PROCJENA KAPACITETA I POTREBA LABORATORIJA U … · ispitivanje 29 vrsta analitaakreditovanim metodama, ali je učestvovala kao Grupa ponuđača na tenderu, odnosno u partnerstvu

PROCJENA KAPACITETA I POTREBA LABORATORIJAU REPUBLICI SRPSKOJ

U KONTEKSTU ANALIZE MAKISMALNO DOZVOLJENIH KOLIČINA REZIDUA PESTICIDA I KONTAMINENATA U I NA VOĆU, POVRĆU I STOČNOJ HRANI

Decembar, 2016. godine

PROCJENA KAPACITETA I POTREBA LABORATORIJA U REPUBLICI SRPSKOJ

Sadržaj

UVOD............................................................................................................................................ 4

1. Analiza regulative ....................................................................................................................... 51.1 Analiza regulative u Republici Srpskoj/Bosni i Hercegovini ........................................... 51.2 Analiza regulative u zemljama okruženja ......................................................................... 71.3 Analiza regulative u EU i globalno .................................................................................... 71.4 Verifikacija usaglašenosti u EU i globalno ....................................................................... 11

2. Identifikacija/selekcija laboratorija za analizu ...................................................................... 143. Analiza laboratorijskih kapaciteta i potreba .......................................................................... 15

3.1 JU Veterinarski institut Republike Srspke dr Vaso Butozan, Banja Luka ................... 153.2 JU Poljoprivredni institut Republike Srpske, Banja Luka ............................................. 173.3 JZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, Banja Luka ................................... 193.4 Poljoprivredni fakultet, Banja Luka ................................................................................. 213.5 Tehnološki fakultet, Banja Luka ....................................................................................... 243.6 Sistem Qualita S doo, Pale .................................................................................................. 263.7 Veterinarski zavod Teolab doo, Bjeljina ........................................................................... 273.8 Poljoprivredni zavod AD, Bjeljina ..................................................................................... 283.9 Institut za vode doo, Bjeljina .............................................................................................. 303.10 Slaven doo, Banja Luka .................................................................................................... 313.11 Pregled procjenjenih kapaciteta laboratorija u odnosu na potencijal i potrebe ......... 333.12 Komparativna analiza cijena ispitivanja u RS, BiH, Hrvatskoj i Srbiji ...................... 343.13 Pregled procjena ušteda za podsektore ........................................................................... 35

4. Stavovi proizvođača voća, povrća i stočne hrane o lab analizama ....................................... 38LITERATURA .......................................................................................................................... 39

DODATAK I – Spisak laboratorija u Republici Srpskoj DODATAK II – Detaljna analiza kapaciteta i potreba laboratorija u Republici Srpskoj DODATAK III – Lista učesnika sa sastanku proizvođača, voća, povrća i stočne hrane

2


Akronimi i skraćenice Stavka Značenje

ADI Prihvatljivi dnevni unos

MDK Maksimalno dozvoljena količina

EFSA Evropski organ za praćenje bezbjednosti hrane (European Food Safety Authority)

EPPO Evropska i mediteranska organizacija za zaštitu bilja (European and Mediterreanean Plant Protection Organisation)

EPA Američka agencija za zaštitu okoline (Environmental Protection Agency)

FFDCA US Zakon o hrani, lijekovima i kozmetičkim proizvodima (Federal Food, Drug and Cosmetic Act)

FIFRA US Zakon o insekticidima, fungicidima i rodenticidima (Federal Insecticide, Fungicide and Rodenticide Act)

eCFR Databaza US federalne regulative (Electronic Code of Federal Regulation)

ICAMA Kineski institut za kontrolu agrohemijskih sredstava (Institute for the Control of Agrochemicals, Ministry of Agriculture)

CAC Codex Alimentarius Commission

FAO UN organizacija za hranu i poljoprivredu

SANCO EU direktorat za zaštitu zdravlja i potrošača

EA Organizacija za evropsku saradnju u oblasti akreditacija (European Cooperation for Accreditation)

ILAC Međunarodna organizacija za akreditaciju laboratorija (The International Laboratory Acreditation Cooperation)

3

Izrada ovog dokumenta je realizirana u sklopu Projekta unapređenja poslovne klime i pristupa tržištima (ICAM), koji implementira Grupacija Svjetske banke u partnerstvu s Britanskom ambasadom u Sarajevu, Vijećem ministara Bosne i Hercegovine, Vladom Federacije Bosne i Hercegovine i Vladom Republike Srpske. Projekt finansira Vlada Ujedinjenog Kraljevstva, ali mišljenja iznesena u ovom dokumentu ne moraju nužno odražavati stavove i oficijelne politike Vlade Ujedinjenog Kraljevstva. Nalazi, analize i zaključci izneseni u ovom dokumentu ne odražavaju stavove izvršnih direktora Grupacije Svjetske banke i vlada koje oni predstavljaju.


UVOD

U današnjim uslovima je gotovo nemoguće zamisliti proizvodnju voća, povrća, komponenti za stočnu hranu i hrane, generalno, bez upotrebe sredstava za zaštitu bilja-pesticida. Upotreba pesticida u poljoprivredi je postala intenzivna u posljednjih 40 godina, što je dovelo do pojave nakupljanja ovih jedinjenja u zemljištu, površinskim i podzemnim vodama, sedimentima i organizmima živih bića.

Ostaci pesticida i drugi kontaminenti su kontinuirano prisutni u hrani i životnoj sredini, uopšte, ali je važno osigurati da ne prelaze maksimalno dozvoljene količine (MDK). Ovo se može osigurati adekvatnom regulativom i kontinuiranim monitoringom, odnosno nadzorom nad tržištem. Na ovaj način se obezbjeđuje da su prehrambeni proizvodi bezbjedni za upotrebu, odnosno da ne predstavljaju rizik za zdravlje ljudi.

Za svaku vrstu pesticida i drugih kontaminenata (teški metali, mitotoksini, alfatoksini, i dr.) je definisan prihvatljiv dnevni unos (ADI)1. ADI se sastoji od definisane količine potencijalnih ostataka pesticida i drugih kontaminenata koji se mogu konzumirati od strane jedne osobe, svaki dan u životu, a da ne predstavlja rizik za zdravlje. Na osnovu definisanog prhvatljivog dnevnog unosa potencijalnih rezidua, definisane su maksimalno dozvoljene količine (MDK) rezidua, koje osiguravaju da se ne prekorači prihvatljiv dnevni unos.

Maksimalno dozvoljene količine rezidua i drugih kontaminenata označavaju limit pesticida i drugih kontaminenata u prehrambenim proizvodima i definisane su za za individualne vrste bilja i vrste pesticide i kontaminenata. MDK predstavlja, takođe, itrgovinski standard koji države određuju individulano, i služi kao provjera da se slijedi dobra poljoprivredna praksa u cilju zaštite zdravlja ljudi i životne sredine.

Rezultati brojnih istraživanja o prisustvu pesticida ukazala su na potrebu kontinuiranog praćenja pesticida, a naročito u voću, povrću i hrani za životinje, odnosno hrani uopšte, te uklanjanja određenih vrsta pesticida sa tržišta. Programi praćenja ostataka pesticida i drugih kontaminenata u hrani kontinuirano se sprovode u svijetu s ciljem osiguranja zdravlja potrošača, odnosno da nisu izloženi nepovoljnom nivou ostataka pesticida i drugih štetnih materija, kao i da se ne pojavljuju neregistrovana jedinjenja. Osim navedenog, programi praćenja ostataka pesticida imaju za cilj da spriječe nepravilnu upotrebu pesticida, za koju se može reći da je veoma prisutna, ne samo u Bosni i Hercegovini, već i u zemljama okruženja, a tu se prije svega misli na nedozvoljeno povećane doze primjene pesticida i/ili nepoštovanje

1 ADI – Acceptable Daily Intake 4


vremenske distance od posljednjeg tretiranja biljne vrste pesticidima do trenutka upotrebe – karenca.

Svjedoci smo ovih dana na povećane aktivnost nadzora nad tržištem u Hrvatskoj i u Srbiji. Tako npr. Hrvatska koja je članica EU, ima dosta uređeno tržište, ali ipak se susreće sa neispravnim prehrambenim proizvodima na tržištu, koji su nedavno imali i fatalni efekat po zdravlje ljudi, dok se aktivnosti nadzora tržišta u BiH, u kontekstu praćenja ostataka pesticida na voću, povrću i stočnoj hrani, gotovo i ne sprovode, odnosno sprovodi se sporadični monitoring štetnih materija na određenim mikrolokacijama na prisustvo teških metala i rezidua pesticida, dok nadzor tržišta u ovom segmentu, gotovo da ne postoji. Naime, BH Agencija za sigurnost hrane trenutno ima ugovor2 na ispitivanje 139 uzoraka, što se procjenjuje kao nedovoljan broj za efikasan i efektivan nadzor tržišta, ukoliko se uzme u obzir da je broj uzoraka koji se ispituje u zemljama EU 60,000 na godišnjem nivou, odnosno preko 2140 uzoraka prosječno po zemlji članici.

1. ANALIZA REGULATIVE

1.1 ANALIZA REGULATVE U REPUBLICI SRPSKOJ

Dozvoljeni sadržaj pesticida i kontaminata u namirnicama biljnog i životinjskog porijekla regulisan je definisanim maksimalno dozvoljenim količinama (MDK). Vezano za maksimalno dozvoljene količine rezidua pesticida i kontaminenata u hrani(npr. teški metali, mitotoksini, dioksini, i sl.) u Republici Srpskoj su na snazi sljedeći propisi:

• Pravilniku o maksimalnim nivoima ostataka pesticida u i na hrani i hrani za životinje biljnog i životinjskog porijekla (Službeni glasnik BiH, br. 89/12);

• Pravilnik o maksimalno dozvoljenim količinama za određene kontaminente u hrani (Službeni glasnik BiH, 68/14 i 79/16);

Pored navedenih propisa na državnom (BiH) nivou, primjenjuju se i entitetski propisi koji u manjoj ili većoj mjeri regulišu ovu oblast, i to:

• Zakon o hrani (Službeni glasnik RS, br. 49/09) - novi zakon u pripremi; • Zakon o veterinarstvu (Službeni glasnik RS, br. 42/08 i 6/12) – novi zakon u

pripremi;• Zakon o zaštiti zdravlja bilja (Službeni glasnik RS, br. 25/09);• Zakon o sredstvima za zaštitu bilja (Službeni glasnik RS, br. 52/10);

2 Agencija za bezbjednost hrane BiH je kroz javni poziv odabrala i potpisala Ugovor za ispitivanje 139 uzoraka (period juni - dec 2016). Kao najbolji ponuđač je izabrana laboratorija Instituta za vode doo Bjeljina. Pomenuta laboratorija ima kapacitet za ispitivanje 29 vrsta analita akreditovanim metodama, ali je učestvovala kao Grupa ponuđača na tenderu, odnosno u partnerstvu sa SP Laboratorijom iz Bečeja i ponudila ispitivanje u rasponu od 174-187 vrsta analiza po uzorku.

5


• Zakon o hemikalijama (Službeni glasnik RS, br. 25/09); • Pravilnik o mikrobiološkim kriterijumima za hranu (Službeni glasnik RS, br.

109/12);• Pravilnik o sadržini i obrascu zahtjeva za registraciju sredstava za zaštitu bilja

(Službeni glasnik RS, br. 72/16); • Pravilnik o sadržaju deklaracije, uputstva za primjenu sredstava za zaštitu bilja

i načinu rukovanja ispražnjenom ambalažom od sredstava za zaštitu bilja (Službeni glasnik RS, br. 75/14);

• Pravilnik o sadržini i načinu vođenja evidencije o sredstvima za zaštitu bilja i obrascu evidencije (Službeni glasnik RS, br. 8/13);

• Pravilnik o uslovima i načinu upisa u registar pružalaca usluga u oblasti zaštite zdravlja bilja i načinu vođenja evidencije o izvršenim uslugama (Službeni glasnik RS; br. 73/15);

• Pravilnik o uslovima i načinu vršenja pregleda i uzorkovanja pošiljke sredstava za zaštitu bilja i aktivne supstance, odnosno osnovne supstance (Službeni glasnik RS, br. 79/16);

• Pravilnik o higijeni hrane za životinje (Službeni glasnik RS, br. 23/10); • Pravilnik o sadržaju i sprovođenju opštih i specifičnih uslova higijene hrane

(Službeni glasnik RS, br. 109/09, 10/11 i 89/13); • Pravilnik o uslovima za obavljanje poslova ispitivanja plodnosti

poljoprivrednog zemljišta i utvrđivanje količine mineralnih đubriva i pesticida (Službeni glasnik RS, br. 35/14);

• Pravilnik o postupku utvrđivanja ispunenosti uslova za rad ispitnih laboratorija (Službeni glasnik RS, br. 106/10);

• Pravilnik o kriterijumima za davanje ovlašćenja ispitnim i referentnim laboratorijama u oblasti dijagnostike štetnih organizama i zaštite zdravlja bilja (Službeni glasnik RS, br. 10/16); i dr.

U periodu od maja 2013 do augusta 2018 god. na snazi bila Odluke Vlade RS o određivanju laboratorija za ispitivanje uzoraka uzetih u svrhu službenih kontrola hrane, (Službeni glasnik RS, br. 49/13), a koju je Vlada nakon Odluke Ustavnog suda RS u augustu 2016 god. proglasila nevažećom (Službeni glasnik RS, br. 71/16).Ovom Odlukom su laboratorije u privatnom vlasništvu koje se bave ispitivanjima u oblasti hrane u Republici Srpskoj bile stavljene u neravnopravan položaj, u odnosu na laboratorije u državnom vlasništvu, te su pretrpile izvjesnu štetu, koja se procjenjuje na oko 2,100,000.00 KM3. Isto tako, štetu su trpili i privredni subjekti koji su morali slati uzorke u Odlukom definisane laboratorije, što je uzrokovalo dodatne troškove u

3 Procjena stete je uradjena na osnovu gubitaka 7 laboratorija u RS koje su se bavile ispitivanjima u oblasti hrane u periodu maj 2013-aug 2016. god.

6


smislu vremena i troškova slanja uzoraka u navedene laboratorije,umjesto u najbližu akreditovanu laboratoriju.

S tim u vezi, svim laboratorijama u privatnom vlasništvu koje imaju akreditovane metode za ispitivanja u oblasti hrane je sugerisano da ponovo traže ovlašćenja od strane Ministartsva poljoprivrede, u svjetlu nedavnog povlačenja sporne Odluke.Dakle, generalno, zakonska regulativa koja reguliše ovu oblast u Republici Srpskoj postoji, ali je problem u primjeni, i to prije svega zbog nedostatka infrastrukture,odnosno kapaciteta laboratorija za ispitivanje ostataka rezidua pesticida, dok je situacija sa ispitivanjem ostataka kontaminenata u hrani nešto povoljnija, jer veći broj laboratorija ima akreditovane metode za ovu vrtsu ispitivanja, a što je detaljno obrazloženo u tački br. 3 ovog izvještaja.

1.2 ANALIZA REGULATIVE U ZEMLJAMA OKRUŽENJA

Hrvatska i Slovenija su članice Evropske Unije i njihovi propisi vezani za oblast maksimalno dozvoljenih količina pesticida i kontaminata u hrani su preuzeti iz EU zakonodavstva. Srbija, kao i Crna Gora su u predpristupnoj fazi pregovora o pridruživanju Evropskoj Uniji, i takođe se može konstatovati da su u ovoj oblasti uvelikoj mjeri izvršili prilagođavanje zakonodavstva sa zakonodavstvom EU.

Međutim, stepen usklađenosti se neće mjeriti brojem usaglašenih propisa, već dokazivanjem da se oni u potpunosti i dosljedno primjenjuju, gdje je najveći problem nepostojanje adekvatne infrastrukture, odnosno kapaciteta laboratorija da vrše neophodna ispitivanja koja se odnose na MDK rezidua, što je detaljno obrazloženo u tački br. 3 ovog izvještaja.

Ovaj problem je naročito izražen u Bosni i Hercegovini, jer i Srbija i Crna Gora imaju adekvatne laboratorije. Tako je npr. u Srbiji tokom prošle godine uspostavljena Direkcija za nacionalne referentne laboratorije u cilju stvaranja pouzdanog sistema za kontrolu hrane i zaštitu potrošača, a postavljanje sistema je podržala EU sa osam miliona EUR. U Crnoj Gori ove poslove obavlja Centar za ekotoksikološka ispitivanja, i dr., dok u RS postoje svega dvije labratorija sa akreditovanim metodama za ispitivanje ostataka pesticida, i to vrlo skromnog obima (akreditovane metode na svega 29 vrsta analita), dok je situacija sa ispitivanjem MDK rezidua kontaminenata nešto bolja, odnosno postoji veći broj laboratorija sa akreditovanim metodama.

1.3 ANALIZA REGULATIVE U EU I GLOBALNO

EU REGULATIVA:

Zakonodavstvo EU sastoji se od niza propisa koji omogućavaju da hrana i hrana za životinje bude bezbjedna i zdrava. Ovi propisi obuhvataju hranu i hranu za životinje od proizvodnog procesa do stavljanja u promet.

7


Osnovni propisi iz oblasti hrane i hrane za životinje su definisani EC 178/2002 regulativom kojom se definišu osnovni principi i zahtjevi zakona o hrani, uspostavljanje Evropskog organa za bezbjednost hrane (EFSA) i definišu procedure iz oblasti bezbjednosti hrane. U okviru ove direktive je uspostavljen i „Rapid Alert“ sistem za uzbunjivanje ukoliko se neispravan prehrambeni proizvod nađe na tržištu.

Osim osnovnih propisa, postoje i posebni propisi koji obuhvataju različite oblasti kao što su ishrana životinja, uključujući i hranu za životinje sa dodatkom lijekova, higijena hrane i hrane za životinje, zoonoze, nusproizvodi životinjskog porijekla, ostaci pesticida i kontaminata, jonizacija, voda, kontrola iskorjenjivanja bolesti životinja koje utiču na javno zdravlje, aditivi, GMO, i sl.

Regulativa EU o hrani i hrani za životinje se zasniva na principu odgovornosti subjekata koji se bave hranom i hranom za životinje u svim fazama proizvodnje, prerade i distribucije.

Maksimalno dozvoljen nivo pesticida i kontaminata u hrani i hrani za životinje definisani su sljedećim EU direktivama:

• 396/2005/EC – maksimalno dozvoljeni nivoi pesticida u i na hrani i hrani zaživotinje i dopunama ove direktive: 178/2006/EC, 260/2008/EC i 299/2008/EC i brojne druge dopune koje se odnose na ovu oblast (http://eur-lex.europa.eu ); U ovoj direktivi i njenim dopunama dat je spisak biljnih vrsta za koje postoje MDK vrijednosti, zatim MDK vrijednosti za cerealije i hranu biljnog i životinjskog porijekla; Prema ovoj direktivi, države članice,uključujući i dve države članice EFSA (Island i Norveška) moraju dostavljati godišnji izvještaj Evropskoj komisiji i Evropskom organu za bezbjednost hrane (EFSA) u skladu sa zvaničnim procedurama EU vezanim za monitoring i kontrolu ostataka pesticida. Ovo uključuje analize na preko 800 vrsta pesticida i preko 60,000 uzoraka svake godine, kako bi se umanjio rizik izloženosti potrpošača na ostatke pesticida u hrani.

• 1881/2006/EC – maksimalni nivoi određenih kontaminenata u hrani i brojne dopune ove direktive koje se odnose na MDK određenih kontaminenata u hrani i hrani za životinje, kao što su teški metali, alfatoksini, mitotoksini, itd.(http://eur-lex.europa.eu );

• 1107/2009/EC – registracija pesticida u EU; ova direktiva je stupila na snagu 2011 god. i ima za cilj međusobno priznavanje, odnosno registraciju pesticida u EU i kriterijume za procjenu rizika. Ovom direktivom je uveden tzv. „zonski pristup“ koji omogućava međusobno priznavanje registracije pesticida u EU. Evropska i mediteranska organizacija za zaštitu bilja (EPPO)je uspostavila tri zasebne zone (A; B i C). Za registraciju određenog pesticida,

8


zemlja članica Zone evaluira pesticid koji može biti prihvaćen ili odbijen i to se primjenjuje na sve ostale članice Zone. Aktivne supstance odobrene od strane EU, uključujući i sve toksikološke informacije o odobrenoj vrsti pesticida su objavljene u EU Bazi odobrenih pesticida (http://ec.europa.eu/sanco_pestcides/public/index.cfm)

• 128/2009/EC – Uspostavljanje okvira za djelovanje Zajednice u postizanju održive upotrebe pesticida; ova direktiva je stupila na snagu 2011 god i ima za cilj uspostavljanje okvira za postizanje održive upotrebe pesticida, odnosno smanjenjem rizika i efekata upotrebe pesticida na zdravlje ljudi i životnu sredinu, kao i promovisanje integrisanog sistema zaštite bilja i primjene alternativnih metoda ili postupaka, kao što su nehemijske alternative pesticidima, i dr. (http://eur-lex.europa.eu );

SAD REGULATIVA:

U Sjedinjenim Američkim Državama (SAD), prije prodaje, distribucije i upotrebe bilo kojeg pesticida, Agencija za zaštitu okoline (EPA) procjenjuje da li pojedina vrsta pesticida predstavlja rizik za zdravlje ljudi i okolinu. Nakon procjene, izdaje se licenca za pesticid, odnosno isti se registruje za upotrebu prema instrukcijama na etiketi. Dakle, EPA je odgovorna za definisanje MDK, a relevantni dijelovi Zakona o hrani, lijekovima i kozmetičkim proizvodima (FFDCA) regulišu ovu oblast (član 402, 408 i 409), uz Zakon o insekticidima, fungicidima i rodenticidima (FIFRA).Maksimalne dozvoljene količine pesticida u USA su objavljene pod standardnim imenima prehrambenih proizvoda u Bazi elektronskih kodova federalne regulative (eCFR) (www.efcr.gov) i može se zaključiti da su znatno liberalniji, odnosno MDK su znatno veće nego MDK u Evropskoj Uniji, pa samim tim i u BiH i zemljama okruženja.

KINA:

U Kini je Institut za kontrolu agrohemije, koji je dio kineskog ministarstva za poljoprivredu (ICAMA) zadužen za registraciju pesticida, administraciju, kontrolu kvaliteta i monitoring rezidua ostataka pesticida. Isto tako, od 2014. god. na snazi je nacionalni standard za bezbjednost hrane kojim su uspostavljene MDK za rezidue pesticida. Ovaj standard je uvleliko usklađen sa Codex Alimentarius (CAC) standardima.

Pored navedenih zemalja, postoji i globalna regulativa za MDK vrijednosti u voću i povrću FAO organizacije, poznata kao Codex Alimentarius, ili kako se još naziva „kod za hranu“. Isto tako postoji međunarodna databaza uspostavljenih MDK u voću i povrću (IMRLD) gdje su navedene MDK u preko 70 zemalja (https://www.agra-

9


net.com/agra/agrow/international-mrl-maximum-residue-limit-database-upgraded-36785.htm)

U narednoj tabeli je, za primjer, prikazana globalna komparacija MDK za nekoliko vrsta pesticida i proizvoda u različitim zemljama:

# Pesticid/proizvod EU SAD KINACODEX

Alimentarious

1. ACETAMAPRID:

krompir 0.02 1.0 0.1 -

2. CAPTAN:

jabuke

grožđe

3

0,02

25

25

15

5

15

25

3. TIAMETOXAN:

krastavac 0.01 3 1 -

4. CARBENDAZIM I BENOMYL

pomorandže 0.5 - 0.2 1

5. CHLOROTHALONIL

celer

lubenica

20

1

15

-

-

5

20

-

Pretpostavlja se da trenutno na tržištu postoji preko 1000 vrsta pesticida, dok npr. prosječna laboratorija koja se bavi ispitivanjima MDK u EU je osposobljena zaispitivanje oko 100-200 vrsta pestcida, dok u svakoj zemlji postoji najmanje jedna osposobljena laboratorija za ispitivanje oko ili preko 500 vrsta pesticida. Evropska komisija i EFSA primaju godišnji izvještaj o ispitivanju uzoraka na oko 800 vrsta pesticida.

*U Republici Srpskoj postoje dvije laboratorije koje imaju akreditovane metode za ispitivanje 29 parametara pesticida i nekoliko laboratorija sa neakreditovanim metodama. To je zaista malo i nedovoljno.

10


1.4 VERIFIKACIJA USAGLAŠENOSTI U BIH, EU I GLOBALNO

Sve laboratorije koje se bave ispitivanjem ostataka pesticida i kontaminenata u hrani u EU imaju jasne smjernice o metodama i procedurama ispitivanja od EU Direktorata za zaštitu zdravlja i potrošača (SANCO) u dokumentu SANCO/10684/2009 i u Direktivi 2002/657/EC uz zahtjev da budu akreditovane po ISO/IEC 17025 standardu.

Ostale međunarodne smjernice za validaciju i akreditaciju metoda i protokoli za ispitivanje MDK su:

• Codex: CAC/GL 40-1993, revidiran 2003 god. i dopunjen 2010 pod nazivom: „Smjernice dobre laboratorijske prakse u analizi ostataka pesticida“

• OECD: ENV/JM/MONO (2007) 17: „Dokument o smjernicama analitičkih metoda za ispitivanje ostataka pesticida“

• IUPAC: Primjenjena hemija, 2002,74(5), str 835-855, „Harmonizovane smjernice za pojedinačne laboratorije, validacija metoda analize“

• AQSIQ: GB/T 27404-2008, „Kritereriji i kontrola kvlaiteta laboratorija –hemisjko ispitivanje hrane“

Za akreditaciju laboratorija, odnosno metoda ispitivanja, u Bosni i Hercegovini je ovlašten Institut za akreditaciju BATA. BATA je uspostavljena 2002. god kao nacionalni akreditacioni organ koji zadovoljava međunarodne i evropske norme za akreditaciona tijela, koji je u BiH prihvaćen kao BAS EN ISO/IEC 17011 i zahtjeve Direktive EC/765/2008 o utvrđivanju zahtjeva za akreditaciju i za nadzor tržišta, odnosno stavljanje proizvoda na tržište.

S tim u vezi, laboratorije mogu biti jedino akreditovane od strane Instituta za akdreditaciju BATA, dok RS Ministartsvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede izdaje rješenja o ispunjavanju uslova i ovlašćenja za određena ispitivanja na osnovu Pravilnika o ispunjenosti uslova za rad ispitnih laboratorija, gdje je jasno navedeno da laboratorija mora biti akreditovana prema BAS EN ISO/IEC 170254.

Institut za akreditaciju BATA ima potpisane međunarodne sporazume sa EA (European Cooperation for Accreditation) kao pridruženi član i međunarodnom organizacijom za akreditaciju ILAC (The International Laboratory Accreditation Cooperation), kao i bileteralne sporazume sa regionalnim i međunarodnim akreditacionim tijelima iz Srbije, Hrvatske, Crne Gore, Makedonije, Mađarske, Turske, Norveške i Bugarske. Na osnovu ovih sporazuma, a naročito na osnovu

4 Ministarstvo poljoprvrede, šumarstva i vodoprivrede je u prethodnom periodu izdalo određena ovlašćenja laboratorijamam koje nisu akreditovane od strane BATA uz uslov da moraju da se akredituju u roku od 3 godine.

11


bileteralnih sporazuma sa navedenim zemljama, omogućeno je prihvaćanje proizvoda i priznavanje rezultata ispitivanja laboratorija akreditovanih od starne BATA.

Dakle, BATA ima puni kapacitet za akreditaciju laboratorija i metoda ispitivanja, ali laboratorije u Republici Srpskoj imaju ograničen kapacitet za širi obim ispitivanja u oblasti ostataka pesticida i kontaminenata u hrani, što je detaljno obrazloženo u tački 3.11 – Pregled procjenjenih kapaciteta laboratorij u Repblici Srspkoj u odnosu na potencijal i potrebe.

Sljedeće laboratorije su akreditovane od strane BATA na području Republike Srpske:

Tabela br. 1 # Naziv laboratorije Područje akreditacijeISPITNE LABORATORIJE1. EURO-INSPEKT doo Doboj Fizičko hemijska ispitivanja – nafta i naftni

proizvodi; Fizičko-hemijska ispitivanja – voda

2. Siste Qualita S doo, Pale Fizičko-hemijska ispitivanja – nafta i naftni proizvodi; Fizičko-hemijska ispitivanja – voda; Fizičko-hemijska ispitivanja – hrana; Fizičko-hemijska ispitivanja – poljoprivredni proizvodi i materijali; Fizičko-hemijska ispitivanja – alkohol i alkoholni proizvodi;

3. AD za proizvodnju, preradu i promet derivata nafte Rafinerija ulja Modriča, Ispitni laboratorij

Fizičko-hemijska ispitivanja – nafta i naftni proizvodi;Uzorkovanje nafte i naftnih proizvoda; Fizičko-hemijska ispitivanja – voda;

4. Laboratorija EKOLAB doo Bjeljina Fizičko-hemijska ispitivanja – nafta i naftni proizvodi;

5. Institut za vode doo Bjeljina Fizičko-hemijska ispitivanja – voda; Mikrobiološka analiza – voda; Mjerenja – protok; Uzorkovanje – voda, uzorkovanje sa radnih površina; Biološka ispitivanja – voda; Mjerenja – temperatura; Mikrobiološke analize – hrana; Fizičko-hemijska ispitivanja – hrana; Fizičko-hemijska ispitivanja – sediment, mulj i čvrsti otpad; Toksikološka ispitivanja- rezidue i kontaminenti u hrani;

6. UNIS – USHA AD Laboratorij za mehanička ispitivanja čelične žice, užadi i priveznica, Višegrad

Mehanička ispitivanja – metali i legure;

7. JZU Institut za javno zdravstvo Banja Luka i regionalni centri u Doboju, Istočnom Sarajevu i Trebinju

Fizičko-hemijska ispitivanja – hrana; Fizičko-hemijska ispitivanja – voda; Fizičko-hemijska ispitivanja – alkohol i alkoholni proizvodi; Fizičko-hemijska ispitivanja – hemikalije i hemijski proizvodi; Mikrobiološke analize – hrana;

12


Mikrobiološke analize – voda; Mjerenje – temperatura; Mjerenje – mjerenje električnih i magnetnih veličina; Mjerenje – mjerenje jonizirajućih zračenja; Uzorkovanje – voda; Ispitivanje aktivnosti radionuklida – okolinski uzorci; Toksikološka ispitivanja – rezidue i kontaminanti u hrani; Ispitivanje farmaceutskih proizvoda;

8. JZU Veterinarski institut Dr Vaso Butozan Banja Luka

Fizičko-hemijska ispitivanja – hrana; Fizičko-hemijska ispitivanja – rezidue veterinarskih medicinskih proizvoda;Mikrobiološke analize –hrana;Mikrobiološke analize – voda;Mikobiološke analize – veterinarska mikrobiologija;Mikrobiološke analize – brisevi površina;Ispitivanja u veterinarstvu – serologija;Ispitivanja u veterinarstvu – virologija; Ispitivanja u veterinarstvu – parazitologija;Ispitivanja u veterinarstvu – bakteriologija;Toksikološka ispitivanja – rezidue i kontaminanti u hrani;

9. Veterinarski zavod TEOLAB doo Bjeljina

Mikrobiološke analize – hrana; Ispitivanja u veterinarstvu – serologija; Toksikološka ispitivanja – rezidue i kontaminanti u hrani:

10. Rafinerija nafte Brod ADIspitna laboratorija

Fizičko-hemijska ispitivanja – nafta i naftni proizvodi; Uzorkovanje – nafta i naftni proizvodi;Ispitivanja u građevinarstvu – asfalt i bitumen; Fizičko-hemijska ispitivanja – hemikalije i hemijski proizvodi;

11. Veterinarski zavod SLAVEN Banja Luka Mikrobiološke analize – hrana; Mikrobiološke analize – hrana za životinje; Mikrobiološke analize – veterinarska mikrobiologija; Ispitivanja u veterinarstvu – serologija;

12. Gross doo Gradiška PJ Srebrenica, Rudnik olova i cinka, SASE

Fizičko-hemijska ispitivanja – rude i minerali;Fizičko-hemijska ispitivanja – voda;Uzorkovanje – rude i minerali;

13. JU Institut za urbanizam, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske, PJ Institut za ispitivanje materijala i konstrukcija RS –centralna laboratorija Banja Luka

Fizičko-hemijska ispitivanja – građevinski materijali; Ispitivanja u građevinarstvu – kamen i agregat;Ispitivanja u građevinarstvu – beton; Ispitivanja u građevinarstvu – opeka, crijep i vatrostalni materijali; Ispitivanja u građevinarstvu – asfalt i bitumen; Ispitivanja u građevinarstvu – geotehnika; Mehanička ispitivanja – metali i legure;Ispitivanja bez razaranja; Mikroskopska ispitivanja; Metalografska ispitivanja; Uzorkovanje – građevinski materijali i proizvodi;

14. Institut za građevinarstvo IG Banja Luka Ispitivanja u građevinarstvu – asfalt i bitumen;Ispitivanja u građevinarstvu – beton;

13


Ispitivanja u građevinarstvu – kamen i agregat;MEDICINSKI LABORATORIJI1. JZU Dom zdravlja Bijeljina Klinička hemija KALIBRACIONI LABORATORIJI 1. AD za proizvodnju i remont ORAO

Bjeljina Elektricitet i magnetizamDužinaMasa i vezane veličineTermometrijaVrijeme i frekvencija

INSPEKCIJSKA TIJELA1. Sistem Qualita S doo Pale (Tip A) Inspekcija tečnih naftnih goriva 2. Euro-inspekt Doboj (Tip A) Inspekcija tečnih naftnih goriva 3. Sim Control doo Bjeljina (Tip A) Inspekcija tečnih naftnih goriva 4. Inspekt RS doo Bjeljina (Tip A) Inspekcija tečnih naftnih goriva 5. Inspekt doo Zvornik (Tip A) Inspekcija tečnih naftnih goriva 6. EIB International Banja Luka (Tip C) Mjerni instrumenti 7. Mikroelektronika AD Banja Luka (Tip C) Mjerni uređaji Izvor: Institut za akreditiranje BATA – Spisak akreditovanih tijela za ocjenjivanje usklađenosti na dan 02. 12. 2016. god.

2. IDENTIFIKACIJA LABORATORIJA U REPUBLICI SRPSKOJ ZA ANALIZU KAPACITETA I POTREBA

Na osnovu traženih i dobijenih podataka od nadležnih ministarstava u Republici Srpskoj, izvršeno je ažuriranje svih laboratorija koje postoje u RS (Vidi Dodatak I –Spisak laboratorija u RS), a zatim su izdvojene sljedeće laboratorije u nadležnosti Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i Ministartsva zdravlja i socijalne zaštite koje se bave analizama voća, povrća i hrane za životinje:

1. Veterinarski institut Republike Srpske „dr Vaso Butozan“ Banja Luka

2. Poljoprivredni institut Republike Srpske, Banja Luka

3. Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, Banja Luka

4. Poljoprivredni fakultet, Banja Luka

5. Tehnološki fakultet, Banja Luka

6. Sistem Qualita S, Pale

7. Veterinarski zavod Teolab, Bjeljina

8. Poljoprivredni zavod, Bjeljina

9. Veterinarski zavod, Slaven, Banja Luka

10. Institut za vode, Bjeljina

14


Za gore navedene laboratorije izvršena je procjena kapaciteta i potreba u kontekstu ispitivanja MDK rezidua u voću, povrću i hrani za životinje, a detaljna analiza svake pojedinačne laboratorije data je u DODATKU III ovog izvještaja, uz napomenu da su sljedeće laboratorije akreditovane od strane Insituta za akreditiranje BATA za različita područja akreditacije, kako je navedeno u Tabeli br. 1:

- Veterinarski institut Republike Srpske „dr Vaso Butozan“ Banja Luka;

- Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, Banja Luka

- Sistem Qualita S, Pale

- Veterinarski zavod Teolab, Bjeljina

- Veterinarski zavod, Slaven, Banja Luka

- Institut za vode, Bjeljina

3. ANALIZA LABORATORIJSKIH KAPACITETA I POTREBA

3.1 VETERINARSKI INSTITUT REPUBLIKE SRPSKE DR. VASO BUTOZAN, BANJA

LUKA

Veterinarski institut Republike Srpske dr Vaso Butozan je savremeno opremljena laboratorija u oblasti veterinarske medicine. U okviru Instituta postoji 10 laboratorija (odjeljenja) koja su osposobljena i BAS EN ISO/IEC 17025:2006 certificirana za izvođenje fizičko-hemijskih ispitivanja hrane i rezidua veterinarskih medicinskih proizvoda, mikrobioloških analiza iz veterinarske mikrobiologije, seroloških, virusoloških, parazitioloških i bakterioloških ispitivanja u veterinarstvu, mikrobiološka ispitivanja hrane, vode, hrane za životinje i briseva površina, kao i toksikoloških ispitivanja rezidua i kontaminenata u hrani. Institut trenutno ima akreditovano 135 metoda ispitivanja u gore navedenim oblastima, uz napomenu da nema akreditovanu metodu za ispitivanje ostataka pesticida.

Dakle, Institut je u potpunosti osposobljen za toksikološka ispitivanja rezidua i kontaminenata u hrani koji se odnose na određivanje alfatoksina u mlijeku, mliječnim proizvodima i stočnoj hrani. Institut posjeduje svu neophodnu opremu i za određivanje MDK pesticida u stočnoj hrani i komponentama stočne hrane, ali se ne bavi određivanjem MDK pesticida u voću i povrću.

U kontekstu procjene kapaciteta i potreba laboratorija Veterinarskog instituta dr Vaso Butozan koja se odnosi prevashodno na analize stočne hrane odnosno analize ostataka pesticida i kontaminenata u stočnoj hrani i komponentama za stočnu hranu(veterinarski institut se ne bavi ispitivanjima ostataka pesticida na voću i povrću), potrebe su iskazane, kako slijedi:

15


MDK pesticidi MDK kontaminanti u hrani

Akreditacija metoda Institut nema akreditovane metode, tako da je potrebna podrška za akreditaciju metode za određivanje ostataka pesticide korišćenjem GC-MS i/ili LC-MS/MS nakon ekstrakcije/odjeljivanja acetonitrilom i prečišćavanja disperzivnom SPE –QUECHERS metodom (EN 15662:2008)

Institut ima akreditovane metode, tako da nema preporuka u ovom dijelu;

Oprema i pribor Institut posjeduje neophodnu opremu (LC-MS/MS i GC), ali ne posjeduje neophodan pribor, što se prevashodno odnosi na nabavku “Quechersa” za prečišćvanje uzoraka, staklenih volumetrijskih sudova i staklenih vijala, te plastičnog pribora i kolona za rad na aparatima.

Institute posjeduje neophodnu opremu i pribor – nema preporuka u ovom dijelu

Obuka kadrova Postoji potreba za obukom kadrova iz oblasti ispitivanja ostataka pesticide u stočnoj hrani i komponentama stočne hrane

Nema preporuka

Prostor Adekvatan prostor – nema preporuka

Adekvatan prostor – nema preporuka

Reagensi Institut nema na raspolaganju neophodne reagense za ovakva ispitivanja, tako da postoji potreba za podrškom oko obezbjeđivanja organskih i neorganskih hemikalija, organskih rastvarača, soli za prečišćavanje uzoraka, itd.

Institut raspolaže sa neophodnim reagensima – nema preporuka u ovom dijelu.

UKUPNA PROCJENA: Postoji solidan kapacitet i potencijal u segmentu ispitivanja MDKrezidua u stočnoj hrani i komponentama za stočnu hranu. Naime, u segmentu ispitivanja MDK stočne hrane i komponenti za stočnu hranu, Veterinarski institute dr Vaso Butozan ima najveći potencijal, ali ne vrši ispitivanja na voću i povrću.

16


3.2 POLJOPRIVREDNI INSTITUT REPUBLIKE SRPSKE, BANJA LUKA

U okviru Poljoprivrednog instituta RS postoje sljedeće ispitne laboratorije:

1. Laboratorija za agroekologiju 2. Laboratorija za zaštitu bilja3. Laboratorija za biotehnologiju4. Laboratorija za ispitivanje sjemena

Laoratorije Instituta nisu akreditovane prema standardu BAS EN ISO/IEC 17025 od strane Instituta za akreditaciju BiH (BATA), uz napomenu da Institut ima uspostavljen sistem upravljanja kvalitetom certificiran prema ISO 9001 standardu. Međutim, iako Institut nema akreditovane ispitne metode, ima adekvatno opremljene laboratorije za ispitivanja u oblasti agrohemije i agroekologije, zaštitu bilja, sjemenarstvo i biotehnologiju.

S tim u vezi, opremljenost laboratorija se može okarakterisati na sljedeći način:

- laboratorija za biotehnologiju omogućava kontrolu i otkrivanje prisustva genetički modifikovanih sorti na tržištu;

- sjemenska laboratorija je potpuno opremljena za ispitivanje kvaliteta svih vrsta sjemena i sadnog materijala;

- laboratorija za zaštitu bilja je adekvatno opremljena za ispitivanje zdravstvenog stanja živih biljaka, djelova biljaka i biljnih proizvoda na prisustvo raznih vrsta štetnih organizama;

- laboratorija za agrohemiju i agroekologiju je adekvatno opremljena za hemijske analize zemljišta, analize biljnog materijala i hemijske analize stočne hrane, uz napomenu da je izvršeno opremanje ove laboratorije i za analizu ostataka pesticida u poljoprivrednim proizvodima. Tako su uz pomoć FAO, IOCC, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vdoprivrede i Grada Banjaluka u periodu od 2002 – 2007 nabavljeni gasni hromatograf (GC) i gasno maseni hromatograf (GCMS), čime je ova laboratorija uz izvršenu edukaciju kadrova u zemljama EU i zemljama okruženja osposobljena za određivanje fizičko-hemijskih osobina određenog broja aktivnih materija pesticida, kao i određivanje organohlornih pesticida u zemljištu, vodi i poljoprivrednim proizvodima (47 analita);

17



Akreditacija metoda Institut nema akreditovane metode, tako da je potrebna podrška za akreditaciju metode za određivanje ostataka pesticide korišćenjem GC-MS

Institut nema akreditovane metode, tako da je potrebna podrška za akreditaciju metode za MDK kontaminanti u hrani

Oprema i pribor Institut posjeduje neophodnu opremu (GCMS) za određeni obim ispitivanja (47 analita) i raspolaže sa neophodnim priborom za određivanje orgnohlornih pesticida u zemljištu, vodi i poljoprivrednim proizvodima (voće, povrće, hrana za životinje);

Da bi mogla da se izvrši akreditacija metode potrebne su dodaci na postojeće instrumente, I to: autosempler i kolone I repromateriajli za održavanje.

Za povećani obim ispitivanja ostataka pesticida neophodan LC-MS/MS (tečni hromatograf) i pribor;


Obuka kadrova Kadrovi obučeni i trenutno vrše ispitivanja, ali je potrebna i dodatna obuka u cilju praćenja najnovijih trendova u ovoj oblasti

Kadrovi obučeni i trenutno vrše ispitivanja, ali je potrebna i dodatna obuka u cilju praćenja najnovijih trendova u ovoj oblasti



Reagensi Institut raspolaže sa određenom količinom neophodnih reagenasa za ova ispitivanja

Institut raspolaže sa određenom količinom neophodnih reagenasa za ova ispitivanja

UKUPNA PROCJENA: Postoji određeni (ali ne najveći) kapacitet i potencijal u segmentu ispitivanja MDK rezidua voća, povrća, stočne hrane i komponenti za stočnu hranu.

18


3.3 ISNTITUT ZA JAVNO ZDRAVSTVO REPUBLIKE SRPSKE, BANJA LUKA

ЈZU Institut zа јаvnо zdrаvstvо је јаvnа zdrаvstvеnа ustаnоvа zа оblаst јаvnоg zdrаvstvа. Osim centra u Banjaluci, u okviru Instituta se nalazi još pet regionalnih centara u Doboju, Zvorniku, Foči, Istočnom Sarajevu i Trebinju. Rad instituta je organizovan kroz sljedeće službe:

1. Služba za epidemiologiju

2. Služba za mikrobiologiju

3. Služba za higijenu

4. Služba za sanitarnu hemiju

5. Centar za zaštitu od zračenja

6. Centar za zdravstveni menadžment

Laboratorije za ispitivanje su smještene u glavnom centru u Banjaluci i u pet navedenih regionalnih centara.

U nadležnosti službe za sanitarnu hemiju rade sljedeće laboratorije:

- Laboratorija za vode

- Laboratorija za namirnice

- Laboratorija za otpadne vode

- Laboratorija za predmete opšte upotrebe

- Laboratorija za galenske i dijetetetske proizvode

- Laboratorija za određivanje joda u urinu i praćenje jodnog deficita

U nadležnosti službe za mikrobiologiju rade sljedeće laboratorije:

- Laboratorija za medicinsku mikrobiologiju

- Laboratorija za sanitarnu mikrobiologiju voda, namirnica, predmeta opšte upotrebe i farmaceutskih proizvoda

U nadležnosti Centra za zaštitu od zračenja rade sljedeće laboratorije:

- Laboratorija za kontrolu nejonizirajućeg zračenja

- Laboratorija za radio-hemiju

- Laboratorija za dozimetriju i kontrolu jonizirajućeg zračenja19


- Laboratorija za ličnu dozimetriju

U nadležnosti službe za mikrobiološke i higijenske analize rade sljedeće laboratorije:

- Laboratorija za sanitarnu hemiju za vode, namirnice i predmete opšte upotrebe

- Laboratorije za mikrobiologiju

Institut za javno zdravstvo, odnosno službe za sanitarnu hemiju, mikrobiologiju, higijenu, zaštitu od zračenja, i regionalni centri u Doboju, Istočnom Sarajevu i Trebinju su akreditovani prema standardu BAS EN ISO/IEC 17025:2006 od 2010 god. u pogledu osposobljenosti za obavljanje fizičko-hemijskih i mikrobioloških ispitivanja vode i hrane, fizičko-hemijskih ispitivanja hemikalija i hemijskih proizvoda, alkohola i alkoholnih proizvoda, uzorkovanja vode, mjerenja: temperature, jonizirajućeg zračenja, električnih i magnetnih veličina, toksikoloških ispitivanja rezidua i kontaminanata u hrani, ispitivanja aktivnosti radionuklida i farmaceutskih proizvoda. Laboratorije, odnosno odjeljenja laboratorije Instituta imaju akreditovano 212 metoda za ispitivanje iz navedenih oblasti, uz napomenu da institut ima ukupno pet akreditovanih metode za ispitivanje MDK kontaminanata u hrani za sljedeća ispitivanja:

- Određivanje alfatoksina M1 u mlijeku, mlijeku u prahu mliječnim proizvodima

- Određivanje metala (bakar, gvožđe, cink, arsen i živa) u prehrambenim proizvodima i dodacima ishrani

- Određivanje B1 alfatoksina u žitu i mlinskim proizvodima

Institut nema akreditovanu metodu za ispitivanje ostataka pesticida u voću, povrću i stočnoj hrani, ali vrši ispitivanja neakreditovanim metodama za 24 jedinjenja.

U kontekstu procjene kapaciteta i potreba laboratorija Instituta za javno zdravstvo koja se odnosi prevashodno na analize ostataka pesticida i kontaminenata u voću, povrću, stočnoj hrani i komponentama za stočnu hranu, potrebe su iskazane, kako slijedi:

20



Akreditacija metoda Institut nema akreditovane metode, tako da je potrebna podrška za akreditaciju metode za određivanje ostataka pesticide korišćenjem GC-MS IGC-ECD

Institut ima akreditovane metode, tako da nema preporuka u ovom dijelu

Oprema i pribor Institut posjeduje neophodnu opremu (GC-MS, GC-ECD Igel hromatograf) za određeni obim ispitivanja (24 analita) i raspolaže sa neophodnim priborom za određivanje ostataka pesticide u hrani I hrani za životinje;

Da bi mogla da se izvrši akreditacija metode potrebne su dodatni uređaji za pripremu uzoraka: mlinovi, uređaji za homogenizaciju i separaciju, centrifuga i set mikropipeta.


Obuka kadrova Za akreditacuiju metoda je neophodna aplikativna obuka osoblja za uređaje

Kadrovi obučeni i osposobljeni da vrše ispitivanja – nema preporuka u ovom dijelu



Reagensi Institut raspolaže sa određenom količinom neophodnih reagenasa za ova ispitivanja

Institut raspolaže sa određenom količinom neophodnih reagenasa za ova ispitivanja

UKUPNA PROCJENA: Postoji solidan kapacitet i potencijal u segmentu ispitivanja MDK rezidua voća, povrća, i komponenti za stočnu hranu.

3.4 POLJOPRIVREDNI FAKULTET, BANJA LUKA

Poljoprivredni fakultet u svrhu edukacije akedemskih i stručnih kadrova ima formirano šest instituta, i to:

1. Institut za hortikulturu

2. Institut za ratarstvo

3. Institut za agroekologiju i zemljište

21


4. Institut za stočarstvo

5. Institut za ekonomiku poljoprivrede i ruralni razvoj

6. Institut za repordukciju domaćih životinja

U okviru Poljoprivrednog fakulteta postoje sljedeće laboratorije:

- Laboratorija za ekofiziologiju

- Laboratorija za ekotoksikologiju i analitiku pesticida

- Laboratorija za kontrolu kvaliteta hrane za životinje

- Centralna hemijska laboratorija

- Laboratorija za entomologiju

- Laboratorija za reprodukciju životinja

- Laboratorija za pedologiju, melioracije i ishranu biljaka

- Laboratorije za certifikaciju sadnog materijala i rasada hortikulturnih biljaka

- Laboratorija za mikroskopiju

- Laboratorija za pomologiju i biotehnologiju u hortikulturi

- Laboratorija za histologiju i citogenetiku

- Laboratorija za ampelografiju i vinarstvo

- Laboratorija za tretman plodova nakon berbe

- Laboratorija za sjemenarstvo

- Laboratorija za mikroskopiranje

- Laboratorija za akvakulturu

- Laboratorija za poljoprivrednu mehanizaciju

Poljoprivredni fakultet, odnosno laboratorije poljoprivrednog fakulteta nisu akreditovane po standardu BAS EN ISO/IEC 17025, ali posjeduju određena ovašćenja za ispitivanja od strane Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva, kao što su:

- Ovlašćenje za organizovanje i sprovođenje poslova u oblasti dijagnostike štetnih organizama i zaštite zdravlja bilja;

22


- Ovlašćenje za vršenje kontrolnog testiranja uređaja za primjenu sredstava za zaštitu bilja;

- Ovlašćenje za pružanje usluga u oblast zaštite zdravlja bilja;

- Ovlašćenje za vršenje kontrole proizvodnje sadnog materijala i postkontrolno ispitivanje sadnog materijala;

- Ovlašćenje za vršenje kontrole proizvodnje, ispitivanja i utvrđivanja kvaliteta sjemena poljoprivrednog bilja;

- Ovlašćenje za obavljanje fizičko-hemijskih analiza šire i vina;

- Ovlašćenje za rad ispitne laboratorije za kontrolu kvaliteta hrane za životinje, odnosno hemijsko ispitivanje sastava i hranjive vrijednosti hrane za životinje i gotovih koncentrovanih smjesa;

- Ovlašćenje za ispitivanje osnovnih parametara plodnosti poljoprivrednog zemljišta i davanje preporuka za primjenu mineralnih đubriva;

U kontekstu procjene kapaciteta i potreba laboratorija Poljoprivrednog fakulteta koje se odnose na analize ostataka pesticida i kontaminenata u voću, povrću i stočnoj hrani/ komponentama za stočnu hranu, posebno je analizirana laboratorija za ekotoksikologiju i analitiku pesticida. Osnovni istraživački program laboratorije obuhvata morfo-fiziološke reakcije biljaka u interakciji biološke aktivnosti, perzistentnosti, mobilnosti i fitotoksičnosti pesticida, kao i različite pojave rezistentnosti i ostataka pesticida u poljoprivrednim proizvodima. Laboratorisjke tehnike istraživanja su bazirane na opremi za biloška testiranja i tečno-masenom hromatografu.


Akreditacija metoda Poljoprivredni fakultet nema akreditovane metode, tako da je potrebna podrška za akreditaciju metode za određivanje ostataka pesticide korišćenjem LC/MS.Prioritet fakulteta bi bila akreditacija metode određivanja sulfonil urea i nikotinoida u zemljištu i u vodi.

Poljoprivredni fakultet nema akreditovane metode za određivanje MDK kontaminenata u voću, povrću I hrani za životinje, tako da je potrebna podrška u ovom dijelu;

Oprema i pribor Institut posjeduje tečni hromatograf, ali za akreditaciju metode je neophodna nabavka MS detektora single ili MS/MS detektora, koji su kompatibilni

Institut posjeduje neophodnu opremu i pribor za mjerenje MDK metala i makroelemenata u agroekosistemu u okviru centralne hemijske laboratorije

23


sa postojećim tečnim hromatografom (LC), kao i odgovarajućim uređajima ipriborom.

(u zemljištu, biljkama, vodi). Oprema koja se koristi za ova ispitivanja uključuje atomski apsorpcioni spektrofotometar sa plamenom tehnikom, UV spektrofotometar i kalorimetar –nema preporuka u ovom dijelu

Obuka kadrova Za akreditacuiju metoda je neophodna aplikativna obuka osoblja za komatibilne dodatke tečnom hromatografu

Kadrovi obučeni i osposobljeni da vrše ispitivanja – nema preporuka u ovom dijelu



Reagensi Poljoprivredni fakultet raspolaže sa nedovoljnomkoličinom reagenasa za ova ispitivanja

Poljoprivredni fakultet raspolaže sa određenom količinom neophodnih reagenasa za ova ispitivanja .

UKUPNA PROCJENA: Ograničeni kapaciteti i velike potrebe za uspostavljanje ispitivanja MDK rezidua u voću, povrću i stočnoj hrani.

3.5 TEHNOLOŠKI FAKULTET, BANJA LUKA

U okviru Tehnološkog fakulteta postoje sljedeće laboratorije:

- Laboratorija za opštu i neorgansku hemiju

- Laboratorija za opštu fiziku

- Laboratorija za analitičku hemiju

- Laboratorija za organsku hemiju

- Laboratorija za fizičku hemiju

- Laboratorija za kontrolu namirnica biljnog i životinjskog porijekla

- Laboratorija za senzornu analizu namirnica

- Laboratorija za mikrobiologiju i industrijsku mikrobiologiju

- Laboratorija za biohemiju

- Laboratorija za organsku hemijsku tehnologiju

- Laboratorija za inženjerstvo u zaštiti okoline

24


- Laboratorija za tehnološke operacije

- Laboratorije za tekstil

- Laboratorija za koroziju u zaštitu materijala

Laboratorije tehnološkog fakulteta nisu akreditovane prema BAS EN ISO/IEC 17025.

U kontekstu procjene kapaciteta i potreba laboratorija Tehnološkog fakulteta koje se odnose na analize ostataka pesticida i kontaminenata u voću, povrću i stočnoj hrani/ komponentama za stočnu hranu, posebno je analizirana laboratorija za kontrolu namirnica biljnog i životinjskog porijeka, te utvrđena osposobljenost laboratorije za vršenje fizičko-hemijskih analiza proizvoda biljnog porijekla, odnosno kontrole kvaliteta proizvoda od voća i povrća, dok ne postoje kapaciteti za ispitivanje MDK pesticida.


Akreditacija metoda Tehnološki fakultet trenutno nema kapacitet za akreditaciju metode za određivanje ostataka pesticide.

Tehnološki fakultet ima ograničen kapacitet za akreditaciju metode za određivanje MDK kontaminenata u voću, povrću I hrani za životinje.

Oprema i pribor Tehnološki fakultet posjeduje gasni hromatograf, ali ne poojeduje pripadajuće uređaje i opremu za određivanje MDK pesticide u voću, povrću i stočnoj hrani.

Institute posjeduje djelimično opremu za ispitivanje MDK kontaminenata u hrani I hrani za životinje.

Obuka kadrova - -



Reagensi Tehnološki fakultet ne raspolaže sa neophodnim reagensima za ova ispitivanja

-

UKUPNA PROCJENA: Ograničeni kapaciteti i velike potrebe za uspostavljanje adekvatnih ispitivanja MDK rezidua u voću, povrću i stočnoj hrani.

25


3.6 SISTEM QUALITA S, PALE

Preduzeće Sistem Qualita S doo Pale je osnovano 1999 god. a osnovne djelatnosti preduzeća su tehnička ispitivanja i analize.

Organizaciono, u okviru preduzeća postoje sljedeći sektori:

• Sektor zakonske metrologije

• Sektor ispitnih laboratorija

• inspekcijsko tijelo

• tehnološki razvojni centar

• sektor za zaštitu životne sredine

• konsultacije/certificiranje sistema upravljanja kvalitetom

Sektor ispitnih laboratorija je podjeljen u sljedeća odjeljenja:

• I Odjeljenje – hemija

• II Odjeljenje – poljoprivredno – prehrambeni proizvodi

• III Odjeljenje – ekologija, čvrste mineralne sirovine

Ispitne laboratorije preduzeća Sistem Qualita S su akreditovan prema BAS EN ISO/IEC 17025:2006 od 2005 god. od strane Instituta za akreditaciju BiH (BATA). Trenutno je akreditovano 116 metoda ispitivanja za obavljanje fizičko-hemijskih ispitivanja nafte i naftnih proizvoda, vode, hrane, poljoprivrednih proizvoda, alkohola i alkoholnih proizvoda, uz napomenu da preduzeće ima akreditovane metode za ispitivanje MDK 12 vrsta pesticida u voću i povrću.


Akreditacija metoda Sistem Qualita S ima akreditovane metode za ispitivanje odredjenih MDK pesticida u voću i povrću.

Sistem Qualita S ima akreditovane metode za ispitivanja određenih MDK kontaminenata u hrani. Nema akreditovanih metoda za vršenje ispitivanja stočne hrane i komponenti za stočnu hranu, tako da bi bila neophodna podrška u ovom dijelu.

Oprema i pribor Sistem Qulita S posjeduje gasni hromatograf sa ECD detektorom, što predstavlja osnovnu konfiguraciju za

Sistem Qualita S posjeduje opremu za ispitivanje MDK kontaminenata u hrani – nema

26


ispitivanje pojedinih analita (12 vrsta pesticide).

Za ozbiljnije proširenje kapaciteta u ovoj oblasti neophodan je MS detektor ili tečni hromatograf sa masenim detektorom (LC-MS/MS)

preporuka u ovom dijelu;

Obuka kadrova Kadrovi obučeni – nema preporuka

Kadrovi obučeni – nema preporuka



Reagensi Raspolažu sa neophodnim reagensima – nema preporuka

Raspolažu sa neophodnim reagensima – nema preporuka

UKUPNA PROCJENA: Postoji određeni (ali ne najveći) kapacitet i potencijal u segmentu ispitivanja MDK rezidua na voću, povrću, stočnoj hrani i komponentama za stočnu hranu.

3.7 VETERINARSKI ZAVOD TEOLAB, BJELJINA

Veterinarski zavod „Teolab“ doo Bjeljina je osnovan 2009. god. Osnovne djelatnosti Zavoda su mikrobiološka dijagnostika namirnica animalnog porijekla i serološke dijagnostike zaraznih bolesti. Organizaciono, laboratorija za ispitivanja se sastoji od:

- Odjeljenja za serološka ispitivanja

- Odjeljenja za mikrobiloška ispitivanja namirnica animalnog porijekla i stočne hrane

- Odjeljenje za fizičko-hemijska ispitivanja namirnica i stočne hrane

Veterinarski zavod “Teolab” je akreditovan prema standardu BAS EN ISO/IEC 17025 od strane Instituta za akreditaciju BiH (BATA) od 2012 god. Trenutno je akreditovano 15 metoda za obavljanje mikrobioloških ispitivanja hrane, toksikoloških ispitivanja hrane i stočne hrane i serološke dijagnostike bolesti životinja.

Procjena kapaciteta i potreba Veterinarskog zavoda Teolab su, kako slijedi:

27



Akreditacija metoda Veterinarski zavod Teolab nema trenutno kapacitet za akreditaciju metode za ispitivanje MDK pesticida u voću, povrću i hrani za životinje.

Veterinarski zavod Teolab ima akreditovane metode za ispitivanje alfatoksina M1 u mlijeku i B1 u hrani za životinje. Potrebna podrška za akreditaciju ispitivanje šireg obima kontaminanti u hrani

Oprema i pribor Veterinarski zavod Teolab ne posjeduje odgovarajuću opremu, uređaje i pribor za vršenje ispitivanja MDK rezidua pesticida u voću, povrću i stočnoj hrani.

Veterinarski zavod Teolab posjeduje adekvatnu opremu za ispitivanje B1 alfatoksina u hrani za životinje. Za širi obim ispitivanja kontaminenata u hrani bi bila potrebna dodatna oprema.

Obuka kadrova Kadrovi nisu obučeni za aplikativnu primjenu metoda za ispitivanje MDK pesticide u voću, povrću I stočnoj hrani.

Kadrovi obučeni za ispitivanje alfatoskina u mlijeku I hrani za životinje – nema preporuka



Reagensi Veterinarski zavod Teolab ne raspolaže sa neophodnim reagensima, jer ne radi ispitivanja MDKrezidua pesticide.

Raspolažu sa neophodnim reagensima za alfatoskine –nema preporuka

UKUPNA PROCJENA: Ograničen kapacitet i velike potrebe za uspostavljanje ispitivanja MDK rezidua pesticide, dok je kapacitet u obasti ispitivanja MDK rezidua kontaminenata u hrani nešto povoljniji.

3.8 POLJOPRIVREDNI ZAVOD, BJELJINA

Poljoprivredni zavod AD Bjeljina je osnovan 1997 god. izdvajanjem iz Poljoprivrednog dobra Semberija. 2006. god je završena privatizacija i može se reći da od tada Poljoprivredni zavod Bjeljina bilježi kontinuirano negativan trend poslovanja i to u smislu pada prihoda i kontinuiranog smanjenja broja zaposlenih.

U okviru laboratorija Zavoda vrše se:

- Ispitivanja kontrole plodnosti zemljišta;

- Ispitivanje kvaliteta organskih mineralnih đubriva;28


- Ispitivanja mikrobiološke ispravnosti namirnica;

U kontekstu procjene kapaciteta i potreba laboratorija Poljoprivrednog zavoda koje se odnose na analize ostataka pesticida i kontaminenata u voću, povrću i stočnoj hrani/ komponentama za stočnu hranu, može se zaključiti da Zavod trenutno ne posjeduje kapacitet za takva ispitivanja.


Akreditacija metoda Poljoprivredni zavod nema trenutno kapacitet zaakreditaciju metode za ispitivanje MDK pesticida u voću, povrću i hrani za životinje.

Poljoprivredni zavod nema trenutno kapacitet za akreditaciju metode za ispitivanje MDK kontaminenata u voću, povrću i hrani za životinje.

Oprema i pribor Poljoprivredni zavod ne posjeduje odgovarajuću opremu, uređaje i pribor za vršenje ispitivanja MDK rezidua pesticida u voću, povrću i stočnoj hrani (posjeduje Gasni hromatograf koji nije u upotrebi).

Poljoprivredni zavod posjeduje ograničenu opremu i pribor za ispitivanje MDK kontaminenta u hrani.

Obuka kadrova Kadrovi nisu obučeni za aplikativnu primjenu metoda za ispitivanje MDK pesticide u voću, povrću I stočnoj hrani.

Kadrovi ograničeno osposobljeni za primjenu metoda ispitivanja MDK kontaminenata u hrani.



Reagensi Poljoprivredni zavod ne raspolaže sa neophodnim reagensima, jer ne radi ispitivanja MDKrezidua pesticide.

-

UKUPNA PROCJENA: Vrlo ograničen kapacitet i velike potrebe za uspostavljanje ispitivanja MDK rezidua pesticide i kontaminenata u hrani.

29


3.9 INSTITUT ZA VODE, BJELJINA

Institut za vode je osnovan 1999. god. U sastavu Instituta postoji laboratorija koja je sastoji od sljedećih odjeljenja:

- Odjeljenje za mikrobiološke i biološke analize

- Odjeljenje za fizičko-hemijske analize

- Odjeljenje za hidrometriju

Laboratorija Instituta je akreditovana prema BAS EN ISO/IEC 17025 standardu za fizičko-hemijska, mikrobiološka i biološka ispitivanja vode, uključujući i uzorkovanje, mjerenje protok i temperature vode, fizičko-hemijska ispitivanja sedimenata, mikrobiološka i fizičko-hemijska ispitivanja hrane, uzorkovanje sa radnih površina i ispitivanje rezidua i kontaminenata u hrani. Institut ima ukupno 99 akreditovanih metoda za gore navedena ispitivanja.

Pored akreditovanih metoda, laboratorija vrši gore navedena ispitivanja i prema neakreditovanim metodama (ukupno 46 neakreditovanih metoda).

U kontekstu procjene kapaciteta i potreba laboratorija Instituta za vode koje se odnose na analize ostataka pesticida i kontaminenata u voću, povrću i stočnoj hrani/ komponentama za stočnu hranu, može se zaključiti da Institut trenutno posjeduje najveći kapacitet u ovoj oblasti, u Republici Srpskoj.


Akreditacija metoda Institut za vode ima trenutno akreditovano 7 metoda za ispitivanje MDK 29 vrsta analita (pesticida). Pored navedenih akreditovanih metoda institut za ispitivanja MDK rezidua pesticida koristi i tri neakreditovane metode za ispitivanje 19 analita-podrška za akreditaciju neakreditovanih metoda ispitivanja bi bila potrebna

Institut za vode ima trenutno akreditovane metode za ispitivanje MDK rezidua kontaminanata u hrani, kao što su teški metal i alfatoksini. Pored akreditovanih metoda, institute koristi i neakreditovane metode za ispitivanje MDK rezidua kontaminenata u hrani –podrška za akreditaciju neakreditovanih metoda ispitivanja bi bila potrebna.

Oprema i pribor Institut posjeduje GC_MS konfiguraciju opreme za ispitivanje 48 vrsta analita (ispitivanja akreditovana za 29 vrsta pesticida). Nabavkom GC-MS/MS triple kvadropol i LC-MS/MS triple kvadropol, Institut bi bio osposobljen za

Institut posjeduje neophodnuopremu i uređaje za isitivanje za ispitivanje MDK kontaminenta u hrani.

30


ispitivanje oko 200 dodatnih vrsta pesticida.

Obuka kadrova Kadrovi osposobljeni za ovu vrstu ispitivanja – nema preporuka u ovom dijelu

Kadrovi osposobljeni za ovu vrstu ispitivanja – nema preporuka u ovom dijelu

Prostor Institut za vode je trenutno u fazi širenja poslovanja i ušao je u postupak nabavke novog prostora

Institut za vode je trenutno u fazi širenja poslovanja i ušao je u postupak nabavke novog prostora

Reagensi Institut raspolaže sa neophodnim reagensima za ovu vrstu ispitivanja.

Institut raspolaže sa neophodnim reagensima za ovu vrstu ispitivanja.

UKUPNA PROCJENA: Trenutno najveći kapacitet u obalsti ispitivanja MDK rezidua pesticide i kontaminanti u voću, povrću i komponentama za stočnu hranu u Republici Srspkoj.

3.10 SLAVEN, BANJA LUKA

Preduzeće Slaven doo je osnovano 2001. god. Organizaciono, preduzeće se satoji od:

- Veterinarskog zavoda Slaven

- Odjeljenja za veleprodaju lijekova i veterinarske opreme

U sastavu Veterinarskog zavoda su uspostavljene sljedeće laboratorije:

- Laboratorija za mikrobiologiju, gdje se vrše mikrobiloške analize hrane, stočne hrane i kliničkog materijala;

- Laboratorija za analitičku hemiju, gdje se vrše analize na rezidue pesticida, hormona,veterinarskih lijekova, teških metala i radioaktivnosti;

- Laboratorija za dijagnostiku, gdje se obavljaju analize kliničkog materijala krvi, seruma, plazme i tkiva, hematološke i biohemijske vrijednosti krvi, seruma i plazme, ispitivanja uzoraka kliničkog materijala na prisustvo virusnih i bakterijskih uzročnika, kao i antitijela;

Veterinarski zavod Slaven je akreditovan prema BAS EN ISO/IEC 17025:2006 standardu za obavljanje mikrobioloških ispitivanja hrane i hrane za životinje i ispitivanja dijagnostičkih bolesti životinja. Trenutno ima kareditovana 21 metoda ispitivanja iz navedenih oblasti, uz napomenu da nema akreditovaih metoda iz oblasti ispitivanja rezidua pesticida i kontaminenata u hrani, ali Veterinarski zavod koristi

31


neakreditovanu metodu za ispitivanje MDK karbamatnih pesticida u voću, povrću i stočnoj hrani.


Akreditacija metoda Veterinarski zavod Slaven nema trenutno akreditovane metode za ispitivanje za ispitivanje MDK pesticida u voću, povrću i hrani za životinje, ali vrši ispitivanja neakreditovanim metodama na ostatke karbamatnih pestcida na voću, povrću i stočnoj hrani –podrška za akreditaciju metoda bi bila potrebna

Veterinarski zavod Slaven nema trenutno kapacitet za akreditaciju metode za ispitivanje MDK kontaminenata u voću, povrću i hrani za životinje.

Oprema i pribor Vetrinarski zavod Slaven posjeduje tečni hromatograf (UFLC), a za daje širenje kapaciteta bi bila neophodna nabavka gasnog hromatografa GC-MS/MS i prateći pribor

Veterinarski zavod Slaven posjeduje ograničenu opremu i pribor za ispitivanje MDK kontaminenata u hrani.

Obuka kadrova Neophodna obuka kadrova u aplikativnim metodama ispitivanja rezidua pesticida

-



Reagensi Veterinarski zavod raspolaže sa neophodnim reagensima za ispitivanje MDK karbamatnih pesticide, ali ne i za druga ispitivanja MDK rezidua pesticide.

-

UKUPNA PROCJENA: Ograničen kapacitet i velike potrebe za uspostavljanje ispitivanja MDK rezidua pesticide i kontaminenata u hrani.

32


3.11 SUMARNI PREGLED PROCJENJENIH LABORATORIJA U ODNOSU NA

POTENCIJAL I POTREBE

Sumarni pregled procjenjenih kapaciteta laboratorija u odnosu na potencijal i potrebeje kako slijedi:

# Naziv laboratorije Kapacitet Potenicjal

Potrebe

Akredit. Oprema Obuka Reagensi

1. VI dr Vaso Butozan 5 5 Da (pribor) Da Da

2. Poljoprivredni institut 4 5 Da (dodaci opremi)

Da Ne

3. Institut za javno zdravstvo 4 5 Da (dodaci opremi)

Da Ne

4. Poljoprivredni fakultet 3 3 Da Da Ne Da

5. Tehnološki kultet 2 2 Da Da Ne Da

6. Sistem Qualita S 4 5 Ne Da za proširenj

ekapacitet

a

Ne Ne

7. Veterinarski zavod Teolab 4 4 Da Da Da Da

8. Poljoprovredni zavod (BN) 2 2 Da Da Da Da

9. Institut za vode (BN) 5 5 Ne Da za proš.

kapacit.

Ne Ne

10. Veterinarski zavod Slaven 4 4 Da Da Da Da

Legenda: procjena kapaciteta i potencijala od 1-5 (1 najniži, 5 najveći)

Diskusija:

Najveći kapacitet i potencijal u ovoj oblasti ima Institut za vode Bjeljina(akreditovane metode za ispitivanje 29 analita), a zatim slijedi Sistem Qualita S Pale(12). U oblasti ispitivanja MDK residua pesticida i konatmineneta u hrani za životinje, najveći kapacitet ima Veterinarski institut dr Vaso Butozan imajući u vidu da posjeduju i gasni i tečni hromatograf sa MS i MS/MS detektorom, ali nemaju akreditovane metode za ovu oblast i ne bave se analizama voća i povrća, zatim Poljoprivredni institut Banja Luka za ispitivanja MDK rezidua pesticida i

33


kontaminenata u hrani (oko 25 analita), ali nemaju akreditovane metode, odnosno sam Institut nema akreditaciju.

Za potpunu sliku o kapacitetima laboratorija u Republici Srspkoj, navodimo primjer javne nabavke BH Agencije za izbor najpovoljnijeg dobavljača za laboratorijske usluge analiza na prisustvo pesticida u i na hrani biljnog porijekla za period juni-dec 2016. god. Tako je Ugovor dobio Institut za vode iz Bjeljine kao Grupa ponuđača, odnosno u partnerstvu sa SP Laboratorijom iz Bečeja (Srbija) za ispitivanje 139 uzoraka na analite u rasponu od 174-187 vrsta analiza, uz napomenu da se od izvoznika često traže analize u rasponu od preko 400 vrsta analita. Institut za vode iz Bjeljine ima najveći broj akreditovanih metoda u Republici Srspkoj, i to na 29 vrsta analita, dok SP Laboratorija iz Bečeja obavlja ostale analize do traženog raspona od 174-187 vrsta analita. Dakle, da bi se ispunio minimum ispitivanja na ostatke pesticida u hrani biljnog porijekla, Republika Srpska ima kapacitet manji od 17% za ovakve vrste ispitivanja, dok za prihvatljiv obim ispitivanja (preko 400 analita), taj kapacitet je manji od 7,5 %. Za unapređenja u ovoj obasti prethodno su definisani kapaciteti i potrebe vezano za neophodnu opremu (gasni i tečni hromatograf sa MS i MS/MS detektorima), akreditaciju, prostor, obuku kadrova i reagense.

3.12 KOMPARATIVNA ANALIZA CIJENA ISPITIVANJA U REPUBLICI SRPSKOJ,FEDERACIJI BIH, SRBIJI I HRVATSKOJ

Vrsta ispitivanja

Ostaci pesticida u

voću i povrću

Cijena po analitu:

Kontaminenti u hrani

Izvor podataka

Republika Srspka

75 – 250 KM 2,60 – 5,31 KM

40 KM Cijene u Republici Srpskoj se odnose na ispitivanje 29 analita pocijeni od 75 KM; Izvor: Institut za Vode doo Bjeljina i tenderska dokumentacija BH Agencije za bezbjednost hrane i cijene Poljoprivrednog instituta Banja Luka 250 KM za 47 analita neakreditovanim metodama

Federacija BiH

200 KM 7,69 KM 40 KM Cijene u FBiH se odnose na ispitivanje 26 analita akreditovanim metodama od strane Federalnog zavoda za poljoprivredu Sarajevo

Hrvatska 469,40 KM 2,61 58,67 KM Cijene SP laboratorije iz Bečeja i Euroinspekt Croatiakontrola Zagreb su identicne, a obuhvataju raspon ispitivanja od 170-380 vrsta analita akreditovanim metodama (230-250EUR)

Srbija 469,40 KM 2,61 58-67 KM

34


3.13 PREGLED STVARNIH I POTENCIJALNIH UŠTEDA ZA PODSEKTORE

PROIZVODNJE VOĆA, POVRĆA I STOČNE HRANE

Monitoring tržišta (unutrašnja kontrola):

Prema podacima Agencije za bezbjednost hrane, u 2016 godini Ugovor za laboratorijske analize potpisan je sa Institutom za vode d.o.o. Bijeljina kao predstavnikom grupe ponuđača (Institut za vode d.o.o. Bijeljina i SP Laboratorija a.d.Bečej).

Ugovor je potpisan za 139 uzoraka koji su testirani na prosječno 183 vrsta pesticida.

Tabela 2: Cijena ponude

Rb. Vrsta hrane biljnog porijekla

Okvirni broj uzoraka

Okvirni broj analita

Okvirni brojanaliza

Cijena bez PDVa

Broj analiza x cijena po analizi

1 Zelena salata 15 184 2760 2,60 KM 7.176,00 KM

2 Jagoda 15 183 2745 2,60 KM 7.137,00 KM

3 Paradajz 15 187 2805 2,60 KM 7.293,00 KM

4 Breskva/Nektarina 15 182 2730 2,60 KM 7.098,00 KM

5 Jabuka 15 184 2760 2,60 KM 7.176,00 KM

6 Narandža/Mandarina 15 183 2745 2,60 KM 7.137,00 KM

7 Kupus 15 182 2730 2,60 KM 7.098,00 KM

8 Krastavac 12 183 2196 2,60 KM 5.709,60 KM

9 Pšenično brašno 12 174 2088 2,60 KM 5.428,80 KM

10 Voćna kaša za djecu 10 184 1840 2,60 KM 4.784,00 KM

Prosjek 183 Ukupno 66.037,40 KM

Prema podacima EU, godišnje se kontroliše 60.000 uzoraka na oko 800 vrsta pesticida, što znači da se po zemlji članici EU kontroliše 2.143 uzorka.

Realne potrebe efikasnije kontrole tržišta u BiH iznose bar 10 puta više od broja uzoraka koji se trenutno testiraju, što je gotovo jednako polovini prosječnih godišnjih testiranih uzoraka u zemljama članicama EU.

35


Tabela 3: Raspodela postojećih troškova

Postojeće stanje

Ugovorena suma 66.037,40KM

Dio Instituta za vode

11.226,00KM

Dio SP Laboratorija 54.811,40KM

Prema podacima iz gornje tabele 83% laboratorijskih troškova plaća se inostranom preduzeću. Stvaranjem uslova za laboratorijske analize u BiH, te uz pretpostavku da bi navedena laboratorija obavljala potreban broj analiza za efikasnu kontrolu tržišta, značajna suma novčanih sredstava ostala bi u BiH.

Tabela 3: Predviđeni troškovi potrebnih laboratorijskih analiza

Potreban broj analiza

Broj uzoraka 1.390

Okvirni broj analita 183

Ukupan okvirni broj analiza (uzorak x broj analita)

254.370

Cijena bez PDVa 2,60 KM

Broj analiza x cijena 661.362,00KM

Troškovi monitoringa unutrašnjeg tržišta bi bili viši, ali bi efikasnija kontrola doprinijela većoj konkurentnosti domaćih proizvoda i većoj sigurnosti prehrambenih proizvoda, dok bi osposobljavanje laboratorije u BiH istovremeno zadržalo 1200% veći iznos novčanih sredstava u BiH, od postojećih koje se trenutno izlivaju iz zemlje.

36


Kontrola uzoraka za izvoz:

Kada je izvoz proizvoda od voća, povrća I žitarica u pitanju, broj potrebnih testiranja na ostatke pesticide iznosi 180-400 vrsta pesticida. Ova vrsta laboratorijske kontrole nije moguća u BiH, te proizvođači najčešće uzorke šalju na ispitivanje u akreditovane laboratorije u Srbiji I Hrvatskoj, gdje se analize obavljaju po cijeni od 230-250 EUR po uzorku (bez PDVa).

Tabela 4: Godišnji troškovi analize ostataka pesticida za proizvode namjenjene izvozu

Zemlja ispitivanja

Veliki proizvođači

Broj uzoraka

Cijena analize bez PDVa*

PDV Ukupna cijenaanalize

Troškovi slanja pošiljke**

Ukupni troškovi

Hrvatska 15 5 469,40 KM 25% 586,75 KM 45,03 44.681,63 KM

Srbija 15 5 469,40 KM 20% 563,28 KM 45,03 42.921,38 KM

Prosjek 43.801,50 KM

Zemlja ispitivanja

Mali proizvođači

Broj uzoraka

Cijena analize bez PDVa

PDV Ukupna cijena analize

Troškovi slanja pošiljke

Ukupni troškovi

Hrvatska 138 1 469,40 KM 25% 586,75 KM 40,03 86.495,50 KM

Srbija 138 1 469,40 KM 20% 563,28 KM 40,03 83.256,65 KM

Prosjek 84.876,07 KM

Ukupni troškovi analiza na godišnjem nivou: 128.677,58 KM

*Eur=1,95583 KM**troškovi slanja pošiljke obračunati su po cjenovniku BH Pošte I Pošta Srpske (međunarodne pošiljke I brza pošta) kao najjeftiniji

Osposobljavanje akreditovanih laboratorija koja bi vršile ispitivanja ostataka pesticida na proizvodima je od kritičnog značaja za uspostavljanje osnovne infrastrukture kvaliteta koju bilo koja država mora da ima. Osim navedenog, osposobljavanje laboratorija u BiH da vrše korektna ispitivanja na ostatke pesticide bi imalo direktan pozitivan uticaj na sljedeće: Prilagođavanje sistemu organizacije laboratorija u EU; Olakšan izvoz hrane subjekata u poslovanju sa hranom iz BiH, uz smanjene

troškove, kao što je obrazloženo u gornjim tabelama; Osiguranje minimalnog nivoa zaštite zdravlja potrošača; Unapređenje stepena povjerenja potrošača; Unapređenje kapaciteta cijele države da uspješno implementira već usvojene

propise koji su u velikoj mjeri usklađeni sa EU direktivama, ali se ne mogu

37


sprovoditi u punoj mjeri iz razloga nedostatka kapaciteta laboratorija u oblasti ispitivanja ostataka pesticida.

4. STAVOVI PROIZVOĐAČA VOĆA, POVRĆA I STOČNE HRANE O LABORATORIJSKIM KAPACITETIMA U RS

U saradnji sa Privrednom komorom Republike Srpske, dana 25. novembra 2016. god. održan je sastanak fokus grupe proizvođača voća, povrća i stočne hrane uprostorijama Privredne komore RS. Sastanak je održan sa ciljem dobijanja stavova proizvođača voća, povrća i stočne hrane po pitanju potreba za laboratorijskim ispitivanjima.

Proizvođači su naročito istakli potrebu za analizama MDK rezidua pesticida, s obzirom da su se susretali sa problemima, u smislu da im je roba vraćena iz inostranstva, a sa druge strane nemaju na rapolaganju ovakve usluge na domaćem tržištu, ili vrlo ograničen obim usluga. S tim u vezi, neki proizvođači su morali svoje proizvode slati na analize MDK rezidua pesticida u Srbiju, Italiju i Njemačku. Ovakve vrste usluga su plaćali od 230-500 EUR i smatraju da bi unapređenjem kapaciteta domaćih laboratorija bili u situaciji da smanje troškove poslovanja uovoj oblasti.

Pored istaknute potrebe za ispitivanjem rezidua pesticida, proizvođači su kao prioritet istakli potrebu za unapređenjem GMO laboratorije pri Poljoprivrednom institutu u Banjaluci. Naime, prema njihovim tvrdnjama „stalo se na pola“ sa opremanjem ove laboratorije, kojoj nedostaju dijelovi opreme da bi mogla da pruži adekvatne usluge, naročito proizvođačima stočne hrane.

38


LITERATURA

• Commission Regulation EC No 396/2005

• Commisssion Regulation EC No 178/2006

• Ciommission Regulation EC No 260/2008





• Good Laboratory Practice (GLP), Second Edition, WHO, ISBN: 9789241547567

• ISO/IEC 17025

• Food Safety and Pesticides Fact Sheet, Croplife Inetrnational, 2012

• International Code Of Conduct On The Distribution And Use Of Pesticides, WHO, 2013

• FAO Manual On The Submmision And Evaluation Of Pesticide Residues Data For The Estimation Of Maximum Residue Levels In Food and Feed, Rome, 1997

• Guidance Document For Conducting Pesticide Terrestrial Field Dissipation Studies, OECD, 2016

• Setting MRLs For Pesticide Residues In Food Based on EU Uniform Criteria, Mintage Journal of Pharmaceuthical & Medicine Science, Vol 3, July-Sept 2014

• Maximum Residue Limits (MRLs) And Risk Management Recommendaions (RMRs) For Residues Of Veterinary Drugs in Foods, CAC/MRL 2-2005

• Manual Of Methods Of Analysis Of Foods, Pesticide Residues, Food Safety And Standards Authority of India Ministry of helath, 2012

• OECD Guidance On Pesticide Compliance And Enforcement Best Parctices, Paris, 2012

39


• Principles And Methods For The Risk Assessment Of Chemicals In Food, MRLs, WHO, 2008

• SGS CTS Food Pesticides White Paper, 2014

Web izvori:

• http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/standards/en/

• http://ec.europa.eu/sanco_pestcides/public/index.cfm

• https://www.agra-net.com/agra/agrow/international-mrl-maximum-residue-limit-database-upgraded-36785.htm

• http://eur-lex.europa.eu

DODATAK I – Spisak Laboratorija u Republici Srpskoj DODATAK II – Detaljna Analiza kapaciteta i potreba laboratorija u Republici SrpskojDODATAK III – Lista učesnika sastanka Fokus Grupe proizvođača voća, povrća i stočne

hrane

40

Izrada ovog dokumenta je realizirana u sklopu Projekta unapređenja poslovne klime i pristupa tržištima (ICAM), koji implementira Grupacija Svjetske banke u partnerstvu s Britanskom ambasadom u Sarajevu, Vijećem ministara Bosne i Hercegovine, Vladom Federacije Bosne i Hercegovine i Vladom Republike Srpske. Projekt finansira Vlada Ujedinjenog Kraljevstva, ali mišljenja iznesena u ovom dokumentu ne moraju nužno odražavati stavove i oficijelne politike Vlade Ujedinjenog Kraljevstva. Nalazi, analize i zaključci izneseni u ovom dokumentu ne odražavaju stavove izvršnih direktora Grupacije Svjetske banke i vlada koje oni predstavljaju.

Documents

PROCJENA KAPACITETA I POTREBA LABORATORIJA U … · ispitivanje 29 vrsta analitaakreditovanim metodama, ali je učestvovala kao Grupa ponuđača na tenderu, odnosno u partnerstvu