PRiNCiPE B VKNA"SUPLEMENTO MENSUAL DE LA REVISTA, DESTINADO AL FOMENTO DEL VASCUENCE

D1PUTACION FORAL DE NAVARRA Franqueo concertadoN.° ciasificador 34/60

Vocai Delegado de ia Seccion de Lengua VascaPEDRO DIEZ DE ULZURRUN Zazpigarren urtea — Pamplona. Mayo - 1972 — Maiatza — Iruha — 75 gn. zenbakia DIRECTOR: J. E. URANGA

ETXE IZENAKGure begiak jarriak dira

etxe berriak izen euskaldu-nekin ikusten. Berdin jate-txeak, eta ostatuak. Barneaneuskeraz tutik egingo ez ba-da ere, kanpotik izen euskal-duna. Nunbait dirua ematenhasi zaigu euskera gaixo hau.Besteak beste, nork daks ezote zaion burua jasotzea al-derdi hortatik etorriko!

Era guzitako animak etorriizan zaizkit izen euskaldunbiia. Eta zergatik euskaldu-na? —esan izan diet nik—.Euskalerrian gaudelako, eran-tzuten dute batzuk. Atseginzaidaiako, diote beste batzuk.Ongi ikusia delako, aitortzendutenak ere badira. Bai; ezda dena urre garbia gaurkojokabidean. Beste aide, ba-dira berezko jatorrak, eta bi-hotzean daramatelako nahidute geure izena.

Ez nuke gaur arinkeriarenaldetik ikutu nahi etxe izenengaia. Berriketa, berriketak ai-zatzen du, eta iraupenik ezdu. Kalterik ez dio egingo,

behar bada, c

2 — P R I N C I P E D E V I A N A 1972 —MAI ATZA

E U S K A L H E R R I K O L E I O AEDUARDO TXILLIDA

Eduardo Txillida euskal iduriegi-iea (eskultorea) Donostiko semeadugu. Munduko euskal irudi egile-rik onenetakoa da. Orain «Barcelo-nako Kritikalarien Elkarteak» be re1971 urteko Saria gure eskultuto-teari eman dio. Sari hau 1971 ur-tean azalketa bat antolatu zuenTxillidak Barcelonan eta honenga-tik eman diote.

1968 urtetik 1970 urterafio Miro,Picasso eta Tapies izan ziren sa-rituak. Eduardo Txiliida bere arteiangintzan murgilduta dago betizerbait lanak prestatu beharrez.Lan hauen artean bata Dusseldorfirirako lan haundi bat 70 tonela-dako altzairuzkoa da, beste batBilborako, Burdinari oroigarria da,eta irugarren hau Bilboko bezelakooroitarria dena Sueciara ko egite-koa.

Txillidak, azaldu ditudan berrihoiekin izaten bada ere, bere na-qusitasuna eta baiioa txit ongi era-kusten dizkigu.

Zorionak!

EUSKAL LIBURU BERRIA

«Euskal Srakasieen Elkargoak»euskeraz irakasteko ari izaten di-renei liburu berri bat argitaratudu.

Bere orrietan, euskera batuanidatziak, klase askotako hiztegiakazaltzen dira: Aritmetika, Geogra-fia eta beste zientzia rnota batzue-tako hitzak, herrien izenak, orain-go munduan erabiltzen diran es-kuarteko eta noiznahiko mintzoak,janari eta jantzien izenakr eta, eta.

Nere iritziz gure Ikastoletakoikasleentzat ere oso aukerakoa da.

Bere izena: -IKASTOLA HIZTE-GIA» da. Baiioa: 50 pezeta. Eska-tzekotan: Euskaltzaindia. Ribera Ka-rri ka, 6.—Bilbao.

ESPANIA'KO uLEHENENGOBRUJOLOGIAREN BATZARNAGUSIA*

Urrengo udazkenean, Iraila (Burui-la]ren 21, 22, eta 23 egunetan Donostian «Lehenengo BrujologiarenBatzar Nagusia» ospatzekotan dago.

Iruditzen denez sorginkeriarenzaletasuna berriro gero eta indargehiago artzen ari da gure munduaurreratuan; bano zaletasun hau ezda aintzineko bezelakoxea, iakina!;gaurko kultura eta zientziari begi-ratzen duten ardura eta axolakbaizik. !zan ere, gaur eguneko mun-duan Afrika. Asia, Amerika etaAustraliaren inguruetako herrialde-etan sorginkeriz eta aztikeriz be-tetako kulturak izaten badituzteere, munduko gizonek aspaldikoeta noizbaiteko siniskeriak eta us-tekeriak txokoratzen eta ahaztutzendohazi zorionez.

Orain Zientzia gizoneek JAntro-poloek, Historiaregileek, Psikoana-listeek, Sendagileek, Folklorelarie-ek, eta, eta) sorginei eta hauei da-gokion guzia aztertzen, ikustatzen,bilatzen eta sumatzen nahi dute.

Hona hemen Donostian datorrenudazkeneko lehenbiziko egunetanizan behar dan Espania'ko «Lehe-nengo Brujologiaren Batzar Nagu-sia» delako honen arrazoiak hitzgutxitan esanak.

Gure Bidaso aldeko seme den

Julio Cam Baroja etnologo eta Mai-su famatu eta jakintsua Biltzarhauen Zuzendaria izanen dela ustedut ezdela ere esateko beharrik.

Tokia ere egokia da, zergatik gu-re Euskal Herrian, Gipuzkoan etabatez ere Nafarroan, sorginen kon-tu, eta gertaerak aspaldiko denbo-retan ugari izan bait ziran. Gogoanartu, bat aipatzekotan, Zugarramur-di, bere arzuloa, akelarreak, eta.

EUSKAL TEATROA

NAFARROAN

Nafarroako Diputazioaren «Eus-keraren Aldeko Sailla» ren lagun-tzarekin euskaraz esandako «APA!Z,LANGILLE ETA GIZON» izenekoteatroko obra Nafarroako zenbaiteuskal herritan e zagunerazi zuenLazkanoko «Oargi» delako TeatroTaldeak.

loan diren apirilaren zortzigarreneta bederatzigarrenetan Lesaka etaBerako herrietan errepresentaziobana eman ziran. Beste ondokoegunetan ere Leitzeko herrian ariizan ziran lazkanotarrak obra ber-bera ematen.

Dakidanez teatro aretoak muku-rraino betetu ziran jendea atsegi-nez entzun eta ikusi egon zelarik.

Gogo onez ikusten dut gure Na-farrora ere «EuskaI Teatroa» era-kartze hau gure euskal kultura bi-deak gero eta zabalagoak izan di-tzagun.

NAFARROKO IKASTOLAK

ETA DIPUTAZIOA

Gero eta «lkastola» gehiago arioira irikitzen Nafarroan; baita eregure nafar jendea gero eta aur-pegi gozo eta xamurrago Ikastoleiari zaie jartzen.

Gure Diputazioak urteoro diru-laguntza ematen die bere babespe,geriza eta estalperekin batean.

Orain berriki, pasatu berri denApirilean, zuzenki esaten, Diputa-zioak, bere «Principe de Viana»ren«Euskeraren Aideko Sailla»ren bi-tartez, Nafarroko Ikastola guzieidirulaguntza eder bana partitu die

urte honen partez. Aurtengo di-ruemanak beste urtekoak banohaundiagoak izan dira.

ION ENBEITAREN DISKO BAT

loan Enbeita gaztea Bizkaiko se-mea da, euskaiduna iakina, bertso-laria eta hontaz gainera euskal kan-tari on eta trebea.

Ion Enbeita bere anai guziak be-zelaxe bertsolaritza bere muinetansartuta dauka.

Sortzez bere bertsozaletasunadatorkio. Adar on bat enbor sendobatetik etorria da gure bizkaitarra.

Mujika'ko herrian orain ogeitabaturte baditu jaio zela. Euska! He-rriko txoko hontan «Enbeita» en-borrak aspaldin bota zituen beresustrai eta erroak. Eta denok da-kigunez «Enbeita» enborrak ber-tsolari ugari lurretik goruntz ateraditu, adarrak eder eta mardulaksortu eta sortzen ditu oraindikan.Kepa Enbeita zanarengandik asita,honen seme izen berbereko KepaEbeita eta bere anaia Imano! pa-satuz, Valendin Enbeita, Abe! En-beita... eta !on Enbeitarengainainoeldu arte baditugu zenbait Enbeitarbertsolariak...

lonek badu bere euskal diskoegina. ION ENBEITA-BERTSOLAR!ETA ABESLARI izenekoa. Disko hon-tan lau kantu grabatuak daude:«Euskalduna naiz», «Emoidazu es-kua», «Dirua», eta «Horre!a doamundua».

CINSA etxeak argitaratu du. Es-katzekotan zuzenbide hauetara es-katu dezake: CINSA. Avenida Ejer-cito, 18, 3.° Bilbao-14.

IKUSLE

tmmmoBIOEJUT

Bidelariak, bide zaiian kurri doanean seurik, nokea oerekin du.Bidean zoan bidelaria; baratzerako bidean; ez naski ahin bide

zaba! eta errazan.Oztopoak garaitu egin behar: ezker-eskuin, apo-saltorik gabe,

ongi non eman zangoak ohartuz: kontuak obekienik aintzinetikateraz.

Zoaz nolanahi, zoaz; erdi lo! Debruz-egin batzuk zure main-guetara erne daude, nahiz ez zaituten makurretik zuzenera etor-tzen lagunduko.

Aurreraka ibiltzeak, aitzina iarraitzeak, iraupena eskatzen du.Iraupena, bai; oinkada bakoitza aldiero negurrian emateko; ar-kaitza, lur gertua, arki dezaten zangoek; utsegin ez dezan ankabakoitzaren ioerak.

Zer bide artu ordea? Nori iarraiki?oOo

Bat baino bide ta gidari geiago dabiltz eta emen.Elkarrekin ados ez doazin bide-erakusleak nonnahi arkitzen

ditu batek.Erakusle batzuk, bide-ertz estuak nahi dituzte: bertze batzuk

ez ahinbertze.Arriz geiegi ornitako kaltzada ez deia ongi dio hunek. Arri

eskasizkoa kaltegarri ikusten du harek.Arri bakoitza non sartu eta kokatu behar den ere, ez dute

denek era berean ikusten.Bizkitartean, kezkatik kezkara, gorgoinetan, bidelaria; ez badu,

an-emen diren gidari on oietatik, bakarren bat arkitzeko zorionaundi ori izen, doanean.

Baratzerako bidean doana, zitu ona bereganatzera eraman be-har luke bideak. Ango zugaitzak eta zugaitzen zaintzaleak onakizenezgeroz. Untan ere, batek ez daki zer erran ta zer pentsa.

Baratze-zain batzuk su ta gar dabiltz zugaitzen abar inarrakberpiztuazi nahiean. Bertze batzuk, zugaitzen zainak bakantzen.

oOoNahiz badiren, launari esker, zugaitz osoaren bizitz osoari ta

bidelariaren neke ta asmo onari maiteki begiratzen dietenak.labeak, (hau bai egia dela) garbi erakutsi du nola zaindu ba-

ratza, nola indartu zugaitzak, nola emanazi zitu goxo, mamitsueta onak. Nausiak erakutsi du ere zer ta nolako bidea den ba-ratzeratzeko oberena.

Bide hortako ta baratzeko lanari buru-emanen dioten batzukeie autatzen ditu: lanaren berri ongi dakien nausi zintzoa data bera.

Aski garbi mintzo dire (hau ere bai egia deia) buru-emaieak:aski cngi adierazten dute zer on zaion ta zer ez bidean, zerkalte zaion ta zer ez baratze ederrari; aski zuzen erakusten dutezugaitz bakoitza nola moldatu; zitu-bilatzaiea nondik eta nolaekarrazi.

Baina, hoken menean dauden langiletatik, batzuk abar inarrakberpiztu behar direla, ta bertze batzuk zugaitzei zainak bakantzeaon zaiela ari dire io ta ke. Bidelariari bidea erakutsi ordez, bi-deko arriak bidetik amelka hok, bidera amelka hek, iraultzen arizbide-erakusleak.

Batzuk erran dut, batzuk.Hoken eskutan eroritako bidelari gaixoa!

IBARRONDO

EUSKERAEl euskera es posible: sin duda

es posible; y tambien viable. Esta-ba agonizando; ahora revive. Es co-mo el despertar de un largo y pro-fundo sueno; y un despertar alegrey gozoso, claro.

En la montana de Navarra se hadado el primer paso, gracias a laInstitucion «Prmcipe de Viana». Es-ta benemerita Institucion es unejemplo para todos los que amanal pueblo: su actividad se dirige aayudar al pueblo por la via cultu-ral: Promueve la ensenanza deleuskera en esta zona; la tarea eradiffcil, pero no imposible. Ahoraya es una realidad en los siguien-tes pueblos: Jaurrieta, Aburre Gei-na, Aburre Pea, Garayoa, Oroz Be-telu, Garralda, Burguete, Espinal,Mezkiriz, Biskarret, Linzoain, Eugui,Zubiri. ,̂Por que en estos pueblosy no en otros? Es muy facil; pordos razones: en primer lugar porla disponibilidad de un profesora-do capaz y en segundo lugar porel deseo de aprender el euskera.Si no se dan estas dos circuns-tancias diffcilmente se puede pen-sar en la promocion del euskera.

estas dos circunstancias; y ass' seimparte con regularidad la ense-nanza del euskera.

El profesorado es muy importan-te, pero es mas importante el de-seo de aprender; y en esos pue-blos se da un gran deseo de apren-der; sobre todo en la juventud.Entre los que desconocen e! eus-kera, es curioso observar el si-guiente fenomeno: a mayor edadmenor interes por aprender el eus-kera; a menor edad mayor interespor aprender el euskera; asf, engeneral, quienes mas entusiasmomanifiestan, son los nihos com-prendidos en edad escolar. Ha-blando en porcentajes es el 100 %en todos los pueblos, menos enuno; unos pocos nifios se han re-tirado y no quieren seguir apren-diendo el euskera: juna lastima!

Y ademas de ensenar el euske-ra, se ensena tambien a cantar, seensena txistu, se ensena musica,todo lo cual es tambien cultura;jy de la buena! y es educative,y es formativo en grado suma.

En los pueblos citados se dan Y tambien se cuida el aspecto

religiose: ademas de las orienta-ciones generales, ios estudiantesde euskera aprenden los cantos re-ligiosos, para poder cantar y rezaren euskera. Es bastante frecuenteel caso de los pequenos que en-senan a los mayores: no cabe ma-yor maravilla.

Y todo esto ha sido posiblegracias a la iniciativa de la Insti-tucion «Principe de Viana». La

Excma. Diputacion se apunta untanto muy positivo con esta acti-vidad. Y a ver si en otros pueblosse puede hacer tambien lo mismo.

Elias AGORRETA

(«La Verdad* agerkaritik ekarria).

1972 —MAI ATZA P R I N C I P E D E V I A N A

A R N A SB A K N A 5 |E R R lB E R T S O B E R R I A K

(Bertso hauek Leitzeko ManuelErbiti, Olaberria Etxekoak paratuzituen, 1917 urtean soldadu bezalaTanger'en serbitu zuenean.

Jose Mari Aleman den gure ia-gun on-onak» Jose Martin Deskar-ga eta bere seme den Felix Des-karga'ri (Erasun'go herriko semeak)hartu zizkien).

Milla beatzireun urte pasatabeste amasei gainetikbertso pare bat jarri biar detasmatzen badet ifiundik.Espaniaren atzetik nabilsoldadujantzi arturik,iru urte emen pasa biarrakmoro beltz oien aztetik.

Miseri asko urtean diraemen pasatu biarrak,Erruti dauden famiiia tanere adiskide bakarrak.Espanoiaren antzarik gabeemen gaude Euskaldunak.Berotasun da iuzkiak erreondaturik gaude danak,beste semerik ez al du izangoonerako nere amak.

Trapuzko etxe biribilietanlo egiteko kabia,edatekorik ez da biilatzenau ez da askoz obia.Bizi modu au desiatzen dunakemen bai omen ba dia,Ian egiteko gogorikan ezeta beti aiperkeria,olako duna errukarri detarlote miserabiia.

Nik nai orduko ez det esperosoldaduzko kunplitzia,arropa onek usai txarra duau ez da gizon jantzia.Asperturikan nago ederkisonian erabiltzia,pozikan joango nintzake oraintxetunika entregatzea,beste batentzat libratutzekonai duena etorri artzia.

Nafarrua'ko erri batianjaio ta nintzan azia,aita iiia det, ama alarguna,ara naiko desgrazia!Neronek berriz ogei urtetanutzi nioten lotzia,ama alargunein semebezelauste nuan libratzia,Leitzako jaiua izan biar detMigei Erbiti grazia.

Ez nuan uste olakorikanpasatzen zanik munduan,emen oso ongi izaten zaianlk aditzera banuan.Neskatxa batek esan ziradentrenera sartzerakuan.Naiago nuke ua emen ba!agogaur nik daukadan lekuanAlkatiaren koziheritzanuben iduki onduan.

Kalamidade guzietatikemen pasatutzen dira,iru lau libra pisatzen dutenzorriak ere badira.Arkakosuak zuloetatikerne deskuido begiraakanak berriz nundik naitikanzeletan daude argira.Franziska orri deseia diozkatio egiten duen tokira.

Eumeko iru soz izaten ditutemengo jorna! guzia,andre ta umiak mantendutzekoecierra irabazia.Rantxua berriz arroza etazaldi aragi gazia;lo egiteko zaku artetanmantaia dena autsia;alpargatak berriz lokarri utsaValenzia'ko klasia.

Soldadu arropa eman ziradenpantalon eta gerrera,motxilia zikin esparzina tapusiia ta kartutxua.Poltsa zepilluakin (?)Gorroa eta platera,kutxariakin titaria taorrazia ta kartera;oien erdiek ostu zaizkitensoldadu zarren artera.

Pusilla eman ta esan ziradenaditu dezak, Erbiti,nobia bano maitego bear detarmamentu ori beti.Errespuesta baiez emandaezez goguan iduki,

pusilla ondo atera ez keroeorre galduagatik,orra nik garbi bertatik esanbatere etzaigu inportik.

Astelenetik asitzen geraegiten serbiziua,bat oso kejo bestia asarre,bestiak maldiziua.Jaian berriz pusiia artutabeitzakin oraziua,tabernarikan ez baita izatenau dek amorraziua!Neskatxak berriz izaten dutenaiko estimaziua.

Baldin bizirik geratzen banaizgustora naiz juan biarrabisitatzera olio batekinakonsejatzaile zarra.Beti goguan idukiko detaren konseju ederra.Notizi txarrak bialdu ta amakegingo zula negarra.Nere amaren disgustuakinez dauke egiteko txarra.

Neskazar guziek egoiten diraoso ongi enteratuak,mantalan poitsan darabilzkiteerri guziko kontuak.Bakardadeko estaduakinosoro ernegatuak,gaztedandikan enganatzekogu baginake tontuak,zartze ederren bat joko luketegizajo batzuen kuartuan.

Praile juateko bokaziorikgaztedandikan ez nuan,egun pare bat ederkiagopasako nuan munduan.Afrika aldeko soldaduskarikez zan izango orduan,alpargatetan diferentzirikasko izango ez nuan.Bala zizturik Tetuan aldianez izango inguruan.

Gauza onikan ez det esperoemen naizen bitartiandibertsiu txarrak dauzkagujende beltz oien tartian,Pazko ederrak egin behar ditutEspani'ra juatian.Ama aurrena bisitatuazanai ta arrebak artian,jan da pasea ibiii bear detlendabiziko urtian.

Euskaldunak iru bakarrak gerabat da Migel Eskudero,Otxandorena Azpirozekinta Migei Erbiti gero.Ez gera egoiten oso edertuetxetik etorri ez kero;etorri bezin zuri joatiainork ez degu espero;gure errian esango dute:«ara iru euskaldun moro».

Despeida ematen asi bear detnere kantuzko lanarinaiko lanakin ibili bear detazken emaiten oneri:deseia nuke bialdutziaerrian dauden launeri:Afrika'n ondo izaten danikez gero esan inori,berriz soldadu izan bear banuenitzake etorriko ni.

Ama Birgina Konzepziokomunduko Kristauen Amazorioneko garbitasun batbialdu zazu nigana.Komeni bada osasunakinkunpritu nahi nuke dana,besteia berriz goi .aide ortantxoko bat seguru duna,Esperantz ori ez det galdukokonfiantza det zugana.

Oso konforme arkitutzen naiziru urte gora bera,gure general Jordafia banagizon oberik ote da?jefe ta ofizial danak guziokgizon prestuak ganera,oiekin lagun moruen kontrapozikan juango gera,Biba Erregue, Espania tagure tropako bandera.

Orra ogei bertso gaizki jarriakLeitzetar batek atera,gaztana, janez ikas zazutemilitar arren tankera.Gu banon askoz obekiago daZapateneko trapera,tropa guzian bizi moduaoso garesti ote da?bi sos bakarra balio du taerosi suelto papera.

Azterketa gisan

GURE SEIGARREN HORRIALDEAJoan den abenduan, orain deia

sei hilabete, atera zen lehenengo«ARNAS BERRU. J. M. Satrustegi-kpoza zeriola, eman zigun aldizka-rira ongietorria. «Muga berri batjartzen diogu Naparroko euskalekintzari». «ldazle berriak ba ditu-gu eta beren barne minak eraginikdatozkigu bultzaka». Honeiakoakesan zitzaizkigun.

Gauza guztietan bezela horrialdehontan ere izandu dira poz etaatsekabe: hotz eta bero. Batzuekgorriak garela esan digute; bes-teek beratzak. Askok ordea, zorio-nez gehienek, onartu gaituzte... ezasmaketa edo hutsuenel begiratuaz,baizik bakarrik gure ian egitekogogoari.

Baina hori guri ez zaigu aski;ikusi behar ditugu nolakoak direngure ondorioak; iha eman zaigunegokiera honeri ongi erantzun dio-qun.

HASIERAKO EGiTURA

Lau zatiz osatzen zen horriaidehau gure asmoetan: Bata Nazio--arteko politikari buruzkoa; besteanekazaritzako gaietaz; hirugarrenagaurko euskal-literaturaz; eta lau-yarrena, gal berezirik gabe, poesia

edo ipuin edo beste edozein berri-ketaz.

Nazio-arteko politikaz sei aidiz-kari aletan lau Ian agertu dira.Beti «Munduko Oihartzunak» izena-ren azpian, Gorka Reizabal, perio-dismoko ikasleak izenperatuak. Gaihauekin: Mao-ren Txina O.N.U.-n;India eta Pakistan-en arteko guda:Gosearena. Irlandakoa: ez bakarrikerreligio arazo bat Sortalde Erdi-koa, arazo bat erantzunik gabe?

Nekazaritzaz sei aletan bost Ianagertu dira. Juan Gabriel Zabale-tak eginak... Baina Ceutara joanberria da, eta bere azkeneko lanobera han dagoela agertuko da. Ezjakin jarraitu ahal izanen duen. Be-tire hor gelditu dira: Nekazaritzanakazarientzat; Nekazaritza lantokibezela; Nekazaritzako egituretanfaun eta jabe: Lekunberrin, Kope-letxeko presidente den Beroiz fau-na r en hitzaldia; Esne prezioarenneurriaz (1) bost. Bai hor geldi-tzen dira sei artikulo kutsu min-katz baina nahimen haundikoak...beti gure baserriari buruz idatzitaikusi ditugun artikulo txobinista etafolklorezaleetatik oso ezberdinak.

Literaturari buruz lehenengo aleanhasi ginen; eta ez nahi genuelakobaina orain arte utzi behar izandudugu. Orduan Txomin Agirrez hi-

tzegiten genuen; Patxi Zabaletakidatzi zuen. Gaur, seigarrenean,Larresoroz jarraitzen du.

Horrlaldearen laugarren zatian,gai berezirik gabekoan, hamabi ianagertu dira. Sei idazleenak. Gaiakoso ezberdinak izandu dira: Batean«Haurra eta jostailua»; bestean«Zer da guretzat ku!tura»; bestean«Gaurko gaztea»...

Denera bederatzi idazle gara «AR-NAS BERRI" sei aldiz egin dugu-nok. Eta bederatzion artetik zazniarrunt berriak; behinere beren ida-tziak inprenta baten igarota ikusigabeak. Eta bederatzietatik bostnafarrak.

HEMENDIK AURRERARAKOEGITURA

Principe de Viana aldizkariko zu-zendaritzarekin batera erabaki du-gu, hemendik aurrera nazio-artekoeta nekazaritzako lanak horrialdehontan beharrean besteren bateanjoan ditezkela... «ARNAS BERRUbakarrik hasiera bat izan dedin edo-zein gaietaz hasi nahi duen idazlegaztearentzat. Gainerakoan o s ogaizki ibiltzen ginen tokiz.

Iha gero eta idazle eta irakurlegehiago sortzen zaigun!

EUSKAL BEL A [II]

Lehengoan esan bezala, Txiilarde-girekin hasten da euskal nobelagin-tza berria, kutsu eta egitura berri-Koa. Baina itxura berriko nobelahau, euskal literatura berri osoabezala, mugimendu batean sartzenda. Guda ondorean, 1960-garren ur-tea arte, oso gutxi idatzi izanduziteken euskeraz, eta batez ere gu-txi arqitaratu ziteken. Urte hortazqeroztik ordea, idazle berri mordobat sortzen da. Gure literaturarenaro ilun hortan ere ba ziren idaz-leak, baina banaka banaka ordea,elkarren berri ezin jakinez; haleregogoratzen zait poeta handi bat

ba dela urte horietako iduri beza-la, Salbatore Mitxelena hain zuzen.Baina mordo bezala, sail egituratubat bezala ondorean agertzen diraeuskal idazle gazteak. Beroriek ere,idazle berri hauek alegia, kons-ziente dira beren nortasunaz; ohar-tzen dira mugimendu bat direla.Eta horrengatik izen bat onartudute: «Hirurogeitalaueko gizaldia»,edo generazioa. Zaila da esatennor diren... baina ba dira.

Gaide egin genezake gizaldi edomugimendu honen ezaugarrietaz;zertan berezten diren alegia lehen-go idazleetatik. Nere ustez hon-tan:

—Guda aurrean ez zuten idatzi(= gazteak dira).

—Euskal literaturako gaiak zabal-tzea da beren asmoa; batez eregizonari dagozkion arazo guztiak li-teratura hontan aipatzea.

—Euskal txobinismoari uko egi-ten dioie; eta ondorio bezala puri-tanismo handiegiari.

—Euskeraren batasunaren beha-rra sumatu dute, eta aide saiatudira.

Urte askotan mugimendu honenbum bezala agertu dena Txillarde-gl da. Orain, berak ere aitortu du,«ez dago modan». Behar bada, !ea-dertzak ematen zion indarra gal-du du, eta pixkeka pixkeka bereegiazko neurrietara itzuliko da, ale-gia bere ianak —idazle bezala egin-dakoak— ezarriko dizkion neurri-etara. Neurri horietan agertu nahigenuke hemen.

—-oOo—

Lehen ordea bi aipamen (oho-rezkoak benetan) merezi ditu, eta

IZIIAS M0D1NModari lotuak gaude. Mod an ibiltzeagatik zenbat diru alferrik hon-

datzen dugun ez gara konturatzen. Modan ibiltzea beharrezko zaigu;ezin ibiliko gara duela 40 urte bezala, bainan moda, gauza guztiak be-zala ondo mugatu behar dugu.

Izenak esate baterako, modagatik ezin sala ditzazkegu. Izena gauzagarrantzidun bat da, abizenarekin bildurik pertsonok ezagutzen garena.Orduan, euskaldunak euskal izena behar du; inglesak inglesa, eta ho-rrela pertsona guztiek heuren hizkuntzakoa.

Beraz euskal izena modagatik jartzen badiogu haurrari, euskara mo-darekin gonbaratzen dugu; saldu egiten dugu.

Zenbaitek esango duzue, euskal izena, bakoitzak behar hori ikusirikjartzen diola haurrari; batzuk bai, bainan askok —gehienak— ez! Bes-teia, nolaz hitzegin dezaioke guraso batek bere haurrari, heurena ezden' hizkuntza batetan? Adi bid ez gazteleraz. Gurasoa eta haurra eus-kaldunak badira, eta gurasoak gazteleraz edo beste hizkuntza batetan—euskara ez ezik— hitzegiten badio haurrari, bi gauza garbi saiatzendu: euskara ta haurra. Modagatik saiatzen ditu.

Uste dut hori baino errespeto gehiago merezi duela hizkuntzak etaizenak. Ez dut pentsatu sekulan, bi gauza hoiek modarekin berdintzekoakdirenik Beraz euskal izena jarri badio gurasoak haurrari, honi euskarazhitzegin dezaiola berak, hots, ez esateko Asier edo Iker edo Aintzina...ven aqui! Asier edo... hator baizik!

Xabier Baztarrika

biak hizkuntzari, euskera idatziari,dagozkionak: Bata, 1964-garren ur-tean Baiona-n egin ziren bilerenanima bezaia izandu zen; eta de-nok dakigu bilera horietako erabo-kiak izandu direia gero, euskerarenbatasunerako oinarri. Eta bigarre-na, lehengoarekin lotua, urte as-kotan Txiilardegi euskal prosistarikhoberena bezala joa izan dela.Neuk entzun dut hau bi aldiz LuisMitxelenaren ahotik.

«Txillardegi» gehienek jakingoduzuten bezala izengoitia da. Bes-te izengoiti bat ere erabiltzen du:Larresoro.

idazle honek beste artikulo as-koz gainera eta nik dakidanez, bostisburu argitaratu ditu. Hauetatik hi-ru nobelak dira; beste bat saiaera:•

1972 —MAI ATZA P R I N C 1

BASAIIRI

«Basarri» gaixorik dagoeia en-tzun degu. Egia ote? Egia izan lei-teke, bai; apiril ontan, beinik-bein,ez digu !en bezela abesten. Etatxoriak kantari ari dira. Eta ku-kua, zartua, baina abesiari or da-biikigu arrosko. Eta Basarri ixi!!ik?Gaixorik al zaude?

Eta beste istiilu ta buru-austeasko dauzkagu. Zu bear zaituguciek aizatzeko, luma ederrez, larrai-iiean agotza bezeia noski. Gaixo-rik a! zaude?

Goiko Jaun onari eskatuko dio-gu, gartsu ta biotzez, eman de-zaizula osasun gotorra, gorputzera-ko ta arimarako. Orainarte bezela,bertsolari trebe jarraitu dezazunurte luzeetan.

Urteak diraia eztai eguna ospatu zuen. Emen, Zarautz'en or-duan ziran «La Sai!e»-ko bertsolari txikiak Basarri jaunarekin,bere Urrezko Eztaietan zorionak opatzera etxera joan zitzalzkio-nean.

ARITXULEGI GANEANDoihua: «lkusten duzu goizean...*

Aritxulegi ganean,ioa uzten dedanean,zer poztasun barrenean!Mendi gallurrak, «ator onuntza»,deituaz aldamenean,pago zar baten onean,asten naiz kantu lanean...Euskerik xamurrenean.

Adar gafietan kantari,zorrotz erantzun alkarri...

txori danak bertsolari!Edertasun au ikusiz gerobegiak zerurantz jarri;eskatu diot Jaunari,biurtu al baldin baledi...urte dana Udaberri!!

Zugaitz sendiak loretan,nekazariak lurretan,bei pintak simaur lorretan.Alkazi usai ameslaria,beko errekondoetan;aiboko pagadietan,

kuku zar bi berriketan...dakiten izkuntz orretan!

Zar dana gaztetzen dela,mundu berrian gaudeia,Grain bai esan leikela!Iruditzen zait, Paradisoan,Jaunak gaur jarri nauela,dana menpeko detela,zugaitzak gurtzen nautela...Bai zoriontsu naizelai

/. Eizmendi

6ETSOLARIGAZTEAK

Ba-doaz zaharrak. Eta gazteak,bizi-legeari jarraiki, atzetik datoz;bestelan ez genbiltzazke egoki. Be-gi alaiz dakusgu, beraz, bertsola-rien artean gazte sail polita. Txa-logarri ditugu, gainera, bertsoiarigazteak sustatzen ari diranak. Zu-gaitz zaharrak jaustean, berriaklandatu behar.

Lengo batean otsez zetorkigunLoiola'ko Irratiak eratu zuen ber-tsolari gazteen leiaketa. Su-emanbeharra da, ariz baita ikasten, etainork su-eman ezik, errezki jausioi gera ezer ez egitera. Garrabehar degu; ta gar ori nork aizatu.

Mugaz andik ere ba-dira bertso-lari-jaiak. Azparne'n bat, Pakoz.Xalbador, Mattin, Itzain angoak,eta Lopategi ta Azpillaga bizkaita-rrak, an genitun. Trinketa bete-be-terik. Mattin beti bezela u mo rets uta irri-eragille; ta beste laurak en-da, erria, nortasuna, neskatxen nai-gabeak eta olakoak bertso biribi-llez astintzen.

Bada an gazte talde bat ere,bertsotan ederki ari dana. Onekederki poztu zuen, Pazkoz, Aihe-rra'ko jendea. Ona batzuk, ogei--ogetabost urtekoak:

Ernest Alkhat, Iholdi'koa: «Ber-tsua seguru du, punttuetan xuxe-na, irri eder batekin badu zirtopollitik, sendimendua barnatik hel-du eta nahikeria haundia*.

Jean Arrosagarai, aintzildarra:«Bertsuaren amodio bat, bakan iku-si dugun bezafakoa. Bere gogo--bihotzak osoki ban baititu, ez daharritzeko bertsu batzu botatzenbaititu zahar baten parekoak».

J. P. Mendiburu, heletarra: «Has-tean bertsua xuxen eta patxadaneremaiten du, airea polliki kanta-tuz, bainan gero ta zaluago doa,bereziki zortziko ttipian eta punt-tuka hastearekin*.

J. B. Irigarai, arrosatarra: «Errex-tasun haundikoa da, baterez hera-be eta omore gaitza. Hunen ber-tsua molde baten barnean neurtuzgeroztik, ez du hunek nihoren bel-durrik, nornahiren aintzinean eza-rririk ere*.

J. B. Larre, beskoiztarra: «Ez damenturaz aski arizana azken den-bora hautan. Punttuka aisexago aridela dirudi. Badu ateraldi onik*.

Bertsolaritza ezta ba, zaharrenda-ko uzteko zera. Gazteak ere, bi-pilki, lotuak dira euskal kantu tabertsuari. Auek ere euskera biz-tuko dutelakoaren itxaroa degu.

UMORE ONAESKATZEKO

OTOITZA(Tomas Mora deunarena)

Emoidazu, Jauna, jan-ondoeder-eder bat

ta zerbait beintzat, jakina,eio dagidan.

Emon egidazu gorputzerakoosasun betea

ta umore ona osasun origorde al izateko.

Egidazu, Jauna, arimaosasuntsu bat,

on ta garbi dana aurreanizan daian beti,

gaitzaren aurrean gaizpideriksort ez dakion,

baina gaitzak be osabideaizan dagian.

Emoidazu gogo bat,asper-aldirik ez dauana,

burrunba, intziri ta airikezagutzen eztauna.

Eta ez eidazu, arren,itxi lar benetan artzen

tartean sartu oi dan«ni» deritxogun ori.

Emoidazu, Jauna, umore onarensena ta zentzuna;

itz goxo ta txantxetan jakindaidala barre eiten,

poz-izpi bat biziarixurgatuten jakin

eta poz ori ingurukoakazzatibanatu dagidan.

BEBTV-PEORO-IROZ

AIREA: Lurraren pean sar nindaite-ke maitea zure ahalgez.

1)Dolumin haundi baten gainian

hastera noa kantatzenGaurko suietak hartara bainu

kontzientziaz manatzenNahi-gabeak mundu onetan

ardura dira gertatzenAtseginetik penen erdira zoin

laster giren lerratzenUste gabean heldu deiarik

(gehiago gaitu kolpatzen). Bis.2)Juan Pedro Iroz dauket oraixe

hemen aipatzen dutanaLuzaiden sortu eta hazia,

oraino han bizi zana.Sei ilabete nonbaitan zuen

esposatu zen egunaAlarguntsa bat hartu zuela

bere biziko lagunaMain maluroski labur izan da

(horien urostasuna).3)Juan Pedro uros ateratu zen

goizian bere etxetikPentsatu gabe gerta zakion

halako errekontrurikBainan lanjerra haundiago da

haren lanian deiarikKamiun dorpia kargaturikan

gainbehera doalarikArrasta hautsi zitzaionean

(etzaiken jalgi bizirik).4)Ixtripu hori gertatua da

Saubeterre-ra sartzianArrasta hautsi zitzaionean

hango aldapa batianIkusirikan jende anitzak

bazitueia aitzinianKamiuna du bazterrarazi,

jenden salbatzia burianEta iaster du bere bizia

(han gaidu erroitz batian).5)Mement batetsk eta bertzera

horixe da desgraziaAzkar ta sano zagon denboran

bsrehaia finitzia,Berrogoi-zazpi urtetan hola

gaidu beharra biziaBerri txar hori familiaren

zer goipe izigarriaSostenitzeko behar du hartu

(kuraia paregabia).6)Anitzetan dut entzun izana

leheno zaharretarikBaten zortia egina deia

guhaur sortu gabetarik,Gisa hortara bizian ez du ordu

bat ere segurrikIrriskua du gainean beti

oroitzen ez girelarikGogora heldu zauku bakarrik

[zerbait gertatzen deiarik).

Jende guziak estonaturikIroz-en kuraiarekin

Ez dute uste harek hezala

ZEfifiRInehork ere zion egin;

Besten salbatzia imitatu duJesukristo berarekin

Oroit-garria izanen baitaikusi duten guziekin

Pagamendua izan dezala(eman etsenpluarekin).

8)Adixkidiak junta gaitezen

Iroz-en familiarekinGure otoitzak orok emanez

Jainkoari elgarrekin;Haren esposa gelditu baita

tristerik bere haurrekinAma xaharra ere gaixoa

jasanahala penekinKontsola diten ahal guzia

(guk eman ofrendarekin).9)Parte hartzen du zireztenekin

oraixe doluminianGaltze haundia izan duzie

hori zuen familian,Bainan kontsola ahal guzia

pentsatuz oroz gainianIroz joan da sakrifizioz

mundutik bere bidianEz da dudarik Jaunak duela

(gora ezarri zeruian).10)Heriotze hau pasatua da

Aboztuaren azkenetanBai emeretzi mendeak eta

iruogoi ta amekan;Agian orai gozatzen dago

zorionez zeruetanDesira hori eman dezagun

segur gure otoitzetanJaunak dezaia saristatzeko

(eman lehen lerroetan).11)Bertsu hauk ditut orai emaiten

ohorez herritarrariDenbora berian kontsola diten

haren familia guziari;Holakoetan adixkidiak

baitira estimagarriBarka zazue min egin badut

uste gabian nehoriZeruko Jauna izan dadila

(hortan guzien jujari).POMONA, CALIFORNIA, 1972-ko

Otsaila.Juan C. ARROSAGARAY

BIDEM [IS urtej

Bidean ninoalagabaz, amesetaneskale bat zotinkaurreratu iatan,eskua luzatuazlaguntza eskean.

Nik, besterantz begira,haura ikusteanigesi egin nionkokoa bailitzan,kikilduta utzirikhan bide ertzeanotz, gose, lotsaturik,etsipen bidean.

Baina geroztik niganbakerik ez neban.Izerdia zeridanbeti, pentsatzean:Jainkoak neuri erekontuak hartzean,bardin eingo eustalaazken egunean.

la etsita nengoanlarri hauen peanames gogor hontatikjagi nintzanean.

Bixortuta nengoanohe egalean.Ohea deseginda,izerak behean...Amesetan hau bada,zer ete egitan?

Jon Enbeita

V I A N A 1972 —MAI ATZA

>LR Bi RMUNDUKO PASADISUA

Gaurko Bertso Paperak

Mundu ontako pasadisuansarrera da jaiotzea,norbere arduran igaro etaurteera eriotzea.Bere ostean zerua dogugure betiko etxea,zentzun bakoen itzai andiapasadisuan galtzea.

Jaunak gizona ipini ebanmunduko bizi ontzian,zerua bertan irabaztekoeta denpora gitxian.Zorion usat gura dabenakona nere eretxian:lagun urkoa maitetu etaibiiii kontzientzian.

Mundu onetan sortzen dan danakeriotzea dauko zoreta sortzean bertan asi tageugana bidean dator.Egin bear bat daukagu danokkontua euki daigun orgaldu ieike ta egin bear auegin bano ien ba-dator.

Arirna dauko gizonak etaez da pisti abereata arima au ez salbatzeakemon Ieike ikerea.Ez daigun galdu mundu onetanau salbatzeko erea;arima emen salbau bear daeta bakoitzak berea.Ondo gogoan euki bakoitzakJesusek sarri esana;eriotzean larrituko dabizitzan zintzo ez dana.Orregaitino zintzo izatenbizitzan egin ai dana,eriotzean ezingo da-tabizitzan ein bear zana.Gizona danak egin bear dauzentzun legeak dinona,norbere gauzak maitatu etaerrespetatu ihona.Gizon andia bano lenagoizan bear da gizona,eta gizona ez da izangobirtute au ez daukona.

Gizon guztiok egon nai doguaurki andi ta aituan,aurki aituan egon ezkeroaundiak garalakuan.Bana gizonak anditasunabai dauka bere eskuan,zintzoa dana aundia da-taaurkituten dan iekuan.

Txikia danak egiten ba dauberak al daben danetik,aundia bere geio egin arrenez dago orren ganetik.Gitxiago be izan leitekegeiago eginagaitik,

azken epaia izango da-taaltasunaren neurritik.Gaur itargia lortuta dago,urrengo ei da Marte,artega gabiz zorion utsikinon ezin aurkitute.Zorion utsa bakarrik dan lezmundu ontatik apartezorion utsik ez da lortukoil eta berbiztu arte.Andi arroak bere azkenezau eiten dabe sinistuzoriontzeko ein bear daialenago i! ta berbiztu.Mundu onetan gizonak beintzatgauzatxo bi ezin ditu:iortu betiko bizia etamundua zeru biurtu.

itsu garabiz aurrerapenakbatetik eta besteraeta gesena erreboteanjatorku geure kaitera,Argi izpi bat sartu daiteiajakitunaren arteraaiurrerapena eta zentzunaeroateko batera.Bai da negar ta atsekabeaemen mundu saminduan,gizonak bizi nai ez dulakoegiiiean aginduan.Nor da gizona bere konturaaginduteko munduan,gu sortu bano ienagotik beemen izan ba-genduan?Kantari alai agertzen jakuegun sentian txoria,Egifieari iskindutekodamn frutu ugaria.Gizonak bere egin bear dauotoia ta oparia,au eite ez duna artuten dagomerezi ez dun saria.Okerrerako erreztasunajatorriz zelan datorrenzentzunezko dan lege zuzen auegiten jaku gogorren.Ta bear bada neuk idatzi taneu ibiiiiko naz txarren,bana egia beti esan Ieikenorberak egin ez arren.

B. Pujana

EZTEGUARIBum biotza ditun lagunakbizi legea daroa,berezko danez uka ezina,maitez ezarritakoa:bizi barri bat artu dozuebarru-indarrak eraginda,adizkide bi senar-emaztegaur goizez biurtu dira.

Guraso maitei agur laztan batinoz ez urrunduteko,zuen bizia zabaltzen goazeuskal erriai eusteko;Jainkoak Berak sortu ginduzanindartsu bizi izateko,poz orren bidez biziko garagure lur ontan maitero.

Alkartasuna bearrezko dabizitzaren erraietan,gu biok be gaur alkartu garagiza-legearen eran;gure baietza Jainkoak Berakgoi indarrez lotukeran,urrezko kateiz ta goi eskarrezbizi gaitezan lurrean.

Senide maite ta aizkide onak,au da pozaren zoria,gure gogoan, gaurkoz egitan,barruz, asmetan doguna;gure asaba ta erriarizor dautsagun poztasuna,guretzat, beti, izan bekigubizitzako maitasuna.

Jaungoikoaren erri maiteaosotu gura genduke,zuzentasuna ta egiagazalkarrezko maitez maite,onberatasun egiazkoazzoriontsu izan ginaikeeuskal erriko aide ta aizkidegurasoak eta seme.

Azken abesti ezilkorren batesan nai neuke zuentzat:gora ezkontza, gora bizia,geure Euskal-erriarentzat,guztiok orain !ana eginikgeure erri maitearentzat,gem, guztiok izan gaitezangeure Jaungoikoarentzat.

PAULIN

Gure istiiluak sarri! Sustrai bakoak askotan. Orain-tsu opor (huelga) egin eben baserritarrak esneazala ta etzala. Baserririk baserri zabaldu zan uelga--izparra, ta urrengo goizean, esne-kamioak eltzean,ez egoan inun ez kantinik, ez esnerik. Gau aretan,antza, bei danak antzutu ziran.

Komentu batetik alan be atera eben esnea, ka-mioa eldu zanean. Ango astrapala! Ta gaizki esatea!Baina prailieak ez ekien alako erabagirik artu zanik;ez, ba, prailieai ez yaken ezer esan, eta zelan de-montre olako gauzak jakin?

Orduan, erriko tabernetan aidean erabilli ebezanpraiileak; bertsolari batek bertsotarako dauan zo-rroztasuna erakutsi be bai, bakar-zaleen kontra piper--min sunda zabaldurik. Eta guzti au, esne-ganadu taenpaiduak aztuta itxirik, kafea artu ta puru-txokorgalanta erreten eban artean.

Baina lotsagaldu bateri beste andiago batek eran-tzun eta emen daukaguz bertsolari bi muturka. Bataprailleen aurkakoa, antza, ta bestea prailleen adis-kide. Ba-dabe gatza ta beioaz emen bienak.

DOINUA: «MARITXU, NORA ZOAZ...»F. Amuritza:

—Aurten udabarria / inoiz ez lakoa,Ikusten gagoz bada / ikusgarrizkoa.Euskal baserritarren / alkarte sendoa,Eta esne merkerik / inora ez doa.

Etxebarria:—Bertsolari jaioa / zara bai benetan;Praiileak artu dozuz / oingoan aurretan.Baina zeu be or zabiz / fabrikan lanetan,Itxi esnea eta / bertan-bera kortan.

F. Amuritza:—Nahastuta bizirik / zintzo ta faltsoak,Huelga onetan ezin / falta olakoak.Eskirol gizon ziztrin / esnerik bakoakAgertu yakuz berton / praille jundakoak.

Etxebarria:—Eskirol ziztrin asko / ei dagoz munduan;Prailleak izan leikez / orren jeneruan,Baina laguntza billa / zatozan orduan,polito dakizu zer / dagon komentuan.

F. Amuritza:—Baserritarrak galtzen / eginaz gaztaia,Eta praiileak saltzen / ederto esnia.Olan eukiko dabe / kokota guria,Eta sats-usain ordez, / urrezko koroia.

Etxebarria:—Praillak ez dabe jaten / urrezko koroiaBai garbantzu, tilista / ta porru-saldia,Makailluak ugari, / bapez txuletia...Etorri nai ba'dozu, / ba-dago tokia.

F. Amuritza:—Langiliak alkartzea / ete da pekatu?Praiileak ez dira, ba, / gurekin alkartu.Baina prezio obea / dugunean lortu,

Larrea'ko komentua,toki zoragarrianederki kokatua.

Kobratzeko mutillok / egon dira prestu.Etxebarria:

—Erabagia artzeko / ibilli zinienBaserririk baserri; / zer uste zenduanGuk berez dakigula / zelan zoazienHuelgara, edonoiz ein, / abixau ezien?

F. Amuritza:—San Isidroz dauskue / deitzen eleizara,Problemak ixildurik / meza entzutera.Aurreratu al dogu / gure bizikeraOgerlekoak botaz / prailleen platerera?

Etxebarria:—Aztertu zintzo ia / bota dozun geienElizan platerera / ala or edaten.Aurrerantza, orraitik, / ez da inoiz eitzen,Dirua bota ezkero / erriko Whisky'en.

F. Amuritza:—Laguntzen ez dauskuenak / emengo bizitzanlltean prest daukaguz / dim usainian.!I-kantuak pagatzen / ditugun arteanEsne-beirik onena / prailieak eleizan.

Etxebarria:—Errape ain dirutsu, / urrezkoa gaina,ba'dago komentuan, / etorri, alajaina!Ta ain ondo ba'dakizu / praillien usaina,Zelan gelditu etzara / olako bei-zaina?

SENAR ENAZTEAKInoiz, deitu oi didate, ara ta onuntza, bertsolariei gaiak, puntuak, ofizioak eta abar emateko. Go-

goan det, bein, ofizio auek jarri nizkiela: «Senar emazteak zerate. Esan nai dezutena. Launa bertso».Bi bertsolari aiek beren etxeko trapu zaar guztiak astindu zituzten eta, au gutxi ez dala, batak bes-teren akatsak ere bai. Jendeak parra pranko egin zuela, ezin ukatu. Bainan, zorionez, senar emazte askota asko pozik, zorion osoz eta jator bizi dira. Nik, gai berdinean, ondorengo auek moldatu ditut. Ber-tso aiek era batekoak, nereak, berriz, oso ez berdihak aien ondoan. Ara:

DONUA: ZORTZIKO TXIKIAN

Senarrak:

Gaur ospatutzen deguSan Jose eguna,geren aurtxoarekinpasatzen deguna.Zu izan zera betineretzat laguna,itzetan goxoa tabiotzez leguna.

Emazteak:

Osasuna daukagu,ez gaude zartuta,gainera maitasunaJaunak iagunduta.Pakea biotzeandaukagu sartuta,ni pozikan bizi naizsu senar artuta.

Senarrak:

Nik lana egiten detamar bat orduan,ta zu egoten zeraaurtxoen onduan.Beti jokatzen dezukristauen moduan,zorion oberikanbai a!-da munduan?

Emazteak: Emazteak:

Lana egiten dezugure onerako,San Joseren antzekobeti zeralako.Gogorikan ez dezuzuk tabernarako,sendia biotzetikmaite dezulako.

Obeki izaterikemen ez da errez,asko ikusten diramaitasuna errez.Biotza bai daukateleporaino lurrez,losintxa pranko etaazkenik ezer ez!

Senarrak: Senarrak:

Itza eman nizun nikzuri aldarean,lagunduko nizulaZeruko legean.Orregaitik gabiltzagu beti pakean,bizitz ederragoriknork sortu lurrean?

Zintzo jokatzen dezuguztiz zera fina,nun topatuko nuannik zure berdina?Beti egiten dezugogoz alegina,zu zera etxe ontangure Erregina.

Emazteak:

Gradua zuk eman gaurmeriturik gabe,ta biotza su ta garjartzen nazu labe.Zuk ola pentsatzeabiontzako obe,Erregin egin nazuta nik zu Errege!!

«IBAI-ERTZ»

a — P R I N C I P E D E V I A N A 1972 —MAI ATZA

ISIDRO DEUNA, EUSKAL ERRIKO NEKAZARIENZAINDARIA, GAUR ZURI DENAK BIOTZETIKAN

jALLELUIA, ALLELUIA!MADRID urbillian jaiua etaiur aide inguru aietanaritu zinan nekazaritzan;nekosuak diran lanetan.

Txiro maitaiia izan zan beti,ta zitun irabaziak,aien artian zabaltzen ziranzitulako txit beriak.

Onetxen sona arkitu zutenustel gabia ta osorikBotatzen zuia usai gozo batirauten duna oraindik.

Lana auetan bildu zinitunegundanoko emaitzakonoimen guztin baratzetikan.Ziran zeruko laguntzak.

Egun batian bildurik zeuzkanegundanoko biartsuakbere itxeko mai inguruanbazkaltzera ekarriak.

Esan bezela bere gorputzaelizan jarri zaniantoki berezi eder batianerri guztien aurrian,

JESUKRISTO eta Santuarenjarraitzalle goi goikua,goizero beti lanian astekoegiten zun oraziua.

Ikusirikan janak aitutaezer gelditzen etzalaez bazan bere otordu eskasa,jo zun Goruntz beriala.

eginak zitun gure JAUNGOIKUAKmiraririk aundienak,MADRID uriak asko'taskotanartutako ontasunak.

Nai zun arkitu zeruko Erreinuagauza guztien ganetik,ta JESUKRISTO ta onen AMAmaite zitun biotzetik.

Gure ISIDRO'k Fede indarrezmirari aundi bat eginik,berdindu zitun zuten gosianbiar zan ainbat osaturik.

ESPANlA'ko beste lekutanoni laguntza eskaturik,artzen dituzte bere onerakoainbat ta ainbat mesederik.

Auen izeneko elizetaneginik sartu-atera,asten zan gero bere lanetan,ta beti era ontara.

Ona ementxe beste mirariaainbat geigoren artian:Nagusiarekin berok erretzenarkitutzen zan batian.

Azkenik iaureun urte ondorensantutasunen sonuaketa mirari arrigarriakjakinik Aita Santuak,

Onen nagusiak ^auz au jakinikdenbora nun pasatzen zun,begi txarrakin ikusitzen zunjarriaz kopeta illun.

Egarritu zan nagusi jaunat'an etzegon urikan.ISIDROK zeukan akullua eskutant'arekin lurra jorikan,

GREGORIO amabost'garren aginduzjarri zuten aldaretan.Ordutik diote nekazariakjaiera on bat biotzetan.

Egun batian zaitu zun onekberak, zer zan jakiteko,ta gero aserrian gogorki ariindarrez erasotzeko.

Ura otz otza jaiorazi zun.(an dago gaur iturria)Nai ana andik edan ta onekase zun bere egarria.

Geitu, ISIDRO, zuk Deun maitia,nekazari sendietan,IRU OROIMEN nagusienak;lagundu beren lanetan.

Ikusia zun arriturikanmirari bat txit aundia:Bi Aingeru pare lurra goldetzenta beste ainbeste idia.

Orrela Santu aundia zalikazken zartza etortzian,tukartua zan JAINKO besotant'adixkidetasunian.

Aien lurretan intza bezela,ereih beren animetanbeste oroimen azi biziat'aunditurazi indarretan.

Aien erditik zijuan ISIDRO.Gauz aundi au ikusita,ta onen berri jakin zanianbazterretan zabalduta,

Obitu zuten SAN ANDRES zegonobi artantxe ber-bertan,t'an iduki zuten gorputzatoki berri bat zaian.

Zabal bezate nekazariakbizi diran baserrietan,anaitasuna aide danetikixuriaz kalietan.

Geroztik jendiak artua zutenbegiramenez jantzita.Nagusi bera eta langilliaksantutzat zuten artuta.

Bere erritarrak zeruko argiazargiturik, txukunagoeliz barruan ipini zutencbeki ta egokiago.

Izan dezagun kristautasunaikusten dana egietan.Goritzen dana maite garretan.Itzaltz1 ezdana sekulan.

Joaquin Aldave

APAIZ BATEN IBILLERAKGaur Ameriketa aide auetan gertatu zaizkidaten

gauz batzuk kontatzeko asmoekin nabil. Norbait etxe-tik urrutira joaten danean uste du eztuala iiion eza-gunik, edo toki berherak ezagntzen dituztenik, iku-siko. Eta euskaldun batentzat, naiz euskaldun askoizan Ameriketan, urruti ori Ameriketa baldin ba daasmoak lenago aitzen dira. Alaz ere noizinbein si-nistu ezin ditezken gertatzen zaizkigu. Zueri etzaizuealakorik bein ere gertatu? Ikusi neri bein zer ger-tatu zitzaidan.

Ni apaiz eta profesore bezela Arjentinako iparreanbizi naiz. Ba dira besten bat urte kontatzera nijo-ana gertatu zala. Iru apaiz, bi napar eta arabarrairiigarrena, neguko opor edo bakaziotan aldamenekoprobintziko kapitalea joan ginan profesoreen batzarbatera. Egun batean bazkal ondorean lotara joanbearrean toki polibat ikusteko asmoakin atera gifian.Toki orrek hotel eder eta ur bero osasungarriak(aguas termales erderaz esaten diranak) ditu. Tokirairitxi ginanean ia nun zauden ur bero aiek jakiteanai genduan. Atean zegon irurogei urtetik gorakogizon bat. Ni aurreratu nintzan eta galdetu nion:Jauna, faborez esan go al didazu nun dauden ur be-roak?

Arritzekoa orain dator. Etzaizue bein ere bururaetorriko zer erantzun zidan. Erantzuna etzan izan,galdera baizik.

—Zu, naparra al zera?

Mututa gelditu giiian danok. Gizonaren izkerakarjentinoa zala ematen zuan eta Naparratik amalaumilla kilometrotara geunden. Nundik ba galdera ori?Ni naparra naiz bana enion oraindik baietz esan.

—Zergatik galdetzen didazu ori?, esan nion.

—Zure izkerak naiz erderaz egin, naparra zeralaematen du erantzun zidan.

—Arrazoia daukazu, naparra naiz, erantzun nion.

Gizon orrek kontatu zizkigun beraren joan-eto-rrerak. Buenos Airesko toki ebenean jaioa zan etagaztetan Espanara emana. Espanan berrogei urtezbizi izan zan eta naiz urte asko andik etorri zala,Espana guztia oso ongi ezagutu bai zuan, oartu zanni naparra nintzala. Benetan arritzekoa da au.

Beste gertaera au Buenos Aireskoa da. Aurrero-koan bezeia napar laguna nerekin zijoan. BuenosAiresko puertora izugarrizko urontzi edo barko bat,portaviones esaten zaiona, etorri zan. Alakoak eztiranunai eta noiznai ikusten. Gu abiatu ginan eta baginuzten autobus batean puerto aldera. Lau edo bostbakarrik ginan barruan eta etzan otsa aundirik biemakume igo ziranean. Exeri gaitezen emen, batekeuskeraz esan zuan. Guretzat ustegabea zan. Pixka-bat ixilik joan ginan baiia ez asko. Egun on, esangenion. Emakumeak arrituta gelditu ziran. Azkoitia-rra bat eta eibartarra bestea ziran. Gure beste apaizlaguna azkoitiarra momentu ortan or otzegona eza-gutzen zuten. Luzaro euskeraz bi giputxekin egin gen-duen pozik ala euskaldunak billatu giiiaiako.

Orain kontatu bear dizuetena oraindik ezta urtebat Montevideon gertatu zitzaidena. Konsuladora joanbearra izan nuan donostiar baten billa nabiltzalako.Jende asko zegon konsuladean eta aspertuta nerealdemenekoakin izketan asi nintzan. Nere aldemenakesan zidan: Einendik urrutira bizi naiz eta onutzaetorri naiz paperak arreglatzera Espanara joatekoasmoakin nabillelako. Nungoa zera?, galdetu nion.

—Naparra naiz, erantzun zidan. Ni ere bai, esannicn.

—Zer errikoa? Gorritikoa. Ba, ni Arbizukoa.

Orduan euskeraz asi nintzen izketan, ba nekianba Gorritiko batek nai ta naiez euskeraz jakin bearzuala. Aurten "sanfermiiietara" nai nuke joatea. NikEztanga, ala uste det esan zidala, det abizena edoapellidua. Nere aitari Gorriti eta alderdietan MigelAundi esaten zioten. Gizon onek irurogeitik goraurte ditu. Ala itz egin genduen eta penaz bata bes-tetik aldendu ginan.

Mundu ontan asko ibilli eskero ustegabeak ema-ten dira eta batzutan ustegabe pozgarriak gaiiera,bein ere aztutzen eztiranak.

FELIPE ARANA

«VENID Y VAMOS TODAS»Apezkide batek galdegin dit: Ea nere eliztarrek, erderaz baino EUS-

KERAZ KARTSUAGO otoitz egiten ote duten?Horrelakorik galdetzeak berak ere, lanak dituela gero!!Portugaldarrari, frantses izkerarekin Francia'n gertatutakoa, berritzea

gogoratu ba zait ere, grinari ataka itxitzea erabaki dut.Gertakizunena baitugu, erantzunik ozenena.Egiterik xumeena, ASERTOrik bortitzena.LENIN buruzagi bolchevik'ak, bizkorki adieraztera eman zuen erreali-

dadeen indarra, «ERREALIDADEAK BURUGOGORRAK Z1RELA» (obstina-das), esan zuenean.

Erreaiidade burugogor horietako bat ote denz kontatzera noakizuena,zuek ikusiko.

Aspalditxoan ere, Maiatzako otoitz-iore zenbeit, ERDERAZ eman oiziren emen.

Giza-semeak mutu zirautelarik, neskatxek: «Venid y vamos todos»kanta, eman oi zuten.

«Venid y vamos TODOS», laister, «venicl y vamos TODAS», biurtuzen, letraz ezpazen, bai kantarien sexoaz.

Lore-eskeintza horri, emazteki-gauza eritzi zioten gizonezkoek.Lore-eskeintza, ta, erderaz? Emaztekientzat egiten diren bezelako

belaxkeriak, haientzat moduko legunkeriak, zenituzten hor!!Gu gizonok, gazteleraz lore-eskeintzen? Ederki eman ere!

Ezkongaietan, elkarri, bestelako lore bat botatzeko ere, EUSKERAZdiogu, nolarebait ibilitakoak, elizan: «Venid y vamos TODAS»? Alderdiederra!

Ez jauna, ez. UMEKERi gutxi eginarazi dizkiguzutelako ustean egongozerate apezjendeok, jantziarazi dizkiguzuten habittu ta gerrikoak jantzia-razi ondorean, orain: «venid y vamos TODAS» ekin etortzeko!

Gu bezeiako jende iatz, eta esku-Iarru lodikoentzat ez baino, emaz-teki iegunendako egiten diren «venid y vamos TODAS» derabiltzute hor.

Bedi, oraindik, Besta-Berriko esku-Iarru xuriak jaztea; bego, noizeanbeingo «frac» jaztea bera; baina, gazteleraz: «venid y vamos TODAS»,kantaz eman guk? Ezta biziaren penagatik ere!

Aunamendi'ko gaillurren goitasuneko arrazoibideari arrazoi ezagutuaz,igaro genituen euskerazko: «Goazen, goazen GUZTIOK», lore-eskeintzara.

Luzaroan, nekez eutsitako urak, amiltzean, ez dute arrabots ozenagoateratzen, «Goazen, goazen guztiok» kantatzean, giza-semezkoen zintzu-rrek atera zutena baino!

Bidenabar, gure Iur santuetan gertatzen dena esan gabe, ez naizatertuko.

Senar-emaztetatik bizirik gelditu, denak, ildako maiteari, azken agurranola emango-ta, elkarren artean sekula erabili ez duten izkuntz arro-tzan idatzitako OROIT-ARRIA eraiki!!

«Aqui yace» erderazko testoak, eta, «Emen datza» euskerazkoak, «ze-rurako eta Jaunaren aurrean*, SARI berdina dutelako nonbait!

Ildako maiteari, arria ta eriotza ez al zaizkio aski otzak, sekulan,BIOTZ-EZPAINETAN BEROTU izan gabeko itz arrotzekin, azken agurraeman gabe ere?

TA, atarian jasotako galdeari erantzun naiean, euskal-biotzak BERO-TU ez duen mintzaera arrotzak, etxekoak sortzen duen otoitz giroriksortzeko, ahalik ukan ahal dezake?

Itz ulert-zail batzuek gora-beera, biotzekoena, eta, burukoena eredugun EUSKERA, ain buruko ta biotzeko ezin izan ditugun alboetakoekinberdintzekoa ote da, erlijioarekiko artu-emanetan?

Barne-lege denek, EZEZKORIK biribilena diote. PASCAL'ek ez otezion: «Biotzak ba dituela buruak ulertu ezin ditzazken arrazoiak?».

Premin ixurko

Ixtripuak - Leheneko artak etasendabideak

Itz horrekin minartze edo akzi-denteak deitzen ditugu; orain, inoizere baino gehiago minartze bada,deia autoen kasketako batean, etxe-erretze batean edo ito behar arris-kutan. Halakoetan iru gauza dirapremiatsuenak: ez tarrapatan ari-tzea, eta ez bururik galtzea; ongijakin zer ezten egin behar, etaazkenik, prezisoena egiten jakin be-har, sendakin edo sendatoki bateraeramateko kalterik egin gabe.

Eroriko txar batean, zango edobesoa autsi denean, batere ikus-ketan edo probaketan aritu gabe,makil edo ohoi bat zangoaren kon-tra edo besoaren luzara ezar lo-karri batekin, tinkatu gabe; ezurautsia mugi ez dadin, sendakina-rengana aillegatu bitartean.

Bizkarezurra autsi dela susmoabadugu, gorputza inarrosi gabe, po-liki taula edo kamiila batean ezarerroz beiti, sendatokira eramateko.

Itotzer dagoenean bat, atsartzeartifiziala delakoa egin behar zaio,itourren dena iurrean luze etzaneta, soinekoen loturak laxatuz; be-soak gora altxatuz eta bular gainazapatu, mantso eta aldi luze ba-tean, gelditu gabe, bere baitarikatsartzen asten duen artio.

Sutan dagoen presuna bat ikus-tean, beinere ez ibi! ureske edour botaka; maindire, manta edokapa handi bat lasterka artu etahorrekin ongi inguratu eritua; ge-ro ez ibili ino!az ere erredurak edobixikak garbitu edo lertu naiez, sen-datokira edo sendakin baten ganaeraman baizik. Eta aurpegi edo es-kutako erredura ttipiak, gantza, olioedo edozein ugentu eztigarri bate-kin gantzutu berehala eginez, ez-dira anpuluak ateratzen.

Elektrikadura ixtripua, erdaraze!ectrocucion, aipatzen du HERRIAastekarian Zaindari delako idazlebatek gisa hontan:

«Eman dezagun norbait elektri-katzen dela gure aitzinean; zer egi-nen dugu? Dohakabea izan ditakeurrunago aurtikia edo lurrerat ero-ria; bestenaz elektrikak bere ganabiltzen du, eskua aztaparka ariarilotua daukala eta ezin handik ate-ra. Lehena, elektrika indarretik kol-

patua berexi, bainan norberak arra-patua izan gabe haatik. Hortako,ar dezaia egur edo makil idor batedo soka edo oialezko zerbait, ha-la nola kautxuzko eskularru bat.

Elektrika pasatzera uzten ezduenidor zerbait; kasu beraz urari edotresna bustieri, hauetan elektrikakurritzen baita.

Elektrika hi! edo itzali giltza bai-latuz; batzuetan indarraren buru-zagieri deitu, ken dezaten indarragoragotik.

Koipatua elektrikatik berexi be-zaln 'aster, behatza sar zintzurre-raino, bidearen garbitzeko, zergerta ere; ortz-orraze faltsu edobeste zerbait balu ere aho zolantrebes gelditua. Ahoa indarreanetsirik badauka, ez denborarik galideki beharrez. Eta sendakina eto-rrik artean, bizia behar zaio eriarisalbatu, atsa artze artifizialaren bi-dez, goraxago aipatu dugun etser-zizioen bidez, bai eta ahotik aho-rako atsa emanez. Luzatzen badaere, segitu amor eman gabe; hauda elektrikatu baten sendabide pre-miatsuena, koipatua atsa artzen as-ten den mementoraino.

Edatera etzaio eskeni behar, be-rak ezagutzak ongi artu artean.Egiteko horiek gauza ttipiak diraberenez, bainan aski zenbait aidizbizitza baten salbatzeko... eta ixtri-pu bati ez ondorio makurragoen,*emateko».

A. A pat Etxebarne

1972 —MAI ATZA P R I N C I P E D E V I A N A

URDIAINFraintzian hila

Luis Mari Albiztur Urdindarra

Bide baztarrean zegon emankan hautsia.Gutxienik pentsatzen delarik etortzen dira berri txarrak. Api-

riiaren 27-an Madril-dik eman du «Radio Nazional» irratiak, eguer-diko berritan. Urdindar bat kolpaturik eta zauriz beterik arkitudutela Fraintzian, eta hil dela.

Lehenbiziko berriak ilunak izaten dira gehienetan, eta biramo-nekoak ez dira oraikoan argiagoak izan: bideberri ondoko sorobatean omen zegon gizajoa eta trenbidetako langiie batek arra-patu zuela. Oso joana ikusi eta gaixotegira ereman izan beharzuten; baina ezer egiterik ez.

Ardon eta Montrond, herri bien artean gertatu da. Berak lanaegiten zuen Champagnole herritik gertu; Jura izeneko departa-menduan. Noia nahi dela, irrutian; Suiza aldeko mugan.

AUTOA ERRERIK

Gau erdian ikusia omen zuten han zebiitzenak autoa erretzen.Guardiei esan ta, kiskaldurik omen zegon haiek joan orduko.Odola ba-zeia lurrean, baina gizonik ez. Kilometro bat bidean au-rrerago zegon bera. Dim frango bazuen berekin eta bere pape-rrak ere ez zizkioten ostuak.

Zortzi edo bederatzi urte du Fraintzian zela. Santageda egunaseinale, atera zen festa ondorean etxetik. Geroztik ez zen emenizana. Hogei ta hamaika urte zituen.

Beste gauza asko bezela, ez da aisa jakingo han gertatua.Gaurko egunean, aurrera beharrean atzeraka goaz eikarrenganakobegiramendu eta errespetoan. Hainbeste gauza entzuten da baz-tarretan!

Bitartean aita osasunez ez dabii ondo. Berna batek nahikoiana ematen dio. Besteia ez da gaizki duen adinarendako.

Zerbait ba-geralakoan, ezer gutxi izan. Ez luke gizonak, ongibegiratuz, arrokeri beharrik. Atzo mardul eta gaur ebakirik ihar-tzen den belarra bezela.

Kristau gera ta, otoitz egin dezaiogun Zeruko Aitari onez hardezan qure herritarraren anima. Goyan Bego.

Euskal talde hau Apezak sortu da),Hem-bazkaria, hitzaldiak, eta, denaOn Joshe Goieneche jaunaren ome-nez.

Zorionak «Joshe» maitea, eta zo-An zen batek

rionak Lizarraga!!

BAZTAN

LIZARRAGAERRETOREAREN EGUMA

loan berri den Apirileko bede-ratzigarrenean Ergoien'go Lizarraga-ko herriak bere Erretore den OnJose Goienetxe apez jaunari bereomenaldi sentikor eta beroa emannahiez «Erretorearen Eguna» dela-koa eskeindu zion.

On Jose Goienetxe apez jaunak36 urte ditu bere bizkarrean etaLizarragako herrira etorri zanetikzortzi urte baditu beteak.

Herri guziak benetan maite dubere Apeza, erritak guziek «Joshe»maiteki deitzen dutelarik.

Egun osoan Apez jaunari ome-naldiarekin batean euskera nagusiegon zen zergatik herri hontaneuskera mardul, sendo eta bizkorbizi bait da.

Zahar eta gezte denak elkartu-rik «Erretorearen eta Euskerarenegyrsa» antolatu zuten.

Herri-meza, Euskal teafro saio-txoa, euskal kantuak, euskal dan-tzak («Aziturri» izeneko bertakoeuskal dantzariak ari izan ziran.

TRINKETE TXAPELKETA

Irungo Kurpil Kirolak Batasunakantolatutako Trinkete txapelketaridkabalia eman diote. Joan den Api-rilaren 22-an Azkaingo trinketeanAzken-Partidak edo Finalak jokatuzituzten. Paletaz aizezko pilotare-kin, Leiza eta Sanzberro Elizonda-rrak ari Jzanak dira Elduayen etaHaretxe-ren kontra, bi hauek Doni-banetarrak, Elizondoko pilotariekpartida polita egin zuten baina mu-gaz-bestaldekoak irabazi 30-20. Xa-rez Donapaletarrak galdu Biarritz-tarren kontra 35-22. Esku-huska(bakarka) Minondo DonibanetarrakBerrogain Donapaletarrari irabazi35-6. Eta eskuz ere baina binazka,Trantxe eta Etxebeste Behobiakotrinketekoak Txapeldun, Etxeberrieta Fordain Donapaletarrak garaitu-rik 40-28. Paletaz iarruzko pilota-rekin Donostiarrak Txapeldun Begaeta Gezala irabaztale Bayonatarrenkontra 40-36. Trinkete Xapelgo hon-tan hamabi trinkete-talde ari izanakdira: Donostia (bi trinkete), Irun,Behobia, Iruna, Elizondo, Bayona,Biarritz, Donibane Lohitzun, Azkaineta Donapaleu. Gure alderdiko pi-lotariek ongi aritu dira him Finaljokatu dituztelarik.

Zorionak txapelduneri eta baibeste ganerakoei ere. denek era-kutsi bait-dute zaletasun bizi batgure joko maitagarriarentzat. Guregoresmenak Kurpil-Kirolak Batasu-nari.BESTAK

iruritarrek beren herriko bestakospatu dituzte, Saibatoreak. Bestahauek urtearen lenbizikoak izatendira eta hortaz beti izaten duteerrekiste aundia. Aurten ere bertzeurtetan bezala yende aunitz bilduda Iruriteko bestetan, hor ikusi di-tugularik Baztango herri guzieta-koak eta Bidasoko eta Malderre-kako gazteria ere. Urtero bezalaSaibatore egunean Elizkizun ede-rra. Plazan naiko scnu eta dantzagazteria ederki yostatu delarik.

M. !ZETA

PILOT ARIAURKITZA, 22; AIZPURUA, 16

Apiritaren 2-an Logroho-ko fron-toian ari izanak dira bigarren na-Jlako pilotariak Urkitza bizkaitarraeta Aizpurua gipuzkoarra. Partidaerditsuraho berdintsu ibiliak diraadosteak 4-4, 7-7, 14-14 eta 16-16tantoetan eginik. Hortik goiti biz-kaitarra nausitu eta falta zituen seitantoak eginik partida irabazi 22-16.

KARRETERO, 22; ETXARTE, 15

Egun hortan berean Donostia-ko«Anoeta»n beste bigarren mailakopartida. Karretero eta Etxarte bu-ruz-buru (Karretero ezta deituraizen-goitie baizik). Partida gisa hon-tan joan zen, 11-11, 12-12, 16-12,16-15 eta azkenik 22-15 Karrete-roren aide. Karreterok saketik 5tanto eta Etxartek 3.

BERGARA, 22; EROSTARBE, 13

Apirilaren 9-an Gazteiz-ko fron-toian, Bergara eta Erostarbe zein--gehiagoka. Bergara etxalartarra 28urte, paxa gorriarekin eta Erostar-be 24 urte bete berriak paxa ur-dihakin. Botilleroak, Mikel Soroanafartarrarena eta Tapia gipuzkoa-rrarena. Partida hasi aurretik tra-besak Bergararen aide 200-160 ri.Partidaren gora-berak hemen:

Lenbiziko tantoa Bergararentzat.Gero adosteak, 1-1, 4-4, 6-6. Hor-tik goiti etxalartarrak aurrea har-turik sei pundu bereganatzen ditu12-6. Gero Erostarberen aldia etahonek ere bost tanto egiten ditu

11-12. Trabesak beti Bergararenaide. Beste kolpe bat etxalartarrak16-11 bere aide. Bi pundu gehiagoErostarberentzat 13-16 eta gipuz-koarra tanto hortan geldituko da;etxalartarrak falta dituen seiakairez-aire eginen ditu eta auzia ira-bazi 22-13. Bergarak saketik 6 tantoeta Erostarbek 4. Partiarden irau-pena 61 minutu. Bi pilotarien ar-tean 257 joaldi pilotari. Bergarakmerezimendu guziekin irabazi du.

RETEGI, 22; OREXA, 14

Donostia-ko «Anoeta»n Apirilaren16-an, Retegi erasundarrak eta Ore-xa errazkindarrak neurtu dituzte be-ren ahalmenak. Trabesak Retegirenaide 200-100 ri, dudik gabe erasun-darraren aldekoek lhaxioren baitanuste osoa zaukaten eta bai asma-tu ere. Retegik len-lenbiziko tanto-tik bere gaintasuna erakutsi du etabeti aurrean ogeitabigarren punduaerdietsi arte, Orexa amalaugarre-nean utzirik 22-14. Partidaren irau-pena 44 minutu. 167 joaldi. Bote-tik bi pilotariek seina tanto \raba-ziak. Retegi indarrean dago eta par-tida hau neke aundirik gabe irabazidu. Orexa errazkindarra oraindikmutiko gaztea baita asko ikasi be-harra du baina noizpaitere Txapel-dun izate ko ere badu gala.

Grain Retegi eta Bergara final--erdian. Bi pilotari hauek lenbizikoaidia dute elkarren kontra ari be-harrak direla, hortaz bada pentsa-tzekoa da partida hau guzien gai-nekoa izango dela. Aide batekoak

eta bestekoak bakotxa beren sain-duari otoitz, eta soka-tira hontannor garai? Hori geroak erranen.

ARRUABARRENA, 22;KARRETERO, 4

Igande hortan ere bigarren mai-lakoek egin dute beren partida.Gazteiz-ko frontoian ari izanak diraArruabarrena eta Karretero. Parti-da honek eztu aunitzik kondatzeko-rik, Arruabarrenak aisa irabazi be-re kontrarioa lau tantotan utzirik22-4.

AROTZENA, 22; URKITZA, 17

Iruhe-ko «Labrit»en Apirilaren 18--an bigarren mailakoak ere, etaoraingoan Arotzena aranaztarra etaUrkitza bizkaitarra. Partida ataka-tua izandu da bi eskualdeak ber-dintsu ibili direlarik. Lenbizien biz-kaitarrak zazpi tanto eginik auziabere aide zaraman 7-0. Gero ara-naztarra ernaturik amargarreneanberdindu eta aintzinat abiatu 15-10.Gero holaxe ibili ziren, 15-14, 17-14,17-16, 18-16, 18-17, eta azkenik Aro-tzena kolpe batez beste lau pun-duak eginik partida irabazi 22-17.Bi pilotari hauen borrokaldia gusta-garria izandu da.

Orain Arotzena eta Arruabarrenabigarren nailako Azken Partida edoFinala jokatuko dute.

Nor Txapeldun?

M. IZETA

A E Z K O AIRIBERRIKO EGUBERRI KANTA ZARRA

Aezkoako erri polita ontan eusten diote oraindik oitura ederbateri. Gabonetan «Xubelare» egunean, gaztetxoak etxez etxe ibil-tzen dira Eguberriko kanta zar bat kantari. Kanta onen itzak,Jose Inazio Juanperez'ek eman zidan, Agesta etxekoak, berakoraindik kantatzen duten bezela.

UMEEN DEIA liburuak, Ismael Torres'ek antolatuak ba dakarbeste kanta bat ia berdintsua, Iriarte'ko Juana Mari Juandeabu-rre'k bialdua, amabi urte zitula. Guk emen azaltzen degun kantaonek ba ditu aldaketa txiki batxuek eta orregatik argitaratzendegu.

(Idatzi dut kanta au Iriberri'n abestutzen duten bezela, danakango euskera nolakoa dan ikusi dezaten).

LATXAGA

Eridenen degu eridenenguzien Jauna Belen'engazen guziek Belenen'eraJauna an adoratzera.2Eguberri, Eguberri,Gaur dela Eguberri,Guzien Jauna jaio beizeDugun alegirian.3Eguberri gabean, Gaberdiko

[bereanMutiko eder ba jaio beizeBelen'eko irian.4Beien'eko irianZure doiaren andiaZeren xin baitze, jaio baitzeJaungoikoaren semea.5Amari deizu Mariabeti Birginik erdiaeta Jesus seme orizeruan izen emana.6Egundeino eztute entzunMezen zunen guargoitikgaurko gabean gure Jesusbeti gizon einik.7Gaberdikoan argitzen duEguerdikoan bezala;Ordutxe ortan atratzen daiduzki juztiziakoa.8Aingeru ederrak sausten dirazerutikan lurrera;bere bereala faten diraJudeako errira.9Galde egunez, galde egiiiezzer ote den, nor ote den,Malar errege sortu da10Izar eder bat atratzen duAra goiti gartarik

Arratzean xuxen giatueren duErrege malar Belena.11Presente ederrak ba dramakotsIru Erregeak Jesusi;Bate urreak, bertzen mirra,Beleneko intzensasuna.12Ofrenda onik badramakoteBelen-go portalera;Guziok junto sartu diraJerusalen barrena13Artzai onak (administe)Berri on batengatikanNola beita gure Jaunaliberal pagazalea.14Emanen dagu pagua,paguarekin grazia,graziarekin gloria.Amen Jesus Maria.15Kantatu dut ederki,Entzun ba nuzian obeki;Baradisuan sar zaiteztelaZek zauren konpaherakin,Ni ere naure onekin.16Zazpi tortxa argirekin,Amabi irurekin,Doze pares biekin.Jesukristo iltzeko orduanZuekin eta gurekin17Baratzean belar onGabak eman du laur oron;Gu bagaza gemendik etaJaungoikoa diziela GABA ON.18Exte ontan laur ardiLaurek tuzte zortzi bearriExte ontan ez ote danitaz oroitzen deniegundeino exte ontanEniz izan orei bezein egarri.

Aezkoa'ko 1RIBERRI (Aida Argazkia)

Jesus Gaztelu Ebro ibaiaren lurral-detako traktor Norgehiagoka bateaniur goldatzen Irabaztaile eta Na-gusia gelditu zan.

Jesus Gaztelu Nafarroako semeada, Gares herrikoa (Puente de laReina erderaz).

P R I N C I P E D E V I A N A 1972 — M A I ATZA

G I Z A R T E6 A l AK

Aise konprenituko da industrializatzeari buruz diodan guztia,ez dudala neri ongi aia gaizki iduritzen zaidalakotz aipatzen; da-torkigun egoera ikasi beharrean gaudelakotz baizik. Eta obekita-sunik nehundik erdietsiko badugu, bidea nondik cloan jakinik iza-nen delakoan.

Ez baidut errealitatetik ihes eginez odeitarat joan nahi, gus-tatuko litzaidakean giza-moldea asmatzen asteko; bixtan da. Hori

behin baino gehiagotan erran izan dut— zenbaitzuen nahikariada dudik eta gabe; bainan doi-doia bada ere, an gara zorionezhaurtzaroa pasatzen.

Gauden mund.ua, nahi-eta-nahi-ez den bezala da, eta ez bes-tela. Nolakoa den eta zergatik den horrela, ordea, arras zailla dabi itzetan xuritzen. Kondairan zehar osatzen heldu baida; amekakondizionamendu direla medio. Eta gaur egun ere, gauzak ezdautza gelditasunean, tensione haundiko igiduran baizik.

Horrengatik, gauzak obekitu nahi dituenak, egoera den bezalaezagutu eta taxutuz gero, haren helburuen betetzerat doazin bi-deak ditu finkatzen. Izan ere, horrela bakarrik oiharri lezake berejoera. Gogoan edukiz aurrerakoi'arena, gizonen eskubideen kontralortutakoen urratzea dela; beti aurrerako bideari lotzea.

Ez dezagun, beraz, datorrena heldu den bezala artu behardenik erran; alferrik litzakeala ja ere egiten astea. Datorrena,gizonen esku dago, eginkizun da eta, beraz, neurri batean guz-tiok molda genezake. Hain zuzen, datorkigunaren zenbait gauzenaurka altxatu behar dugularen ustekoa naiz; gaurko egoera ikasiz,ahalik eta garailen gerta gaitezen bihar.

Bainan arazo hautan —zein gauzetan egin litaken zerbait, etazeinetan ez zenbait korapillo daudela ohartzen naiz; eta kome-nigarria deritzait erran nahi dudana zerbait bedere argi dezadan.

Gaurko gizartean badira —oro ar— bi motazko ondoriorik.Hauen artean batzu, ezin ebita daitezkeanak dira; besteak, aldiz,alda litazkeanak. Ezin ebita diren ondoriotaz, ez gaitezen oraigehiago luza; ebita ezinezkoak baldin badira alferrik dateke eta.(Ez dut erraten asko ala guti diren; ez eta nere gustokoak di-renetz). Ondorio hauen artean, erran gabe doa, denetarik ba-dago: onik eta txarrik. Eta aise konprenituko den bezala, bate-tik besterat suerte guztitakorik; bai eta batzuri onuragarri gertadakiekena, beste batzuri alderantziz izatea. (Bi gizarte desberdi-nek, bietariko bati dagokion kontsumo bera edukitzean gertatzendena esate baterako; zenbatenaz eta kontsumo berdinago, han-batenaz eta bien arteko aldea haundiago). Kasu, bada, xinpleke-ritan erori gabe. Bainan goazen aintzina.

Alda daitezkean ondoriotaz, berriz, aunitz egiten ahal da; al-dakor bai-dira. Haietako T>atzu, onuragarri eta aurrerakoi dirateke;besteak, aldiz, atzerakoi eta antzukor. Lehenbizikoak, onuragarribaldin badira, ez zaigu haien kontra joatea interesatzen; abe-rastgarri direla badioegu. Bainan bigarrenak, aldatzea gure eskudaudenak, eta gainerat kaltegarritzat ditugunak, zuzentzen aha-legindu behar dugu; nork bere nortasunari dagokion gisaz arauera-tuz. Ezituz eta ohart-eraziz, batzutan ondorioaren egokitzeko, bes-tetan haren zenbait akatsen baztertzeko, non ez den delako on-dorioaren deplauki arbuiatzeko.

Nola uka, konparazio baterako, telebixta aurrerapen izigarriaez denik; ameka gauzetarako ezinago onuragarria: komunikazioeta informazio bidetan, industria-gintzan, medikuntzan, eta nik da-kita non gehiagotan.

Ez daiteke erran, haatik, telebixta abantail izigarria bada ere,koltegarri izan ez daitekeanik; egunero ez denik. Telebixta gi-zonek baiderabilkite; eta ez suerte guztiko gizonek, giza-sail in-dartsuenek baizik. Erran nahi baida, ez dagoela lekuan lekukogizoneri zuzendua, gizon horiek nortzen joan daitezen; gizasailmdartsu haien intres konkreturi begira baizik. Guk —esate bate-rak0— ez dugu legokigukean telebixtarik. Eta ohart gaitezen zeriritzi pilla itsasten den telebixtaren bitartez, eta zein eguneroeta sakonki; zer nolako deseuskalduntze erdiesten ari den, auni-tzetan ikas-bide bakarra den telebixtarekin; nehor eta sekula ezbezala etxeko bizitzetan sartu den tramangailuarekin. Behar fal-tsuk sort-erazten dituelarik, guri dagozkigunak betetzen ez.

Horrela, informazioa, eziera, kultura eta abar, ezinago garrantzihaundia duten arlo konkretuak direnez gero, telebixta izan dai-teke —eta da— arras kaltegarri ikusleentzako; arras zikirakoreta loakar-erazteko modukoa.

Hor dago, beraz, alorre haundi bat aztertzen, moldatzen etaahalik gureganatzen joan behar genukeana. Baina horretarako le-henbizik, norat garamazkiten, eta norat nahi dugun joan jakinbeharko genuke; eta hori zorigaitzez, oraindik landu gabeko soroadugu; gauzarik premiatsuena izan arren.

Lot gakizkion, bada, ez azalari, bainan mamiari. Urratsez urrats,zer gerta lekigukean gogoan ongi edukiz aintzinerako bidearijarrai; izpiritu ideki eta zabal batekin aurrerapenen aintzinean,bainan beti gu geu izaten. Guztiek hori bera egiten dute, eta gukareago behar genuke.

ANKO SENDOA

RRTU fMRIi, [IH, DOIIIIII El | [ [ f !Erre Doce, Erre Ocho, ta, holako

gaurko zenbait oitura nabartxoeiburuz idatzitako aiegitxo batean,euskal-esaera bat, merezi ez beze-!a agertu nuen.

«EGUNGO ARTU-EMANAK, zenidaztitxo hartako esaera.

Euskai-esaera aberats hori, osoezezkoan edo negativu-eran emanazegon.

Esaera poiit bezain aberatsariegin nion bidegabekeria, zuzendunaiean natorkizue.

Bijoa aurretik ohar bat.

Haurreko hartan eman nuen:«EGUNGO ARTU-EMANAK» esa-eran, gauza anitz sartzen bide zi-ren. Akordion-formula bat zenuten

hut.

Esaera hortan, sexua! artu-emanESTUAK ikusteko, SEXUAL itzaerantsirik etortzea, nai ta naiezkoazen. Eta, etorri ere, sentidurik ES-TUENEAN.

Ez zetorren ordea.

Ez. Nere izkribuak, ez zuen es-tueneko sentidu hori, behar etabehar eskatzen.

Nere ustean eta gogoan ez bei-nik-bein.

Neretzat, kontestoak esaerarenzabaidia mehartu ez baino, kontes-toarena areagotzen (zabalagotzen)zuen esaerak.

Eta, «Erre Doce»ek Folklorea era-karri ez baino, Folkloreak erakarrizituen «Erre Doce»ak, gereziek, ge-reziak erakartzen dituzten bezeia.

Ta, ZER ARRAIO!!, euskal-esaerabatek estueneko sentidua ote duenaia ez jakiteko, CIVILAK baino eus-kal-maisu oberik ez al dago Zu-bieta'n?

Aitzin-solas bezelakoaren hondo-tik, igaro nadin, «ARTU-EMAN»,euskal-esaerak berekin dituen abe-rastasunen erakusterat. Arin bede-ren.

Hoiandarren «LE NOUVEAU CA-TECHfSME POUR ADULTES» dela-koan (frantses itzuipena derabiltnik), «LA SEXUAL!TE» idazpuru-pean, 491 orrian, hau dator: «Etrehomme c'est toujour DONNER etRECEVOIR*. Gizon izatea, ater-ga-beko «ARTU-EMANAK ekartzea da».

«Artu-eman», euskal-esaera hon-tan, zenbaterainoko aberastasunakgordetzen diren jakiteko, aipatuta-ko holandar kateximako orri bera-tik aidaturik, torizkizue muestrahauek: «Giza-errealidade denak,adiskideekin solas egin, edo bes-teren bizia salbatzeko etatik asi,eta lana bakarrik egiterainoko erre-alidade denak, beti, «ARTU-EMAN»-en bat dire» (...est toujour, DON-NER et RECEVOIR».

«Etaf giza-errealidade denak, be-ti, ARTU-EMANen bat direlako(DONNER et RECEVOIR), ugarita-sun eta biziaren iturri ere dire».

Orri berean, beerago, esaten da:«Horra: (Ezkontzan), gorputzek di-tuzten ARTU-EMANAK berak (DON-NER et RECEVOIR PHYSIQUE), pozeta atsegin dire, bete-betekoak izanere, nor-izan edo persona osoa da-

goefako haietan sartua, barnenetikazalerainokoan sarturik gero'»

«Elkarren arteko ARTU-EMANhau (ce DONNER et RECEVOIR),lur-aitorra da (fecond), lurrik-aito-rrena gero!, giza-bizi berri bat sor-tzen baita» (Ezkontzako ARTU--EMANETAN).

Aski bedi esana, erakutsi edoespecimen bezeia.

Ohartu zakiote euskal-esaerarenaberastasunari.

Arlote itxurako esaera hori, gu-

re mintzaera motza ustekoak ba-karrik erabiltzen ote zueneko us-tean bazeundeten, frantsesak ere,giza-biziaren aberastasunik zabaie-na adierazteko, itz-joku berbera de-rabillela, ikusi duzute.

Ta, Erre Doce, Erre Ocho, tahorrelakoak aipatu ziren lantxoan,«ARTU-EMAN» esaera, gorrotogarribazetorren, gaurkoan, joritasun be-tean dator.

Ez baita gure EUSKERA, ustebezain sasi.

Premin Ixurko

Euskal izenak (XVI)

XabierOhore haundiko izena dugu

euskaldunok X a b i e r , misio-lari gartsuarena. Aspaldi ba--nuen hontaz zerbait esatekogogoa, baina bildurra ematenzidan. Euskaldun odol garbiazainetan daraman edozeinen-tzat ezin-iretsia bai da, guregizon bizkorrenaren izen onaberak erabili zuen eran ezinesana. Egun hauetan bertan,Iruneko gure hiri santuan, atze-ra bota berri dute lege-gizonekaita napar batek bere semearieman nahi zion X a b i e r ize-na. J a v i e r omen da jatorre-na...

Ez; Nafarroako erregeen den-boran ez zen Javier izenik aho-tan. Esaberri da gure Xa-bier-en iturria. Aldaketa batzukgorabehera, euskaidun garbia.Izan ere, Aragoi aldeko muganEsandi, Esarte eta Eseberri era-biitzen zen Etxandi, Etxarte etaEtxeberriren ordez. Eta erdianduen «a» hori berriz, hitz io-tuetan mahiz gertatzen zaigu:Efxabarri, Etxaleku, Etxarri, Etxa-bakoitz eta abar.

Besterik da hasieran galduduen hizkia, eta azkenean ger-tatu den aldaketa. Euskera gal-tzen dijoan herritan ez da ha-rritzeko gauza. Berri-tik datorbier. Latinez zaigu hitz hau oso-enik gorde: Xaveri-us. Mugazbeste aldetik ere, ez euskerazeta ez frantsesez, ez dute Ja-vier esaten. Beiarrientzat gogo-rregi zaie, Erdal kutsuko gauzadela esatean gaztelera dugugogoan.

Euskalerriko jauregi baten ize-na zen hasieran. Jatsu-tarrenseme gazteenak eman zion mu-ga gabeko aipameni zafoala. Jartorra zen eta ez zen bere aita--amez lotsatu, ez zuen bereizena baztartu; euskaSdun be-zala agertu zen beti munduarenaurrean; eta euskeraz egini zionJalnkoari bere ondar otoitza.Xabier da Euskalerri osoari da-gokion zaindari euskalduna, gu-re Ama-lurrak hazi duen giza-semerik bizkorrena. Burnizkosaretan sartuta bezala idaztenzuen bere sort-etxeareni izenkuttuna, galtzeko bildur izan ba^litz bezala.

Izenak garrantzi haundia dugauzetan; tipulak saltzeko ereizen egokiak behar izaten diragainean. H e r r i - nortasunarenagerbide eta ezaugarri esnaga-rriena jende izenak direla esan-go nuke nik; eta beti ahotandira.

Erdalkeri hutsa estaltzeko bes-terik ez bada ere izen euskal-duna, batzutan, zerbait suma-tzen hasiko zen ezarri duena.Eta ura nahi duenari eman de-zaiogun ur garbia, egarrierenberri norberak daki ta.

-NavasaU Grarfikak. A. Adoarn. 1 - Irufia - D. L NA. 310-64

Etxe izenak.Euskal Herriko Leioa.Baratzeko bidean.Euskera.Arnas berri. Bertso berriak.Azterketa gisan. Gure seigarren horrialdea.Euskal nobela (II).Euskal izenak modan.Basarri.Betsolari gazteak. Umore ona eskatzeko otoitza.Juan-Pedro-Iroz-Etchamendy-Zenari.Bidean.Munduko pasadisua.Gaurko bertso paperak.Ezteguari.Senar emazteak.Isidro deuna, Euskal erriko nekazarien zaindaria, gaur zuri denak biotzetikan ¡Alleluia!, Alleluia! Apaiz baten ibillerak.Ixtripuak-leheneko artak eta sendabideak.Erriz-Erri.Aezkoa.Pilotariak.Gizarte gaiak.Artu-Eman,eta, Donner et recevoir.Euskak izenak (XVI). Xabier.