SEMINARSKI RAD

EKOLOŠKO EKONOMSKI POTENCIJAL PRIRODNIH RESURSA NA PODRUČJU POSAVINE

SADRŽAJ

Uvod 31 Prirodni resursi na teritoriji Posavine 52. Sporazum o slivu rijeke Save 73. Činjenice o slivu rijeke Save 84 Nafta u Posavini 11

Zaključak 13

Literatura 14

UVOD

Prirodni resursi su supstance, koje se nalaze u prirodi, a koje se

smatraju vrijednim u njihovoj relativno nemodificiranoj prirodnoj formi. Za

proizvod se smatra prirodni resurs uz primarne aktivnosti prerade, poput

ekstrakcije i pročišćavanja. Zbog toga, rudarstvo, vađenje plina, ribarstvo i

šumarstvo se smatraju industrijama prirodnih resursa, dok agrikultura to nije.

Termin je prvi put, široj publici, objavio E.F. Schumacher u svojoj knjizi iz 70-

tih godina 20. vijeka, po imeni Small is Beautiful.

2

Prirodni resursi su, najčesšće, podijeljeni na obnovljive, stalne i

neobnovljive resurse. Obnovljivi resursi su većinom "živi resursi", kao što su

(riba, kafa i šume, i oni se mogu samostalno obnavljati, osim ak nisu

zloupotrebljeni, tj. prekomijerno eksploatisani. Prirodni resursi se obnavljaju,

te se mogu koristiti neograničeno samo ako se pravilo i planski eksploatišu.

Kada se obnovljivi resursi konzumiraju na takav način da to prelazi stopu

brzine obnajvanja, vremenom će rezerve tog resursa potpuno nestati. Stopa

moguće iskoristivosti se određuje po stopi obnove i po količini rezervi tog

određenog resursa. Neki od "neživih" obnovljivih resursa su zemljište i voda.

Stalni obnovljivi resursi su poput obnovljivih resursa, samo što ne

trebaju regeneraciju, kao obnovljivi resursi. Najbolji primjeri ove vrste resura

su vjetar, plime i solarno zračenje.

Resursi se, također, dijele na osnovu njihovog porijekla na biotičke i

abiotičke. Biotički resursi se dobijaju iz životinja i biljaka (živi svijet). Abiotički

resursi se dobijaju iz neživog svijeta, npr. iz zemlje, vode ili zraka. Minerali i

energetski resursi su, također, abiotički resursi, koji se dobijaju iz prirode.

I ekstrakcija osnovne sirovine, kao i rafiniranje u čistiju formu, koja je

direktno iskoristiva (npr., metali, rafinirana nafta), se smatraju za procese

obrade prirodnih resursa.

Prirodni resursi su prirodni kapital pretvoren u proizvodne jedinice koje

ulaze u proces infrastrukturnog kapitala. U ovo se ubraja zemljište, drvo,

nafta, minerali, kao i ostala dobra, koja se, manje-više, vade iz zemlje.

Prirodni resursi jedne zemlje često određuju njeno bogatstvo i status i

svjetskom ekonomskom sistemu, ali određuju i politički uticaj te zemlje.

Prošlih godina, crpljenje prirodnog kapitala, te pokušaj da se pređe na

održivi razvoj, su bili glavni fokus razvojnih agencija. Ovja problem je posebno

zastupljen u regionima sa prašumama, koji sadrže većinu zemljine

bioraznolikosti - nezamjenjivog genetičkog prirodnog kapitala. Očuvanje

prirodnih resursa je glavni fokus u prirodnom kapitalizmu, ekologizmu,

3

ekološkom pokretu i u stranke zelenih. Neki vide crpljenje resursa kao glavni

izbor nemira i sukoba u zemljama u razvoju.

Neki resursi su obnovljivi, ali im je potrebno mnogo vremena da se

obnove. Primjer su fosilna goriva, kojim trebaju milioni godina.

1. PRIRODNI RESURSI NA TERITORIJI POSAVINE

           Zemljište je temeljni prirodni resurs i svrstava se u neprocjenjivo

prirodno bogatstvo. Poljodjeljsko zemljište pripada ravničarskom

području južnog oboda panonske nizine, sa nagibom oko 7 %.

Dominiraju zemljišta sa najboljim pedološkim sastavom i veoma su

pogodna za poljodjelstvo, sa rasponom od I. do III. kategorije. Međutim

4

maksimalna iskoristivost zemljišta uvjetovana je provođenjem određenih

mjera kao što su:

reguliranje vodnog režima održavanjem postojećih

kanala,

izrada projekata navodnjavanja za visokokvalitetna

poljodjelska zemljišta I. i II. kategorije,

smanjenje proizvodnje ratarskih kultura, a poticanje

intenzivnije povrtlarske proizvodnje i

zaštita poljodjelskog zemljišta od pretvaranja u

druge namjene.

Šumski resursi Posavine svojom površinom i strukturom nemaju

veće značenje s ekonomskog gledišta, ali je njihova uloga višestruka, a

očituje se kao zaštitna, pejzažno-estetska i izletničko rekreativna, iako

drvna masa u uvjetima sve veće krize drvnih resursa nije zanemariva.

Na području su optimalne mogućnosti za razvoj plantažnog šumarstva a

ogledaju se u izrazito umjerenoj klimi sa 55 % padalina u vegetacijskom

razdoblju i vegetacijskim razdobljem od 180-200 dana. Na području

Posavine dominiraju šume vrbe i topole, hrasta lužnjaka, crne johe i

poljskog jasena, a podzemne i poplavne vode odlučujući su uvjet širenja

šumskih površina, prije svega brzorastućih topola i plantaža vrbovog

pruća za potrebe proizvodnje pletenih proizvoda.

Područje Posavine nema značajnih kapaciteta neobnovljivih

nositelja energije. Hidropotencijal rijeke Save je značajan ali njegova

eksploatacija je teško provodiva. Od obnovljivih nositelja energije može

se računati sa sljedećim energetskim izvorima:

Sunčevom energijom. Tijekom godine je veći broj vedrih i

sunčanih nego oblačnih dana što predstavlja ogromnu količinu sunčeve

energije i topline.

5

Termalni izvori su pogodni za biljnu proizvodnju i banjski te

komercijalni turizam, a kapacitetom pružaju mogućnost iskorištavanja za

zimsko zagrijavanje zatvorenih proizvodnih površina .

U pogledu mineralnih resursa možemo konstatirati da je ovo

područje još uvijek neistraženo. Neka ranija geo-istraživanja ukazuju na

prisutnost nafte kao strateške energetske sirovine što bi moglo inicirati

idejno istraživačke projekte u tom smislu.

Vodni resursi su iznimno značajni za područje Posavine, a mogu

se koristiti za proizvodnju energije, za navodnjavanje u poljodjelstvu,

rekreativno-športskom i gospodarskom ribarstvu, plovidbi i eksploataciji

svježe pitke vode.

Vodni resursi prisutni su u obliku površinskih vodotoka akvatorija

rijeke Save i podzemnih voda. Prirodna izvorišta ne postoje. Veoma je

značajno termalno izvorište na lokalitetu Suho Polje. Radi se o

termalnom vrelu sumporne vode sa izlaznom temperaturom od 860C.

Postoje dvije bušotine dubine 1.250 metara, a pritisak na izlasku vode iz

bušotine je 4-5 bara.

Na području Posavine postoje dva arteška bunara iz kojih velika

većina mještana koristi vodu za piće. Njihova dubina iznosi 180-200

metara, kapacitetom za sada zadovoljavaju potrebe mještana ali je

veoma izražena potreba za sustavnim rješenjem problema pitke vode

kroz izgradnju gradskog vodovoda.

Materijalna i duhovna kultura bila je uvjetovana prirodnim

uvjetima ovoga prostora. Ravničarsko područje podložno poplavama

uvjetovalo je  održanje relativno malog broja ostataka materijalne

kulture. Do danas je sačuvano nekoliko lokaliteta tradicionalnih tipova

kuće posavske seoske arhitekture sa mnogim graditeljskim značajkama.

Potencijali Posavine su:

6

hidro potencijali – rijeka Sava i izvorišta termalne

vode,

poljoprivredno zemljište,

zalihe šljunka i pijeska u rijeci Savi,

potencijali u korparstvu i

povijesno kulturna baština

2. SPORAZUM O SLIVU SAVE

7

Kao država u slivu Save, Republika Srpska u okviru BiH je

aktivni sudionik u realizaciji Okvirnog sporazuma o slivu rijeke Save i

Protokola o režimu plovidbe, koji su potpisani u Kranjskoj Gori

(3.12.2002.), a koji su dopunjeni u Ljubljani 2.04.2004. Tim

sporazumom i protokolom dogovoreno je:

uspostavljanje međunarodnog režima plovidbe rijekom

Savom;

uspostavljanje održivog upravljanja vodama sliva;

preduzimanje mjera za sprečavanje ili ograničavanje

opasnosti i za smanjivanje i uklanjanje štetnih

posljedica, uključujući i posljedice poplava, leda, suša i

slučajeve ispuštanja u vodu opasnih materija;

stvaranje mehanizama za uspostavljenje djelotvorne

multilateralne saradnje.

Formirana je Međunarodna komisija za sliv r. Save, sa

zadatkom koordinacije navedene aktivnosti. Repubika Srpska, kao

državni entitet koji velikom dužinom izlazi na desnu obalu Save, ima

poseban interes da se realizuje upravljanje tim slivom, posebno u

domenu zaštite voda (uključujuci i sprečavanja havarijskih

zagađenja voda), zaštite od poplava, uređenja režima voda,

uređenja korita za plovidbu.

Pri analizi raspoloživih voda na teritoriji RS vrlo su bitni

slijedeći principi:

zbog načina razgraničenja entiteta BiH hidrološke analize

raspoloživih vodnih resursa ne mogu se obavljati po entitetima, već

se vodni resursi i bilansi voda moraju posmatrati po većim slivnim

cjelinama;

za strateška planiranja poseban značaj imaju analize

prostorne i

vremenske neravnomjernosti raspoloživih voda, kao i vodnih

režima, posebno režima velikih i malih voda;

mora se načiniti jasno metodološko razgraničavanje dva

pojma:

8

voda prisutna na slivu i voda kao resurs.

U procjeni raspoloživih voda činila se često strateška greška

zbog toga što su vodni resursi (VR) pogrešno poistovjećivani sa

vodom prisutnom u nekom području u raznim oblicima (voda u

vodotocima, jezerima, razni oblici podzemnih voda, itd). Dok je

prisutna voda (V) na nekom području isključivo geofizička kategorija,

koja se definiše trojkom V = L,Q,K, tj. matričkim strukturama koje

definišu lokaciju (L), količinu (Q) i kvalitet (K) vode, dotle je pojam

vodni resurs socijalna, ekonomska i ekološka kategorija, jer pored

pomenuta tri atributa mora da posjeduje i četvrti, izuzetno važan -

postojanje uslova za zahvatanje, korišćenje i zaštitu vode.

Uslovi za korišćenje vode su vektorska veličina, koju čini više

komponenti, od kojih zavisi ostvarljivost rješenja korišćenja voda.

Najvažniji uslovi su: geotehnički uslovi,hidrograđevinski uslovi,

ekonomski uslovi, uslovi interakcija sa socijalnim i urbanim

okruženjem i sa okruženjem kulturno - istorijskih nepokretnih

dobara, uslovi ekološke zaštite, uslovi koji proističu iz međudržavnih

obaveza.

Pojedini navedeni uslovi definišu se kvantitativnim ili

kvalitativnim ocjenama, koje iskazuju ostvarljivost korišćenja voda

na nekom području, neostvarljivost korišćenja, ili ostvarljivost samo

pod izvjesnim ograničenjima. Ukoliko samo jedan od navedinih

parametara dobije ocjenu koja iskazuje neostvarljivost projekta

korišćenja voda, čitav projekat postaje neostvarljiv, jer se ne može

realizovati odgovarajući vodoprivredni sistem (VS). U tom slučaju se

voda koja postoji na tom području ("postojeća voda") ne može

smatrati vodnim resursom, te se sa tom vodom ne može računati za

korišćenje u budućnosti. To jako umanjuje količinu vode koja se

može kvalifikovati kao vodni resurs, što i jeste uzrok brojnih

nesporazuma, jer mnogi, umjesto vodnih resursa, računaju sa svim

vodama prisutnim na slivu, od kojih se veliki dio ne može iskoristiti

zbog nepostojanja nekog od naprijed navedenih uslova.

9

Uslovi za korišćenje vode mijenjaju se tokom vremena, te se

vodni resurs mora tretirati kao dinamička kategorija. Zato, dok se

prisutna voda definiše kao stohastički proces za koji se u određenim

intervalima vremena opravdano može pretpostaviti da je

stacionaran i ergodički proces, vodni resursi u različitim

ekonomskim, socijalnim, istorijskim situacijama su različiti.

Generalno, postoji tendencija smanjivanja vode kao resursa tokom

vremena, zbog sve oštrijih ekoloških, urbanih i socijalnih

ograničenja.

Zbog toga je za izradu Okvirnog plana veoma bitno da se

odmah otkloni taj nesnesporazum, decidnim zaključkom: prisutna

voda vodni resurs. Vode kao resursa količinski ima znatno manje

od prisutne vode na nekom području, što je veoma bitno za izradu

Planova upravljanja. Vode koje se mogu ocijeniti i kvantifikovati kao

vodni resurs na području RS višestruko su manje od vode prisutne

na slivu, zbog slijedećih razloga:

prostorna ivremenska neravnomjernost jako smanjuje

opseg iskoristivosti voda;

veome su sužene mogućnosti za realizaciju akumulacija,

posebno onih sa velikim relativnim zapreminama za godišnje

regulisanje protoka,

postoje ograničenja po svim elementima uslova korišćenja vode,

pri čemu se posebno zaoštravaju ekološka i socijalna

ograničenja (što se vidjelo na slučaju akumulacije "Buk Bijela" i

nekih drugih objekata koji su neophodni za korišćenje vode kao

resursa, čija se izgradnja sve češće sasvim neargumentovano

osporava).

10

3. ČINJENICE O SLIVU RIJEKE SAVE

Rijeka Sava je treća najduža pritoka rijeke Dunav, ali sa najvećim protokom.

Dužina rijeke Save od izvora smještenog u zapadnim slovenskim planinama do ušca u

Beogradu iznosi oko 944 km. Sliv, sa površinom od 97.713 km2, obuhvata veliki dio

teritorija Slovenije, Hrvatske,Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore i mali dio

teritorije Albanije (Tabela 1.). Sa prosjecnim proticajem od oko 1.564 m3/s, rijeka

Sava predstavlja najznacajniju pritoku Dunava, jer doprinosi sa gotovo 25% ukupnog

protoka Dunava. To znaci da održivi razvoj sliva rijeke Save ima znacajan utjecaj na

slivno podrucje rijeke Dunav.

Udio sliva po državi (%) Slovenija 11,734.8 biodiverziteta. U njenom slivu se

nalazi najveca cjelina aluvijalnih mocvara u slivu rijeke Dunav (Posavina – centralni

dio sliva rijeke Save) i velika ravnicarska šumska podrucja. Rijeka Sava je jedinstven

primjer rijeke sa još uvijek netaknutim plavnim podrucjima, koja ublažavaju poplave i

podržavaju biodiverzitet u istim.

U slivu rijeke Save se nalaze i cetiri Ramsar podrucja, tacnije Cerkniško

Jezero (SLO), Lonjsko Polje (HRV), Bardaca (BiH) i Obedska bara (SRB), koja u

sebi ukljucuju podrucja koja su od znacaja za biljni svijet i ptice, te zašticena podrucja

na nacionalnom nivou i Natura 2000 podrucja.

11

Što se tice plovnosti, rijeka Sava je danas plovna za velika plovila do

Slavonskog Broda (km 377) i za mala plovila do Siska (km 583).

4. NAFTA U POSAVINI

Novoutemeljena Komisija za koncesije Republike Srpske trebala bi ovih dana

odlučiti hoće li Rafineriji iz Srpskog/Bosanskog Broda dodijeliti desetogodišnju

koncesiju na eksploataciju nafte i plina. Ta bi odluka trebala omogućiti

početak traženja financijera i bušenja prvih bušotina, jer su dugotrajna

istraživanja pokazala da se na preko dva kilometra ispod površine Posavine

nalazi najmanje 20 milijuna tona nafte. Stručnjaci čak tvrde da je riječ o

znatno većoj količini, koja dosiže i 50 tona.

Prve bušotine bile bi locirane na području oko Šamca na prostoru od oko 300

četvornih kilometara, kažu u Rafineriji. ‘’Ta su istraživanja završena 1991.

godine, a sada treba odrediti lokacije bušotina i krenuti s eksploatacijom nafte

i plina’’, kaže Mika Šukurma iz Rafinerije Brod, koji je godinama radio na

istraživanju naftnih nalazišta. Šukurma tvrdi da se na lociranom području kriju

velike rezerve nafte i plina, otkrivene na dubini od 2.370 metara. Prema

njegovoj procjeni, godišnje bi se iz tih nalazišta moglo vaditi milijun tona nafte,

što bi Republici Srpskoj i investitorima moglo donijeti dobit od oko 300 milijuna

dolara.

12

ZAKLJUČAK

Prorodni resursi su opšte dobro i zajedničko bogatstvo. Njihovo

korišćenje, privredna primena i ekonomsko vrednovanje treba da budu planski

usmereni i namenski konstrolisani.

Bez obzira na vrstu, strukturu i pojedinačne količine, oni su osnov za

predstojeći privredni i ekonomski razvoj svake zemlje, tako i Srbije. Naravno,

postoji i deo prirodnih resursa koji mora ostati izvan ekonomskih i privrednih

tokova i koji treba da bude sačuvan za sadašnje i buduće generacije, a to

posebno važi za one resurse koji se teško obnavljaju i neobnovljive prirodne

resurse.

Pristup prirodnim resursima mora da obuhvati definisanje politike i

strategije njihovog održivog korišćenja, kao i definisanje zakonodavno-

pravnog okvira za njihovo efikasno sprovođenje.

Prirodnim resursom obično nazivamo sve ono što potiče od Zemlje -

zemljište, biljke, životinje, vodu, drvo, naftu, metale i ostalo. Sve ih koristimo u

vrlo različite svrhe, kao što je:

• proizvodnja najraznovrsnijih proizvoda važnih za svakodnevni život,

• dobijanje električne energije,

• gajenje useva,

• vožnju automobila,

• građevinske radove...

 Sve što jedemo, koristimo ili kupujemo predstavlja ili prirodni resurs ili

je nastalo od njega. Prirodni resursi su svuda oko nas, a zbog sve većih i

rastućih potreba, mi ih vrlo brzo iskorištavamo. Mnogi prirodni resursi se

iscrpljuju brže nego što mogu biti zamenjeni novim.

13

Iz tog razloga mora se obratiti pažnja na tu činjenicu da će se neki od

njih u potpunosti iscrpeti ukoliko ne smanjimo potrošnju, što je ozbiljan

problem, zato što živi svet na Zemlji zavisi od ovih resursa.

LITERATURA

1. www.dadalos.org –Internacionalni UNESCO obrazovni server

2. www.wikipedia.org

14