Prirodni resursi

Prirodni resursi

• Raznovrsne prirodne materije i pojave koje čovjek koristi za podmirivanje svojih potreba u prirodnom ili prerađenom stanju.

• Život čovjeka je zasnovan na postojanju i korišćenju prirodnih resursa.

• Siromašenje prirode i narušavanje kvaliteta životne sredine

• Prirodni resursi su prostorna i vremenska kategorija koji su nastajali kroz duži evolucioni period razvoja Zemlje.

• Nastali su brojni prirodni resursi materijalnog i energetskog tipa

• Bogatstvo svake Zemlje mjeri se po vrsti i količini prirodnih resursa sa kojma raspolaže i koje koristi.

Ekološka podjela

• Resursi nežive prirode (vazduh, voda, stijene, rude, zemljište)

• Resursi biodiverziteta (biljke, životinje, čovjek)• Svi resursi dele se na obnovljive i neobnovljive.

Neobnovljivi resursi su oni resursi koji se vremenom eksploatacijom iscrpljuju, a ne mogu se obnoviti prirodnim procesima ili je ta obnova veoma dugotrajna.

Održivo i racionalno upravljanje prirodnim resursima

• Racionalno korišćenje – da se usklade potrebe korišćenja prirodnih resursa sa realnim stanjem bogatstva prirodnih resursa u prirodi i potrošačkim zahtjevima

• Prema stepenu ekonomičnosti rezerve se dele na:• • Rentabilne ili bilansne (iskoristivost rezervi preko

90%);• • Uslovno rentabilne;• Paramarginalne (pogodne za aktivaciju u roku od 25 g.,

sa stepenom iskoristivosti od 50-90%), i• o Marginalne (pogodne za aktiviranje u roku od 60

god sa stepenom ekonomičnosti od 10-50 %).• • Nerentabilne ili vanbilansne (sa stepenom

ekonomičnosti ispod 10 %).

• Prema prirodnim kriterijumima, resursi se dijele na sledeće grupe:

• Prirodni resursi hidrosfere (svetski okean, podzemne vode, površinske vode);

• Prirodni resursi atmosfere;• Prirodni resursi litosfere (zemljište i

geološki resursi);• Prirodni resursi biosfere (biljni i životinjski

svet).

Voda

• Voda je „izvor života“, resurs i materija bez koje život na Zemlji nije moguć.

Hidrološki ciklus

. Kopnene vode: Podzemne, rijeke, jezera i lednici. Podzemne – u zemljinoj kori

rasprostranjene su neravnomjerno, različitog sastava u zavisnosti od podloge

Specifična fauna Termalne i termomineralne

. Vode rijeka su čovjeku najdostupnije za korištenje ali su najviše izložene svim vidovima zagađenja i degradacije

Navodnjavanje, plovidba, vodosnabdijevanje, iskorištavanje energetskog potencijala, ribolov, industrija.......

Najveći zagađivači rijeka su otpadne industrijske vode, vještačka đubriva zaštitna sredstva u poljoprivredi i otpadne komunalne vode

Flora i Fauna - karakteristična za određene tokove i vrste indikatori

Životne zajednice gornjeg toka reke - zbog specifičnosti životnih faktora koji deluju u longitudinalnom

rečnom profilu, postoje razlike između akvatičnih biocenoza gornjeg u odnosu na srednji i donji tok

- Karakteristike gornjeg toka reke:

-niska temperatura

- velika brzina vode

- dno kamenito ili šljunkovito

- slabo razvijena vegetacija- krupne čestice organske - materije (poreklom od lišća i sl.)

Fauna dna gornjeg toka reke -prilagođenosti:

-oblik tela - dorzoventralno spljošten: npr. Planaria - Turbellaria, Rhitrogena – larva Ephemeroptera, Ancylus -Gastropoda

- Plecoptera - indikator voda bogatih kiseonikom

Fauna dna srednjeg i donjeg toka reke

- mala razlika u karakteristikama staništa srednjeg i donjeg toka- beskičmenjačka bentosna zoocenoza zavisi od tipa substrata- euritermne vrste, ukopavaju se u mulj, grade kanale - Gastropoda – Theodoxus

Oligochaetae – Tubifex, Psammoryctides

. Mora i okeani – osnovne karakteristike Temperatura, svjetlost, salinitet, flora i

fauna Klasifikacija i kategorizacija vode

Vodni resursi Srbije Srbija je relativno bogata slatkovodnim resursima i

uspješno rješava vodosnabdijevanje svog stanovništva i industrije

Hidrološke osobine i vodne rezerve uslovljene su elementima prirodne sredine i ljudskom aktivnošću

Veliko učešće TRANZITNIH voda ( Dunav, Sava, Tisa.....)

Ukupna dužina rijeka u Srbiji iznosi 40 hiljada km i njihova prosječna gustina po 1 km2

Veliki ekonomski značaj našeg vodnog potencijala posebno riječnih tokova ima mogućnost PLOVIDBE

Plovne su: Dunav, Tisa i Begej a neznatno Tamiš i Velika Morava

. Srbija je bogata termonieralnim vodama Termomineralne vode dolaze iz većih dubina zemljine

kore, pa prema temperaturi razlikujemo tople i hladne a prema sadržaju tri osnovna anjona dijelimo ih na tri klase:

- hidrokarbonatne, sulfatne i hloridne.

Prema sadržaju katjona:

- natrijumove, magnezijumove i kalcijumove

Mogu biti i gasnonosne:

Ugljen-dioksidne, sumpor-vodonične, radioaktivne, ugljen-dioksidno-sumporvodonične, sumpor-vodonično-radioaktivne, ugljen-dioksidno-sumpor-vodonično-radioaktivne

Sistem korištenja i upotrebe voda Pravni režim korištenja i upotrebe voda zavisi od toga

da li se radi o prirodnim ili vještačkim vodotocima Inegralno upravljanje vodama predstavlja sistemsko

praćenje hidrološkog stanja i kvaliteta voda koje u Srbiji obavlja Republički hidrometeorološki zavod

Posebno su značajne hidrološke procjene i prognoze za potrebe odbrane od poplava, plovidbe i upravljanja vodoprivrednim i hidroenergetskim sistemima

Vodosnabdijevanje stanovništva podrazumijeva obezbjeđenje visokokvalitetne vode za piće

Snabdijevanje industrije vodom obavlja se sopstvenim sistemima za zahvatanje i transport vode koji su izgrađeni od strane korisnika i vlasnika

Podzemne vode

• Podzemne vode: rijeke ponornice, izvori, bunari itd

• Nalaze se u zemljinoj kori ispod površine

- Slobodne ili gravitacione koje se kreću po šupljinama i drugim međuprostorima

- Vezane ako su adhezionim ili drugim silama vezane za pojedine čestice pa ne mogu da se kreću

• Uglavnom su u tečnom stanju ali mogu biti i u čvrstom i gasovitom stanju

• Podzemne vode u čvrstom stanju poznate su pod nazivom “mrzlota”

• Javljaju se u višim geografskim širinama, gdje se niske temperature zadržavaju veći dio godine

• Za vrijeme kratkog ljeta, u zemlji se otopi samo površinski sloj leda, a duboki slojevi ostaju zamrznuti.

• Debljina mrzlote je različita (od pola metra, a u ekstremnim slučajevima i do 500 m)

• Javlja se i na visokim planinama ali je znatno manja

• Prema porijeklu podzemne vode dijele se u tri grupe

1. Vadozne

2. Juvenilne i

3. Konatne

Vadozne podzemne vode

• Vadosus – plitak• Potiču iz atmosfere i sa Zemljine površine gdje su

dospjele padavinama• Javljaju se u tečnom, čvrstom i gasovitom stanju

kao slobodne i vezane• Ukoliko dospiju u zemlju infiltracijom kroz pore i

pukotine nazivaju se infiltracione• Ako su postale od vodene pare prizemnih dijelova

atmosfere, koja je dospjela stujanjem u pukotine i šupljine stijena gdje se kondenzovala, nazivaju se kondenzacione.

• Stvaranje kondenzacionih voda može se pratiti u kraškim pećinama

• Kondenzacione vode nastaju velikim dijelom i od vodene pare iz dubljih slojeva.

• Ove pare struje prema površinskim dijelovima, kondenzuju se pa se sjedinjavaju sa izdanima ili se usled smanjenog pritiska vraćaju u dubinu.

• Kondenzacione vode stvaraju se neprekidno

Juvenilne vode

• Nastaju sintezom kiseonika i vodonika• Naziv “juvenilne” su dobile zato što sintezom

nastaje voda.• U doba formiranja Zemlje na ovaj način nastala

je sva voda.• Danas nastaje u procesu hlađenja i

diferenciranja žitke magme u zoni kontakta između magme i litosfere.

• Zbog različitog nastanka mogu biti magmatske, vulkanske...

Podzemna voda•Podzemne vode razlikuju se od površinskih prema relativno sporom kretanju vode, što povećava vrijeme zadržavanja vode u zemljištu i time zadržavanje polutanata i znatan stepen fizičko-hemijskih interakcija vode i okolnog materijala u kom se nalazi akvifer.

Klasifikacija

• Prirodno i vještačko zagađenje

• Tačkasti i difuzni izvori

Tačkasti izvori

• deponije

• otpadne vode

• rafinerije

• rezervoari

• septičke jame

Difuzni izvori

• spiranje pesticida

• spiranje soli i hem. sredstava

• kisele kiše

• Turbelarija (planarija)

• Oligoheta, poliheta, puževi, račići, ribe, amfibije

• Odlikuju se stenotermijom i osjetljivošću prema kolebanjima temperature

• Detritus, mikroflora (bakterije i gljive)– glavni izvor hrane

• Proteus anguinus – najčešći stanovnik

• Troglobionti

• Troglofili

• Modrozelene alge