Prof. Dr. Attila ÖZER’e Armağan - webftp.gazi.edu.tr · V Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Yayın İlkeleri 1. 1996 yılından bu yana düzenli olarak çıkarılmakta

Journal of TheFaculty of Law ofGazi University

Gazi niversitesiHukuk Fakltesi

Dergisi

Haziran-Aralk 2008 Cilt. XII, Say 1-2 June-December 2008 Vol. XII, No. 1-2

Prof. Dr. Attila ZEReArmaan

2010

GAZ NVERSTES HUKUK FAKLTES DERGS

DANIMANLAR KURULUProf. Dr. ahin AKINCI Seluk niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. Bahtiyar AKYILMAZ Gazi niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. Enver BOZKURT Krkkale niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. Anl EEN Ankara niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. Aydn GLAN stanbul niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. Frat ZTAN ankaya niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. Adem SZER stanbul niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. Cemal ANLI stanbul niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. Sha TANRIVER Ankara niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. Mehmet NAL Bakent niversitesi Hukuk FakltesiProf. Dr. O. Krat NAL Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi

Gazi nversitesiHukuk Fakltesi Dergisi

Sahibi :Prof. Dr. hsan ERDOAN

Sorumlu Yaz leri MdrProf. Dr. hsan ERDOAN

Editrler:Prof. Dr. Vahit DOAN

Do. Dr. lhan ZLMEZYrd. Do. Dr. Hayrettin ALAR

Yayn Kurulu :Prof. Dr. Vahit DOAN

Do. Dr. lhan ZLMEZYrd. Do. Dr. Hayrettin ALAR

Yayn Ynetmeni :Prof. Dr. hsan ERDOAN

Bu dergi ylda iki defa yaynlanr

Journal of The Faculty of Law ofGazi UniversityOwner :Prof. Dr. hsan ERDOANResponsible Chief EditorProf. Dr. hsan ERDOANEditors :Prof. Dr. Vahit DOANAssoc. Prof. Dr. lhan ZLMEZAssist. Prof. Dr. Hayrettin ALAREditorial Board :Prof. Dr. Vahit DOANAssoc. Prof. Dr. lhan ZLMEZAssist. Prof. Dr. Hayrettin ALARPublishing Manager :Prof. Dr. hsan ERDOANThis Journal is published two times a year

Tasarm - Dizgi: Kemal ERDOANBasm Yeri: Gazi niversitesi letiim Fakltesi

81. Sok. No: 9 Emek/ANKARA Tel : +90 312 216 23 09

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi10. Cadde No: 51 06510-Emek/ANKARA, TRKYE

TEL: +90 312 216 20 00 web: http://www.hukuk.gazi.edu.tr

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi 1997 ylndan itibaren ylda 2 say olarak yaynlanmakta olan hakemli bir dergidir.

ISSN-1302-0013

Prof. Dr. Attila ZER(1941 - )

V

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi Yayn lkeleri1. 1996 ylndan bu yana dzenli olarak karlmakta olan Gazi niversitesi Hukuk

Fakltesi Dergisi hakemli dergi olarak ylda iki say (Haziran ve Aralk) halinde yaynlanmaktadr.

2. Dergiye gnderilen yazlar baka bir yerde yaymlanmam ya da yaymlanmak zere gnderilmemi olmaldr.

3. ster Trke ister yabanc dilde (ngilizce, Almanca, Franszca) yazlm olsun, yazlarn Trke ve Yabanc dilde (ngilizce, Almanca, Franszca) balklar ile 150 szc gemeyen Trke ve Yabanc dilde (ngilizce, Almanca, Franszca) yazlm zetlerinin ve kaynakasnn yaznn sonuna eklenerek yazma hazr ekilde gnderilmesi,

Yaznn ana blmlerinde 12 punto; dipnot, zet, kaynaka, tablo gibi blmlerinde ise 10 punto harf byklnn, 1,5 satr aral ile Times New Roman karakterinin kullanlmas ve ayrca dipnotlarn sayfa altnda gsterilmesi derginin btnl asndan uygun olacaktr.

4. 30 sayfay gemeyecek ekilde Microsoft Word formatnda hazrlanan yazlarn e-posta yoluyla gnderilmesi gerekir.

5. Dergimize gnderilen yazlarn yazm bakmndan son denetimlerinin yaplm olduu, yazarn disketteki veya e-posta ile gnderilen biimiyle basla verdii kabul edilir. Yaz teslim edildikten sonra bask dzeltmeleri iin ayrca yazara gnderilmeyecektir. Bu nedenle, yazm yanllarnn olaann dnda bulunmas, biimsellik llerine uyulmamas, yaznn geri evrilmesi iin yeterli grlecektir.

6. Dergimiz editrlerince ilk deerlendirilmesi yaplan yazlar hakeme gnderilecektir. Hakemden gelen rapor dorultusunda yaznn yaymlanmasna, yazardan rapor erevesinde dzeltme istenmesine ya da yaznn geri evrilmesine karar verilecek ve yazar durumdan en ksa srede haberdar edilecektir. Yazardan dzeltme istenmesi durumunda dzeltmenin en ge 20 gn ierisinde yaplmas gerekmektedir. Yazarn Hakem Raporuna itiraz etmesi durumunda, yaz yeni bir hakeme gnderilecektir.

7. Yazarlar unvanlarn, grev yaptklar kurumlar, haberleme adreslerini, telefon numaralarn ve e-posta adreslerini bildirmelidirler.

8. Dergide yaymlanmasna karar verilen makaleler yazarlarn soyadlarna gre alfabetik srayla yaymlanr.

9. Telif creti denmeyeceini yazar kabul etmitir. Yaymlanan yaznn 10 adet tpkbasm ve 2 adet dergi yazara cretsiz gnderilecektir.

letiim Adresi:Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi10. Cadde, No: 51 Emek 06510 ankaya/ANKARA Tel: (312) 216 20 00 Faks: (312) 2150169 http://www.hukuk.gazi.edu.tr e-posta: [email protected]

VII

NDEKLER

Sayfa No

Prof. Dr. Attila ZERinzgemii...................................................................................................XIII

TAKDM YAZILARI

Rza AYHAN.......................................................................................XXIhsan ERDOAN..............................................................................XXVHasan TUN....................................................................................XXIX

MAKALELER

ZEL HUKUK

Tek Satclk Szlemelerinin Rekabet Kanunu erevesinde Deerlendirilmesi ve Muafi yete Aykr Tek Satclk Szlemelerine Uygulanacak Usul Hkmleri

Aziz Serkan ASLAN...........................................................................3-38

Avukatn zen BorcuVeysel BAPINAR............................................................................39-62

Banka Hukuku Asndan Havale lemi ve Karlalan Sorunlar

Mustafa EKER...............................................................................63-76

Menkul Kymet Borsalarnda Alm Satma Araclk Faaliyeti Kapsamnda Arac Kurumlarla Yatrmclar Arasndaki likinin Hukuki Nitelii

Nusret ETNH. Ebru TREM.........................................................................77-102

Trk Medeni Kanununa Gre Yasal nalm HakkFikret EREN.................................................................................103-126

VIII

Trk Ticaret Kanunu Tasarsna Gre Nama Yazl Paylarn Devrinin Snrlandrlmas

Rauf KARASU..............................................................................127-148

Telif Hakk hlallerinden nternet Servis Salayclarn Sorumluluklar

Sefer OUZ..................................................................................149-184

Mortgage Kredilerinde Erken deme creti (Cezas)Mustafa TOPALOLU................................................................185-222

Malik Lehine Snrl Ayn Hak KavramMehmet NAL.............................................................................223-236

XIX. Yzylda Orta Anadolu Blgesinde Evliliin Ortaya k, Sona Ermesi ve Sonular

Esra YAKUT.................................................................................237-266

KAMU HUKUKU

Tek Bana Seim Kazanmak: Trk Siyasal Hayatnda Bamsz Milletvekili Adayl

Erdal ABDULHAKMOULLARI...........................................269-304

Koullu SalverilmeAhmet Hulusi AKKA..................................................................305-336

Rusyada Yarg Bamszl ve Hakim TeminatAli brahim AKKUTAY...............................................................337-372

Uluslararas rgtlern Kurucu Andlamalarnn YorumuBerat Lale AKKUTAY..................................................................373-388

Osmanl Devletinde Ynetici Snf Asndan Msadere Uygulamas

Sevgi Gl AKYILMAZ................................................................389-420

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihatlarnda kence Kavram

mer ANAYURT..........................................................................421-460

IX

Gvenlik TedbirleriMehmet Emin ARTUK.................................................................461-492

Capital Sentencing Under American Criminal LawM. Yasin ASLAN......................................................................... 493-502

Anayasa Kavramnn Tanm, Hazrlanmasve Deitirilmesi Arasndaki liki

Ender Ethem ATAY......................................................................503-550

Anayasa Yapmna Ynelik DeerlendirmelerFaruk BLR.................................................................................551-564

Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunun Verdii Para Cezalarnn Uygulanmas Sorunu zerine

Ramazan ALAYANBeir Fatih DOAN......................................................................565-584

Vergi Kalkan : Dolaysz Vergilere st Snr Uygulamas ve Fransa rnei

Elif PRSNERL AKAR.......................................................585-600

Devlet Siyasi Partilere Haka ve Yeterli Dzeyde Yardm Yapyor mu?

Ali Rza OBAN...........................................................................601-640

1982 Anayasasnda Demokratik Devlet lkesi: Kavramsal ve Yapsal Bir Analiz Denemesi

Fatih DEMRC............................................................................641-662

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarnn AnayasaMahkemesi Kararlar Bakmndan Yarglamann Yenilenmesi Nedeni Olup Olmayaca Sorunu

Ayhan DNERsmail KKSARI..................................................................... 663-686

Ceza Muhakemesinde Katlanma YkmllHseyin ERTURUL..................................................................687-700

ptal Davalarnda Kendiliinden Aratrma lkesinar Can EVREN.......................................................................701-724

X

Amerikan Toplumu ve Hukukun stnlCengiz GL..................................................................................725-738

Lizbon Antlamas Sonrasnda Avrupa BirliiAhmet M. GNE.........................................................................739-772

HrszlkZeki HAFIZOULLARIMuharrem ZEN.........................................................................773-796

Gnmz Trkiyesinde Ordunun Askeralma Sisteminin Korunmas Meselesi ve Mill Devlet (Ulus-Devlet) Anlay le lgisi

Celal IIKLAR.............................................................................797-822

TBMM tzne Gre Milletvekillerine Uygulanan Disiplin Cezalar

Begm SBR................................................................................823-850

The Ongoing Debate About The European Unions Democratic Defi cit

Cemil KAYA..................................................................................851-864

Komisyon ve Mahkeme Kararlar Inda Avrupa Konseyinde Vicdani Ret Hakk

Kasm KARAGZ.......................................................................865-906

ran Anayasa Hukukunun Genel Esaslar Ahmet KILIN.............................................................................907-948

Self Determinasyon lkesinin Aznlklar Asndan Deerlendirilmesi

Doan KILIN.............................................................................949-982

Kbrs Sorununun Trkiye-AB likilerine Endekslenmesi Sreci

Hasan MOR................................................................................983-1026

dari Yargda Temyiz ncelemesinin Usul Kazanlm Haklar Asndan Snrlanmas

lhami ZTRK......................................................................1027-1044

XI

Ombudsman Beklerken: Anayasa Mahkemesinin Kamu Denetilii Kurumu Kanunu ptaline Dair Gerekeli Karar zerine Bir nceleme

Engin SAYGIN.........................................................................1045-1072

Avrupa Birlii Temel Haklar artnn 53. Maddesinin Topluluk Hukukunun stnlne Etkisi

Hakan TADEMRFatma AKKAN GNGR......................................................1073-1090

27 Aralk 200818 Ocak 2009 Gazze Saldrs ve Uluslararas Ceza Hukuku

Ahmet Hamdi TOPAL..............................................................1091-1112

Demokrasi Trleri ve Mzakereci Demokrasi Kavram

Hasan TUN.............................................................................1113-1132

1982 Anayasasnn nsan Haklar Anlaynn Uluslararas Belgeler ve Anayasa Mahkemesi Kararlar Inda Deerlendirilmesi

Murat YANIK............................................................................1133-1162

Koruma Blge Kurullar ile Koruma, Uygulama ve Denetim Brolar (KUDEB) Arasnda Kanundan Kaynaklanan Yetki atmas var m?

Hasan Nuri YAAR..................................................................1163-1172

2007 Anayasa Deiikliinin Dourduu Tereddtler ve zm Yollar

Blent YAVUZ...........................................................................1173-1214

Trk Hukukunda Kamu Hizmeti Kavram ve Kriterleri

Dilat YILMAZ.........................................................................1215-1234

EVRLER

Teyit MektubuHayrettin ALAR.................................................................1237-1254

XII

KARAR NCELEMELER / DEERLENDRMELER

Avrupa Birlii nsan Hak ve zgrlkleri Anlaynda ATAD ve AHMnin Oynad Rol ve tihatlardaki Son Gelimeler

Fsun ARSAVA.........................................................................1257-1284

La criminalit urbaine, la criminalit la province et la criminalit la campagne

Doan SOYASLAN..................................................................1285-1294

Vekilin; Mvekkil Adna veya Hesabna Bizzat Kendisi ile lem Yapabilmesi (Kendisiyle Szleme Yapmas) ve Szlemenin ki Tarafn Temsil Edebilmesi (ifte Temsil) Sorunu

Nihat YAVUZ............................................................................1295-1302

XIII

Z G E M

ADI SOYADI : Attila ZER (Prof . Dr.)

AHS BLGLER:1941de Kahramanmarata dodu. lk ve Ortaokulu skenderunda, Liseyi Kahramanmarata tamamlad. A.. Hukuk Fakltesini bitirdikten sonra, bir sre Ankarada Avukatlk yapt. Sonradan, Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisi Anayasa Hukuku Krssne, Asistan olarak girdi. Daha sonra, A..H.F.sinde Anayasa Hukuku bilim dalnda Doktora yapt. Gazi niversite Hukuk Fakltesinde Anayasa Hukuku bilim dalnda Do.Dr. ve Prof. Dr. olarak grev ald ve Kamu Hukuku Blm Bakanl yapt. 2008 ylnda Gazi niversitesi Hukuk Fakltesinden emekli oldu. Evli olup, iki ocuk babasdr. ngilizce bilmektedir.

ETM :

1. Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi,

2. Londra niversitesi, (L.S.E.) Hukuk Fakltesi Doktora konusunda aratrma,

3. Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Doktora,

4. Londra niversitesi, ( L.S.E.) Hukuk Fakltesi ve Asya ve Afrika Enstitsnde doktora sonras Mukayeseli Anayasa Hukuku almas,

5. Gazi niversitesi ..B.F. Yard.Do.Dr.,

6. Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Do. Dr.

7. Krkkale niversitesi Hukuk Fakltesi Prof. Dr.

8. Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Prof. Dr.

XIV

YAPTII GREVLER :

1. Pankobirlikte Hukuk Danman,

2. Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdr Yardmcs ve Ynetim Kurulu yesi,

3. Gazi ...B.F. Ynetim Kurulu yesi,

4. Gazi .ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Anayasa Hukuku retim yesi,

5. Gazi niversitesi Basn Yayn Yksek Okulu Ynetim Kurulu yesi,

6. Dnya Bankasnn destekledii Trkiye Tarm Kredi Kooperatifl erini yeniden organize projesinde, Hukuk Danman

7. TODAI Mukayeseli Anayasa Hukuku retim yesi,

8. T.C. Babakanlk Vakfl ar Genel Mdr Yardmcs

9. Dnya Bankasnn destekledii Trkiyede teknolojinin gelimesi ile ilgili projede Hukuk Danman,

10. Polis Ens. ve Akademisinde Anayasa Hukuku retim yesi

11. Kltr Bakanlnda Bakan Danman,

12. Gazi .Hukuk Fakltesinde Kamu Hukuku Blm Bakanl

13. Yksek renim Kurulu yesi,

14. ekerbank T.A.. Hukuk Ba Maviri,

15. ICCde 1995den bu yana Hakem,

16. ICCde 1995den bu yana Hakem, Trkiyede 1993den bu yana eitli hukuki ihtilafl arda hakem

17. 1973 den bu yana Serbest Avukat

XV

E S E R L E R N N L S T E S

A-KTAPLARI :

Bat Demokrasilerinde ve Trkiyede Hkmetin Kurulu Yntemleri, (Doktora Tezi ) Ankara 1981

Hukuku (iler ve Sendikaclar iin), Ankara, 1978

Gerekeli ve 1961 Anayasasyla Mukayeseli 1982 Anayasas, Ankara 1984 (Derleme) 2.Bask Ankara, 1996)

Trkiyede Kamu Kurumu Niteliindeki Meslek Kurulular (Anayasa Hukuku Asndan), Ankara 1994 (Doentlik Tezi)

Zaruret Hali Teorisinin Anayasa Hukuku Bakmndan Uygulanmas, Ankara 1995

Trk Devletlerinin Anayasalar (Trkiye Cum-huriyeti, Kuzey Kbrs Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhuriyeti, zbekistan Cumhuriyeti, Krgzistan Cumhuriyeti, Trkmenistan Cumhuriyeti, Kazakis-tan Cumhuriyeti), Ankara 1999 (Derleme: Av.Alper GRER le Birlikte)

Bakanlk Hkmeti Sistemi ve Bu Sistemin Tr-kiye Asndan Uygulanabilirlii, BirinciBask An-kara 1997, kinci Bask Ankara 1998

Trklerde Devlet Anlay ve Demokratik Rejim, Ankara, 2002,

Anayasa Hukuku (Genel Esaslar) 1. Bask Ankara 2004, 2. Bask Ankara 2006 , 3. Bask Ankara 2009

Bankaclk Kanunu, Gazi Yorumu ve lgili Ynetmelikler, Ankara 2007

XVI

Trk Cumhuriyetlerinin Hukuki Yaps Ankara 2008

Trkiyede ve eitli lkelerde Mahkemerin Bamszl ve Hkim Teminat ,Turhan Kitabevi Ankara 2009

B-MAKALELER VE TEBLLER :

a)Trke

Trk Devletlerinin Anayasa Anlay, Milli Kltr ve Genlik Sempozyumu, Gazi niversitesi Rektrl Ya-ynlar, Yayn No: 86, Ankara

Parlamenter Rejim ve Trkiyede Devlet Bakannn Seimi, Yeni Forum, Cilt 1, Say 24, Eyll 1980

Tarm Kredi Kooperatifl erinin Hukuk Yaps, Koo-peratifilik Eitimi Tarm Girdilerinin ve rnlerinin Pazarlanmas Semineri, Ankara 1987

1982 Anayasasnn Sosyal Devlet Anlay inde Ko-nut Problemi, Dnyada Mekan Konut

Kooperatifl eri Semineri, 14 Kasm 1985, Trk Koopera-tifilik Kurumu Yaynlar No:64

1876 Anayasasnda Padiahn Durumu, Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisi Dergisi, Prof. Dr. Orhan M.KRKERe Armaan, Cilt 7, Say 1-2, Ankara 1975

Amerika Birleik Devletlerinde Bakanlk Kurumu ve Bakann Siyasal Liderlii, Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisi Dergisi, Cilt 10, Say 1-2, Ankara 1978

1961 Anayasasna Gre Cumhurbakannn dari Fonksiyonlar, Ankara ktisadi ve Ticari limler Akade-misi Dergisi, Cilt 6, Say 1-2, Ankara 1974

XVII

Anayasa, Plan ve Sendikalar, Trk- ICFTU (Sendika-larn Ekonomik Kalknmadaki Rol), Haziran 1979

Atatrkn Egemenlik Hkmet ve Devlet Anlay, 100.Yl Atatrk Konferanslar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Ankara

Gen ilerin Sosyal ve Demokratik Hayattaki Yerle-ri, Trk- ICFTU (Gen ilerin Sorunlar), Nisan 1980

Trk Devletlerinin Anayasa Anlay ,Gazi niversitesi Milli Kltr ve Genlik Sempozyumu , Kasm 1985 An-kara

Yeni Vakfl ar ve Uygulamalar, Trk Lions Vakf 1988 Vakf Sempozyumu, stanbul Aralk1988

Anayasadaki Genlik, Devlet Bakanl ve Erciyes ni-versitesi Trk Toplumu ve Genlik Sempozyumu, Nisan 1989 Kayseri

Bask Gruplarnn Geliimi Snfl andrlmas ve Faali-yetleri, Ankara Barosu Dergisi, say 1996/4

Kuvvetler Ayrl Sistemini Benimsemi Anayasa-larda, Kuvvetler Aras Dengelerin Korunmas ve Bu Konudaki Mevcut Mekanizmalar, 28-30 Haziran 1993, Bikek-Krgzistan-Trkiye Hukuk Haftas

evre Hakk ve 1982 Anayasas, Ankara Barosu Dergisi , 1998/1 Ankara

Anayasa Mahkemelerinin Yaps ve Trkiyedeki Durum Krgzistan-Bikek Anayasa Mahkemesi Bakanlnda konferans olarak 23.9.1997 tarihinde ve-rildi.

Demokratik Rejim ve Anayasa Mahkemesi Krgzistan-Bikek Hukuk Fakltesinde 26.09.1997 tarihinde konfe-rans olarak verildi.

XVIII

Trk Devletlerinde Devlet Bakannn Seimi, Prof. Dr. Fikret Eren e Armaan ,Yetkin ,Ankara 2006

Anayasamz Asndan lkemizde zelletirme TBMM. Anayasa Hukuku. Uluslararas Sempozyumu, TBMM. Basmevi Ankara

Trk Demokratik Rejiminde Milli Gvenlik Kuru-lunun Durumu, TBMM. Ankara Hukuku. Uluslararas Sempozyumu , TBMM , Basmevi - Ankara

lkemizde Egemenlik ve Yarg Erkinin Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlar Karsnda Durumu, Anayasa Yargs , 25-26 Nisan 2003 , Ankara

Vergi Usul Kanunu nun 359. maddesinin Anayasa Hu-kuku Asndan Deerlendirilmesi, Yaklam 110 ubat 2002 , Ankara

5237 sayl Trk Ceza Kanununun 301. maddesinin Hu-kuki Yaps Karsnda Dnce ve Kanaat Hrriyeti , Trk Hukuk Ens. ( T.H.E.) Ocak 2007 say 118

Demokratik Rejim ve Gelimesi, st. Aydn niversitesi, Demokratik Rejim Paneli Mays 2009 st ( Baskda )

b) ncelemeler

Adalet Raporu, Birlik Vakf-1985

c)Yabanc Dil

Agricultural Credit Cooperative Organizations Legal Structure, Cooperation in Turkey, Turkish Cooperative Association, April 1987 Ankara Number 6

The Concept of Cooperation in the Turkis Constitution, TKK, October 1984 Ankara Number 1

Housing Problem Within The Social State Concept of The 1982 Constitution, T.C.A. April 1986 Ankara Number

XIX

Electon Systems and Fair Representation, Innternational Scientifi c andPractical Conference, Developmentof Elektion System , August 25-26-2004 Almaty / Kazakistan ve Gazi ni. H. F. DergisiHaziran-Aralk- 2004, C. VIII. S. 1-2

d) Uluslararas Bibliyografya

Research Register of studies on Co-operatives in Developing Countres and Selected Bibliography Warsaw Geneva Budapest 1987.

SOSYAL AKTVTELER :

A.. Hukuk Fakltesi Talebe Dernei Bakan,

Mara Yksek renim Genlii Dernei Bakan,

Trk Oca Genel Merkezi Genlik Kollar Bakan,

Ankara Aydnlar Oca Bakan Yardmcs,

A. . Hukuk Fakltesi lk Oca Dernei Bakan,

Milli Trk Talebe Birlii (MTTB) II. Bakan

Trk Pazarlama Vakf Genel Sekreteri,

Uluslar Aras likiler Vakf Ynetim Kurulu yesi,

Trk Hukuk Enstits Bakan yardmcs,

52 adet Onur ve kran belgesini eitli Vakf, Dernek ve Fakltelerden almtr,

(AGK) Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans Temsilcisi olarak eitli lkelerde seimlerin denetiminde gzlemci olarak bulundu,

XXI

AABEYMZ ATTLA ZER BEYEFEND

niversite retim elemanlarnn, niversite nedir?, biz ne tr bir m-essesede grev yapyoruz ?, amacmz nedir? sorularn ska sormalar; ada bir niversite iin onu oluturan deerleri n plana karmalar gerekir.

Onu yakndan tanyanlar bilir ki, Attila zer aabeyimiz bu deerlerden biri; Gazi niversitesinin kuruluuna byk katk salayan ve Gazi niversi-tesine kurumsal kimlik kazandran bir bilim insandr.

Attila aabeyimle tantmzda henz Gazi niversitesi bu isimle kurul-mam; daha sonra Gazi niversitesini oluturmak zere Kanunla bir araya getirilecek olan eitim retim kurulular ya Milli Eitim Bakanlna bal ya da kendine has zellikleri haiz Akademi ler eklinde faaliyetlerini sr-dryordu. Gazi niversitesinin nvesini tekil eden bu yksekretim kuru-lular kendi alanlarnda Trkiyenin en iyi okullar idi. Gazi Eitim Enstits (Gazi Eitim Fakltesi), Erkek Teknik Yksek retmen Okulu (Teknoloji Fakltesi), Kz Teknik Yksek retmen Okulu (Sanat ve Tasarm Fakltesi), Ankara Devlet Mhendislik Mimarlk Akademisi (Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi); ancak bu eitim kurulularndan biri olan Ankara ktisadi Ticari ve limler Akademisinin (ktisadi dari Bilimler Fakltesi) ayrca zikredilmesi gerekir.

Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisinin bnyesinde, Di Hekim-lii, Eczaclk ve Tp Fakltesinin yannda Basn Yayn Yksek Okulu, Ban-kaclk ve Sigortaclk Yksek Okulu ve Mali Bilimler ve Muhasebe Yk-sek Okulu eitim ve retim yapyordu. Bir dier ifadeyle Ankara ktisadi ve Ticari Bilimler Akademisi ad henz konulmam bir niversite yaps arz ediyordu.

Bu ad konulmam niversiteye 1976 ylnda intisabm, hayatmn d-nm noktalarndan birisi oldu. Ankara ktisadi Ticari limler Akademisinin yapsndan ve o yapy oluturan hocalardan uzak, Mali Bilimler Muhasebe Yksek Okuluna Ticaret Hukuku merhum hocamz Prof. Dr. Naci Knacolu nun himayesinde Ticaret Hukuku asistan olarak greve baladmda ni-versiteye hoca olmann heyecan iindeydim. Kendi kendime niversite nedir?, niversitede retim eleman ne yapar veya ne yapmaldr?, iyi bir retim yesi olabilmek iin ne yapmalym?, sorularn soruyordum.

XXII

O tarihlerde soru sorma, sorarak renme kltr henz yeterince yerlemedii iin, sorularmzn cevabn, evremizdeki kdemli arkada-larmzn sohbetlerinden istifade ederek ve onlar gzlemleyerek renmeye alyorduk. Ancak grev yaptmz Mali Bilimler Muhasebe Yksek Oku-lunda benden baka hukuku yoktu; iktisatlar, muhasebeciler, iletmeciler arlktayd ve hukuk servis dersi olarak alglanyor, dier arkadalarla da doktora dersleri sebebiyle pek sk gremiyorduk.

Ders yk altnda ezilen krs hocalarmzn haricinde, ilmine ve ah-siyetine gveneceimiz bir aabey e, onun yol gstermesine ihtiyacmz vard. O gnlerde birlikte grev yaptmz iktisat blm asistan Sayn Dev-let Baheli nin byk desteklerini grdm. Moral ve motivasyonumuzu ar-trc sohbetler yapyorduk; ama benim rnek alabileceim meslektam bir hukuku aabeye ayrca gereksinimim vard. Devlet bey, Akademide ok deerli hocalarmzn olduunu, baaracamz, almamz gerektiini ifade ederken, ska Attila aabeyimiz u anda ngiltere de; ubatta (1977) gele-cek. O geldii vakit sana tavsiyelerde bulunur diyordu.

Attila hocay iitmitim; ancak henz tanmamtm. Attila aabeyin u-bat 1977 tarihinde geliini sabrszlkla bekledim. Daha ayann tozu ile he-nz kitaplarn ve notlarn dzenleme imkn vermeden kendisini ziyarete gittim. Akademideki odasna ilk girdiimde, sohbetimizin ilk dakikalarndan itibaren ne yapmam gerektiini artk idrak etmeye balamtm. Akademisyen kaynaklar sorgulamalyd, merak etmeliydi, bizlere intikal ettirilen bilgilerin shhatinden phe duymalyd, ok almal, ok okumal ve bilhassa ana kaynaklara ulamalyd. retim yesi reten; her ynyle rnek almda bir abide ahsiyet olmalyd.

ok ey rendik kendisinden: nezaketi, hogry, saygy, sevgiyi, re-tebilmenin ne tr bir fazilet olduunu, retim yesi saygnln Bunlar evresine yaayarak rnek olarak retti. Attila aabeyimiz dersini bir ibadet duygusuyla yapar; derse girmesi bir n hazrlk gerektirirdi. rencinin kar-sna karken kyafetlerini zenle seerdi, her daim k d, gzel giyinir, g-zel konuurdu. Fikirlerini ekinmeden syler; cehalet karsnda hiddetlenir; ancak kin tutmaz, insanlar severdi.

Attila aabeyimiz mkrimdir; paylamay ve dostlar ile birlikte olmay, memleket meselelerini konumay sever. Trk dnyas tutkunudur; bu tutku szde kalan bir tutku deildir. Bu tutku sonucudur ki, Trk dnyas corafya-

XXIII

sna byk katklarda bulunmu; Trk dnyasna birok renci yetitirmi, bu konuda eserler vcuda getirmitir.

Hukukudur; Anayasa hukuku yorumlarn dinlemek bir zevktir. Ho soh-bet bir cemiyet insan, iyi bir bilim adamdr. Aabeydir. Kendisinden ok ey rendik; reneceiz. Salkl ve mutlu gnler diler, sayglar sunarm.

yiki varsn Attila Aabey

Prof. Dr. Rza AYHAN

Gazi niversitesi Rektr

XXV

FT T LE YAZIN

YA DA SAKLANAMAYAN GZYAI SIRRI

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi nin bu saysn mutluluk ve-rici bir vesileyle, Prof. Dr. Attila ZER in fakltemizden emekliye ayrlmas sebebiyle, onun adna adayarak Prof. Dr. Attila ZERe Armaan olarak karyoruz. Bu armaana Prof. Dr. Attila ZER e 67 Ya Armaan da di-yebilirdik. nk hocamz bizden emekliye ayrlmad; kanun gerei emekliye ayrld, bizdeki hocal ve irat grevi devam ediyor.

Prof. Dr. Attila ZER, Gazi niversitesi Hukuk Fakltesinde Anayasa Hukuku profesr ve Kamu Hukuku Blm Bakan iken emekliye ayrld. Emeklilik biroklar iin dinlenme dnemidir. Hocamz kendini dinlenme pe-riyoduna almad, iyi ki almad. u anda Bakent niversitesi Hukuk Faklte-sinde ilmin n yaymaya devam ediyor, Fakltemizdeki derslerine devam ederek bizi de mahzun brakmyor.

Attila hoca temel ilgi alan olan Anayasa Hukuku alannda Trkiyenin ender limleri arasndadr. Anayasa Hukuku disiplini aktif siyasete ok abuk karabilen ve siyasiler tarafndan da siyasi alana ekilen bir daldr. Anayasa Hukukunda bilimsel faaliyet gsteren hukukulara den grev ise Anaya-sa Hukuku bilimini siyasete alet etmeden bamsz, tarafsz bilimsel fi kir ve gr oluturmaktr. Bu duruu sergileyen deerli bilim adamlarndan biridir Prof. Dr. ZER. Ancak bilimi siyasete alet etmeme duruu ile siyasetle ilgi-lenme birbirinden farkldr. Attila ZER bilim adamlndan hi taviz ver-meden siyasetle de ilgilendi. Milletvekili seimlerine aday olarak katld. O kendisine deni yapmakla beraber o gnn siyasi artlar onun kanun koyucu olarak Trkiyeye hizmet etmesini engelledi.

Hukuk biliminde btnlk fi krine en uygun davrananlardan biridir hoca-mz. Zira kendisi akademik kariyerini Anayasa Hukuku dalnda yapm olma-sna ramen uzun yllar ekerbank ba hukuk mavirlii yapmtr. eker-bank kendisinden ticaret hukukunun btn branlar ve banka hukuku alann-da istifade etmitir. Attila hocann i tecrbesi niversite retim yeliinin yannda kamu brokrasisinde de olmutur. Babakanlk Vakfl ar Genel M-drlnde Genel Mdr Yardmcs olarak almtr. Bu ynyle de hem vakf hukuku hem de idare hukuku alannda hem tecrbesini zenginletirmi

XXVI

hem de alt kuruma engin katkda bulunmutur. alm olduu bu kamu ve zel kurumlarnda hi brakmad daima tercih ettii kurum ise niversite olmutur. Attila ZER iin niversite hocalnn anlam ok farkl olmu, btn i ve mesleklerin zerinde tutulmutur.

Attila hocamz bir Trk sevdalsdr. Bu sevday bilimsel almalarna da konu etmitir. Trk Devletleri sznden birlikte kvan duyardk. O Trk Devletlerinin Anayasalarn bir araya toplayarak kitaplatrd. Lisansst derslerinde karlatrmal Trk Anayasalarn okuttu. Sevdasn bilimi ile mezcetti.

Buraya kadar Prof. Dr. Attila ZERi takdim etmeye altm. Ondan Prof. Dr. Attila ZER olarak bahsettim, hocamz dedim, Attila hoca dedim, imdi sra Attila aabeye geldi. Bir kere dikkat etmisinizdir, birok Atilla lardan farkl olarak o ift tt li Attiladr. Bir baka zellii ise bizim Maral olu-udur. Btn konumalarnda mutlaka bir bizim Mara geer. Belki bizim Mara biraz Kahraman Marallar kzdrabilir.

Evlat sevgisi eer renmeyle kazanlacak bir haslet ise mutlaka baba At-tila ZER den renilmelidir. Arkadalk dostluk, vefa kavramlar iin yl-lardr hi deimeyen fi zyonomisi gibi Attila aabey gzmn nnde durur.

Attila aabeye benim gibi kendisinin de derin hrmet besledii Fikret hocamz bazen Karaolan, bazen de kel beylerin Attila der. Kel beyler aileden gelen bir lakap imi. Fikret hocamz zannederim Karaolan yaktr-masn esmer ve srm gibi oluundan dolay syler. Ben de affa snarak o kara kuru adamdan, ama gzyandan bahsedeceim. Bir gn 30 sene ka-dar nceydi, odasnda kitaplarna gz atyordum. Aabeyimizin byke olan odasnn duvarlar zeminden tavana kadar kitap raf ile kapl ve rafl ar tk tk kitapla doluydu. Kitaplar aranan trden aranmayan trden ne ararsan

Rengi solmu kitaplardan birini aldm; o da bir Maralnn kitabyd; kita-b ortadan atm ve okumaya baladm:

XXVII

Sokaktaym, kimsesiz bir sokak ortasnda; Yryorum, arkama bakmadan yryorum Yolumun karanla saplanan noktasnda Beni bekleyen bir hayal gryorum.

Uzanverse gvdem, talara boydan boya Alsa buz gibi talar alnmdan bu atei. Dalp sokaklar kadar esrarl bir uykuya, lse, kaldrmlarn kara sevdal ei

Usulca kitab yerine koydum ve odadan ktm. Attila aabey gzlerinden siyim siyim akan yala, sessizce alyordu. Alamak kadar insani bir hal var m, alamann saklanacak nesi var ki! Aabey onun iin saklamadm.

Prof. Dr. hsan ERDOAN Hukuk Fakltesi Dekan

XXIX

SAYIN HOCAM, SAYGIDEER AABEYM Prof. Dr. ATTLA ZER

Attila hocam ilk defa Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde Mdr yardmcl grevini srdrmekte iken tandm. O yllarda Anaya-sa Hukukunda yeni asistan olmam nedeniyle, Sayn Hocam ziyaret ederek tanmak zere kapsn almtm. Byk bir hogryle beni karlayan Atti-la hocam, o gnden itibaren bir aabey gibi grmeye baladm. Zaman zaman kapsn aldmda, Attila hocam hibir zaman yardm ve desteini benden esirgememitir. O dnemlerde farkl niversitelerde olmamza ramen Sayn Hocamn o aabey tavrlarn asla unutamam.

Yllar sonra, 1999 yl itibariyle, ben Gazi niversitesi Hukuk Fakl-tesinde greve baladm, bir yl kadar sonrasnda tekrar Attila hocamla ayn fakltede, ayn krsde bulutuk. Saygdeer Hocamla yakn mesai arkadalnn bana katklarn satrlara sdramam. ahsma olduu kadar tm krs hatta Bakanln yapt Kamu Hukuku Blmndeki arkadalarn tamamnn aabeyi olan Attila hocam, sevgi ve yardmlarn hi birimizden esirgememitir. zellikle, hadi arkadalar yemee gidelim davetleriyle sk sk bizleri biraraya toplamas, aramzdaki dostluk ve muhabbete byk katklar salamtr. Bu davetlere ou zaman Fakltedeki tm retim elemanlarnn katlmakta olduunu da belirtmem gerektii kanaatindeyim.

Attila aabeyimiz, her ynyle bizlere rnek olan ve zaman zaman yaadmz sorunlarda iyiniyetli yaklamlaryla her arkadamza yardmc olmaya abalayan bir insandr. Bu zellii ile her arkadamzn gnlne taht kurmutur.

Mesai arkadalar kadar rencilerine de her zaman yardmc olan hocamz, zellikle Trk Cumhuriyetleri ve Akraba Topluluklardan gelen rencilerine bir baka yaknlk gsterirdi. Bu rencilerin, lkemiz asndan iyiniyet elileri olacan asla unutmamamz gerektiini vurgulard. Bu arkadalarn zel sorunlarna dahi ilgisiz kalmaz ve bize de ayn ynde davranmamz tavsiye ederdi.

Fakltede akademik teamllerin yerlemesi konusunda olaanst aba gsteren Attila hocamz, bu konularda asla taviz vermezdi. Blmde ders dalm dahil her konuda, gerektiinde ilgili arkadalarla bire bir grerek,

XXX

kimseyi krmadan sorunlar zmeye zen gsterirdi. Bizler yaadmz her sorunu ekinmeden kendisine ilettiimizde, sabrla dinler ve hep itidal tavsiye ederek zmeye alrd.

Evet Attila aabeyimiz hukuki zorunluluk nedeniyle emeklilik denilen sreci gerekletirmek zorunda kald. Tabi ki, herzaman olduu gibi bizlere destekleri devam etmektedir ve edecektir. Biz Aabeyimizle birlikte olmaktan her zaman gurur ve mutluluk duymuuzdur. Aabey olmak kolay olmasa ge-rektir, sayn Aabeyimizin de her zaman olduu gibi bizi kendinden mahrum etmeyeceini biliyoruz.

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesinin Attila aabeyini unutmas sz ko-nusu bile olamaz. Hele biz krsdalar Attila hocalarn, aabeylerini hep balarnda o koruyucu hametiyle grmek istemektedirler.

Attila aabeyimize en derin sayg ve kranlarmla

Prof. Dr. Hasan TUNG.. Huk. Fak. Anayasa Hukuku ABD. Bk.

ZEL HUKUK

MAKALELER

3Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XII, Y. 2008, Sa. 1-2

TEK SATICILIK SZLEMELERNN REKABET KANUNU EREVESNDE DEERLENDRLMES VE

MUAFYETE AYKIRI TEK SATICILIK SZLEMELERNE UYGULANACAK USUL HKMLER

Aziz Serkan ARSLAN*

ZET:Tek satclk szlemeleri, borlar hukukunda dzenlenen, isimsiz szleme trle-

ri arasnda yer alan, zellikle ticari hayatta ve bu nedenle de rekabet hukukunda ska karlalan szleme trlerindendir. Bu szleme ile yapmc, rnlerinin tamamn veya bir ksmn belirli bir corafi blgede inhisari olarak satmak zere sadece tek sa-tcya gnderme ykmlln, buna karlk tek satc da szleme konusu mallar kendi adna ve kendi hesabna satarak bu mallarn srmn arttrmak iin faaliyette bulunmak ykmlln stlenir.

Rekabeti kstlayc zelliine ramen, tek satclk szlemelerinin ekonomi, ka-lite ve tketici asndan baz yararlar vardr. Bu yararlar nedeniyle kanun koyucu bu szlemelere belli muafi yetler tanyarak hukuki anlamda geerlilik hakk salamtr. Ancak bu szlemelerin geerlilik koullarna, mevzuat ile kanun koyucu tarafndan sk artlar getirilmitir. Bu artlara uygunluu denetlemek, aykr durumlar tespit etmek ve bunu nleyip gerekirse cezalandrmak zere Rekabet Kuruluna yetki veril-mitir.

ANAHTAR KELMELERTek satclk szlemesi, muafi yet, kartel, bayi, ihll

EVALUATING OF EXCLUSIVE DISTRIBUTORSHIP CONTRACTS IN THE AMBIT OF COMPETITION LAW AND

APPLICABLE PROCEDURE JUDGEMENTS TO EXCLUSIVE DISTRIBU-TORSHIP CONTRACTS CONTRARY TO EXEMPTION

ABSTRACTExclusive distributorship agreement located within special debt relations and cha-

racterized as an unnamed contract in doctrine because of its own unique structure is

Medeni Usul ve cra fl as Hukuku Anabilim dal Aratrma Grevlisi, Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi. (E-mail: [email protected])

4 Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XII, Y. 2008, Sa. 1-2

Ar. Gr. Aziz Serkan ASLAN

a type of contracts which is encountered in commercial life and therefore in compe-tition law.

Exclusive distributorship agreement is a framework and perdurable contract re-gulating the legal affairs between producer and exclusive distributor. By this contract, producer assumes the obligation of sending whole or a part of products to an exclusive distributor on condition that selling in a certain geographical region as monopolistic. Exclusive distributor also assumes the obligation to be engaged in an activity in order to increase sale of contract products b.y selling on her/his behalf and for own account. This contract, with respect to its qualifi cations as stated in its defi nition, is contrary to the principles of competition law.

Despite their competition restraining feature, exclusive distributorship agree-ments have some advantages in terms of consumer, economy and quality. By reason of these advantages, law-makers provide the right of validity juristically as granting these contracts exemption. However, they bring strict requirements to the validity conditions to these contracts b.y regulations. Commissions are authorized in order to screen out conditions, to ascertain the contrary status, to prevent and if necessary to punish.

KEY WORDSExclusive distributorship agreement, exemption, vender, infringment, cartel


Tek Satclk Szlemelerinin Rekabet Kanunu evresinde Deerlendirilmesi

Giri

Borlar hukukunda zel bor ilikileri ierisinde yer alan, doktrinde ken-disine zg yaps nedeniyle isimsiz bir szleme olarak nitelendirilen tek sa-tclk szlemeleri zellikle ticari hayatta, bu nedenle de rekabet hukukunda ska karlalan bir szleme trdr. Tek satclk szlemesi yapmc ile tek satc arasndaki hukuki ilikileri dzenleyen ereve niteliinde ve srekli bir szlemedir. Bu szleme ile yapmc, rnlerinin tamamn veya bir ksmn belirli bir corafi blgede inhisari olarak satmak zere sadece tek satcya gndermek buna karlk tek satc da szleme konusu mallar kendi adna ve kendi hesabna satarak bu mallarn srmn arttrmak iin faaliyette bulun-mak ykmlln stlenir. Bu szleme tanmnda da belirtilen nitelikleri itibar ile rekabet hukuku ilkelerine aykr bir szlemedir.

Rekabeti kstlayc zelliine ramen tek satclk szlemelerinin tketici asndan, ekonomi asndan, kalite asndan baz yararlar vardr. Bu ya-rarlar nedeniyle kanun koyucular bu szlemelere belli muafi yetler tanyarak hukuki anlamda geerlilik hakk salamlardr. Ancak bu szlemelerin ge-erlilik kazanmasna mevzuat ile baz artlar getirmilerdir. Bu artlara uy-gunluu denetlemek, aykr durumlar tespit etmek ve bunu nleyip gerekirse cezalandrmak zere kurullara yetki verilmitir.

Bu almada ncelikle tek satclk szlemesi kavram aklanacak, daha sonra bu szlemelerin rekabet hukuku asndan olumlu ve olumsuz ynleri zerinde durulacak, rekabet hukuku asndan esasen rekabeti ihlal eden sz-lemeler arasnda yer alan tek satclk szlemelerinin olumlu ynleri gz nnde bulundurularak, kanun tarafndan bu szlemelere, belli snrlara gre tannan muafi yet durumu ele alnacak, son olarak da tannm muafi yete aykr tek satclk szlemelerine uygulanacak usul ilemleri hakknda bilgi verilecektir.

1-GENEL OLARAK TEK SATICILIK SZLEMELER

Doktrinde; kendisine zg yaps olan isimsiz bir szleme olarak nitelen-dirilen tek satclk szlemesi; yapmc ile tek satc arasndaki hukuki iliki-leri dzenleyen ereve niteliinde ve srekli yle bir szlemedir ki, bununla yapmc rnlerinin tamamn veya bir ksmn belirli bir corafi blgede in-hisari olarak satmak zere sadece tek satcya gndermeyi, buna karlk tek satcda szleme konusu mallar kendi adna ve kendi hesabna satarak bu mallarn srmn arttrmak iin faaliyette bulunmak ykmlln stle-



nir1. Buradaki rn veya mal kapsamnn ierisine tketiciye sunulabilecek hizmetler de girer.

Tek satclk szlemelerinin tarafl ar genellikle szleme konusu olan rn ya da rnlerin yapmcs ile bu rnlerin belli bir blgede satn ya-pacak olan fi rmadr. stisnai olarak yapmc yerine rnn ana datcsnn da tek satclk szlemesi yapt grlmektedir. Bu tr szlemelerde dier taraf; belirlenen blge iinde toptan satlar ya da datcl yrtmeyi ta-ahht eden fi rmadr2.

Tek satclk szlemelerinin kendisine zg bir yaps vardr. Tek satc-nn hukuki bakmdan bamsz olarak kendi adna ve hesabna hareket etmesi, ancak ekonomik bakmdan yapmcnn sat organizasyonuna bal olmas, satlacak mal miktarnn balangta kesin olarak saptanamamas ve yapmc-nn mallarnn srmn artrma ykmllnn tek satc zerinde olmas gibi hususlar, tek satclk szlemesinin kendisine zg yapsnn balca gs-tergeleridir3. Tek satcnn szleme konusu rnleri yapmcdan kesin olarak satn alp kendi adna ve hesabna satmas onu benzer ticari kurumlardan ay-rr. Tek satcnn kendi adna davranmas szlemeyi acente szlemesinden4, kendi hesabna davranmas ise komisyonculuk szlemesinden ayrt eder5.

1.1. Tek Satclk Szlemesinin Unsurlar

Tek satclk szlemesinde yapmcnn tek satcya belli bir blgede sat tekeli tanmas, tek sat hakk vermesi gerekir. Sat tekeli hakknn zaman, yer ve konusu olan mallar bakmlarndan snrlanmas gerekir. Tek satclk szlemesinin sre, blge, mal eidi ve miktar bakmlarndan yeterli dere-cede snrlanmamas, ancak szleme artlarnn tarafl ardan birinin ekonomik

1 GZAR, H. (1989), Tek Satclk Szlemesi, Ankara, s. 14; TANDOAN, H. (1982), Tek Satclk Szlemesi, Batder, C. XI Say. 4, s. 1, GKYAYLA, C.D. (2005), Milletlera-ras zel Hukukta Tek satclk Szlemeleri (Mnhasr Bayilik Szlemeleri) Ankara, s.3.

2 BADUR, E. (2001), Trk Rekabet Hukukunda Rekabeti Snrlayc Anlamalar, Ankara-, s.112.

3 YAVUZ, C.(1997): Trk Borlar Hukuku zel Hkmler, 5.B, stanbul, s.29.4 Federal mahkemenin bir kararnda tek satclk szlemesini acentelik szlemesinden ayrt

etmek iin u kriter getirilmektedir: Mnhasr temsilcilik szlemesi diye adlandrlan iliki-de, temsilci iletmesini diledii gibi yneten ve dier tarafn satt nesneleri kendi hesabna satn alan bamsz bir tacirdir. Acentenin hizmeti ise veklet verenin ilerine araclk etmek ya da onun adna ve hesabna szleme yapmaktr. Mnhasr temsilcilik bu ynden acenteden ayrlr.(BGE 88 II 169), ev.: KANET,S. (1968), svire Federal Mahkemesinin Borlar Hukuku Kararlar, 1955-1964, C.2, Ankara, s.3-4; YAVUZ (1997), s.30-31 .

5 NAN, N.(1993), Tek Satclk Szlemesi ve nc Kiiler, Batder C.XVII. Say.2, s.57-58.



zgrln felce uratmas, onu mengene gibi balayarak kar tarafn eline teslim etmesi hallerinde ahlaka aykr bir nitelik tayabilir6.

Tek satclk szlemesinde srekli olan bir ereve iliki iinde tarafl ar arasnda belirli mal tutarlar iin birel (mnferit) satm szlemeleri yaplr. Tek satclk szlemesinin bu zelliinden, bu szlemeden doan szleme ilikisinin srekliliini, bu szlemenin unsuru olarak kabul etmek gerekir. retici tarafndan tek bir seferlik mal gnderimi, satc tarafndan bu rnn ya da hizmetin bir kereye mahsus pazarlanmas ile tek satclk szlemesi domaz. Szlemenin amacn oluturan mallarla ilgili pazarlama almalar ve szleme konusu mallarn srmnn artrlmas faaliyetleri yalnzca ya-pmc ile tek satc arasnda srekli bir szleme ilikisinin var olmas halinde gerekletirilebilir7. Tek satclk szlemesinin alt ay bir yl gibi belirli sreli yaplmas bu durumu deitirmez8.

retici ile tek satclk szlemesi yapan satc, nc kiilerle yapt muameleleri kendi adna yapar. Bu durum yapmcya, reticiye herhangi bir yk altna girmeksizin mallarn pazarlama ve tketiciye ulatrma imkn ta-nr. Bunun sonucu olarak da tek satc reticiyi temsil etmez, yapmc kar-snda hukuki bamszl vardr. Ancak uygulamada genellikle tek satclar piyasaya yapmcnn markas ile girdiklerinden, mteri evresi tarafndan, ksmen yapmcnn temsilcisi olarak bilinmekte ve sat faaliyetlerini yapmc adna yrtt sanlmaktadr9. Hatta bu nedenle bu szlemenin mnhasr (ya da tek) temsilcilik szlemesi olarak isimlendirildii de grlmektedir10.

Tek satc, reticiden ald rnleri pazarlamakla birlikte, bunlarn sat ve srmn artrma faaliyetinde de bulunmaldr. Burada reticinin de ilan, reklm yolu ile desteini alabilir.

6 YAVUZ, C.(1997), s.29 Kar grte GZAR, H.(1989), s.119-120.7 Federal Mahkemenin bir kararna gre tek satclk szlemesinde, szlemeden ncesine

etkili sonular yaratan (ex tunc) OR. Art.107 Abs.2 (BK.m 106 f.2) gereince szlemeden dnlmesi, ameli adan sz konusu deildir; nk bu szleme srekli bor ilikisi dou-rur. ev. KANET, S.(1968), s.4.

8 GZAR, H.(1989), s.15; YAVUZ, C.(1997), s.30.9 GZAR, H.(1989), s.16; YAVUZ, C.(1997), s.30.10 AKINCI, A.(2001), Mukayeseli Hukuk Asndan Amerikan ve Avrupa Topluluu Hukukun-

da Rekabetin Yatay Kstlanmas Ankara, s.90; AKYOL, .(1992), Medeni Hukuk Uygulama rnekleri, Borlar Genel Hkmler, 2. Bas, stanbul, s.18 ve.dn.22, YAVUZ,C.(1997),s.30.



1.2. Tek Satcnn Borlar

retici; tek satcya mallaryla ilgili bir nevi tekel hakk tanrken, tek satc da buna karlk reticiden mmkn olduu kadar ok miktarda rn sipari etmelidir. Hatta bu husus szlemede asgari miktarda alm borcu kararlatr-larak somutlatrlabilir. Mesela alcnn her ay belli miktarda alm yapmas ya da, sat blgesinde belli bir kotaya ulamas art szleme ile getirilebilir. Szlemede byle bir art yoksa satc basiretli bir tacir gibi davranarak gere-ken ticari faaliyeti gstermelidir11. Eer satc yeterince ticari faaliyet gster-miyorsa ve bu durumun sonucu olarak rnler kararlatrlan miktarda srme ulamamsa yapmc szlemeyi derhal fesih hakkna sahiptir. Yapmc bu durumda bir ifa davas amak suretiyle zarara uradn ispatlamaya gerek kalmadan szlemede kararlatrlm bulunan asgari miktardaki maln aln-masn ve bedelinin denmesini talep edebilir12.

Satc yapmcdan (reticiden) ald mallar sat amacyla almaldr. Bu mallar yeniden retim amacyla ya da tamamen kendi kullanm amac ile sa-tn alamaz. Satc reticiden ald mal ileyerek baka rn haline getirip sa-tyorsa veya baka hammaddelerle birletirip yeni rnler elde ediyorsa ve bu yeni mal satyorsa; bu reticiden rn satm amacyla aldn gstermez ve tek satclk szlemesi olarak nitelendirilemez. Satcnn amac ald rn-leri tek satc konumunda olduu blgedeki tketiciyle buluturmaktr. Ancak tketiciye sunmadan nce rnden beklenen fayday veya rnden beklenen amac azaltmayacak, aksine kullanma ve sata faydal olabilecek basit dei-iklikler yapabilir. Mesela satlan arabalara paspas eklemek, metalleri paslan-maz cila ile korumak, satlan gdalar koruma amal paketlemek faydal basit deiikliklerdendir13.

Satc bununla da yetinmeyip yapmcnn mallarnn abucak ve daha fazla satlmasn salayacak faaliyetlerde bulunmaldr. Mesela bu faaliyet-ler, yeterli byklkte bir sat yeri kurmak, nitelikli ve yeter sayda eleman altrmak, reklm faaliyetlerinde bulunmak, fuarlara ve sergilere katlmak olabilir14.

Tek satc, satm olduu rnlerin mteri hizmetlerini de yerine getirmekle ykmldr. Bu ykmllk tek satc ile mteri arasndaki 11 GZAR, H.(1989), s.72; YAVUZ, C.(1997), s.31.12 GZAR, H.(1989), s.71.13 ASLAN, .Y.(1992), Avrupa Topluluu Rekabet Hukuku, Ankara, s.153 .14 TANDOAN, H,(1982), s.2; GZAR, H.(1989) s.7273; YAVUZ, C.(1997), s.31.



mnferit sat szlemeleriyle domaz; aksine bu ykmllk, yapmc ile akdedilen ereve niteliindeki tek satclk szlemesinden doar ve yapmcya kar stlenilmi olan bir ykmllktr. Satc mteri hizmetlerini gerei gibi yerine getirmezse, retici satcdan hizmetin ifasn talep edebilecei gibi tazminat da talep edebilir. Bu ykmllk szlemenin amacn tehlikeye drecek derecede ihlal edilecek olursa szlemenin feshi yoluna gidilebilir15.

retici ile tek satc, szleme serbestsi gerei szlemeye baka ykm-llkler de koyabilirler. Buna gre tek satc, szlemede belirlenen koullara uygun bir sat sonras servis kurmay ve burada tamir, bakm iin gerekli aletlerle yedek para bulundurmay stlenebilir. Yapaca reklm ve tantm faaliyetlerinin kapsam ve nitelikleri bir ykmllk olarak szlemeye koyu-labilir. Belirli aralklarla yapmcya rapor, bilgi vermeyi stlenebilir. Tek satc genellikle yapmcnn mallarndan baka bir mal satmamay ve tekel blgesi dndan mteri aramamay da yklenir16.

1.3. Yapmcnn (reticinin) Borlar

Szlemede aka ngrld durumlarda veya szlemede aka n-grlmemi olsa bile, szlemenin niteliinden doan bir ana ykmllk veya tek satcnn sadakat borcundan doan bir yan ykmllk olarak, ya-pmcnn tek satcya kar dzenli biimde mal teslimi ykmll vardr17. Bu ykmlln yapmc (retici) tarafndan yerine getirilmemesi szleme-nin gerei gibi ifa edilmesi sonucunu dourur. Siparilerin zamannda yerine getirilmemesi veya hi yerine getirilmemesi yapmcnn kusurlu saylabilecek bir davranndan ileri geliyorsa, tek satc, teslim ykmllnn ihlalinden dolay szlemeyi derhal fesih hakkna sahiptir18.

Tek satclk szlemesiyle yapmc, tek satcnn blgesine kendisi doru-dan sat yapmamay ve yine ayn blgede nc kiilere de dorudan sat yapmamay stlenir. Bu taahhtlerle tek satcya basit sat tekeli tannm olur. Eer yapmc baka blgelerdeki dier tek satclarn birbirlerinin bl-gesinde sat yapmamalarn da taahht ederse kuvvetlendirilmi sat tekeli yaratr. Son olarak yapmc (retici) nc kiilerin de tek satcnn blgesin-15 GZAR, H.(1989), s.7679.16 BADUR, E.(2001), s.113.17 YAVUZ, C.(1997), s.32 Bu konudaki tartmalar iin bknz. GZAR, H.(1989), s.85 vd.18 GZAR, H.(1989), s.8889.



de sat yapmalarn nleyici tedbirler almay da stlenirse mutlak sat tekeli sz konusu olur19.

Tarafl ar arasndaki szlemeye gre ya da szlemede olmasa bile taraf-lar arasndaki gven ilikisi gerei, retici tek satcya sataca mal ile ilgili gerekli bilgi ve belgeleri vermelidir20. Yapmc, szleme ile, satcnn sat-larnn artmas ve kaliteli hizmet sunmas iin, tek satcya reklam ve tantm malzemesi gndermeyi, tek satcnn elemanlarn cretli ya da cretsiz eit-meyi, onlar bilgilendirmeyi de kabul edebilir21.

1.4. Tek Satclk Szlemesinin Sona Ermesi

Belirli sreli tek satclk szlemesinde szleme, srenin dolmas ile sona erer. Szleme belirsiz sreli ise, olaan fesih bildirimi ile veya hakl bir nedenin ortaya kmas ile sona erdirilebilir22. Mesela reticinin, satcya sebepsiz olarak mal gndermemesi, onun blgesinde baka satcya da mal gndermesi satc taraf iin hakl nedenle tek satclk szlemesinin feshi ne-denidir. Bunun gibi satc tarafn reticiye belirlenen sre veya sayda mal siparii vermemi olmas satt mallarla ilgili mteri hizmetlerini yerine ge-tirmemesi reticiye szlemeyi fesih hakk verir.

retici (yapmc) ile satc arasndaki tek satclk szlemesi hangi neden-le sona ermi olursa olsun sona erme tarihine kadar satc ile tketici arasnda yaplan mnferit satm szlemeleri bu sona ermeden etkilenmez.

Szlemede aksi belirtilmemise tarafl arn, yani yapmcnn ya da tek sa-tcnn lm, ifl as veya fi il ehliyetini kaybetmesi tek satclk szlemesini sona erdirir23.

2- REKABET HUKUKUNUN AMACI VE LKELER AISINDAN TEK SATICILIK SZLEMES

Gnmzde kreselleen dnya ekonomisinde lkelerin ekonomik refa-hnn artmas, siyasi ve sosyal hayatn salkl gelimesi iin, lkedeki ticari 19 NAN, N.(1993),s.58; TANDOAN, H.(1982) s.4; YAVUZ, C.(1997) s.33; BADUR,

E.(2001), s.112.20 GZAR,H.(1989), s.90 vd.; YAVUZ,C.(1997), s.33.21 BADUR, E.(2001)s.113.22 Federal mahkeme i ilikilerinin sresini gz nnde tutarak, tek satclk szlemesini yal-

nz bozma ekil ve sebepleri bakmndan acentelik szlemesine benzetmitir. (BGE 78 II 36/37) KANET, S.(1968), s.167.

23 YAVUZ, C.(1997), s.33.



faaliyetlerin gerek i gerekse d piyasalarda kstlanmadan serbeste gerek-lemesine baldr. Bu nedenle gnmz refah devletlerinde kapal ekonomi-lerin yerini liberal, serbest piyasa ekonomileri almtr. Ancak ticari hayatn tamamen serbest ve kuralsz olmas, ngiltere rneinde olduu gibi brak-nz yapsnlar braknz gesinler yaklam, gnmz ticari hayatnda kabul edilebilir deildir. Serbest piyasay douran bu ekonomik yaklam bir sre sonra serbest piyasay yok etmitir. Bu yaklam, gl ticari iletmelerin g-szlere yaam imkn tanmad, tekellemenin artt, rekabetin kaybolduu bir dzene yol aar. Rekabetin olmad bir piyasada ise kaynaklar etkin kul-lanlamaz, verimlilik ve bunun sonucunda refah olmaz, kalite derken fi yat-lar artar, teknolojik ilerleme yavalar. Bu sebeplerle lkeler serbest piyasann korunmasn ve rekabetin srmesini hukuk kurallar ile teminat altna alm-lardr. Bu manada lkemizde rekabet kurallarn dzenleyen ilk ve tek yasa 1994 ylnda milli mevzuatmza eklenen 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanundur24. Bu kanundan nce rekabetin korunmas ile ilgili mese-leler Trk Ticaret Kanunu hkmlerine dayanlarak hallolunmakta idi.

Rekabet eitli ekillerde tanmlanmtr. Baz ekonomistlere gre ve basit kapitalist ekonomi tanm ile ticari rekabet; satc ve alclarn ayn pazarda, serbest koullarda fi yat ve retimi belirlemeleridir25. Hukukulara gre ise ti-cari rekabet, bir tarafn mterilerin tekil ettii farazi alm satm akdinin, dier tarafn oluturmak iin tacirlerin sarf ettii aba ve gayret olarak gr-lr26. Dier bir tanma gre ise rekabet, belirli bir piyasada alan giriimci-lerin kendi giriimleriyle ilgili ekonomik konularda serbeste karar verebilme hakkdr27. RKHKnn tanmlar baln tayan 3. maddesinde ise rekabet, mal ve hizmet piyasalarndaki teebbsler arasnda zgrce ekonomik karar-lar verilebilmesini salayan yar olarak tarif edilmitir.

Rekabet hukukunun temel amac tarifl erde de belirtildii gibi rekabet d-zeninin korunmasdr. Bu durum RKHKnn ama balkl 1. maddesinde Bu Kanunun amac, mal ve hizmet piyasalarndaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kstlayc anlama, karar ve uygulamalar ve piyasaya hkim olan teeb-bslerin bu hkimiyetlerini ktye kullanmalarn nlemek, bunun iin ge-

24 almamzn bundan sonraki blmlerinde Rekabetin Korunmas Hakknda Kanundan RKHK ksaltmasyla bahsedeceiz.

25 BADUR, E.(2001), s.4.26 HIRSCH, E.(1948), Ticaret Hukuku Dersleri, stanbul, s.164; RS, H.F.(1958), Trk Hususi

Hukukunda Haksz Rekabet, Ankara, s.3, ENER, E. (2001), Hukuk Szl, Ankara, s.663.27 NAN, N. (1995),RKHK ve AB Rekabet Politikasna Uyum, AB El Kitab, Ankara, s.248.



rekli dzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasn salamaktr eklinde ifade edilmitir. Bu balamda ticari hayatta rekabetin korunmas iin kanun kapsamna giren haller RKHKnn 2. maddesinde Trkiye Cumhu-riyeti snrlar iinde mal ve hizmet piyasalarnda faaliyet gsteren ya da bu piyasalar etkileyen her trl teebbsn aralarnda yapt rekabeti engelle-yici, bozucu ve kstlayc anlama, uygulama ve kararlar ile piyasaya hkim olan teebbslerin bu hkimiyetlerini ktye kullanmalar ve rekabeti nemli lde azaltacak birleme ve devralma niteliindeki her trl hukuki ilem ve davranlar, rekabetin korunmasna ynelik tedbir, tespit, dzenleme ve de-netlemeye ilikin ilemler bu Kanun kapsamna girer eklinde dzenlenerek nerdeyse ilk madde tekrar edilmitir28.

RKHKnn ikinci ksmnn 4. maddesinde, ticari hayatta rekabeti engelle-yebilecek anlama, uyumlu eylem ve kararlar yasaklandktan sonra alt bent halinde bu anlamalarn zellikleri saylmtr. Kanun koyucu bu sayede an-lamalar adlaryla saymak yerine dourduklar etkileri belirtmek suretiyle her trl anlamann bu yasak kapsamna girebileceini ifade etmitir29. Buna gre yasaklanm anlama trleri ierisinde, nitelii itibar ile batan itibaren rekabeti snrlayc olan ve uygulamada da sklkla karlalan tek (mnhasr) satclk (temsilcilik) szlemeleri de yer almaktadr 30.

Yukardaki blmlerde tarifi ni yaptmz tek satclk szlemeleri ie-rikleri itibar ile blgesel tekel salamak amacna ynelik olduklarndan, en azndan marka ii rekabetten kanmak amacn tarlar. Bu nedenle tek satc-lk szlemeleri ile rekabet hukuku ilkeleri arasnda srekli bir eliki vardr31. Buna gre ilk olarak,

Rekabet hukuku, ister blge ister piyasa olsun ayn rn eidinin bir-den fazla satc tarafndan retimini ve satn tevik eder. Bylece tekelle-menin ve yksek fi yatn nne geilir, tketiciye szleme serbestsi tannm olur. Buna karlk tek satclk szlemelerinde yapmc (retici) ayn blgede

28 Bu ekilde madde tekrar ile kapsam belirlenmesi doktrinde eletirilmitir. Kapsam maddesin-de bu kanunun sjesinin gsterilmesi gerekir. ASLAN,.Y.,(1992), s.35. Aslnda bu madde-de (2.madde) yaplmas lazm gelen kanunun uygulama alannn tespit edilmesidir.BUDAK, A.C,(1993), Rekabetin Korunmas Hakkndaki 1992 Tarihli Kanun Tasarsnn Eletirisi, Av-rupa Topluluu Rekabet Politikalar Hukuk Dzeni ve Trk Rekabet Kanunu Tasars Ulus-lararas Sempozyum, stanbul, s.136.

29 BADUR, E.(2001), s.109.30 Farkl isimler iin bknz dn.10.31 BADUR, E.(2001), s.111.



baka satclara mal vermeyerek hatta kendisi de dorudan sat yapmayarak satcya tekel durumu yaratr. Bunun yannda reticinin baka blgelerdeki tek satclarnn o blgede sat yapmamalar, rakip olmamalar yolu ile de ulusal piyasa paylalm olur ki, bu durum rekabet hukukunca yasaklanan kartel szlemesini dourur. Piyasann rakip teebbsler arasnda paylam yolu ile kontrol altna alnmas anlamalarna kartel szlemesi denir ve kartel szlemelerinin rekabet hukukunca amalanan ticari hayata katk prensibine hibir olumlu etkisi yoktur32. Tek satclk szlemeleri ile bu manada kartel szlemeleri arasnda bir benzerlik bulunmaktadr. Kartel anlamalarndaki temel ama, piyasadaki az saydaki iletme arasnda snrl da olsa, mevcut rekabeti kaldrp, monopol kurulmas ve ar yksek fi yatlarla tketicinin s-mrlmesidir33. Bu nedenle, piyasalarda tam rekabetin kurulmas ve ilemesi-ni hedefl eyen 4054 sayl Kanunun 4. maddesi ile AT uygulamasnda olduu gibi kartel anlamalarna snrlama getirilmi olmaktadr34. Ayn ekilde tek satclk szlemeleri de kural olarak rekabet hukuku ilkelerinden tam reka-beti serbest piyasa olumas ilkesine ters dmektedir.

kinci olarak, tek satclk szlemesi ile satcya belli bir blgede tekel hakk yaratlarak tketicinin almak istedii rn iin sadece tek bir satc ile szleme yapma zorunluluu getirilmektedir. Bu yzden tek satclk szle-mesi tketicinin alaca maln cinsi ve fi yat konusundaki seim ansn snr-lamaktadr. Bu durum rekabet hukuku ilkeleri arasnda yer alan tketicinin diledii ile szleme yapma serbestsini ortadan kaldrmaktadr.

nc olarak, tek satclk szlemelerine konulabilecek en alt ve en st sat fi yat snrlar ile satcnn maksimum kr elde etmesi veya gerekti-inde zararna mal satarak mteri lehine durum yaratmas da uygulamada nlenebilmektedir. Bu durum rekabet hukuku ilkelerinden piyasa koullarna gre fi yat belirleme serbestsini satc bakmndan engeller.

32 Karteller, benzer mallar reten az saydaki byk fi rmann fi yatlar belirlemek, retim veya ihracat hacmini snrlandrmak, piyasalar bltrmek, ksacas piyasada monopolcu duruma gelmek iin aralarnda yapm olduklar gizli veya ak anlamalardr. Kavram iin bkz. SE-YDOLU, H.(1992), Ekonomik Terimler Szl, Ankara, s.456, Dier bir tanm iin bknz. ENER, E.(2001), s.428.

33 Bu konuda geni bilgi iin bknz KEKEV, H.G.(2008), ABD, AB ve Trk Rekabet Huku-kunda Kartellerle Mcadele Ankara, s.7.

34 34 TEKNALP, .(1980), A.E.T. Antlamasnn 85 ve 86.maddeleri Anlamnda letme Kavram (I), ktisat ve Maliye Dergisi, C.26, S.11, s.453; ZSUNAY, E.(1981), AETde Kar-teller ve Rekabeti Snrlayc Dier Uygulamalar, kt.Mal. C.27 S.2, s.63 vd.



Son olarak, retici asndan nemli olan, malnn kendisine en fazla kar ettirecek ekilde ve miktarda piyasaya sunuluyor olmasdr. Uygulama-da reticiler genellikle bunu tek satclk szlemesi imzalad toptanc veya perakendeci vastas ile gerekletirir. Aslnda tek satclk szlemesi ile ka-zanl kan taraf genellikle retici deil tek satclk szlemesindeki sat-c taraftr. Krn artrmay hedefl eyen rasyonel bir reticinin, mnhasr sat szlemeleri ile piyasann belirli blgelerini kendi alcs durumundaki arac fi rmalara tahsis etmesinde menfaati yoktur. Satc taraf tek satclk szlemesi ile ald mal kendi tekeli ierisinde ve genelde kendi belirledii (tam rekabet piyasasnn ok zerinde) bir fi yat ile rakipsiz olarak belli blgede satma im-knna kavuur35. retici taraf ise malnn tketiciye ulamas, satlmas iin bu szlemeyi imzalamak zorunda kalr. Bu durum sonucunda retici, istese bile o blgede baka satclara, toptanclara rettii maln veremez. Byle-ce rekabet hukukunun yukarda belirttiimiz szleme serbestsi ilkesi retici aleyhine de kstlanm olur.

Saydmz elikilere ramen tek satclk szlemesi ile rnlerin kolay-ca datlabilmesi, maln pazara kolayca giriinin salanmas, sat sonras hiz-met verilmesi asndan tketici (alc) lehine durumlar da yaratlabilmektedir. Bu bakmdan da, tek satclk szlemesi rekabet hukukunun temel amalarn-dan olan kaliteli mal ve hizmetin sunulmasna faydal olabilmektedir.

3-TEK SATICILIK SZLEMESNN REKABET KANUNU HLAL EDEN ZELLKLER

RKHKnn 4/1 maddesi, rekabet dzenini ihlal eden teebbsler aras i-birlii faaliyetlerine ilikin genel bir yasak koymaktadr. Tek satclk szle-meleri nitelikleri gerei RKHKnn 4. maddesinde belirtilen rekabeti snrla-yc anlamalar ierisinde yer alr36. RKHKnn 4. maddesinde genel bir yasak konulduktan sonra rnek kabilinden zel olarak birtakm rekabeti kstlayc somut hallere iaret edilmitir. RKHK m.4/2 de 6 bent halinde saylan balca rekabeti snrlayc davranlar tahdidi deildir37. RKHK da rekabeti snrla-d iin yasaklanan bu davranlar unlardr:

a-Mal veya hizmetlerin alm ya da satm fi yatnn, fi yat oluturan maliyet, kar gibi unsurlar ile her trl alm yahut satm artlarnn tespit edilmesi,35 AKINCI, A.(2001), s.96.36 TOPUOLU, M.(2001), Rekabeti Kstlayan Teebbsler Aras birlii Davranlar ve

Hukuki Sonular Ankara- s.216; BADUR, E.(2001) s.111; ASLAN, .Y.(1992), s.150.37 TOPUOLU, M.(2001), s.215.



b-Mal veya hizmet piyasalarnn bllmesi ile her trl piyasa kaynak-larnn veya unsurlarnn paylalmas ya da kontrol,

c-Mal veya hizmetin arz ya da talep miktarnn kontrol veya bunlarn piyasa dnda belirlenmesi,

d-Rakip teebbslerin faaliyetlerinin zorlatrlmas, kstlanmas veya pi-yasada faaliyet gsteren teebbslerin boykot ya da dier davranlarla piyasa dna kartlmas yahut piyasaya yeni gireceklerin engellenmesi,

e-Mnhasr bayilik hari olmak zere, eit hak, ykmllk ve edimler iin eit durumdaki kiilere farkl artlarn uygulanmas,

f-Anlamann nitelii veya ticari teamllere aykr olarak, bir mal veya hizmet ile birlikte dier mal veya hizmetin satn alnmasnn zorunlu kln-mas veya arac teebbs durumundaki alclarn talep ettii bir maln ya da hizmetin dier bir mal veya hizmetin de alc tarafndan tehiri artna balan-mas ya da arz edilen bir mal veya hizmetin tekrar arzna ilikin artlarn ileri srlmesidir.

Tek satclk szlemelerini kanunda saylan bu snrlamalar asndan s-rasyla deerlendirecek olursak:

3.1. Mal veya Hizmetlerin Alm ya da Satm Fiyatnn, Fiyat Oluturan Maliyet, Kr gibi Unsurlar ile Her Trl Alm Yahut Satm artlarnn Tespit Edilmesi

Tek satclk szlemelerinin ounda retici ile satc arasnda satlan ma-ln en alt ve en st sat fi yat veya kr, skonto oran konusunda hkmlere yer verilmektedir38. Yapmc fi rma RKHK tarafndan yasaklanan bu uygula-may aka tketici sat fi yat sirkleri ile yapabilecei gibi, bu sirklerin bana tavsiye ibaresi getirerek de uygulayabilmektedir. reticilerin tek sa-tclarnn piyasa fi yatn serbeste belirlemesine mdahalesinin dier yolla-r ise, tek satcnn satt rn fi yatlarnn ve faturalarnn periyodik olarak kontrol edilmesi, yasaya aykr olarak aka veya zmnen belirlenen fi yat tarifelerine uyulmad takdirde, fi yat tarifesine uyulmas konusunda yetkili satcnn uyarlmas, belirli bir yzdesel oran olarak tespit edilen bayi kr mar-jnn azaltlmas, sat temsilcisi ve yetkili satc priminin kesilmesi ve cezai yaptrma balanmas eklinde gereklemektedir. Bilindii gibi fi yat rekabeti

38 ASLAN, .Y.(1992), s.214.



rekabetin tek yolu olmasa bile hayli nemli ve en sk rastlanan grnm e-killerinden biridir39. Tketicinin kar, mal reticiden alan toptanclarn ve perakendeci satclarn marka ii rekabet sonucunda kr oranlarn drme-leri, minimum karla mal satmalarndadr40. te satcnn minimum krla mal satmasn hatta ekonomik zorunluluklar veya reklam amac ile zararna mal satmasn engelleyen, bu nedenle de marka ii rekabeti kaldran fi yat tespiti anlamalar RKHK m.4/2-a bendini ihlal eder41. Dier hukuklarda da mahke-meler, retici fi rmann szleme ile en dk toptan sat bedelini belirleme-sinin, toptanclar arasndaki rekabetin kstlanmas olduuna ve alt seviyede faaliyet gsteren satc fi rmann sat szlemesini diledii fi yattan ve diledii kii ile yapma zgrlnn kstlanamayacana dair lkemizdeki gibi rnek kararlar vermektedir42. Tek satclar, tek satclk szlemesi gerei reticiden ald mallar taksitle, deiik promosyonlarla veya piyasa artlarndan daha dk faizle satabilir. Bu serbest rekabet piyasasnn gereidir ve tketicinin yararnadr. reticinin tek satclk szlemesi ile maln tketiciye satm art-larn belirlemesi RKHKnn 4.maddesinin 2-a bendinin ihlali anlamna gelir.

3.2. Mal veya Hizmet Piyasalarnn Bllmesi ile Her Trl Piyasa Kaynaklarnn veya Unsurlarnn Paylalmas ya da Kontrol

Piyasann retici ile tek satclar arasnda yaplan mnhasr satclk sz-lemeleri ile bllmesi de sk rastlanan durumlardandr. Uygulamada, re-tici ile tek satc, aralarndaki szleme ile satcnn faaliyet blgelerini belir-lemekte, retici bu blgedeki baka satclara mal vermemektedir. Yine retici ve satc szlemeye koyduklar hkmle baka blgelerdeki tek satclarn birbirinin blgesinden gelen mterilere aktif mal satn yasakladklar gibi dier blgelerde tantm, ilan yasa getirerek pasif mal satn da yasakla-yabilmektedirler. Hatta retici kendisi bile, szlemede varsa bu blgede perakende satm yapmamaktadr43. Uygulamada grlen bir baka durum ise 39 TOPUOLU, M.(2001), s.216.40 AKINCI, A.(2001), s.96.41 V. marka aralarda kullanlan yedek para ve aksesuarlar olarak belirlenen ilgili pazarda,

D. Otomotiv Servis ve Tic. A.. ve G. Otomotiv Tic. A..nin bayilerin yeniden sat fi yat ve koullarn belirledikleri tespit edildiinden, 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanunun 4. maddesinin (a) bendinde tanmlanan eylemleri gerekletirmek suretiyle anlan maddeyi ihlal ettiklerine.., 01-47/483-120 sayl Rekabet Kurulu Karar

42 BECKER-PERRY-RHENSTEIN, (1950) Resale Price Maintenance and the anti Trust Laws 18 The University of Chicago Law Review-370.

43 Otomobil ve hafi f ticari ara pazar olarak belirlenen ilgili pazarda, D. Otomotiv Servis ve Ticaret A.. ile D. Otomotiv Holding A..nin; bayilerin blge d pasif satlarn kstla-dklar tespit edildiinden, 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanunun Rekabeti



retici fi rmann, satclarn kendi blgesi ierisinde yaptklar satlara prim vermesi, buna karn blge dnda yaplan aktif ve pasif satlar primden muaf tutmasdr44. Bylece satc fi rmaya ayn blgede, ayn markay satan baka rakipler kmasn engellemektedir. Bu durum fi rmann belirlenen bl-gede tekel olmasna sebep olmaktadr. Hatta bu nedenle tek satclk szle-mesinin kartel szlemelerinden fark olmad doktrinde ileri srlmtr45. Bylece satclar mal veya hizmetleri kendilerine ait blgede rekabet artlarn bertaraf ederek, istedikleri fi yat ve artlarla, tketicilere arz edebilmektedir-ler46. reticinin ve satcnn aralarndaki szlemeye belli blgeler ierisinde mal satmn kstlayacak hkmler koymalar ve anlamada yer alan blge d-nda alternatif temin kaynaklarnn bulunmamas halinde (teb.1997/3, m.4/c) piyasa corafi olarak paylalm olur. Bu tr faaliyetlerde, bir satcnn gelen mterilerin ikametghna bakmakszn mevcut rn durumunu gz nne alarak sat yapmas esastr; ancak gelen mterinin, alaca mal dier sat-cnn blgesinde kullanacak olmas, yaplacak satsn salayc tarafndan ya-saklanmasn, engellenmesini ya da denetim altnda tutulmasn gerektirmez. Bu ynde bir davran 4054 sayl RKHK m.42/b nin ihlali anlamna gelir.

Piyasa blmelerinde paylalan piyasann veya pazarn lke apnda ol-mas gerekli deildir. Bir blgenin ya da ehirlerin belli blgelere ayrlarak paylamaya konu olmas piyasann corafi olarak bllmesidir47. Yine tek satclk szlemesine belli miktarn zerindeki mal satmlarnn yalnzca re-tici tarafndan yaplaca, ihracatn tek satclara yasaklanmas, kamu ihale-lerine sadece belirlenmi tek satclarn katlabilecei gibi kaytlar koyulmas mteri paylamak anlamna gelir. Bu da piyasa kaynaklarnn veya unsurla-rnn paylalmas ya da kontrol anlamna gelir48. Konulan bu gibi rekabeti snrlayc kaytlar da RKHK m.4-2/b nin ihlali sebebidir.

Snrlayc Anlama, Uyumlu Eylem ve Kararlar baslkl 4.maddesinin (b) bendinde tanm-lanan eylemleri gerekletirmek suretiyle anlan maddeyi ihlal ettikleri.., 01-47/483-120 sayl Rekabet Kurulu Karar

44 Bir teebbsn mallarn daha fazla satabilmesi iin reklm, tantm, tutundurma gibi sat artrc hususlara nem vermesi ve bunu tevik etmesi doaldr. Bu faaliyetlerden beklenen satlarn artrlmasnn salanmasdr. Bayinin sadece blgesi iine yapt satlara bu ekilde bir prim verilmesi, maln blge dna satlmamasna hizmet eder ve yukarda ifade edildii gibi blge dna yaplacak pasif satlar dahi fi ilen imknsz hale getirir. Bu nedenle byle bir primin, pasif satlar zorlatrmayacak veya fi ilen imknsz hale getirmeyecek ekilde dzenlenmesi gerektii kanaatine varlmtr. 0323/278126 sayl Rekabet Kurulu Karar

45 AKINCI, A.(2001), s.95.46 TOPUOLU, M.(2001), s.228.47 BADUR, E.(2001), s.95.48 AKINCI, A.(2001), s.94.



3.3. Mal veya Hizmetin Arz ya da Talep Miktarnn Kontrol veya Bunlarn Piyasa Dnda Belirlenmesi

Tek satclk szlemesinin retici (yapmc) taraf, datclarna (satc-larna) serbest piyasadaki fi yat oluumunu kendi lehine etkilemek iin retti-inden daha az sayda rn gndererek krn artrmak isteyebilir. Ya da satc taraf blgedeki tek satc olmasna gvenerek reticiden gereinden az sayda mal sipari ederek kr miktarn artrabilir. Bunlar rekabeti piyasadan ok tekelci piyasann arz talep zelliklerindendir. Tarafl arn tek satclk szle-mesinin kendilerine salad bu avantaj kullanarak kar amacyla arz ve ta-lep miktarlarn kontrol altna almaya almalar bunun neticesinde serbest rekabet piyasasnda oluan fi yatlar ykseltmeye almalar RKHK m.4-2/c nin ihlalidir. Aslnda bu ekilde reticinin mal gndermeyi ksmas veya sa-tcnn siparii azaltmas szlemede aka ngrlmemi olsa bile tarafl ar arasndaki sadakat ykmllnn de ihlalidir. Bu durum tarafl arn kusurlu saylabilecek bir davranndan ileri geliyorsa (ki RKHK m.4-2/c nin ihlali bir kusurdur) tarafl ar reticiye yklenen teslim ykmllnn ihlalinden dola-y ya da satcya yklenen srm artrma ykmllnn ihlalinden dolay derhal szlemeyi fesih hakkna sahiptir49. Bu durumlarda Borlar Kanunu hkmleri erevesinde grevli ve yetkili adli mahkemeden szlemenin fes-hine karar vermesi talep edilebilir50.

3.4. Rakip Teebbslerin Faaliyetlerinin Zorlatrlmas, Kstlanmas veya Piyasada Faaliyet Gsteren Teebbslerin Boykot ya da Dier Dav-ranlarla Piyasa Dna kartlmas yahut Piyasaya Yeni Gireceklerin Engellenmesi

Tek satclk szlemeleri ile retici ve satc, belirlenen blgede rakip te-ebbs faaliyetlerinin kstlanmasn, boykot edilmesini kararlatrabilecekleri gibi piyasaya baka satclarn girmesini de engelleyebilirler. Buradaki rakip teebbsten kast retici ile tek satclk szlemesi imzalam baka blgede-ki satc da olabilir. Bu satcnn baka tek satclarn blgesinde mal satmas engellenerek marka ii rekabet nlenmi olur. Tek satcnn hkim olduu pi-yasadaki bir baka teebbsn de ayn piyasada ayn mal satmak ayn hizmeti

49 YAVUZ, C.(1997), s.32; GZAR, H.(1989), s.8889.50 Salaycnn, yeniden satcya ara vermemesi ile ilgili ihtilafn, halen adli mercilerde da-

vasnn srmekte olmas dikkate alnarak, adli merciler tarafndan szlemenin feshini hakl gsterecek bir karar verilmedike, feshi ihbar sresinin iki yl olarak uygulanmasna ve bu sre boyunca szleme hkmlerinin geerli kalmasna.. 9951/553346 sayl Rekabet Kurulu Karar .



vermek istemesine ramen retici tarafndan bu teebbse mal verilmemesi boykot durumuna rnek oluturur. Bylece nceden tek satclk szlemesi imzalamam olan teebbsler piyasa dna itilmi olacaktr. nceden beri var olan teebbslere boykot uygulanarak tek satcya rakip olmas engellene-bilecei gibi piyasaya yeni girecek teebbslere mal verilmeyerek ya da fazla fi yatla mal verilerek, yeni teebbsn piyasaya girii engellenebilir ve bu du-rum nceden o blgeye mal satan tek satc ile retici arasndaki szlemede teminat altna alnabilir51. Frsatlardan eit ekilde yararlanmann engellenme-si eitlik ilkesini etkiledii kadar verimlilik ilkesini de etkiler. Piyasadaki baz fi rmalarn, dierlerinin eit koullarda faaliyet gstermesine engel olmalar RKHK m.4-2/d maddesine aykrdr.

3.5. Mnhasr Bayilik Hari Olmak zere, Eit Hak, Ykmllk ve Edimler in Eit Durumdaki Kiilere Farkl artlarn Uygulanmas

Kural olarak teebbslerin ticari muamelede bulunacaklar kimseleri iste-dikleri gibi seebilme yetkileri, zel teebbs hrriyeti ve szleme serbestsi prensibinin doal bir sonucudur. zel teebbs ve szleme hrriyetinin s-nrlar genel ilkeler dnda, RKHK m.4/2-e ile belirlenmi ve koruma altna alnmtr. Bu balamda reticilerin mnhasr bayilik szlemesi ile belirledi-i satclara dierlerinden farkl hak ve ykmllkler uygulamas rekabet hu-kuku asndan kabul edilebilir saylmtr. Ancak reticinin mnhasr bayilik verdii satc haricindeki dier satclara farkl hak ve ykmllkler getirme-si rekabet hukukunca yasaklanmtr. Mesela farkl iletmeye mal gnderen reticinin, ikisine ayn fi yattan birine ise daha yksek fi yattan mal gndermesi kanunun e bendinin ihlali olarak deerlendirilmitir. Burada eit satclara farkl muamele artlar uygulanmasnn yasak kapsamna alnmas iin farkl artlara tabi tutulan kiilerin birbirlerine rakip olmalar ve sz konusu ayrmc uygulamann bir sonucu olarak rakiplerden birinin dierine kar dezavantajl duruma dmesi lazmdr52.

51 ASLAN, .Y.(1992), s.75; TOPUOLU, M.(2001), s.232.52 BUDAK, A.C.(1993), s.141.



3.6. Anlamann Nitelii veya Ticari Teamllere Aykr Olarak, Bir Mal veya Hizmet ile Birlikte Dier Mal veya Hizmetin Satn Alnmasnn Zorunlu Klnmas veya Arac Teebbs Durumundaki Alclarn Talep Ettii Bir Maln ya da Hizmetin Dier Bir Mal veya Hizmetin de Alc Tarafndan Tehiri artna Balanmas ya da Arz Edilen Bir Mal veya Hizmetin Tekrar Arzna likin artlarn leri Srlmesi

RKHKnn 4/2-f bendinde dzenlenen bu kural ile reticilerin ve yapm-clarn, maln satarken perakende satcya ek ykmllkler getiremeyecei belirtilmitir. Mesela retici, son gnlerde satlar dt iin elinde fazla olan ve beenilmeyen tleri elinden karmak iin, bayilerini, t almalar kouluyla televizyon gndereceini syleyerek t almaya zorlayamaz. Yine tek satc da blgesindeki televizyon almak isteyen mterilere t almn zorunlu klamaz53. Bunun gibi tek satc kendisinin satt bir maln tamirini, servisini, montajn ancak kendisinin yapabileceini, aksi halde mal satmaya-can ileri srerek, tketicinin baka yerden de hizmet almasn engelleye-mez. Bu durumlar yasann f bendine aykrdr. Ancak rekabeti engelleyici bu durumlar, tarafl ar arasndaki szlemelerde aka belirtilmise ve bu konuda yerlemi ticari teamller mevcutsa, yasaya uygun hale gelebilir.

4- TEK SATICILIK SZLEMESNN REKABET AISINDAN OLUMLU YNLER

Tek satclk szlemeleri genel olarak rekabeti snrlayc szlemelerdir. Ancak bununla birlikte tek satclk szlemelerinin baz yararlar da vardr. nk bu szlemeye gvenen tek satc, sat faaliyetleri zerinde younla-abilir. Yapmc ise pek ok satc ile ticari ilikiler kurmak zorunda kalma-yacandan tamamyla retime ynelebilir ve bylece zellikle uluslararas ticarette dil, yabanc yasalar ve dier farkllklardan kaynaklanan datm g-lkleriyle uramak zorunda kalmaz. Mnhasr datm szlemeleri rn sa-tsnn arttrlmasna yardmc olur ve youn pazarlama ile arzn devamlln salar, bylece datm rasyonalize eder. Farkl reticilerin rnleri arasnda rekabeti arttrr ve pazara girileri kolaylatrr. Bu szlemelerin tketiciler asndan da olumlu etkileri bulunmaktadr. Tketici, mnhasr datm sz-lemesiyle datmda iyileme olacandan rnleri daha kolay ve abuk elde edebilecektir. Ayrca rnlerle ilgili kacak sorunlar zmek iin kendisine daha yakn muhatap bulabilecektir54.53 BADUR, E.(2001), s.108.54 ASLAN, .Y.(1992), s.210; BADUR, E.(2001), s.113.



Amerikan hukukunda tek satclk szlemesiyle ilgili bir davada, daval-lar savunmalarnda mnhasr satclk szlemeleri ile piyasann paylalma-snn rekabeti kstlamaktan ok rekabet artrc olduunu iddia etmilerdir. Davallara gre mnhasr satclk szlemeleri ile her bir satcnn faaliyet blgelerinin belirlenmi olmas, satclar belirli blgelerde korumaya yne-liktir. Belirli bir blgede sadece kendisinin sat yetkisine sahip olduunu bilen satc, mallarn tantm, sergileme ve sat sonras hizmet faaliyetlerini artracaktr. Btn bu faaliyetler belirli bir gider gerektirir. Piyasann mnha-sr satm szlemeleri ile blgelere ayrlmas, bu masrafl ar nedeni ile maliyeti artan satclarn, sergileme giderlerinden kanan satclara kar korunmasn temin iindir. Aksi takdirde tketiciler, yetkili satclarn sergiledikleri mallar arasndan setikleri mallar bu harcamalardan kanan baka bir satcdan ala-rak rekabet ortamn bozacaklardr. Bu nedenle mnhasr satm szlemeleri ile belli satclara ayrcalk tannmasnn gerekli olduunu savunmulardr. Davallar her ne kadar bu davay kaybetseler de mahkeme sonradan bu gre yakn kararlar vermitir55.

Avrupa Topluluu Rekabet Hukuku 67/67 sayl tzn gereke b-lmnde, mnhasr satclk yetkisinin kabul ile mallarn pazarlanmas ve datmnda, verimliliin daha da oalaca ve fi rmalar arasnda arzulanan rekabetin artaca, sat sonras hizmetlerde gelimelerin kaydedilecei bil-dirilmektedir56. Komisyona gre mnhasr satclk szlemeleri kk ve orta byklkteki teebbslerin piyasada rekabet edebilmelerinin tek yolu-dur. Kk ve orta byklkteki irketlerin rekabet gcnn artrlmas ve yeni mamullerin tantlmas iin, satclarn tantm faaliyetlerine yapacaklar harcamalarn belirli oranda gvence altna alnmas gerektii belirtilmitir. Buradaki kk ve orta boy iletme kriterlerinde komisyon, irketin cirosu-nu gz nnde bulundurmaktadr57. Avrupa Komisyonunca belirlenen ciro kriterine gre ayrmclk Trk doktrininde eletirilmitir58. Ciro kriteri yerine mahkemeler, her olayda piyasa koullarn ve anlamann rekabete etkisini aratrmakla ykml olmal, sadece yllk ciroyla yetinmemelidirler. n-55 White Motor Co. v. United States 372 US 252,83 S.Ct 696 (1967) AKINCI, A.(2001), s.91.56 Komisyonun bu yetkiye dayanarak kard, dikey anlamalara ilikin ilk grup muafi yeti

67/67 sayl Tzktr. Bunun yrrlkten kalkmasyla birlikte, Tek Elden Datm Anlama-larna likin 1983/83 sayl ve Tek Elden Satn alma Anlamalarna likin 1984/83 sayl T-zkler yrrle girmitir. Bu tzkte, 2000 ylnda yrrle giren 2790/1999 sayl dikey anlamalara ilikin Tzk ile birlikte ortadan kalkmtr.

57 Avrupa Topluluu Rekabet Hukuku 1984/ 83 sayl tzn 3.maddesi gereince yllk ciro-su 100 milyon Euroyu aan irketler tzn getirdii ayrcalktan yararlanamazlar.

58 AKINCI, A.(2001), s.93.



k ciro kriterini karlamamakla beraber amac sadece rekabeti engellemek olan anlamalar da bu ayrcalktan yararlanabilecektir. Buna gre mahkemeler mnhasr satclk szlemeleri ile rekabetin kstlanmasna ramen bu szle-melere izin verirken ciro yerine;

Bamsz mnhasr satclk szlemeleri ile piyasann kontrol altna alnan ksmnn genel piyasa iindeki nemini,

Mnhasr satclk szlemeleri ile faaliyet blgeleri belirlenenler, tan-tm ve sat sonras hizmet faaliyetlerini stlenip stlenmediini ve bunu fi ilen yerine getirip getirmediini,

Mnhasr satclk szlemesinin yrrle girmesinden sonra, retim ya da piyasaya arz edilen mal miktarnda art olup olmadn, aratrarak bu husustan birine olumsuz yant verilmesi durumunda piyasada rekabetin mnhasr satm szlemesi ile kstlanmasnn amaland sonucuna varmaldr59.

Burada belirtilen kriter ve baka dier ayrmclk (muafi yet) kriterleri RKHK hazrlanrken gz nnde bulundurulmutur. Bununla birlikte piyasa-daki tek satclk szlemelerinde bu artlara uyulup uyulmadn belirlemek, uyulmu ise bu szlemelere muafi yet tanmak ve bu szlemelerin sonradan denetlemek grevi, zerk bir kurulu olan Rekabet Kurumuna verilmitir.

5- TEK SATICILIK SZLEMELERNE TANINAN MUAFYETLER VE MUAFYETLERN ZELLKLER

Rekabeti snrlayc ynleri nedeniyle kanunlarn yasaklama alanna giren tek satclk anlamalar yukarda belirttiimiz yararlar nedeniyle belli artlar tamalar halinde, grup muafi yetleri karlmak suretiyle bu yasak ereve-sinden kurtarlmaktadrlar60. Hukuk sistemlerinde anlama ve teebbs birlii kararlarnn yasak kapsamndan karlmas bakmndan en yaygn yntem bu anlamalara, kararlara idari bir kararla muafi yet tannmasdr61. RKHKya gre bu muafi yet bireysel, yani mnferit anlama ve kararlarn hukuka uygun saylmas eklinde olabilecei gibi, grup eklinde yani belirli bir konudaki btn anlamalar hukuka uygun sayacak ekilde de olabilir.

59 AKINCI, A.(2001), s.9460 BADUR, E.(2001), s.11361 SAYHAN, .(2005), Rekabeti Kstlayan birlii Uygulamalarnn Yasak Kapsamnn D-

nda Braklmas, AEHF Dergisi, Cilt.9 say.1-2, s.575



RKHKnn 5. maddesine gre Kurul, aada belirtilen artlarn tamam-nn varl halinde, teebbsler aras anlama, uyumlu eylem ve teebbs bir-likleri kararlarnn 4. madde hkmlerinin uygulanmasndan muaf tutulmas-na karar verebilir. Buna gre tek satclk szlemelerine muafi yet tannmas ve bylece geerli olabilmeleri iin gereken genel artlar unlardr;

a) Mallarn retim veya datm ile hizmetlerin sunulmasnda yeni gelime ve iyilemelerin ya da ekonomik veya teknik gelimenin salanmas,

b) Tketicinin bundan yarar salamas,

c) lgili piyasann nemli bir blmnde rekabetin ortadan kalkmamas,

d) Rekabetin, (a) ve (b) bentlerindeki amalarn elde edilmesi iin zorunlu olanlardan fazla snrlanmamasdr.

lkemizde belirli anlamalara bu artlara uyduu iin Rekabet Kurumun-ca grup muafi yetleri tannm ve bu anlamalarn tamas gereken dier ni-telikler tebli ile belirlenmitir62. Nitekim inceleme konumuz olan tek elden datm ve satm szlemelerine ilikin de 1997 ylnda grup muafi yeti teblii hazrlanm ve yrrle konulmutur. Ancak Rekabet Kurulu 2002 ylnda kard dikey anlamalara ilikin grup muafi yeti teblii ile nceden deiik konulara ilikin ayr teblilerle dzenlenmi olan grup teblilerini tek teblide toplamtr63. yle ki tebliin 10. maddesi ile tebliin yrrle girmesi ile birlikte 1997/3 sayl tek elden datm anlamalarna ilikin muafi yet teblii, 1997/4 sayl tek elden satn alma anlamalarna ilikin muafi yet teblii ve 1998/7 sayl franchise anlamalarna ilikin grup muafi yeti tebliinin yrr-lkten kalkacan ngrmtr. Buna gre tek elden satm szlemelerinde de aranacak olan ve dikey anlamalara ilikin grup muafi yeti tebliinde belir-lenmi artlar unlardr64:

1) Alcnn kendi sat fi yatn belirleme serbestsi belirli hallerde engel-lenmemelidir. Ancak tarafl ardan herhangi birinin basks veya tevik etmesi

62 Rekabet Kurulu bugne kadar grup muafi yetine ilikin birok tebli karmtr. Bunlardan balcalar tek elden datm anlamalarna ilikin tebli, tek elden satn alma anlamalarna ilikin tebli, motorlu tatlar datm ve servis anlamalarna ilikin tebli, franchise anla-malarna ilikin tebli ve aratrma gelitirme anlamalarna ilikin teblidir.

63 SAYHAN, .(2005), s.58064 03.06.2009 tarihli Dikey Anlamalara likin Klavuzda da bu artlar ayrntl olarak belirtil-

mitir. 09-26/567M



sonucu sabit veya asgari sat fi yatna dnmemesi kouluyla, salaycnn azami sat fi yatn belirlemesi veya sat fi yatn tavsiye etmesi mmkndr.

2) Aadaki haller dnda, alcnn szleme konusu mal veya hizmetleri sataca blge veya mterilere ilikin kstlamalar getirilmemelidir.

a) Alcnn mterilerince yaplacak satlar kapsamamas kaydyla, sa-layc tarafndan kendisine veya bir alcya tahsis edilmi mnhasr bir bl-geye ya da mnhasr mteri grubuna yaplacak aktif satlarn kstlanmas,

b) Toptanc seviyesinde faaliyet gsteren alcnn son kullanclara ynelik satlarnn kstlanmas,

c) Bir seici datm sistemi yelerinin yetkili olmayan datclara sat yapmalarnn kstlanmas,

d) Birletirilmek amacyla tedarik edilen paralarn sz konusu olmas halinde, alcnn bunlar retici konumundaki salaycnn rakiplerine satma-snn kstlanmas.

3) Seici datm sisteminde, bir sistem yesinin yetkili olmad yerde faaliyet gstermesinin yasaklanmas hakk sakl kalmak kaydyla, perakende seviyesinde faaliyet gsteren sistem yelerinin son kullanclara yapacaklar aktif veya pasif satlar kstlanmamaldr.

4) Seici datm sisteminde, sistem yelerinin kendi aralarndaki alm ve satmn engellenmemelidir.

5) Paralarn birletirilmesi ile oluturulan mallarn sz konusu olmas halinde, bu paralar satan salayc ile birletiren alc arasndaki anlama-larda, salaycnn bu paralar son kullanclara veya mallarn bakm ya da onarmyla alc tarafndan yetkilendirilmemi tamircilere yedek para olarak satmasnn yasaklanmamaldr.

Grld zere burada belirlenmi nitelikler, rekabeti dorudan veya dolayl olarak engelleme amac tayan snrlamalar ieren tek elden satclk szlemelerinde bulunmas gereken deil bulunmamas gereken niteliklerdir. Bu nitelikler esas itibar ile RKHKnn 4.maddesinde zn bulan nitelikler-dir. Bu snrlamalar ieren tek satclk anlamalar tebli ile tannan muafi -yetten yararlanamaz.



reticinin (yapmcnn) ve tek satclk szlemesi imzalayan satcnn kural olarak rekabete aykr olan bu szlemelerinin yukardaki teblile sala-nan muafi yetten yararlanmas, bu sayede de hukuka uygun hale gelmesi iin anlamalarn Rekabet Kuruluna bildirmesi zorunlu deildir. Grup muafi ye-ti tebliinde belirlenen artlar tayan anlamalar yapldklar andan itibaren muafi yet hkmlerinden yararlanabilir, bunun iin bildirim gerekmez65. An-cak muafi yet artlarna aykr bir szlemenin, ileride bu aykrlk nedeniyle teebbsn cezalandrlmasna neden olabilecei, bu yzden bu tr szleme-lerin kurula bildiriminin zorunlu olmasn savunan grler de mevcuttur66.

Zaten gnmzde uygulamada ou teebbs ileride sorun kmamas iin tek satcs ile aralarnda yaptklar muafi yet kapsamndaki szlemeyi, Rekabet Kuruluna bildirmekte ve szlemenin tebli kriterlerine, RKHKnn 4,6 ve 7. maddelerine uygun olup olmadn gerekli bilgileri de sunarak tespit ettirmektedirler. Bu tespiti yapmak kurulun grevleri arasndadr67.

RKHK m.5 e gre, tek satclk szlemesinin tarafl arna tannan muafi -yet sresinin st snr yoktur. Muafi yet belirli bir sre iin verilebilecei gibi, muafi yetin verilmesi belirli artlarn ve/veya belirli ykmllklerin yerine getirilmesine balanabilir. Muafi yet kararlar anlamann ya da uyumlu eyle-min yapld veya teebbs birlii kararnn alnd yahut bir koula balan-msa koulun yerine getirildii tarihten itibaren geerlidir.

6-TEK SATICILIK SZLEMELERNE TANINAN MUAFYETE AYKIRI HALLER

Tek satclk szlemelerine sk rekabet hukuku kurallarna ramen ticari hayatta geerli olma hakk tanyan dikey anlamalara ilikin grup muafi yeti teblii yrrlkte kald srece, bu teblie uyan tek satclk szlemeleri de geerliliini srdrecektir. Teblie herhangi bir yrrlk sresi konulma-mtr. Bu nedenle sresizdir. Ancak anlamalara tebli ile tannan muafi yet, anlama RKHKnn 5. maddesinde dzenlenen koullarla badamyorsa, bu durumun tespit edilmesi halinde, Rekabet Kurulunca, RKHKnn 13. madde-sine dayanlarak geri alnabilir. RKHKnn 5. maddesinde belirtilen durumlar ve zellikleri unlardr;65 TOPUOLU, M.(2001), s.26066 SAYHAN, .(2005), s.58067 lgili teebbs veya teebbs birliklerinin bavurusu zerine Kurul, elinde bulunan bilgiler

erevesinde bir anlamann, kararn, eylemin veya birleme ve devralmann bu Kanunun 4,6 ve 7. maddelerine aykr olmadn gsteren bir menfi tespit belgesi verebilir. (RKHK m.8)



6.1. Mallarn retim veya Datm ile Hizmetlerin Sunulmasnda Yeni Gelime ve yilemelerin ya da Ekonomik veya Teknik Gelimenin Salanmamas

Bir anlamann 4054 sayl Kanunun 4.

Documents

Prof. Dr. Attila ÖZER’e Armağan - webftp.gazi.edu.tr · V Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Yayın İlkeleri 1. 1996 yılından bu yana düzenli olarak çıkarılmakta