwości kreatywnego myślenia i

twórców Gotowość do bycia innym i silne ego

Zdolność do szybkiego uzyskiwania stanu alfa

Gotowość do podejmowania decyzji

Samodyscyplina i perseweracja

Ambitne cele

kwestionowanie przyjętych założeń

ciekawość

przejmowanie inicjatywy

wyobraźnia, skłonności do wizualizacji

zorientowanie na przyszłość

brak lęku przed błędem (i ryzykiem)

postrzeganie powiązań pomiędzy elementami

plastyczność (zdolność do przystosowania się)

zdolność do dostrzegania ogólnych schematów

akceptacja dla paradoksów

zdolność do wnikliwej analizy i zaskakującej syntezy

Modelowi twórcy (wg Gardnera) Przyjście na świat w okolicy oddalonej od ośrodków kulturalnych

Typowe mieszczańskie dzieciństwo z silną dyscypliną

Utrata jednego lub obojga rodziców

Spotkanie innych młodych ludzi o podobnych talentach

Wybór dziedziny z ograniczonej liczby możliwości

Gotowość do przeciwstawiania się autorytetom

10 lat doskonalenia się w wybranej dziedzinie

Badanie rejonów odległych lub uznanych za niebezpieczne

Poczucie izolacji

Zewnętrzna pomoc w chwili twórczego przełomu

UPARTE DĄŻENIE DO CELU I SILNA MOTYWACJA

Dziwne reguły

Im bardziej się starasz, tym trudniejsze staje się zadanie

Szukając rozwiązania myśl o czymś innym

Najbardziej pomysłowy jesteś pod prysznicem

Przeszukuj wszystkie dostępne Ci zasoby pamięci

Jeśli rozwiązanie wydaje Ci się „ładne”, to najprawdopodobniej jest ono tym, czego szukasz

Dobrze rozważony problem znika następnego dnia

Systematyczne myślenie o konsekwencjach pobudza kreatywność

Jak zakończyć? Czy zacząć?

Ewaluacja i waluacja procesu

Przeszkody w procesie twórczym:

Mechanizmy niedopuszczające do rozpoczęcia twórczości

Mechanizmy przedwcześnie kończące proces twórczy

Mechanizmy zaburzające swobodne interakcje

Mechanizmy pozbawiające twórcze interakcje możliwych pożytecznych kierunków

BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ -

Podsumowanie

Interwencje (wskazówki, instrukcje itp.) podnoszą poziom kreatywności

Pobudzanie wyobraźni zwiększa pomysłowość

Intuicja i wrażliwość na bodźce podprogowe wspierają kreatywność

Przydatne są techniki uczące wchodzenia w stan alfa i metody biologicznego sprzężenia zwrotnego

Twórczemu myśleniu sprzyja podzielność uwagi

BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ -

Podsumowanie

Nastawienia wpływają na kreatywność

Osobista motywacja i zainteresowanie zadaniem

silnie wpływają na oryginalność w myśleniu

i działaniu

Emocje pomagają w twórczym rozwiązywaniu

problemów (do pewnego stopnia )

Różne problemy inaczej aktywizują cechy

kreatywne - nie da się uogólnić wniosków

eksperymentalnych

Ważne nazwiska

KÖHLER czyli co robi twórcza małpa

GUILFORD i 150 czynników twórczego myślenia

TORRANCE i obiektywny pomiar twórczości

GARDNER i twórcze inteligencje wielorakie

DE BONO i jego kapelusze i buty

NĘCKA i próba syntezy

Proces rozwiązywania problemów

ZROZUMIENIE PROBLEMU

Co sprawia, że mamy problem? Dlaczego (po co) chcemy go rozwiązać? Jakie są główne przyczyny problemu? Jakie kryteria są dla nas ważne przy wyborze rozwiązania?

POSZUKIWANIE WARIANTÓW ROZWIĄZANIA

Jakie mamy pomysły na rozwiązanie? Jak jeszcze moglibyśmy rozwiązać? Czy już kiedyś rozwiązywaliśmy coś podobnego? Jakie byłoby idealne rozwiązanie? Jak możemy to rozwiązać nie uwzględniając krępujących nas ograniczeń?

WYBÓR ROZWIĄZANIA

Które z zaproponowanych rozwiązań jest dla nas najlepsze w tej konkretnej sytuacji? Jakie wady ma przyjęte przez nas rozwiązanie?

PLANOWANIE WDROŻENIA

Jakie są kolejne kroki przy realizacji zadania? Co będzie nam potrzebne do realizacji? Kto to zrobi? Kto mu pomoże? Do kiedy to zrobią? Jakie mogą wystąpić trudności w realizacji? Jak im zapobiec lub ich uniknąć?

Techniki wspierające twórcze rozwiązywanie problemów

1. Chwyty heurystyczne

2. Techniki wspierające analizę problemu

3. Rozbudowanie techniki wyszukiwania rozwiązania:

1. Techniki analityczne

2. Techniki synektyczne

3. Techniki ilościowe

4. Techniki wspierające ocenę rozwiązania

1. Chwyty heurystyczne technika adwokata diabła wytypowana w grupie osoba lub grupa

osób za wszelką cenę krytykuje analizowany wariant rozwiązania - metoda ta pomaga dostrzec wady podejmowanych decyzji nim zrobią to ich przeciwnicy

technika karykatury badanie skrajnych przypadków analizowanego zjawiska, co pozwala na lepsze zrozumienie badanego problemu

technika testu niekompetencji zebranie poglądów na jakieś zjawisko w grupie osób nie związanych bezpośrednio z analizowanym problemem

technika znakowania wprowadzenie do badanego zjawiska czynnika znakowanego, którego obserwacja pozwala ustalić drogi przebiegu całego procesu (np. fałszywa informacja w celu poznania kanałów przepływu informacji w firmie)

2. Techniki wspierające analizę problemu

Technika sześciu uczciwych sług tj. pożytecznych pytań: Kto? Co? Kiedy? Gdzie? Dlaczego? Jak (w jaki sposób)? Definiowanie problemu

Technika Dlaczego? – to systematyczne stosowanie dwóch wariantów pytań: w jaki sposób można to rozwiązać? (WJSM) – to formułowanie problemu i Dlaczego chcemy to rozwiązać?

3. Techniki wyszukiwania rozwiązań 3.1.Techniki analityczne

Analiza funkcjonalna

Analiza morfologiczna

System SCIMITAR

Bodźce wymuszonego dopasowania

Zmiany sekwencji cech

Zmiana sekwencji cech

Do czego? Do analizy problemów, które można przedstawić jako logiczne następstwo etapów

Jak?

Wypisz kolejne etapy danego procesu

sporządź listę sposobów, za pomocą których można ten proces zmienić (połącz, zwiększ, zmniejsz, usuń itp.)

zbuduj dwuwymiarową matrycę

przeanalizuj matrycę w celu odkrycia możliwych zmian

zaproponuj pomysły dotyczące sposobu wprowadzenia zmian

Analiza morfologiczna Do czego? Do masowej produkcji pomysłów

Jak?

Sporządzenie listy aspektów problemu (np. typ

obuwia i wiek użytkownika)

Sporządzenie listy atrybutów dotyczących każdego

aspektu (sandały, pantofle itd. + do 1 roku, do 3 lat,

do 6 lat itd.)

Analiza kombinacji poszczególnych atrybutów -

tworzenie nowych produktów lub nowych

możliwości

3. Techniki wyszukiwania rozwiązań 3.2. Techniki synektyczne

Synektyka

Analogia symboliczna

Analogia osobista

Analogia fantastyczna

Circept

Synektyka Do czego? Wyszukiwanie oryginalnych rozwiązań

Jak?

Sformułuj problem

stwórz kilka definicji

wybierz z definicji słowa kluczowe, odpowiedzialne za definicję

stwórz problem zastępczy i znajdź jego rozwiązanie

przekształć absurdalne rozwiązania w ich bardziej praktyczne wersje

- np. niszczenie raka

3. Techniki wyszukiwania rozwiązań 3.3. Techniki ilościowe

Burza mózgów Burza mózgów z przerwami Burza mózgów w wersji Gordona-Little’a Burza mózgów w wersji zapisywanej Alfabetyczna burza mózgów Burza pytań Kruszenie

Burza mózgów - wersja klasyczna Zasady:

Odroczenie oceny (ale bez rezygnacji z niej!)

Wytworzenie nadmiaru pomysłów (propozycji rozwiązań) - nadmiar to powyżej 20 pomysłów; około 3-4 pomysły na każdego członka grupy

Zachęcanie do przechwytywania i rozwijania pomysłów innych

Zachęcanie do tworzenia pomysłów szalonych i maksymalnie niekonwencjonalnych

4. Techniki wspierające ocenę rozwiązań

Tabele zalet i wad

Metoda PMI

Technika zamku

Krążki samoprzylepne

Analiza pola sił

Kruszenie

Systemy wartości

Drzewko decyzyjne

Technika 6 kapeluszy Do czego? Jako wsparcie do prowadzenia konstruktywnych dyskusji nad problemem i rozwiązaniami Jakie kapelusze proponuje De Bono? biały kapelusz - obiektywne spojrzenie na dane i informacje czerwony kapelusz - uwzględnienie emocji, przeczuć i intuicji czarny kapelusz - ocena, wyszukiwanie zagrożeń żółty kapelusz - ocena, odkrywanie możliwości i korzyści zielony kapelusz - twórcze myślenie niebieski kapelusz - kontrola procesu myślenia

Metoda PMI

Jak?

PMI - to skrót od Plusy-Minusy-Interesujące Tworzymy tabelę z powyższymi kolumnami przeglądamy się kolejnym rozwiązaniom wyszukując

ich plusy, minusy i aspekty interesujące szacujemy (subiektywnie ) wagę poszczególnych

PMI (określając ją np. w tabeli 10-punktowej przy czy minusy dostają - rzecz jasna - punktację ujemną

sumujemy wszystkie punkty, jakie dostało konkretne rozwiązanie

Technika zamku

Jak?

Ustal limit czasu pracy grupy nad tym zadaniem oceń każdy pomysł ze względu na trzy kryteria:

możliwość zaakceptowania, praktyczność, oryginalność (realna szansa na zmiany)

w stosunku do każdego pomysłu masz tylko jeden głos, który możesz wykorzystać na „tak” lub „nie” w stosunku do jednego z kryteriów

wszystkie głosy odnoszące się do konkretnego pomysłu sumują się (liczba głosów na „tak” minus liczba głosów na „nie”)

dwa pomysły, które uzyskały najwyższą liczbę głosów połącz w jedno rozwiązanie