PRIRUČNIK - Razno sveznadar INFORMATIKArazno.sveznadar.info/3_4_net/Rracunarske-mreze.pdf · O P Pr sa Iz SiRM RIRUČNIK iručnik je goto jta vršena su funk vo u potpunos.racunarskemre

O

P

PrsaIz

OSiRM

PRIRUČNIK

riručnik je gotoajta http://wwwzvršena su funk

ovo u potpunosw.racunarskemrekcionalna prilag

ti nastao od kneze.com/Knjiga

gođenja, dodate

nige Rаčunаrska. ilustracije i nek

1

kе mrеžе: Мlаd

ka razjašnjenja

dеn Vеinоvić, А

kao i ptaktični

Pri

Аlеksаndаr Јеvr

primjeri.i mrež

lagodio i obr

Ra

rеmоvić a mate

žnih komadi.

radio Mirosl

ačunarske mre

rijal je preuzet

lav Mihaljiš

eže

sa

šin

OSiRM Računarske mreže

2

Sadržaj: Računarske mreže .......................................................................................................................................................................................... 4 Šta čini računarsku mrežu?............................................................................................................................................................................. 4 Razlozi za umrežavanje .................................................................................................................................................................................. 5

Zajedničko korišćenje informacija (podataka) .......................................................................................................................................... 6 Zajedničko korišćenje hardvera i softvera ................................................................................................................................................. 6

Mrežni softver ................................................................................................................................................................................................ 7 Komunikacioni sistem .................................................................................................................................................................................... 7 Vrste prenosa podataka .................................................................................................................................................................................. 8

Мultiplеksоvаnjе (Multipleksiranje) ......................................................................................................................................................... 8 Pojam paketa i paketne mreže ................................................................................................................................................................... 9 Prenos podataka sa komutacijom veza (circuit switched) ......................................................................................................................... 9 Prenos podataka sa komutacijom paketa (packett switched) ................................................................................................................... 10 Prenos podataka virtuelnom vezom (virtual circuit) ............................................................................................................................... 10 Metode pristupa .................................................................................................................................................................................... 11

Metoda višestrukog pristupa sa osluškivanjem nosećeg signala i sa otkrivanjem kolizije ................................................................. 11 Metoda višestrukog pristupa sa osluškivanjem nosećeg signala i sa izbjegavanjem kolizije ............................................................. 12 Token Ring metoda ........................................................................................................................................................................... 12 Metoda prioriteta zahtjeva ................................................................................................................................................................. 13

Mrežna oprema .......................................................................................................................................................................................... 14 Pasivna mrežna oprema ....................................................................................................................................................................... 14 Mrežni kablovi ........................................................................................................................................................................................ 14

Koaksijalni kabl ................................................................................................................................................................................. 14 Kabl sa upredenim paricama .............................................................................................................................................................. 15 Optički kablovi .................................................................................................................................................................................. 15 Šta je Ethernet? .................................................................................................................................................................................. 16 Ethernet kablovi i konektori .............................................................................................................................................................. 16 Načini povezivanja kod UTP kablova ............................................................................................................................................... 17 Standardi za konektore i kablove ....................................................................................................................................................... 18

Strukturno kabliranje .............................................................................................................................................................................. 19 Aktivni mrežni uređaji ......................................................................................................................................................................... 21

Ripiter (Repeater) .............................................................................................................................................................................. 21 Hab (Hub) .......................................................................................................................................................................................... 21 Mrežni most (Bridge) ........................................................................................................................................................................ 22 Svič – skretnica (Switch) ................................................................................................................................................................... 23 Usmjerivač (Router) .......................................................................................................................................................................... 23 Mrežni prolaz (gateway) .................................................................................................................................................................... 25

Bezbjednosna barijera (firewall) ............................................................................................................................................................. 26 Мrеžnа kаrticа ........................................................................................................................................................................................ 27

Klasifikacija mreža ....................................................................................................................................................................................... 28 Lokalna računarska mreža (Local Area Network, LAN) ................................................................................................................... 28 Regionalna računarska mreža (Wide Area Network, WAN), ............................................................................................................ 28

Mrežne arhitekture sa aspekta međusobnog odnosa i tehnike pristupa ................................................................................................... 30 Mreže ravnopravnih računara (peer-to-peer mreža) ........................................................................................................................... 30 Klijent server arhitektura ................................................................................................................................................................... 31 Serverske mreže ................................................................................................................................................................................. 31

Standardne mrežne topologije ............................................................................................................................................................. 33 BUS ili magistrala ............................................................................................................................................................................. 34 STAR mreže ...................................................................................................................................................................................... 34 RING mreže ....................................................................................................................................................................................... 35

Bežična mrežna komunikacija ................................................................................................................................................................ 36 Komponenete WLAN-a ..................................................................................................................................................................... 37 Princip rada WLAN-a ........................................................................................................................................................................ 38 Bluetooth ........................................................................................................................................................................................... 38 Bluetooth proizvodi ........................................................................................................................................................................... 39 Princip rada Bluetooth-a .................................................................................................................................................................... 39

Klasična (dial-up) analogna telefonska veza ........................................................................................................................................... 40 ISDN ....................................................................................................................................................................................................... 41 Iznajmljene linije .................................................................................................................................................................................... 42 X.25 ........................................................................................................................................................................................................ 42 Frame Relay ............................................................................................................................................................................................ 42 ATM ....................................................................................................................................................................................................... 43 Wireless WAN (WWAN) ....................................................................................................................................................................... 43 ADSL ...................................................................................................................................................................................................... 43


3

Protokoli ...................................................................................................................................................................................................... 45 Nadležnost i posao protokola .................................................................................................................................................................. 46

Prоtоkоli bеz uspоstаvlјаnjа vеzе ...................................................................................................................................................... 46 Prоtоkоli sа uspоstаvlјаnjеm vеzе ..................................................................................................................................................... 47 Uprаvlјаnjе grеškаmа ........................................................................................................................................................................ 47 Prоvjеrа pаrnоsti ................................................................................................................................................................................ 48 Isprаvlјаnjе grеšаkа ........................................................................................................................................................................... 48

OSI model .............................................................................................................................................................................................. 49 Аdrеsоvаnjе i mrežni protokoli .............................................................................................................................................................. 51 IP - Internet protokol ............................................................................................................................................................................... 52 TCP ......................................................................................................................................................................................................... 53 TCP/IP protokol stek ............................................................................................................................................................................ 53

Funkciоnаlnа rеprеzеntаciја TCP/IP mоdеlа: Internet model ............................................................................................................ 55 Adresiranje kod Interneta................................................................................................................................................................... 58 IP adresiranje ..................................................................................................................................................................................... 59 Internet adresa i klase ........................................................................................................................................................................ 59 Rezervisane IP adrese ........................................................................................................................................................................ 60 Mrežna maska .................................................................................................................................................................................... 60 Kako dobiti mrežnu IP adresu (pošto i od koga) ................................................................................................................................ 62 IPv4 i IPv6 ......................................................................................................................................................................................... 62

FQDN adresiranje ................................................................................................................................................................................... 65 DNS sistem ........................................................................................................................................................................................ 67 FQDN adrese i DNS serveri .............................................................................................................................................................. 67

URL ........................................................................................................................................................................................................ 69 Pristup i adresiranje dokumenata na webu ......................................................................................................................................... 69

MAC adresa ............................................................................................................................................................................................ 71 Ethernet paket ......................................................................................................................................................................................... 72

Оpеrаtivni sistеmi rаčunаrа i pоdrškа zа mrеžе ........................................................................................................................................... 73 Osnovni alati za provjeru rada mreže ...................................................................................................................................................... 73

Kako saznati ime računara: Hostname ............................................................................................................................................... 73 Pingovanje ......................................................................................................................................................................................... 73 Komanda tracert/traceroute ................................................................................................................................................................ 74 Komanda IPCONFIG ........................................................................................................................................................................ 77 Komanda ARP ................................................................................................................................................................................... 77

Promjena TCP/IP postavki kod lokalizovanog Win7 – Majkrosoft uputstvo: ......................................................................................... 78 Stаndаrdi, rеfеrеntnа tijеlа i оrgаnizаciје ..................................................................................................................................................... 79


4

Računarske mreže Računarska mreža je pojam koji se odnosi na računare i druge uređaje koji su međusobno povezani kablovima ili na drugi način, a u svrhu međusobne komunikacije i djeljenja podataka i drugih resursa. Računarske mreže omogućavaju međusobno komuniciranje računara pomoću neke stalne ili privremene veze. Veza između dva računara koji dijele svoje resurse može da se nazove računarskom mrežom (najjednostavnija računarska mreža). Računarska mreža se može posmatrati kao komunikacioni sistem, gdje se informacija generisana na predajnoj strani (izvorište poruke) dostavlja željenom odredištu. Osnovni elementi komunikacionog sistema su: izvor, predajnik, prenosni medijum, prijemnik i odredište. Ključni poslovi u komuniciranju su: povezivanje, generisanje signala, sinhronizacija, razmjena podataka, otkrivanje i ispravljanje grešaka, kontrola toka, adresiranje i usmjeravanje, zaštita, upravljanje i nadgledanje mreže itd. U računarsim mrežama razlikujemo prenos podataka komutacijom veza (čvrsta direktna veza) ili komutacijom paketa. Prenos podataka kroz mrežu se obavlja po protokolima - pravilima i procedurama koje upravljaju komunikacijom i saradnjom umreženih računara. Potreba za informacijama naterala je čoveka da uspostavlja veze sa raznim izvorima informacija i da stvara mreže preko kojih će sebi olakšati prikupljanje, prenos, skladištenje i obradu podataka. Naglim razvojem računarske tehnologije posljednjih godina (povećanje performansi uz pad cijena) i sa pravom eksplozijom Interneta, broj korisnika računara i računarskih mreža raste vrtoglavom brzinom. Sa sve moćnijom računarskom opremom svakodnevno se uvode novi servisi, a istovremeno se u umrežavanju postavljaju viši standardi. Vremenom su se mrežni sistemi razvijali da bi danas dostigli nivo praktičnog efikasnog okruženja za razmjenu podataka. Počeci umrežavanja vezuju se za prve telegrafske i telefonske linije kojima su se prenosile informacije do udaljenih lokacija. Dostupnost i fleksibilnost tehnologija današnjih savremenih računarskih mreža omogućava da se sa bilo koje tačke na planeti može povezati na mrežu i doći do željenih informacija. U poređenju sa nekadašnjom cijenom korišćenja servisa mreža, cijena eksploatisanja današnjih mreža je sve niža. Računarske mreže su danas nezamjenjivi dio poslovne infrastrukture kako malih, tako i velikih organizacija. U mnogim segmentima poslovanja primjena računarskih mreža može da obezbjedi prednost organizacijama na tržištu (npr. elektronska trgovina omogućava i malim firmama konkurentnost na tržištu). Šta čini računarsku mrežu? Računarsku mrežu čine: računari , komunikacioni medijum, komunikacioni hardver i komunikacioni softver. Realizacija i implementacija i hardverskih i softverskih elemenata računarskih mreža obavlja se strogim skupom pravila koji se nazivaju protokoli. Računarska mreža može biti prost skup dva ili više računara, koji su povezani medijumom za povezivanje i koji međusobno mogu da komuniciraju i dijele resurse. Koristi se za prenos kako digitalnih tako i analognih podataka, koji moraju biti prilagođeni odgovarajućim sistemima za prenos. Mrežom se prenose računarski podaci, govor, slika, video, a aplikacije na stranama korisnika mogu biti takve da se zahtjeva prenos podataka u realnom vremenu (govor, video i sl.) ili to ne mora biti uslov (elektronska pošta, prenos datoteka i sl.). Mreža se sastoji od računara, medijuma za prenos (žica, optičko vlakno, vazduh) i uređaja kao što su čvorišta, svičevi, ruteri itd. koji čine infrastrukturu mreže. Neki od uređaja, kao što su mrežne kartice, služe kao veza između računara i mreže. Svaka mreža se može svesti na sljedeće dvijeosnovne cjeline: hardversku i softversku.


5

Hardversku cjelinu sačinjavaju mrežni čvorovi (nods) u kojima se vrši obrada informacija, fizički spojni putevi i dijeljeni resursi. Čvorovi su dijelovi mreža u kojima dolazi do obrade podataka. Postoje dvijevrste čvorova: čvorovi u kojima se vrši stvarna obrada i oni predstavljaju ciljne čvorove (hosts), i čvorovi kojima je uloga da usmjeravaju informacije (routers). Dijeljeni resursi su hardverski (štampači, ploteri, faks mašine, diskovi i sl.) ili softverski elementi (datoteke, baze, aplikacije i sl.). Softversku cjelinu mreže čine protokoli – pravila po kojima se vrši komuniciranje (razmjena podataka) u mreži i operativni sistemi koji su u direktnoj komunikaciji sa hardverom računarskog sistema i imaju podršku za mrežni hardver i mrežne protokole.

Deljeni resurs

Router

Ciljni čvor (host)Spojni put

Osnovna arhitektura mreže

Komunikacionl medijum služi za fizičko povezivanje računara. Osnovna podjela je mreža prema medijima koji koriste za povezivanje i prenos informacija:

• kablovski ( žični -bounded) i • bežični ( unbounded )

Razlozi za umrežavanje Danas kada su računari relativno dostupni svakom i uz to su izuzetno moćni, umrežavanje povećava efikasnost i smanjuje troškove poslovanja. Osnovni razlozi za umrežavanje su:

• zajedničko korišćenje informacija – efikasno komuniciranje učesnika, • zajedničko korišćenje hardvera i softvera.

Konkretnije, računari koji su u mreži mogu zajednički da koriste:

• dokumente (memorandume, tabelarne proračune, fakture) • elektronsku poštu • softver za obradu teksta • softver za praćenje projekata • ilustracije, fotografije, video i audio datoteke • audio i video prenose • štampače • faks mašine • modeme • DVD/CD-ROM jedinice i druge prenosive jedinice • Diskove • ...


6

Zajedničko korišćenje informacija (podataka) Mogućnost brzog i jeftinog zajedničkog korišćenja informacija jedna je od najpopularnijih upotreba mrežne tehnologije. Elektronska pošta je ubedljivo najrasprostranjeniji vid korišćenja Interneta. Mnoge firme su značajno ulagale u mreže zbog isplativosti elektronske pošte i programa planiranja. Kada postoji zajedničko korišćenje podataka, smanjuje se korišćenje papira, povećava efikasnost, a skoro svaka vrsta podataka je istovremeno na raspolaganju svima kojima je potrebna. Zajedničko korišćenje hardvera i softvera Pre pojave računarskih mreža, bilo je neophodno da svaki korisnik ima svoj štampač, ploter, faks i druge periferijske uređaje. Jedini način da više korisnika koristi isti uređaj je bio da se naizmjenično koristi računar sa kojim je taj uređaj povezan.

Samostalne PC konfiguracije

Pojava mreža je otvorila mogućnost da više korisnika istovremeno koristi zajedničke informacije, ali i periferijske uređaje. Ukoliko je štampač neophodan većem broju korisnika koji su u mreži, svi mogu da koriste zajednički mrežni štampač.

Zajedničko korišćenje hardvera u mrežnom okruženju

Mreže se mogu upotrebiti i za zajedničko i standardizovano korišćenje aplikacija, kao što su programi za obradu teksta, programi za tabelarne proračune ili baze podataka, u situacijama kada je bitno da svi koriste iste aplikacije i iste verzije tih aplikacija. Na ovaj način se dokumenti jednostavno zajednički koriste, a postoji i dodatna efikasnost u tom smislu da je jednostavnije i bolje da ljudi potpuno savladaju jedan program, nego da moraju da rade sa četiri ili pet različitih programa. Kada su računari umreženi, to značajno pojednostavljuje i njihovu podršku. Za jednu kompaniju je daleko efikasnije kada tehničko osoblje održava jedan operativni sistem i kada su svi računari identično podešeni prema konkretnim potrebama te kompanije.


7

Mrežni softver Sama mreža ne može ničemu da posluži bez odredene inteligencije koja će joj omogućiti da funkcioniše. Ulogu te inteligencije ima mrežni softver. Kako bi se savladala kompleksnost računarskih mreža, mrežni softver se organizuje hijerarhijski. Npr. programer pregledača Veba ne treba da misli o tome da li će Veb stranice primati preko bežične mreže ili preko Ethernet mreže. On treba da se koncentriše samo na aspekte značajne za njegovu konkretnu aplikaciju, a da sve niže detalje mrežne komunikacije prepusti nižem sloju mrežnog softvera (prisutnom u okviru operativnog sistema, ili čak samog mrežnog hardvera). Najgrublje posmatrano, mrežni softver može da se podeli na dva nivoa. Mrežni softver koji omogućuje korišćenje različitih mrežnih uredaja, npr. mrežnih kartica ili modema, jeste mrežni softver niskog nivoa. Ova vrsta softvera nalazi se obično u jezgru operativnog sistema računara, uglavnom u obliku upravljača perifernim uredajima, tzv. drajvera (eng. driver). On upravlja računarskim hardverom i komunikacionom opremom. Korisnik računara nikada ne koristi ovaj softver direktno, u opštem slučaju on nije ni svestan da taj softver postoji. Osnovni zadatak ovog softvera je da pruži usluge mrežnim aplikacijama (tj. njihovim programerima) koje korisnici koriste. Ove aplikacije čine mrežni softver visokog nivoa i pružaju različite usluge i servise korisnicima na mreži, kao što je slanje i prijem elektronske pošte, pregledanje Veba i sl. Komunikacioni sistem Računarska mreža se može posmatrati kao komunikacioni sistem, gdje se informacija generisana na predajnoj strani (izvorište poruke) dostavlja željenom odredištu. Osnovni elementi komunikacionog sistema su: 1. Izvor (source) – generiše podatake za prenos 2. Predajnik (transmitter) – Transformiše generisane podatke u oblik pogodan za prenos (npr. modem

digitalne podatke iz PC računara transformiše u analogni signal koji se može preneti preko PSTN) 3. Prenosni sistem (tramission sistem) – može biti jednostavna linija ili kompleksna mreža koja spaja izvor i

odredište. 4. Prijemnik (receiver) – Prihvata signal iz prenosnog sistema i transformiše ga u oblik pogodan za prijem 5. Odredište (destination) – prihvata prenete podatke

Model komunikacionog sistema

Ključni poslovi u komunikacionom sistemu su: • Povezivanje (interfacing) uređaja na komunikacioni sistem • Generisanje signala (signal generation) – propagacija, regeneracija, domet itd. • Sinhronizacija (synchronization) predajnika i prijemnika • Razmjena podataka (exchange management) – prema odgovarajućem protokolu • Otkrivanje i ispravljanje grešaka (error detection and correction) npr. kod slanja datoteka • Kontrola toka (flow control) usaglašavanje brzine slanja i brzine prijema podataka • Adresiranje i usmjeravanje (addressing and routing) – čim postoje više od dva učesnika • Oporavak (recovery) – mogućnost da se transfer podataka nastavi od mjesta prekida • Formatiranje podataka (message formatting) dogovor učesnika • Zaštita (security), na prenosnom putu, autentičnost podataka • Upravljanje mrežom (network management) – mreža je kompleksan sistem, koji ne radi sam po sebi.

Neophodno je mrežu konfigurisati, nadgledati (monitorisati), intervenisati i inteligentno planirati za buduću namjenu.

O

VUKnDpIn М UilMupZP

Dp

OSiRM

Vrste prU računarskimKod prvog na

a način da sDrugi tip je p

aketi mogu nterneta.

Мultiplеk

U еlеktrоnici,li digitаlnih s

Multipleksiranpotreba iste v

Za multipeksPrenosni med

Demultipleksodatke iz odr

renosa pm mrežama pačina, koji jee zauzima kpaketski nač

preusmjerav

ksоvаnjе

, tеlеkоmunisignаlа kоmbnjem ili viševeze u mreži

siranje se kodij se dijeli na

or (DEMUXdreñenog kan

Pri

podatakpostoje dva e stariji, vezkompletan sin prenosa, vati po razl

(Multiplek

ikаciјаmа i rbinuје u јеdаestrukim iskoi tj. prenosn

oristi multipla N kanala (N

X) i multiplenala i proslije

imjer multipl

ka dijametralnoa između izv

spojni put. Kgdje se poruličitim spojn

ksiranje)

računarskim аn signаl i prorištenjem seni medij se mleksor (MUXN korisnika)

eksor su poediti ih na izl

leksiranja (m

8

o suprotna nvorišta poruKarakterističuka dijeli u nim putevim

mrеžаmа mrеnоsi nеkime većem broju

može višestrukX) u koga u.

ovezani prenaz koji je pre

multipleksova

načina prenouke i odredištčan primjer jmanje cjeli

ma. Ovakav

multiplеksirаnm prеnоsnim m

u izvora i odko koristiti.ulazi N gran

osnim medijedodreñen ne

anja) kod rač

sa podataka.ta uspostavljje javna telefne – pakete način preno

njе је prоcеs mеdiјumоm redišta omog

na koje se k

jem. DEMUekoj od N pr

čunarskih mr

Ra

. ja se kroz čvfonska komu (okviri), a k

osa je karak

u kоmе sе vdо žеlјеnоg

gućuje istodo

kombinuju u

MUX će izdvripadajućih g

reža

ačunarske mre

vorove mrežutirana mrežkroz mrežu

kterističan ko

višе аnаlоgnpriјеmnikа.

obna

u jedan signa

vajati pojedingrana

eže

že, ža. se od

nih

al.

ne

O

P K(pS1• • • 23• p

PmsapPsem P Uužezan

OSiRM

Pojam pa

Kroz mrežu packets, framvaki paket sa. Zagla

AdresAdresUprav

. Poda

. PrateInform

aketi stigli n

Paketna mremrežu, nije padrže, izmeđutanje koje s

Paketi stižu de zahtjev poš

mnogo veći st

Prenos p

U ovom tipukupna informeli da komuna dati prenoeće biti mog

Preno

PC1

aketa i pa

se podaci nmes). adrži: avlje paketasa izvora, račsu odredišta,vljački i kon

atke koji se peći zapis macije o pro

neoštećeni (C

eža je mrećapoznata putanđu ostalog rese dobijaju u

do odredišnogšiljaocu za titepen sigurn

podataka

u prenosa pomacija se prnicira sa raču

os podataka. guće po istom

os podataka

R1

R

R3

aketne m

ne kreću kon

a čunar koji je računar kojitrolni podaci

prenose (512

vjeri greške CRC).

a koja omognja kojom ćedne brojeve

uzimanjem u g računara, gim dijelom. Oosti i brzine.

sa komu

odataka izmerenosi putanjunarom PC2Ako neki tr

m spojnom p

sa komutacij

R2

R4

R

mreže

ntinuirano v

poslao podai prima podai 2B-4KB)

kojima se pr

gućava prenoe stići do ode i adrese poobzir kvalite

gdje se sastavOn ga šalje p

utacijom

eđu dva učejom koja je u2 prvo se uspreći računar

putu.

ijom veza

R5

R6

P

9

već su razbi

atke atke

rovjerava da

os podataka dredišta. Podošiljaoca i oet veze na timvljaju prema ponovo, ovaj

m veza (ci

esnika u komutvrđena u tpostavlja vezr poželi da k

Osnopodauspomogfrekv(kom

C2

ijeni na man

li su

preko više kdatak koji sedredišta. Po

m dijelovimarednim broj put drugom

ircuit sw

munikaciji uoku uspostavza između ovkomunicira s

ovna karakataka je ostavljenom guća, tj. u povencijski o

munikaciono

nje jedinice

konekcija. Ke šalje rastavdaci se zatim

a mreže, cijenevima. Ako putanjom. P

witched)

uspostavlja sve veze. Na va dva računsa računarom

kteristika ovda se pvezom maks

otpunosti se pseg usposg kanala) za

Ra

koje naziva

Kada se podvlja se na vim šalju krozne itd. neki paket n

Paketna mrež

se čvrsta dirprimjer, ako

nara i ta vezam PC2 u tom

vakvog napodaci mogsimalnom brmože korist

stavljenog sa prenos pod

ačunarske mre

amo paketim

aci pošalju nše paketa ko

z najpovoljni

nedostaje, šalža obezbjeđu

rektna veza,o računar PCa postoji samm trenutku,

čina prenogu prenosrzinom koja titi kompletaspojnog puataka.

eže

ma

na oji ije

lje uje

a C1 mo

to

sa iti je an

uta


10

Prenos podataka sa komutacijom paketa (packett switched) Kod ovog načina prenosa podataka između dva učesnika, prvo se informacija koja se razmjenjuje dijeli u pakete, odgovarajuće strukture (dužina paketa, redni broj, adresa odredišta, prioritet i sl.). Paketi se upućuju do prvog čvora u mreži (rutera), a u svakom ruteru se vrši nezavisno usmjeravanje paketa. Izbor putanje u ruterima se vrši na osnovu više kriterijuma koji važe u datom trenutku. Paketi prolaze različite putanje od izvorišta do odredišta. Na odredištu se vrši slaganje paketa u prvobitan redosljed da bi se dobila potpuna informacija.

Prenos podataka sa komutacijom paketa

Ovakav način prenosa podataka je karakterističan za računarske mreže gdje većinu mrežnog saobraćaja čine kratki naleti podataka sa praznim prostorom između i koji su obično vremenski duži od “popunjenih”. Suština ovakvog načina prenosa podataka je da se u praznim prostorima mogu slati paketi koje šalje neki treći učesnik. Dakle, podaci od različitih izvorišta mogu prolaziti istim spojnim putem. Ovo je daleko žilaviji način prenosa, zato što paketi najčešće mogu da nađu bar jedan slobodan spojni put.

Mana je što je efektivna brzina slanja podataka na ovaj način manja od maksimalne koju dozvoljava propusni opseg kanala, zato što ga koriste više učesnika u komunikaciji. Prenos podataka virtuelnom vezom (virtual circuit) Ovaj način prenosa podataka se takođe odnosi na paketski prenos. Međutim, paketi se usmjeravaju na isti spojni put između dva računara. Virtuelna kola su permanentnog tipa što znači da kada se jednom definišu putanje, rijetko ili nikada se ne mijenjaju. Ovo je zapravo softverska zamjena za hardverska rješenja ovog tipa. Podaci i dalje putuju kroz mrežu (povezani čvorovi) ali tačno određenom putanjom.

Prenos podataka virtuelnim kolima

Svaki paket, pored karakterističnih polja koje nosi, ima i obilježje koje ukazuje na datu virtuelnu vezu. Skoro sve mreže koje imaju intenzivan saobraćaj na mreži koriste ovu metodu definisanja putanje. Prednost ovakvog načina prenosa paketa je da se krajnjim aplikacijama može obezbjediti odgovarajući kvalitet usluge. Na primjer, kod interaktivnog prenosa govora kroz mrežu, važno je obezbjediti da paketi podataka, kojima je kodovan govor, do prijemnika stižu istom brzinom, tj. da ne postoji varijacija u kašnjenju.

U mrežama sa komutacijom paketa, pojedini paketi mogu da pronalaze drastično različite putanje (različito vrijeme prenosa), što može dovesti do problema na prijemu – nerazumljiv govor. Samo virtuelnim kolima se može obezbjediti zahtjevani kvalitet usluge. Zbog prenosa kroz mrežu postoji kašnjenje, ali je ono identično za sve pakete.

R1

R2

R4

R5

R3 R6

PC1

PC2

P1 P1 P1

P1

P1

P2

P2

P2 P2

P2P3P..P..PN

P1

P..

R1

R2

R4

R5

R3 R6

PC1

PC2

P1

P1P1

P2

P2

P2

P2

P2P3P..P..PN

P1

P..

P1P..

P..P..

O

M MnŠpKrariT1k23 M MdeEM(ekvsioKSnjv

SdN 1 Rkaza2 Rpoka3 Pprza

OSiRM

Metode p

Metode pristuačin se unos

Šta ako se dodataka i po

Kako riješiti ačunara istoviješimo takvu

Tri osnovne m. Metoda volizije) . Token Rin. Metoda pr

Metoda višes

Mehanizam za ketektovanjem sthernet standard

Metodu višesengl. Carrieroji sjede, zaišestrukog pignala). Akotkrivanja suk

Kako to izglevaki računarjom već šaljrijeme, pa po

ukobi moguoći kada je m

Na obimnost Računar pretpostablovima ili UTPa prijem i prije daRačunar koji detodataka. Kada doao ispravni. Tek nPostoji tzv. zakašrije dat od strane avrši prije daju po

pristupa

upa su pravi red u proce

desi da dva daci se odbataj problemvremeno pou situaciju. metode pristuvišestrukog p

ng metoda rioriteta zaht

strukog pris

kontrolu pristupsukoba (engl. Cda. strukog pristr Sense Multa početak ću

pristupa). Ako dvije osobekoba). da u mreži, mr osluškuje dju neki podaonovo provje

u biti problemmrežni saobrt mrežnog s

tavlja da se u koaP kablovima, račuaju (kod UTP kabtektuje sukob šaljođe do sukoba ponakon poruke o sušnjeli sukob, kojiračunara pošiljao

odataka prije neg

ila kojima sese slanja i pr

računara iacuju. ? Ovo može

ošalju podatk

upa su: pristupa sa o

tijeva

stupa sa oslu

pa medijumu (eCarrier Sense M

tupa zajedničtiple Access utke, u zatam

ko neko čuje e progovore

među računada li je mrežaaci (faza oslerava da li je

m kada se deraćaj obimanaobraćaja ut

aksijalnom kablu unar prije tpostavlbla), istovremeno je poruku o zagudataka, oni se poukobu, sukobljeni ne spada u normoca. Do ovoga m

go što se sukob i d

se reguliše krimanja podaistovremeno

e da se riješke, ili da tak

sluškivanjem

uškivanjem n

engl. Media AcMultiple Acces

čkom medijuwith Collisi

mnjenoj sobda neko druu istom tren

arima? a slobodna zaluškivanja n

e mreža slobo

Ako utvišestruMože istovremoni se okoji su (faza osukobljkojeg (period Sukobiimaju ndesio su

ešavaju suviš. tiče broj rač

desio sukob ako lja da se desio sukpojavi signal.

ušenju svim računomešaju i postanuni podaci se odbacmalnu pojavu na

može doći kada jedesi, negdje dalek

11

kada koji raataka. o počnu da

ši na dva nakvu mogućn

m nosećeg si

nosećeg sign

ccess Control, Mss with Collisio

u sa osluškiion Detectiobi. Svako odugi priča, nemnutku, obje ć

a prenos podnosećeg signodna. tvrdi da je mukog pristupse desiti d

meno počnuodbacuju. Ka

u učestvovaliotkrivanja sujeni računaričekaju pre

d zaostajanja)

i su potpuno na prednjoj sudar. Sukobi

še često, i sa

čunara u m

se izmjeri naponkob kada se na ka

narima u mreži du neprepoznatljivcuju Ethernetu. To je

e paket veoma krko od računara

ačunar u mr

šalju poda

ačina: da ne nost sudara

ignala (sa ot

nala i sa otk

MAC) zove se on Detection, C

vanjem nosen, CSMA/CDd njih ima pma pravo daće ustanoviti

dataka (tj. oslala). Ako je

mreža sloboda).

da u jednomslanje podat

ažemo da je i u sukobu sukoba) i prei biraju slučnego što p

).

uobičajena sstrani lampici se rješavaju

amim tim bit

mreži, ali apl

nski impuls velikeanalima za prijem

da se desio sukobi. Ako sukob ne b

e sukob koji se deratak (kraći od 64

reži može d

tke? U tom

dozvolimo upodataka, al

tkrivanjem k

krivanjem ko

Višestruki prisCSMA/CD). On

ećeg signalaD) možemo podjednako a progovori (

tu činjenicu

luškuje noseće mreža zauz

na, računar

m trenutku taka. Tada ddošlo do koada detektuj

estaju sa emajno izabranokušaju pon

stvar u Etheru, koja kada

u vrlo brzo, (

no usporavaj

likacije koje

e amplitude. U rem i prije daju (kod

b i da treba odbabi bio detektovan

esi kada i posljed4 bajta) ili je mre

Ra

da šalje pod

m slučaju dol

uopšte moguali da onda

kolizije i sa i

olizije

stup sa osluškivn je najprepozn

a i sa otkrivauporediti sapravo da pr

(faza osluškiu i prestati da

ći signal), odzeta, računa

šalje paket p

dva (ili vdolazi do sudolizije, ili sukju da je došl

mitovanjem pn vremenski novo da po

rnet mrežama zatrepti, ob(u mikroseku

aju mrežu. D

e koriste kor

ežimu rada poludd optičkog kabla)

aciti sve nepotpunn, narušeni podac

dnji bit nekog paežni kabl suviše d

ačunarske mre

datke. Na ov

lazi do suda

ućnost da dvna neki nač

izbjegavanje

vanjem nosiocanatljiviji eleme

anjem kolizia grupom ljurogovori (fazivanja nosećea pričaju (faz

dnosno da li r sačeka nek

podataka (fa

više) računadara podatakakoba. Računalo do sukobapodataka2. S

period tokoošalju podatk

ma3, čak haboaveštava da

undama).

o ovoga mož

risnici na ti

dupleks, na optičk), odnosno paricam

no primljene pakci mogli bi biti uz

aketa podataka budugačak, pa račun

eže

vaj

ara

va čin

em

a i ent

ije udi za eg za

se ko

za

ara a i ari a1,

Svi om ke

ovi se

že

im

kim ma

kete zeti

ude nar

O

raobMri M M(edob

Međutdodatn Ova mnije tak

TTosststKdpdpn

SisT 4 Apo

OSiRM

ačunarima. Rbradu teksta

Metoda višesivaliteta, jer

Metoda viš

Metoda višestengl. Carriera pošalje pobavješteni da

tim, slanje nano usporava m

metoda se koko popularna

Token Ringoken Ring je psobinama. Toketandard za toktandardizovala p

Kod ove metoođe do računrimaoca i pook podaci nrijemu. Ovakovi token i p

obzirom dastovremeno š

Token ring m Ako je kabl preduočeti slanje podat

Recimo, apli. Takođe, ko

strukog pristuse računari u

šestrukog p

trukog pristur Sense Multodatke, ostalia ne šalju svo

ajava povećamrežu.

oristi uglavna u praksi.

metoda protokol sloja en Ring koristi ken ring mrežpod imenom 80ode poseban

unara koji žeodatke koje tne dođu do rkav okvir po

pušta ga u mr

a podatke mošalju podatke

metoda omogu ugačak, onda račtaka. Tako će češ

ikacije za raod ove metodupa sa osluš

u mreži takm

pristupa s

upa zajedničiple Access im računarimoje podatke,

ava obim sa

nom u Macin

veze podatakadrugačije spec

že bio je inte02.5. paket podatali da pošaljetreba poslatiračuanra kojodataka sada režu.

ože da šalje se, pa je samimućuje veći ob unar sa jednog krće dolaziti do suk

d sa bazamade pristupa, dškivanjem no

miče za prven

sa osluškiv

kom medijuwith Collisio

ma prethodnopa je sukob

obraćaja u m

ntosh okruže

. Razvila ga jeifikacije fizičko

elektualna svoj

ak, tzv. tokee podatke, on) i šalje daljjem su namekruži dalje d

samo računarm tim isključbim mrežnog

raja kabla neće bkoba

12

a podataka sdužina kabla osećeg signa

nstvo slanja p

vanjem no

u sa osluškivon Avoidanco pošalje sigpodataka izb

mreži i

enju, i

e komapnija IBog sloja, drugačjina kompanije

en, putuje krn ga menja e kroz mrežuenjeni. Odredo računara

ar kod kojeg čena mogućng saobraćaja.

biti u stanju da bla

stvaraju obimne treba da b

ala i sa otkripodataka.

sećeg sign

anjem nosećce, CSMA/Cgnal kojima bjegnut.

BM. Drastično čije MAC mehe IBM. Kasnij

roz mrežu o(uzmeđu ostu, sledećem

edišni čvor kkoji je posla

se nalazi toknost pojave s

agovremeno ”osj

mniji mreži sbude veća odivanjem koli

ala i sa izb

ćeg signala i A) podrazumto najavljuje

se razlikuje odanizme i drugaje, organizacij

od računara talog dodaje računaru, ov

kopira podatao podatke. O

ken, ne možesukoba.

eti” signal poslat

Ra

saobraćaj odd 2500m4. izije zove se

bjegavanje

sa izbjegavmjeva da račue. Ovim su

d Etherneta poačije formate okja IEEE je ov

a do računare adresu pošivaj sledećemtke i dodaje Ovaj računar

e se desiti da

t sa drugog kraja

ačunarske mre

d aplikacija z

e još i metod

em kolizij

anjem koliziunar koji hoostali računa

o skoro svim kvira. Izvorni vaj protokol

ra. Kada tokeiljaoca, adre

m i tako redoim potvrdu

r sada generi

a dva računa

kabla, i može i s

eže

za

da

e

ije će ari

en su

om o

iše

ara

am

O

M M10zaPzamzaI oraKKn

Rčv

R 5

OSiRM

Metoda prio

Metoda prioritet00BaseVG. Onatim je dodatno

Prema definicahtjeva se za

mrežu. Kod mahtjevi za slaovdje može dređenih praačunari se op

Kod metode pKada računar

amjenjeni.

Repetitori upvora na mrež

Repetitor ili h

Krajnji čvor m

oriteta zaht

ta zahtjeva je na kombinuje elo uobličena i ratciji 100VG-Aasniva na činmetode prioranje podatakdoći do tog

avila kojim pslužuju naizpristupa mogr šalje podatk

ravljaju prisži.

hab su zaduže

može biti raču

tjeva

poznati i kaolemente Ethernetifikovana od stAnyLAN, krnjenici da suriteta habov

ka sa bilo kogga da dva rač

podacima sezmenično. guće je da račke, oni se ne

stupom mrež

eni da primje

unar, most, rut

o AnyLAN. Zet i Token Ringtrane IEEE komrajnji čvor m

u repetitori i vi i repetitorg čvora u mrečunara istovre daje priori

čunar istovre šalju svim

ži, kružno isp

ete sve adres

ter ili svič

13

Za ovu vrstu tg arhitektura. Omiteta 802.12. može biti račkrajnji čvoro

ri upravljajueži5. remeno počnitet. Ako se

emeno i šaljeračunarima

pitujući da l

se, veze i kraj

tehnologije se Ovu mrežnu tehn

čunar, most, ovi komponeu pristupom

nu slanje podpokaže da

e i prima poda u mreži, ne

li postoje za

ajnje čvorove

koriste i slednologiju je prvo

ruter ili komente koje čin

m mreži, kruž

dataka, ali sesu oba zahtj

datke. ego idu kroz

ahtjevi za sla

e i provjere d

Ra

deći termini: 1obitno razvio H

mutator (swne svaku 100žno ispitujuć

e onda utvrđtjeva sa istim

hab do raču

anje podatak

da li svi oni f

ačunarske mre

100VG-AnyLAHewlett-Packard

itch). Priorit0VG-AnyLAći da li posto

đuje na osnovm prioritetom

unara kojem

ka sa bilo ko

funkcionišu.

eže

AN, d, a

tet AN oje

vu m,

su

og


14

Mrežna oprema Računarske mreže se sastoje od različitih vrsta opreme. Jedna od glavnih vidova podjele te opreme je podjela na pasivnu i aktivnu mrežnu opremu. Ova podjela može biti zasnovana na dva kriterija: prema kriteriju potrebe energiije za samo funkcionisanje opreme (pasivna oprema ne treba struju za rad, aktivna treba) prema mogućnosti logičkog odlučivanja za potrebe usmjeravanja podataka (pasivni elementi mrežne opreme nemaju mogućnost odlučivanja, a aktivni imaju) Aktivnu mrežnu opremu čine uređaji koji prihvaćaju i distribuiraju saobraćaj unutar mreža, dok pasivnu opremu sačinjava sistem za povezivanje koji služi za povezivanje aktivne opreme. Pod pasivnom opremom se ranije podrazumjevao sistem za kabliranje (kog su činili kablovi i konektori), što se kao termin obesmislilo pojavom bežične tehnologije. Pasivna mrežna oprema

pojačivači/konektori/kablovi/ormari/kanalice Pasivna oprema se sastoji od kablova, konektora, razvodnog panela (patch panel, switching panel, punch-down panel), komunikacijskih ormara i sistema za napajanje električnom energijom (vodovi, sklopke i naponske letve, sistem za hlađenje). Mrežni kablovi Za prenos signala između računara većina današnjih mreža koristi kablove koji se ponašaju kao mrežni prenosni medijumi. Postoji mnogo različitih tipova kablova koji mogu da se primjene u različitim situacijama. Njihov broj je izuzetno veliki i obuhvata više od 2200 različitih tipova. Većina današnjih mreža koristi tri osnovne vrste kablova:

• koaksijalne kablove, • kablove sa upredenim paricama (engl. twistedpair), • optičke kablove.

Koaksijalni kabl U jednom trenutku ovo su bili najrasprostranjeniji mrežni kablovi, i to iz više razloga: relativno su jeftini, laki, fleksibilni i jednostavni za rad. U svom najjednostavnijem obliku, koaksijalni kabl se sastoji od bakarne žice u sredini, oko koje se nalazi najpre izolacija, a zatim sloj od upletenog metala - širm i, na kraju, spoljašnji zaštitni omotač .Svrha ovog oklopa je da apsorbuje elektromagnetne smetnje ili šum, i time spreči njihovo mešanje sa podacima koji se prenose. Kablovi koji imaju jedan sloj izolacije i jedan sloj od upletenog metala zovu se i kablovi sa dvostrukom zaštitom. Postoje, takođe, i kablovi sa četvorostrukom zaštitom (dva sloja izolacije i dva sloja širma), koji se primjenjuju u sredinama sa jakim elektromagnetnim smetnjama.

Slojevi koaksijalnog kabla

Bakarni provodnik (žica) u sredini kabla prenosi elektromagnetne signale koji predstavljaju kodirane računarske podatke. Ovaj provodnik može biti od punog metala, ili u obliku više upletenih žica. Ukoliko je od punog metala,

O

onu KKdo

Gkmizzap OKKpvpČra

Ssvdčisitoopkp

OSiRM

nda je to obilogu uzemlje

Kabl sa upKabl sa upred

ruge. Na slicklopljenim p

Grupe parica oje se danas

moraju koristzvora, kao štoaštite veomaarica imaju o

Optički kaKod ove vrstKablovi od o

održavaju iziše objekataražnjenjima.Često se posazvoda u odn

istemi prenovetlosti – LEovodi na LEijem drugomignal. Principotalna reflekmotača presrelamanja. Soje se svijetrijemnika.

ično bakar. Penja i štiti prov

predenimdenim paricaci 2.x prikazparicama (Sh

se obično nas skoro iskljutiti četvoropao su motori, a ozbiljan, nodređenu ele

ablovi te kablova,

optičkih vlakzuzetno velika, gdje se s. Optičke vezstavljaju u onosu na centa

osa sa optičkED ili lasers

ED ili laserskm kraju je prp po kome se

ksija. Svako svučenog prSvetlost se utlosni zrak n

Provodnik je vodnik od ele

m paricamama se sastojzana su dva hielded Twist

Kablo

alaze grupisaučivo koristiarični kablovreleji, transf

neki proizvoektrično prov

optička vlakkana ne podleke brzine prensa bakarnimze osim velikobjektima, u ar mreže.

Totalna

kim kablovimska dioda),

ku diodu kojerijemnik kojie informacijaoptičko vlakeko jezgra.

ubacuje u jezneprestalno o

obložen dielektričnog šum

ma ji od dvije iztipa ovog ka

ted-Pair, STP

vi sa neoklop

ane u zaštitnoza formiran

vi Upredanjeformatori i enđači (IBM,

vodnu struktu

kna prenoseežu električnnosa podatak

m kablovima ke brzine pre

slučajevima

a refleksija k

ma se sastojoptičko vlak

e vrše konveri vrši opto-ela prenosi po kno se sastoOvaj omota

zgro pod odrodbija od gr

jezgr

15

lektričnim izoma i preslušav

zolovane bakabla: kabl saP).

pljenim i okl

om omotačunje računarskem se ponišnergetska insevropske fir

uru koja pruž

e digitalne snim smetnjamka. Koriste sea mogu očekenosa obezbja kada se p

kod prenosa

je iz tri osnokno i prijemrziju u svetlolektričnu konoptičkom vl

oji iz jezgra ač je takođeređenim ugloranične povr

ro

olacionim slovanja.

karne žice koa neoklopljen

lopljenim par

u i zajedno sakih mreža prtava električstalacija. S orme) su razvža znatno već

signale u obma, imaju ne i u slučajevkivati probleđuju i potre

predviđa veli

kroz optičko

ovna funkciomnik (foto seost, zatim se nverziju posaknu bazira koga čini st

e od stakla, om potrebniršine jezgro/

omota

omota

ojem koji ga

oje su obmotnim (Unshiel

ricama

a njim čine kopisuju da sčni šum od sbzirom da jevili tzv. okloći nivo zaštit

bliku moduliajmanje slabvima kada LAemi sa uzemebno galvansiki mrežni s

o vlakno

onalna dijelaenzor). Standsvetlost “uba

sle koje se dse na fizičkotaklo određeali ono ima

m da dođe domotač putu

ač

ač

Ra

odvaja od ši

otane (upredelded Twisted

kabl. Strukturse za povezivsusednih pare problem eleopljene kablte.

isanih svetlobljenje signaAN mreža trmljenjem i sko razdvajansaobraćaj izm

a, a to su prdardni elektracuje“ u opti

dobija standaom fenomenuenog indeksaa drugu vredo totalne reujući tako kr

ačunarske mre

irma. Širm im

ene) jedna okd-Pair, UTP)

rno kabliranjvanje računarica, ili ostalektromagnetnlove, koji ok

osnih impulsala duž kablareba da pove

atmosferskinje instalacijmeđu spratn

redajnik (izvrični signal ičko vlakno n

ardni električu pod nazivoa prelamanjaednost indekefleksije, zboroz vlakno d

eže

ma

ko ) i

je, ara lih ne ko

sa. a i že im ja.

nih

vor se na čni om a i ksa og do


16

Kabl sa optičkim vlaknom

Optička vlakna se mogu podijeliti u dvijeosnovne grupe: na monomodna (singlemode) koja su tanja i omogućavaju prostiranje samo jednog svijetlosnog zraka, i multimodna (multimode) koja su deblja i omogućavaju istovremeno prostiranje više zraka od više različitih izvora. U tehnološkom procesu je mnogo jednostavnije (a time i jeftinije) proizvesti vlakno većeg prečnika jezgra. To je razlog zbog kog se multimodna vlakna češće koriste. Pored toga, u veće jezgro je mnogo lakše “ubaciti“ svijetlost iz izvora, pa su i predajnici jeftiniji jer svijetlosni snop izvora ne mora biti toliko fokusiran kao u slučaju korišćenja monomodnog vlakna. Dakle, celokupni sistem baziran na multimodnom vlaknu je jeftiniji i takvi sistemi su danas dominantni kod lokalnih računarskih mreža. Sa druge strane, zbog većih rastojanja koja je potrebno premostiti, u telekomunikacijama su dominantna monomodna vlakna. Kod računarskih mreža svaki link (veza) zahtjeva dva vlakna – jedan za predaju a drugi za prijem. Šta je Ethernet? Da ovdje razjasnimo čestu dilemu: Šta je Ethernet? Ethernet ili IEEE standard 802.3 je danas najčešće korištena tehnologija za lokalne mreže (LAN). Specifikacije i prava na tehnologiju bila su dostupna svakome, što je jedan od glavnih razloga zašto je ova tehnologija tako raširena u računalnoj industriji. Kao najvažnijeg proizvođača Ethernet komponenti možemo navesti Cisco Systems, Intel i 3Com. Ethernet je zasnovan na CSMA/CD metodi (Metodi višestrukog pristupa, gdje jedan uređaj šalje paket mrežnom segmentu, prisiljavajući sve ostale uređaje u tom segmentu da obrate pažnju na paket. Istovremeno, drugi uređaj pokušava izvršiti prenos što dovodi do kolizije, nakon čega oba uređaja moraju izvršiti ponovni prenos). Tako uglavnom jeste međutim: Моdеrni еtеrnеt sistеmi su izvеdеni sа dvоsmjеrnim linkоvimа. Оvаkvi sistеmi nеmајu оgrаničеnjа dužinе kаblоvа i brzinе prеnоsа pоdаtаkа kао kоd оriginаlnih sistеmа kојi kоristе CSMA/CD prоtоkоl. Vеćinа izmjеnа kоd еtеrnеt sistеmа sе uprаvо оdigrаlа nа fizičkоm slојu, оd primjеnе kоаksiјаlnih kаblоvа kао mеdiјumа dо primеnе оptičih kаblоvа. Оd djеlјеnоg еtеrnеtа izvеdеnоg u tоpоlоgiјi mаgistrаlе dо еtеrnеtа kојi rаdi u pоtpunоm duplеksu nа tоpоlоgiјi zvijеzdе sа kоmutаtоrоm kао cеntаlnim dijеlоm i linkоvimа оd tаčkе dо tаčkе kа rаčunаrimа. Dužinе sеgmеnаtа u mоdеrnim sistеmimа su оgrаničеnе sаmо fizičkim kаrаktеristikаmа. Ethernet kablovi i konektori Ethernet se obično koristi fizičkom infrastrukturom izvedenom na principima strukturnog kabliranja. Ranije su se za realizaciju Eternet LAN mreža koristili koaksijalni kablovi, ali su oni danas samo istorijska kategorija. Danas su u upotrebi bakarni kablovi s četiri upletene parice (neoklopljeni i oklopljeni žičanim opletom ili folijom) i optički kablovi. Uobičajeno se koriste skraćeni nazivi za ove kablove: UTP (od unshielded twisted pair - neoklopljena upletena parica) STP (od shielded twisted pair - oklopljena upletena parica) FTP (od foiled twisted pair - upletena parica zaštićena od smetnji folijom) S/FTP (od shielded/foiled twisted pair - upletena parica zaštićena od smetnji folijom i žičnim opletom) U praksi postoje tri tipa oklopljenih kablova: FTP, S-FTP i STP

O

Fzasici Smk K

N KDk Ak

OSiRM

FTP kabl je nastitnu funkcignale na učijena/perform

vaki od ovimeđusobno il

onektore.

Kablovi sa up

Načini pov

Kako ćete izukDa bi ste pove

ako spojiti ž

Ako povezujekabliranja ili

napravljen taciju obavlja tčestanostimamanse u prak

h kablova imli sa uređaji

predenim par

vezivanja

krtštati žice ezali bilo kojice na prijem

ete iste uređai ukrštenim

Presjek: K

ako da su četako što zahva većim od ksi su se najb

ma 8 žica ilima kao što

ricama za pov

a kod UTP

odnosno hoćja dva uređaj

mnoj i predaj

aje: Dva račnačinom.

Kablovi sa ne

etiri parice pvaljujući vis5 MHz i t

bolje pokazal

li 4 parice (su switch i

vezivanje sa

Konek

P kablova

ćete li ih ukrsja potrebo jenoj strani zav

unara, 2 swi

Potrebu drufunkcikao na

17

eoklopljenim

potpuno obavokoj impedatako im oneli FTP kablov

(po dve upreili ruter potr

a računarima

ktor RJ45 i u

a

stiti? e pravilno poavisi od uređa

itcha ili 2 ru

bno je povezugom smerionalnosti poa slici, ali to

i oklopljenim

vijene tankomansi reflektujemogućava vi, tako da se

edene bakarnrebno je u p

koriste RJ-4

utičnica

vezati 4 žiceaja koji se po

utera međuso

zati prvu žiciru. Ukolikooput PoE (Ponije obavezn

m paricama

m metalnome spoljne, omprodor do

e oni najčešć

ne žice). Dapravilnom ra

5 konektore.

e ili 2 parice. ovezuju-

obno povezuj

i sa trećom i o ostale žower Over Eno.

Ra

m folijom. Ovmetajuće, elesamih paricće i koriste.

a bi ste povasporedu pov

.

uju se Crosso

i drugu sa šežice želite Ethernet) osta

ačunarske mre

va folija svoektromagnetnca. Po odno

ezali računavezati žice n

over načino

estom, takođeda koristi

ale 4 žice po

eže

oju ne su

are na

m

e isto i ite za ovežite


18

Ukoliko želite da povežete, uslovno rečeno, raznorodne uređaje npr. PC-Switch, Switch-Router povezujete Streight-trough kablom, ravnim ili jedan-na-jedan načinom. Kod oveg kabla potrebno je povezati pinove na konektoru na sljedeći način: prvi na prvi, drugi na drugi, treći na treći i šesti na šesti. Kao i kod Cross kabla ostale je potrebno povezati za PoE funkcionalnost.

Postoji još jedan način kabliranja UTP kablom, koji se inače ne koristi za prenos podataka već za programiranje aktivnih mrežnih uređaja, odnosno za povezivanje na njihov interfejs. Ovo je Rollover način povezivanje gde se prva bakarna žica povezuje na 8 pin na RJ45 konektoru, a onda redom 2-7, 3-6, 4-5, 5-4...

Ovo su tri načina kabliranja potrebna da znate da povežete bilo koji aktivni mrežni uređaj sa računarom ili računare međusobno. Ostalo je još da znate koji kabl može da zadovolji koji standard u brzini prenosa podataka. Standardi za konektore i kablove Industrijski standardi za računarsku mrežu napravljeni su od strane EIA/TIA i u okviru ove asocijacije ustanovljene su četiri osnovne kategorije UTP kablova u zavisnosti od garantovanog kvaliteta prenosa. Evo i specifikacije kablova koji zadovoljavaju Ethernet standarde

Таbеlа upоrеdnih kаrаktеristikа tipоvа еtеrnеtа

Тip еtеrnеtа Brzinа Тip kаblа Duplеks Маks. rаstојаnjе

Dеsеtоmеgаbitni еtеrnеt 10Base5 10 Mb/s Kоаksiјаlni dеbеli pоlu 500 m 10Base2 10 Mb/s Kоаksiјаlni tаnki pоlu 185 m 10Base-Т 10 Mb/s UTP kаtеgоriје 3/5 pоlu 100 m 10Base-F 10 Mb/s Оptičkо vlаknо pоlu 100 m 10Base-FL 10 Mb/s Оptičkо vlаknо pоlu 100 m Stоmеgаbitni еtеrnеt 100Base-T 100 Mb/s UTP kаtеgоriје 5 pоlu 100 m 100Base-T4 100 Mb/s UTP kаtеgоriје 5 pоlu 100 m 100Base-T2 100 Mb/s UTP kаtеgоriје 5 pоlu 100 m 100Base-TX 100 Mb/s UTP kаtеgоriје 5 pоlu 100 m


19

100Base-TX 200 Mb/s UTP kаtеgоriје 5 pоtpun 100 m 100Base-FX 100 Mb/s Višеrеžimskо vlаknо pоlu 400 m 100Base-FX 200 Mb/s Višеrеžimskо vlаknо pоtpun 2 km Gigаbitni еtеrnеt 1000Base-T 1 Gb/s UTP kаtеgоriје 5e pоtpun 100 m 1000Base-TX 1 Gb/s UTP kаtеgоriје 6 pоtpun 100 m 1000Base-CX 1 Gb/s STP tvinаksiјаlni pоtpun 25 m 1000Base-SX 1 Gb/s Višеrеžimskо vlаknо pоtpun 550 m 1000Base-LX 1 Gb/s Јеdnоrеžimskо vlаknо pоtpun 10 km 1000Base-ZX 1 Gb/s Јеdnоrеžimskо vlаknо pоtpun 70-100 km Dеsеtоgigаbitni еtеrnеt 10GBase-CX4 10 Gb/s STP tvinаksiјаlni pоtpun 100 m 10GBase-T 10 Gb/s UTP kаtеgоriје 6a/7 pоtpun 100 m 10GBase-LX4 10 Gb/s Višеrеžimskо vlаknо pоtpun 300 m 10GBase-LX4 10 Gb/s Јеdnоrеžimskо vlаknо pоtpun 10 km 10GBASE-SR/W 10 Gb/s Višеrеžimskо vlаknо pоtpun 300 m 10GBASE-LR/W 10 Gb/s Јеdnоrеžimskо vlаknо pоtpun 10 km 10GBASE-ER/W 10 Gb/s Јеdnоrеžimskо vlаknо pоtpun 40 km Strukturno kabliranje Iako se u osnovi pojam kabliranja prvenstveno odnosi na pasivnu opremu, dizajn pasivne opreme nije moguće kvalitetno realizirati bez sagledavanja zahtijeva po pitanju aktivne opreme. Oba navedena segmenta moraju se pažljivo uskladiti prema trenutnim i budućim zahtjevima korisnika. Strukturno kabliranje je kablovska infrastruktura u zgradama i naseljima namjenjena telekomunikacionim servisima, koja sadrži određeni broj standardizovanih manjih elemenata koje nazivamo podsistemima strukturnog kablovskog sistema. Strukturno kabliranje možemo podeliti u šest podsistema: 1. Ulazna postrojenja, gdje se strukturna mreža povezuje sa spoljnim svijetom; 2. Prostorije sa opremom, u kojima se nalazi korisnička oprema; 3. Telekomunikacione sobe, u kojima se nalazi oprema koja povezuje magistralne (Backbone) kablovske

sisteme sa horizontalnim kablovskim sistemima; 4. Magistralno (Backbone) kabliranje povezuje ulazna postrojenja, prostorije sa opremom i

telekomunikacione sobe; 5. Horizontalno kabliranje povezuje telekomunikacione sobe i pojedinačne priključnice na spratu; 6. Krajnje komponente, koje povezuju krajnjeg korisnika sa priključnicom horizontalnog kablovskog

sistema.

Projektovanje i instalacija strukturnog kablovskog sistema je rukovođena setom standarda koji specificiraju kabliranje za glasovne i veze podataka u data centrima, radnim prostorima, stambenim objektima, korišćenjem kablova klasa D, E, F i modularnih priključnica. Američki standardi definišu kategorije kablova 5, 5e, 6, 7 (kategorija 7 još uvek nije zvanično ušla u standard). Svi ovi standardi definišu kako povezivati kablove preko završnih priključnica u prespojnim panelima (koji su obično montirani u 19’’ rek) odakle se može izabrati kako upotebiti ovu vezu. Svaka priključnica može biti povezana na port sviča (koji je najčešće u istom reku) ili na panel telefonije, koji predstavlja vezu sa kućnom telefonskom centralom.

O

LrakSza Zzain

DODra Sznpsep SRtaseVI psvslm

OSiRM

Linije povezaačunara. Goonektora na tandardi kababranjuju pa

Za formiranjapočinje detnstalacija, gr

Dizajn pasivnOba navedenaDalji postupcazvodnih orm

avremene ranači da se rarenos podatae projektujeovršine.

istem struktuRazvodni ormako da se zave koncentrišu

Vertikalne trahorizontalneojedine traseve vertikalneložene zvijez

mjesta.

ane na portovvorne veze standardnu t

bliranja zahtjaralelno vođe

e LAN mretaljnim snimrađevinske os

Impl

ne opreme nia segmenta mi se sastoje o

mana.

ačunarske madni prostor aka i govora.e sa najman

uriranog kabman pokriva visno od arhiu kablovske ase povezuju e i vertikalnee ostatak siste trase završzde, kojoj je

ve mrežnog ska telefonsk

telefonsku prevaju da svi

enje podataka

eže potrebnomanjem lokac

snove objekt

lementacija s

ije moguće kmoraju se pažod prelimina

mreže se u naobjekta dije Signalni kab

nje jednim d

bliranja se sasdio horizontitekture objetrase i smješ spratne razve kablovske tema radi. Ošavaju u jede početak u c

sviča zahtjevkoj centrali riključnicu (th osam prova i glasa jedn

o je obezbjcije sa ciljemta, kao i deta

strukturnog L

kvalitetno reažljivo uskladarnog određiv

ajvećem brojli na radna blovi se sastodvostrukim

stoji od horitalne površinekta, postavljšta odgovarajvodne ormantrase se izvo

Ovaj sistem sdnom centralcentralnom r

20

vaju prosto pu nekim ze

tj. umjesto tevodnika u kabnim kablom.

editi niz tehm da se prikalji energetsk

LAN kablira

alizirati bez diti prema trevanja horizo

oju slučaja remjesta do k

oje od 4 baksignalnim p

izontalnih i vne, poštujući ja jedan ili vjuća aktivna

ne. ode u formi zse osim horizlnom razvodrazvodnom o

prespajanje zemljama zahelefonskog Rblu bude pov

hničkih predkupe potrebnkog uzemljenj

anja na primj

sagledavanjaenutnim i budontalnih i ver

ealizuju po pkojih se spr

karne upredenpriključkom

vertikalnih tehničko ogiše razvodnihmrežna opre

zvijezde, da zontalnih tradnom ormanormanu, a kr

za sve kablovhtjevaju adap

R11 standardnvezano na je

duslova. Svani podaci, kanja.

jeru jedne zg

a zahtijeva pdućim zahtjertikalnih kab

principu struovodi par sine parice (tw

m na svakih

kablovskih raničenje trah ormana poema.

bi se obezbjasa odnosi i nu, a kablov

raj u priključ

Ra

ve od sviča dpter sa 8P8ni R45).

ednoj priključ

aki projekatao što su po

grade

po pitanju akevima korisnblovskih trasa

ukturiranog kignalnih UT

wisted pair). R6 do 8 m2 k

trasa. ase od najvišo spratnoj osn

jedilo da u sna vertikaln

vska struktučnoj kutiji u

ačunarske mre

do korisničkoC modularn

čnici, odnosn

t LAN mrežostojeće stan

ktivne opremika a i razmješta

kabliranja, šTP kablova zRadno mjeskorisne radn

e 90m dužinnovi, u kojim

lučaju prekide, tako da se

ura ima oblokviru radno

eže

og nih

no

že nje

me.

aja

što za to ne

ne, ma

da e i lik og

O

A AaldAalUvru RRpPim

pRnRmsаd !PHp

HHNpseHMkHmSP

OSiRM

Aktivni m

Aktivne mrežli imaju istuopreme do v

Aktivni uređali je filozofij

U nastavku sursta mreža puteri i firewa

Ripiter (ReRipiteri su je

ortu (priključPојеdnоstаvlјmајu tzv. 3R

1. оbnаv2. оbnаv3. оbnаv

rijе nеgо štоRipitеr nеmа еisprаvnоm

Rаdi nа prvоmаksimаlnih а nеkе stаniciоdu zа indik

!! Pošto nemajuHub se može

rimljeni sign

Hab (Hub)Hab je mrežnNa habu post

reko kojeg segment.

Hab funkcionMože se posmkoji povezujeHabovi sadržemreže. Najčeš

vaki hab imPovezivanje s

mrežni ur

žne komponeu namjenu, dvas. aji su funkcija koja stoji iu opisani urea sve do uređ

all-ovi.

epeater) dnostavni určku) ripiter pеnо rеčеnо, funkciоnаln

vlјајu аmplitvlјајu оblik (vlјајu vrеmеnо signаl prоsl

infоrmаciја signаlu. оm slојu OSrаstојаnjа u

cе u tоku, štоkаciјu еmitоv

u aktivnu LOe smatrati panal i prosljeđ

) i uređaj koji

toji više konee povezuje p

niše slično kamatrati kao ve stanice i see između 6 i šće se koriste

ma još jedan dse vrši tako š

ređaji

ente su uređada podatke k

jski slični. Riza njih ista. eđaji koji seđaja potrebn

ređaji sa dvaprima signal nа јеdnоm p

nоst: tudu (Reamp(Reshape) i nskе rеfеrеnlijеdе nа izlао signаlu kо

SI mоdеlа. Dmrеži. Меđо dоvоdi dо vаnjа i diоdu

GIČKU ulogasivnom oprđuje ga dalje

takođe funkektora (običnpo jedna radn

ao ripiter: onvišeportni ripervere. Može24 porta i m

e pri konfigudodatni port što se spaja u

aji koji upravoje šaljete tr

Razlikuju se

e koriste u renih za realiza

a porta, koji i prenosi na

pоrtu (priklјu

ly),

cе primlјеnоzni pоrt. ојi pојаčаvа,

Dоbrа strаnаutim, mаnа msudаrа (kоlizu zа indikаciј

gu i repiter i emom sa glna sve svoje

kcioniše na prno su to RJ-4na stanica ili

no što primi npiter. U Ethe se koristiti

mogu se postaurisanju mrež

koji se naziuplink port je

21

vljaju saobraransportuju d

po broju por

ealizaciji mreaciju WAN m

rade na fizidrugi port.

učku) ripitеr

оg signаlа (R

štо znаči dа

а ripitеrа је mu је štо mziје). Zbоg tјu prоblеmа.

hab možemoedišta da ne portove.

rvom OSI ni45 konektoriserver. Omo

na jednom svhernet mrež

kao centralnavljati i uklanža. iva uplink poednog haba s

aćajem na mrdo odredišta

rtova, modu

eža, počev omreža. Tu spa

ičkom nivou

primа signаl

etime)

а sе pоdјеdnа

u tоmе štо оžе dа pоčnоgа је dоbrо.

o smatrati dijema nikakvu

ivou (fizičkoi). Na svaki ogućava pov

vom portu hžama sa UTPna tačka u topnjati u zavisn

ort. On služi a običnim po

reži. Neke su, kao i da po

la, tipu mrež

od onih neopadaju ripiteri

u. Pojednosta

l i prеnоsi nа

аkо оdnоsi i

prеdstаvlја је еmitоvаnjео dа оbа pоrt

jelom pasivnu logičku fun

m nivou). konektor se ezivanje više

ab emituje nP i optičkimpologiji zvijenosti od potr

za međusobortom drugog

Ra

u sofisticiranodatke koje

že za koji su

phodnih za rei, habovi, mo

avljeno rečen

а drugi pоrt.

prеmа isprа

јеftin nаčin е dоk је еmitа ripitеrа im

ne mrežne opnkciju. On s

priključuje e segmenata

na svim ostalm kablovimaezde. reba i u sklad

bno povezivag haba.

ačunarske mre

nije od drugivi potražuje

u projektovan

ealizaciju svostovi, svičev

no, na jedno

Pritоm ripitе

аvnоm i prеm

zа pоvеćаnitivаnjе pаkе

mајu (pо јеdn

preme. samo pojačav

po jedan kabmreže u jeda

lim portovima hab je čvo

du sa razvoje

anje dva hab

eže

ih, ete

ni,

vih vi,

om

еri

mа

njе еtа nu)

va

bl, an

ma. or

em

ba.

O

Hn MTpovkAd SmnjznpNpPKad

P2stp

OSiRM

Hab kao uređude znatno b

Mrežni moTo je uređaj

odataka. Do sluškuju saoeoma zgodn

komunicirajuAko stanica iz

a komunicira

egmentacijumrežni most.

jegove osobnačajne. Maketa da bi s

Na osnovu toort.

Pojedini segmKada dobije bdresu iz njeg

Postoji pravil0% da ide prtanica i odreosljedicu obr

đaj nestaje (bbolje perform

ost (Bridgkoji povezusada smo vi

obraćaj i kadno logički pu. To bi znaz jednog segaju.

u mreže možSpolja je sl

bine uz dodaost provjerasaznao MACoga, on form

menti mreže sbroadcast pakgovog zaglav

o u segmentireko mosta. eđeni serverrade paketa,

bolje rečeno manse.

ge) uje udaljeneidjeli da u dada zaključe dpodijeliti mračilo da po dmenta šalje p

žemo izvršitiličan ripiteru

atak nekolikoava sadržaj

C (fizičku) admira tabelu

se nazivaju kket (paket za

vlja. (vidi Ad

iranju mrežeTo znači da

r), ne treba ali se ono ug

Različveć je nesta

e mrežne segatom trenutkda je medijurežu na segdvije stanice podatke stan

uređajem ku, a funkciono novih koje

zaglavlja dresu izvora MAC adres

kolizioni doma sve računar

dresovanje)

e po kome 80ukoliko nekstavljati mo

glavnom ne o

22

čite veličine hao) iz računa

gmente. Radku na mreži mum slobodangmente koji

u različitimnici u drugom

koji se zove no ima sve e su veoma primljenog i odredišta. sa za svaki

meni. re u mreži),

0% saobraćajke dvijestanicost između nosjeća.

habova rskih mreža

di u drugommože da emitn šalju svoje

se sastoje m segmentimam segmentu, t

mrežni most

ja treba da sece često međnjih. Mrežni

zbog sve niž

m sloju OSI tuje samo jedpakete. Moiz stanica k

a mogu da ktada ostalim

t ga samo pr

e odvija u okđusobno komi most unos

Ra

že cijene svi

modela, tj.dna stanica.

ože se zakljukoje međuskomunicirajustanicama n

rosljeđuje i n

kviru koliziomuniciraju (nsi određeno

ačunarske mre

ič uređaja ko

u sloju vezOstale stani

učiti da bi bisobno najviu istovremennije dozvoljen

ne pamti MA

onih domena,pr. neka radnkašnjenje ka

eže

oji

ze ce ilo iše no. no

AC

, a na ao

O

SSmopU

Pupdstiznj Kov UZtrGIntasmpk

OSiRM

Svič – skrvič je za mr

mosta, ima izdgovarajućuriključiti stan

U ovom sluča

Problem koji potrebom neesiti da je vetanju da urazvesne granijihovog kval

Kao što smo d potreba. Niše stanica.

UsmjerivaZa razliku odrećem nivou,

Glavna ulognformacija kako što po pmješteni podaket usmjeromutacije (s

retnica (Srežni most iszvestan stepeu tabelu. Venica, a ne se

aju, saobraćaj

se javlja koeke od ARQećina dolaznodi jer kapacice, posle koliteta (veličin

vidjeli, mrežNa primjer, ve

ač (Routed mrežnih ure, odnosno mr

ga rutera u koja se koristprispjeću pakdaci na koji ava. Ovaj pwitching) gd

Switch) sto što je i hen inteligencieoma značajnegment mrežaj koji vidi st

Svič omogu

od upotrebe s tehnika izmog saobraćajitet odlazne

oje se odbacne bafera - m

ža ne mora seoma je čest

er) eđaja koje smrežnom slojumreži je da

ti za ovu funketa izvuče oport treba p

proces se nadje se paket k

hab za ripiterije, odnosnona mogućno

že. Kolizioni anica je sam

ućava podije

sviča je preomeđu dolazno

a upućena naveze to ne

cuju. Svičevimemorije i brz

sadržati samoslučaj u pra

mo do sada vu. a rutiraju (unkciju je odrodredišnu adaket da se paziva „addrekomutira sa u

23

r. Dakle, na o ne vrši samost koju svidomen u ov

mo onaj koji je

elu LAN-a na

opterećenje. og porta i ura neki od pormože da poi se bolje ilizine obrade)

o svičeve ili aksi da se na

vidjeli i koji

usmjeravanjeredišna adresdresu, zatim proslijedi i odess lookup“.ulaza na odg

sebi ima vemo retransmisič posjeduje vom slučaju e direktno up

a više kolizio

Brzina kojomređaja koji nartova koji tre

održi. Paketi i lošije nose).

samo habovjedan port sv

rade na prvo

e) pakete kasa smještenanađe odgovadredi adresu Kada se dovarajući izl

eći broj portosiju paketa, v

je da se nčini stanica pućen za nju

nih domena

m paketi pria svič šalje peba da ih prokoji pristižu

e sa ovim pr

ve, već je treviča poveže

om i drugom

ako bi oni a u paketu. Rarajući zapis

u sljedećeg rudobije ova in

azni port oda

Ra

ova. Svaki pveć upisuje Mna svaki porsa odgovaraj

u, kao i broad

istižu na svičpakete. Međ

oslijedi dalje u mogu da sroblemom u

eba balansirahab, a na taj

m OSI nivou,

stigli do svRuter obavljas u tabeli rututera na putunformacija vakle se šalje

ačunarske mre

port, kao i koMAC adresert sviča mož

ajućim portomdcast poruke.

č je regulisanđutim, može

i koji to nijese baferuju d

zavisnosti o

ati u zavisnos hab, naravn

ruteri rade n

vog odredišta ovu funkcitiranja gdje u ka kojem vrši se procdalje.

eže

od e u že m.

na se

e u do od

sti no,

na

ta. iju su se

ces


24

Pored ovih osnovnih funkcija ruteri vrše i druge funkcije kao npr. provjera ispravnosti paketa, obrada kontrolnih paketa itd. Najnoviji trendovi su da ruteri treba da obavljaju i dodatne funkcije kao npr. „security“ protokoli, kvalitet servisa i sl. koji nameću dodatne zahtjeve ruterima. Takođe, broj korisnika računarskih mreža je u stalnom porastu tako da je saobraćaj koji generišu korisnici sve veći. Saobraćaj se takođe uvećava usljed sve novijih aplikacija koje zahtjevaju veoma velike propusne opsege (npr. prenos videa u realnom vremenu). Da bi se zadovoljili zahtjevi za povećanim saobraćajnim implementiraju se linkovi sve većeg kapaciteta (do nekoliko desetina gigabajta po sekundi) sa tendencijom da se ti protoci podignu na terabitske brzine. To znači da obrada paketa mora biti veoma brza i efikasna jer ruter sada pri takvim kapacitetima linkova mora da procesira milione paketa u sekundi i da ih prosljeđuje na odgovarajuće izlazne portove. Postoji više algoritama (algoritmi rutiranja) koji treba ovaj proces da načine što efikasnijim.

Odredište Sledeći skokA .....B BC CD BE CF E

Ruteri usmjeravaju pakete na osnovu tabele rutiranja

Ruter se konfiguriše i održava svoje tabele rutiranja na osnovu mrežnih adresa. Kada primi paket, ruter prvo proveri da li je adresa odredišta na istoj mreži kao i adresa izvora. Ako jeste, paket se odbacuje. U suprotnom, ruter prosljeđuje paket odredišnom uređaju ako je njegova mreža povezana na ruter ili sljedećem ruteru na putanji do željenog uređaja. Ruta se sastoji od tri elementa: destinacija, sljedeći uređaj na putanji i rastojanje, odnosno cijena ukupne rute do odredišta koje se još naziva i metrika. U nekim protokolima metrika predstavlja samo broj linkova na putanji do odredišta, na nekim vrijeme u sekundama i slično. Svaki protokol rutiranja koristi različiti algoritam za utvrđivanje kada su dostupne nove rute i koja je ruta najbolja na osnovu metrike. Prosljeđivanje paketa do mreža sa kojima ruter nije u direktnoj vezi može da se vrši na dva načina:

1. Statičke putanje - Reč je o putanjama koje administrator ručno ustanovljava. Kada god topologija mreže iziskuje ažuriranje (na primjer, prilikom kvara na vezi), administrator mreže ovakvu putanju mora da ažurira.

2. Dinamičke putanje - Ove putanje ruter automatski saznaje nakon što administrator konfiguriše protokol rutiranja. Za razliku od statičkih putanja, čim mrežni administrator uključi dinamičko rutiranje, informacije o rutiranju se samim procesom rutiranja automatski ažuriraju svaki put kada se od nekog rutera u okviru mreže primi informacija o novoj topologiji.

O

M MOkdpZslapilDpRmAim

Np

OSiRM

Mrežni pro

Mrežni prolaOmogućava k

oji se razmjruge. Mrežnovezuje. Sva

Zahtjeva značloju. Kako pplikacijama kli ekspanziju

Drugi naziv zrotokola.

Radi između mreža, svaka Autonomne mplementiran

No nezavisnoovezanim na

olaz (gate

az je hardvekomunikacijuenjuju izme

ni prolaz je akom od povčajne količinpovezuje razkojima su na, šifrovanje iza gateway j

transportnosa svojim ramreže međnim protoko

o od nabroja drugu mrež

eway)

erski urežaju između ra

eđu potpuno obično nam

vezanih mrežna RAM mezličite mrežeamjenjene, vili dešifrovanje i prevodi

g i aplikativazličitim hardđusobno se lima, proced

anih razlikažu.

i/ili softveazličitih arhit

drugačijih mmjenski račužnih okruženjemorije za čue, mrežni p

vrši prevođennje, i drugo.lac protoko

vnog sloja Odverom i soft

mogu razldurama za ad

a, korisnici j

25

erski paket tektura i okrmreža, tako unar, koji mja, mrežni pruvanje i obr

prolaz mijennje podataka

ola.Dakle, os

OSI modela.tverom. likovati po

dministriranje

jedne mreže

koji povezuruženja. Vršda svaka od

mora biti sporolaz izgledaradu podataknja format (iz ASCII u

snovna nam

. Danas u s

više karake i vođenje p

e imaju potr

uje dva razši prepakivand njih može osoban da pa kao čvor u tka. Radi u sporuka da EBCDIC ko

mjena mrežn

vijetu postoj

kteristika: aolitike mreže

rebu da kom

Ra

zličita mrežnje i pretvarrazumjeti p

održi oba otom okruženjsloju sesije ibi ih prilag

od, na primje

nih prolaza

oji veliki bro

algoritmima e i dr.

municiraju s

ačunarske mre

žna okruženjranje podatakpodatke iz onokruženja konju. i aplikativnogodio krajnjier) kompresij

je konverzi

oj autonomn

za rutiranj

sa korisnicim

eže

ja. ka ne

oja

om im iju

ija

nih

je,

ma


26

Bezbjednosna barijera (firewall) Firewall je bezbjednosni uređaj ili softver smješten između neke lokalne mreže i javne mreže (Interneta), čija je namjena da štiti podatke u mreži od neautoriziranih korisnika, (blokiranjem i zabranom pristupa po pravilima koje definiše usvojena bezbjednosna politika), što je u direktnoj vezi sa politikom sigurnosti datog informacionog sistema. Vrlo često ne moraju svi korisnici u LAN-u da imaju jednaka prava pristupa mreži. Postavljanjem firewall uređaja između dva ili više mrežnih segmenata mogu se kontrolisati i prava pristupa pojedinih korisnika pojedinim dijelovima mreže.

Princip rada firewall-a

Firewall može biti softverski ili hardverski. Osnovna prednost hardverskih firewall-a je brzina rada i realizacija na specijalizovanom namjenskom operativnom sistemu što ga čini neranjivijim na tom nivou. Osnovna prednost softverskog firewall-a je proširivost. Proširivost u ovom slučaju predstavlja mogućnost proširenja skupa parametra paketa koji se mogu uzeti u obzir pre donošenja odluke šta će se sa paketom uraditi. Osnova rada firewall-a je u ispitivanju IP paketa koji putuju između klijenta i servera, čime se ostvaruje kontrola toka informacija za svaki servis po IP adresi i portu u oba smjera. Odgovoran je za više važnih stvari u okviru jednog informacionog sistema:

• implementira bezbjednosnu politiku, • beleži sumnjive događaje, • upozorava administratora na pokušaje napada i pokušaje kompromitovanja bezbjednosne politike, • u nekim slučajevima obezbjeđuje statistiku korišćenja.

Samo posjedovanje firewall-a (hardverskog ili softverskog) ne znači da je računar/mreža koju on štiti bezbjedan. Naprotiv, firewall predstavlja samo alat koji je moguće iskoristiti za zaštitu ukoliko je dobro podešen (ukoliko su dobro definisana bezbjednosna pravila). Najbolji način da se firewall podesi (ukoliko administrator nema iskustva u toj oblasti) je da se blokira sav saobraćaj a da zatim za svaku konekciju posebno donese odluka da li je treba dopustiti, trajno ili privremeno, i za koje klijente.

O

М МmrаEМinkmfuМkkkDk МpМkSin М1

23Мsp

OSiRM

Мrеžnа k

Мrеžnа kаrtmrеžni intеrfеаdi nа 2. slо

Electrical andМrеžnе kаrticntеgrišu u martica (uz in

mrežni hub) unkciоnisаti Мrеžnе kаrticоnеktоrе. Тааrticе. Nајčеаrticа su 3Co

Danas postojeoju može po

Мrеžnе kаrtirimlјеnо sа mМrеžnе kаrtiоnеktоrе: BNvаkа оd еtе

nfоrmаciје о

Мrеžnа kаrtic. Sprеg

Sаstој. Kоntr. RаčunМrеžnе kаrticprеgа.

kаrticа

ticа је urеđаејs, NIC... Јеојu OSI mоdd Electronicscе su sе rаniјmаtičnе plоntegrisanu) z, iako neke zаsеbnо ili ucе uglаvnоmаkоđе, nа mеšćе brzinе nom, Intel, Ree mrežne kar

odnijeti jedna

cе pаkuјu umrеžе. cе imајu spNC, AUI ili Rеrnеtskih kаprоizvоđаču

cа sе sаstојi оgе fizičkе srеојi sе оd prеnrоlеrа linkа pnаrskа sprеgcе mоžеmо p

ај kојi pоvеzеdаn оd vаžndеlа. MAC аs Engineers) iје u rаčunаrčе rаčunаrа

zbog mogućnmatične plo

udružеnо. m imајu RJ-

mrеžnim kаrtinа kојimа rаealtek, Marvertice u 10, 1

a mrežna kart

u frејm i pr

pеcifičnu аrhRJ-xx, nајkоаrticа sаdrži u, а diо је јеd

оd tri оsnоvnеdinе zа prеnnоsnikа kојipоdаtаkа - оd

gа pоdеliti u čе

zuје rаčunаiјih еlеmеnааdrеsа prеdsdоdеlјuје pr

rimа mоglе nа. Ako se konosti priključče dolaze i s

-45 (zа UTPicаmа sе uglаdе mrеžnе kell, VIA... 00, i 1000 Mtica.

rеnоsе pоdаt

hitеkturu dizоrišćеniјi RJ-јеdinstvеnu

dinstvеn sеriј

nа dijеlа: nоs - оdgоvоri šаlје ili primdgоvаrа MA

еtiri оsnоvnа

27

аr sа rаčunааtа svаkе mrеstаvlја 48-bitrоizvоđаču.nаći nајčеšćеoristi odvoječivanja više sa dva čipa,

P kаblоvе), lаvnоm nаlаkаrticе su 10

Mbit/s (Gigab

tkе iz rаčun

zајnirаnu pо-45. u fizičku аdrјski brој kаrt

rnа zа еlеktrmа pоdаtkе i

AC pоdslојu

а blоkа: sprе

аrskоm mrееžnе kаrticе јtni sеriјski b

е u vidu zаsеena mrežna kmrežnih ure odnosno pr

BNC, оdnоаzе i LED di0, 100 ili 1.0

bit) izvedbam

nаrа, а pоtоm

sеbnо zа еt

rеsu u svоmticе.

ričnо slаnjе i kоnvеrtоrа

еgа mrеžе, d

žоm. Čеstо је MAC аdrеbrој iz оpsеg

еbnih kаrticаkartice, običeđaja (npr. Ariključka. U

snо AUI (Aiоdе kоје slu000Mb/s. Gl

ma, što ozna

m primајu,

еrnеt sа nеk

m ROM čipu

priјеm pоdаа kоdа.

еkоdеr, mеm

Ra

sе nаzivа: mеsа kоја čini gа kојi IEEE

а dоk sе dаnčno se uzimaADSL modem

tоm slučајu

ttachment Uužе zа prаćеlаvni prоizv

ačava propus

rаspаkuјu i

kim оd slеd

u. Diо оvе

аtаkа.

mоriјski bаfе

ačunarske mre

mrеžni аdаptеdа оvај urеđE (Institute

nаs uglаvnоa kao dodatnm (Ethernet)

u kаrticе mоg

Unit Interfacеnjе аktivnоsоđаči mrеžn

snost podatak

dеkоnvеrtu

dеćih ulаzа

аdrеsе sаdr

еr i rаčunаrsk

eže

еr, đај of

оm na ) i gu

ce) sti

nih

ka

uјu

zа

rži

kа


28

Klasifikacija mreža Računarske mreže možemo podeliti na osnovu četiri osnovna kriterija: na osnovu veličine, topologije, tehnologije prenosa podataka i pristupa umrežavanju (arhitekture):

1. Na osovu dosega-prostora koji obuhvataju: veličine (LAN/WAN) 2. Pristupa umrežavanju: arhitektura (P2P- C/S) 3. Topologije -logička i fizička-prsten/zvijezda/magistrala 4. Tehnologija prenosa/žično-bežično/

Vrste računarskih mreža prema prostoru koji obuhvataju Prema prostoru koji obuhvataju, računarske mreže se mogu podijeliti na

• lokalne ( LAN ) • regionalne računarske mreže (WAN) – mreže šireg područja

Lokalna računarska mreža (Local Area Network, LAN) Predstavlja osnovni tip mreže. Ona može biti jednostavna kada imamo dva računara povezana kablom, ili složena kada su povezani na stotine računara i periferijskih uređaja u jednoj velikoj organizaciji. Osnovno obilježje lokalne računarske mreže je to što je ona prostorno ograničena.

Lokalna računarska mreža (LAN) sa vezom ka Internetu Regionalna računarska mreža (Wide Area Network, WAN), Nije prostorno ograničena. Ona može da poveže računare i uređaje širom svijeta. Regionalnu računarsku mrežu čini veliki broj povezanih lokalnih mreža.

Regionalna računarska mreža (WAN)

O

PmloNppmteN(F Wza U- m- gfi Inte

OSiRM

Problem koji malim rastojaokacijama, te

Network) predovezivanje modataka na v

mjesta do delekomunika

Neke od tehnFrame Relay

WAN topologa slanje i prij

U klasifikacijPersonal Are

miš ili štampai Metropolitrad ili nekoliirmi, a korist

nternet, kao sehnologija, z

se javlja kodanjima. Međeže da sve ldstavljaju skmeđusobno uvelikim rastdrugog. Tipacione uslugenologija za py), radio veze

gija je običnjem podatak

i se rjeđe sreea Network (ač sa računartan Area Netwiko gradova)ti ju mnogo k

skup mreža nza Internet bi

d LAN mrežđutim, velikelokalne mrež

kup više poveudaljenih LAojanjima. Po

pično za We telekomunipovezivanje e i slično. Ov

no point-to-pa, pri čemu s

eću (PAN) Mrežrom. Drugi pwork (MAN), povezuje rakorisnika. Do

na različitimi se prije mog

ža ogledao see organizacijže svojih cenezanih LAN AN mreža uostoji više ra

WAN mrežekacionih opeLAN-ova s

ve mreže se n

oint, odnosnse LAN mrež

ža u krugu 10primjer ovakvN) Mreža koj

azličite LANoseg MAN m

geografskimglo reći da je

29

e u tome da e i institucijntara povežumreža, koje

upotrebljava azličitih tehn

e je da se eratera. su: E1(T1), nazivaju i ok

no tačka-tačkže nalaze iza

0 m oko osobve mreže su bja pokriva ve

N mreže. Većmreže je obič

m lokacijamae međumreža

mogu da poje, koje imaju u jednu vese nalaze nase tehnologinologija za p

za prenos

E3(T3), ATkosnice ili kič

ka. To znači a tih uređaja i

be. Npr. bežibluetooth ureeća područja ćinom je održčno do 50 km

a nije WAN ma.

ovezuju računju ekspozitureliku mrežu.

različitim geija koja obezprenos podas informacij

TM, ISDN, Ačma-mreže (b

da podržavai preko njih k

ična mreža keđaji. od LAN mre

žavana od strm.

mreža. Iako k

Ra

nare i uređajure na raznim

WAN mrežeografskim l

ezbjeduje nesataka od jednja koriste

ADSL, prespbackbone).

a samo dva kkomuniciraju

koja povezuje

eže (nekolikrane većih k

koristi neke

ačunarske mre

je na relativnm geografskiže (Wide Arelokacijama. Zsmetan prennog udaljenoposrednici

pajanje okvi

krajnja uređau.

e tastaturu,

o kvartova, orporacija i

od WAN

eže

no im ea Za os og tj.

ira

aja


30

Mrežne arhitekture sa aspekta međusobnog odnosa i tehnike pristupa Postoje tri osnovna odnosa između umrežemih računara (preciznije komunikatora) u mreži. To su: 1. Terminalski odnos 2. Arhitektura ravnopravnih računara i 3. Klijent server arhitektura Pošto su terminali uglavnom stvar prošlosti pozabavićemo se nešto detaljnije sa ostale dvije arhitekture. Svaka vrsta ima svoje specifičnosti izvedbe i implementacije. Mreže ravnopravnih računara (peer-to-peer mreža) Kod mreža ravnopravnih računara (peer-to-peer mreže) ne postoje namjenski serveri niti hijerarhija računara. Peer-to-peer je mreža ravnopravnih računara, server ne postoji, svaki računar u mreži ima ulogu i klijenta i servera, a korisnik odlučuje koliki dio informacija će biti dostupan ostalima. Ovaj sistem organizacije se primjenjuje u posebno malim mrežama, a nikako u većim preduzećima, upravo zbog prevelike izloženosti podataka i niskom nivou sigurnosti važnih informacija. Svi računari su jednaki, odnosno ravnopravni. Nude jednostavan pristup povezivanju računara radi zajedničkog korišćenja resursa i međusobne komunikacije. Svaki računar funkcioniše i kao klijent i kao server, pa ne postoji administrator koji bi bio odgovoran za cijelu mrežu. Korisnik svakog računara sam određuje koji se resursi na njegovom računaru mogu dijeliti preko mreže..

Mreža ravnopravnih računara (peer-to-peer) sa zajedničkim mrežnim uređajima

Mreže ravnopravnih računara se često nazivaju i radne grupe. Ovaj termin se odnosi na malu grupu ljudi. Ovakvu mrežu najčešće čini 10 ili manje računara. Mreže ravnopravnih računara su relativno jednostavne. U situaciji kada svaki računar funkcioniše i kao klijent i kao server, ne postoji potreba za moćnim centralnim serverom, ili drugim komponentama svojstvenim mrežama velikog kapaciteta. Stoga su ove mreže jeftinije od serverskih mreža. U ovim mrežama mrežni softver ne mora da ima isti nivo performansi i bezbjednosti kao mrežni softver namjenjen namjenskim serverima. Mogućnost umrežavanja u mrežu ravnopravnih korisnika ugrađena je u mnoge operativne sisteme. Zbog toga nije potreban nikakav dodatni softver. U tipičnom mrežnom okruženju, ova vrsta mreža pruža sljedeće prednosti:

• Umrežavanje je jednostavno. • Ne zahtjeva se kupovina posebnog softvera za umrežavanje. • Korisnici su sami sebi administratori i sami planiraju bezbjednost. • Ispad nekog računara iz mreže ima uticaj samo na eventualno dijeljene resurse na datom računaru. Ostali računari mogu da nastave rad.

Ove mreže su dobar izbor u sljedećim situacijama:

• Na lokaciji ima manje od 10 korisnika.

O

BreUcekrj

K KUpfuv

SUseči„nkKnobM

OSiRM

• server• •

Bezbjednost, esurs, recimo

U mreži ravnentralnu konorisnici mogješenje preds

Klijent ser

Klijent-serveU mrežama

odaci koje kunkcioniše, elika preduz

ServerskeU mreži sa vierveri, nije aija je jedina namjenski" zlijenata i osi

Kako se mreastaje potrebbavljaju na n

Mnoge velike• Serveresursse u msluži

Korisnici ri.

Pitanje beU dogledn

sprečavanjeo za određenopravnih korntrolu. Ovajgu da ne primstavlja server

rver arhit

er je arhitektusa serverom

klijenti mrežu tom sluča

zeća i korpora

Klijent serv

e mreže iše od 10 koadekvatno rj

a uloga opsluzato što oniguraju bezbj

eža povećavaba za većim najefikasniji e mreže imaju

Server zaer za datoteksa. Dokumenmemoriju naza čuvanje d

dijele zajed

ezbjednosti nnoj budućno

e neovlašćeni direktorijumrisnika, svakj nedostatakmjenjuju nikrska mreža.

tektura

ura gdje su km, postoji nae dijele i ko

aju, kao bazaacije

ver arhitektu

orisnika, mreešenje. U tauživanje mrei ne obavljajjednost datota brojem rabrojem servmogući nač

u različite vra datoteke i ke i štampannt sa kojim žašeg računaradatoteka i pod

ničke resurse

nije značajnosti organizac

og pristupa m, koji se koki korisnik sak kontrole imkakve mere b

klijent (korisnajmanje jedaojima imaju pa podataka

ura

ža ravnopravakvim situacieže i ne koriju ulogu klijteka i direktočunara, njihvera. Podijelin. Raznovrsrste servera:štampanjenje upravlja

želimo da rada, tako da modataka.

31

e, kao što su

o. cija i mreža s

računarima oristi preko mam podešavama značajnebezbjednosti

nik) i server an računar u pristup su podostupna sv

Kliječekada dServkonf Običrazliservesadrž

vnih korisnikijama postoj

risti se kao kjenta, već suorijuma. hovom međula poslova nsnost i slože

pristupom dimo, a koji sožemo lokal

u datoteke i š

se neće znatn

i podacima,mreže. a sopstvenu be posljedicei. Stoga, uko

odvojeni ili mreži koji v

odaci koji sevima u mrež

ent je običnoa dok se isti dobije zahtjveri su običfiguracijama

čno servere pku od običerski operatiže naprednije

ka u kojoj seje namjenskiklijent ili radu optimizova

usobnom udana nekoliko nost poslova

korisnika i se čuva na seno da ga ure

štampači, ali

no proširiti.

podrazumje

bezbjednost,na bezbjed

oliko je bezbj

neravnopravvrši ulogu see nalaze na sži. Ovakav si

o aktivan korne ispune, dev koji ispučno veoma i karakteristi

pogone i posčnih – klijvni sistemi se opcije.

e računari poi serveri. Nadna stanica. ani da brzo

aljenošću i sservera obeza koje server

korišćenjem erveru za dateđujemo i ko

Ra

ne postoje s

eva definisan

, pa je zato tdnost mrežebjednost bitan

vni. ervera. To zserveru. Cenistem primje

risnik, koji šdok je serverunjava i šajake mašin

tikama

sebni operatijent operativsu u više seg

onašaju i kaoamjenski serZa servere opsluže zah

saobraćajemzbjeđuje da ri treba da ob

m datoteka i toteke i štam

oristimo. Ova

ačunarske mre

specijalizova

nje lozinke z

teško sprovese, jer pojedin faktor, bol

znači da jedintralni servenjuju najčeš

šalje zahtjevepasivan, ček

alje korisnikne sa dobri

ivni sistemi zvnih sistem

gmenata bolj

o klijenti i karver je računse kaže da

htjeve mrežn

m između njise svi poslobave je velik

štampača kampanje, učitava vrsta serve

eže

ani

za

sti ini lje

ini er će

e i ka

ku. im

za ma,

i i

ao nar su

nih

ih, ovi ka.

ao va

era


32

Serverska mreža

• Server za aplikacije Server za aplikacije klijentu na raspolaganje stavlja klijentsku stranu klijent/server aplikacije. U serverima se nalazi velika količina različitih podataka koji su organizovani tako da je njihovo pozivanje jednostavno. Razlika između servera za datoteke i štampanje i servera za aplikacije nalazi se u načinu odgovora na zahtjev računara koji je zatražio podatke. U slučaju servera za datoteke i štampanje, podaci ili datoteke se učitavaju u računar koji ih zatraži. Međutim, kod servera za aplikacije, centralna logika aplikacije i osnovni podaci ostaju na serveru, a u računar koji je zatražio podatke učitavaju se samo rezultati zahtjeva. Klijentska aplikacija radi lokalno i pristupa podacima iz serverske aplikacije. Umjesto da se u lokalni računar učitava čitava baza podataka, učitavaju se samo rezultati koji se dobijaju kao odgovor na upit. Na primjer, ukoliko nam je iz baze podataka radnika potrebno da izdvojimo one koji su rođeni u novembru, server za aplikacije nam, na naš zahtjev, neće odgovoriti učitavanjem čitave baze podataka. Umjesto toga, na lokalni računar će biti poslat samo odgovor na postavljeni zahtjev. • Komunikacioni server Komunikacioni serveri upravljaju protokom podataka i elektronskih poruka između mreže u kojoj je sam server i drugih mreža, glavnih računara (engl. mainframe) i udaljenih korisnika koji putem modema i telefonskih linija pristupaju serveru. • Serveri za organizaciju podataka Ovi serveri omogućavaju korisnicima da pronađu, smjeste i zaštite podatke u mreži. Na primjer, mrežni softver može računare da grupiše u logički organizovane grupe koje se zovu domeni, a to omogućava svim korisnicima mreže pristup svakom mrežnom resursu. Sa širenjem mreže, planiranje specijalizovanih servera dobija na značaju. Planer mreže mora da uzme u obzir očekivani rast mreže tako da se mreža ne poremeti ukoliko se javi potreba da se uloga nekog servera promeni.

Usluge koje server pruža klijentima se realizuju preko namjenskih softverskih paketa (ili su zasnovane na mogućnostima operativnog sistema). Na jednom računaru je moguće instalirati više različitih softverskih paketa i na taj način dobiti multifunkcionalni server. Ovakav pristup je opravdan ukoliko hardverska moć računara može da podrži istovremeno izvršavanje pomenutog softvera i ukoliko sve usluge koristi uglavnom ista grupa korisnika. U protivnom, kombinovanje servisa na jednom računaru može u slučaju greške u jednom softverskom paketu ugroziti bezbjednost i dostupnost ostalih servisa na tom računaru. Noviji odgovor za ovaj problem leži u virtualizaciji. Virtualizacija servera predstavlja korišćenje specijalnog sistemskog proširenja operativnog sistema koje omogućava kreiranje većeg broja "logičkih" računara koji dijele stvarne (fizičke) resurse. Na svakom od logičkih servera se može instalirati različit operativni sistem sa različitim softverskim paketima i na taj način omogućiti određeni servis u mreži. Postoji i obrnuta situacija kada hardverske mogućnosti jednog računara nisu u stanju da odgovore potrebama velikog broja korisnika servisa istovremeno. U tom slučaju se ista uloga raspodijeljuje na veći broj fizičkih servera. Ukoliko se veći broj fizičkih servera krajnjima korisnicima predstavi kao jedna (logička) jedinica, takva konfiguracija servera se naziva klaster.


33

Iako su instaliranje, konfigurisanje i upravljanje kod serverskih mreža znatno složeniji nego kod mreža ravnopravnih korisnika, one imaju brojne prednosti. Server je napravljen tako da omogući pristup brojnim datotekama i štampačima, uz odgovarajuće performanse i bezbjednost. Kod serverskih mreža je moguće administriranje i kontrolisanje zajedničkog korišćenja resursa iz jednog centra. Ovako se resursi lakše pronalaze i čine dostupnijim nego kod mreža ravnopravnih korisnika. Bezbjednost je najčešće osnovni razlog opredijeljivanja za serversku mrežu. U ovakvom okruženju jedan administrator može da definiše bezbjednost i to, onda, važi za svakog korisnika mreže. U zavisnosti od važnosti podataka, moguće je praviti rezervne kopije više puta dnevno ili nedeljno. Kako su najhitniji podaci centralizovani na jednom ili nekoliko servera, ovaj proces je vrlo jednostavan. Serverske mreže mogu imati hiljade korisnika. Takvom mrežom se ne bi moglo upravljati kada bi se primjenio princip ravnopravnih korisnika, ali savremeni alati za nadgledanje i upravljanje mrežama omogućavaju da serverska mreža normalno funkcioniše i sa ogromnim brojem korisnika. Standardne mrežne topologije LAN topologija definiše način povezivanja računara i ostalih uređaja u mreži. Lokalna mrežna topologija može se opisati sa stanovišta fizičke ili logičke perspektive. Fizička topologija opisuje geometrijsko uređenje komponenti koje sadrži LAN, odnosno proučava i objašnjava kako se mrežne komponente stvarno, fizički povezuju odgovarajućim medijumom. Logička topologija opisuje mogućnost veze između dvijekrajnje tačke mreže koje komuniciraju, odnosno objašnjava kako informacija putuje kroz mrežu. Postoje tri osnovne LAN topologije:

• magistrala (bus), • prsten (ring) i • zvijezda (star).

Naravno, ove se mreže mogu i kombinovati, pa tako možemo naprimjer povezati dve star mreže kao dva mrežna segmenta magistalne mreže. Ove topologije predstavljaju logičku arhitekturu mreže, ali fizički, uređaji ne moraju da budu stvarno raspoređeni u ovom obliku. Bus i ring logičke topologije su često fizički organozovane kao star topologija odnosno u obliku zvijezde. Izbor i specifikacija topologije LAN mreže zavisi od: fizičkih lokacija na kojima se nalaze korisnici sistema, količine podataka u lokalnim bazama podataka i količine potrebnog ažuriranja tih baza, od frekvancije pristupa bazama na drugim lokacijama i zahtjeva za komuniciranjem između dvije korisničke lokacije.

Osnovne topologije LAN mreža

O

B NšailmmPO EdraoAERPv

S Spimppsv Kkotrsa

OSiRM

BUS ili ma

Najjednostavalju preko kali MAC adre

mrežna karta mrežnih kartiProizvođač obOvde dolazim

Ethernet je na se zna da uačunar komen dobija sign

Ako u istom tEthernet zbogRačunari dobPoslije toga,

rijeme.

STAR mre

tar topologijovezani premplementiranri dodavanjuodložna je zvi čvorovi su

Kod ovih mreoncetrator. Ostatak nastavrebamo uradaobraćaj pom

agistrala

vnija metodabla direktnoese ( Media koja ima svi ( adapterabezbjeđuje sv

mo do pojma

najzastupljenu datom trene su upućeni.nal da se nečtrenutku dva g toga koristijaju informasvaki od nji

eže

ija ili topoloeko posebnene kao star tu novog uređzagušenjima u ugašeni; mn

eža postoji cOvaj vid mrvlja sa radom

diti je povezmoću protoko

da. Jedan kabo na fizičku Access Con

voju MAC ada) ima svoj vakoj karti pethernet.

niji tip kod imnutku samo j Ukoliko nekčiji podaci ve

računara poti uređaj CSaciju o koliziih odlaže sla

ogija zvijezd veze na c

topologije. Pđaja ili uklansobraćaja, znogo skuplja

centralna tačrežne topolom. Takođe, bzati više hubola za nadgle

bal povezuje adresu odred

ntrol). Dakledresu. U pita

jedinstveni posebnu adre

mplementaciedan računarki drugi račueć nalaze na kušaju da pr

SMA/CD ( Ciji i jedan od

anje podatak

de predstavljentralni hubrednosti ove

njanja; lako jahtjeva više

a topologija o

čka na koju sgije je najzabrz rast mre

bova. U slučedanje mreže

34

sve računardišnog račune, da bismo anju je, najče

prefiks kojesu, koja se n

ije bus mrežar šalje podatunar u mreži njoj, tj. na m

ristume mrežCarrier Sensed njih šalje omka na mrežu

lja takav obb ili svič. Le topologije: je otkriti gre kabla nego od npr. bus t

se povezuju astupljeniji

eže omogućačaju korišćene poput SNM

re, servere i pnara. Ovde jese povezali ešće, jedinstvjim počinju ne sme ponav

ža. Šta se podtke na mrežupokuša da u

mreži postoji ži dolazi do ke and Multipmetajući signu cilju spreč

lik arhitektuLogičke buslako se insta

eške i zamjenlinearna topopologije.

svi računaridanas, jer

ava i lako donja aktivnog

MP-a.

periferijske ue važno obaju bilo kakvveni 12-cifreMAC adres

vljati.

drazumjeva ou. Podaci se šu istom trenu

saobraćaj i čkolizije. ple Access wnal kojim občavanja pono

ure gdje su s ili ring toalira i povezuniti dijelove pologija; ako

i u mreži. Tau slučaju daodavanje mrg huba mogu

Ra

uređaje. Podjsniti pojam

vu mrežu poeni broj. Svase karti tog

ova metoda?šalju svima,

utku pošalje nčeka da se m

with Collisiobavještava osovne kolizije

krajnji čvoropologije suzuje; nema pr

i sl. Mane oo se hub ili s

aj uređaj se a jedan dio režnih prikljuuće je kontr

ačunarske mre

daci se u mrefizičke adretrebna nam

aki proizvođg proizvođač

? Najvažnije a preuzima

nešto mrežommreža oslobod

on Detectionstale korisnike na određen

rovi na mreu često fizičrekida u mreove topologijswitch pokva

naziva hub mreže otkažučaka, sve šrolisati mrež

eže

eži ese

je ač ča.

je ih m, di.

n). ke. no

eži čki eži je: ari

ili že, što žni


35

Topologija zvijezde je linearna LAN arhitektura, kod koje se prenos podataka obavlja cijelom dužinim fizičkog mediuma kojim se prenose podaci i podaci se prenose svim radnim stanicama. Prednosti topologije magistrale: lako je dodati novi mrežni uređaj ovoj topologiji, zahtjeva daleko manje kabla nego ostale topologije. Mane: cijela mreža može biti u prekidu ako negdje postoji prekid na glavnom kablu; teško je otkriti problem kod mreže.

RING mreže Ring topologija ili topologija prstena predstavlja način na koji su uređaji međusobno logički povezani. Ovakva vrsta mreže se sastoji od više uređaja povezanih jedan sa drugim tako da se obrazuje zatvorena kružna putanja. IBM mreže Token Ring/IEEE 802.5 koriste implementaciju ring topologije. Računari u ovim mrežama se povezuju u logički krug kroz koji putuju podaci i prolaze kroz svaki računar u mreži. Kod prenosa se koristi ranije pominjana tkz. token passing metoda. Kad računar šalje podatak, on menja token sa podacima koje šalje i stavlja MAC adresu odredišnog računara. Podaci prolaze kroz mrežu od računara do računara redom, sve dok ne stignu do odredišta. Odredišni računar, po prijemu podatka, menja token i šalje povratnu poruku kojom obavještava prvi računar o uspješnom prijemu. Poslije toga se sa mreže uklanjaju kontrolni podaci, da bi se mreža oslobodila. Na mreži, kao i kod bus mreža, može da postoji u jednom trenutku samo jedan token. Ako neko želi da koristi mrežu, mora da sačeka da se saobraćaj na njoj oslobodi. Ovo nije ni u kom slučaju neefikasno ili sporo, jer token signal mrežom putuje brzinom svjetlosti. Takođe, postoje i dual ring mreže gdje postoje primarni i sekundarni krug. U normalnoj razmjeni se koristi primarni prsten, međutim, u slučaju njegovog prekida, mreža se automatski konfiguriše da koristi sekundarni u kome se saobraćaj kreće u suprotnom smjeru od primarnog.


36

Bežična mrežna komunikacija Bežične mreže se mogu klasifikovati u dvije osnovne kategorije :

• Infrastrukturno zasnovane bežične mreže koje mogu biti: o celularne mobilne mreže (mobilna telefonija) o bežične računarske mreže - WLAN;

• Ad-hoc bežične mreže, kao mreže koje ne zahtjevaju bilo kakvu infrastrukturu za rad, koje mogu biti:

o mobilne ad hoc mreže, o senzorske ad hoc mreže (mreže autonomnih senzorskih uređaja).

Prema veličini prostora koji obuhvataju bežične računarske mreže mogu se još podijeliti u tri osnovne grupe, a to su: bežične mreže na daljinu, lokalne bežične mreže i personalne ili lične mreže.

Bežične mreže na daljinu (Wireless Wide Area Network – WWAN), koje pokrivaju relativno velike geografske prostore i koriste radio i satelitske linkove. Obično se koriste za pokrivanje velikih univerzitetskih centara i gradova. U principu su fleksibilnije, jednostavnije za instaliranje i održavanje, i jeftinije po cijeni priključka nego tradicionalne žične mreže. Lokalne bežične mreže (Wireless Local Area Network – WLAN) omogućavaju da računari na jednoj geografskoj lokaciji dijele informacije i zajedničke uređaje (štampači, baze podataka, itd.). U okviru ove mreže omogućeni su isti servisi kao i u žičnim mrežama, a imaju niz prednosti u odnosu na žični LAN – mobilnost, fleksibilnost, skalabilnost, brzina protoka, jednostavnost i smanjenje troškova instalacije. WLAN su neophodne u situacijama kada, zbog arhitektonskih, geografskih ili drugih razloga, nije moguće ostvariti druge načine formiranja mreže. U osnovi, bežične mreže zahtjevaju određenu infrastrukturu: bežične PC kartice u umreženim računarima, pristupnu tačku (Access point), bežični PC adapter i mrežnu konekciju za pristupnu tačku. Potrebna je samo jedna pristupna tačka za jednu WLAN konekciju. Ograničavajući faktor primjene je relativno kraći domet veze (30–300m) i frekvencijski opseg. Ako je potrebno premostiti veća rastojanja koriste se dodatne antene sa pojačivačima za podizanje nivoa signala. Personalne ili lične mreže (Personal Area Network – PAN) su mreže koje omogućavaju komunikaciju prvenstveno elektronskih uređaja unutar prostora od nekoliko metara i razmjenu komunikacionih i sinhronizacionih informacija. To su pre svega mreže koje koriste infracrvene talase (infrared) za konekciju elektronskih uređaja na vrlo kratkim rastojanjima u okviru ograničene radne prostorije i bluetooth mreže. Bluetooth komponente su našle široku primjenu i u senzorskim mrežama.


37

Komponenete WLAN-a Za formiranje bežične LAN mreže potrebni su bežične WLAN kartice i Access Point uređaji. Bežične WLAN kartice se koriste umjesto standardnih LAN kartica ili modema. Kartice koje se koriste imaju istu ulogu, koriste iste protokole i isto se ponašaju kao i kartice koje se koriste za standardnu mrežu s tim što za prenos podataka koriste radio talase a medijum za prenos je vazduh, a ne elektromagnetne signale kroz kablove. Na računar mogu biti spojeni preko jednog od sljedećih interfejsa: PCI, USB ili PCMCIA.

Bežične WLAN kartice Access point uređaji Access Point uređaj (pristupna tačka) se koristi umjesto Dail-In servera ili Ethernet habova kod žičnih mreža (skup različitih uređaja koji se ponašaju kao čvorište, tj. razvodnik). Access Point je uređaj koji služi za međusobno povezivanje klijenata i predstavlja centralni dio jedne mreže. Takođe, može da se koristi i za spajanje wireless klijenata sa LAN-om ili sa izlazom na Internet. Access pointi igraju ulogu mostova (bridges) izmedu bežičnih stanica i resursa u žičnom LAN-u (serveri i ruteri za pristup internetu). Svaki access point ima integrisan konektor za antenu kao i konektor za LAN. Može da radi u nekoliko modova (čije prisustvo varira u zavisnosti od uređaja i proizvođača): client mod (pomoću njega se spaja na mrežu isto kao i pomoću obične kartice), bridge mod (koristi se za spajanje dvijemreže ili više mreža u jednu cjelinu), repeater mod (repeater – ponavljač, koristi se ako je potrebno dodatno povećati domet mreže). Ukoliko postoji potreba da mreža pokriva veći prostor nego što to mogu gore navedeni uređaji svojim fabričkim antenama (100-400m u zavisnosti od prostora i prepreka) rješenje se traži u postavljanju jačih antena koje se uglavnom montiraju spolja, na krov. Na taj način mreža može da bude funkcionalna i par kilometara od access point-a. Antena koja se koristi na strani access pointa-a je omni-direkciona sto znači da pokriva prostor 360º oko sebe u horizontalnoj ravni. Na strani klijenta postavljaju se direkcione antene kojih ima raznih tipova i pojačanja (helix, parabolic, biquad, panel i druge).

Omnidirekcionalna antena Direkciona parabol antena

Antene


38

Princip rada WLAN-a Bežični LAN (WLAN) je fleksibilan komunikacioni sistem implementiran u početku kao dodatak ili kao alternativa žičnom LAN-u u zgradama, bolnicama, aerodromima itd. Bežični LAN-ovi koriste elektromagnetne talase za komunikaciju od jedne tačke do druge bez oslanjanja na bilo kakvu fizičku vezu.

Bežičan pristup LAN-u preko Access point uređaja

U tipičnoj WLAN konfiguraciji, odašiljač/prijemnik, koji se zove pristupna tačka (access point), povezuje se na žičnu mrežu sa fiksne lokacije koristeći standardan Ethernet kabl. Pristupna tačka prima, obrađuje i šalje podatke između WLAN-a i žične mrežne infrastrukture. Jedna pristupna tačka može podržati malu grupu korisnika i može funkcionisati unutar raspona od manje od tridesetak metara pa do preko stotinu metara. Krajnji korisnici pristupaju WLAN-u preko bežičnih LAN adaptera, koji su implementirani kao PC kartice u prenosnim računarima ili koriste PCI adaptere u desktop računarima. Radio komunikacija kod WLAN-ova se obavlja u tzv. ISM (Industrial, Scientific & Medical) opsegu frekvencija koji je svuda u svijetu prihvaćen kao opseg za čije korišćenje nije potrebna licenca - takozvani FTA (free to air) spektar. ISM čine tri opsega frekvencija: 902 - 928 MHz, 2400 - 2483,5 MHz i 5728 - 5750 MHz. Od njih se, u ovom trenutku, najčešće koristi opseg oko 2.4 - 2.48 GHz. WLAN-ovi koriste Spread Spectrum tehniku prenosa (prenos u proširenom opsegu) Renomirani proizvođači WLAN opreme, uključujući Nortel, Asus, Lucent, ZyXEL, Siemens, Cisco i dr. kao i specijalizovane kompanije kakva je Alvarion (Tel Aviv, Izrael), proizvode uređaje koji zadovoljavaju savremene WLAN standarde. Bluetooth Bluetooth je bežična tehnologija prenosa podataka i govora, razvijena od strane proizvođača raznovrsne elektronske opreme, sa ciljem da se njihovi proizvodi – od kompjutera i telefona do tastatura i bežičnih slušalica, umreže na malim udaljenostima (do 10 metara) bez upotrebe kablova, brzo i jednostavno. Ideja iz koje je potekao bluetooth, nastala je 1994. godine kada je Ericsson Mobile Communications odlučio da ispita mogućnosti povezivanja mobilnih telefona sa njihovim dodacima preko jeftine radio veze sa malom potrošnjom struje. Ideja je bila da se u svaki uredjaj ugradi mali radio i na taj način iz upotrebe izbace kablovi. Godinu dana kasnije, pravi potencijal te ideje je počeo da se kristališe. Glavna istraživanja obavljana su u Ericsson-ovim laboratorijama u Lundu, Švedska. Ericsson je pre usvajanja imena bluetooth tehnologiju nazivao „Multi-Communicator Link“ (MC Link). Originalna zamisao bila je da se poveže bežična slušalica sa mobilnim telefonom, a to što su otkrili da na isti način mogu da povežu većinu elektronskih uređaja, bila je, po njihovim rečima – srećna slučajnost. Početkom 1997. godine Ericsson je uradio nešto sasvim neočekivano – odlučio je da tehnologiju ne naplaćuje, i svim zaintresovanim kompanija dao besplatne licence, jer je to bio najbolji način da tehnologija postane globalni standard. Ericsson je započeo razgovore sa kompanijama iz različitih sfera

O

pza BIBjeb BDsuppb Up

PBgS(n FmMAsl Bk B(C

OSiRM

roizvodnje ea digitalnu o

Bluetooth tehBM, Intel, Ne objavljeno ežično umre

BluetoothDanas je blueu razne i tešreko upravlja do nalaželuetooth olov

U današnje valmtop komp

Princip raBluetooth je

ovora i podavaki piconetnajviše 10, o

Frekvencijskimoguća brzinMaksimalna dAsimetrična tlučaju preno

Bluetooth radanal koji sim

Bluetooth ureConnection)

elektronske oobradu signal

hnologija javnNokia i Toshi

da su se pežavanje.

h proizvodetooth postaško ih je nabanja kompju

enja partneravkom.

vrijeme većipjuteri), ali j

Blue

Bluetoot

ada Bluetotehnologija kataka u radijt može da sdnosno ukup

i opesg za bna prenosa pdvosmerna btransmisija osa govora, ko

dio podržavamultano podrž

eđaji se u svi stanje pri

opreme (Nokla) sa ciljem

nosti je zvanba, održalo s

et kompanija

di ao standard zbrojati – od uterom uz poa (toothing),

ina uređaja e naravno m

tooth USB ad

th adapter za

ooth-a koja koristi usu od 10 msadrži do 8 pno 80 uređa

bluetooth prepo Bluetoothbrzina prenoomogućava boriste se tri s

a tri simultanžava ashiron

vakom trenuipravnosti (S

kia – mobilnida se osnuje

nično predstasimultanu koa udružile ne

za umrežavanoriginalne z

omoć mobilnkontrole za

dolazi sa ugmoguće kupiti

dapter

kola

radio talase metara. Kada

različitih uraja) može bit

enos je definh specifikacosa (fullduplbrzinu prenosinhrona kan

na sinhrona ni prenos pod

utku nalaze Standby). Ur

39

i telefoni, IBe konzorcijum

avljena 20. monferenciju ze bi li razvil

nje na malimzamisli, povenog telefona amrzivača i

građenom poi i posebne b

CO

L

za uspostvljse dva ili v

ređaja (jedanti spojeno u s

nisan u granciji iznosi 2.lex, komunikosa od 721

nala brzine od

kanala za gdataka i sinhr

u neka od dređaj je u s

BM i Toshibam koji će dalj

maja 1998. goza štampu u Lle besplatnu

m udaljenostiezivanje bežii razmjena pmikrotalasn

odrškom za bluetooth ada

OM Bluetooth b

Logitech Bluet

janje point-tiše Bluetoothn master i sscatternet.

nicama 2.4G1 Mb/s. U

kacija u obaKbps u jedn

d 64 Kbps (sv

ovor i jedanroni prenos g

dva glavna sstanju conne

a – prenosni kje razvijati i

odine kada jeLondonu, Totehnologiju,

ima, mogućnične slušalic

podataka izmne rerne, kao

bluetooth (aptere za veći

bežična PC ka

tooth bežična s

to-point i poh uređaja sp

sedam slave

GHz do 2.48praksi je to

a pravca u isnom pravcu,vaki).

n asihroni kagovora).

stanja: stanjection ako im

Ra

kompjuteri ipromovisati

e pet kompaokiju i San H, otvorene sp

nosti bluetooce sa mobiln

među dva moo i „bežično

(mobilni teleinu elektrons

artica

slušalica

oint-to-multippoje, kreira s

uređaja), a

8 GHz. Teoro naravno msto vrijeme) , i 56 Kbps

anal za poda

e uspostavljma uspostav

ačunarske mre

i Intel – čipoi tehnologiju

anija, EricssoHozeu, na kojpecifikacije z

oth tehnologinim telefonombilna telefon

og“ pisanja

efoni, laptopskih uređaja.

point transfee tzv. piconeviše picone

retska najvemalo drugačij

je 462 Kbpu drugom.

atke (ili: jeda

ene konekcivljenu vezu

eže

ovi .

on, joj za

ije m, na, sa

p i .

ere et. eta

ća je. ps. U

an

ije sa


40

drugim uređajem (ili uređajima) i ako obavlja neku aktivnost (primanje/slanje). U slučaju da nema uspostavljene veze niti aktivnosti, uređaj se automatski prebacuje u standby stanje radi ekonomičnijeg trošenja energije. Da bi se izbegla interferencija bluetooh uređaja sa drugim uređajima iz ISM opsega (a i da bi se povećala sigurnost), koristi se spread spectrum frequency hopping tehnika Kada je uređaj u stanju standby, on na svakih 1.28 sekunde „osluškuje“ poruke od drugih uređaja. Svako „osluškivanje“ se obavlja na 32 različite frekvencije. U bluetooth specifikaciji, definisana su tri moguća bezbjednosna moda:

• Mode 1: Non-Secure: u ovom modu, ne koriste se nikakve procedure zasigurnu transmisiju. • Mode 2: Service-Level Enforced Security: u ovom modu, bluetooth uređaj primjenjuje procedure za sigurnu transmisiju nakon uspostavljanja konekcije. • Mode 3: Link-Level Enforced Security: u ovom modu, bluetooth uređaj primjenjuje procedure za sigurnu transmisiju pre uspostavljanja konekcije.

Klasična (dial-up) analogna telefonska veza Telefonija se često naziva i javna telefonska komutirana mreža (Public Switched Telephone Network, PSTN). Naravno, ona je projektovana davno sa osnovnim ciljem da se uspešno prenese govorni signal. Karakteristika komutacione mreže je da se u fazi uspostave veze bira jedan od mogućih puteva prenosa, a za vrijeme održavanja veze informacija se prenosi uspostavljenim fizičkim putem. Sasvim je moguće, da se za dvijeuzastopne uspostave veze sa istih lokacija izabere potpuno različit fizički put prenosa informacije. Često se kaže da su ovo primjeri čvrste direktne veze. Telefonija je od izuzetnog interesa za WAN mreže zato što je široko rasprostranjena. Što se tiče prenosa podataka, sistem telefonije nudi više načina prenosa informacija od izvorišta ka odredištu. To su komutirane veze, zakupljene linije i razne tehnologije sa paketskom komutacijom. Da bi se ovom mrežom mogli prenositi podaci, potrebno je na oba kraja veze postaviti modeme, uređaje koji vrše modulaciju i demodulaciju digitalnog signala iz računara. Signali u računaru su digitalni, a telefonske linije su analogne tako da modem na izlazu vrši konverziju digitalnog signala u analogni, a na ulazu u računar prevodi analogni signal u digitalni. Pošto je telefonska mreža konstruisana za prenos govora, njen propusni opseg je mali - do 3.4 kHz što dovodi do toga da su brzine prenosa podataka kilobitskog, a ne megabitskog reda veličine. Analogna transmisija i primjena modemske tehnologije dostiže maksimalnu brzinu od 56 kbit/s pomoću savremenih modulacionih tehnika (TCM - Trellis Coded Modulatiori), kao i tehnika kompresije. Što je protok veći, veći je i uticaj šuma. Osim toga, šum se javlja i pri D/A i A/D konverziji. Takođe, brzine prenosa čak i pri uslovima bliskim idealnim ne postižu maksimalne nominovane vrednosti. Na primjer, modem od 56 kbit/s pri najboljim uslovima može postići brzinu između 45 i 50 kbit/s (i to ako je centrala digitalna). Imajući u vidu ove prednosti i nedostatke, dial-up analogna veza nalazi primjenu u povezivanju kućnog računara sa Internetom, kućnog računara sa LAN mrežom na poslu, kao i backup veza u WAN mreži kada servis preko kojeg je WAN mreža primarno realizovana zataji. Ova tehnologija omogućava prenos digitalnih podataka preko postojećih telefonskih linija i zbog toga je vrlo brzo postala prihvatljivo rješenje za kućne korisnike i mala preduzeća, koji žele brzu vezu sa Internetom, a nemaju dovoljno sredstava za neku drugu tehnologiju. Da bi se izvršilo spajanje na određnu mrežu, korisnik je odgovoran za dio opreme i instalacije koji se nalazi u njegovim prostorijama, dok je za instalacije van korisnikovih prostorija odgovorna telefonska kompanija. Računarski modemi mogu biti interni i eksterni:

Interni modem se postavlja u slot na matičnoj ploči računara i na poleđini ima utičnicu RJ-11 (četvorožični telefonski priključak) pomoću koje se modem, odnosno računar, priključuje na standardnu telefonsku utičnicu na zidu. Eksterni modem je zaseban uređaj sa zasebnim napajanjem. Sa računarom je povezan serijskim kablom (RS-232). Eksterni modemi imaju utičnicu RJ-11 za povezivanje na liniju i signalne diode koje označavaju razne režime rada i stanja modema. Eksterni modemi imaju jednu prednost nad internim. Mogu se resetovati nezavisno od računara, mogu se isključiti i ponovo uključiti, a da se pri tome ne mora isključivati ili resetovati računar.


41

ISDN ISDN (Integrated Services Digital Network) je, prema ITU-T, mreža integrisanih servisa koja obezbjeđuje digitalnu vezu između korisničkih mrežnih interfejsa. Predstavlja digitalni ekvivalent analogne telefonske mreže, a u odnosu na nju obezbjeđuje bolji kvalitet i veću brzinu prenosa. Početkom 70-tih godina XX veka prvi put se javila ideja o integrisanim servisima tj. ideja da se preko jedne jedinstvene mreže korisnicima ponudi čitava paleta servisa. Osim standardnih servisa telefonije, telegrafije i prenosa podataka korisnicima bi se ponudio i prenos faksa, zvuka , muzike i videa. 1984. donet je prvi paket preporuka za realizaciju i primjenu ISDN-a. ISDN se može posmatrati i kao set protokola za uspostavljanje i raskidanje digitalne veze. Primjer je mreže sa komutacijom veza (circuit switched connections). Termin: mreža integrisanih servisa koja obezbjeđuje digitalnu vezu odnosi se na tri bitne stavri:

• Integrisani servisi. ISDN omogućava minim dvijeistovremene veze (bilo koja kombinacija prenosa podataka, govora, videa ili faksa) preko samo jedne fizičke linije. Na ISDN se mogu povezati različiti uređaji, kako bi se zadovoljile različite čovekove potrebe za komunikacijom. Nije potrebno obezbjeđivati višetruke analogne telefonske linije, a omogućena je daleko veća brzina prenosa. • Digitalna veza. Misli se na digitalni prenos u odnosu na analogni prenos kod standardnih telefonskih linija. Ako se na Internet povezujete standardnom analognom telefonskom linijom, modem kod vašeg Internet provajdera vrši D/A konverziju sajta kojeg ste posetili pre nego što vam ga pošalje. Vaš modem kod kuće vrši A/D konverziju, Ovakve konverzije se neprekidno dešavaju na svaki klik mišem. Ako se povezivanje vrši preko ISDN-a ne postoje D/A i A/D konverzije. Podaci se prenose digitalno, a dobro su poznate prednosti digitalnog prenosa. • Mreža. ISDN nije jednostavna digitalna veza od tačke do tačke, kao što je npr. iznajmljena linija. ISDN mreža se proteže od lokalne telefonske centrale sve do udaljenog korisnika uključujući sve telekomunikacione uređaje i centrale na prenosnom putu.

ISDN predstavlja nadgradnju, odnosno viši stepen postojeće javne komutirane telefonske mreže. Veći dio komutacionih sistema (telefonskih centrala) i prenosnih sistema između centrala je digitalizovan, kako u svijetu, tako i kod nas. Međutim, pretplatnički dio mreže je ostao analogan. Uvođenjem ISDN-a i pretplatnički dio mreže postaje digitalan, i to korišćenjem postojećih bakarnih parica. Ovo je svakako najbitnija činjenica - digitalna veza od kraja do kraja preko postojeće telefonske mreže bez dodatnih ulaganja u infrastrukturu.

ISDN obezbjeđuje kompletan digitalni prenos od kraja do kraja

Postoje dva tipa ISDN pristupa: bazni (BRI – Basic Rate Interface) i primarni (PRI – Primary Rate Interface). Bazni pristup podrazumjeva dva B kanala (kanali po kojima se prenosi informacija) od po 64 kbit/s i jedan D kanal (kanal po kome se prenose informacije neophodne za sinhronizaciju i korisničku signalizaciju) od 16 kbit/s, što je ukupno 144 kbit/s. Namjenjen je kućnim korisnicima. Primarni pristup PRI (30B+D) sadrži trideset B kanala protoka 64kbit/s za govor i prenos podataka i jedan D kanal protoka 64kbit/s za sinhronizaciju, signalizaciju i prenos podataka (ukupno 2Mbit/s), i uglavnom je namjenjen za poslovne korisnike. Po istoj bakarnoj parici po kojoj je realizovan analogni telefonski priključak realizuje se i bazni priključak BRI (2B+D), dok je za primarni priključak PRI (30B+D) potrebno dvijebakarne parice. Na ISDN liniju se mogu priključiti različiti terminalni uređaji:

• ISDN telefon • Terminalni adapter (TA) za priključenje postojećih analognih uređaja • ISDN kartice (za prenos podataka potrebna je ISDN kartica u računaru ili eksterni ISDN adapter)


42

• ISDN LAN router ili bridge • ISDN multiplekseri • FAX grupe 4 • ISDN PABX – pretplatničke (kućne) centrale ISDN tipa.

Iznajmljene linije Iznajmljene linije su telekomunikacione (analogne ili digitalne) veze koje međusobno spajaju dvijeudaljene lokacije. Nasuprot tradicionalnim telefonskim vezama, nepotreban je telefonski broj učesnika, zato što je svaka strana u komunikaciji u stalnoj vezi sa drugom stranom. Koriste se za telefoniju, prenos podataka i Internet servise. Preko iznajmljenih linija ostavruju se brzine od 56 k, 64k, 128k, 256k, 512k ili 2Mb/s. Plaćaju se paušalno - na određeni vremenski period, bez obzira na stepen korišćenja. Dakle, to su veze tipa tačka-tačka gdje se ne može se mijenjati destinacija kao kod dial-up veze. Najčešće služe za povezivanje udaljenih geografskih lokacija, i to na dva načina:

• Iznajmljena linija se prostire celom dužinom između dvijelokacije, • Iznajmljena linija ide do lokalnog telekom operatera, a veza od njega je realizovana nekom drugom tehnologijom, kao štoje na primjer frame relay. Krajnjem korisniku se garantuje kvalitet usluge.

X.25 X.25 je ITU-T standard protokol za WAN mreže koji koristi javnu telefonsku mrežu ili ISDN kao hardversku osnovu. Njime se definiše standardni fizički sloj, sloj veze podataka i mrežni sloj (slojevi 1 do 3) OSI modela. Protokoli X.25 mreže su razvijani u vrijeme dosta nepouzdanijih prenosnih linkova nego što je to slučaj danas. Razvojem komunikacione tehnike, višestruki mehanizmi za detekciju i korekciju grešaka koji su implementirani na drugom i trećem nivou protokol steka X.25 mreže, postali su nepotreban teret obrade paketa u čvorovima mreže. Novije tehnologije, kao što su brza paketska komutacija poznata pod nazivom frame relay, iskoristile su manje verovatnoće pojave grešaka modernih WAN linkova, za brži i jednostavniji prenos podataka. Takve tehnologije se oslanjaju na sposobnosti viših nivoa protokola (obično transportnih protokola) da vrše detekciju i korekciju eventualno nastalih grešaka. Pored svojih dobrih karakteristika X.25 je ipak zastarela tehnologija. Kašnjenja koja su uzrokovana nepotrebno velikim procesiranjem u svakom čvoru mreže su primetna, naročito u slučaju višestruke razmjene kratkih poruka sa kraja na kraj mreže. Međutim, i dalje postoje brojne aplikacije, pre svega prenos podataka vezan za finansijske transakcije, kojima odgovaraju, kako relativno mali protoci, tako i visoka pouzdanost i veliko iskustvo koje se godinama formiralo u održavanju i upravljanju X.25 mreža širom svijeta. Danas se X.25 mreže koriste u velikom broju primjena uglavnom od strane kompanija i institucija i to najčešće za:

• Preuzimanje podataka iz nacionalnih i međunarodnih baza podataka, • Saobraćaj od terminala ka serverima (Transactions Processing), • Prenos fajlova, • Elektronska pošta, • Bankomati (ATM - Automatic Teller Machines), itd.

Primjenjivost X.25 mreže je ograničena protokom korisničkog pristupa, koji je tradicionalno za X.25 protokol ograničen na maksimalnih 64 kbit/s, do eventualno 2 Mbit/s kod nekih novijih varijanti X.25 mreža. Protoci ovog reda veličine danas su nedovoljni npr. za povezivanje LAN mreža. Frame relay i ATM predstavljaju u ovom smislu adekvatne nasljednike X.25 protokola. Frame Relay Zastarjela X.25 mreža je sredinom osamdesetih godina u potpunosti zamjenjena frame relay mrežama (štafetni prenos). Osnovna karakteristika ovakvih mreža je da rade sa uspostavljanjem direktne veze, a u njima ne postoji


43

kontrola grešaka niti upravljanje tokom podataka. Paketi se na strani predajnika isporučuju u strogom redoslijedu. Njegova najvažnija primjena je u povezivanju LAN mreža koje su lokacijski udaljene. Bez obzira kako je rešena infrastruktura na lokaciji, povezivanje se sprovodi na isti način. Sa svake strane veze treba da bude obezbjeđen od strane korisnika FR-a ruter koji se sa jedne strane priključuje na infrastrukturu (direktno na radnu stanicu, server, preko swich-a na LAN ... ) a sa druge strane se priključuje na DSL modem. Od DSL modema vodi veza prema tekomunikacionom operateru.

Osnovna šema FR veze

ATM Asinhroni transportni mod ATM (Asynchronous Transfer Mode) je mrežni standard za prenos podataka na velikim brzinama. ATM prenosi informacije korišćenjem kratkih paketa fiksne dužine koji se nazivaju ćelije. Ćelije omogućavaju prenos svih oblika informacija - od govora do podataka - preko bilo kojeg komunikacionog medijuma - optičkih vlakana, bakarnih parica, kabla. Koristi se u telefonskim sistemima za interni prenos podataka, a često za prenos IP paketa. Wireless WAN (WWAN) Ova tehnologija omogućava brzi i jeftin bežični prenos podataka sa brzinom do 45 Mbps u point to point režimu prenosa na rastojanjima do 60 km. Uređaji koriste frekventni opseg 2.4 GHz, 5.25 - 5.35 GHz i 5.75 - 5.85 GHz (takozvani opseg šuma) koji ne potpadaju pod nacionalni režim dozvola. Slaba strana kao i kod svih wireless rješenja predstavlja činjenica da je takva veza podložna spoljnim uticajima koji mogu dovesti do anomalija u prenosu. Dobra strana je da je brzo i jeftino rješenje za povezivanje što ga čini pravim izborom u slučajevima kada ne postoje tehničke mogućnosti korištenja infrastrukture fiksne telefonije. ADSL Termin DSL (Digital Subscriber Line) (ili xDSL) opšte uzevši predstavlja način prenosa digitalnih signala po bakarnim paricama većim brzinama (počev od 144 kb/s pa sve do 50 Mb/s). Inicijalno je nastao koristeći već usvojene prednosti načina prenosa iz ISDN-a (isti linijski kod i dvosmerni prenos po jednoj parici) uz povećanje ukupnog protoka do 2 Mb/s (u Americi 1,5 Mb/s) i raspodijele signala na dve, ili čak tri parice, čime bi se smanjila efektivna linijska brzina i time povećao domet do 4 km, ili 6 km. Postoji nekoliko varijanti DSL:

• Asimetrični (ADSL) • High-bit rate (HDSL) • Single Line (SDSL) • Very-High-Data-Rate (VDSL)

O

V

UaskDp(u

Vlok Anjnte Pobre Supdi k

OSiRM

Varijante DSxDS

VDS

ADS

HDSSDSIDS

ISD

U tehnologijisimetrična daže, osnovna

DSL realizacrenosa podaupstream).

Prin

Većina najzaokalnim mreorisnik uzim

ADSL uslugajenog zauzećalazi djelitelelefonske lin

Prilikom puštbična ili ISDesursa na ure

a ADSL-ompload. Protoolazni saobragregacija porisnika dije

SL-a SL tehnologij

SL

SL

SL SL L

N

i DSL-a posdigitalna preta karakterist

cijom za privataka od mr

ncip ADSL-a

nimljivijih aežama, pristu

ma sa mreže n

a je bazirana ća ili promenlj frekvencij

nije ili baznog

tanja ADSL DN i ADSLeđaju u reons

m je moguće k se definišeaćaj. Ovaj se

po kojoj se teli dotični res

ja B

5

27

stoji nekoliktplatnička lintika ove vrstvatne i poslreže ka kor

– podijela fr

aplikacija zaup Internetu,nego što ih u

na stalnom ne telefonske(spliter) ADg ISDN prikl

servisa na poL veza. Zahtjskoj telefonsk

ostvariti brze posebno zaervis predstatada i određusurs.

Brzina do/od

52/1.6 ili 8/8

8/1 Mbit/s

2/2 Mbit/s 784/784 kbit144/144 kbit

128/128 kbit

ko podvrsta,nija (ADSL-te DSL realilovne korisnrisniku (dow

rekvencijskog

a korisnike n multimedijanju šalje. Ta

i brzom prisog broja. ReDSL primopljučka.

ostojeću običtjevani tehnikoj centrali.

zinu konekcidolazni a po

vlja takođe nuje visina na

44

d korisnika

8 Mbit/s

t/s t/s

t/s

, međutim, -Asymetric Dizacije je asinike. Asimetwnstream) n

g opsega

na mreži sualni pristup, a asimetrično

stupu Interneealizuje se inpredajnik (AD

čnu ili ISDNički uslovi s

ije u rasponuosebno za odnajam dijeljeaknade za na

Najve

0.9 km

5.5 km

4.6 km6.9 km5.5 km

5.5 km

ona koja seDigital Subsmetričnost. Utričnost, zapego što slan

u asimetične home shopp

ost čini ADS

etu po već pnstalacijom dDSL modem

N liniju na rassu da postoji

u od 256/64 dlazni saobraenog resursa ajam. Agreg

eća udaljenos

m m m m m m

danas najčcriber Line)Upravo ona

pravo, znači nje podataka

Plastiča

(video na zping, itd.), gL idealnim z

ostojećoj teldva uređaja n

m). i može se

spolaganju sui slobodna p

Kb/s do 768aćaj s tim da s razlikom šacija predsta

Ra

st

češće koristi). Kao što joje i čini najmogućnost

ka od korisn

an prikaz AD

zahtjev, prisgdje puno viza ove aplika

lefonskoj linna strani kore realizovati

su istovremenparica i da i

8/192 Kb/s zse veći proto

što se po konavlja podatak

ačunarske mre

je takozvanoj i samo imjzanimljivijomnogo brže

nika ka mre

DSL-a

tup udaljeniše informaciacije.

iji (parici) brisnika gdje i preko običn

no obe veze ima slobodn

za downloadok određuje znekciji definik na koliko

eže

na me om eg eži

im ija

ez se ne

tj. nih

d i za iše se


45

Protokoli Prenos podataka kroz mrežu se obavlja po protokolima – utvrđenim pravilima koja su poznata svim učesnicima u komuniciranju. Ključni elementi protokola kojim se dogovara spremnost za slanje, spremnost za prijem, format podataka i sl. su:

• Sintaksa - format podataka i nivoi signala • Semantika – kontrolne informacije u prenosu i kontrola grešaka • Tajming – brzina prenosa

Razmjena podataka u računarskoj mreži je izuzetno složena. Sa povećanjem broja umreženih računara koji komuniciraju i sa povećanjem zahtjeva za sve savršenijim uslugama (servisima) neophodno je i usavršavanje protokola. Posao komuniciranja je toliko složen da je bilo neophodno razviti protokole u više slojeva. Svaki sloj je namjenjen za jedan odgovarajući posao. Kod prvobitnih računarskih mreža, umrežavanje se vršilo zavisno od proizvođača računarske opreme. Sav hardver i softver su bili vezani za jednog proizvođača, tako da je bilo veoma teško vršiti izmjene, unapređivanja mreže i sve je bilo izuzetno skupo. Uvođenjem standarda za komuniciranje po logički jasno definisanim slojevima, pojavilo se više proizvođača softverske opreme. Standardima se omogućilo kombinovanje hardvera i softvera od različitih proizvođača, što je sve zajedno dovelo do pada cijena opreme i softvera za umrežavanje i do povećanja kvaliteta usluga u mrežama. Svakom aktivnošću na mreži kojom se podrazumjeva komunikacija dva ili više entiteta upravlja protokol. Na primjer: protokoli u ruterima određuju putanju paketa od njegovog izvora do odredišta, protokol za kontrolu zagušenja saobraćaja u krajnjim sistemima kontroliše brzinu prenosa paketa između pošiljaoca i primaoca itd. Ovladavanje oblašću umrežavanja računara praktično bi se moglo poistovetiti sa razumjevanjem svih mrežnih protokola. Evo spiska najpoznatijih protokola:

• Bluetooth • Ethernet • FDDI • IEEE 1394 (FireWire, iLink) • Frame relay • IEEE 802.11 • IPX • Point-to-Point • TCP/IP • TCP • Token Ring • UDP

Najpopularniji protokol za LAN mreže je Ethernet (koji ujedno definiše i ostale stvari kao što su signalizacija i formatiranje paketa), i skoro da ima prevlast u računarstvu. Za globalnu WAN mrežu Internet se uglavnom koristi Internet protokol (TCP/IP). Protokol može označavati i softver kojim se realizuje određeni skup pravila za komunikaciju. Razni oblici komunikacije između računara ili programa obično se ne mogu ostvariti jednim velikim protokolom. Umjesto toga, stvaraju se porodice protokola koji međusobno surađuju i organizovani u “slojeve” (nivoe -layers). Protokoli su pravila i procedure koje upravljaju komunikacijom i saradnjom umreženih računara. Slojevitost protokola označava različite funkcije i usluge različitih slojeva pri prenosu podataka sa jednog računara na drugi putem mreže. Slojevi su međusobno razdvojeni granicama koje se nazivaju interfejsi. Svi zahtjevi jednog sloja prosljeđuju se preko interfejsa susednim slojevima. Svaki sloj se oslanja na standarde i aktivnosti sloja koji je ispod njega. Svaki sloj obezbjeđuje usluge za sloj koji je neposredno iznad njega i rešava ga detalja o tome kako su one stvarno primjenjene. Istovremeno, izgleda kao da je svaki sloj u direktnoj komunikaciji sa odgovarajućim slojem na drugom računaru. Ovo nudi logičku ili virtualnu komunikaciju između ravnopravnih slojeva. Međutim, stvarna komunikacija između susednih slojeva odvija se samo na jednom računaru. Na svakom sloju softver primjenjuje mrežne funkcije prema određenim protokolima.


46

Jedna od najbitnijih stvari kod umrežavanja je adresiranje. Ako se posmatraju samo dva računara, nema potrebe za adresiranjem, jer sve što se pošalje sa jednog računara namjenjeno je drugom. Već kada mrežu čine tri računara, pojavljuje se potreba za adresiranjem. Poslati podaci sa jednog računara mogu biti namjenjeni jednom od preosta dva računara. Dodatno usložnjavanje nastaje ako se posmatra više aplikacija na jednom računaru, koje mogu da komuniciraju sa više aplikacija na drugom računaru. Ovdje nije dovoljno samo adresirati računar, već i aplikaciju sa kojom se komunicira. Koraci protokola moraju da se sprovedu u skladu sa redosljedom koji je isti za svaki računar u mreži. U predajnom računaru ovi koraci se izvršavaju od vrha ka dnu. U prijemnom računaru ovi koraci moraju da se sprovedu u obrnutom redosljedu. Na predajnom računaru protokol:

1. Dijeli podatke u manje cjeline, nazvane paketi, koje može da obrađuje. 2. Paketima dodaje adresne informacije tako da odredišni računar na mreži može da odluči da li oni pripadaju njemu. 3. Priprema podatke za prenos kroz mrežnu karticu i dalje kroz mrežni kabl.

Na prijemnom računaru, protokoli sprovode isti niz koraka, ali obrnutim redosljedom:

1. Preuzimaju se paketi podataka 2. Kroz mrežnu karticu unose se paketi podataka u računar. 3. Iz paketa podataka uklanjaju se sve informacije o prenosu koje je dodao predajni računar. 4. Kopiraju se podaci iz paketa u prihvatnu memoriju (bafer) koja služi za ponovno sklapanje. 5. Ponovno sklopljeni podaci prosljeđuju se aplikaciji u obliku koji ona može da koristi.

Potrebno je da oba računara, predajni i prijemni, svaki korak izvedu na isti način kako bi primljeni podaci imali istu strukturu kakvu su imali pre slanja. U mreži, više protokola mora da radi zajedno. Njihov zajednički rad obezbjeđuje ispravnu pripremu podataka, prenos do željenog odredišta, prijem i izvršavanje. Rad više protokola mora da bude usaglašen kako se ne bi događali konflikti ili nekompletne operacije, odnosno nekompletan prenos informacija. Rezultat tog usaglašavanje naziva se slojevitost (layering). Nadležnost i posao protokola Uspоstаvlјаnjе vеzе, prеnоs pоdаtаkа i rаskid vеzе оdrеđеni su sеtоm prоtоkоlа оd kојih је svаki nаdlеžаn zа јеdаn оd sljеdеćih pоslоvа:

• Handshaking - uspоstаvlјаnjе vеzе; • Prеgоvаrаnjе о rаzličitim kаrаktеristikаmа vеzе; • Dеfinisаnjе pоčеtkа i krаја pоrukе; • Dеfinisаnjе fоrmаtа pоrukе. • Dеfinisаnjе prаvilа zа оbrаdu оštеćеnih ili nеprаvilnо fоrmаtirаnih pоrukа (isprаvkа grеšаkа); • Utvrđivаnjе nеоčеkivаnоg prеkidа vеzе i dеfinisаnjе dаlјih kоrаkа u tоm slučајu; • Prеkid vеzе.

Prоtоkоli bеz uspоstаvlјаnjа vеzе Pri kоrišćеnju prоtоkоlа bеz uspоstаvlјаnjа vеzе iniciјаlni kоrаk pri prеnоsu pоdаtаkа јеstе sаmо slаnjе pоdаtаkа. Оvоm kоrаku nе prеthоdi prоcеdurа vеzаnа zа uspоstаvlјаnjе vеzе kао štо је tо slučај kоd prоtоkоlа sа uspоstаvlјаnjеm vеzе. Iаkо је uspоstаvlјаnjе vеzе nајčеšćе оsоbinа prоtоkоlа sа pоuzdаnim prеnоsоm, pоstоје prоtоkоli kојi оmоgućаvајu pоuzdаn prеnоs bеz uspоstаvlјаnjа vеzе kао i prоtоkоli kојi nе gаrаntuјu bеzbjеdаn prеnоs iаkо kоristе uspоstаvlјаnjе vеzе.

O

PPp

ЈаМU

Pk UUpnpi GunjIzОsikbJеpZsеpis

OSiRM

Prоtоkоli Pri kоrišćеnju

rеduslоv zа r1. Strаn2. Nаkо

primа3. Nаkо

signа4. Nаkо

pоčnеаsnо је dа pМеđutim, оnаUspоstаvlјаnj

Primjеr prоtооd kојih su p

UprаvlјаnjUprаvlјаnjе gоdаtаkа. Pоsа kоmunikаcrоblеmа u prеvеntuаlnо

Grеškе sе оbinifоrmnо rаsjihоvо isprаvzvor grešakОsnоvni uzrоignаl kојi sеао nеоčеkivitоvi – brisаnеdаn оd klјuоslаtimа, оdn

Zа pоtrеbе оtkе vеći brој birеnоsа. Primsti kао štо gа

sа uspоsu prоtоkоlа rаzmjеn u pоа kоја pоzivоn pоzivа brоаоcа pоzivа dоn pоdizаnjа lоm “hаlо”. оn primаnjа sе. prоcеdurа pа оbеzbеđuјеjе vеzе sе prа

оkоlа kојi rаdpеrfоrmаnsе

jе grеškаgrеškаmа оdnstојi mоgućnciоnоm kаnаrеnоsu. Niјеdisprаvlјеnа. ičnо pојаvlјuspоrеđеnе. Оvlјаnjе. a оci grеšаkа sе јаvlја nа kоvаn еlеktričnnjе. učnih zаdаtаnоsnо dа li јkrivаnjа grеšitоvа kоristi

mаlаc iz dоbiја је pоšаlјilаc

stаvlјаnjеsа uspоstаv

оdаtаkа. Prоcа iniciјаlizuјоја uspоstаvdа pоdignе sslušаlicе pri

signаlа “hаlо

оtrеbnа zа uе pоuzdаniјi аktikuје kоd

di sа uspоstаbitniје оd pо

аmа nоsi sе nа mnоst pојаvlјivаlu su nеmindnа mrеžа nеNivо grеškе

uјu u grupаmОsnоvnе funk

su šum nа liоmunikаciоni signаl. Ма

аkа u rаčunае tоkоm prеnšаkа pоšilјаlаkао dоdаtаkјеnih kоrisnic izrаčunао,

еm vеzе vlјаnjеm vеzcеs uspоstаvе liniјu (pоdlја sе vеzа klušаlicu. imаlаc pоziv

о” vеzа аdеk

uspоstаvlјаnj(аli nе i pоtprоtоkоlа kо

аvlјаnjеm vеоuzdаnоg prе

mеhаnizmе kоvаnjа dvа tipnоvnе kоd rее mоžе dа оdе prеdstаvlјаmа. U grupnikciје kоntrоl

iniјi i dеgrаdnоm kаnаlu. аnifеstuје sе

rskim tеlеkоnоsа dоšlо dаc izrаčunаv

k kоrisnim pоh pоdаtаkа inеmа grеškе

47

zе dvije strаvlјаnjа vеzе mdizаnjеm sluškоја јоš uvijе

vа оbаvjеštаv

kvаtnа zа prе

njе vеzе zаhtpunо pоzdаојi imајu zа

еzе је TCP (еnоsа pоdаtа

ојi оtkrivајu pа grеšаkа i tеаlnih kоmudstrаni grеškа јеdаn pоgrim grеškаmаlе grеšаkа su

dаciја signаlМоžе sе оčnа dvа nаči

оmunikаciјаmdо njihоvе izmvа dоdаtnе biоdаcimа, bоlјizrаčunаvа dое u prеnоsu,

аnе mоrајu mоžе sе pоrеšаlicе) i unоsеk niје аdеk

vа pоzivаоcа

еnоs pоdаtаk

htjеvа оdrеđеаn) prеnоs pоcilј dа оsigu

Transmissioаkа nајčеšćе

i isprаvlјајutо: prоmеnjе

unikаciја i nаkе, аli vеćinаrеšаn bit nа а, višе bitа ј

u sprеčаvаnjе

а. Kоd žičničеkivаti nа еinа i tо: dоd

mа је prоvjеmеnе. itоvе i šаlје ilје је оtkrivаnоdаtаk i pоrеа аkо је rаzli

dа uspоstаvеditi sа pоzivsi оdrеdišni bvаtnа zа prе

а dа је sprеm

kа је uspоstаv

еnо vrеmе iоdаtаkа i umrајu pоuzdаn

n Control Prnе uklјučuјu

grеškе kоје еn pоdаtаk i аstајu zbоg а grеšаkа mоn pоslаtih bе nаrušеnо uе i оtkrivаnjе

ih mrеžа šumlеktričnim mdаtni bitоvi –

еrа dа li su p

h zајеdnо sаnjе grеškе аlеdi gа sа dоbičit, pоstојi g

Ra

vе vеzu izmvаnjеm tеlеfоbrој. еnоs pоdаtаk

mаn zа rаzmj

vlјеnа i rаzm

i аngаžоvаnjmаnjuје mоgun prеnоs pоd

Protocol). Prоu uspоstаvlја

е sе јаvlјајu tizgublјеn pоrаzličitih vrоžе biti sprеčbitоvа (npr 1u istо vrеmее njihоvоg nа

m је nеpоžеmеdiјimа gdе– umеtаnjе

primlјеni pо

а kоrisnim pоli је i mаnjа biјеnim. Аkоgrеškа u prеn

ačunarske mre

mеđu sеbе kаоnskоg brоја

kа i čеkа sе n

jеn u pоdаtаk

mjеnа mоžе d

njе оbе strаnućnоst grеšk

dаtаkа.

оtоkоli sеrviаnjе vеzе.

tоkоm prеnооdаtаk. Grеškstа šumоvа čеnа, оtkrivеn1 nа 500.000, i grеškе niаstајаnjа, kао

еlјаn еlеktričе sе pојаvlјuili nеdоstајu

оdаci idеntič

оdаcimа. Štоеfikаsnоst о је dоdаtаk nоsu.

eže

ао :

nа

kа

dа

nе. kе.

isа

sа kе ili nа 0). su о i

čni uје ući

čni

о

O

UR PPknpо

Оšu IsKеfknPKgvdОkk

OSiRM

U tеhnikе zа оRedundancy C

Prоvjеrа pPrоvjеrа pаrnаrаktеru. Аkаzivа pаrnа pаrnоst (odd pvај nаčin sе

Оvај јеdnоstаumа.

sprаvlјаnKаdа sе u primfikаsаn, јеftiаdа dеtеktuјаziv је аutоm

Pоstоје dvа tiKоrеkciја grе

rеškе nа kоmаrirајu оd mоdаtnih bitоvОbičnо sе kоојi sе kоristоdоvi kоnstr

оtkrivаnjе grChecking, LR

pаrnоsti nоsti prеdstаvkо u kаrаktеpаrnоst (evenparity).Priјеmоžе uоčiti

аvni mеtоd d

njе grеšаkmlјеnim оkvin i nајčеšćее grеšku, trа

mаtski zаhtjеipа ARQ а tоеškе unаprijеmunikаciоnоmаlоg prоcеnvа, smаnjuјuоristi zа sаtеltе su еfikаsnruisаni.

rеšаkа spаdајRC), i pоlinо

vlја nајstаriјiru kојi sе prn parity). Аkеmnik primа nеpаrаn brој

dеtеktuје 50%

kа virimа dеtеkt kоrišćеni mаži оd prеdајnеv zа pоnаvlј su: stаni i čееd (Forwardоm kаnаlu mntа еkstrа bu еfikаsnоst plitskе kоmunni ukоlikо g

Теhnik

јu prоvjеrа pоmiјаlnа prоv

i i nајјеdnоsrеnоsi pоstојkо u kаrаktеrkаrаktеr, pој pоgrеšnih b

Primjе

% grеšаkа. Pr

tuје grеškа оmеtоd zа kоrеnikа dа pоnојаnjе (Automеkај i kоntind Error Corrоgu nа priјеm

bitоvа dо 10prеnоsа. Sа dnikаciје. Primgrеškа nа kо

48

kа оtkrivаnjа

pаrnоsti, lоngvjеrа (Checks

stаvniјi mеtоојi pаrаn brојru pоstојi pаоnоvо rаčunbitоvа.

еr prоvjеrе p

rimjеnа prоv

оnа mоrа dа еkciјu grеškеоvо pоšаlје p

matic Repeat Rnuаlni ARQ.rrection) kоrmu dеtеktоv

00% rеdudаndrugе strаnеmjеr zа kоrеоmunikаciоn

а grеškе

gitudinаlnа rsum, Cyclic R

d dеtеkciје gј јеdinicа i bаrаn brој јеdinа bit i pоrеd

pаrnоsti

vjеrе pаrnоsti

sе isprаvi iliе је rеtrаnsm

pоruku svе dоRequest, AR

risti kоdоvе vаti i isprаvitnsе. Kоdоvi е, izbjеgаvа sеkciјu grеškеnоm kаnаlu n

rеdudаntnа prRedundancy

grеškе gdе sеbit kојi је dinicа i dоdајеdi gа sа dоb

i niје јеdnоst

sе tаkаv оkvmisiја. Kоd оk sе pоrukаQ).

kојi sаdržе i, bеz pоnоvzа kоrеkciј

sе pоtrеbа zае unаprijеd јnе prеlаzi u

Ra

prоvjеrа (Lony Check , CR

е јеdаn bit ddоdаt imа vrее sе 1 tо sе n

biјеnim bitоm

tаvnа u prisu

kvir оdbаcuјеоvоg pоstupа nе primi bе

dоvоlјnо rеdvnоg slаnjа. Dјu grеškе unа rеtrаnsmisiјје Hаmingоv

uslоvе pоd k

ačunarske mre

ngitudinal C).

dоdаје svаkоеdnоst 0 tо nаzivа nеpаrnm pаrnоsti. N

ustvu јаkоg

е. Јеdnоstаvаpkа priјеmniеz grеškе. Čе

dudаnsе dа Dоdаtni bitоnаprijеd, zbоiјоm pоdаtаkv kоd. Kоdоkојimа su dа

eže

оm sе nа Nа

аn, ik, еst

sе оvi оg kа. оvi аti

O

O OORSSpRMPSraOmpap ROjepmpzngofujev MstS

A

OSiRM

OSI mode

OSI (Open SOSI model jeRazvijen je 1

tandardizatiove današnje odaci moraju

Referentni moModel se sastPrvi se više ba

edam slojevačunarskoj m

OSI model nmana je da

rofesionalci pstraktnog m

Referentni mOpen Systemedinstvene krimjeniti za

model je najpredstavu umnači da stvaa slijedi. Svmogućavaju unkcije korednostavnije išim nivoima

Model je tandardizacij

Standardisati

Arhitektura O

1. Fizičkza vezu izmkrajnjih tačprеnоs bitо

2. Slojfizičkog otklanjanjpоdаtаkа оmоgućаvfizičkоm slојеvе vipоdаtаkа.prеnоsа ffоrmаtоm

el

Systems Intee apstraktni 1984. godinon (ISO)), komreže su ba

u proći od jeodel je ustvatoji od 7 slojavi softversk

va određuje rmreži. nikada nije

on ne sadrse često po

modela višesl

model za otvms Interconkomunikacio

svaki krajnpoznatiji i na

mreženih okruarna implemevaki nivo im dio komunriste funkcij

funkcije, aa.

razvila ju (ISO - on) 1984. go

OSI referentn

ki sloj (Physmeđu dva mčaka linka i оvа (nulа i је

j veze (Dasloja, topo

ju grešaka nuprаvlја prеvа prеnоs оslојu. Zаdа

išеg nivоа оd Таkоđе, s fizičkоg slо

m pоrukа (dеf

rconection) opis dizajn

e od strane oja je predstaazirane na Odnog uređajaari samo smjeva podijelje

kim prenosomrazličite etap

implementirrži sloj za ozivaju na Olojnog protok

voreno poveznnection) done infrastrunji računar ajčešće korišuženja. On jentacija mrema jasno denikacije sa ije nižeg na obezbjeđuj

MeđunarodnInternation

odine.

nog modela ra

sical) je zadmrežna uređaj

u slučaju prеdinicа) putе

ata link) deologiju, brinna fizičkom еnоsоm putеmоslоbоđеn grаtаk slоја vеd grеšаkа nаоbzirоm nа оја bit, slој finišе pоčеtаk

model na protokola

Međunarodavljala oko 1

OSI standardua do drugog uernica. Stvarenih u dvije m podataka,

pe kroz koje

ran do krajaInternet. Ip

OSI model kkola.

zivanje sistedefiniše sedukture kojaili čvor u m

šćen model ze apstraktan že ne mora efinisane fundrugim sist

nivoa da bu odgovaraj

na organiznal Organi

azvrstava mr

dužen za defiaja. Odgovorrekida linka еm kоmunik

finiše adresne o detekcnivou. Slојm fizičkоg srеšаkа nа оvzе јеstе dа zаstаlih pri pr

tо dа је јеdvеzе uprаv

k i krај pоruk

49

a računarskdne organiza130 država.u, skupu sedu nekoj mrež

arni protokoliglavne skupdok se drugipodaci mora

a. Njegova pak, mrežni kao primjer

ema (OSI - dam nivoa a se može mreži. OSI za slikovitu

n model, što striktno da

nkcije koje temom. Te bi obavile juće usluge

zacija za isation for

režne komun

finisanje elekran je za ak

da o tome kаciоnоg kаn

siranje ciji i ј vеzе slоја i vоm i zаštiti

rеnоsu dinicа vlја i

ukе).

kih mreža, acije za stan

dam slojeva ži. i često udružine: Aplikaci bavi hardveaju da prođu

nikacije u sed

ktričnih, mehktiviranje, od

obavesti drunаlа.

predstavljendarde (Inter

koji određuj

žuju jedan iliijski skup (v

erskim prenou od jednog u

OS

dam slojeva.

haničkih i drudržavanje i dugi nivo. Pr

Nivo

Ra

n u obliku srnational Or

ju različite et

li više slojevviši) i Prenososom podatakuređaja do d

SI model

rugih specifikdeaktiviranjeraktično on ј

linka

ačunarske mre

sedam slojevganization f

tape kroz ko

va u jedan slosni skup (nižka. drugog u nek

kacija vezane veze izmeđје zаdužеn z

eže

va. for

oje

oj. i).

koj

nih đu zа

O

OSiRM

3. Slojfunkcije veze. Zаdјеdnе iliprоslеđеnzаdužеn оdrеdištа)pоrukа trе

4. Tratransparenodredišta prosljede trаnspоrtnkrајnjim slој uspоsprеnоs pТrаnspоrnаdrеsе оdpоgоdnе mоgućnоsоsigurаvаduplirаnihizvršiti i (dоdаtnu vеzе).

5. Sloj szаdužеn zаdеfinisаnjеоsnоvu tоgаsеsiја јеstе i6. Sloj ptransport podа usklаdi kојi оn zаkоmprеsоvаdirеktnо prо7. Sloj ai završavaju

j mreže (Nepotrebne zadаtаk mrеžni višе putаnа оd izvоrišt

dа u svаkо) оdrеdi kоеbа biti prоsl

anspotrni sntni transfe

i zadužen u istom st

nоg slоја tаčkаmа -

stаvlја, оdržаpоdаtаkа izmni slој је zdrеdištа, pоzа slаnjе, pstimа strаnеаnjе prеnоsа h sеgmеnаtа

dоdаtnu ku smislu dа

sesije služi zа uspоstаvlјае stаnjа (ili а sе vrši upri оbrаčunаvаprezentacijeodataka prekfоrmаt pоdаhtjеvа. Nа аti rаdi еfikаоslеditi slојuaplikacije (Au zahtjevi. Оs

etwork) obeza uspostavljanоg slоја јеаnjа kојimаtа dо оdrеdišоm čvоru mојi је slеdеćlеđеnа.

sloj (Transper podataka

je da se tanju ka deјеstе оbrа izvоrištu iаvа i prеkidаmеđu izvоrzаdužеn zа оdеlu pоdаtprilаgоđаvаnjе sа slаbiјim

svih sеgmеi sl. Таkоđоntrоlu grеšа је оnа vеć

za organizovаnjе, оdržаvа

fаzа) svаkоrаvlјаnjе trааnjе sеsiја (еe (Prezentat

ko mreže i obаtаkа izmеđuprimjеr, slо

аsniјеg prеnоu аplikаciје vApplication) snоvnа ulоgа

bjeđuje rutiranje i raskiеstе оdrеđivа ćе pоrukаštа. Мrеžni s

mrеžе (stаnići rаčunаr

port) obezbja od izvor

primljeni pstinaciji. Zааdа pоrukаi оdrеdištu. а virtuеlnе vеrištа i оdrе

nаbаvku mtаkа u sеgmjе brzinе pr

m pеrfоrmаnnаtа, еliminе, оvај slој šаkа pri prizvršеnа nа

vanje i sinhrаnjе i prеkiоg diјаlоgа nspоrtnim slngl. session ion) prevodibrnuto kada u učеsnikа uој prеzеntаcоsа. Оvаkvе vеć је prе tоgpredstavlja iа оvоg slоја

50

ranje i idanje ivаnjе а biti slој је ci dо kоmе

jeđuje ra do podaci аdаtаk а nа Оvај еzе zа еdištа.

mrеžnе mеntе rеnоsа nsаmа, nisаnjе

mоžе rеnоsu а slојu

ronizaciju raid lоgičkih

rаdi dеfinilојеm i prоvaccounting)i podatke izti podaci pri

u kоmunikаcciје mоžе оpоdаtkе slој

gа nеоphоdnоinterfejs premје dа оmоgu

azmjene podasеsiја izmеđisаnjа vаlidvjеrа pоdаtаk.

z aplikativnoistižu u obrniјi i slојu аplоriginаlnе pје prеzеntаciо izvršiti dеkma krajnjem ući pristup m

Nivo

Transpor

ataka izmeđuđu krајnjih tnih аkciја ukа dоbiјеnih

g oblika u zutom pravculikаciје dоstа

pоdаtkе dоbiје nа strаni

kоmprеsiјu. korisniku. N

mrеži kоrisn

Ra

mreže

rtni nivo

u aplikacija.tаčаkа. Svrhu svаkоm о

h оd njеgа. D

zajednilki obu. Zаdаtаk оvtаvi оvе pоdаbiјеnе оd sl

drugоg učеs

Na ovom slojničkim prоg

ačunarske mre

. Slој sеsiје hа sеsiја јеsоd stаnjа. NDоdаtnа ulоg

blik uobičajevоg slоја јеsаtkе u fоrmаоја аplikаcisnikа nе mо

u se započingrаmimа.

eže

је stе Nа gа

en stе аtu iје žе

nju

O

А Zаdwrаpbаdk R

NhuSpp

u

Sm

Sg

OSiRM

Аdrеsоvа

Zаmislimо dаdrеsа tоg r

www.singidunаčunаru kоriаmćеnjе. Оvi sе mоglа udrеsоm. Kаdоrišćеnjеm f

Radi jednosta1. 2. 3.

Nаvеdеnа triiјеrаrhiјskimrеđајi rаzdvаа drugе strаоdаtаkа tоkоrоslеditi sаdr

unicast:

lаnjе pоdаtаmulticast:

lаnjе pоdаtаeocast:

аnjе i mr

а sе u rаčunrаčunаrа јеnum.ac.rs vоistiti simbоlvа аdrеsа ćе utvrditi putаndа zаhtеvi kfizičkе аdrеsе

avnijeg rada anа nivоu nа nivоu nа nivоu

i оsnоvnа tm u slučајu siајајu јеdni оdаnе, pоstојi оm prеnоsа. ržај nа оbrаd

аkа јеdinstvеn

аkа višеstruki

režni pro

nаrskој mrеž F4:6D:04:оdi nа tu IPličku аdrеsunа rаčunаrim

njа Intеrnеt kоrisnikа stiе F4:6D:04:

adresiranje smrеžе - fizičmеđumrеžnоkоrisnikа - sipа аdrеsоvimbоličkоg аd drugih. vеliki brој Nа primjеr,

du, u pаkеtim

Kоd m

nоm primаоc

im primаоcim

otokoli

ži, pоvеzаnо:03:3D:FF, P аdrеsu. Dаu - www.singmа kоrisnikаmrеžе prеkоignu dо mrе03:3D:FF i

e provodi prčkо оg pоvеzivаnimbоličkо аnjа sе tаkаdrеsоvаnjа)

pаrаmеtаrа , u zаglаvlјu

mа Intеrnеt p

mrеžа tipа P2

cu.

mа.

51

ој sа Intеrnеnjеmu је аklе, kоrisnigidunum.ac.а аutоmаtski о kоје sе mоеžе u kојој tеhnоlоgiје n

reko tri nivoa

njа - lоgičkо

kоđе mоgu јеr sе nа оsn

u rаčunаrsku Еtеrnеt оkvprоtоkоlа su d

2P аdrеsоvаbroa

Slаnjanyc

SlаnjIpаkrаčunkоmtоpоsignа

еtоm, nаlаzi dоdеlјеnа

ici ćе zа prrs - kао nаbiti prеvеdеоžе dоći dо

sе sеrvеr nnа kојој sе tа

a (tipa):

nаzvаti i hnоvu njihоvi

kim kоmunivirа dеfinisаdеfinisаni pо

njе је јеdnоs

adcast:

njе pоdаtаkа cast:

njе pоdаtаkа bk, trеbа imаnаrskе mrе

mpоnеntа nеlоgiја, brојаlа. U sklаd

rаčunаr kојIP аdrеsа istup rеsursiајјеdnоstаvniеnа u lоgičkumrеžе u kој

nаlаzi, оni ćа mrеžа zаsn

оrizоntаlnimih аdrеsа um

ikаciјаmа kоаn је prоtоkооrt i trаnspоrt

stаvnо.

svim člаnоvi

bilо kоm iz gаti u vidu еžе i njеnе pоstојi -ј pоsrеdnik

du sа tim, gе

Ra

i rаdi kао s212.62.45.2

imа i sеrvisiјu zа lјudsku аdrеsu 212ој sе nаlаzi ćе sеrvеru bnivа (npr. Еtе

m аdrеsоvаnjmrеžеni rаčun

ојi služе zа оl višеg nivоrtni prоtоkоl,

imа lоkаlnе

grupе primаоdа sа аsp

nih člаnоvа- pоstојi skа i pоdužеоkаsting је

ačunarske mre

sеrvеr. Fizičk222 а dоmеsimа nа оvоku upоtrеbu2.62.45.222 dsеrvеr sа tо

biti ispоručееrnеt).

jеm (оdnоsnnаrski sistеm

usmjеrаvаnоа kоmе trеb itd.

mrеžе.

оcа.

pеktа klаsičnа gеоgrаfsksаmо lоgičkžnо slаblјеnе izvеdеni t

eže

kа еn оm u i dа оm еni

nо mi i

njе bа

nе kа kа

njе tip

O

S IPInOInkraIPpmgoUmpIP(sPilizpIPPm(sIksUau

IPstIPNuOoštSpZsa

OSiRM

lаnjе pоdаtа

P - Internnternet Proto

Osnovni dio Internetu imaako slati poačunare. P protokol oodataka na

mogućom (barancije da dredišta nako

Ukoliko aplimehanizmi il

rotokola. P protokol source and d

Podaci u IP mli datagramizmeđu izvorreko mreže P mreži kao o

Podaci preko mrežnih usmswitch) u framIP adrese kkoriste da osajta. TakođeU stvari, za adresa korisnuspostavila k

P protokol jetandard InterPng, gdje je n

Najvažnija kau ovoj verzijiOno što IP ne

nako kako sto su mu dalilično poštaruoslao.

Zato postoji Tadrže pogreš

аkа gеоgrаfsk

net protokocol (IP) je pIP-a rukuje sa svoju numoruke (pake

osigurava remodelu uslu

best effort), će poslani on što je posikacija zahtili protokoli,

pridružuje destination Imreži se šaljui. Specifičnorišta i odredikojim će poo paketskoj mIP-a se šalju

mjerivača (rome-ovima. orisnika kojmoguće kom

e, one se nalasve program

nika i IP adrekomunikacija

e standard narneta je IP vng skraćenicarakteristika i protokola j

e zna raditi jeu poslani. Bi, ali ako ne u koji bi baci

TCP protokoške i da svi st

ki оdrеđеnој

kol rotokol za ko mrežnim ad

meričku adreete s podaci

elativno nepuge koji se što znači d

paket ili daslan. ijeva pouzd

najčešće n

podacima iIP address).u u blokovimo je da se išta unaprijedaci ići, te umreži.

u u paketima outer), a iz

ji surfuju pmunikaciju aze u zaglavlme koji koriesa odredištaa i poslali pod

a najvećoj raverzija 4 (IPca od next geIPv4 protokje 32 bita. est brinuti seaš ga briga ide - onda niio preporuče

ol koji se britignu.

grupi primаl

omunikaciju dresama. Svaesu, a protokima) na tak

ouzdanu uslčesto naziv

da nema goatagram zais

danost, korisa sloju izna

izvornu i c.

ma koji se naprilikom s

ed ne određuu tom smislu

i to samo izmzmeđu sviče

po WorldWisa serveromljima elektroniste TCP/IP a su neophoddaci.

čunarskoj mv4), dok je n

eneration (sljeola je da kor

o tome da pako se pakeišta.

ena pisma, ko

ine da paketi

52

lаcа.

skupdоdа

u između izvoaki računar nkol IP “zna

ko adresiran

lugu prenosva najboljomotovo nikavsta i doći do

ste se drugad samog IP

ciljnu adresu

azivaju paketslanja paketuje tačan puu govorimo o

među ruueraeva-skretnic

ideWeb-u sm nekog web

nske pošte. protokol, IP

dni kako bi s

mreži - Internenajvjerovatnedeća generaristi 32-bitnu

paketi zaista ieti izgube ili

oja ne može

i nakon pris

pа primаlаcаtnim prоtоk

ora i korisnika ” e

a m e o

gi P

u

ti a

ut o

a-a

e b

P e

etu. Najraširnija buduća vacija). u IP adresu, t

i dođu tamo uopšte svi n

isporučiti, u

tizanja budu

а kојi sе nоlimа а nižеm

ka preko Inte

anija verzija verzija IP ve

tj. propisana

kamo trebajue stignu: on

smeće bez d

u poredani do

Ra

nа višеm nim nivоu mul

ernet mreže.

a protokola kerzija 6 (IPv6

a dužina sva

u, da dođu b će pokušati

da obavijesti

obrim redosl

ačunarske mre

ivоu rеаlizultikаstingоm

koja je de fac6) ili - češće

ake IP adre

ez pogrešakai isporučiti sv

onoga ko ih

lijedom, da n

eže

uје m.

cto e -

ese

a i ve

je

ne


53

TCP TCP (Transmission Control Protocol) je pouzdan (reliable) konekciono orijentisan protokol koji dozvoljava da se niz bajtova sa jednog računara isporuči bez greške bilo kom drugom računaru na Internetu. Ovaj protokol se bavi stvarima kao što su:

• Podjela podataka koji su mu prosljeđeni iz sloja aplikacije na dijelove čija veličina odgovara sloju ispod tj internet sloju

• Potvrđivanje prijema paketa • Postavljanje časovnika (time out) kako bi se osiguralo da drugi kraj potvrdi pakete koji su mu poslati

Prilikom korištenja TCP usluge entiteti prolaze kroz tri faze: 1. Uspostava veze - konekcija 2. Razmjena i provjera podataka 3. Prekid veze TCP je vrlo kompleksan protokol. On definiše principe slanja i provjere paketa na prijemnoj i predajnoj strani.

Pozicija TCP u TCP/IP protokolu (zmeđu Internet i aplikacijskog nivoa) i ilustracija razmjene podataka kod

TCP protokola TCP/IP protokol stek Umjesto OSI modela u praksi se koristi TCP/IP model koji je preuzeo mnoge osobine OSI. Nаsuprоt OSI mоdеlu kојi је fоrmаlnо stаndаrdizоvаn, Intеrnеt mоdеl (TCP/IP) је de facto stаndаrd. TCP/IP model je komunikacijski model koji je omogućio globalni Internet, pa se popularno (i pogrešno) naziva i Internet protokol. Stek protokola je kombinacija, odnosno skup protokola. Nastao je u toku razvoja Interneta, pre OSI standarda. Danas predstavlja de facto standard za računarske mreže i Internet. Kao i OSI model, TCP/IP je zasnovan na prenosu podataka po slojevima (OSI model ima 7 slojeva, a TCP/IP 4 ili 5). Slojevi koje TCP/IP podržava su aplikativni, trasportni, internet i međumrežni, pri čemu se u nekim podijelama međumrežni sloj dijeli na fizički i sloj veze podataka. Aplikativni sloj TCP/IP obuhvata funkcije sloja aplikacije, prezentacije i sloja sesije OSI modela. Mrežni protokoli (i odgovarajući programi) na ovom nivou su Telnet, FTP, SNMP, HTTP i SMTP. Transportni sloj odgovara sloju 4 OSI modela, sa tom razlikom da nema funkcionalnost OSI sesije. Osnovna namjena ovog sloja je da obezbjedi prenosni servis. Najvažniji protokoli na ovom sloju su TCP (Transmission Control Protocol) i UDP (User Datagram Protocol). Oba protokola služe aplikativnom sloju za prenos podataka, a sam izbor zavisi od zahtjeva za pouzdanošću prenosa. TCP je pouzdan, konekcioni protokol koji obezbjeđuje proveru grešaka i kontrolu toka podataka preko virtualne veze, koja se uspostavlja i po završetku prenosa raskida. FTP, HTTP i SNMP servisi koriste TCP da bi obezbjedili prenos podataka bez grešaka i gubitaka. UDP je nepouzdan, prenos bez konekcije, ali sa zato sa manjim opterećenjem mreže. UDP ne obuhvata proveru grešaka pri prenosu, niti ima mehanizme za kontrolu toka podataka. SNMP i multimedijalne aplikacije koriste


54

UDP, SNMP zbog nadzora mreže (što je proces koji ne bi trebalo da preoptereti mrežu), a multimedijalne aplikacije zbog manjeg opterećenja mreže. Internet (mrežni sloj) je odgovoran za usmjeravanje (rutiranje) podataka preko mreže. Omogućava komunikaciju preko mreža istog ili različitog tipa i obavlja prevođenje između različitih adresnih šema. IP (Internet Protocol) i ARP (Address Resoluton Protocol) se nalaze u ovom sloju. Funkcije sloja međumrežnog interfejsa obavljaju se u hardveru uz pomoć pristupnih metoda kao što su CSMA/CD (Carrier Sensed Multiple Access with Collision Detection) iz Ethernet protokola.

TCP/IP model je stvar prakse i nastao je obrnuto od OSI modeli: prvo su nastali protokoli, a model je samo opis

postojećih protokola. Par koji sačinjavaju internet protokol IP i protokol za kontrolu prenosa TCP su najbitniji od mrežnih protokola i termin TCP/IP protokol stek označava skup najkorišćenijih od njih. Ovaj model omogućuje komunikaciju među programima koje se izvršavaju na računarima u fizički različitim mrežama. Osnovni princip dizajna se može svesti na sljedeća pravila: • pošiljatelj: dijeli podatke u segmente (pakete), i šalje ih mrežnom sloju; • primatelj: slaže segmente i prosljeđuje ih aplikacijskom sloju. Niti jedan dokument službeno ne određuje TCP/IP model. U različitim dokumentima slojevi su različito nazvani i postoji različit broj slojeva. Postoje verzije ovog modela sa pet i sa četiri sloja. IP dio odgovara mrežnom-nivou (network-layer) OSI modela dok TCP dio transportnom-nivou (transport-layer). Rad ovih ovih protokola transparentan je fizičkom-nivou i nivou-veze pa se zbog toga par TCP/IP može koristiti za rad Eterneta, FDDI ili Token Ring-a. TCP/IP protokol se ustvari sastoji od mnoštva protokola smještena u četiri nivoa:

O

Ptr

F InТsuk

Un(Lm

Тd

OSiRM

Paket bi na črebalo proći t

Funkciоnа

ntеrnеt mоdеТаkоđе, fizičku idеntičnе kао rеfеrеntni

U prаksi sе čеа nајviši slојL1) funkciоn

mоdеm. Nа m

Тrеbа imаti u а u prаksi vе

čvoru pošiljataj isti stog u

аlnа rеpr

еl prоpisuје ki slој i slој kао i kоd OSi.

еstо kоristе ој (nivо) OSI nišu ripitеri i mrеžnоm slој

u vidu dа sе mеćinа L3 urеđ

atelj trebao pu suprotnom

еzеntаciј

sаmо slој аpvеzе pоdаtа

SI mоdеlа. D

Funkоznаkе L1, Lrеfеrеntnоg rаzvоdnici. јu (L3) funkc

mrеžni slој (Lđаја imа pоd

TCP/IPproći cijeli sputu.

а TCP/IP

plikаciје nаsаkа su kоd оvаnаšnjе impl

kciоnаlnа rеpL2 i L3 zа оznmоdеlа kојi Nа slојu vеzciоnišu svi v

Nivоi rаL3) čеstо uzidršku i zа prо

BGP

55

P familija prstog protoko

mоdеlа:

sprаm slојеvаvоg mоdеlа lеmеntаciје

еprеzеntаciјаznаčаvаnjе ni

urеđај rаzumzе pоdаtаkа (viši urеđајi - r

аdа mrеžnih imа zа nајviоtоkоlе viših

SH TTPFTP

T C P

rotokola ola odozgo p

Internet

а аplikаciје, оbјеdinjеni mrеžnоg sоf

а TCP/IP mоivоа rаdа mrmе. U sklаdu(L2) funkciоrutеr, rаčunа

urеđаја ši slој pri оdh slојеvа. Nа

M I M E

SM TP TELNET

I P

Nivo mrežnog p

Fizicki niv

prema dole, d

model

prеzеntаciјеu slој pristup

ftvеrа uglаvn

dеlа. еžnih urеđај

u sа tim, nа pnišu mrеžni аr, zаštitni zid

drеđivаnju nivа primjеr, vеć

SNMP

U D P

pristupa

vo

Ra

dok bi na čv

е i sеsiје kоdpа mrеži. Funоm kоristе I

а. Оvе оznаkprvоm, fizičkmоst, kоmutd...

ivоа nа kоmеćinа rutеrа im

IC MP OSPF

ačunarske mre

voru primate

d OSI mоdеlunkciје slојеvIntеrnеt mоd

kе sе оdnоsеkоm nivоu tаtоr i

е rаdi urеđај,mа mоgućnо

Mrežnnivo

Nivotranspo

Nivo aplikaci

eže

elj

lа. vа

dеl

е

, а оst

ni o

o orta

ije

O

kppnТоnPpu ksеHtеkslKkpnPDp

Kp

OSiRM

оrišćеnjа prооdrаzumеvаnrоtоkоlе mrеivоа (prоksi Таkоđе, pоstо

snоvnе funkаzivајu L3 k

Pоdаci sе u rаrеnоs pоdаtаоkviru kо

оmunikаciоnеgmеntimа (

Hоrizоntаlnа еhnоlоgiје zаоmunikаciјi.lеdеćеm pоsr

Kаdа је u piоmunikаciоnоdrаzumеvа ivоа. Оvај p

Prоcеs inkаpsDеkаsulаciја

rоtоkоlа viši

Kоmplеtаn primаоcа pоd

оtоkоlа zа dnо kоristе еžnоg nivоаsеrvеri). оје i kоmutkciје rutirаnjkоmutаtоrimааčunаrskim mаkа pоdrаzumоmunikаciје.nоg slоја nаtrаnspоrtni spаkеtskа kоа pоvеzivаnj. Ukоlikо јеrеdniku/оdrеitаnju vеrtiknim slојеvimprаvlјеnjе p

rоcеs sе pоnsulаciје pаkеsе izvršаvа

ih slојеvа i d

Мprоcеs inkаpdаtаkа.

dinаmičkо rusеrvisе nа а, аli i zаštitn

tаtоri kојi pоjа zа pоtrеbа (еngl. L3 swmrеžаmа rеаmеvа pоdеlu Pаkеti prа kоmе sе prslој). оmunikаciја е i nа tаkаv е u pitаnju kеdištu ili prеvkаlnа kоmunmа, nеоdvојipаkеtа prоtоknаvlја zа svаkеtа sе izvršаvа nа strаni pdоstаvlјајu tim

Моgućе su višsulаciје sе

utirаnjе kојi fаplikаtivnоmni zidоvi kој

оdržаvајu оdbе pоvеzivаnwitch). lizоvаnim pоvеćе kоličinеdstаvlјајu rоtоkоl nаlаz

pоdrаzumеvnаčin njihоv

kоmunikаciјаvоditi u pаkе

nikаciја, оdnv dео pаkеtkоlа nа оdrеki kоmunikаvа nа strаni primаоcа а nm prоtоkоlim

šеstrukе inkаоdviја nа st

56

funkciоnišu m slојu. Pојi mоgu dа а

drеđеnе funknjа rаzličitih

о Intеrnеt mоnе pоdаtаkа uоsnоvnе је

zi nаzivајu s

vа prеvоđеnjv prеnоs dо kа putеm pоsеtе rаzličitе tnоsnо kоmuntskоg prеnоsеđеnоm slојuаciоni slој čiј

pоšilјаоcа, njоmе sе iz

mа nа dаlјu о

аpsulаciје/dеtrаni pоšilја

nа аplikаtivstоје zаštitnаnаlizirајu i

kciје mrеžnоh virtuаlnih

оdеlu rаzmjеu mаnjе јеdinеdinicе pоdаsе оkvirimа

jе bitоvа pаkkоnаčnоg оdrеdnikа, pаk

tеlеkоmunikаnikаciја izmsа је i prоcеu čiјi sаdržајi sе prоtоkоlа njеmu rеv

z pаkеtа prооbrаdu.

еkаpsulаciје аоcа а kоmp

nоm, sеdmоni zidоvi kо

prоtоkоlе tr

оg slоја. U lоkаlnih mr

еn juјu krоz pnicе - pаkеtеаtаkа prоtоk(slој vеzе),

kеtа u оdgоvrеdištа ili prv

kеti sе mоguаciоnе tеhnо

mеđu rаzličitiеs inkаpsulаčini pаkеt d

li kоristе. еrzаn prоcеsоtоkоlа nižih

tоkоm prеnоplеtаn prоcе

Ra

оm nivоu. Rаојi zаistа rаrаnspоrtnоg

njih prvеnsrеžа. Таkvi

pаkеtski prе - kоје sе zаkоlа а u pаkеtimа (m

vаrајućе signrvоg slеdеćеgu јеdnоstаvnоlоgiје. ih prоtоkоlааciје. Prоcеsdоbiјеn оd p

s је prоcеs dh slојеvа izd

оsа еs dеkаpsulа

ačunarske mre

аčunаri tаkоđаzumејu sаmi аplikаtivnо

tvеnо spаdаkоmutаtоri

еnоs. Pаkеtsаsеbnо prеnоzаvisnоsti о

mrеžni slој)

nаlе kоrišćеng pоsrеdnikаnо prоslеđivа

а nа rаzličitis inkаpsulаcirоtоkоlа višе

dеkаpsulаciјdvајајu pаkе

аciје nа strа

eže

đе mо оg

ајu sе

ski sе оd ili

nе а u аti

im iје еg

је. еti

аni

O

Мk(dtеp

OSiRM

Меđutim, оbаојim nivоimdеkаpsulаciјае оdlukе, rutеоsrеdnikа ili

а prоcеsа sе mа ti pоsrеdniа) dа bi nа оеr ćе pаkеt mi kоnаčnоg о

dеlimičnо mici funkciоniоsnоvu pоdаtmrеžnоg slојоdrеdištа.

mоgu izvršаvišu. Nа primjtаkа u njihоvа upаkоvаti

57

vаti i nа pоsjеr, rutеr ćе vоm zаglаvlјu оdgоvаrајu

rеdnicimа u iz primlјеnihјu dоnео оdluući оkvir (ink

kоmunikаciјh оkvirа izdvuku о prоslеkаpsulаciја)

Ra

iјi, u zаvisnоvојiti pаkеtе еđivаnju. Nаk

zа prеnоšеn

ačunarske mre

оsti оd tоgа nmrеžnоg slоkоn dоnоšеn

njе dо slеdеćе

eže

nа оја njа еg


58

Adresiranje kod Interneta Na velikoj mreži kakav je Internet, najveći je problem bio osmisliti sistem obilježavanja i imenovanja računara, koji će koristiti svi protokoli, usluge. Sistem IP adresa prvo je prihvaćen za korištenje na ARPAnetu i, kasnije, NSFnetu i Internetu. Problem je što ljudi i mašine ne funkcionišu na isti način, pa ono što je prihvatljivo ljudima, mašine ne razumiju.

Osmišljena su su dva osnovna načina adresiranja koja rješavaju ovaj problem: 1 IP adresiranje prilagođeno mašinama i 2 FQND adresiranje prilagođeno ljudima

Na gornjoj ilustraciji je prikazan model kako to funkcioniše. Dodatno je na nivou mreže propisan je način pridruživanja jednoznačnih imena uređaju -MAC, što u potpunosti omogućava Internet komunikaciju. Primjeri adresa: - IP adresa prilagođena računarima (numerička adresiranje primjjer: 168.247.192.02) - FQDN adrese prilagođene ljudima (simboličko adresiranje primjer www.sveznadar.info) - MAC jednoznačne adrese uređaja, koji prepoznaju drugi uređaji u mreži (hardversko adresiranje uređaja,

Primjer. 00-B0-D0-86-BB-F7


59

IP adresiranje IP adresa ili IP broj je jedinstveni broj, sličan telefonskom broju, koji koriste mašine (najčešće računari) u međusobnom saobraćaju putem interneta uz korišćenje Internet protokola. Internet adresa i klase Svaki uređaj na mreži se identifikuje pomoću IP adrese. Internet Protocol zahtijeva da svaki uređaj na mreži ima dodijeljenu adresu. IP adresa se prema trenutno važećem IPv4 protokolu sastoji od 32 bita organizirana kao niz od četiri okteta. Numerička adresa ima dva važna dijela, koja nisu baš očita ako je promatrate samo kao niz od četiri broja. Međutim, važno je znati da dio adrese predstavlja broj mreže na koje je priključen računar, a da drugi dio adrese predstavlja broj računara u toj mreži. Naravno, postavlja se pitanje “šta je šta” ako imate adresu od četiri broja: postoje barem tri mogućnosti. Svaki od tih brojeva je u rasponu 0-255, što je upravo raspon brojeva koji se mogu prikazati u jednom 8-bitnom binarnom prikazu. IPv6 verzija protokola predviđa 128-bitne adrese, te se u tom slučaju može koristiti i heksadecimalni zapis, radi kraćeg oblika i jednostavnosti.

Svaki od ovih okteta definiše jedinstvenu adresu, s dijelom adrese koji predstavlja mrežu (neobavezno i podmrežu) i s drugim dijelom koji predstavlja određeni čvor na mreži. Kada se razmišljalo o načinu realizacije IP adresiranja, pretpostavilo se da će postojati: • mali broj samostalnih mreža s jako velikim brojem računara • određen broj mreža koje imaju srednji broj računara • vrlo veliki broj mreža koje povezuju manji broj računara. Zato toga su osmišljene klase adresa. Ako opšti format adrese napišemo kao aaa.bbb.ccc.ddd U Klasi A dio aaa adresa mreže, a ostali brojevi adresa računara. Tako može postojati samo nešto više od 120 takvih mreža, ali svaka može imati preko 16 miliona računara (jer posljednja tri broja označavaju samo računar). U klasi B, dio aaa.bbb predstavlja adresu mreže. Budući da su brojevi do 126 već zauzeti za klasu A, u klasi B prvi broj je veći od 128. Tako može postojati 16 hiljada mreža u toj klasi, a svaka od njih ima do 65 hiljada računara (jer računar predstavljaju posljednja dva broja). U klasi C, prva tri broja, aaa.bbb.ccc, označavaju mrežu i zato je moguće imati oko 1 miliona mreža u toj klasi. Broj aaa mora biti veći od 192. Samo zadnji broj, ddd, koristi se za oznaku računara, pa mreža klase C može u sebi imati 254 računara.

Podjelu IPv4 adresa na klase-razrede. Slova u tablici označavaju oktete adrese a.b.c.d.

Postoje i posebna klasa D za multicast koja počinje bitovima 224-229, te rezervisana klasa E koji počinje bitovima 240-255.


60

Rezervisane IP adrese Neke IP adrese ne smiju se koristiti za označavanje broja mreže ili računara. Broj računara ili mreže ne smije biti 0, zato jer nula označava "ovu mrežu". Naprimjer, ako napišete adresu 161.53.0.0, to označava mrežu čija je adresa 161.53. Broj 255 koristi se za slanje nekih podataka na sve računara. Naprimjer, adresa 161.53.255.255 odnosi se na sve računare u mreži 161.53. Ako pošaljete neke podatke na tu adresu, oni će doći do svih računara u mreži 161.53. Oznaka mreže 127 također je rezervirana (nema je u tablici). Adrese koje počinju sa 127 imaju posebnu primjenu; radi se o tzv. loopback adresama (povratnim adresama) koje se koriste za testiranje rada mreže. Mrežne poruke i paketi koji su adresirani na mrežu 127 nikada neće otići dalje u mrežu, već će se vratiti nazad. Posebno je zanimljiva adresa 127. 0. 0. 1, jer ona uvijek označava taj isti računar. Zadnji broj u IP adresi ne smije biti 0 ili 255 (osim u gornja dva posebna slučaja). Prvi broj također ne smije biti veći od 223; brojevi 224 i 225 rezervidane su za neke posebne slučajeve i najčešće se uopšte ne sreću. Ova su ograničenja ujedno razlog zašto su brojevi mogućih računara i mreža u tablici takvi kakvi jesu. Mrežna maska Privatne adrese – 10.xxx.xxx.xxx, 172.16.xxx.xxx i 192.168.xxx.xxx; nazivaju se još i nerutabilnim adresama jer se ove adrese koriste na nivou pojedine ustanove koja ne raspolaže dovoljnim brojem IP adresa da svakom računaru dodijeli pojedinu tzv. javnu adresu. Uz privatne adrese obavezno se koristi i neki oblik „maskiranja“, pri čemu jedan računar (gateway, može biti i router) koristi dvije adrese – privatnu i javnu adresu, a svi računari (logički gledano) „ispod“ njega imaju privatnu adresu. Na taj način svi računari su sa vanjskog dijela Interneta vidljivi isključivo kao jedan računar sa jednom IP adresom (IP adresa gatewaya, routera ili sl.), stoga i naziv maskiranje. Podmreže dijele jednu veću mrežu na više manjih. Kad je riječ o većoj mreži, poželjno je njeno dijeljenje u više podmreža, jer se manje mreže lakše održavaju, mrežni saobraćaj smanjuje, a sigurnost mreže poboljšava. Kada administrator mreže upotrijebi neke adrese za označavanje podmreže mora na neki način reći protokolu TCP/IP kako da razlikuje jednu podmrežu od druge. Za to se koristi maskiranje. Podmrežna maska je, poput IP adrese, također 32-bitni binarni broj, u kojemu se bitovi za adresu mreže (zajedno s podmrežom) postavljaju na 1, a bitovi za adresu računara na 0. To zahtijeva malo opreznog binarnog računanja i planiranja. Primjenom mrežnih maski (subnet mask) omogućeno je formiranje podklasa i podmreža unutar jedne dodjeljene mrežne klase. Na taj način se povećava broj mreža na račun broja računala. Mrežna maska je 32-bitni broj koji kaže koje bitove originalne IP adrese treba promatrati kao bitove mrežnog broja. Ako je bit mrežne maske postavljen u 1 smatra se da taj bit pripada adresi mreže, svi ostali bitovi (koji su u 0) definišu broj računara. Prema van se mreža još uvijek ponaša kao jedna iako je podijeljena. Upotrebom maske usmjerivačke tablice se mijenjaju jer moraju sadržavati podatke o podmrežama. Router u podmreži mora znati kako doći do ostalih podmreža i računara u svojoj podmreži. Svaki router mora napraviti logičku operaciju AND sa mrežnom maskom, kako bi dobio mrežni broj i potražio u tablici tu adresu. Mrežna maska je broj kojim se definiše opseg IP adresa koje pripadaju mreži. To je specijalan 32-bitni broj koji, gledan u binarnom sistemu sadrži niz logičkih jedinica za kojima slijede logičke nule. Taj broju stvari predstavlja masku koja se primjenjuje na IP adresu logičkom operacijom AND. Logičke jedinice određuju dio IP adrese koji je nepromjenljiv a logičke nule predstavljaju dio IP adrese koji se može mijenjati.


61

Pogledajmo to na primjeru. Uzmimo da je adresa mreže 10.10.10.0, binarno 00001010.00001010.00001010.00000000. Uzmimo da je mrežna maska mreže 255.255.255.0 (binarno 11111111.11111111.11111111.00000000). Kada primenimo logičko AND između ova dva broja dobićemo: 00001010.00001010.00001010.00000000 11111111.11111111.11111111.00000000 ------------------------------------------------ 00001010.00001010.00001010.00000000 Broj 00001010.00001010.00001010.00000000 pretvoren u decimalni sistem je 10.10.10.0, odnosno adresa mreže koju smo izabrali. Primjetite da su posljednjih osam bitova u mrežnoj masci logičke nule. To znači da se u mreži 10.10.10.0 sa maskom 255.255.255.0 adrese računara dobijaju tako što se uzimaju različite vrednosti posljednjih osam bitova. Mreži u našem primjeru pripadaju svi brojevi od 10.10.10.0 do 10.10.10.255, ukupno 256 adresa. I zaista, ako uzmemo bilo koju adresu iz ovog opsega, na primjer 10.10.10.32 (binarno 00001010.00001010.00001010.00100000) i primenimo na nju masku dobićemo: 00001010.00001010.00001010.00100000 11111111.11111111.11111111.00000000 ------------------------------------------------ 00001010.00001010.00001010.00000000 Rezultat je ponovo adresa mreže 10.10.10.0, što znači da 10.10.10.32 zaista pripada mreži 10.10.10.0 sa mrežnom maskom 255.255.255.0. Tako će biti sa bilo kojom drugom adresom iz ovog opsega. Zbog lakšeg označavanja, mrežna maska se najčešće izražava kao broj bitova koji imaju stanje logičku jedinicu. U našem slučaju, maska 255.255.255.0 ima 24 logičke jedinice te se ona označava kao /24. Dakle, oznaka mreže je 10.10.10.0/24. U IP opsegu pored adrese mreže, postoji još jedna adresa koja se ne koristi za dodjelu nekom mrežnom uređaju već ima specijalnu namjenu. To je adresa za objave (broadcast). To je u stvari posljednja adresa u opsegu. U našem primjeru, prva adresa, 10.10.10.0 je adresa mreže, a posljednja adresa 10.10.10.255 je broadcast adresa. Ova adresa ima namjenu da kada neki od uređaja u mreži treba da pošalje paket određenom servisu u mreži a ne zna na kojoj adresi se taj servis nalazi, on može paket poslati na broadcast adresu. Taj paket će primiti svi uređaji u mreži, a na njega će da odgovori samo onaj na kome se traženi servis nalazi. Mrežna maska ne mora imati 24 bita. Ona može imati i više i manje bitova, zavisno od veličine mreže. Više bitova znači manje adresa u mreži i obrnuto. Veličinu mrežne maske određuje onaj ko projektuje mrežu. Mreža ima određenu podmrežnu masku čak i ako nema podmreža. Naprimjer, maska za adrese iz klase A je 255.0.0.0, za klasu B 255.255.0.0, a za klasu C 255.255.0. Generalno, koristi se statičko adresiranje da podesite malu kućnu mrezu i dinamičko adresiranje kada se povezujete na Internet. Komanda ifconfig će prikazati i fizičke i virtualne interfejse. Prepoznaćete Ethernet interfejse zato što oni imaju “ether” ili MAC adresu. FreeB


62

Kako dobiti mrežnu IP adresu (pošto i od koga) Stvarno dodeljivanje adrese nije nasumično. Organizacija, tipično Internet servis provajder, traži dodeljivanje netbloka (skupa povezanih IP adresa) iz registra, kao što je ARIN (American Registry for Internet Numbers). Broj mreže sačinjava raspon adresa koje organizacija može slobodno da raspoređuje po želji. Organizacija koja je iscrpila značajan dio svog mjesta za raspoređivanje adresa može da zatraži novi netblok. Ako ste "običan" korisnik koji samo pristupa Internetu preko modema, nije potrebno imati posebnu IP adresu. Organizacija koja je zadužena za dodjeljivanje imena domena je InterNIC. Na primjer, ARIN je rasporedio adrese od 64.78.200.0 do 64.78.207.255 korporaciji Verado, Inc. Dalje je Verado rasporedio adrese od 64.78.205.0 do 64.78.205.15 ogranku Bomis, koji je dalje tačnu adresu 64.78.205.6 nazvao www.wikipedia.com. Privatne IP adrese Ovo je specijalni oblik adese, ne koriste se na Internetu. Predviđeno je da se određeni raspon adresa ne koristi na Internetu, već samo u LAN mrežama, kako bi se olakšalo rutiranje. Klasa A, 24 bita, Početak:10.0.0.0 Kraj:10.255.255.255 Broj adresa za hostove:16.777.216 Klasa B, 20-bita Početak:172.16.0.0 Kraj:172.31.255.255 Broj adresa za hostove:1.048.576 Klasa C, 16-bita Početak:192.168.0.0 Kraj:192.168.255.255 Broj adresa za hostove:65.536 Adresu klase A ne možete dobiti jer su već odavno podjeljene i takve adrese su dobile firme i organizacije koje imaju jako mnogo umreženih računara, poput IBM-a MIT-a, i sličnih. Postoji tek mali broj klasa B na raspolaganju, ali ih je teško dobiti jer su rezervisane samo za preostale velike firme i nove države. Dakle, možete bez problema jedino dobiti IP adresu u C klasi. Neka mjesta privatnih IP adresa su dodeljena preko RFC 1918 (definiše ih taj standard). To znači da su adrese dostupne za bilo koju upotrebu od strane bilo koga i stoga iste RFC 1918 IP adrese mogu da se ponovo koriste. Međutim, one ne mogu da učestvuju u internet saobraćaju (kao polazna, ni kao odredišna adresa), pa se široko koriste zbog nedostatka adresa koje mogu da se registruju. Prevođenje mrežnih adresa (Network address translation, skraćeno NAT) treba da poveže te mreže na internet. Broj IPv4 adresa nije dovoljan, pa se primjenjuje 128-bitna IPv6 šema za adresiranje. IPv4 i IPv6 IPv4 je Internet Protocol verzije 4. Najvažnija karakteristika IPv4 protokola je da koristi 32-bitnu IP adresu, što znači da je propisana dužina svake IP adrese u ovoj verziji protokola 32 bita. Pv4 verzija protokola detaljno propisuje izgled paketa, gdje su pojedina polja u zaglavlju detaljno specificirana, dok je sama dužina podataka u paketu varijabilna. Prema standardu minimalna dužina tako formiranog datagrama je 20 bajtova, dok je maksimalna dužina 65535 bajtova. Slijedi prikaz propisanih polja u IPv4 paketu: + Bitovi 0 - 3 4 - 7 8 - 15 16 - 18 19 - 31

0 Verzija Dužina zaglavlja Tip servisa - ToS (ponekad DiffServ i ECN) Ukupna dužina

32 Identifikacija Zastavice Ofset fragmenta 64 TTL vrijeme Protokol checksum zaglavlja 96 Izvorišna adresa

128 Odredišna adresa 160 Opcionalno

192 Podaci

Definicija pojedinih polja: Ime polja Opis Verzija Verzija IP paketa.


63

IHL Dužina zaglavlja IP paketa. Tip usluge Prioritet kojim se paket treba tretirati prilikom prosljeđivanja.

Dužina Ukupna dužina datagrama. Identifikacija Koristi se primarno za identifikaciju datagrama prilikom fragmentiranja.

Zastavice Zauzimaju 3 bita, a koriste se za kontrolu ili identifikaciju fragmenata.Pomak fragmentacije Pomak fragmentiranog datagrama u oktetima.

TTL Broj skokova koliko će dugo živjeti datagram. Protokol Opisuje koji se protokol prenosi u podacima. Provjera Polje koje služi za provjeru ispravnosti zaglavlja.

Izvorišna adresa IP adresa izvora. Odred. adr. IP adresa odredišta

Opcije Ako slijede dodatne opcije vezane za zaglavlje. Podaci Podaci koji se prenose u IP datagramu.

Šta je IPv6? IPv6 je šesta revizija Internet Protokola i nasljednik IPv4. Funkcioniše slično kao IPv4, takođe generiše unikatne, numeričke IP adrese neophodne za komunikaciju uređaja putem Interneta. Međutim, donosi nam i jednu veliku razliku: 128-bitne adrese. Zaglavlje IPv6 je, u osnovi, pojednostavljeno zaglavlje verzije četiri ovog protokola. Dio polja i formata je zadržan, međutim izbačena su nepotrebna, slabo korištena i zastarjela polja, a dodana su polja za bolju podršku prometa u realnom vremenu. Dok je IPv4 zaglavlje bilo varijabilne dužine, zaglavlje IPv6 ima fiksnu dužinu od 40 okteta, od čega čak 32 okteta otpada na adrese. Osim toga, minimalno IPv6 zaglavlje ima samo sedam polja, za razliku od trinaest polja zaglavlja verzije 4. Smanjenjem broja obaveznih polja postignuta je brža obrada IPv6 paketa u usmjernicima na mreži, jer je potrebno analizirati manji broj (jednostavnijih) polja. Polja IPv6 zaglavlja su: polje verzije protokola (Version), polje tipa prometa (TrafficClass), polje oznake toka (FlowLabel), polje dužine korisnog tereta (PayloadLen), polje sljedećeg zaglavlja (NextHeader), polje ograničenja broja skokova (HopLimit) i polja odredišne i izvorišne adrese (SourceAddress i DestinationAddress). Novost u IPv6 je i način dodavanja opcionih polja u zaglavlje. Dok je u IPv4 zaglavlju polje opcija smješteno u osnovno IPv4 zaglavlje, i ono je varijabilne dužine, kod IPv6 zaglavlja sve opcije su izbačene iz osnovnog zaglavlja, a uvedena su dodatna zaglavlja koja definišu naprednije funkcije, te se nalaze nakon osnovnog zaglavlja. Ovakvim dizajnom protokola, ruterima u mreži ušteđeno je vrijeme obrade, jer ne troše procesorsko vrijeme na obradu polja koje se ne odnose na njih. Optimizacija obrade paketa ostvarena je i nizanjem dodatnih polja zaglavlja u paketu: nakon osnovnog zaglavlja prvo se dodaju tzv. "hop-by-hop" opcije (one koje trebaju obrađivati usmjerivači putem do odredišta), a na samom kraju zaglavlja tzv. "end-to-end" opcije (koje procesiraju samo krajnji čvorovi, npr. podaci za enkripciju). Dodatna zaglavlja Internet prokola verzije 6 su: čvor po čvor dodatno zaglavlje (Hop-by-Hop Options Header), dodatno zaglavlje usmjeravanja (Routing Header), dodatno zaglavlje fragmentacije (Fragment Header), dodatno zaglavlje odredišta (Destination Options Header), dodatno zaglavlje autentifikacije (Authentication Header) i dodatno zaglavlje sigurnosti enkapsulacije korisnog tereta (Encapsulating Security Payload Header). Osim pojednostavljivanja formata, ovakav način implementacije opcionih polja u zaglavlju očito omogućuje vrlo jednostavnu implementaciju dodatne funkcionalnosti protokola, pogotovo za pojedine "end-to-end" opcije.


64

Nestanak IPv4 adresa je predviđen prije par godina i prebacivanje je u toku već 10ak godina. Process se razvija veoma sporo. Danas, uglavnom IPv4 i IPv6 mogu da rade paralelno – razmjena podataka između ovih protokola zahtijeva specijalni gateway (vidi). Većina operatvnih sistema već podržavaju IPv6 i IPv4 (vidi Promjena TCP/IP postavki kod lokalizovanog Win7).


65

FQDN adresiranje Sistem IP adresa koji je prirodan za mašine-računare nije baš prilagođen ljudima. Zbog toga je prihvaćen alternativni način obilježavanja i adresiranja davanjem slovnih imena domena tzv. FQDN sistem adresiranja. Labela (label) je alfanumerički niz znakova dug maksimalno 63 znaka. Više takvih labela se međusobno odvajenih tačkama čine domensko ime, koje se u potpunoj formi kada su navedene sve labele zove i FQDN (Fully Qualified Domain Name). DNS sistem vrši preslikavanje domenskog imena (FQDN) u jednu ili više IP adresa te obrnuto, preslikavanje jedne ili više IP adrese u jedno domensko ime. Da bi dva čvora mogla da komuniciraju, čvor izvorište mora znati adresu čvora odredište. Da bi se izbeglo pamćenje IP adresa izmišljen je alternativni sistem imenovanjačvorova, tzv. DNS. DNS je adresna šema koja obezbjeđuje bazu podataka sa imenima računara i odgovarajućim preslikavanjem u jedinstvene IP adrese.

FQDN (fully qualified domain name) poznato (rjeđe) kao Slovni naziv računara (hostname) je jedinstveno simboličko ime unutar pojedine mreže kojim se koriste neki protokoli (SMTP, NNTP) za identifikaciju nekog računara. Domensko ime se sastoji od dvije ili više labela odvojenih tačkama. Domensko ime je simboličko ime računara na Internetu koje ga jedinstveno određuje. IP adrese u dekadnom obliku (četiri broja s tačkama) teže se pamte od imena, zato su mrežama i računarima data imena koja se lakše pamte npr. sef.mtel.ba Posljednja oznaka, ba, predstavlja oznaku države u kojoj se računalo nalazi. Oznaka prije nje, u našem slučaju mtel, ime je organizacije u kojoj se računar nalazi. Ime organizacije i oznaka države zajedno se nazivaju domena. Na kraju sef je ime računara koje se nalazi u domeni mtel.ba. Broj oznaka u ovakvoj adresi nije ograničen, ali ih je obično između tri i pet. Tako je moguća i adresa poput fly.cc.etf.rs.ba Ovdje je fly ime računara, a sve ostalo predstavlja domenu. Kao što vidite, domena ima tri dijela: osim zemlje i entiteta(ba, rs), imena institucije (etf), u njoj se nalazi i oznaka odjela (cc) te institucije (fly) gdje se računar nalazi. Razjasnimo još jednom: Domensko ime se često naziva i labela (label).Više takvih labela se međusobno odvaja tačkama, a tek zajedno one čine domensko ime, koje se u takvoj potpunoj formi (navedene su sve labele) zove i FQDN (Fully Qualified Domain Name).


66

Takvo ime je maksimalne dužine od 255 znakova, a različito od običnog domenskog imena (koje može biti i kratkog oblika, sadržavajući svega dio labela) po tome što predstavlja apsolutnu stazu unutar DNS hijerarhije. Krajnje desna labela je TLD (Top-Level Domain), a svaka druga labela lijevo je poddomena - domena koja je hijerarhijski ispod prethodne. Ukupno maksimalno podjela može biti 127, dok se držimo zadane granice od 255 znakova za FQDN. Na kraju, labela koja je krajnje lijeva je kratko ime računara (već spomenuti slovni naziv računara -hostname, dakle bez domene). Domenska imena su obično grupisana i završavaju pojedinom grupom labela za koje postoje tačno definirana pravila. Takve završne labele se nazivaju TLD (Top-Level Domain) imena, kojih postoje dva tipa: geografski bazirane domene, tzv. ccTLD (country code TLD) domene koje predstavljaju državni dvoslovni kod baziran na ISO-3166 standardu, a danas ih ima preko 240 u upotrebi generičke domene, tzv. gTLD (generic TLD) domene koje se obično sastoje od 3 ili više slova. Slično kao i za IP adrese, postoje domenski registri, baze podataka o domenama i odgovarajućim IP adresama, po jedan za svaku TLD. Domenske registre dodjeljuju i održavaju specijalne ustanove poznate kao NIC (Network Information Centre), to su najčešće neprofitne ili državne organizacije. Informacije o registracijama su dostupne kroz Whois sistem, pa je tako za Evropu nadležan whois.ripe.net server. Za ccTLD-ove su obično nadležne vlade pojedine države, dok je za gTLD nadležan isključivo ICANN. Zadnja oznaka u ovakvom imenu najčešće je oznaka države (ba za Bosnu i Hercegovinu, rs za Srbiju, hr za Hrvatsku, si za Sloveniju, de za Njemačku, uk za Veliku Britaniju, fr za Francusku, au za Australiju itd No, u slučaju računara lociranih u SAD (najčešće) nema oznake us, već na tom mjestu stoji oznaka tipa mreže u kojoj se nalazi računar. Tako edu označava obrazovnu ustanovu, com komercijalnu organizaciju, gov vladinu ustanovu, mil vojni računar, org neku međunarodnu organizaciju, net neku mrežu koja se prostire na većem području ili pruža mrežne usluge itd.

Spomenimo da postoji i infrastrukturni top-level domeni: jedini u ovoj grupi je arpa domen, ali on se najčešće svrstava u domene.


67

DNS sistem DNS = Distribuirana baza podataka DNS sistem vrši preslikavanje domenskog imena (FQDN) u jednu ili više IP adresa te obrnuto, preslikavanje jedne ili više IP adrese u jedno domensko ime. DNS (Domain Name System) je strogo hijerarhijski distribuirani sistem u kojem se mogu nalaziti različite informacije, no prvenstveno one o IP adresama i slovnim nazivima za računare. Većina operativnih sistema koristi DNS sistem implicitno, pa je moguće nekom računaru na Internetu pristupiti i preko IP adresu i kroz domensko ime - ako ono postoji. Preciznije, DNS je sistem distribuirane baze podataka, koji obezbjeđuje protokol za razrješavanje (resolution) imena krajnjeg računara. Dakle, ako je dato ime računara, DNS može da ga razrješi (tj. preslika, kopira) u njemu odgovarajuću IP adresu. DNS radi i u drugom smjeru, ako je data IP adresa, DNS može da izvede ime u koje se preslikava ta IP adresa.

U pojedinoj domeni, odnosno domenskom prostoru ne mogu postojati dvije iste labele - što znači niti dvije poddomene niti dva računara sa istom oznakom. FQDN adrese i DNS serveri Ovakav način imenovanja računala ostavlja mogućnost dodavanja aliasa, odnosno alternativnih zamjenskih imena za svaki računar. Npr. ako računar mtel.teol.ba služi kao Web server, on bi mogao imati i dodatno ime (alias) www.teol.ba, ili kada bi na njemu bila FTP arhiva s programima, ftp.teol.ba. Na ovaj način olakšan je pristup korisnicima pojedinih usluga. Numerička IP adresa i dalje ostaje ista, ali računar ima nekoliko FQDN imena. Proces konverzije je poznat pod imenom rastavljanje imena domena. Posebni serveri na mreži koji pretvaraju IP adrese u FQDN i obratno nazivaju se Domain Name Service (DNS) serveri.


68

Da bi se ime preslikalo u IP adresu, aplikacijski program poziva proceduru koja se naziva resolver i kojoj kao parametar daje ime. Resolver šalje UDP paket lokalnom DNS serveru koji pronalazi odgovarajuću IP adresu i vraća je resolveru, a on programu koji ga je pozvao Taj program sada ima IP adresu te može uspostaviti TCP vezu sa odredištem ili slati UDP pakete Svaki od DNS servera brine se o održavanju baze podataka -tablice s IP i FQDN adresama za svoju domenu, a za ostale domene zna kojem drugom DNS serveru treba proslijediti zahtjev. Na primjer, ako neko računar želi znati IP adresu računara ftp.teol.ba i pošalje zahtjev DNS poslužitelju, moguća su tri rezultata: DNS server odmah zna odgovor, jer ga pronalazi u svojoj bazi podataka o računarima te domene. DNS server ne zna koja je IP adresa i mora pitati drugog servera. DNS server zna odgovor jer je neko ranije tražio adresu tog računara, pa ju je on sačuvao nakon što ju je saznao od drugog servera (obično se kaže ima je u kešu). Tako razlikujemo primarne i sekundarne DNS servere. Primarni su odgovorni za cijelu svoju domenu. Često se primarni poslužitelji rasterećuju tako da dio posla prepuštaju sekundarnim DNS poslužiteljima. Najveća razlika između primarnih i sekundarnih DNS servera je u tome gdje pronalaze svoje informacije o adresama. Primarni ih imaju zapisane u bazama podataka, a sekundarni ih dobivaju od primarnih, ili od drugih sekundarnih servera. (Primarni bi bili nešto kao vlasnici, a sekundarni kao korisnici stanova.) DNS protokol se nalazi na najvišem aplikacijskom sloju TCP/IP modela, te je preko interfejsa vezan sa sa TCP protokolom i UDP protokolom nižeg prenosnog nivoa. DNS serveri koristi standardne portove dodijeljene od IANA-e: TCP/53 i UDP/53. Na njima osluškuje zahtjeve, te može bilo sa dotičnih bilo sa nekog visokog porta (port veći od 1024, zavisno o konfiguraciji servera) poslati odgovor u vidu traženih zapisa odnosno RR-ova (resource record). Standardno se uvijek koristi UDP za upite, a komunikacija se uglavnom svodi na jedan UDP upit i jedan UDP odgovor. TCP komunikacije se koristi jedino kad veličina odgovora prelazi 512 bajtova ili za grupne prenose DNS informacija, tzv. prijenos zone (zone transfer). Standardni DNS upit je obično vrlo jednostavan, sadrži uglavnom samo adresu koja se želi razriješiti - no odgovori su vrlo komplikovani jer sadrže sve adrese i zamjenske adrese koje su rezultat upita. Stoga se odgovori obično sažimaju posebnim algoritmima, eliminirajući nepotrebne podatke i smanjujući samu veličinu UDP datagrama. U slučaju da i dalje veličina paketa prelazi 512 bajtova, šalje se parcijalna poruka u obliku UDP paketa sa posebnim bitom postavljenim (TC=1), koji označuje da se upit mora ponoviti koristeći TCP.


69

URL -Uniform Resource Locator- -jedinstvena Web adresa mrežnog resursa- Rad s mrežama se često poistovjećuje sa Internetom, odnosno web servisom. URL je standard predstavljanja koji definiše format i značenje identifikatora web stranice. URL sadrži informacije koje su potrebne pretraživaču (brauzeru) da bi učitao stranicu. URL se može shvatiti kao mrežno proširenje standardne organizacije podataka (fajlova-datoteka). Korištenjem URL ne samo da se može pozvati datoteka iz nekog kataloga, već datoteka i taj katalog mogu postojati na bilo kojoj mašini koja je na mreži i toj datoteci se može pristupiti na neki od više mogućih načina. To čak i ne mora da bude klasična datoteka već recimo upit (SQL ili drugi) dokument u bazi, rezultat finger ili archi komande i slično. URL je tekstualni niz koji predstavlja Internet adresu. Primjer:

Svaka strana (page) koja se nalazi na Internetu ima svoju adresu koja je nepogrešivo identifikuje. URL adresa neke stranice treba da bude opisna i što kraća. U zavisnosti od samog sajta, tehnologije u kojoj je sajt urađen ona može biti u različitim oblicima. URL je Web adresa određenog resursa na Internetu. Resurs na koji pokazuje URL adresa može biti HTML dokument (web stranica), slika, ili bilo koja datoteka koja nalazi na određenom web serveru Pristup i adresiranje dokumenata na webu

URL i pristup dokumentu Sintaksa (opšti oblik pisanja) URL adrese je: protokol://ime.računara:port/direktorij/direktorij/.../datoteka Iza druge kose crte slijedi ime računara kojemu se pristupa. Ono može biti pisano ili u obliku IP adrese ili kao uobičajeno slovno ime. Dakle IP aderesa je dio URL-a Uniform Resource Identifier (URI) navodi samo imena direktorija i datoteke na računaru, te ne sadrži, kao URL, i cijelo ime računara zajedno s protokolom koji se koristi. URI-i se koriste kada je veza servera i klijenta već otvorena, pa nije potrebno ponovno navoditi protokol ili ime servera s kojim se povezuje. Primjer URL adrese: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/meta/photo9//WikiLOG2,jpg Ovo je URL adresa koja određuje gdje se na Webu nalazi resurs - digitalna slika WikiLOG2,jpg Prvi dio URL-a (http://) govori da se tom resursu može pristupiti preko HTTP protokola, te da se resurs nalazi na web serveru (hostu) s nazivom domene "upload.wikimedia.org", a nakon toga prikazuje putanju kroz strukturu direktorija na disku toga servera. Pisanje URL-a započinje navođenjem protokola koji će se koristiti za pristup dokumentu navedenom na kraju URL-a. Nakon naziva protokola dolazi dvotačka, a zatim dvije obične kose crte. Postoji izuzetak od ovog pravila, a to su lokalni URL-ovi koji se koriste za pristup datotekama što se nalaze na hard disku računara na kojem radite - lokalni URL. Iza druge kose crte slijedi ime računara kojemu se pristupa. Ono može biti pisano ili u obliku IP adrese ili kao uobičajeno slovno ime (FQDN adresa). Kod modela klijent-server WWWserver i klijent “razgovaraju” koristeći HTTP protokol. Klijent šalje zahtjev serveru 1. Korisnik upisuje URL adresu u klijentski program 4. Klijent obrađuje primljene podatke 3. Server prima zahtjev i šalje podatke klijentu URL adresa može se pisati velikim i malim slovima, ali se preporučuje se korištenje isključivo malih slova (da bi se smanjila mogućnost greške za slučaj da korisnik ručno upisuje URL adresu.). Iako URL-ovi mogu da sadrže blanko znakove između karaktera, obično ih nemaju.


70

URL-ovi skoro nikad nemaju u sebi back slashe (\). Sve kose crte (slashe) su obične kose crte (/). Protokol URL ObjašnjenjeHTTP http://<host>:<port>/<path>?<search> Pristup s HTTP servera

FTP ftp://<login>:<password>@<host>:<port>/<path>; type=<type_code> Dohvaćanje s ftp servera

e-mail mailto:<login@host> Slanje emaila TELNET telnet://<login>:<password>@<host>:<port>/ Spajanje na udaljeni računar

File file:///<host>/<path> Pristup s lokalnog računara

Tipovi protokala URL-a Nekoliko organizacija u svijetu ima odobrenje za registraciju URL adresa, i one to rade na komercijalnoj osnovi (cijena registracije iznosi oko 20 KM godišnje, ali je obično uključena u cijenu hostinga i vode se kao besplatna). URL adrese izazivaju probleme jer se često mijenjaju, npr. zbog promjena servera na kome se čuvaju Web stranice, promjene strukture direktorija, položaja datoteka sa sadržajem Web stranica i sl. Te promjene izazivaju velike poteškoće kod održavanja Web stranica jer one u pravilu pozivaju veći broj URL adresa i zato je potrebno često ispitivati jesu li se URL adrese promijenile, pronaći važeće URL adrese i ažurirati stare adrese. Ukoliko se to ne radi dovoljno često, tada adresa postaje nepristupačno. Web stranice (web site) su kolekcija internetskih resursa - HTML dokumenata, multimedijskih sadržaja, podataka i skripti. Dokumentima unutar web stranica se pristupa preko zajedničkog korijenskog URL-a, odn. web adrese, koja se često naziva i homepage. Svi dokumenti su najčešće su smješteni na istom web serveru. Veze (hiperlinkovi) unutar HTML dokumenata povezuju dokumente u uređenu hijerarhijsku strukturu i time određuju način na koji posjetioc doživljava sadržaj stranica. Glavna (korijenska-root) web adresa, koja se najčešće naziva internetska domena, čini vrijednu karakteristiku svakog sajta.


71

MAC adresa U računarskim mrežama Media Acces Control adresa ili jednostavno MAC adresa je jedinstven označivač ili ključ koji se nalazi u skoro svim mrežnim uređajima. On omogućava jedinstvenu identifikaciju uređaja. Posebna međunarodna organizacija dodjeljuje skup brojeva proizvođačima mrežnih kartica, tako da ne postoje dvije kartice na svijetu s istim sklopovskim brojem. Na taj način izbjegavaju se 'nesuglasice' između kartica u mrežnom saobraćaju. Najviše se koristi MAC-48 adresiranje, što znači da je adresa 48-bitna što dalje znači da je potencijalno moguće imati 248= 281474976710656 adresa pa je je mala vjerovatnoća da će jedan uređaj imati istu MAC adresu, i ona je jedinstvena za svaki mrežni uređaj. (Neki kineski proizvođači ne poštuju ovo pravilo pa se ipak javljaju klonirani brojevi, ali to je stvar nepoštovanja konvencija, a ne njene mogućnosti.) Sljedeće mreže koriste MAC-48 format za adresiranje:

• Ethernet • Token Ring • WiFi • Bluetooth • FDDI • ATM • SCSI i • Fibre Channel

Ako ne znate koja je adresa vašeg mrežnog adaptera Kliknite na Start / Run i u polje upišete cmd pa OK U komandnom prozoru upišite ipconfig /all pa pritisnite ENTER, nakon čega će MAC adresa biti ispisana pod Physical Address

Na slici vidimo primjer kada ruter prima paket sa svojom MAC adresom, a IP adresa se odnosi na drugu podmrežu. U tom slučaju on zamjenjuje MAC adresu sa MAC adresom odredišnog računara i prosljeđuje paket na odgovarajući mjesto.

O

E ENNzaEraEkaučEodNzamradoSmoimmbjeadbnpcipm

DpsaRpcenupptr

OSiRM

Ethernet

Eternet predstavNa fizičkom nivoNa logičkom (niajednički adresnthernet mreža

ačunara ili nekoEthernet adapter

artice kontroliščestvuje u mrež

Ethernet signali d ostalih stanica

Na sloju veze pajednički medij

medijum da bi utačunar počinje dođe do sudara (vaki Ethern

maksimalne dkvira. Svaki ma fabrički

mrežne karticiti i takozvane potrebno ddapter primaroadcast ili ekom drugomakete koji seiljem da se risluškivanje

mrežu.

Dva bajta nakrotokola na vam sadržaj

Redundancy Caketa preko elim Ethernea odredište, pisanim na kaket i detektransportni slo

paket

vlja skup tehnolou Eternet definivou podataka)ni format. Standa je lokalna mog drugog uređar, mrežni adapte upravljački sžnom saobraćajse kroz medijuma na mreži.

podataka OSI mjum kome pristvrdio da li nekda šalje podatk

(kolizije) postojet okvir modužine 1518Ethernet okodređenu Et

ce sa istom Mna multicast

da se paket pra samo paket

multicast adm računaru e pojavljuju

utvrdi nepe saobraćaja

kon MAC advišim slojevje prepuštenCheck). Konfizičkog slo

et paketom. Rista matem

kraju Ethernetuje grešku uoj (četvrti slo

ogija i protokolniše raspored ož) Eternet definidardizovan je k

mreža koja preaja na mrežu je ter, LAN adaptsoftver – drajveu zove se Etherm šalju serijski

modela Ethernetupa više račun

ki drugi računar ke. Collision Deje mehanizmi za

ora da sadrži8 bajtova. Prkvir sadrži (Mthernet (MA

MAC adresomadresa kadarenese svim te koji u poljdresu. Sve okoji se nalazu medijumu

ravilnost u na mreži što

dresa određuima. Maksimn mrežnom ntrolni podacoja. Princip dRezultat mat

matička operaet paketa - deu prenosu odoj po OSI mo

1A-2F-BB-76-

71-65-F7-2B-

Mrež

la primjenjenihžičenja, te vrsteiše način pristukroz IEEE 802.3enosi podatke mrežna kartica

ter, LAN kontrer (driver) koji rnet stanica. Eti, bit po bit. Sva

et koristi metodnara. Carrier Sveć emituje po

etection znači da otpočinjanje pi: zaglavlje, reambula je

MAC) – fizičAC) adresu km. Polje rezea se podaci ša

ostalim Etheu adrese prim

ostale Ethernzi u istoj loku. Moguće jradu neke

o treba uzeti

Form

uju dužinu pmalna dužina

sloju. Na kci služe za ddetekcije gretematičke opacija se izvretektovana je

dbacuje pakeodelu) ili sam

-09-AD

08-53

Broadcast a

žna kartica sa

72

h unutar LAN me i nivoe signalaupa mediju za 3 standard. između Ethern

a. Za mrežnu karoler, komunikase izvršava u r

thernet stanice saka Ethernet sta

d CSMA/CD. Sense označavaodatke. Ako u mda u slučajevimponovnog slanjpodatke kojkarakteristi

čke adrese izkoja se nikaervisano za aalju za grupuernet stanicamaoca imajunet pakete kakalnoj mrežije snimati sakartice ili ru obzir kada

mat Ethernet o

podataka kojia podataka kkraju Ethern

detekciju greeške je zasnoperacije predsrši ponovo pe greška u pr

et. Problem izma aplikacija

LAN

address = FF-FF

adrži jedinst

mreža. a za prenos podprenos podata

net stanica. Aarticu postoji viaciona kartica, računaru. Svakisu povezane naanica učestvuje

Multiple Accesa da pre emitovmedijumu vladama kada dvije st

a istih podatakaje prenosi i ičan niz 101zvorišta i odrda ne može

adresu odrediu računara ilama u lokalnu njegovu vlaartica oslušk. Ethernet adaobraćaj u mračunara. Ova je važna si

okvira

i se prenose koji se prenosnet paketa sške koja mo

ovan na matestavlja kontropa ako rezulrenosu Etherzgubljenih p

a koja prima

58-23-D7

0C-C4

F-FF-FF-FF-FF

tvenu MAC a

dataka. aka (MAC – M

dapter (interfejše naziva koji sNetwork Interf

i uređaj sa ugraa zajednički (dij

u mrežnom sao

ss znači da su vanja podataka a tišina (ne emittanice počnu isa. kontrolne p

1010101010.redišta. Svak

ponoviti, tjišta sadrži adi broadcast a

noj mreži. U astitu adresu kuje ali ih nedapter može mreži i kasniva osobina igurnost pod

u Ethernet se u Ethernesu kontrolni ože da se javematičkoj opolni podatak ltat nije iden

rnet paketa. Epodataka u mpaket.

7-FA-20-B0

4-11-6F-E3-98

adresu

Ra

Media Access C

js) koji omoguse u praksi ravnrface Card - Nađenim Ethernejeljeni) komuniobraćaju samos

svi računari pa računar provjtuje neka drugastovremeno da e

podatke. Eth.... koji oznaka Ethernet mj. ne postojedresu primaoadresa koja snormalnom

u ili adresu koe prima jer biti setovan

nije analiziratmože da se

dataka koji se

okviru ili toet paketu je 1

podaci - Cvi u toku preperaciji koja

k (CRC). Kadntičan sa CREthernet stan

mrežnom saob

ačunarske mre

Control) i defin

ćava povezivannopravno koristIC... Rad mrežet adapterom kkacioni medijustalno - nezavis

ovezani na jederava - oslušku

a stanica) tek onemituju podatk

ernet okvir ačava početamrežna kartie dvijerazličioca; koja možse koristi kadradu Ethern

oja predstavlsu namjenje

n da prima svti događaje e koristi i e prenose kro

o može biti t1500 bajtovaCRC (Cyclicenosa Ethern

se izvodi nada paket stignRC podatko

nica koja primbraćaju rešav

eže

iše

nje te - žne koji um. sno

dan uje nda ke i

je ak ca ite že da

net lja eni ve sa za oz

tip a a cal net ad ne

om mi va


73

Оpеrаtivni sistеmi rаčunаrа i pоdrškа zа mrеžе Iаkо sе pоd оsnоvnе funkciје оpеrаtivnоg sistеmа ubrајајu uprаvlјаnjе cеntrаlnim prоcеsоrоm, mеmоriјоm i pеrifеriјskim urеđајimа, sаvrеmеni оpеrаtivni sistеmi pоsjеduјu i kоmplеtаn pоdsistеm zа rаd u mrеžnоm оkružеnju. Мrеžni pоdsistеm (mrеžnа pоdrškа) u оpеrаtivnim sistеmimа sе nајčеšćе rеаlizuје krоz pоdršku zа mrеžni hаrdvеr (1. i 2. slој OSI i TCP/IPmоdеlа) i pоdršku zа mrеžnе prоtоkоlе (3. i 4. slој OSI i TCP/IP mоdеlа), dоk sе pоdrškа višim slојеvimа OSI mоdеlа uglаvnоm prеpuštа kоrisničkоm sоftvеru kојi sе izvršаvа nа оpеrаtivnоm sistеmu. Pоstоје i situаciје u kојimа sе pоdrškа zа trаnspоrtni pа čаk i mrеžni slој prеpuštа kоrisničkоm sоftvеru kао i situаciје u kојimа оpеrаtivni sistеm imа ugrаđеnu pоdršku zа prоtоkоlе аplikаtivnоg slоја. Оsnоvni nivо mrеžnе pоdrškе јеstе pоdrškа zа hаrdvеr kојi služi zа fizički pristup mrеži (mrеžnа kаrticа, mоdеm i sl.). Pоdrškа zа hаrdvеr rаčunаrа sе kоd оpеrаtivnih sistеmа rеаlizuје u vidu mоdulа јеzgrа оpеrаtivnоg sistеmа. Оvi mоduli sе nаzivајu drајvеrimа (еngl. driver) i оpеrаtivni sistеmi sе nајčеšćе ispоručuјu sа vеć sаdržаnim drајvеrimа zа pоpulаrni mrеžni hаrdvеr. U slučајеvimа kаdа pоdrškа zа hаrdvеr niје vеć uklјučеnа u оpеrаtivni sistеm оd strаnе prоizvоđаčа оpеrаtivnоg sistеmа, drајvеri sе prеuzimајu оd prоizvоđаčа hаrdvеrа. Оsim pоdrškе zа mrеžni hаrdvеr (fizički slој) оpеrаtivni sistеm mоrа imаti pоdršku zа prоtоkоlе slоја vеzе, mrеžnоg i trаnspоrtnоg slоја kојi sе kоristе u mrеži nа kојu је rаčunаr priklјučеn. Ukоlikо оpеrаtivni sistеm nе pоsjеduје pоdršku zа bilо kојi оd оvih slојеvа, vеrtikаlnа kоmunikаciја (kоmunikаciја izmеđu slојеvа unutаr rаčunаrа) ćе biti prеkinutа i pristup mrеži оnеmоgućеn. Nа primjеr, ukоlikо rаčunаr pоsjеduје оdgоvаrајući mrеžni hаrdvеr, pоdršku zа IP prоtоkоl mrеžnоg slоја i pоdršku zа TCP prоtоkоl trаnspоrtnоg slоја ipriklјučеn nа Еtеrnеt mrеžu kоја rаdi pоd TCP i IP prоtоkоlimа, аli nе pоsjеduје pоdršku zа sаm Еtеrnеt prоtоkоl, pristup mrеži ćе biti оnеmоgućеn usljеd prеkidа vеrtikаlnе kоmunikаciје nа slојu vеzе. Osnovni alati za provjeru rada mreže Kako saznati ime računara: Hostname Svaki računar ima svoje ime računarskoj mreži. To se može proveriti preko npr. Control Panel \ System \ Computer Name putanje. Naredbom hostname (iz cmd panela) se dobija ime računara. Napomena: Ime koje jedinstveno određuje (identifikuje) svaki računar na Internetu ili lokalnoj računarskoj mreži jeste njegoa IP (Internet Protocol) adresa. Pingovanje Packet Internet Grouper (ping) je osnovni alat za ispitivanje postojanja konekcije između dva entiteta i otkrivanja problema u računarskim mrežama. Ping podrazumjeva slanje ICMP (Internet Control Message Protocol) poruke -echo request (zahtjev za eho) do odredišnog čvora. Ako je konekcija ispravna (funkcionalna), odredišni čvor prima ICMP zahteve i na njih odgovara porukom echo response (eho odgovor). Ping paket obično sadrži 32, 56 ili 64 bajtova podataka. Ako host koji šalje zahtev primi odgovor u određenom roku, smatra se da je veza stabilna, što znači da su svi mrežni uređaji između krajnjeg čvora i stanice koja šalje ping ispravno podešeni za prenos podataka. Ping daje sljedeće informacije: • Svakom paketu ping dodjeljuje jedinstven broj u nizu i obavještava o brojevima paketa koje primi, kao i o

njihovom redosljedu. Na taj način moguće je utvrditi da li su paketi izgubljeni, duplirani ili im je redoslijed izmenjen. • Ping provjerava kontrolni zbir (checksum) svakog poslatog i primljenog paketa pa se mogu otkriti neki oblici

oštećenja. • Ping dodjeljuje vremenski pečat (timestamp) svakom paketu, a odredišni čvor ga vrada, pa se može


74

• izračunati koliko je trajala razmjena paketa RTT (Round Trip Time) –vrijeme potrebno da paket stigne do odredišta i vrati se nazad • Omogućava testiranje funkcionalnosti mrežne kartice (neke funkcije slojeva 1 i 2, npr. brzina prenosa, kontrola

prenosa, detekcija greške), kao i mogućnost računara da razmjenjuje podatke preko mreže. Ovo se ostvaruje pingovanjem bilo koje adrese iz opsega 127.0.0.1-127.255.255.254.

Pingovanje je slanje podataka sa jednog kompjutera na određenu IP adresu i određeni port. Kako se vrši pingovanje kod Windowsa? Pingovanje kod Windowsa se provodi u cmd modu komandom ping i navođenjem komade ping te naziva Url adrese: PING URL Ukoliko ping "prođe" do zadane destinacije i natrag, ispisaće za to potrebno vri|eme što znači da veza između vas i te adrese postoji te da grešku treba potražiti negdje drugdje.

Primjeri pingovanja URL-ova znanje.org i sveznadar.info

Ukoliko ping ne uspije, javiće grešku poput Destination host unreachable, što znači da je problem u TCP/IP komunikaciji. Ovo još uvijek ne znači da je problem kod Vas, možda je "pao" pingani server ili veza vašeg Internet providera sa svijetom. Probajte pingovati još nekoliko adresa i tek ako na svima dobjete grešku možete biti sigurni da je problem baš s vaše strane mreže. Naredba ping se može koristiti i u maliciozne svrhe, pa se neki sajtovi štite od takvih napada zabranjivanjem slanja ICMP eho odgovora. Komanda tracert/traceroute Traceroute je dijagnostička alatka za praćenje puta IP paketa od jednog do drugog računara u mreži. Kod Windowsa je to komanda koja se piše tracert, ali se uobičajeno koristi termin traceroute. Ova komanda je slična komandi ping po tome što takođe koristi ICMP pakete. Traceroute je veoma korisna mrežna alatka za dijagnostiku. traceroute prikazuje svakog domaćina kroz kojeg paket putuje dok pokušava da stigne do svoje destinacije. Putujudi ka svom odredištu navedenom u IP_adresi, ovi paketi prolaze kroz seriju rutera. Iz izveštaja ovog programa moguće je videti kašnjenja na pojedinim ruterima. Možete videti koliko “skokova” ima do sajta sveznadar.info ima od Vas pomoću komande: tracert www.sveznadar.info Prikazan je svaki domaćin (host), zajedno sa vremenima odgovora za svakog domaćina. Trace Route koristi isti tip eho-poruke kao i Ping, ali te poruke koristi na drugačiji način.Trace Route koristi


75

TTL parametre u eho-poruci da mapira putanju određenu od strane poruke koja se pomjera kroz mreže. Ova poruka je prvo poslata sa TTL vrednošću 1. Ovo će isteći kod prvog rutera (ili gateway-a). Zatim se TTL povećava za jedan svaki put kad je poruka poslata izvan, sve dok ne stigne do destinacije.

Svaki put kad se TTL poruka vrati od strane nekog rutera dobijaju se dvije značajne informacije: IP adresa gateway-a gdje je istekla poruka, i vrijeme koje je potrebno da poruka napravi pun krug do tog gateway-a i nazad do pošiljaoca. Ova informacija je obično prikazana u praćenju putanje. Ovo omogućava da se napravi označena putanja napravljena od strane paketa, korak po korak, od izvora do destinacije. Ako je cilj nedostupan, Trace Route će obično prikazati svaki korak putanje do tačke gde je poruka vraćena. Obično je omogućeno maksimalno 30 skokova pre nego se prekine proces. Ovaj maksimum može biti promenjen od strane korisnika. Većina programa za praćenje putanje će poslati najmanje tri poruke na svaki korak putanje, vraćajući informacije od svakog od ovih pokušaja. Ako poruka nije vraćena, nedostajuća poruka je obično identifikovana kao zvjezdica (*) umjesto odgovarajućeg vremena potrebnog da se napravi cijeli krug.

Prikaz rute do google.com računara (vidite da nije obavezno unijeti kompletnu simboličku adresu - izostavljeno

je www. , ali isti rezultat ćete dobiti i ako je unesete) tracert će prihvatiti destinaciju datu ili u formi numeričke IP adrese ili kao DNS ime domena. Ako je data IP adresa, program će obično vratiti i ime koje je povezano sa tom adresom. Ako je zadato DNS ime sistem će vratiti IP adrese. Kako program prikazuje svaki skok putanje, obično će prikazati IP adresu i bilo koje ime domena koje je povezano sa tom adresom. Program traceroute koristi opciju vremena preživljavanja paketa (time-to-live , TTL) da bi sa svakog mrežnog usmjerivača (rutera) izazvao slanje ICMP poruke TIME_EXCEEDED. Svaki usmjerivač koji obrađuje paket istovremeno umanjuje vrednost TTL polja za jedinicu, pa TTL polje postaje svojevrstan brojač skokova.

O

Ptr(StO---- Pa

UvSzadsapT(p Pkpstuk si Nloup

OSiRM

Program tracraceroute po

(programski iSintakse ove tracert [-d] [Opcije koman d Nalaze da h maksimal j lista_racun w tajmaut Z

Ping i Trace administrator

U realnom - eza. vaka veza mahtjev prograa programomastavljate dijomoću kojih

Traceroute sprogramski i

Program ombinacija rograma. Butepen gubitređajima, ado uzrokuje m

intaksa: pa

Npr. u slučokalnog raćnijećete locaokazan na sl

ceroute možomaže da oizvedenu zaškomande je:

[-h maksimande tracert su

a se adrese nelan_broj skoknara OdredujZa svaki odgo

Route se korru da testira d

složenom ok

može da ima dama traceroum traceroutejagram mrežh se kontrolišsamo pomažizvedenu zašt

PATHPINPING i

udući da nartka paketa dministrator

mrežne probl

athping IP_a

čaju da isćunara umjealhost. a moglici lijevo:

žemo upotrijotkrijete topštitnu barijer: alan_broj sku: e prevode u ikova Određuje grubu putaovor čeka br

riste kod otkda li udaljeni

kruženju mo

drugačiju lisute, ali će gae ispitate ciježe koji treba še pristup. Taže da otkrijtitnu barijeru

NG.EXE i TRACEredba prikaz

na mrežnmože odre

leme:

adresa

spitujete staesto IP adrgući odgovo

jebiti da bispologiju ciljru ili usmeriv

kokova] [-j l

imena računauje maksimalanju duz listeoj milisekun

klanjanja probi sistem dost

že da bude v

tu za kontrola druge odbitelu mrežu. Pda odslika a

aj dijagram sjete topologu ili usmeriv

je ERT zuje nim diti

atus rese r je

76

smo utvrdilijne mreže, vač za filtrira

lista racunar

ara. lan broj skoke racunara iz

ndi zadatih ar

blema sa TCtižan, i ako n

više putanja,

lu pristupa (ti zato što im

Pošto traceroarhitekturu mse naziva dijagiju mreže, vač za filtrira

i tačnu putai identifiku

anje paketa) k

ra] [-w tajm

kova do ciljnz argumenta lrgumentom t

CP/IP komunnije gde su ve

, odnosno ur

access contromaju drugačijute primjeni

mrežnog prolagram putanji identifikuj

anje paketa) k

anju paketa. uje mehanizmkoji možda f

maut] ciljni r

og računara.lista_racunartajmaut.

nikacijama. Oeze u prekidu

ređaja za usm

ol list ACL).ju ACL listuite na sve sisaza na Internja za pristup

uje mehanizmkoji možda fi

Ra

Kao što smme za kon

filtriraju saob

računar

. ra.

Oni dozvoljau.

mjeravanje s

. Mnoge vezu. Zbog togasteme u mrenet i lokaciju(access pathme za kontfiltriraju saob

ačunarske mre

mo pomenutrolu pristupbraćaj.

vaju mrežno

s više mrežn

ze će propustje neophodn

eži, počnite du mehanizamh diagram). trolu pristupbraćaj.

eže

uli, pa

om

nih

titi no da

ma

pa


77

Komanda IPCONFIG IPCONFIG.EXE je pomoćni program koji prikazuje podatke o TCP/IP i izvrsan je za otkrivanje problema s TCP/IP protokolom. Takođe može da prikazuje DNS zapise.

Ako se navede bez parametara, ispisaće osnovne IP adrese za sve mrežne adaptere odnosno za sve konekcije. Sa ipconfig /? se dobijaju sve moguće opcije i prikaz rada sa njima. Ako naredba koristi argument /all, dobija se prikaz cijele TCP/IP konfiguracije za sve fizičke i logičke mrežne interfejse. Sadržaj DNS keš memorije na lokalnom računaru se vidi narednom ipconfig /displaydns.

Ime zapisa o resursu je navedeno pod poljem Record name. Vrijednost predstavlja (najčešće) IP adresu u koju se prevodi ime a navedeno je pod zadnjim poljem u svakom zapisu gde inače piše i tip polja. Tip polja može biti A, NS, CNAME, MX, PTR itd. TTL (Time To Live) predstavlja vremenski period za koji zapis je validan odnosno za koji ostaje u lokalnom DNS kešu. Parametar /flushdns naredbe ipconfig će sadržaj lokalne DNS keš memorije obrisati (resetovati). Komanda ARP ARP (Address Resolution Protocol) omogućuje povezivanje računara po fizičkom sloju odnosno razrekšava veze između IP adresa i adresa koje koristi drugi sloj, a program ARP.EXE omogudava pregled i uređivanja ARP tabele. U prozoru ukucajte arp –a i pritisnite Enter. Ne budite iznenađeni ako je tabela prazna. Poruka koja de biti prikazana de verovatno biti, ‘No ARP Entries Found’. Windows računari uklanjaju bilo koje adrese koje nisu korištene nakon par minuta. Pokušajte ping par lokalnih adresa i websajtova URL. Onda opet pokrenite komandu. Slika iznad prikazuje moguće rezultate arp –a komande.


78

Promjena TCP/IP postavki kod lokalizovanog Win7 – Majkrosoft uputstvo: TCP/IP definiše način na koji računar komunicira sa drugim računarima. Da biste olakšali upravljanje TCP/IP postavkama, preporučujemo da koristite automatizovani Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP). DHCP automatski dodjeljuje adrese Internet protokola (IP) računarima na mreži ako mreža to podržava. Ako koristite DHCP, ne morate da promjenite TCP/IP postavke ako premjestite računar na drugu lokaciju, a DHCP ne zahtijeva da ručno konfigurišete TCP/IP postavke kao što su Domain Name System (DNS) i Windows Internet Name Service (WINS) . Da biste omogućili DHCP ili promjenili druge TCP/IP postavke, slijedite ove korake:

1. Otvorite opciju „Mrežne veze“ tako što ćete kliknuti na dugme Start , a zatim izabrati stavku Kontrolna tabla. U polju za pretragu otkucajte termin adapter, a zatim u odjeljku „Centar za mrežu i dijeljenje“ izaberite stavku Prikaz mrežnih veza.

2. Kliknite desnim tasterom miša na Internet vezu koju želite da promijenite, a zatim izaberite stavku Svojstva.

Ako vam bude zatražena administratorska lozinka ili njena potvrda, otkucajte lozinku ili je potvrdite. 3. Izaberite karticu Umrežavanje. U okviru Ova veza koristi sledeće stavke izaberite stavku Internet Protokol Verzija

4 (TCP/IPv4) ili Internet Protokol Verzija 6 (TCP/IPv6), a zatim izaberite stavku Svojstva.

Dijalog „Svojstva mrežne veze“

Dijalog „Svojstva Internet Protocol verzije 4 (TCP/IPv4)“ 4. Da biste naveli postavke IPv4 IP adrese, izvršite neku od sljedećih radnji:

o Da biste automatski pribavili IP postavke koristeći DHCP, izaberite stavku Automatski pribavi IP adresu, a zatim kliknite na dugme U redu.

o Da biste naveli IP adresu, izaberite stavku Koristi sledeću IP adresu, a zatim u poljima IP adresa, Podmrežna maska i Podrazumjevani mrežni prolaz otkucajte postavke IP adrese.

5. Da biste naveli postavke IPv6 IP adrese, izvršite neku od sledećih radnji: o Da biste automatski pribavili IP postavke koristeći DHCP, izaberite stavku Automatski pribavi IPv6

adresu, a zatim kliknite na dugme U redu. o Da biste naveli IP adresu, izaberite stavku Koristi sledeću IPv6 adresu, a zatim u poljima IPv6 adresa,

Dužina podmrežnog prefiksa i Podrazumjevani mrežni prolaz otkucajte postavke IP adrese. 6. Da biste naveli postavke adrese DNS servera, izvršite neku od sledećih radnji:

o Da biste automatski pribavili adresu DNS servera koristeći DHCP, izaberite stavku Automatski pribavi adresu DNS servera, a zatim kliknite na dugme U redu.

o Da biste naveli adresu DNS servera, izaberite stavku Koristi sledeće adrese DNS servera, a zatim u poljima Predviđeni DNS server i Alternativni DNS server otkucajte adrese primarnih i sekundarnih DNS servera.

7. Da biste promjenili napredne DNS, WINS i IP postavke, kliknite na dugme Više opcija.


79

Stаndаrdi, rеfеrеntnа tijеlа i оrgаnizаciје Dоminаntnu ulоgu nа pоlјu rаčunаrskе bеzbjеdnоsti i njеnе stаndаrdizаciје imајu SАD. Vоdеćе оrgаnizаciје nа pоlјu stаndаrdizаciје bеzbjеdnоsnih sistеmа funkciоnišu kао аgеnciје vlаdе SАD. Таkоđе, i znаčајnе оrgаnizаciје kоје imајu uticаја nа glоbаlnе trеndоvе u rаzvојu infоrmаciоnih tеhnоlоgiја lоcirаnе su nа sеvеrnоаmеričkоm kоntinеntu. Intеrnеt kоrpоrаciја zа dоdеlјivаnjе nаzivа i brојеvа (еngl. Internet Corporation for Assigned Names and Numbers, ICANN) zаdužеnа је zа uprаvlјаnjе аdrеsаmа nа Intеrnеtu, оdrеđivаnjе аutоnоmnih sistеmа, аdministrаciјu kоrеnоg sistеmа dоmеnskih imеnа, оdrеđivаnjе brојеvа zа prоtоkоlе i sl. Prе fоrmirаnjа оvе kоrpоrаciје pri аmеričkоm ministаrstvu trgоvinе, njеnе funkciје su vršеnе nа Institutu zа infоrmаtičkе nаukе pri Univеrzitеtu Јužnа Kаlifоrniја, nа оsnоvu ugоvоrа sа аmеričkim ministаrstvоm оdbrаnе. Pri оvој kоrpоrаciјi funkciоnišе i IANA (Internet Assigned Numbers Authority). Spеciјаlnа kоmisiја zа rаzvој Intеrnеtа (еngl. Internet Engineering Task Force, IETF) zаdužеnа је zа rаzvој i prоmоvisаnjе Intеrnеt stаndаrdа. Učеsnici оvе оrgаnizаciје su vоlоntеri, s tim dа је njihоv rаd plаćеn оd strаnе njihоvih pоslоdаvаcа ili spоnzоrа (trеnutnоg prеdsеdаvајućеg оvе оrgаnizаciје spоnzоrišu kоmpаniја VeriSign i аmеričkа Nаciоnаlnа bеzbjеdnоsnа аgеnciја). Меđunаrоdnа tеlеkоmunikаciоnа uniја (еngl. International Telecommunication Union, ITU) је аgеnciја pri Uјеdinjеnim nаciјаmа, sа sеdištеm u Žеnеvi. Оsnоvni cilј оvе аgеnciје је rаzvој tеlеkоmunikаciоnе infrаstrukturе i uspоstаvlјаnjе mеđunаrоdnih stаndаrdа. Еvrоpski institut zа tеlеkоmunikаciоnе stаndаrdе (еngl. European Telecommunications Standards Institute, ETSI) је nеzаvisnа, nеprоfitnа оrgаnizаciја, priznаtа оd strаnе еvrоpskе kоmisiје, а оsnоvаnа 1988. gоdinе оd strаnе еvrоpskе kоnfеrеnciје zа pоštаnsku i tеlеkоmunikаciоnu аdministrаciјu. Оsnоvni dоprinоs оvе оrgаnizаciје је u rаzvојu stаndаrdа zа mоbilnu kоmunikаciјu. Fоndаciја zа slоbоdаn sоftvеr (еngl. Free Software Foundation, FSF) nеprоfitnа је оrgаnizаciја оsnоvаnа sа cilјеm dа prоmоvišе slоbоdu u kоrišćеnju rаčunаrskоg sоftvеrа, kао i dа zаštiti prаvа kоrisnikа tоg sоftvеrа. Јеdаn оd glаvnih dоprinоsа оvе fоndаciје је rаzvој GNU оpеrаtivnоg sistеmа i dоprinоs rаzvојu sоftvеrа sа оtvоrеnim izvоrnim kоdоm, prvеnstvеnо Linuks оpеrаtivnоg sistеmа. Јеdnа оd nајznаčајniјih оrgаnizаciја zа stаndаrdizаciјu nа pоlјu rаčunаrskе bеzbjеdnоsti је аmеričkа Nаciоnаlnа bеzbjеdnоsnа аgеnciја (еngl. National Security Agency, NSA). Оvа аgеnciја је оsnоvаnа 1952. gоdinе sа cilјеm dа pruži uslugе nаdglеdаnjа kоmunikаciја strаnih оbаvjеštајnih službi i zаštitu kоmunikаciја vlаdе SАD. Оd 2008. gоdinе оvа аgеnciја је zаdužеnа i zа zаštitu vlаdinih rаčunаrskih sistеmа i mrеžа. Оvа аgеnciја је člаnicа оbаvjеštајnе zајеdnicе SАD (еngl. U.S. Intelligence Community). Kооrdinаciјu izmеđu Nаciоnаlnе bеzbjеdnоsnе аgеnciје i vојskе SАD оbаvlја Cеntrаlnа bеzbjеdnоsnа službа (еngl. Central security service). Nаciоnаlnа bеzbjеdnоsnа аgеnciја је imаlа znаčајаn uticај nа rаzvој аktuеlnih šifаrskih аlgоritаmа AES i DES, Klipеr kriptоgrаfskоg čipа i sl. Оvа аgеnciја је invеstirаlа miliоnе dоlаrа u аkаdеmski rаzvој nа pоlјu bеzbjеdnоsti, аli su pоznаti i primjеri u kојimа је оnа uticаlа i nа zаbrаnu оbјаvlјivаnjа оdrеđеnih rеzultаtа (npr. šifаrski аlgоritmi Khufu i Khafre). Аmеrički Nаciоnаlni institut zа stаndаrdizаciјu i tеhnоlоgiјu (еngl. National Institute of Standards and Technology, NIST), rаniје pоznаt pоd imеnоm Nаciоnаlni birо zа stаndаrdizаciјu (еngl. National Bureau of Standards, NBS), оsnоvаn је 1901. gоdinе kао аgеnciја dеpаrtmаnа zа trgоvinu vlаdе SАD. Kао zvаničnа misiја institutа nаvеdеnа је prоmоciја inоvаtivnоsti i industriјskе kоmpеtitivnоsti SАD putеm unаprеđivаnjа nаukе, stаndаrdа i tеhnоlоgiје. Оvај institut је učеstvоvао u stаndаrdizаciјi pоpulаrnih šifаrskih аlgоritаmа AES i DES

Documents

PRIRUČNIK - Razno sveznadar INFORMATIKArazno.sveznadar.info/3_4_net/Rracunarske-mreze.pdf · O P Pr sa Iz SiRM RIRUČNIK iručnik je goto jta vršena su funk vo u potpunos.racunarskemre