Procesi i Retifikimit

SHMT “Lutfi MUSIQI”-VUSHTRRI

Prof. Msc. H. Zhigolli

MMP, Përpunim me Prerje, Procese Teknologjike

PROCESI I RETIFIKIMIT (llojet, regjimet,forca,fuqia, zgjedhja e IMP)

Vushtrri 2010

Prof. Msc. Halit Zhigolli Procesi i Retifikimit

1

PËRMBAJTJA

1.0. PROCESI I RETIFIKIMIT .......................................................................................... 2

1.1. LLOJET E RETIFIKIMIT ...................................................................................... 2

1.1.1. RETFIKIMI I SIPËRFAQEVE TË JASHTME CILINDRIKE....................... 2

1.1.2. PUNIMI I SIPËRFAQEVE CILINDRIKE TË BRENDSHME ...................... 4

1.1.3. RETIFIKIMI PA QENDRA ............................................................................. 5

1.1.1. SHTESAT E PUNIMIT DHE REGJIMET E PUNËS NË RETIFIKIMIN PA

QENDRA .................................................................................................................... 6

1.1.5. KALIMI I SIPËRFAQEVE TË SHESHTA ................................................... 11

1.1.6. PUNIMET SPECIALE .................................................................................. 11

1.2. VEQORIT E PROÇESIT TË RETIFIKIMIT, TRASHËSIA E ASHKLËS ... 14

1.2.1. FORMIMI I ASHKLËS ................................................................................. 17

1.2.2. TRASHËSIA E ASHKLËS SË PRERË ......................................................... 18

1.3. ZGJEDHJA E GURËVE DHE ELEMENTET E REGJIMEVE TË PRERJES GJATË RETIFIKIMIT ................................................................................................. 22

1.1. ELENTET E REGJIMIT TË PRERJES .......................................................... 24

1.1.1. PËRCAKTIMI I REGJIMEVE TË PRERJES ............................................... 30

1.5. FORCA DHE FUQIA E PRERJES GJATË RETIFIKIMIT ........................... 31

1.5.1. FORCAT E PRERJES GJATË RETIFIKIMIT .............................................. 31

1.5.2. FUQIA E PRERJES DHE E USHQIMIT ...................................................... 33

2.0. PËRFUNDIMI ........................................................................................................... 35

3.0. LITERATURA .......................................................................................................... 36


2

1.0. PROCESI I RETIFIKIMIT

Punimet e retifikimit kryhen ne makinat e ndryshme ratifikuese, që realizojnë skema të

ndryshme punimi, dhe përdorin si instrumente prerëse gurin ratifikues.

Më ndihmën e procesit të retifikimit nuk mund të arrihet kualiteti i 7-të dhe i 6-të i

saktësisë si edhe klasa e 7-të deri tek e 10-ta e ashpërsisë së sipërfaqes (1.6 · 0.2).

Lëvizja e prerjes në procesin e retifikimit realizohet nga rrotullimi i instrumentit prerës

rreth kasit të vet me shpejtësi të lartë, ndërsa lëvizja e ushqimit zakonisht i jepet detalit.

Meqenëse rrotullimi i gurit ose i detalit në përmasën e kërkuar realizohet me saktësi të

lartë, makina ratifikuese përdorën për punime përfundimtare ose për të garantuar

toleranca përmasore shumë të ngushta.

Në varësi të skemave të punimit që lidhen në formën gjeometrike të detalit që ratifikohet

dallojmë:

a. Retifikimin e sipërfaqeve cilindrike të jashtme.

b. Retifikimin e sipërfaqeve cilindrike të brendshme.

c. Retifikimin ,, pa qendra” të sipërfaqeve cilindrike (ose konike të jashtme).

1.1. LLOJET E RETIFIKIMIT

1.1.1. RETFIKIMI I SIPËRFAQEVE TË JASHTME CILINDRIKE

Sikur gurët ratifikues (fig.1.1) ka lëvizjen e rrotullimit rreth aksit të vet (si në të gjitha

llojet e përpunimit në procesin e retifikimit); Lëvizjen kryesore (Vgu) kahu i rrotullimit

është i tillë që shpejtësia periferike e gurit në pikën e kontaktit me detalin të orientohet

nga poshtë. Detali kryen lëvizje ushqimi; lëvizjen e ushqimit periferik Vd (1ëvizja e

rrotullimit rreth aksit të vetë, nd) dhe lëvizjen e ushqimit aksial Sgj.

Lëvizja e ushqimit periferik (Vd) duhet të ketë kahun e rrotullimit të tillë q shpejtësia

periferike e detalit, në pikën e kontaktit me gurë, të rezultojë e kundërt me atë të gurit,

qoftë për të mënjanuar rrëshqitjen e gurit, qofte për të pasur shpejtësi maksimale ndërmjet

gurit dhe copës. Lëvizja e ushqimit gjatësor (aksial) duhet të jetë e tillë që për çdo

rrotullim të detalit, zhvendosja e tij të jetë më e vogël se gjerësia e gurit.

Nga ana tjetër, një lëvizje ushqimi periodikë (ushqim me thellësi) i jepet gurit ratifikues

në drejtim normal me kasin e detalit, në mënyrë që për çdo kalim të realizohet thellësia e

duhur e prerjes.


3

Fig..1.1 Skema e punimit të retifikimit të sipërfaqeve të jashtme cilindrike.

Punimi i sipërfaqeve të jashtme cilindrike realizohet me tri mënyra:

a) mënyra e ushqimit gjatësor (fig.1.1). Në këtë rast copës i jepet lëvizje rrotulluese

relativisht aksit të sipërfaqes cilindrike që duam të punojmë nd si dhe lëvizja drejtvizore

paralele me aksin e rrotullimit të gurit Vgj që quhet dhe ushqimi gjatësor i bankës Sgj.

Shpejtësia e lëvizjes gjatësore të bankës është e barabartë me:

Vgj = nd · Sgj. 1.1

Sgj – Ushqimi gjatësor i bankës në mm/rrot të copës.

Nd – Numri i rrotullimeve të copës në rrot/min.

Që të realizohet [procesi i prerjes gurit duhet ti jepet lëvizje rrotulluese (ng) shpejtësia e

të cilit jepet me m/sek.

Në mënyrë që copës ti jepet përmasa e kërkuar nga vizatimi i punës, mbas çdo kalimi të

dyfishtë të bankës guri duhet të futet në thellësi të re prerëse, që quhet ushqimi tërthor St.

Kjo mënyrë e retifikimit përdorët kryesisht për punimin e sipërfaqeve të gjata cilindrike.

a) Mënyra e ushqimit tërthor (fgi. 1.2) – Përdorët për punimin e sipërfaqeve të

shkurtra cilindrike. Në këtë mënyrë punimi është e domosdoshme që gjerësia e

gurit të jetë më e madhe se gjatësia e sipërfaqes që do të përdorët.

Në këtë mënyrë punimi, lëvizja e ushqimit gjatësorë mundon (Vgj = 0), ndërsa lëvizja e

ushqimit tërthorë jepet në mënyrë të vazhdueshme me dorë derisa të arrihen përmasat e

kërkuara.

b) Mënyra e ushqimit të thelluar (fig.1.3) – Përdorët zakonisht për përpunimin e

ashpër të sipërfaqeve cilindrike në ato raste kur sipërfaqja e copës është shumë e


4

fortë. Në këtë rast guri abraziv ka një pjesë konike dhe një cilindrike, kështu që

futja në thellësi bëhet e menjëhershme. Gjatë këtij retifikimi lëvizja e ushqimit

tërthor ose mungon fare, ose është periodike mbas çdo kalimit të dyfishtë të

bankës.

c)

Fig.. 1.2 Skema e ushqimit tërthor.

Fig..1.3 Skema e retifikimit të thelluar.

1.1.2. PUNIMI I SIPËRFAQEVE CILINDRIKE TË BRENDSHME

Guri atifikues ka lëvizjen e rrotullimit, ndërsa copa atë të ushqimit periferik (rrotullim

rreth aksit të vet në kah të kundërt me atë të gurit) (fig.1.4) dhe të ushqimit aksial (gjatë

aksit të shpindelit).


5

Fig.1.4 Skema e punimit për retifikimin e brendshëm.

Guri ka mundësi regjistrimi transversal, për të rregulluar thellësinë e kalimit, mund të

bëjë lëvizjen e ushqimit të ndërprerë radial.

Nj skemë tjetër punimi parashikon që guri përveç lëvizjes së prerjes ti transmetoi edhe

lëvizjen e ushqimit aksial, ndërsa ka lëvizjen e ushqimit periferik.

Regjistrimi ose ushqimi i ndërprerë radial i jepet gjithmonë gurit.

Edhe detali nganjëherë mund të zhvendosët në drejtim transversal për tu ratifikuar

vrima me diametër më të madh se 300 mm ose për të ratifikuar vrima që nuk janë

me një aks. Aksi i pjesës mund të rrotullohet në një këndë të caktuar për të

ratifikuar vrima konike.

1.1.3. RETIFIKIMI PA QENDRA

Është një nga llojet më të përhapura të punimit të detaleve me instrumente abrazive, ky

proces ka gjetur përdorim të gjerë në kushtet e prodhimit në seri dhe në masë si mjaft

produktiv. Në këtë proces ka mundësi të bëhet automatizimi i plotë i procesit të punës me

pajisje mjaft të thjeshta.

Retifikimi pa qendra përdorët kryesisht për retifikimin e trupave të rrotullimit pavarësisht

nga forma e përftueses që kanë (fig.1.5).


6

Fig.1.5 Skema e punimit të ratifikimit pa qendra.

Që të realizohet procesi i retifikimit pa qendra i një sipërfaqeje të jashtme cilindrike është

e domosdoshme të kemi këto lëvizje:

- Lëvizja rrotulluese e gurit ratifikues Vg.

- Lëvizja rrotulluese e gurit udhëzues Vgu dhe lëvizja e ushqimit të copës S.

-

Detali 1 që ratifikohet gjatë procesit të prerjes mbahet nga thika 1. lëvizja e ushqimit dhe

ajo rrotulluese i transmetohet copës nga guri udhëzues i cili vendosët nën një kënd me

vertikalen.

Nga vlerat Vg, Vgu, S si dhe nga pozicioni i gurëve dhe i thikës varet përmasa, forma dhe

ashpërsia e sipërfaqes që punohet.

Prandaj retifikat pa qendra duhet të na sigurojnë të gjitha këto lëvizje.

1.1.1. SHTESAT E PUNIMIT DHE REGJIMET E PUNËS NË RETIFIKIMIN PA

QENDRA

Procesi i retifikimit pa qendra ndahet në dy kalime, në kalimin e ashpër dhe të pastë, kjo

në varësi të klasës së saktësisë dhe të ashpërsisë së kërkuar të sipërfaqes. Procesi i heqjes

së shtresës së punimit në këto retifika është periodik. Heqja e shtresës së punimit bëhet

duke bërë mbas çdo klase rregullimin e gurit udhëheqës dhe të thikës në përmasën e

duhur. Prandaj zgjedhja e drejtë e shtresës së punimit gjatë retifikimit pa qendra ka


7

rëndësi të madhe. Ajo duhet të jetë e mjaftueshme që të zhduken gjurmët e operacioneve

të mëparshme, por jo e madhe, sepse rritu shumë koston e punimit. Shtesa e përgjithshme

e punimit që zgjidhet për retifikim pa qendra ndahet për punimin e ashpër dhe të pastër.

Zakonisht për punimin e ashpër merret 0.7 e shtesës së përgjithshme, kurse për punimin e

pastër 0.3.

Gjatë retifikimit pa qendra kujdes i veqanët duhet ti kushtohet zgjedhjes së drejtë të gurit

ratifikues. Parimet e zgjedhjes së gurit ratifikues mbeten të njëjta si për të gjithë procesin

e retifikimit. Gjatë retifikimit të ashpër gurët zgjidhen me bërthamshmëri më të madhe te

të cilat na sigurojnë një ashpërsi të sipërfaqes 6.3, . . . , 3.2 dhe një produktivitet të lartë

pune. Gjatë retifikimit të pastër përdorën gurë me bërthamshmëri të vogël, të cilët

sigurojnë një ashpërsi të sipërfaqes deri 0.1. është mirë që punimet e ashpra të bëhen në

makinat e veçanta në mënyrë që të përdorim gurë me karakteristikat e duhura. Kur nuk

kemi makina dhe kemi prodhim të madh ka leverdi të ndërrohet guri mbas punimit të

ashpër. Në rast se nuk ka leverdi (seri e vogël) atëherë zgjedhim gurë që të arrihet

ashpërsia e duhur e sipërfaqes, gjë që ulë produktivitetin.

Shpejtësia e rrotullimit të gurit ratifikues në retifikat pa qendra është e pandryshueshme

dhe merret 30, . ., 70 m/sek (fig.1.5).

Shpejtësia e rrotullimit të gurit ratifikues përcaktohet në bazë të numrit të

rrotullimeve dhe të diametrit të tij.

./1000

sekmnD

Vg

1.2

Gurët udhëzues zakonisht janë prej elektrokorundi me lidhje vullkanike, kohët e fundit si

gurë udhëzues kanë filluar të përdorën gurë prej gize ose alumini të cilët konsumohen pas

dhe janë më pak të kushtueshme.


8

Fig.1.6. Varsia e shpejtesis se rrotullimit nga këndi i kthimit të tij ose të thikës

Nga ashpërsia e lëvizjes udhëzues dhe nga këndi i kthimit të tij ose të thikës (fig.1.6),

varet shpejtësia e rrotullimit të copës dhe vlefta e ushqimit gjatësor.

Nga figura nxjerrim se shpejtësia e rrotullimit të copës do të jetë e barabartë me

komponentin Vc e cila varet nga shpejtësia e rrotullimit të urit udhëzues dhe këndin α.

.min/cos mUguU 1.3


9

Zakonisht këndi α nuk kalon vleftën 6°, kosinusi i tij është 0.9945. praktikisht shpejtësia

e rrotullimit të detalit është e barabartë me shpejtësinë e rrotullimit të gurit udhëzues:

.min/

.10001000

rrotnd

Dn

pra

nDnD

gu

d

gu

d

gugudd

1.4

Shpejtësia e rrotullimit të copës në retifikat pa qendra zgjidhet në funksion të llojit të

materialit që punohet, diametrit të detalit, thellësisë së prerjes etj. Kjo shpejtësi ndryshon

në kufijtë gjerë nga 20, . ., 120 m/min. Në makinë rregullimi i shpejtësisë së rrotullimit të

gurit udhëzues bëhet me ndihmën e kitarës së shpejtësisë ose kur rrotullimi i gurit bëhet

më motor hidraulik, me drosel.

Një parametër mjaft i rëndësishëm i regjimit të prerjes gjatë retifikimit është ushqimi

gjatësorë S, i cili lind si rezultat i komponentës së dytë të shpejtësisë së lëvizjes së gurit

udhëzues Vs. Nga figura e mësipërme rezulton se:

Vs = Vgu · sinα. 1.5

Kjo do të ishte e vërtetë në qoft se lëvizja e copës ndërmjet dy gurëve do të realizohet pa

rrëshqitje. Në qoftë se do ta marrim parasysh rrëshqitjen, atëherë:

Vs = λVgu · sinα λ = 0.97, . . , 0.99. 1.6

Por

min/,1000

mnD

Vgugu

gu

1.7

Atëherë:

.min/sin1000

mnD

Usgugu

1.8

Ose

.min/sin mDUs gu 1.9

Kemi:

./, rrotmmn

VsS

d

1.10

Vlera e ushqimit gjatësorë të copës në të vërtet përcaktohet nga vlera e këndit e cila, sipas

trastit, mund të ndryshoj, për punime të ashpra ajo merret 3, . ., 5°, ndërsa punime të

ashpra 1°30’, . . ., 3°.


10

Në mënyrë që të kemi një kontakt sa më të mirë të copës me gurë udhëzues, forma e

jashtme e tij rregullohet në formën e një hiperboloidi rrotullimi, përftuesja e të cilit është

e prirët kundrejt aksit të rrotullimit në këndin, pra kontakti nga një pikë shndërrohet në

vijë të drejtë.

Thellësia e prerjes është një parametër tjetër mjaft i rëndësishëm i prerjes. Vlera e saj

merret në varësi të saktësisë së punimit dhe të ashpërsisë së sipërfaqes që do të punohet.

Në praktikë ajo mund të zgjidhet në funksion të ashpërsisë së sipërfaqes:

2t = 0.01 Rz 1.11.

Rz – Lartësia e mikrotengriturave në μk.

Në tab.1.1 jepen vlerat e rekomanduara të thellësisë së prerjes në funksion të kualitetit të

saktësisë dhe të ashpërsisë së sipërfaqes.

Tab.1.1 Thellësia e prerjes gjatë retifikimit pa qendra.

Lloji i

retifikimit

Kualiteti i

saktësisë

Thellësia e

prerjes (2t) mm

Klasa e ashpërsisë së detalit

Prej çeliku Prej gize

Paraprak

(i ashpër)

-

-

-

0.20 . . . 0.35

0.15 . . .0.20

0.10 . . . 0.15

6.5 . . . 3.2

3.2 . . . 1.6

1.6

3.2

1.6

0.8

Përfundimtar

(i pastër)

9

8

7

6

0.05 . . . 0.10

0.03 . . . 0.05

0.015 . . . 0.03

0.01 . . . 0.15

1.6 . . . 0.8

0.8

0.8 . . . 0.4

0.4

0.8 . . . 0.4

-

0.4

-

Koha e makinës gjatë retifkimit pa qendra llogaritet në funksion të llojit të detalit që

ratifikohet. Dallojmë dy raste:

a) Në rast se copa është e gjatë dhe ato futen në makinë pasi është ratifikuar njëra

copës, atëherë:

.minVs

lBTmi

1.12

B – Gjerësia e gurit ratifikues në mm.

l – Gjatësia e copës në mm.

Vs – ushqimi gjatësorë në mm/min.

b) në rast se copat janë të shkurta, atëherë ato futen njëra mbas tjetrës dhe në

procesin e retifikiit ndodhen njëkohësisht disa copa:


11

.minVs

lTmi 1.13

l – Gjatësia e copës në mm.

Por retifikimi pa qendra kryhet në disa kalime, rrjedhimisht koha e llogaritur i përgjigjet

një klase. Pra koha për copë do të jetë e barabartë:

.1

n

i

TmiTm 1.14

Ku numri i klasave përcaktohet si raport i shtesës së punimit me thellësinë e prerjes:

.2t

Zn 1.15

Në rast se procesi zhvillohet me një retifik, atëherë punimi kryhet me një operacion me

dy kalime; kalimi i ashpër me disa kalima dhe kalimi i pastër me disa kalesa të tjera. Në

rast se punimi kryhet në makina të veçanta, atëherë secili kalim konsiderohet si operacion

i veqanët.

1.1.5. KALIMI I SIPËRFAQEVE TË SHESHTA

Punimi mund të kryhet në periferinë e gurit ratifikues (fig.1.7,a) ose me ballin (fig.1.7b).

Lëvizja kryesore jepet nga guri ratifikues, rrotullimi rreth një aksit horizontal në rastin e

parë, vertikal në rastin e dytë.

Në rastin e parë dy janë lëvizje e ushqimit gjatësor (Sgj) dhe tërthorë (St). Ushqimi

tërthortë është periodik dhe shërben për të punuar copën në tërë gjerësinë. Në rastin e

retifikimit me ballin e gurit ushqimi është vetëm gjatësorë, sa gjerësia e gurit që përfshinë

tërë copën, gjë që e bënë të panevojshme lëvizjen gjatësore.

Në të dy rastet lëvizjen vertikale për futjen në thellësi (regjistrimin e gurit) e bënë guri.

Në rastin e retifikimit me ballin e gurit (fig.1.7/b), aksi i rrotullimit të gurit mund të jetë

normal me sipërfaqen që punohet. Në këtë rast gjurmët e gurit në sipërfaqen dalin të

kryqëzuara ose të pjerrtë për rreth 1° kundrejt normales, atëherë gjurmët e gurit janë

paralele.

1.1.6. PUNIMET SPECIALE

Në (fig.1.8) jepen shembujt e punimeve speciale në copa cilindrike ose konike të

brendshme ose të jashtme.

Në këto më kryesore janë: a) Retifikimi konik i copave të vendosura ndërmjet majave;

aksi i rrotullimit të gurit nuk ndryshon; b) Retifikimi konik i copave të vendosura në


12

konsol; c) retifikimi i ballit me gurë të profiluiar; ç) retifikimi i filetave të brendshme me

gurë të profiluar; e) retifikimi i filetave të jashtme me gurë të profiluar në metodën e

zhvillimit; f) retifikimi i filetave të brendshme me gurë të profiluar me metodën e

zhvillimit.

Fig.1.7 – Skema e retifikimit të sheshtë.


13

Fig.1.8 Shembuj punimi në retifikat universale.


14

1.2. VEQORIT E PROÇESIT TË RETIFIKIMIT, TRASHËSIA E ASHKLËS

Procesi i retifkimit është një proces i prerjes me heqje ashkle, prandaj shoqërohet nga të

njëjtat dukuri që shoqëroheshin dhe proceset e tjera me heqje ashkle (të prerjes së

metaleve), si nxehtësia që s’lirohet, konsumi i instrumentit (guri abraziv), etj.

Procesi i retifikimit i ka veçorit e tij, të cilat dallojnë nga proceset e tjera të prerjes së

metaleve. Më kryesoret prej tyre janë:

1. Dhëmbët e instrumentit, pra bërthamat abrazive, kanë gjeometri të çrregullt he

gjithmonë me këndë të përparmë (γ) pozitiv.

2. Forca radiale e prerjes si rezultat i këndit γ pozitiv ka vlera shumë më të mëdha se

ajo tangjenciale.

3. meqenëse dhëmbët janë të vendosur në mënyrë kaotike bërthamat abrazive nuk

presin shtresa të njëtrajtshme si në proceset e tjera të prerjes.

4. në zonën e kontaktit të gurit më copën ndodhën një numër i madh dhëmbësh që

përcaktohen nga relacioni:

,l

LZ k 1.16

Z – Numri i dhëmbëve në zonën e prerjes.

Lk – Harku u kontaktit të gurit me copën.

l – Largësia ndërmjet bërthamave që varet nga bërthamshmëria dhe struktura e gurit.

Formimi i ashklës në procesin e retifikimit,q ë është një proces abraziv, kryhet me kushte

të ndryshme në krahasim më proceset e tornimit dhe të kalimit tek të cilët seksioni i

ashklës – të paktën teoritikishtë, mbetët i pandryshueshëm.

Në retifikimin e instrumentit ka një numër jashtzakonishtë të madh dhëmbësh prerës ku

çdo bërthamë abrazive do të konsiderohej si një dhëmbë i veçantë. Ato janë vendosur në

mënyrë të çfarëdoshme, por në mënyrë të tillë që formojnë këndin e ballit (këndi i

përparmë γ) negativ, ashtu siç tregohet në fig.1.9 dhe 1.10. Gjatë retifikimit nuk mund të

mbështetemi tek hipoteza e regjimit stacionar, por duhet të parashikojmë ndryshime

periodike të forcave të cilat vijnë si rezultat qoftë i ndryshimeve periodike të seksioneve

të ashklave, qoftë për shkak të numri të ndryshëm të granave “të kapura” nga momenti në

moment.


15

Fig.1.9 Formimi i ashklës në retifikimin (a) dhe diagrami i forcave (b).

Në kushte të tilla prerje, secila ashkël do të ketë një këndë rrëshqitës Φ të ndryshueshëm

nga fillimi deri në fund të prerjes dhe koeficienti i fërkimit të ashkël-instrument

përkatësisht të ndryshueshëm. Këndi i rrëshqitjes Φ është i vogël (fig.6.18,b) forca

rezultante F jep tri komponente të zakonshme: forcën Fz (forcën e prerjes), dhe Fn

(forcën e shtytjes), Fs dhe Fsn (forcat e rrëshqitjes tangjenciale e normale) dhe forcat v

dhe Fγn (Forcat e fërkimit në faqen e prerjes dhe normal më të).

Duhet të kihet parasysh që forcat Fz dhe Fγn janë shumë të mëdha se sa forcat

tangjenciale. Kjo do të thotë që forca e nxjerrjes jashtë është me rëndësi më të madhe


16

kundrejt forcave të prerjes; forca normale e rrëshqitjes shkakton më shumë nxehje se sa

veprim prerje; forca e fërkimit normal është më e madhe se ajo tangjenciale.

Këto kushte rritin sasinë e energjisë që shndërrohet në nxehtësi. Në të vërtetë thellësia e

vogël e kalimit, së bashku edhe me shpejtësinë e madhe të deformimit, që vjen si pasojë e

shpejtësive të mëdha të prerjes, sjell temperatura të lart (1000,...,1600°C) në planin e

rrëshqitjes.

Në fig.1.10, është treguar mikrografia e formimit të ashklës.

Bërthame c vepron mbi copën si një thikë me një teh prerës dhe këndin e përparmë γ

negativ, duke shkëputur ashklën A nga copa B. Diametri i rrethit të treguar në fotografi

është i madhësisë 0.1 mm.

Duhet të ketë parasysh që në studimin për heqjen e ashklës me anën e retfikimit ka

rëndësi jo vetëm temperatura, por edhe koha gjatë së cilës materiali i është ekspozuar

kësaj temperature.

Fig.1.10 Mikrografia e formimit të ashklës e kryer nga një bërthamë abrazive mbi copën.

Kjo kohë është shumë e shkurtër, ndaj materiali mund të arrijë dhe ta kapërcej

temperaturën e tij shkrirëse, pa ndodhur në të vërtetë shkrirja.

Energjia e nevojshme e përpunimit me abraziv është të paktën një shkallë më e lartë se

qjo që nevojitet për operacionet me heqje ashkle (tornimi, frezimi, etj.) dhe arrin vlera

rreth 20 herë më të larta. Energjia që futet në sistem gjatë operacionit të retifikimit,

shndërrohet në nxehtësi përreth 80 %. Nga kjo përqindje 85 % kalon në copën që


17

ratifikohet, 5% largohet me ashklën që priten, ndërsa 10 % mbetët në bërthamat abrazive,

në lidhësin e tyre dhe në poret e gurit.

Sasia e nxehtësisë që merr copa që ratifikohet përbënë problemin më shqetësuese, jo

vetëm sepse është sasia më e madhe e nxehtësisë që s’lirohet, por sepse mund të shkaktoj

diegëjen e materialit, të qara sipërfaqësore, ndryshim struktural, tensione të mbetura dhe

gabime pamësore.

Duke qenë më shumë refraktar se instrumentet e zakonshme për heqje ashkle, materiali i

instrumentit ratifikues reziston mirë kundrejt temperaturave të larta.

Për këtë arsye, në procesin e retifikimit përdorimi i lëngut ftohës merr rëndësi të madhe

në krahasim me atë lubrifikues.

1.2.1. FORMIMI I ASHKLËS

Më sipër shpjeguar si kryhet heqja e ashklës në operacionin e punimi me abraziv. Tehu

aktiv është i reduktuar në përmasat e granës abrazive dhe numri i graneve abrazive në

veprim është shumë i madh.

Çdo grane abrazive mund të konsiderohet si një thikë me një gjeometri të çrregullt;

mbizotërojnë këndi i përparmë (γ) (-40°, . . ., -50°)dhe nganjëherë është negativ edhe

këndi i prapmë (α) (fig.1.9 dhe 1.10).

Çdo grane abrazive përshkruan një trajektore duke lënë mbi copën që ratifikohet një

gropëz shumë të vogël, gjatë së cilës hiqet ashkla dhe bëhet deformimi plastik i

materialit.

Raporti ndërmjet sasisë së materialit të hequr në formë ashkle dhe sasisë së deformimit

plastik ndryshon në raport të kushteve të punës së përdorur.

Nxehtësia që zhvillohet në procesin e retifikimit (fig.1.9/b) formohet:

a) në planin e rrëshqitjes OB.

b) Në faqen e prerjes (OA), të granës abrazive mbi të cilin kalon (rrëshqet) ashkla.

c) Në sipërfaqen prapme (kurrizore) të granës abrazive që rrëshqet në sipërfaqen e

copës. Kjo gjë është mjaft e rëndësishme për faktin se i kalon nxehtësinë më të

madhe copës.

Shkatërrimi i granës abrazive bënë që të ndryshojë gjatësia e vijës O, e cila në këtë rast

rritet.

Sipas autorëve të ndryshëm një pjesë e vogël (10, . . ,20 %) e nxehtësisë së zhvilluar në

planin e rrëshqitjes OB i kalon copës për shpejtësi të madhe prerje, ndërsa sasia e

nxehtësisë që i transmetohet copës nga burimi OA është pothuajse zero.

Veprimtaria e gurit si bashkësi e graneve abrazive që është në kontakt me pjesën kryhet

në harkun e kontaktit ED. Kur kemi shpejtësi të mëdha të gurit, largësi të vogla midis


18

graneve abrazive dhe shpejtësi të vogla të copës, zona që i përgjigjet harkut të kontaktit

Ed mund të konsiderohet si një burim i vazhdueshëm i nxehtësisë.

1.2.2. TRASHËSIA E ASHKLËS SË PRERË

Numri faktik i graneve abrazive që marrin pjesë në procesin e prerjes në zonën e

kontaktit të gurit me copën është më i vogël se ai i llogaritur me sipër, sepse jo të gjithë

bërthamat ndodhën në të njëjtën cirkonferenc. Si rezultat i këtij fakti shpeshherë

bërthamat abrazive detyrohen të presin atë që ka lënë një bërthamë të mëparshme.. pra

trashësia e shtresës së prerë ndryshon nga një bërthamë në tjetrën nga z\ero në

maksimum, L.

Le të marrim në shqyrtim prerjes e një sipërfaqeje të jashtme cilindrike (fig.1.11).

Fig.1.11 Formimi i ashklës së retifikimit të jashtëm cilindrik

.

Në kohën to një element i gurit përshkruan harkun e rrethit AB = Vg · to dhe një element

i copës përshkruan drejtëzën BC = Vc · to. Ashkla që del në këtë rast jepet me pjesën

ABC ën figurë, trashësia maksimale CD e ashklës së nxjerrë mund të llogaritet:

.sinsinmax toVcBCa 1.17

Duke zëvendësuar vlerën to në funksion të shpejtësisë e të harkut AB kemi:

.sinmax ABVg

Vca 1.18

Numri i graneve në drejtëzën AB do të jetë:


19

ABn 1.19

λ – Largësia e graneve abrazive ose hapi rrethor ndërmjet graneve.

Prandaj trashësia e ashklës së nxjerrë nga një bërthamë abrazive është:

sin

sinmax

maxVg

Vc

ABVg

ABVc

n

aa 1.20

Për të nxjerrë vlerë e sin (α + β) marrim në shqyrtim trekëndëshin OO’B:

22

2

222

22

cos2

trrt

rct

rOO

rrrOO

cgg

r

gccg

1.21

Duke barazuar dy shprehjet e mësipërme dhe duke marrë në konsideratë t2, rezulton:

trrrrtrr cgcgcg 22cos2 2 1.22

trr

rr

cg

cg

1cos 1.23

Duke zhvilluar në seri:

...642

1cos

642

lll

1.24

Duke mos marrë parasysh termat e rendit të lartë:

gc rrp

112

2 1.25

Dhe duke vënë sin (α + β) = α + β nxjerrim:

.11

2max

gc rrt

Vg

Vca

1.26

Në retifikimin e sheshtë rrezja e copës është rc = α.

Pra:

dg

t

Vg

Vc

Vg

Vca

22max . 1.27

Rezulton që trashësia e ashklës së hequr nga një grane abrazive, për vlerat të cekura të

diametrit të gurit e të copës, është në përpjesëtim të drejtë qoftë me shpejtësinë e ushqimit

periferik, qoftë me rrënjën katrore të thellësisë së prerjes dhe në përpjesëtim të zhdrejtë

me shpejtësinë e prerjes së gurit.


20

Fig.1.12 Formimi i ashklës në retifikimin e brendshëm.

Për llogaritjen e λ mund të merren parasysh marrëdhëniet ndërmjet gjatësisë mesatare të

ashklës dhe trashësisë mesatare (amax) të nxjerrë nga një granë abrazive λ është funksion i

thellësisë së prerjes, meqenëse jo të gjitha granet e kanë tehun prerës në të njëjtin rreth

(fig.1.13).

Vlerat e λ përcaktohen në mënyrë grafike në funksion të thellësisë së prerjes dhe të

bërthamshmërisë (fig.1.14).

Fig.1.13 Hapi rrethor λ i graneve abrazive


21

Fig.1.14 Vlerat e hapit rrethor λ në funksion të thellësisë së prerjes dhe të bërthamshmërisë.

Ashkla e barasvlershme – Përdorët shpesh si një variabël i pavarur që përshkruar kushtet

e prerjes, madhësinë z’: sasia e ashklës së nxjerrë në sekondë referuar njësisë së gurit, e

shprehur në (mm3/sek) për 1mm gjerësi të gurit.

Guri z’ merret e barabartë me produktin e ushqimit rrotullimit So dhe shpejtësisë

Vc të copës:

Z’ = So · Vc So (μm/rrotullim)

Vc (m/s),

Z’ (mm3/s për mm të b).

Në funksion të Z’ mund të përfaqësohet ashpërsia e sipërfaqes, forca e prerjes etj, me

anën e disa lakoreve, të cilat nuk janë të thjeshta për të bërë krahasimin.

Nga studimi i autorëve të ndryshëm për këtë problem është arritur përfundimisht: për

përdorimin e parametrit që shpreh trashësinë e ashklës së barasvlershme:

V

Vtdcae

1.28

dc – Diametri i copës.

Vt – shpejtësia e zhytjes (μm/s).

V – shpejtësia e prerjes.

ae – trashësia e ashklës së barasvlershme (μm).

Shprehja e mësipërme tregon vëllimin e materialit të nxjerrë nga, copa në njësinë e kohës

dhe referuar gjerësisë b të gurit ose vëllimi specifik.

Si rrjedhim i vazhdueshmërisë së vëllimit mund të shkruhet:

Z’ = π · dc · Vt = So · Vc. 1.29


22

Prej nga:

.'0

V

Z

V

VcS

V

Vtdcae

1..30

Pra e përfaqëson trashësinë e një shiriti materiali që krijohet gjatë gurit, për shpejtësinë

periferike të tij (gurit), vëllimi i të cilit është i barasvlershëm me shtresën e materialit të

hequr nga copa (fig.1.15).

Fig.1.15 Përcaktimi i ashklës së barasvlershme.

1.3. ZGJEDHJA E GURËVE DHE ELEMENTET E REGJIMEVE TË PRERJES GJATË RETIFIKIMIT

Karakteristikat që duhet marr parasysh në zgjedhjen e gurëve janë: a) Materiali abraziv

dhe madhësia e bërthamave; b) lidhësi e fortësia e tij; c) Struktura; ç) përmasat (diametri

dhe gjerësia).

a) Për materialin abraziv zgjidhja bëhet sipas këtyre kritereve; Oksidi i aluminit

është veçanërisht i përshtatshëm për materialet me ngarkesa të mëdha shkatërrimi (> 35

kg / mm2) ose për çeliqet, bronzet e forta, lidhjet e lehta me rezistencë të lartë. Ky lloj


23

abrazivi përdorët për gurë segmental që përdorën për rrafshimin e detaleve prej gize dhe

tunxhi. Karborundi përdorët për materiale me ngarkesa të ulëta shkatërrimi, <35 kg /mm2,

si giza bronzët e zakonshëm, hekuri, tunxhet dhe lidhjet e lehta; shërben gjithashtu për

materialet shumë të forta, si çeliku i kalitur, ato për instrumente etj.

Përmasat e granës (bërthamës), së abrazivit zgjedhën në bazë të llojit të procesit që duam

ta kryejmë. Kështu, për punime të ashpra me sipërfaqe të madhe (hark), kontakti i gurit

me detalin dhe për operacionet e prerjes dhe të pastrimit përdorën bërthama të mëdha;

përkundrazi në operacionet përfundimtare, në të cilat kërkohet një ashpërsi minimale e

sipërfaqes (në kushinetat me sfera e me rula, kalibrat etj.(, përdorën me gurë me bërthama

të imëta (shumë të vogla).

Po ashtu duhet pasur parasysh që, nëse materialet janë të butë punimi i pastër mund të

realizohet edhe me gurë me grane të mëdha, ndërsa gurët me grane të imëta mund të

shkaktojnë nxehjen e tepërt të detalit si dhe mbushjen e gurit.

b) Lidhësi – Zgjedhja e lidhësit bëhet duke marr parasysh si cilësinë ashtu edhe fortësinë.

Lidhësit qeramike janë më të përdorshëm; ai prej silikati shërben për gurë në formë tasi

ose segmenti dh për gurët me diametër të madh: lidhësit elastik shërbejnë për gurët prerës

dhe të hollë. Fortësia e lidhësit zgjidhet në bazë të këtyre kritereve; gurët e butë përdorën

për punimin e materialeve të forta, për punime në të cilat sipërfaqja e kontaktit të gurit

me detalin është e gjerë (p.sh., në retifikimet e brendshme) si edhe në retifikimet me

thellësi të madhe. Duhet pasur parasysh që një gurë me fortësi shum të butë shkatërrohet

(konsumohet) shpejt,ndërsa një gurë shumë i fort merr shkëlqim (në këtë rast

rekomandohet ulja e shpejtësisë).

c) Struktura e gurëve – Zakonisht për retifikime cilindrike të jashtme e të brendshme

përdorët strukturë e mesme për retifikime të sheshta përdorët struktura poroze, ndërsa

struktura shumë e ngjeshur përdorët për materiale të forta tek të cilat kërkohet pastërti e

mirë.

ç) Përmasat e gurit (diametri dhe gjerësia) – nga provat e shumta që janë bërë si dhe nga

përvoja e punës, rezulton se është i përshtatshëm përdorimi i gurëve me diametër të

madh, meqenëse me to kohet e punimit janë të ulëta dhe guri ka konsum specifik

minimal.

Gurët me diametër të madh kërkojnë makina me fuqi të madhe dhe ngurtësi të

konsiderueshme, prandaj diametrin e gurit duhet ta përshtatim mundësive të makinës,

duke përdorur gurë me diametër maksimal të mundshëm.

Në retifikimin e brendshëm diametri i gurit është në varësi të diametrit të vrimës dhe nuk

duhet të jjetë më i madhe se 9-10 e saj për vrimat me diametër deri 100 mm, për vrimat

me diametër më të madh raporti zvogëlohet.


24

Gjerësia e gurit pr retifikimet e jashtme duhet të jetë e madhe për të ngushtuar korsën e

ushqimit, gjë që zvogëlon kohën e punës. Por duhet pasur parasysh që gurët me gjerësi t

madhe shkaktojnë nxehje të palejueshme të detalit si edhe përkulje. Këto efekte janë më

të mëdha në retifikimiet e brendshme.

Për të ilustruar zgjedhjen e gurit po japim shembuj në tabelën 6.8.

1.1. ELENTET E REGJIMIT TË PRERJES

Shpejtësia e prerjes – Shpejtësia e prerjes, është shpejtësia periferike e gurit ratifikues.

Ajo duhet të arrij vlerat maksimale të mundshme në përshtatshmëri me rezistencën e

gurit, i cili është nën veprimin e forcës centrifugale që kërkon ta shkatërroj.

Shpejtësia periferike gjatë procesit të retifikimit përcaktohet nga numri i rrotullimeve që

jepen gurit abraziv”

./100060

sekmngDg

Vg

1.31

Zakonisht shpejtësia prerjes zgjidhet rreth 30 m/sek. Për punimin e lidhjeve të forta,

shpejtësia zvogëlohet rreth 4, . . , 25 m/sek, ndërsa në retifikimet e shpejta ajo mund të

arrij deri në 75, . . , 100 m/sek. Ulja e saj nën atë të lejuarën qon në mbushjen e gurit,

ndërsa rritja e shpejtësisë kufizohet nga rezistenca e lidhësit.

Në të vërtetë duke qenë se guri ratifikues përbëhet nga lidhësi dhe abrazivët dhe elementi

i parë përcakton edhe rezistencën mekanike, pra edhe kufirin maksimal të shpejtësisë së

rrotullimit (ose shpejtësinë e prerjes së gurit). Nga ana tjetër, duke qenë se forca

centrifugale përveç katrorit të shpejtësisë, varet edhet nga masa e gurit, për gurë me

rezistencë të barabartë të lidhësit, ata me poroze ( më të lehtë), pranojnë shpejtësi më të

larta.

Vitet e fundit janë bërë studime dhe prova për të verifikuar mundësinë e punimit të

gurëve me shpejtësi ta larta (80, . . , 120 m/sek). Rezultatet e këtyre provave kanë qenë:

- Rritja e shpejtësisë së prerjes, për të njëjtat kushte pune, sjell uljen e temperaturës

së prerjes (fig.1.16 dhe 1.17);

- Ashpërsia e sipërfaqes, edhe në rastin e heqjes së shtresave të mëdha zvogëlohet

(fig.1.18).


25

Fig.1.16 Ndikimi i shpejtësisë së ushqimit periferik Vp në temperaturën.

Fig.1.17 – Ndikimi i kapacitetit prodhues në temperaturën.


26

Fig.1.18 Prishja e gurit në funksion të vëllimit të ashklës së hequr, për njësi të gjerësisë së gurit për

shpejtësi prerje të ndryshme.

Forcat tangjenciale dhe normale ndërmjet gurit dhe copës zvogëlohet prishja e gurit, për

të njëjtin vëllim ashkle të hequr, zvogëlohet (fig.1.18).

b) Shpejtësia e ushqimit periferik – Shpejtësia e ushqimit periferik të copës duhet të

zgjidhet me kujdes të madh, sepse ndikon shumë në rezultatin e retifikimit.

Ajo varet nga thellësia e kalimit, trashësia e ashklës së hequr nga një grane, nga diamanti

i copës (diametrit më të madh i përgjigjet një sipërfaqe më e madhe e kontaktit gurë –

copë fig..1.19) dhe nga cilësia e materialit që përdorët.

Dy parametrat e parë janë lidhur me trashësinë e ashklës që nxirret nga një grane

abrazive. Nga trashësia e dhënë varen forcat e prerjes dhe fuqia e harxhuar (funksioni i

saj është sigurisht edhe cilësia e materialit që përpunohet).

Rritja e shpejtësisë të ushqimit periferik me rritjen e forcës së prerjes shkakton një

shkërmogje të madhe të gurit.

Përdorimi i vlerave kufitare më të vogla të ushqimit periferik është funksioni i kohës

ekonomike të punimit dhe rreziku të ,,lëmimit” të gurit që vihet në rastin e marrjes së

ashklave me trashësi minimale.

Në tab.1.4 jepen vlerat e rekomanduara për shpejtësinë e ushqimit periferik dhe për llojet

të ndryshme retifikimi.


27

c) Shpejtësia e ushqimit aksial – lëvizja e ushqimit aksial (gjatësor) në retifikimin

cilindrik të jashtëm realizohet kryesisht nga copa dhe shërben për të mbajtur në kontakt të

vazhdueshëm copën me gurin në të gjithë gjatësinë e saj.

Vlera e këtij ushqimi (mm/rrotullim) varet nga gjerësia e gurit, nga materiali që punohet,

përmasës së copës dhe nga kushtet përfundimtare që kërkohen të merren.

Fig.1.19. Kontakti në zonën e prerjes.

Vlerat e zakonshme të ushqimit gjatësor jepen në tabelën 1.4 në funksion të gjatësisë b të

gurit ratifikues ose sipas formulës:

Sa = k · b mm/rrot. 1.32

k – koeficienti i ushqimit i cili merret 0.2,. . ., 0.85 në funksion të llojit e të karakterit të

retifikimit dhe të ashpërsisë së sipërfaqes që kërkohet merret.

ç) Thellësia e prerjes – Thellësia e prerjes (t) e shtesës së materialit që hiqet për çdo

kalim përcaktohet duke marr parasysh ndikimin që ushtron ajo në faktorët e ndryshëm të

prerjes. Konsumi specifik i gurit është funksion i tërthortë i (t), vëllimi i ashklave të

hequra në njësi të kohës është në përpjesëtim me (t) dhe me fuqinë e kërkuar. Nga kjo

nxjerrim të përshtatshme përdorimin e thellësive të mëdha prerje ne retifikime të ashpra,

në përputhje me fuqinë e disponueshme dhe qëndrueshmërinë e gurit.

Vlerat e rekomanduara të thellësisë së prerjes jepen në tab.1.2.


28

Tab.1.2 Vlerat e thellësisë në retifikimin (mm).

Lloji i punimit

Materiali

Çelik i zakonshëm Çelik i kalitur Gizë Tunxh lidhje të

lehta

Retifikimi i ashpër 0.03 . . . 0.06 0.02 . . . 0.03 0.08 . . . 0.15 0.12 . . . 0.25

Retifikimi i jashtëm i pastër 0.05 . . . 0.02 0.005 . . . 001 0.02 . . . 0.05 0.02 . . . 0.10

Retifikimi i brendshëm Vlerat merren në përpjesëtim me ngurtësinë e shpindelit

Retifikimi i sheshtë Duhet përdorur lera më të larta se në retifikimin e jashtëm

d) Shtesat – Shtesat që i lihen copës së punuar në makina të tjera për tu hequr nga

retifikimi varet nga përmasa e copës dhe nga fuqia e makinës. Makinat ratifikuese

moderne me kushte ekonomike mund të heqin një shtesë mjaft të madhe. Për këtë arsye,

në punimet paraprake i bëhet vetëm punimi i ashpër duke i lënë procesit të retifikimit sasi

të konsiderueshme shtese për të hequr.

Në tab.1.3 dhe 1.4, jepen vlerat e shtesës së retifikimit për retifikimin e jashtme e të

brendshme në varësi të diametrit e të gjatësisë së retifikimit.

Pastërtia e sipërfaqes lidhet ngushtë me kushtet e prerjes. Kështu ashpërsia e sipërfaqes

rritet me prishjen e gurit, me rritjen e thellësisë së prerjes (se rriten dukurit e vibrimeve),

me rritjen e ushqimit dhe të forcave të prerjes, me rritjen e vëllimit të materialit të hequr

për njësinë e kohës dhe me rritjen e përmasës së graneve abrazive. Ashpërsia zvogëlohet

me rritjen e shpejtësisë së prerjes dhe me rritjen e qëndrueshmërisë së gurit.

Koha makinë gjatë retifikimit përcaktohet në bazë të formulës:

.minKtSn

ZLT

ac

1.33

L – Gjatësia e rrugës që bën banka, në mm.

nc – Numri i rrotullimeve të copës, rrot/min.

t – Thellësia e prerjes, në mm.

z – Shtesa e punimit me rreze, në mm.

k – koeficienti që merr parasysh numrin e kalimeve të dyfishta që bënë banka për futjen

në thellësinë të gurit abraziv. Vlera e këtij koeficienti varen nga ngurtësia e sistemit

makinë – instrument – copë – pajisje.

Në retifikimin e sheshtë me periferinë e gurit koha makinë përcaktohet në bazë të

formulës:

.minKtSn

aTm

tb

z

1.34

a – Gjerësia e copës që ratifikohet, në mm.


29

nb – Numri i kalimeve të dyfishta të bankës në min.

St – Ushqimi tërthortë në mm/kors dyfishtë.

Tab.1.3 Për retifikimin e jashtëm

Diametri (mm) Gjerësa (mm)

2.2 ... 28

2.9 ... 3.5

3.6 ... 1.5

1.6 ... 5.5

5.6 ... 7

7.1 ... 9

9.1 ... 11

11.2 ... 14

11.5 ... 18

18.5 ... 22

25.5 ,... 28

28.5 ... 35

35.5 ... 45

46 ... 55

56 ... 70

71 ... 90

91 ... 110

0 ... 45

0 ... 56

0 ... 67

0 ... 80

0 ... 90

0 ... 95

0 ... 100

0 ... 90

0 ... 50

0 ... 25

0 ... 10

46 ... 71

57 ... 90

68 ... 112

81 ... 132

91 ... 160

96 ... 180

101 ... 200

91 ... 224

51 ... 236

26 ... 250

11 ... 200

0 ... 100

0 ... 32

0 ... 10

72 ... 100

91 ... 125

113 ... 160

133 ... 200

161 ... 236

181 ... 280

201 ... 335

225 ... 400

237 ... 450

251 ... 475

201 ... 500

101 ... 400

33 ... 200

11 ... 63

0 ... 16

101 ... 132

126 ... 170

161 ... 212

201 ... 265

237 ... 335

281 ... 425

336 ... 500

401 ... 560

476 ... 710

501 ... 800

401 ... 800

201 ... 670

64 ... 320

17 ... 80

0 ... 16

133 ... 170

171 ... 212

213 ... 265

266 ... 335

336 ... 425

426 ... 530

501 ... 630

561 ... 750

631 ... 9000

711 ... 1000

801 ... 1120

801 ... 1180

671 ... 1180

321 ... 1000

81 ... 400

17 ... 100

0 ... 16

Gabimi i

lejueshëm 0.10 0.15 0.20 0.25 0.30

Shtesa min

max

0.20 0.25 0.30 0.35 0.40

0.30 0.35 0.40 0.45 0.50

Diametri 56

70

71

90

91

110

112

140

142

180

182

220

225

280

285

360

Gjatësia kufitare >400 >100 >16

Gabimi i lejueshëm 0.35 0.40 0.45 0.50 0.55 0.60 0.65 0.70

Shtesa min.

max.

0.45

0.60

0.50

0.65

0.60

0.75

0.65

0.80

0.70

0.85

0.75

0.95

0.80

1.00

0.85

1.05


30

Tab.1.4 Shtesat për retifikimin e brendshëm.

Diametri i vrimës (mm) Gjatësia e vrimës (mm) Shtesa (mm)

< 4

4 ... 6.3

0.3 ... 10

10 ... 16

16 ... 25

25 ... 40

40 ... 63

63 ... 100

100 ... 160

16

22.5

23 ... 45

31.5

23 .... 63

45

46 ... 90

63

64 ... 125

90

91 ... 180

125

126 ... 225

180

181 ... 250

250

0.10 ...0.13

0.13 ... 0.16

0.16 ... 0.20

0.16 ... 0.20

0.20 ... 0.25

0.20 ... 0.25

0.25 ... 0.32

0.25 ... 0.32

0.32 ... 0.40

0.32 ... 0.40

0.40 ... 0.50

0.40 ... 0.50

0.50 ... 0.63

0.50 ... 0.63

0.63 ... 0.80

0.63 ... 0.80

1.1.1. PËRCAKTIMI I REGJIMEVE TË PRERJES

Regjimet e prerjes gjatë retifikimit zgjidhen sipas kësaj radhe:

1. Në varësi nga kushtet konkrete të retifikimit zgjidhet lloji i gurit abraziv me të

gjitha karakteristikat.

2. Zgjidhet vlera e thellësisë së prerjes (t) për një kalim ose kalim të dyfishtë

(ushqimi tërthortë).

3. Zgjidhet shpejtësia e lëvizjes së copës. Për këtë duhet të theksojmë se me rritjen e

Vc:

a) Përmirësohet largimi i nxehtësisë, pra zvogëlohet mundësia e diegëjes së shtresës

sipërfaqësore të copës.

b) Lëngjet ftohëse e largojnë më mirë nxehtësinë.

c) Rritet konsumi i majeve centruese.

d) Rritet forca centrifugale ose inercia, gjë që qon në rritjen e amplitudës së

vibrimeve

Nga ana tjetër, shpejtësia e lëvizjes së copë2s duhet të zgjidhet duke u nisur nga këto

kushte teknologjike.


31

a) Sa më e larta të jetë fortësia e materialit që punohet as më e madhe është

mundësia për lindjen e diegëjeve, prandaj duhet të merret shpejtësia e ulët e

copës.

b) Sa më e lartë të jetë saktësia e copës që punohet aq më e ulët duhet të jetë Vc.

c) Më rritjen e fortësisë së gurit duhet të rritet shpejtësia e copës Vc në mënyrë që të

ruhet ngarkesa e bërthamës.

4. Përcaktohet vlera e ushqimit gjatësor.

5. zgjidhet shpejtësia e rrotullimit të gurit abraziv.

6. përcaktohet forca pz dhe fuqia e nevojshme për procesin e prerjes.

1.5. FORCA DHE FUQIA E PRERJES GJATË RETIFIKIMIT

1.5.1. FORCAT E PRERJES GJATË RETIFIKIMIT

Gjatë procesit të retifikimit, me instrumente (gurë abraziv) vepron një forcë rezultante që

mund të ndahet në tri drejtime (komponente): tangjeciale, radiale dhe aksiale.

Meqenëse në procesin e retifikimit ashklat e nxjerra kanë përmasa mjaft të vogla, forcat e

aplikuara kanë intensitet mjaftë të ulët. Megjithatë, studimi i tyre ka interes jo më tepër

për të kontrolluar qëndrueshmërinë e organeve punuese të makinës, pasi ato prodhohen

me ngurtësi të madhe, por organeve punuese të makinës, pasi ato prodhohen me ngurtësi

të madhe,por për deformimin që mund ti shkaktojnë copës këto forca (kryesisht forca pγ).

Për thellësi të vogla prerje , forca pz dhe pγ janë pothuajse të njëjta, për thellësi më të

mëdha (70.03 mm), forca pγ rritet me shpejtësi.

Forca pz mund të llogaritet me formulën që merr në konsideratë trysnin e prerjes:

Pz = f · Zp · ames · Pmes.p 1.35

Ku:.

f – Koeficienti i korrigjimit të trysnisë së prerjes që shkaktohet nga lloji i gjeometrisë së

graneve abrazive (γ shumë negativ), vlera e tij varet nga trashësia mesatare e ashklës (fig.

1.20).


32

Fig.1.20 – Vlerat e koeficientit f në funksion të trashësisë mesatare të ashklës dhe të bërthamshmërisë së

gurit.

Zp – Numri i teheve prerëse në punë.

360

gdZp 1.36

dg – Diametri i gurit (mm).

λ – Largësia ndërmjet organeve ose teheve prerëse (shih fig.6.22).

ΔΦ – Këndi i kontaktit (°).

i

g

gd

dd

t

1

360

1.37

(shenja + për retifikime të jashtme)

(shenja - për retifikime të brendshme)

gd

t

360 (retifikimi i sheshtë në periferinë e gurit).

b – gjerësia e kontaktit ndërmjet copës e gurit: për punimin me ushqim tërthor është e

barabit me gjerësinë e gurit, ndërsa në retifikimin cilindrik, përputhet më ushqimin aksial

të copës.

2

maxaames - Trashësia mesatare e ashklës së hequr për çdo grane abrazive.

Pmes.p – trysnia mesatare e prerjes (varet nga materiali dhe trashësia mesatare e ashklës

ames) pm.p = ps · a-z .


33

1.5.2. FUQIA E PRERJES DHE E USHQIMIT

Llogaritja e fuqisë së prerjes në procesin e retifikimit bëhet duke shumëzuar forcën e

prerjes me shpejtësinë:

Np = Pz · V = f · Zp · ames · p · V 1.38

Ku, duke zëvendësuar vlerën amax të gjetur më parë rezulton fuqia maksimale e prerjes.

Për retifikim cilindrik të jashtëm:

;11

2.

gc

pmespprr

tVcPZfN 1.39

Për retifikime cilindrike të brendshëm:

;11

2.

gc

pmestprr

tVcPbZfN 1.40

Për retifikime të sheshta:

;2 .

g

pmestpr

tVcPbZfN 1.41

Relacionet e mësipërme tregojnë që fuqia e nevojshme në retifikim është në përpjesëtim

me shpejtësinë e ushqimit të copës, thellësinë e prerjes, gjeometrinë në zonën e kontaktit

dhe të materialit që përpunohet. Ajo varet nga shpejtësia e prerjes së gurit.

Llogaritja e fuqisë së ushqimit bëhet sipas relacionit:

Nu = Px · Vc. 1.42

Vlerat Nu në përgjithësi merren 5, . . ., 10% të fuqisë së prerjes.

Shembull: të kemi për të ratifikuar një cilindër çeliku që ka diametër dc = 55mm.

- karakteristikat e gurit dg = 250mm, l = 25 mm – bërthamshmëria – kushte te

prerjes”

- V = 30.8 m/s (n = 235 rrot/min).

- Vc = 0.216 m/s (nc = 75 rrot/min).

- Sgj = 13.3 mm/rrot.

- t = 0.01 mm.

Nga formula e mëposhtme nxjerrim:


34

307.0

55

2501250

01.0360

1.43

Nga fig.1.14 λ = 33 mm.

Sipas ekuacionit të mësipërm:

.02.0360

307.0

33

250

Zp 1.44

Duke përdorur retifikim gjatësor, gjerësia e kontaktit ndërmjet gurti retifkues dhe copës

është e barabartë me ushqimin aksial (gjatësor) Sgj (mm/rrot), d.m.th. l = 13.3 mm

Nga formula e mposhtem marrim:

.00342.035

1

250

101.033

8.30

216.0

mesa 1.45

Për këtë vlerë të trashësisë së ashklës dhe t për bërthamshmërinë 60 nga fig.1.20 marrim f

= 3.5.

Sipas tabelës për çelik 45.

Ps = 199 daN/mm2

Z – 0.26.

Pra nxjerrim:

Pmp = Ps a-z. 1.46

2

26.0

. /86500345.0

199mmdaNp pm

1.47

Fuqia e prerjes sipas:

.84.0102

8.3086500342.03.1302.05.3kwN p

1.48


35

2.0. PËRFUNDIMI

Retifikimi është metode e përpunimit me prerje të e cila heqja e materialit realizohet me

veprimin e përnjëhershëm të një numri të madh të kokrrizave abrazive të lidhura me ane

të lidhësit në një tërësi (në gurin retifikues). Zhvillohet në shpejtësi të mëdha të prerjes

me heqjen e ashklave të imta gjatë rezistencave të vogla të prerjes ashtu që realizohet

saktësi dhe kualitet i larte i përpunimit.

Metodat e përpunimit me retifikim analizohen me vështirësi për shkak të formave të

rastësishme të kokrrizave, ashklave të imta dhe shpejtësisë së madhe me të cilën ato

formohen. Për gjatë vet rrjedhjes së procesit, numri i kokrrizave aktive të cilat e heqin

materialin, ndryshon, për shkak të ndryshimeve të caktuara në sipërfaqen punuese të gurit

ratifikues (grithja, nxjerrja e kokrrizave nga materiali lidhës e tjerë), çka edhe më shumë

komplikon këtë proces.

Në përpjekjet e tyre që sa më shumë të depërtojnë në vetë procesin dhe të vijnë deri te

ndonjë ligjshmëri, më shumë hulumtues kanë arritur që përmes madhësisë së ashklës të

formulojnë varësin hyrëse-dalëse të parametrave përkatës çka është treguar plotësisht e

arsyeshme. Kështu edhe sot “Trashësia ekuivalente e ashklës” merret shpesh si parametër

themelor i cili mundëson zgjedhjen e regjimit adekuat të prerjes për kushtet e caktuara

praktike të përpunimit.

Retifikimi është metoda më ekonomike e përpunimit final të pjesëve me kualitet të lartë,

ndërsa gjithnjë e më shumë shfrytëzohet për heqjen e sasisë së madhe të materialit me

zbatimin e metodës së retifikimit me efikasitet të lartë (përpunimi i përnjëhershëm i më

shumë sipërfaqeve, përpunimi i sipërfaqeve të ndërlikuara me retifikim në material të

thellë) si zëvendësim të operacioneve të përpunimit me frezim dhe tornim, te pastrimi i

produkteve të punuara me derdhje, te produktet e punuara me shtancim etj.


36

3.0. LITERATURA

[1] Corrado Poli, DESIGN FOR MANUFACTURING, 2001, Buterworth Heinemann

[2] Heinz Tschaetsch, Metal Forming Practise, 2006, Springer

[3] Harwing Braun,..., Fachkunde Metall, 1996 Verlag Europe

[4] N. Qehaja, “Besueshmëria e instrumenteve metalprerëse në procesin e

eksploatimit” Makineria, Revistë shkencore për teori dhe praktikë në makineri,

Viti I, Nr. 2,, faqe 51 – 58. Prishtinë, 1997.

[5] Z.Krasniqi, N.Qehaja, “Bilanci energjetik i procesit të prerjes”, Makineria-

Revistë shkencore për teori dhe praktikë në makineri, viti II, nr.1 Prishtinë,

1998.

[6] N. Qehaja, Z.Krasniqi, “Produktiviteti i punës në vartësi të llojit dhe cilësisë së

instrumentit metalprerës”, Makineria, revistë shkencore për teori dhe praktikë në

makineri, viti II nr.1, Prishtinë, 1998.

[7] Z. Krasniqi, A. Bunjaku, N. Qehaja, “Shpenzimet e përpunimit gjatë regjimeve

optimale të prerjes”, Makineria-Revistë shkencore për teori dhe praktikë në

makineri, viti III, nr. 1, Prishtinë, 2001.

Documents

Procesi i Retifikimit