1

T. C.

SELÇUK ÜN�VERS�TES� SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ �LKÖ�RET�M ANAB�L�M DALI

SOSYAL B�LG�LER �RETMENL��� B�L�M DALI

PROF. DR. FARUK SÜMER’�N HAYATI VE ESERLER�

(YÜKSEK L�SANS TEZ�)

DANI�MAN YARD. DOÇ. DR. YA�AR BED�RHAN

HAZIRLAYAN FATMA U�URLU

KONYA 2005

2

3

PROF. DR. FARUK SÜMER’�N HAYATI VE ESERLER�

Prof. Dr. Faruk Sümer, Konya’n�n Bozk�r ilçesinde 1924 y�l�nda dünyaya

gelmi�tir. �lk ve orta ö�renimini �stanbul’da tamamlam��t�r. �stanbul Üniversitesi Tarih

Bölümü’nü bitiren Sümer, Ankara Üniversitesi’nde doktora çal��mas�n� yapt�ktan sonra

akademik hayat�na burada devam etmi�tir. Türk tarihine say�s�z eser kazand�ran Faruk

Sümer, dünya çap�nda de�ere sahip pek çok kitap yazm��t�r. Sümer’in en önemli eseri

O�uzlar kitab�d�r. Karakoyunlular, Safevîler, Kitab-� Diyarbakriyya, Çepniler, Yabanlu

Pazar�, Türk Devletlerinde �ah�s Adlar� ve Turk�sh Arch�tecture di�er kitaplar�d�r.

Bundan ba�ka makale, tebli�i, ansiklopedi maddesi ve ara�t�rmaya imza atm��t�r. Bu

eserlerinin bir k�sm� çe�itli dillerde de yay�nlanm��t�r. Türkiye’de oldu�u gibi yurt

d���nda da pek çok görev alan Sümer Türk tarihini özellikle O�uzlar�n tarihini

anlatmak için çal��malar yapm��, konferans, panel ve makaleler yay�nlam��t�r. Avrupa

ülkeleri ve Türkmenistan’da yapt��� çal��malar� de�erini bir kat daha artt�rm��t�r.

Yakaland��� hastal�k sonucu 1995 y�l�nda hayat�n� kaybetmi�tir.

4

PROF. DR. FARUK SÜMER’S LIFE AND HIS WORKS

Prof. Dr. Faruk Sümer was born in Bozk�r, Konya, in 1924. He attended primary

and secondary school in Istanbul. After finishing History Academy of Istanbul

University, he completed his doctorate in Ankara University and continued his academic

life there. Prof. Dr. Faruk Sümer, who published numerous works, wrote lots of

worldwide book. His best study is the book of O�uzlar. Karakoyunlular, Safeviler,

Kitab-� Diyarbakriyya, Çepniler, Yabanlu Pazar�, Türk Devletlerinde �ah�s Adlar� and

Turk�sh Architecture are his other books. Some of his works were published in other

languages. In addition to these, he published articles, conveying, the article of

encyclopedia and articles. As in Turkey, he also worked abroad and he made some

researches on the history of O�uzlar and published conference, panel discussion and

articles. With the studies in European Countries and in Turkmenistan, he became more

famous. Because of an illness he caught, he died in 1995.

5

��NDEK�LER

�çindekiler …………………………………………………………………….…...... I

K�saltmalar ……………………………………………………………………...….. II

Önsöz ………………………………………………………………………......….. III

Giri� …………………………………………………………...……………………. 1

I. BÖLÜM – HAYATI

Ailesi …………………………………………………………..……….…………... 4

Faruk Sümer’in E�itim Hayat� ……………………………………………….…..… 6

Faruk Sümer’in Ölümü ……………………………………………………………. 13

II. BÖLÜM – ESERLER�

A- Tezleri ………………………………………………………………………….. 15

B- Kitaplar� ………………………………………………………………………... 16

C- Yay�nlanm�� Makaleleri …………………………………………………..….... 27

Ç- Tebli�leri ……………………………….…………………………………....…. 41

D- Nekrolojileri …………...……………………………………………….…...…. 43

E- Konu�malar� …………….…………………………………………….……...… 43

F- Mülakatlar� ……………….……………………………………………….…..... 43

G- Tenkid-Tashih ve �laveleri ……………………………………………….…..... 43

H- Ansiklopedilerde Yer Alan Maddeleri ................................................................ 44

III. BÖLÜM – F�K�RLER� VE �AHS�YET�

Bir Tarihçi Olarak Faruk Sümer ……………………………………….….….…… 50

Faruk Sümer’in �lmi Faaliyetleri ve Yapt��� Görevler ……………….…….….….. 69

Sonuç ……………………………………………………………………………… 75

Bibliyografya ……………………………………………………………...…….... 76

I. Faruk Sümer’in Eserleri

A. Kitaplar�

B. Makaleleri ve di�er yay�nlar�

II. Genel Kaynaklar

6

Dizin ………………………………………………………………………………. 86

Ekler

KISALTMALAR

A.g.e. : Ad� geçen eser

A.g.m. : Ad� geçen makale

AÜ : Ankara Üniversitesi

C : Cilt

DTCF : Dil ve Tarih-Co�rafya Fakültesi

DTCFD : Dil ve Tarih-Co�rafya Fakültesi Dergisi

EF : Edebiyat Fakültesi

Ed. Fak. : Edebiyat Fakültesi

FP : Folklor Postas� (�stanbul)

�A : �slam Ansiklopedisi

�FM : �ktisat Fakültesi Mecmuas�

�la. Fak. : �lahiyat Fakültesi

�Ü : �stanbul Üniversitesi

MÜ FE Fak. : Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Nr. : Numara

RTM : Resimli Tarih Mecmuas�

s. : Sayfa

S. : Say�

SAD : Selçuklu Ara�t�rmalar� Dergisi

TAD : Tarih Ara�t�rmalar� Dergisi

TDA : Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� (Dergisi)

TDAV : Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� Vakf�

TDTD : Türk Dünyas� Tarih Dergisi

TDV : Türkiye Diyanet Vakf�

TE : Türk Edebiyat� (Dergisi)

TK : Türk Kültürü (Dergisi)

TM : Türkiyat Mecmuas�

Trc. : Tercüme, tercümesi

TTK : Türk Tarih Kurumu

TY : Türk Yurdu (Dergisi)

7

vb. : Ve benzeri

Yay. : Yay�nlar�, yay�nlayan

ÖNSÖZ

Tarih her �eyini feda ederek kendi ona verenlerin eseridir. Bunlar kimi zaman bir

padi�ah, kral, sultan, devlet adam� kimi zaman da bir sanatç�, yazar, ara�t�rmac� veya halktan

biridir. Bu insanlar sayesinde tarih meydana getirilir ve kaleme al�n�r. Ancak meydana

getirilen bu tarihi olaylar onlar� yapanlar kadar inceleyen, yorumlayan ve geni� kitlelere sunan

ilim adamlar� sayesinde önem kazan�r. Bu görevi yerine getiren tarihçiler sayesinde

devletlerin ve milletlerin geçmi�i ortaya konur.

Bu insanlar sayesindedir ki; tarih ayd�nlanmakta, medeniyetler yeni nesillere

tan�t�larak milletlerin geçmi�iyle ba� kurmalar� sa�lanmaktad�r. �nsanlar�n ve milletlerin

varl���n� sürdürebilmek için geçmi�ini ve kültürünü bilmeleri gerekmektedir. Bunu en iyi

tarihi ara�t�ran ve ömrünü bu u�urda harcayan insanlar bilir. Ömrünü tarih ilmine ve

ara�t�rmalara adayarak, Türk tarihine birbirinden de�erli ve önemli eserler veren

tarihçilerimizden biri de Prof. Dr. Faruk Sümer’dir. Sümer üzerine dü�en tarihimizi ara�t�rma

ve yeni nesillere sunma görevini lay�k�yla yerine getirerek ebedi hayata intikal etmi�tir.

Faruk Sümer, binlerce talebe yeti�tirmi�, ilmi sahas� ile ilgili eserler vermi�, milletine

ve memleketine hizmet yolunda ömrünü vakfetmi� bir bilim adam�d�r. Onun ölümü

ara�t�rmalar�n�n sonu olsa da meydana getirdi�i eserlerinin sonu de�ildir. Eserleri tarih

ara�t�rmac�lar� taraf�ndan kullan�larak gelecek nesillere aktar�lacakt�r. Eserleri gün yüzüne

ç�kar�lan alimler, ebediyen ya�amaya devam ederken, ihmal edilenler ise sadece dönemleriyle

ve kendilerine yap�lan az say�daki at�flarla hat�rlanacakt�r.

8

Faruk Sümer’in eserleri ile ebediyen ya�amas� ve hak etti�i de�erin ona verilmesine

bir nebze katk� sa�lamak amac�yla bu çal��may� kaleme alm�� bulunuyoruz. Ara�t�rmam�z üç

bölümden olu�maktad�r. I. bölümde Faruk Sümer’in ailesini, e�itim hayat�n� ve ölümünü, II.

Bölümde kitaplar�, makaleleri ve yay�nlanm�� di�er eserlerini, III. Bölümde ise bir tarihçi

olarak Faruk Sümer’in fikirlerini, �ahsiyetini, ilmi faaliyetlerini ve ald��� görevlerini

inceledik. Çal��mam�za sonuç, bibliyografya, dizin ve ekler bölümünü de dahil ettik.

Faruk Sümer hakk�nda yapt���m�z ara�t�rma yeterli olmasa bile önemli bir ara�t�rma

oldu�una inan�yoruz. Pek çok i�imizde oldu�u gibi Faruk Sümer’i tan�tmakta da geç

kal�nd���n�n fark�nday�z. Geç de olsa bu çal��may� yapmaktan gurur duymaktay�z.

Prof. Dr. Faruk Sümer hakk�nda yapt���m�z ara�t�rman�n yararl� olmas� temennimizdir.

Ara�t�rmam� haz�rlarken bana yard�m eden ve yol gösteren de�erli dan��man�m Yrd. Doç. Dr.

Ya�ar BED�RHAN’a ve eme�i geçen herkese te�ekkürü bir borç bilirim.

Fatma U�URLU

KONYA – 2005

9

G�R��

“Hal tercümesi” olarak da bilinen biyografiyi M. Kütüko�lu �u �ekilde tan�mlar;

"Tarihe mal olmu� �ahsiyetlerin hayatlar�n�n hikayesi".1 Biyografiyi Mustafa Ar�kan; "Bir

ki�inin çal��malar�n�, aksiyonlar�n� anlatarak hayat�n� hikaye eden yaz�" olarak tan�mlamakta

ve tarih ilminin �ubelerinden birisi olarak kabul etmektedir. Ar�kan sözlerine �öyle devam

etmektedir: Bu nedenle biyografi tarihin; milletler, müesseseler ve hadiselerle de�il; fertlerle

u�ra�an k�sm�d�r.2 Biyografi kelimesi Yunanca olmas�na ra�men Klasik Yunan döneminde bu

kelimeye rastlanmamaktad�r.3

Türk tarihinde; Orta Asya’da dikilen kitabelerde, �slam sonras�nda ve Osmanl�

Devleti’nde 15. yy.a kadar dini karakter ta��yan ve “tezkire” ve “menk�be” gibi adlar verilen

biyografilere rastlamak mümkündür.4 Bu dönemden sonra Türk devletlerinde biyografi

yaz�m� geli�erek devam etmi�tir.

Biyografi kelimesi Avrupa’da ise ilk defa John Dryden taraf�ndan kullan�lm�� ve

1721’den sonra Frans�zcaya girmi�tir.5 18. yüzy�ldan sonra büyük biyografi sözlükleri,

ansiklopedileri düzenlenmi�tir. Bizde de �emseddin Sami’nin "Kamus ül-âlem"inden beri

buna benzer ansiklopediler derlenmi�tir.6 Zamanla Türkiye’de biyografi yaz�m� ço�alm�� ve

buna ba�l� olarak da yaz�m teknikleri de�i�tirilerek yeni biyografi eserleri verilmi�tir.

Genel olarak biyografiler konu olan ki�inin ölümünden sonra kaleme al�nm��t�r. Tarih

geçmi�te olan olaylar� inceler ve üzerinden belirli bir zaman�n geçmesi gerekir, biyografiler

de ki�ilerin “geçmi�”inin anlat�m�d�r. Bu nedenle Ar�kan’�n dedi�i gibi; “Ya�an�lan zaman,

1 M. S. Kütüko�lu., Tarih Ara�t�rmalar�nda Usûl, Kubbealt� Ne�riyat, �stanbul 2001, s. 23. 2 M. Ar�kan., Hamdi Rag�p Atademir (Hayat� �ahsiyeti ve Fikirleri), Kültür Bakanl��� Yay., �stanbul 1998, s. 1. 3 M. Ar�kan., a.g.e., s. 1. 4 E. Memi�., Tarih Metodolojisi, Öz E�itim Yay., �stanbul 1996, s. 84. 5 M. Ar�kan., a.g.e., s. 1. 6 E. Memi�., a.g.e., s. 85.

10

do�ru ve dengeli hüküm vermeyi önler. Hal, ancak neticelerini sergiledi�i zaman tarihe konu

olacakt�r. Bunun için, biyografiler; ancak �ah�slar öldükten sonra yaz�labilir.”7

Sümer’in hayat�n� ara�t�rd���m�z çal��mam�zda bu �ekilde yani ölümünden sonra

yap�lm��t�r.

Faruk Sümer, geçmi� zaman üzerine yap�lan her çal��may� desteklemi� ve bunlar�n

içeri�i kadar bilimselli�ine de önem vermi�tir. Bu amaçla her f�rsat�n kullan�lmas� gerekti�ini

sürekli olarak belirtmi�tir. Sümer’in �u sözleri dü�üncelerimizi desteklemektedir.

1940 y�llar�nda maddi ve manevi Türk kültürü birçok hususiyetlerini ve pek çok

unsurlar�n� muhafaza ederek varl���n� sürdürüyordu. Bu esnada ülkemizin büyük

�ehirlerindeki halkevlerinde de muntazam bir �ekilde kültür dergileri ç�kar�lmakta idi. Bu

dergilerin ba�l�ca veya biricik gayeleri ait olduklar� bölgelerin tarihleri ile kültürlerini

incelemek idi. Bunun, �üphesiz, Türk kültürünü incelemek için güzel bir f�rsat oldu�unu izah

etmeye ihtiyaç yoktur. Bununla beraber bu dergilere yaz� yazan muhterem zevat�n ço�u hangi

konular� ele alacaklar� ve bunlar� nas�l yapacaklar� üzerinde bir haz�rl��a sahip de�illerdi.

Onlara bu hususta izahl� bir program da verilmemi�ti. Bu yüzden bu güzel f�rsat lay�k�yla

kullan�lamad�. “At ve meydan bulunmu�” fakat iyi biniciler olmamas�ndan ba�ar�l� bir cirit

oynanmam��, yani Türk kültürü ile ilgili mühim konular ya hiç ele al�nmam�� veya istenilen

�ekilde i�lenememi�ti.8

Faruk Sümer, Türk kültürünün ara�t�r�lmas�na o kadar çok önem veriyordu ki bunun

için her f�rsat�n de�erlendirilmesini istemekteydi. Bu amaçla sürekli çaba harcamakta, her

yerde ve her f�rsatta ara�t�rma yapman�n önemini yukar�daki ifadeleri ile dile getirmekte idi.

Sümer, Türk tarihini ara�t�rman�n ve Türk karde�lerimizle iyi ili�kiler kurulmas�n�n

gereklili�ini kavram�� bir tarihçi olarak; Rusya’n�n parçalanaca��n� y�llar önce gören M.

Kemal’in �u sözlerine sonuna kadar sad�k kalm��t�r.

“Bugün Sovyetler Birli�i, dostumuzdur, kom�umuzdur, müttefikimizdir. Bu dostlu�a

ihtiyac�m�z vard�r. Fakat yar�n ne olaca��n� kimse bugünden kestiremez. T�pk� Osmanl� gibi,

t�pk� Avusturya-Macaristan gibi parçalanabilir, ufalanabilir. Bugün elinde s�ms�k� tuttu�u

7 M. Ar�kan., a.g.e., s. 2. 8 F. Sümer., Türklerde Atç�l�k ve Binicilik, TDAV, �stanbul 1983, s. III.

11

milletler avuçlar�ndan kaçabilirler. Dünya yeni bir dengeye ula�abilir. ��te o zaman Türkiye

ne yapaca��n� bilmelidir... Bizim bu dostlu�umuzun idaresinde dili bir, inanc� bir, özü bir

karde�lerimiz vard�r. Onlara sahip ç�kmaya haz�r olmal�y�z. Haz�r olmak yaln�z o günü susup

beklemek de�ildir. Haz�rlanmak laz�md�r. Milletler buna nas�l haz�rlan�r? Manevi köprülerini

sa�lam tutarak, dil bir köprüdür... �nanç bir köprüdür... Tarih bir köprüdür...”

“...Köklerimize inmeli ve olaylar�n böldü�ü tarihimiz içinde bütünle�meliyiz.

Onlar�n (Türkiye d���ndaki Türklerin) bize yakla�mas�n� bekleyemeyiz. Bizim onlara

yakla�mam�z gerekli...” (Türk Ocaklar�, 29 Ekim 1933)9

Türklerin özelliklede O�uzlar�n (Türkmenler) kurduklar� devletler ve siyasi, sosyal,

kültürel etkinlikleri üzerinde hususiyetle durmu� olan Sümer tarih literatürüne yeni kavramlar

ilave etmi�tir.

Dünya tarihinde önemli bir yere sahip olan Türkler, dünyada geni� bir co�rafyaya

yay�lm�� ve tarihleri boyunca birçok devlet kurmu�lard�r. Ancak böyle muazzam bir tarihe

sahip olan Türk topluluklar� özellikle O�uzlar (Türkmenler) tam olarak tan�t�lamam�� ve

meçhul birer kahraman olarak kalm��t�r. Prof. Dr. Faruk Sümer’in O�uzlar� tan�tan muazzam

eseri yaz�l�ncaya kadar bu durum devam etmi�tir.

Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar her a�amada Türk göçebe kabile ya�ant�s�n�n

incelenmesine tüm ömrünü ay�ran Faruk Sümer’in en çok bilinen ve en önemli eseri O�uzlar

(Türkmenler) kitab�d�r. Kitab�n olu�mas� ona büyük bir mutluluk vermi� ve bununla ilgili �u

ifadelerde bulunmu�tur:

“Böylece dünya çap�nda meydana getirdi�i eserleri az çok bilinen, fakat kendisi

bilinmeyen büyük yazar (=O�uzlar) dünyaya tan�t�lm�� oldu.”10

9 E. Memi�-N. Köstüklü., Yeni ve Yak�n Ça�da Türk Dünyas� Tarihi, Çizgi Kitabevi, 2. Bask�, Konya 2000,

s. 3. 10 F. Sümer., “Kendi Kaleminden Prof. Dr. Faruk Sümer’in Hal Tercümesi”, TDAD, �ubat 1996, Say�: 100, s.

16.

12

I. BÖLÜM – HAYATI

A�LES�

Türkiye'nin yeti�tirdi�i de�erli ilim adamlar�ndan, tan�nm�� Türk tarihçisi Prof. Dr.

Faruk Sümer (Demirta�), Cumhuriyetin ilân�ndan bir y�l kadar sonra, eski Selçuklu ba�kenti

Konya'n�n Bozk�r ilçesinde do�mu�tur11 (5 Kas�m 1924). Faruk Sümer bu durumu kendi hal

tercümesinde �u �ekilde anlat�r:

“5 Kas�m 1924 tarihinde Konya'n�n 120 km. güneyinde bulunan Bozk�r kasabas�nda

do�dum. Bozk�r yörenin ad�d�r. Bozk�r ad� XIV. yüzy�lda ya�amas� muhtemel olan, bir

beyden gelmektedir. Bu ad�n anlam� boz k�r (yen ve yoket) olmal�d�r. �unu da ilâve etmeliyim

ki bozk�r kelimesi Frans�zca steppe manas�n� bu yüzy�ldan itibaren ta��maya ba�lam��t�r.

Bozk�r yöresinin halk� XV. yüzy�lda da tamamen yerle�ik hayat geçirmekte idi. An�lan

yüzy�lda da yörede Müslüman olmayan veya Türk olmayan herhangi bir az�nl�k yoktur.”12

Annesi, -ulemâdan Müftü Hüseyin Hilmi Efendi'nin k�z�- ev han�m� Zeliha

Han�m’d�r.13 Annesi Zeliha Han�m’�n ilkokulun 3. s�n�f�na kadar okumu�, fakat yüksek

meziyetleri olan bir kad�n oldu�unu ona özel bir sevgi ve sayg� duydu�unu,14 Faruk Sümer �u

�ekilde vurgular: “Annem Zeliha Han�m ilkokulu üçüncü s�n�fa kadar okumu�, evlendirildi�i

için tahsili yar�m kalm��t�r. Bundan dolay� rahmetli anam daima üzüntüsünü ifade eder;

kendisini evlenmeye zorlad��� için büyük anneme sitemde bulunurdu. Annem birçok meziyeti

nefsinde toplam��, mükemmel bir kad�nd�. Ailemden en fazla onunla gurur duydu�umu ifade

etmeliyim.”15 Annemin, benim ve karde�lerimin yeti�mesinde rolü büyüktür. Annem bir

müftü k�z�yd�. Annemin babas� Hüseyin Hilmi Efendi, Bozk�r'dan �stanbul'a gelmi�, medrese

11 F. �. Ar�k., “Prof. Dr. Faruk Sümer Hayat� ve Eserleri (ölümünün 3. y�ldönümü dolay�s�yla)”, Belleten, Cilt:

LXII, Say�: 235, TTK, Ankara 1999, s. 935.; “Faruk Sümer” Maddesi, Türk Ans., Cilt: XXX, Ankara 1981, s. 113.; G. Güngül., “O�uzlarda Yaprak Dökümü”, TE, Aral�k 1995, Say�: 266, s. 34.

12 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 14. 13 Ar�k., a.g.m., s. 935. 14 T. Akp�nar., “Bir Tarihçinin Ard�ndan Faruk Sümer'in Sessiz Ölümü”, Tarih ve Toplum, Aral�k 1995, Say�:

144, s. 43(383). 15 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 14.

13

tahsil etmi�. Sonra Selanik'e göndermi�ler müftü olarak.16 Daha sonra kasabam�zda

müderrislik ve müftülük yapm��t�r. Dedem bütün Bozk�rl�lar taraf�ndan sayg� gören erdem

sahibi bir zat idi.17

Annesi ile ilgili bu bilgileri veren Faruk Sümer, annesine duydu�u hayranl��� �öyle

dile getirmektedir:

“Dedem çocuklar�n� çok iyi yeti�tirmi�ti. Annem ud çalard�. Milli kültüre ba�l�,

muhafazakâr bir aileydik. Ben de ud çalard�m. Annem okumam�z� çok isterdi. Babam�

okumam�z için �stanbul'a gitmeye ikna eden odur. Fakat meslek seçiminde üzerimize

gelmemi�tir, �u mesle�i, bu mesle�i seçin diye yönlendirmesi olmam��t�r. Önceden de

belirtti�im gibi annemin üzerimdeki etkisi büyüktür.” 18

Faruk Sümer’in ailesi Türk kültürüne ba�l� bir ailedir. Bu ba�l�l��� �u sözleriyle ifade

etmektedir.

“O zamanki ortamda Türk musikisi ö�rendik. Yine zaman�n icaplar�ndan caz musikisi

hakk�nda bilgimiz oldu. O zamanlar öyleydi, dans ve sineman�n bile yeri vard� gencin

hayat�nda. Bununla beraber ailece �ahsiyetimiz biraz kuvvetli oldu�u için mahalli

kültürümüzü koruduk. �stanbul'a çal��mak için gelen hem�erilerimizle irtibat�m�z� kesmemi�

olmam�z da Konya kültürümüzü korumu� olmam�za bir vesiledir. Bugün dahi Konya

bölgesine ait türküleri kalbimde daima saklam���md�r. Dünyan�n neresine gitsem de o türküler

benimle beraber gelir.”19

Babas�, eski maliye memurlar�ndan ve �stiklal Sava�� gazilerinden Mehmet Zeki

Efendi’dir.20 Mehmed Zeki Efendi, kasabaya yayan yar�m saat uzakl�ktaki Akçap�nar

(Akçam�nar) köyündendir. �stanbul'da tahsile ba�lam�� ve subay olmak istemi�tir. Fakat a��r

bir hastal��a yakaland��� için Kuleli Askeri Lisesi’nden ayr�lmak zorunda kalm��t�r.21 Faruk

Sümer’in babas� Zeki Bey, milli mücadelede yer alm�� ve kendisine �stiklal Madalyas�

16 Güngül., a.g.m., s.35. 17 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s.14. 18 Güngül., a.g.m., s. 35. 19 Güngül., a.g.m., s. 35. 20 Ar�k., a.g.m., s. 935.; Akp�nar., a.g.m., s. 43(384).; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 14. 21 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s.14.; Sümer, babas�n�n ordudan ayr�l���n� �u �ekilde anlat�r: “Babam

Kuleli'de okumu� bir subayd�. Balkan Harbi ç�k�nca Çatalca’ya cepheye sürülmü�. Orada hastalanm��, askerli�e devam edemez yönünde doktorlar�n görü� bildirmesi üzerine ordudan ayr�lm��t�.”

14

verilmi�tir. Bu olay� kendisi �öyle anlat�r: “Babam, Milli mücadelede üzerine dü�en görevleri

yerine getirmi�tir. �stiklâl Madalyas� sonradan bana intikal etti. 82 ya��na kadar ya�ad�.”22

Faruk Sümer’in ailesi 1931'de Bozk�r'dan gelerek �stanbul'a yerle�mi�tir.23 1934'te

ç�kan soyad� kanunu üzerine önce "Demirta�", daha sonra ise, bunu b�rak�p "Sümer" soyad�n�

alm��24lard�r.

Faruk Sümer’in, iki karde�i vard�r. Bunlar; Cengiz Sümer ve Güner Sümer’dir. Prof.

Dr. Cengiz Sümer, hekim olup, halen ABD’de üniversitede ö�retim üyeli�i yapmaktad�r.25

K�z karde�i Güner Han�m ise, de�erli tarihçilerimizden Prof. Dr. Refet Yinanç'la evli olup, ev

han�m�d�r.26

FARUK SÜMER’�N E��T�M HAYATI

Ailesi, Faruk Sümer alt� ya��ndayken 1931 y�l�nda babas�n�n memuriyeti dolay�s�yla

�stanbul’a yerle�mi� ve Sümer bütün e�itimini �stanbul’da alm��t�r.27

�lkokulu, Alemdar'da 49. �lkokul'da okur.28 Sümer, ilkokul s�ralar�nda tarihe kar�� özel

bir ilgi ve sevgi duymu�, bu sahaya ili�kin yay�nlar� okumu�tur. Bu ilgisini kendisi �u �ekilde

ifade eder:

“�lkokulda 4. ve 5. s�n�flarda sosyal derslere ve bilhassa tarihe çok merakl� idim.

Bundan dolay� liselerde okutulan üç cildlik tarih kitaplar�n�n hepsini daha o zaman okumu� ve

kitaplardaki bilgileri ö�renmi�tim. Ortaokulda iken gazete ve mecmualarda yay�nlanan tarihi

makale ve romanlardan ba�ka bulabildi�im tarih kitaplar�n� da okurdum. Yaz tatillerinde

ricam�z üzerine babam beni ve benden iki ya� küçük karde�imi Bozk�r'a gönderirdi. Bazen

kasabada, bazen de Akçap�nar yaylas�nda otururduk. Yaylada s�k s�k bir kaç köyün halk�

birle�erek e�lenirlerdi. Erkekler, “Koca Oluk” denilen bir çe�menin ba��nda toplan�r, güre�,

arakesti ve di�erleri gibi oyunlar oynan�r; sonra müzi�e geçilirdi. Ba�lama, cura, def, keman,

g�rnata (klarnet) dan olu�an çalg� tak�m� hareketli, ahenkli ve ne�e verici Konya bölgesi

22 Güngül., a.g.m., s. 35. 23 Ar�k., a.g.m., s. 935. 24 Ar�k., a.g.m., s. 935. 25 Güngül., a.g.m., s. 937-938.; Akp�nar., a.g.m., s. 43(383). 26 Güngül., a.g.m., s. 938. 27 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 14.; Akp�nar., a.g.m., s. 43(383). 28 Güngül., a.g.m., s.34.; Bu konu ile ilgili Feda �amil Ar�k �u bilgiyi vermektedir. “�lkokulu Karaman Gazi Pa�a

�lkokulu’nda bitirdikten (1936) sonra, �stanbul Haydarpa�a Ö�retmen Okulu’na girmi� ve 1943’te buradan ba�ar�yla mezun olmu�tur.” Ar�k., a.g.m., s. 935.

15

türkülerini çalarlar; sadece delikanl�lar de�il, ya�l�lar da ka��klarla oynarlard�. Yaln�z ya�l�lar

gençlerin oyunlar� sür'atli oynamalar�n� tenkit ederler ve "bu oyun bu kadar sür'atli

oynanmaz" derlerdi. Gelin P�nar�'nda toplanan kad�nlar da ayn� oyunlar� oynarlard�. Onlar�n

çalg�c� olarak sadece defçileri vard�. Fakat kad�nlar�n oyunlar�n� erkekler seyretmezlerdi.

Bozk�r ilçesinin güneyindeki Alanya, Gündo�mu� ve Manavgat ilçelerinde Yörükler

ya�arlard�. Yörük, yörü- fiilinden -k eki ile yap�lm�� bir isim olup göçebe demektir. Bu

yörüklerin Bozk�r köylerinin yaylalar�na biti�ik yaylalar� vard�r. Bu Yörükler sadece davar

yeti�tirmekle yetinmezler, Koçhisar Gölü'nden tuz, Ayd�n ilinden kuru incir getirerek

köylülere satarlar veya bu�dayla "de�i�ik" ederlerdi. Yörükler boylu boslu, sa�l�kl� insanlard�.

Kad�nlar� da öyle olup üç etek k�yafetleri ve tak�lar� ile dikkati çekerlerdi. Bunlar�n deve

katarlar� ile birlikte kasabadaki evimizin alt�ndan ve yaylam�zdan derin bir sessizlik içinde

geçi�leri bana çok küçük iken tesir etmi� ve bende onlar� yak�ndan tan�mak arzusunu

uyand�rm��t�. Türk topluluklar�n� incelemeye giri�memde, �üphesiz, küçük ya�ta bu

Yörükler'e kar�� duymu� oldu�um ilginin büyük bir pay� vard�r.”29

Faruk Sümer’in okulda en çok sevdi�i ders tarih dersidir ve bu sevgi onu ilerde büyük

bir tarih profesörü yapacakt�r. Tarihe olan büyük ilgisi lise y�llar�nda da artarak devam

etmi�tir.

Liseyi, �stanbul Lisesi’nde okumu�tur. 9. s�n�fta iken tarihçi olmak için gerekli olan

çal��malara ba�lam��t�r. Bunu kendisi �öyle aç�klar:

“Lise IX. s�n�fta annemin yard�m� ile eski yaz�y� ö�rendim. �lk okudu�um kitab,

Ahmed Refik Bey'in “Bizans Kar��s�nda Türkler” adl� eseri idi. Sonra annem bir hoca tuttu.

Bu hoca Kur'ân okumakta ve eski metinleri anlamakta bana geni� ölçüde yard�mc� oldu.

Gerçekten faziletli bir insan olan hocamdan eski kültürümüz hakk�nda çok �ey ö�rendim.30

Pek çok eser okumu�tum eski yaz�da. Fuat Bey'in eserlerini, tarihi mecmualar�, iktisat

mecmualar�n� hep eski yaz�da bitirmi�tim. Bu arada Frans�zcam� da ilerletiyordum. Frans�zca

eserlerin pek ço�u ile de bu devrede kar��la�t�m.”31

29 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 14-15.; Akp�nar., a.g.m., s. 43(383). 30 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 15.; Ar�k., a.g.m., s. 935.; Akp�nar., a.g.m., s. 43(383). 31 Güngül., a.g.m., s. 34.

16

II. Dünya Sava��'n�n sürdü�ü lise y�llar�nda yaz tatillerini, ya memleketi Bozk�r'da

yayla ve da�larda do�a gezi ve incelemeleri yaparak veya �stanbul'daki kütüphanelerde kitap

okuyarak, çal��arak geçiren Sümer,32 o y�llar� �öyle anlat�r:

“O y�llarda II. Cihan Harbi devam ediyor. 1940’larda Almanlar�n �ehre hücum edece�i

korkusu belirdi. Müzelerimizdeki k�ymetli e�yalar�, kütüphanelerimizdeki de�erli kitaplar�

ba�ka yerlere ta��d�k. Halk�n bir bölümü memleketine geri döndü. Biz de o sene Toroslar'da

yaylaya ç�kt�k. Alaiye taraflar�ndan gelen Yörüklerle tan��t�k. O y�llarda onlar� yak�ndan

tan�ma f�rsat�m olmu�tu. Ben, karde�im ve Bozk�r'dan bir arkada� da�a ç�kar, tabiat gezileri

yapard�k. Bu s�rada lise ö�rencisiyim. Bizim, da�a gezi yapt���m�z� gören ya�l�lar bu i�e bir

türlü ak�l erdiremez, "ne var da� ta� geziyorsunuz, �rma��n boyunda serinleyin" diye nasihat

ederlerdi.”33

Faruk Sümer iyi bir lise e�itimi alm��t�r ve o da bunun fark�ndad�r. Lisedeki e�itimi ile

ilgili �unlar� söylemektedir:

“Okul y�llar�mda lise hocalar�m oldukça kuvvetliydi. �stanbul Lisesi’nde Orhan Seyfi

Orhon vard�. Onun �iirlerini severdik, okurduk, memnun olurdu. Orhan Seyfi o zamanlar

Vakit Gazetesi'nde de yazard�. Ondan ba�ka üzerimizde etkili olan bir ba�ka hoca Hakk� Süha

Gezgin'dir. Tan�nm�� bir tarihçi yoktu. Eh ben vard�m ya! �aka bir yana tarihe çok

merakl�yd�m. Lisede tarih bilgi birikimim tamd�. Bu �artlarda Fakülteye kaydolmu�tum.

Orada da hocalar�m benden çok memnundu.”34

Faruk Sümer, 1942 y�l�nda liseyi bitirir. Tarih okumak istemektedir. Bir ara tereddüt

geçirir. Ama sonunda tarih bölümüne kaydolmak için; gereken asgarî formasyon ve altyap�ya

fazlas�yla sahip olarak �stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'ne kay�t

yapt�r�r.35 Sümer, bu tereddüdünü �öyle aç�klar:

“1942 y�l�nda liseyi bitirdim. Tarih ara�t�r�c�s� olmak istiyordum. Buna lisede iken

karar vermi�tim. Yaln�z �stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’ne kayd

olaca��m günlerde bir tereddüt meydana geldi. ‘T�bbiye'ye gitsem daha iyi olmaz m�?

Çal��kan bir gencim, iyi bir doktor olur, çok para kazan�r�m’ diye dü�ündüm. Fakat tarihten 32 Ar�k., a.g.m., s. 935. 33 Güngül., a.g.m., s. 34. 34 Güngül., a.g.m., s. 34. 35 Ar�k., a.g.m., s. 935.

17

uzakla�mak, sevgiliden ayr�lmak demek olan bu dü�ünce, beni gittikçe daha fazla rahats�z

etti�i için, Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’ne kaydolarak bundan kurtuldum. Hekim

olmad���mdan dolay� da katiyen pi�manl�k duymad�m. Gerçi �imdi hiç bir mal�m yoktur. Ama

eserlerimle milletime ve ilme yapm�� oldu�um hizmet, bana gerçekten mutluluk vermektedir.

Onun için gençlere, yüksek tahsillerini mutlaka alâka duyduklar� konular üzerinde

yapmalar�n� tavsiye ederim. Bundan asla pi�manl�k duymayacaklar� gibi, milletlerine ve

insanl��a da hizmet etmi� olacaklard�r. Bu hizmetin verdi�i mutlulu�u para asla veremez.”36

Ailesi onun iyi konu�tu�unu söyleyip hukuk okumas�n� istemektedir. Ancak bu

konuda kendisine bask� yapmazlar ve tarih okuma karar�n� memnuniyetle kar��larlar.

Faruk Sümer, gayret ve çal��kanl��� ile fakültedeki hocalar�n�n da sevgi ve takdirlerini

kazanm��, zaman�n en tan�nm�� de�erli ilim adamlar� durumunda bulunan büyük

otoritelerinden dersler okumu�, onlar�n özel sohbetlerinde bulunmu� ve kendilerinden geni�

ölçüde istifadeye çal��m��t�r.37

Fakültede ders ald��� ve yararland��� hocalar� hakk�nda Sümer �u bilgileri vermektedir.

“Fakültedeki hocalar�m�z de�erli ilim adamlar� idiler. Çok zengin ar�ivleri dolay�s�yla

bize çok faydalar� dokunmu�tur.

Talebeli�imiz esnas�nda Ortaça� Türk Tarihi üzerinde ara�t�rmalar yapmakta olan M.

F. Köprülü, M. H. Yinanç, A. Z. V. Togan, A. N. Kurat, O. Turan gibi kuvvetli bir kadro

vard�. Hepsi de beka diyar�na göçmü� olan bu muhterem insanlar birinci s�n�f ilim adamlar�

idiler. Ço�unun derslerini dinledi�im gibi, hepsinin eserlerini okudum, sohbetlerinde çok

bulundum ve pek faydaland�m. �imdi bu aziz hocalar�m� hüzünlü bir özlemle

aramaktay�m.”38

36 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 15.; Bu olay� Türk Edebiyat� adl� dergide yay�nlanan röportajda �u �ekilde

anlat�r: “Liseyi bitirince Edebiyat Fakültesi’ne gitmeye karar verdim. Son s�n�ftayken Türkiyat Enstitüsü’nü gidip görmü�tüm. �imdiki üniversitenin sa� taraf�nda lokanta olarak kullan�lan bina eskiden Türkiyat Enstitüsü'ydü. Kendimi o okula gitmeye haz�rlam��t�m. Fakat okuldan mezun olunca arkada�lar söz birli�i etti-ler, hep birlikte T�bba girme karar� ald�lar. Bana da o yönde bask� yap�yorlard�. T�p daha iyi bir hayat verebilirdi, fakat o an kendimi sevgiliden ayr� kalm�� biri gibi hissettim. Bir hafta uykusuz kald�m. Bakt�m olmayacak, gittim Edebiyat Fakültesi’ne kaydoldum. Böylece sevgiliye kavu�mu�tum.”; Akp�nar., a.g.m., s. 43(383).

37 Ar�k., a.g.m., s. 935-936. 38 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 16.; Ar�k., a.g.m., s. 935.

18

“Osman Turan’�n, eserleriyle Selçuklu Devleti üzerinde yeti�meme katk�s� oldu. Ona

da Köprülü gibi siyasete girme diye çok yalvarm��t�k. Çünkü ilim adam� zor yeti�iyor. Ben

çok iyi hat�rl�yorum. Doçentlik imtihanlar�nda 4-5 safha vard�, ilk, olmazsa ikinci sene tekrar.

Türkçe’den yabanc� dile çeviri, kaynak diller Arapça-Farsça, bileceksin. Bunlar olmasa bir

sene sonra tekrar gel. 6 ders verilir. Yaz�n �unu haz�rla derler, 45 dakika sürede onu sun.

Ali �nanç derin bir his duydu�um büyük alimdi. Bir bilim adam� hocas�yla yeti�ir.

Nas�l bir usta olmazsa iyi ç�rak yeti�miyor, iyi hoca olmay�nca da talebe yeti�miyor, bu her

meslekte böyledir. Bir merakl�n�n iyi bir ustan�n yan�nda yeti�mesi lâz�md�r.

Ali K�raç'la Bayaz�t'ta yaz mevsiminde sabah� etti�imiz günler olurdu. Küllük'te oturur

bir tarih sohbeti ba�lat�rd�k, güne� üstümüze do�ard�. Atalar�m�za lay�k olamad���m�z�,

onlar�n yolundan gidemedi�imizi, geri kalmam�z�n sebebinin bu oldu�unu dü�ünüp

hay�flan�rd�k. Bir gün Ali K�raç gidelim onlardan özür dileyelim dedi. Kanuni’nin, Yavuz

Sultan Selim’in türbesine gittik. Dua ettik, onlardan özür diledik.

Tek �eflikten sonra kültür hayat�na kavga girdi. Üniversite son derece itibarl�yd�. �lmin

sa�lam temelleri kurulmu�tu. O y�llarda Alman ilim adamlar� gelmi�ti. "Haçl�lar Tarihi"nin

yazar� Stefan Rainsman bize Bizans Tarihi verdi. Mezopotamya Tarihinde Alman

tarihçilerinden ders ald�k. Avrupa ülkelerinde Dil-Tarih-Co�rafya alan�n�n en büyük

otoritelerinden ders al�yorduk. Fuat Köprülü, Zeki Velidi Togan, Cavit Baysal feyz ald���m

hocalar�md�. Usta-ç�rak ili�kisine inan�yorum. Fuat Köprülü’yü çok iyi okumu�tum.

Ankara'da asistanken bana hususi imtiyaz ve alâka gösterirdi. Her türlü meseleyi tart���rd�k.

Mümtaz Turhan, Orhan �aik Gökyay, Mehmet Kaplan, �dris Küçükömer ders ald���m,

faydaland���m di�er �ahsiyetlerdi.”39

Sümer, Osmanl� tarihine -özellikle klasik devir- de oldukça ilgi duymakla beraber, o

zamanlar Selçuklular ve Beylikler Devri Türk Tarihi pek ara�t�r�lmam��, bakir bir saha

oldu�undan, Ortaça� Türk tarihini ihtisas alan� olarak seçmi�tir.40 Bununla ilgili olarak

Sümer, bir yandan as�l derslere devam ederken, di�er yandan da ihtisas sahas�n�n kaynak

39 Güngül., a.g.m., s. 34-35. 40 Ar�k., a.g.m., s. 936.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 16.; Akp�nar., a.g.m., s. 43(383).

19

dilleri olan Arapça ve Farsça derslerine devam etmi� ve bunlara hakim olmak için hususî bir

gayret sarf etmi�tir.41

Selçuklular ve Beylikler Tarihi ile ilgili çal��malar�n� devam ettirirken fakülte

hocalar�n�n ona ilgisini ve çal��malar�n� �öyle anlat�r:

“Okulda eski gelenek devam ediyordu. �stikbal gördükleri ö�renciyi destekleyip,

elinden tutuyorlard�. K�saca hocalar� ö�renciye sahip ç�kard�. Ben de gece gündüz çal��t�m.

Burs alm��t�m, onu hak etmeye çal���yordum.”42

Fakültede dördüncü s�n�ftayken Anadolu'daki Türk topluluklar� hakk�nda bilgi

toplamak için ar�ivlerdeki Tahrir Defterleri üzerinde çal��maya ba�lam�� ve "XVI. Yüzy�lda

Anadolu'da Türk Oymaklar�" ba�l�kl� mezuniyet tezi, bu çal��ma sonucunda meydana

gelmi�tir.

Faruk Sümer �stanbul Üniversitesi Tarih Bölümü’nden, "Anadolu Türk Boy ve

Oymaklar� (XVI. ve XVII. As�rlarda)" adl� lisans teziyle (�stanbul 1947, 68 sayfa,

bas�lmam��t�r), 1948 �ubat�’nda, Ord. Prof. M. H. Yinanç'�n ba��nda bulundu�u Ortaça�

Tarihi Kürsüsü'nden "pekiyi" derece ile mezun olmu�tur.43

Yüksek ö�renimini ba�ar�yla tamamlayan Faruk Sümer, akademik kariyer yapmak is-

temi�, fakat mezun oldu�u fakültede kendi ifadesiyle "kadrosuzluk" dolay�s�yla buna imkân

bulamad���ndan, Millî E�itim Bakanl���'ndan ald��� bir bursla, AÜ DTCF Ortaça� Tarihi

Kürsüsü'nde 01. 07. 1948'de Doktora çal��malar�na ba�lam�� ve esas itibariyle lisans tezinin

mekân bak�m�ndan geni�letilmesiyle haz�rlad��� "XVI. ve XVII. Yüzy�llarda Anadolu-Suriye

ve El-Cezire'de O�uz Boylar�na Mensup Te�ekküller" (Ankara 1950, 262 sayfa,

bas�lmam��t�r.) adl� tezle, "pekiyi" derece ile 24. 05. 1950'de "Edebiyat Doktoru" unvan ve

payesini kazanm��t�r.44

Bu durumu kendisi �u �ekilde anlatmaktad�r. “�stanbul Üniversitesi Tarih Bölümü’nü

bitirmeme ra�men, kadrosuzluktan dolay� doktoray� Ankara'da yapt�m. Osman Turan'�n 41 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 16.; Ar�k., a.g.m., s. 936.; Akp�nar., a.g.m., s. 43(383). 42 Güngül., a.g.m., s. 35. 43 Ar�k., a.g.m., s. 936.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 16.; Akp�nar., a.g.m., s. 43(383).; “Faruk Sümer”

Maddesi, Türk Ans., Cilt: XXX, s.113. 44 Ar�k., a.g.m., s. 936.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 16.; Akp�nar., a.g.m., s. 43(383).; “Faruk Sümer”

Maddesi", Türk Ans., Cilt: XXX, s.113.

20

yan�nda asistanl�k yapt�m. Tarihçi olmam�n sebebi ara�t�rma yapmakt�. Türk tarihine, ilmine

hizmet etmek istiyordum. Ne para, ne �öhret dü�ündü�üm �eyler de�ildi.45

Ancak MEB’ndan ald��� burs nedeniyle üniversiteden ayr�lmak ve burs kar��l���,

kendisine yüklenilen iki y�l yedi ay, yirmibe� günlük zorunlu hizmet mükellefiyeti

dolay�s�yla, Milli E�itim Bakanl���’nca, �stanbul Süleymaniye Kütüphanesi'ne memur olarak

31. 08. 1950 tarihinde tayin edilmi�tir. Burada, dört ay, on gün kadar çal��t�ktan sonra,

görevinden ki�isel nedenler dolay�s�yla, 05. 01. 1951 tarihinde istifa etmi�tir.46

Bu aradan sonra tekrar akademik çal��malar�n� devam ettirmek için üniversiteye

geçmek istemi�tir. 29. 09. 1952'de aç�lm�� olan bir s�nav� kazanarak evvelce d��ar�dan, MEB

ad�na doktora yapt��� AÜ DTCF Ortaça� Tarihi Kürsüsü'ne iki y�l aradan sonra, asistan olmu�

(31. 01. 1953) ve 14. 01. 1951'de asilli�i onanarak akademik hayata resmen intisap etmi�tir.47

1955'de " Karakoyunlular, I. Kabilevî Bünyeleri ve Ba�lang�çtan Cihan�ah'a Kadar

Siyasî Tarihleri" (Ankara 1954, 182 sayfa) adl� tezle, doçentlik s�nav�na girmi� ve "Üniversite

Doçenti" unvan�n� kazand�ktan sonra, ayn� y�l kurulan Ortaça� Tarihi Komisyonu'nun 03. 12.

1955 tarihli müspet raporuyla, AÜ DTCF Ortaça� Tarihi Kürsüsü "Eylemli Doçentli�i"ne

getirilmi�tir (16. 12. 1955). 48

Doç. Dr. F. Sümer, eylemli doçent olu�undan alt� ay sonra, askerlik görevini yapmak

üzere, 1956 yaz�nda silah alt�na al�nm�� (01. 06. 1956), ilk alt� ayl�k e�itim devresini Ankara

Yedeksubay Ordu Donat�m Okulu'nda, geri kalan hizmetini de Genelkurmay Ba�kanl��� Harp

Tarihi Dairesi Tetkik Kurulu'nda yerine getirmi�tir. Burada terhisine kadar (30. 11. 1957)

tamamen mesle�iyle ilgili çal��malarla görevlendirilen Yd. Ord. At�m. F. Sümer, öte yandan,

1957 y�l� Mart-Haziran aylar� aras�nda haftada iki gün resmî izinli olarak fakültesinde dersler,

konferanslar da vermi�, kürsüsünün ilmî faaliyetlerine kat�lm��, ara�t�rmalar�n� da

sürdürmü�tür. Böylece askerli�inde geçen birbuçuk y�l�n, bir y�l�n� da tamamen bilimsel ve

akademik çal��malar içinde geçirmi�tir.49

45 Güngül., a.g.m., s. 35. 46 Ar�k., a.g.m., s. 936. 47 Ar�k., a.g.m., s. 936.; “Faruk Sümer” Maddesi, Türk Ans., Cilt: XXX, s.114. 48 Ar�k., a.g.m., s.936.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s.16.; Ar�k., a.g.m., s.936.; Akp�nar., a.g.m.,

s.43(383).; “Faruk Sümer” Maddesi, Türk Ans., Cilt: XXX, s.114.; Güngül., a.g.m., s.35. 49 Ar�k., a.g.m., s.936-937.

21

Askerlik dönü�ünde, mevzuat gere�ince, kurulan komisyonun 26. 11. 1957 tarihli

müspet raporuyla, yeniden eski kürsüsüne eylemli doçent olarak atanm�� ve görevinin ba��na

dönmü�tür.50 Bu durumu Sümer �öyle anlat�r:

“1.5 y�l süren askerlik görevimi yapt�m. Terhis olunca tekrar ara�t�rmalar�ma

ba�lad�m. Ara�t�rmalar kütüphanelerde, ar�ivlerde ve arazide yap�l�yordu. Ayr�ca dünyan�n

her yerinden Finlandiya, Hindistan, Amerika ve Japonya gibi ülkelerden de, bütçemin verdi�i

imkân nispetinde, kitaplar getirtiyordum.”51

1959-1960 y�llar�nda Ankara Üniversitesi ad�na misafir ö�retim üyesi (doçent) olarak

Londra'da bulunmu�tur.52

Doçentlikteki be� y�ll�k bekleme süresini doldurmu� ve "O�uzlar'a Ait Destan�

Mahiyette Eserler" (AÜ DTCFD, XVII/3-4, 1959, Ankara 1961, 359-456) adl� takdim teziyle,

kurulan bilim komisyonunun 21. 12. 1962 tarihli müspet raporuyla, 15. 02. 1963'de üniversite

profesörlü�üne yükseltilmi�tir. 01. 04. 1970'te de AÜ DTCF Ortaça� Tarihi Kürsüsü eylemli

profesörlü�üne atanm��t�r.53

18. 06. 1974'te, Prof. Dr. A. N. Kurat’�n ölümü ile bo�alan mezkur kürsünün

ba�kanl���na getirilmi�, 10. 07. 1982'de de uzun y�llar görev yapt��� DTCF'den,

ara�t�rmalar�na daha fazla zaman ay�rmak için, kendi iste�iyle 58 ya��nda emekli olmu� ve

bundan sonra kendisini tamimiyle ilmî çal��malara vermi�tir.54

FARUK SÜMER’�N ÖLÜMÜ

1958'de bir iltihap sonucunda sa� gözünü kaybetmi�, 1977'de de bir mide ameliyat�

geçirmi� olmas�na ra�men, güçlü bir bünyeye sahipti ve sa�l�kl� görünüyordu. Son

zamanlar�nda, çal��malar�n� evinde büyük bir h�zla sürdürmekte ve ilim dünyas�na yeni eserler

vermekte iken, karaci�er kanserine yakalanm��t�. Bu arada, ne yaz�k ki, bir trafik kazas� 50 Ar�k., a.g.m., s.937. 51 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s.16.; Ar�k., a.g.m., s.936.; Akp�nar., a.g.m., s.43(383). 52 Güngül., a.g.m., s.35. 53 Ar�k., a.g.m., s.937.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s.16.; Akp�nar., a.g.m., s.43 (383).; “Faruk Sümer”

Maddesi, Türk Ans., Cilt: XXX, s.114. 54 Ar�k., a.g.m., s.937.

22

sonucunda ikiz o�ullar�ndan büyü�ü Kutlu'yu da kaybetmi�ti. Bundan çok müteessir olan ve

sars�lan hocam�z�n hastal��� -belki bunun da etkisiyle- �iddetlenmi�55tir. O�ullar�ndan birinin

erken ya�ta vefat� Sümer’in k�sa bir süre sonr

a ölümünde büyük rol oynam��56 ve kurtulamayarak tedavi gördü�ü �Ü Cerrahpa�a T�p

Fakültesi Hastanesi'nde, 21 Ekim 1995 Cumartesi günü, saat 17.15’te57 71 ya��nda hakk�n

rahmetine kavu�mu�tur. Cenazesi, 26 Ekim 1995 Per�embe günü Türk Dünyas� Ara�t�rmalar�

Vakf�'nda saat 10.00'da düzenlenen bir töreni müteakip, Fâtih Camii’nde k�l�nan ö�le

namaz�n�n ard�ndan Kozlu'daki aile mezarl���nda defnedilmi�tir.58

Prof. Dr. Faruk Sümer, Evli ve dört erkek çocuk babas�d�r. �ki kez evlenmi�tir. Kendisi

gibi bir tarihçi olan ilk e�i Prof. Dr. Mine Erol Han�m'dan (�imdi emekli) Selçuk adl� bir,

ikinci e�i, ev han�m� Cemile Nilay Sümer Han�m'dan (do�. 1936)'da, Ali Kutlu (do�. 1970-

ölm. 1995), Cevat Mutlu (do�. 1970) ve Zeki Gültekin (do�. 1971) adlar�nda üç o�lu

olmu�tur. 59

�ngilizce, Frans�zca, Arapça ve Farsça bilen Prof. Dr. Faruk Sümer'in, tez, kitap,

makale, tebli�, ansiklopedi maddesi, tenkitli metin ne�ri, çeviri, tenkit, konu�ma vb. gibi pek

çok eseri mevcuttur.60 Bizim tespitlerimize göre, 400'ün üstünde bas�lm�� ve bas�lmam�� eseri

ve yay�n� bulunmaktad�r. Yapt��� çal��malarla, verdi�i orijinal eserlerle Türk Tarih ve

kültürüne büyük katk�larda bulunmu�tur.

55 Ar�k., a.g.m., s.937. 56 Akp�nar., a.g.m., s.44 (384).; Ar�k., a.g.m., s.937. 57 “Türk Dünyas� En Büyük Tarihçilerinden Faruk Sümer’i Kaybetti”, TDTD, Say�: 119, Kas�m 1996, s.17.;

Ar�k., a.g.m., s.937. 58 Ar�k., a.g.m., s.937. 59 Ar�k., a.g.m., s. 937.; Akp�nar., a.g.m., s. 44(384). 60 Ar�k., a.g.m., s. 940.

23

II. BÖLÜM – ESERLER�

A-TEZLER

Lisans Tezi: �stanbul Üniversitesi Tarih Bölümü’nü bitirme tezi olarak; "Anadolu

Türk Boy ve Oymaklar� (XVI. ve XVII. As�rlarda)" adl� konuyu haz�rlam��t�r. Fakültede

dördüncü s�n�ftayken Anadolu'daki Türk topluluklar� hakk�nda bilgi toplamak için

ar�ivlerdeki Tahrir Defterleri üzerinde çal��maya ba�lam�� ve "XVI. Yüzy�lda Anadolu'da

Türk Oymaklar�" ba�l�kl� mezuniyet tezi, bu çal��ma sonucunda meydana gelmi�tir. Tezini

1947 y�l�nda tamamlam�� ve mezun olmu�tur.

Lisans tezi 68 sayfa olup (bas�lmam��t�r) bugün �Ü Merkez Kütüphanesi, Nr. 1471’de

yer almaktad�r. Ayr�ca bu tez �Ü EF Tarih Seminer Kitapl���, Nr. 410’da da yer almaktad�r.61

Doktora Tezi: Yazar�m�z�n doktora tezi; "XVI. ve XVII. Yüzy�llarda Anadolu-Suriye

ve El-Cezire'de O�uz Boylar�na Mensup Te�ekküller"dir. Lisans tezinin mekan olarak

geni�letilmi� hali olan bu tezi AÜ DTCF’nde 1950 y�l�nda haz�rlam��t�r. Tez, 262 sayfad�r

(bas�lmam��t�r.).

Doktora Tezi, AÜ DTCF Tarih Enstitüsü, Nr. 90’da yer almaktad�r. Ayr�ca yine AÜ

DTCF Kütüphanesi, Nr. 69’da da bir nüshas� mevcuttur.62

Doçentlik Tezi: "Kara-Koyunlular (Ba�lang�çtan Cihân-�ah'a Kadar)" adl� doçentlik

tezini 1955 y�l�nda tamamlam�� ve yap�lan imtihanlar� ba�ar�yla vererek doçentlik ünvan�n�

kazanm��t�r. Doçentlik tezi 169 sayfa olup, daha sonra kitap haline getirilmi� ve TTK

taraf�ndan 1967 y�l�nda bas�lm��t�r. Doçentlik tezi Kara-Koyunlular kitab�n�n birinci cildi

olarak dü�ünülmü� ancak ikinci cildi yazar�m�z�n ömrü vefa etmedi�i için yaz�lamam��t�r.

Kara-Koyunlular kitab�, 1984 ve 1992 y�llar�nda TTK taraf�ndan iki defa daha bas�lm��t�r.

61 Ar�k., a.g.m., s. 940. 62 Ar�k., a.g.m., s. 940.

24

Profesörlük Tezi: Profesörlük takdim tezi olarak, "O�uzlara Ait Destani Mahiyette

Eserler" adl� incelemesi ile 1963 y�l�nda profesörlük unvan�n� alm��t�r. Bu inceleme AÜ

DTCF Dergisi’nde de yay�nlanm��t�r.63 "O�uzlara Ait Destani Mahiyette Eserler" adl�

incelemesi; daha sonra yazd��� ancak ölümünden sonra yay�nlanabilen, Türk Cumhuriyetlerini

Meydana Getiren Eller ve Türk Destanlar� adl� kitab�na da kaynakl�k etmi�tir.

B-K�TAPLAR

Prof. Dr. Faruk Sümer’in bizzat yazm�� oldu�u kitaplar�, kaynak yay�nlar� ve çevirileri

olmak üzere Türk ve dünya tarihine kazand�rd��� yirmi iki tane eser vard�r. Bunlardan 19

tanesi hayatta iken veya vefat�ndan sonra bas�lm��t�r. Ancak üç eseri hiçbir �ekilde

bas�lamam��t�r. Faruk Sümer’in kitaplar�n� üç bölüm alt�nda incelememiz uygun olur.

1. Kendisinin Yazd��� Veya Yaz�lmas�na Katk�da Bulundu�u Kitaplar�: Prof. Dr. Faruk

Sümer bu kitaplar� ya kendisi yazm�� ya da yaz�lmas�na katk�da bulunmu�tur. Bu kitaplar

�unlard�r:

Turk�sh Arch�tecture (Türk Mimarisi): Turk�sh Arch�tecture orijinal ismiyle �ngilizce

olarak yay�nlanm��t�r. Kitab�, Faruk Sümer’in kendisi ile birlikte alt� ki�i yazm��lard�r.

Kitab�n yaz�lmas�nda; Ord. Prof. Suut Kemal Yetkin, Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken, Prof. Dr.

Tahsin Özgüç, Prof. Dr. Ne�et Ça�atay, Prof. Dr. Faruk Sümer ve Dr. Haluk Karama�aral�

yer alm��t�r. Kitab� Prof. Dr. Ahmet Edip Uysal tercüme etmi�tir. Ankara Üniversitesi

Bas�mevi (�lahiyat Fakültesi Türk ve �slam Sanatlar� Enstitüsü Yay�n�) taraf�ndan 1965’de

yay�nlanm��t�r. Ankara’da bas�lan kitap 190 sayfadan olu�maktad�r. Kitapta; Anadolu’yu

Anadolu yapan ve Türk damgas�n� Anadolu’nun dört taraf�na vuran tarihi eserler ve bu

eserlerin mimarisi hakk�nda bilgi verilmi�tir. Türk Mimarisi adl� bu eser yedi ba�l�ktan

olu�maktad�r. Bu ba�l�klar; 1. Giri�, 2. Camiler, 3. Medreseler, 4. Türbeler, 5. Saray ve

kö�kler, 6. Kervansaraylar, 7. Plan ve figürler �eklindedir.

Türk Mimarisi adl� kitap, daha önce UNESCO taraf�ndan sermaye sa�lanmak suretiyle

iki defa daha bas�lm��t�r. 1959 y�l�nda düzenlenen “First International Congress of Turkish

63 F. Sümer., "O�uzlara Ait Destani Mahiyette Eserler", AÜ DTCFD, Cilt: XVII, Say�: 3-4 (Temmuz-Eylül-

Aral�k), 1959, Ankara 1961, s. 359-456.

25

Arts” da bilim dünyas�na sunulmu�tur. Daha sonra “Turkish Decorative Arts” ad�yla ikinci

defa bas�lm��t�r. AÜ’nin bask�s� kitab�n üçüncü bask�s�d�r.

O�uzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Te�kilat�-Destanlar�: Faruk Sümer’in en önemli eseri

olan O�uzlar (Türkmenler), kitab�n�n bizim inceledi�imiz 5. bask�s� Türk Dünyas�

Ara�t�rmalar� Vakf� taraf�ndan 1999 y�l�nda �stanbul’da bas�lm��t�r. Kitap 488 sayfa ve

eklerden olu�maktad�r.

Sunu�, daha önceki bask�lar�n önsözleri, giri� ve as�l bölümlerden olu�an O�uzlar

kitab� üç bölümden olu�maktad�r. Birinci bölümde; O�uzlar�n tarihi, ikinci bölümde; boy

te�kilat� ve boylar, üçüncü bölümde ise; destanlar anlat�lmaktad�r. Bunlar� özet bölümü

izlemektedir. Özetten sonra O�uzlarla ilgili baz� ek bilgiler (O�uz boylar�n�n nüfus ve

damgalar�) ve haritalar verilmi�tir. Bunlar �öyledir:

- XVI. yüzy�lda Anadolu’da O�uz boylar�na ait yer adlar�

- Yer adlar� say�s�na göre O�uz boylar�

- Anadolu ve Suriye’deki Türkmen oymaklar� ile ilgili listeler

A. En eski liste (XIV. Yüzy�l)

B. Halil Zahiri’nin listesi (XV. Yüzy�l�n birinci yar�s�)

C. Katip Çelebi’nin listesi (XVII. Yüzy�l ortalar�)

Ç. Seyyah Niebuhr’un listesi (1764)

D. V. Langlois’nin Çukurova’daki oymaklara dair listesi (1857 y�l�)

E. Dr. Çak�r O�lu’nun Bat� Anadolu’daki Yörük oymaklar�na dair listesi (XIX.

Yüzy�l�n ikinci yar�s�)

- �ran’da ya�ayan Türkmen as�ll� oymaklar ile ilgili listeler

A. Dupré’nin listesi

B. Lady Shell’in listesi

- Hazar-Ötesi Türkmenleri’nin oymak te�kilat� ile ilgili listeler.

O�uzlar kitab� bu güne kadar be� bask� yapm��t�r. Bu bask�lar�n ilki 1967 (468 sayfa)

y�l�nda ikincisi ise; 1972 y�l�nda AÜ DTCF taraf�ndan yay�nlanm��t�r. Üçüncü bask� baz�

ilavelerle 1980 y�l�nda Ana Yay�nlar� taraf�ndan yay�nlanm��t�r. Dördüncü (1992) ve be�inci

(1999) bask�lar� Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� Vakf� taraf�ndan yap�lm��t�r. O�uzlar kitab�n�n

ortaya ç�k���n� Faruk Sümer kendi hal tercümesinde �u �ekilde anlatmaktad�r:

26

“1964 y�l�nda benim için en büyük gaye olan "O�uzlar" adl� kitab�m� yazmaya

ba�lad�m. Konunun tamam�na yak�n k�sm�, 15 y�ldan beri bölümler halinde incelenerek

yay�nlanm��t�. O�uzlar’�, umumiyetle, geceleri yaz�yordum. Bu �ekilde daha fazla bir ilerleme

görülüyordu. Yazd�klar�m� be�enmez isem, ü�enmeden onlar� yeniden kaleme al�yordum.

Eserin yaz�lmas� iki y�l, bas�lmas� da bir y�l sürdükten sonra 1967 y�l�nda yay�nland�. Böylece

dünya çap�nda meydana getirdi�i eserleri az çok bilinen, fakat kendisi bilinmeyen büyük

yazar (=O�uzlar) dünyaya tan�t�lm�� oldu.”64

Eser 1992 y�l�nda “O�uz Boylar� Damgalar�” ile haritalar ç�kar�larak, Kiril harfleri ile

Azeri Türkçe’sine çevrilmi�, (Trc. Ramiz Esger, önsöz. Prof. Dr. Kamil Veliyev), Bakü 1992,

432 sayfa (Azerbaycan Republikas� Devlet Matbuat Komitesi).65

Faruk Sümer’in O�uzlar (Türkmenler) adl� kitab� Türkmenistan Türkçe’sine de

çevrilmi�tir. Dünya Türkmenleri Ara�t�rma Enstitüsü Ba�kan� Muhammet Aydo�duyev

taraf�ndan Türkmen Türkçe’sine çevrilen bu kitab�n bir örne�i, Türkmenistan Cumhurba�kan�

Saparmurat Türkmenba��’na hediye edilmi�tir.66

Ayr�ca yine bu kitab�n giri� k�sm�, Yeni Türkiye Dergisi, Cilt: III, Say�: 15, May�s-

Haziran 1997, s. 251-260 (Türk Dünyas� Özel Say�s�)67 ‘nda yay�nlanm��t�r.

Kara-Koyunlular (Ba�lang�çtan Cihan-�ah’a Kadar): Bu kitap, Türk Tarih Kurumu

taraf�ndan Ankara’da 1967 y�l�nda bas�lm��t�r. Kara-Koyunlular kitab� 167 sayfadan

olu�maktad�r.

Kara-Koyunlular kitab�nda, önsöz, kaynaklara dair (Kara-Koyunlu Devleti ile ilgili

kaynaklar), Kara-Koyunlular ulusu ve siyasi tarihleri ba�l�klar� yer almaktad�r. Kitap iki

bölümden olu�maktad�r. Birinci bölüm Kara-koyunlu ulusu, ikinci bölüm siyasi tarihleridir.

Kitab�n iki ciltten olu�mas� tasarlanm�� ancak bu gerçekle�memi�tir. Yazar�m�z�n

ömrü kitab�n ikinci cildini yazmaya yetmemi�tir. Prof. Dr. Faruk Sümer doçentlik tezini (Kara

64 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 16. 65 Ar�k., a.g.m., s. 941. 66 Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Bülteni, Cilt: XII, Say�: 37, Eylül-Aral�k 1999, AÜ

Bas�mevi, Ankara 2000, s. 196. 67 Ar�k., a.g.m., s. 941.

27

Koyunlular-Ba�lang�çtan Cihan-�ah’a Kadar) geli�tirerek Kara-Koyunlular kitab�n� meydana

getirmi�tir. Yazar�m�z bu durumu �u �ekilde anlatmaktad�r.

“Bu eser "doçentlik tezi" olarak 1954 y�l�nda haz�rlanm��t�r. Eserin bu zamana de�in

yay�nlanmamas� Kara-Koyunlu tarihinin geri kalan k�sm�n� da yaz�p tek bir cilt halinde

bast�rmak istememden ileri gelmi�ti. Hattâ daha sonralar�, baz� bak�mlardan beni tatmin

etmeyen bu cildi de yeniden kaleme almay� dü�ünüyordum. Fakat ba�ka konu ve meseleler

üzerinde sonu gelmez me�guliyetlerim sebebiyle bu istek bir türlü tahakkuk etmedi. Bunu

yak�ndan bilen baz� meslekta�lar�m eserin bu hali ile yay�nlanmas� hususunda beni te�vik

etmekte idiler. Onlar bu yay�n�n, ayn� zamanda, eserin II. cildinin haz�rlanmas�nda da âmil

olaca��n� söylüyorlard�. Zaman geçtikçe bu meslekta�lar�m�n mütalaalar�nda ne kadar hakl�

olduklar� anla��l�yordu.”68

Eserin birinci cildinin ilk bask�s� bu �ekilde 1967 y�l�nda Türk Tarih Kurumu

taraf�ndan yap�lm��t�r. Kitap, sonra iki bask� daha yapm��t�r. 1984, 1992 y�llar�nda yap�lan

bask�lar da Türk Tarih Kurumu yay�n�d�r.

Safevî Devleti’nin Kurulu�u ve Geli�mesinde Anadolu Türklerinin Rolü (�ah �smail �le

Halefleri ve Anadolu Türkleri): Faruk Sümer’in bu eseri Türk Tarih Kurumu taraf�ndan

Ankara’da 1992 y�l�nda bas�lm��t�r. Kitap 265 sayfad�r.

Kitap; önsöz, giri� ve dört bölüm ile sonuçlar, �ah �smail’in �iirlerinden seçmeler ve

�ngilizce özet bölümlerinden olu�maktad�r.

Önsöz bölümünde eserin yaz�l�� gayesi hakk�nda bilgi verilmi�tir. Giri� bölümünde

�eyh Cüneyd ve �eyh Haydar’�n faaliyetlerinden bahsedildikten sonra, �ah �smail’in Safevî

Devleti’ni kurmas� anlat�lm��t�r. Birinci bölümde, �ah �smail devri, ikinci bölümde, �ah

Tahmasb devri, üçüncü bölümde, II. �ah �smail ve Sultan Muhammed devirleri, dördüncü

bölümde ise; �ah Abbas devri anlat�lm��t�r.

68 F. Sümer., Kara-Koyunlular (Ba�lang�çtan Cihan-�ah’a Kadar), TTK, Ankara 1967, s. IX.

28

Kitap bugüne kadar iki bask� yapm��t�r. Birinci bask� 1976 y�l�nda Ankara’da Selçuklu

Tarih ve Medeniyeti Yay�n� taraf�ndan; ikinci bask� ise, 1992’de Türk Tarih Kurumu

taraf�ndan yay�nlanm��t�r.

Safevî Devleti’nin Kurulu�u ve Geli�mesinde Anadolu Türklerinin Rolü adl� kitap,

Türk ve dünya tarihi aç�s�ndan son derece büyük öneme haizdir. Çünkü, “Walter Hinz,

Almanlar�n en tan�nm�� �ranistlerinden biridir. Bu bilgin, oldukça genç ya�lar�nda (30) önemli

bir iddia ve tezle “Irans Aufstieg zum Nationalstaat im 15. Jahrhundert, 1936” (15. yüzy�lda

�ran’�n Milli Bir Devlet Haline yükseli�i) adl� bir eser yazm��t�r. Bizde Tarih Kurumu’nca

(Uzun Hasan ve �eyh Cüneyd) üst ba�l��� ile yay�nlanan bu eserin ana tezi, ad�ndan da

anla��laca�� üzere Safevî Devleti’ni milli bir �ran devleti olarak göstermesidir. Gerçi Hinz’in

bu tezi baz� bat�l� bilginlerce (Brockelmann, Rypka, Cahen) k�saca tenkit edilmi�se de bu tez

as�l, bütün belge ve delilleriyle ve aç�kl��� ile Faruk Sümer’in yukar�da zikredilen eseriyle

cerh edilmi�tir. Kendisi bu konuda �öyle der: ‘Bu eserle, 1501 y�l�nda Safevî Devleti’ni kuran

Türk unsurun, ezici ço�unlu�unun Anadolu’dan �ran’a göçen Türkler oldu�u kesin bir �ekilde

meydana ç�km�� oldu.’ 69

Türklerde Atç�l�k ve Binicilik: Türklerde Atç�l�k ve Binicilik kitab� 1983 y�l�nda TDA

taraf�ndan �stanbul’da bas�lm��t�r. 132 sayfa olan bu kitap I. Cilt olarak yaz�lm��t�r.

Kitap, giri� ve iki bölümden olu�maktad�r. Birinci bölümde binit tak�m�, ikinci

bölümde binit tak�m� ile ilgili deyimler ve tarihi bilgiler verilmi�tir. Ayr�ca çe�itli yöre ve

�ehirlerden al�nm�� at süs ve e�yalar�n�n resimleri de kitab�n sonunda verilmi�tir. Faruk

Sümer, bu kitab� yazmaktaki gayesini �u �ekilde aç�klar:

“Zaman�m�zdaki binit tak�m�n�n incelenmesi, anla��laca�� üzere etnograflar�n çal��ma

sahas�na giren bir konudur. Fakat onlar bu vazifelerini yapmad�lar. Durum böyle devam

ederse –ki bana edecek gibi göründü- bir Türk e�erini, k�sa bir zaman sonra, müzelerimizde

dahi görmek mümkün olmayacak ve hatta onun k�s�mlar�na ait isimlerin emin bir �ekilde

tesbit edilememesi tehlikesi ile kar��la��lacakt�. Esasen epeyce bir müddetten beri ülkemizin

birçok bölgelerinde Türk e�erinin yerini yabanc� as�ll� e�erler alm�� bulunuyorlard�. ��te, bu

konuyu ele al�p incelememizin ba�l�ca sebebi budur. Tarihteki Türk atç�l���, binicili�i ve binit

tak�m� ile ilgili meselelerin ara�t�r�lmas� tarihçilerin vazifesi oldu�undan bunlara dair

69 Akp�nar., a.g.m., s. 383.

29

kaynaklardaki bilgileri eskiden beri toplamakta idim. Bugünkü binit tak�m�n� incelemeye

karar vermem bu bilgilerin de i�lenip burada ne�redilmesine güzel bir vesile te�kil etti.

Bundan dolay� daha fazla bir mutluluk hissetti�imi ifade etmek isterim.”70

Türklerde Atç�l�k ve Binicilik adl� kitab�n ikinci cildi de dü�ünülmü� ancak

bas�lamam��t�r. Bunu I. cildin önsöz bölümünden ö�reniyoruz. Faruk Sümer II. cilt hakk�nda

önsözde �u bilgileri vermi�tir:

“II. bahis’te binit tak�m� ile ilgili deyimlerin tarihi geli�meleri incelenmi�tir. Bundan

�u netice de ç�km��t�r ki, en eski deyimlerin ço�u Türkiye Türkçesi’nde muhafaza edilmi�tir.

Binit tak�m�na dair eski kaynaklarda rast gelinen bilgilere de daha çok bu bahiste yer

verilmi�tir.

Ara�t�rmam�z�n II. bölümü de k�sa bir zaman içinde yay�nlanacakt�r. Bu bölümde

atlar�n beden yap�lar�, donlar� ve yürüyü� �ekillerine ait isimler üzerinde durulacak, bak�mlar�

ve hastal�klar� hakk�nda gerek halk�m�zdan elde edilen, gerek tarihi kaynaklardan ç�kar�lan

bilgiler anlat�lacakt�r. Atlar ile ilgili baz� mühim tarihi geleneklerden de bu bölümde söz

edilecektir.”71

Eski Türklerde �ehircilik: Sümer’in bu kitab� Türk Tarih Kurumu taraf�ndan 1994 y�l�nda

Ankara’da bas�lm�� olup 112 sayfad�r. Kitap önsöz ve as�l bölümden olu�maktad�r.

Kitapta, Türklerin yerle�ik hayata (�ehir hayat�na) geçi�leri hakk�nda bilgi verilmi�tir.

Yerle�ik hayata geçildikten sonra Türkler taraf�ndan kurulan �ehirler anlat�lm��t�r. Mo�ol

istilas� ile bu �ehirlerin büyük zarar gördü�ü aktar�lmaktad�r. Eski Türk devletlerinin

�ehircilik konusunda Çin’den etkilendi�i anlat�l�r. Ayr�ca kitapta, Türk kültüründen de

bahsedilmektedir.

Kitab�n sonunda eski Türk �ehirlerinin resmi ile bu �ehirleri gösteren harita yer

almaktad�r. Bu haritay� Faruk Sümer kendisi haz�rlam��t�r. Bunu �u ifadesinden anl�yoruz.

“Epeyce zahmet çekilerek taraf�m�zca meydana getirilmi� olan bu haritan�n, metnin

anla��lmas�nda yard�mc� olaca��n� umuyorum.”72

70 F. Sümer., Türklerde Atç�l�k ve Binicilik, s. IV. 71 Sümer., a.g.e., s. V. 72 F. Sümer., Eski Türklerde �ehircilik, TTK, Ankara 1994, s. VII.

30

Yabanlu Pazar� - Selçuklular Devrinde Milletler Aras� Büyük Bir Fuar (An Important

International Fair During The Saljuk Period): Türk iktisat tarihi aç�s�ndan önemli bir eser

olan bu kitap 1985 y�l�nda �stanbul’da Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� Vakf� taraf�ndan

yay�nlanm��t�r. 132 sayfa olan kitap uzun u�ra�lar sonucu kaleme al�nm��t�r. Faruk Sümer,

Yabanlu Pazar�’n�n yerini tespitinde uzun süre çaba harcam��t�r. Çünkü bu tarihe kadar

Yabanlu Pazar�’n�n kuruldu�u yer tam olarak bilinmemektedir.

Yabanlu Pazar� hakk�nda �slam kaynaklar�nda bilgi vard�r. Bu bilgilere göre o

dönemde kurulan pazar Faruk Sümer’in ifadesiyle, “dünyan�n en büyük milletleraras� fuar�”

özelli�ini göstermektedir. Bu fuardan Mevlana’n�n Mesnevi’sinde de bahsedilmektedir. 73

Kitap, önsöz, giri�, Yabanlu Pazar�, �ngilizce tercümesi ve iki ekten olu�maktad�r. I.

ekte Zamant� Kalesi, II. ekte ise Bey Bars’�n 1277 y�l�ndaki Anadolu seferine dair �bnü’z-

Zâhir’in risalesinin tercümesi verilmi�tir. Ayr�ca eklerin �ngilizce tercümesi de verilmi�tir.

Kitab�n sonunda ise Yabanlu Pazar� ve Zamant� Kalesi ile ilgili vesikalar bulunmaktad�r.

Eshâbü’l-Kehf (Yedi Uyurlar): Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� Vakf� taraf�ndan 1989 da

�stanbul’da bas�lan kitap 92 sayfad�r. Önsöz ve konuyu takiben kitab�n sonunda harita ve

resimlere yer verilmi�tir.

Kitapta; �slam dünyas� için önemli olan Eshâbü’l-Kehf hakk�nda bilgi verilmektedir.

Faruk Sümer bu eseri ile Eshâbü’l-Kehf’in 309 y�l uyudu�u ma�aran�n Mara�’�n Af�in

ilçesinde yer ald���n� ileri sürmektedir.

Selçuklular Devrinde Do�u Anadolu’da Türk Beylikleri: Faruk Sümer taraf�ndan yaz�lan

bir di�er kitap olan Selçuklular Devrinde Do�u Anadolu’da Türk Beylikleri, Türk Tarih

Kurumu taraf�ndan 1998 y�l�nda Ankara’da bas�lm��t�r. Kitap 100 sayfad�r.

Kitap; önsöz, Mengücekler, Saltuklular, Ahlat �ehri ve Ahlat�ahlar bölümlerinden

olu�maktad�r.

73 F. Sümer., Yabanlu Pazar�, TDAV, �stanbul 1985, s. 11. “Çûn Yabanlu der miyân-i �ehr hâ Ez nevâhi âyed ânca behr hâ” “Yabanlu �ehirler aras�nda bulundu�u için oraya bölgelerden (ülkelerden) emtia gelir.”

31

Önsöz bölümü giri� mahiyetinde olup Selçuklular devrinde Do�u Anadolu hakk�nda

bilgi verilmektedir. I. bölümde, Mengücekliler’in siyasi tarihi, sosyal ve kültürel yap�s�

hakk�nda bilgi verilmektedir. Bölümün sonuna Mengücekliler’in soy kütü�ü ve

Mengücekliler’e ait tarihi eserlerin resimleri konulmu�tur. II. bölümde, Saltuklular’�n tarihi ve

kültürü hakk�nda bilgi verilmi�tir. Bölümün sonuna Saltuklular’�n soy kütü�ü ve Saltuklular’a

ait tarihi eserlerin resimleri konulmu�tur. III. bölümde ise; Ahlat �ehri ve Ahlat�ahlar

hakk�nda bilgi verilmi�tir. Bu bölümün sonuna da Ahlat�ahlar’�n soy kütü�ü ve Ahlat�ahlar’a

ait tarihi eserlerin resimleri konulmu�tur.

Faruk Sümer’in, Selçuklular Devrinde Do�u Anadolu’da Türk Beylikleri adl� kitab� iki

bask� yapm�� olup, birinci bask� 1990’da, ikinci bask� ise 1998 y�l�nda Türk Tarih Kurumu

taraf�ndan yap�lm��t�r.

Çepniler Anadolu’nun Bir Türk Yurdu Haline Gelmesinde Önemli Rol Oynayan O�uz

Boyu: Anadolu tarihinde önemli bir yere sahip olan Çepnilerin tarihi anlat�lan kitap, Türk

Dünyas� Ara�t�rmalar� Vakf� taraf�ndan 1992 y�l�nda �stanbul’da 144 sayfa olarak bas�lm��t�r.

Bir önsöz ve alt� bölümden olu�an kitab�n önsözünde, Çepniler’in Anadolu’nun

fethinde ve bulunduklar� bölgelerin korunmas�nda (özellikle Trabzon Rum �mparatorlu�u’na

kar��) oynad�klar� rol anlat�lm��t�r. I. bölümde; Türkiye’deki Çepniler hakk�nda bilgi ve

ya�ad�klar� bölgeler verilmi�tir. II. bölümde; Çepnilerin kat�ld��� dini hareketler (isyanlar)

anlat�lm��t�r. Anadolu’nun dini tarihinde üç önemli hadise görülür. 1. Babai Türkmenleri’nin

ayaklanmas�, 2. �lhanl� Hükümdar� Olcaytu’nun Oniki-imam �iîli�ini kabul etmesi, 3. Safevî

�eyhi Cüneyd’in Anadolu’daki faaliyetleri anlat�lm��t�r.

III. bölümde; �ehzade Selim (Yavuz) döneminde Anadolu’da Çepniler ve �iîlik

hareketleri anlat�lm��t�r. Bu dönemde Çepnilere ait defterlerden yerle�im yerleri say�s� vergi

askerlik vb durumlar� aktar�lm��t�r. Bunlar tablolar halinde rakamlarla gösterilmi�tir. Çepni

Boyunun Damgas� da verilmi�tir. IV. bölüm; Trabzon sanca��nda yerle�mi� olan Çepniler ve

yerle�im yerleri hakk�ndad�r. Trabzon’daki Çepni vilayetine ba�l� köylerin listesi ve Trabzon

Sanca��’nda Çepni Yöresi (Vilayet-i Çepni Der Livâ-i Trabzon) listesi verilmi�tir. V. bölüm;

Çepni Vilayeti d���nda yer alan köyler hakk�ndad�r. Bu köylerin listesi verilmi�tir. VI. bölüm

32

ise; Türkiye’nin di�er bölgelerinde ya�ayan Çepniler hakk�ndad�r. Bu bölümü takiben bir özet

bölümü vard�r. Bu bölümde, Tahrir Defterleri’nde Çepnilere dair kay�tlar verilmi�. 74

Tirebolu Tarihi: Karadeniz Bölgesi’nin özelliklede bu bölgede bulunan Çepnilerin tarihi

hakk�nda yaz�lm�� olan bu kitap Eski�ehir’de (Etam A.�. Matbaa Tesisleri) 1992 y�l�nda

bas�lm��t�r. Tirebolu Kültür ve Yard�mla�ma Derne�i taraf�ndan yay�nlanan kitap 255

sayfad�r. Bölgedeki Türklerin özellikle Çepnilerin Trabzon Rum �mparatorlu�u ve di�er

devletlere kar�� mücadelesini Anadolu’ya ilk ak�nlar�ndan ba�layarak anlatm��t�r. Kitab�n

sonunda konu ile ilgili resimler vard�r.

Türk Cumhuriyetlerini Meydana Getiren Eller ve Türk Destanlar�: Faruk Sümer’in

ölümünden sonra bas�labilen kitaplar�ndan biri olan Türk Cumhuriyetlerini Meydana Getiren

Eller ve Türk Destanlar�, Ders Kitaplar� Anonim �irketi taraf�ndan 1997 y�l�nda �stanbul’da

bas�lm��t�r.

Kitapta Türk devletleri ve bu devletleri kuran Türk topluluklar� hakk�nda bilgi

verilmi�tir. Ayr�ca bu devletlere ait ya da devletleri kuran Türk topluluklar�na ait destanlara

da yer verilmi�tir.

Türk Devletleri Tarihinde �ah�s Adlar� I: Prof. Dr. Faruk Sümer bu kitab� sa�l���nda

tamamlam�� ancak kitap bas�lamam��t�r. Bu nedenle kitab�n sunu� bölümünü Prof. Dr. Turan

Yazgan yazm��t�r. Ayr�ca kitab�n bas�lmadan önceki düzenlemelerini de Turan Yazgan

yapm��t�r. Kitap, Faruk Sümer vefat ettikten sonra Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� Vakf�

taraf�ndan bas�lm��t�r. �stanbul 1999 bas�m� olan birinci cilt 450 sayfad�r.

Eser sunu� ve Türk devletlerinde �ah�s adlar� bölümlerinden olu�maktad�r. I. bölümde

Türk devletlerinde ad koyma gelene�i hakk�nda k�saca bilgi verilmi�tir. Birinci ciltte onbe�

Türk devleti dönemindeki �ah�s adlar� verilmi�tir. Gök Türkler'den Osmanl�lar'a kadar Türk

devletlerinde kullan�lm�� olan Türkçe �ah�s adlar� incelenmi�tir. Kitapta; bu isimler

dolay�s�yla, Türk devletinin hususiyetleri, �ah�s adlar�n�n manalar�, bu adlar� ta��yanlar�n hal

tercümeleri, ilgi çekici birçok gelenek ve görenekler hakk�nda da bilgi verilmi�tir.

74 Bu bölümde I. Selim, III. Murad, II. Selim, Sultan �brahim ve IV. Murad devrine ait bilgiler verilmi�tir.

33

Türk Devletleri Tarihinde �ah�s Adlar� II: II. cilt Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� Vakf�

taraf�ndan �stanbul’da 1999 y�l�nda bas�lm��t�r. Bu cilt 428 sayfadan olu�maktad�r. Birinci

ciltte oldu�u gibi II. ciltte de sunu� bölümünü Prof. Dr. Turan Yazgan yazm��t�r.

Birinci kitab�n devam� olarak devletlerde kullan�lan �ah�s adlar� ve unvanlar�

verilerek bunlar aç�klanm��t�r. II. ciltte sekiz devlet ve bu devletlerde kullan�lan �ah�s adlar�

verilmi�tir.

Faruk Sümer’in yay�nlanm�� bu kitaplar� d���nda yay�na haz�rlad��� ancak

bas�lamayan kitaplar� da vard�r. Bu kitaplar, �slam Devletleri (Tarihçeleri, Kronoloji ve Soy

kütü�ü Cetvelleri), Köro�lu’nun Tarihi �ahsiyeti, Menemenci-O�ullar� Tarihi’dir.75

2. KAYNAK YAYINLARI: �slam ve Türk tarihi ile ilgili kaynak metinleri toplay�p bir araya

getirdi�i veya unutulmaya yüz tutmu� tarihi eserleri yeniden ilim dünyas�na kazand�rd���

çal��malar�d�r.

Kit�b-i Diy�rbakriyya Akkoyunlular Tarihi (I. Cüz): Faruk Sümer bu kitab� Necati Lugal

ile birlikte düzenleyerek ilim dünyas�na kazand�rm��t�r. Ab� Bakr-i Tihrn taraf�ndan yaz�lan

kitab�n düzenlenmi� hali Türk Tarih Kurumu taraf�ndan Ankara’da 1993 y�l�nda 309 sayfa

olarak bas�lm��t�r.

Kitb-i Diyrbakriyya Akkoyunlular Tarihi adl� eser önsöz, giri� ve as�l

bölümlerinden olu�maktad�r. Önsöz ve giri� bölümlerini Faruk Sümer yazm��t�r. Önsöz

bölümünde kitab�n (Akkoyunlu ve Karakoyunlu tarihi için) önemi ve bas�l�� serüveni

anlat�lm��t�r. Kitb-i Diyrbakriyya’n�n bilinen tek nüshas� Ba�dat’ta avukat Muhammed

Amin’dedir. Bu nüshay� elde etmek ve tahsislerini yapmak hususunda pek çok mü�küllerle

kar��la��lm��t�r.

Giri� bölümü iki k�s�mdan olu�maktad�r. Birinci k�s�mda, eserin müellifi ve o dönem

siyasi olaylar� hakk�nda bilgi verilmektedir. Müellif �sfahanl� olup müverrih, mün�i

(ba�katip), müderris ve üç devletin hizmetinde bulunmu� bir devlet adam�d�r. �kinci k�s�mda

eser hakk�nda bilgi verilmektedir. Esere Kitb-i Diyrbakriyya denilmesinin nedeni hem

kendi lakab� hem de Hasan Beg’in yurdu olan bölgenin isminin ikinci kelimesi (Cüz’i Sanisi)

75 Ar�k., a.g.m., s. 942.

34

Bakr olmas�d�r. Giri� bölümünde ayr�ca; eserin muhtevas�, eserin de�eri, eserden faydalanan

eski müellifler, eserden faydalanan yeni müellifler, nüshan�n tavsifi (tasvir), eserin ne�rinde

takip edilen usul konular� yer almaktad�r.

Akkoyunlu Devleti ile hiçbir resmi vakayinamesi olmayan Karakoyunlular Devleti

içinde önemli bir kaynak olan Kitb-i Diyrbakriyya’da yer alan metinler Farsça’d�r.

Kit�b-i Diy�rbakriyya Akkoyunlular Tarihi (II. Cüz): Kitb-i Diyrbakriyya’n�n II. cildi

1993’de TTK taraf�ndan yay�nlanm��t�r. II. cilt 369 sayfad�r.

Prof. Dr. Faruk Sümer, �kinci cüze yazd��� giri� bölümünde eserin ne zaman sona erdi�i

fikri üzerinde durmu�tur. Eser yar�md�r ve eserin sona ermesini muhtemelen Otlukbeli Sava��

878 (1473) olarak dü�ünmektedir. Bunu baz� delillerle (o dönem olaylar�) ispatlamaya

çal��m��t�r. Giri� bölümünde bu delilleri anlatm��t�r. Bütün bu mülahazalara dayanarak,

kitab�n Uzun Hasan’�n Van Gölü kuzeyindeki Alada�’a var��� ile son bulmu� olmas� kuvvetle

muhtemeldir. II. cüzde Farsça olarak kaleme al�nm��t�r.

Kitb-i Diyrbakriyya, tek cilt halinde �ran’da da yay�nlanm��t�r. ("Zebân-� Ferheng-i

�ran" Yay�n�, Tahran 1997.)76 Eser, Mehmet Demirda� taraf�ndan Türkçe’ye çevrilmi�tir

(�stanbul 1999).77

�slam Kaynaklar�na Göre Malazgirt Sava�� (Metinler ve Çeviriler): Faruk Sümer bu

kitab� Prof. Dr. Ali Sevim ile birlikte haz�rlam��t�r. Türk Tarih Kurumu taraf�ndan 1971’de

Ankara’da bas�lan kitap 148 sayfad�r.

�slam Kaynaklar�na Göre Malazgirt Sava�� adl� kitap dört bölümden olu�maktad�r.

Birinci bölüm; önsöz, ikinci bölüm; giri� ve sonuçlar, üçüncü bölüm; tercümeler, dördüncü

bölüm ise; as�l metinlerden olu�maktad�r.

Malazgirt Sava�� ile ilgili Arapça ve Farsça eserlerdeki metinleri bir araya getiren

Prof. Dr. Faruk Sümer ve Prof. Dr. Ali Sevim bu metinleri Türkçe’ye tercüme ederek �slam

Kaynaklar�na Göre Malazgirt Sava�� adl� eseri ortaya ç�karm��lard�r. Ayr�ca kitaba önsöz ve

76 Ar�k., a.g.m., s. 960. 77 F. Sümer., “Kitab-� Diyarbekriyye” Maddesi, �A, Cilt: XXVI, s. 75.

35

giri� bölümü de yazm��lard�r. Önsöz bölümü kitap ve yaz�l�� amac� hakk�ndad�r. Giri�

bölümünde ise; Malazgirt sava�� ile ilgili kaynaklar ve yazarlar� hakk�nda bilgi verilmi�tir.

Sonuçlar bölümünde; bu metinler hakk�nda bir de�erlendirme yap�lm��t�r.

�slam Kaynaklar�na Göre Malazgirt Sava�� adl� eser iki bask� yapm��t�r. Birinci bask�

1971 y�l�nda, ikinci bask� ise 1989 y�l�nda yap�lm��t�r. Her iki bask� da Türk Tarih Kurumu

yay�n�d�r.

3. ÇEV�R�LER�: Türk tarihi ile ilgi eserlerin çevrilmesinde katk�da bulundu�u eserlerdir.

Bunlar bir kitap ve bir makaledir.

The Book Of Dede Korkut a Turkish Epic: Faruk Sümer, A. E. Uysal, W. S. Walker “Dede

Korkut Destan�” kitab�n� �ngilizce’ye tercüme etmi�tir. Kitap yurt d���nda iki defa bas�lm��

olup 235 sayfad�r. The Book Of Dede Korkut a Turkish Epic kitab�n�n olu�umu ile ilgili

Faruk Sümer kendi hal tercümesinde �u bilgiyi vermektedir.

“Milli destan�m�z olan Dede Korkut Destanlar�’n�n dünya destan edebiyatlar� aras�nda

yer alarak tan�nmam�� olmas� beni devaml� bir �ekilde üzüyordu. Bu kaç�n�lmaz görevi de

yerine getirmek için iki arkada��mla birlikte destanlar� �ngilizce’ye çevirdikten sonra, ona

giri�, notlar ve bibliyografya ilave ettik. Bu tercüme 1972 y�l�nda Amerika’da, Texsas

Üniversitesi taraf�ndan yay�nland�. 1992 y�l�nda da The Book Of Dede Korkut’un ayn�

üniversite taraf�ndan ikinci bask�s� yap�ld�.”78

Avrupa ve Türkler-Osmanl� �mparatorlu�u’nun Medeniyeti: Makalenin yazar� Bernard

Lewis’tir. Faruk Sümer bu makaleyi eski e�i Prof. Dr. Mine Erol ile birlikte Türkçe’ye

çevirmi�tir. 7 sayfa olan bu makale Türk Yurdu dergisinde 1954 y�l�nda yay�nlanm��t�r.79

C- YAYINLANMI� MAKALELER�

O�uzlar: 80 O�uzlar ( Türkmenler) tarihinin en büyük uzman� olarak bilinen Faruk

Sümer bu makalede O�uzlar hakk�nda geni� bilgiye yer vermi�tir. Makalede ele al�nan ba�l�ca

konular �unlard�r;

78 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 16. 79 Ar�k., a.g.m., s. 960.

36

A) O�uzlara dair en eski bilgiler

1. O�uz ad�n�n men�ei

2. Barl�k Irma�� k�y�lar�nda O�uzlar

3. Tula boylar�nda O�uzlar

Göktürkler idaresinde O�uzlar

B) IX-XI. Yüzy�llarda O�uzlar (Sirderya O�uzlar�)

1. O�uzlar�n yurtlar�

2. O�uzlar�n ya�ay�� tarz�

3. �ktisadi hayatlar�

4. Dini inan��lar�

5. Ba�ka gelenek ve görenekleri

6. O�uzlar�n �slamiyet’e giri�i

7. O�uz Yabgu Devleti

8. Uzlar�n maceras� ba�l�klar� yer almaktad�r.

Anadolu’da O�uz Boylar�na Dair Yer Adlar�: 81 O�uzlar’�n Anadolu’ya göç

etmeleri, bu göçler sonucu Anadolu’da kurulan yeni yerle�im yerleri ve baz� �ehirlerin isim

de�i�ikli�i üzerine yaz�lm��t�r. Sümer, bu makaleyi üç ba�l�k alt�nda toplam��t�r.

1. Ka�garl�’daki O�uz boylar�

2. Re�idud-din’e göre O�uz boylar�

3. Yaz�c�o�lu’ndaki O�uz boylar� listesi verilmi�tir.

Azerbaycan’�n Türkle�mesi Tarihine Umumi Bir Bak��: 82 Makalenin giri�inde

Azerbaycan ile ilgili yap�lan ara�t�rmalar� vermi�. Daha sonra Azerbaycan’�n Türkle�mesi

tarihini üç bölüme ay�rm��t�r. Birinci bölümde, Selçuklu Devri, ikinci bölümde, Mo�ol Devri,

üçüncü bölümde ise; Mo�ol devrinden sonra (�kinci Türkmen Devri) Karakoyunlular,

Akkoyunlular, Safevîler Devri anlat�lm��t�r.

A�açeriler: 83 A�açeriler hakk�nda bilgi verdi�i bu makalede, A�açerilerin tarihi,

sosyal ve kültürel yap�s� ile hizmetlerinde bulunduklar� devletlere faydalar� üzerinde

durulmu�tur.

80 F. Sümer., “O�uzlar”, Türkler, Cilt:2, Yeni Türkiye Yay�nlar�, Ankara 2002, s. 289-315. 81 F.Sümer., “Anadolu’da O�uz Boylar�na Dair Yer Adlar�”, Türkler, Cilt:6, s. 335-357. 82 F.Sümer., “Azerbaycan’�n Türkle�mesi Tarihine Umumi Bir Bak��”, Belleten, Cilt: 21 (XXI), Say�: 83

(Temmuz), Ankara 1957, s. 429- 443. 83 F. Sümer., “A�açeriler”, Belleten, Cilt: 24 (XXIV), Say�: 96 (Ekim), Ankara 1960, s. 521-528.

37

XIII. – XV. Yüzy�llarda Mara�-Elbistan ve Malatya dolaylar�nda büyük bir Türkmen

toplulu�u olan A�açeriler hakk�nda geni� bilgi verilmektedir. Selçuklular döneminde

Anadolu’ya geli�leri, Mo�ollarla mücadeleleri ve daha sonraki yüzy�llarda varl�klar�,

ya�ay��lar� ve kültürel etkinlikleri hakk�nda da çe�itli bilgiler verilmi�tir.

Bu makale �slam Ansiklopedisi (Diyanet Vakf�)’nde ve Türk Dünyas� Ara�t�rmalar�

Dergisi’nde de yay�nlanm��t�r.

Anadolu’ya Yaln�z Göçebe Türkler Mi Geldi?: 84 Türk milleti hakk�nda genel bir

bilgi (yerle�ik hayat, madencilik, hayvanc�l�k vb.) verdikten sonra eski Türk devletlerinden

bahsetmi�tir. O�uzlar ve di�er Türk boylar� hakk�nda bilgi verilmi�tir. O�uzlar�n Anadolu’ya

gelmesinden sonraki sosyal, ekonomik ve kültürel faaliyetleri hakk�nda bilgi vermi�tir. Ayr�ca

Anadolu’ya gelen Türkmenlerin dili, dini, ölü gömme adetleri ve ya�ay��lar� anlat�lm��t�r.

Eski Türklerde �ehircilik:85 Türklerin yerle�ik hayata geçi�i bunun sonunda kurulan

�ehirler, �ehircilik anlay���n�n geli�imi ve baz� Türk devletlerinde �ehircilik hakk�nda bilgi

verilmi�tir.

Kay� Boyu ve Karakeçililer: 86 Makalede, Kay� boyu ve oyma�� olan Karakeçililer

hakk�nda bilgi verilmektedir. Faruk Sümer, Osmanl� Devleti’ni olu�turan Türk boyunun

Kay�lar olmad��� ihtimali üzerimde durmaktad�r. Osmanl� Devleti’ni kuranlar�n ba�ka bir

O�uz boyuna mensup olabilece�ini dü�ünmektedir.

Bu konu ile ilgili Sümer’in; Osmanl�lar�n Mensup Oldu�u Boy-Kay�lar ve Osmanl�

Devrinde Anadolu’da Kay�lar adl� makalelerine de bak�labilir.

Türklerde Atç�l�k ve Binicilik: 87 Tarihteki Türk atç�l���, binicili�i ve binit tak�m� ile

ilgili meselelerin yer ald��� bu makale giri� ve iki bölümden olu�maktad�r. Giri�, Türklerin

84 F. Sümer., “Anadolu’ya Yaln�z Göçebe Türkler Mi Geldi?”, Belleten, Cilt: 24 (XXIV), Say�: 96 (Ekim),

Ankara 1960, s. 567-594. 85 F. Sümer., “Eski Türklerde �ehircilik”, TDA, Say�: 31, A�ustos 1984, s. 1-103. 86 F. Sümer., “ Kay� Boyu ve Karakeçililer”, TDTD, Say�: 34, Ekim 1989, s. 4-8. 87 F. Sümer., “Türklerde Atç�l�k ve Binicilik”, Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� Dergisi, Say�:24, Haziran 1983, s.

1-120.

38

tarihteki atç�l�k ve binicilikleri ile ilgili bilgileri ihtiva etmektedir. Birinci bölümde binit

tak�m�, ikinci bölümde binit tak�m� ile ilgili deyimler ve tarihi bilgiler verilmi�tir.

Bunlar d���nda Faruk Sümer’e ait pek çok makale vard�r. Bizim tespit edebildiklerimiz

�unlard�r:

Abbasîler Devrinde Büyük Bir Türk. Tolun-o�ullar� Devleti'nin Kurucusu Ahmed: 88

Abbasiler Tarihinde Orta Asyal� Bir Prens Af�in : 89

Af�arlar. �ran'da Hüküm Sürmü� Bir Türk Hanedan�: 90 �ngilizce özetle birlikte.

A�a Muhammed �ah. Kaçar Devleti'nin Kurucusu: 91

A�aç-Eriler ve Akça-koyunlular: 92 Bu makale �slam Ansiklopedisi (Diyanet Vakf�)’nde de

yay�nlanm��t�r.

Ahlat �ehri ve Ahlat�ahlar: 93 Bu makale �slam Ansiklopedisi (Diyanet Vakf�)’nde de

yay�nlanm��t�r.

Ak�ll�-Cesur-Faal-Faziletli En Büyük Türk Denizcisi Barbaros Hayrettin Pa�a : 94

Akkoyunlular: 95

Altay Da�lar�: 96

Anadolu'da Mo�ollar: 97

Anadolu'nun Bir Türk Yurdu Haline Gelmesi: 98

Apa Hakk�nda: 99

Arslan Beygu: 100

Arslan el-Besâsirî. XI. Yüzy�lda Abbasîler Devrinde Bir Türk Kumandan�: 101

Arslan Hatun: 102

88 F. Sümer., “Abbasîler Devrinde Büyük Bir Türk. Tolun-o�ullar� Devleti'nin Kurucusu Ahmed”, TDA, Say�: 52

(�ubat 1988), s. 9-18. 89 F. Sümer., “Abbasiler Tarihinde Orta Asyal� Bir Prens Af�in”, Belleten, Cilt:LI, Say�:200, A�ustos 1987, s.

651-665. 90 F. Sümer., “Af�arlar. �ran'da Hüküm Sürmü� Bir Türk Hanedan�”, TDA, Say�:41, May�s 1986, s.125-133. 91 F. Sümer., “A�a Muhammed �ah. Kaçar Devleti'nin Kurucusu”, TDA, Say�: 47 (1987), s. 9-22. 92 F. Sümer., “A�aç-Eriler ve Akça-koyunlular”, TDA, Say�: 60 (1989), s. 36-39. 93 F. Sümer., “Ahlat �ehri ve Ahlat�ahlar”, Belleten, Cilt: L, Say�: 197, A�ustos 1986, s. 447-494. 94 F. Sümer., “Ak�ll�-Cesur-Faal-Faziletli En Büyük Türk Denizcisi Barbaros Hayrettin Pa�a”, TDTD, Say�: 21,

Eylül 1988, s. 3-7. 95 F. Sümer., “Akkoyunlular”, TDA, Say�: 40, �ubat 1986, s. 1-38. 96 F. Sümer., “Altay Da�lar�”, TDTD, Say�:1, Ocak 1987, s. 31-34. 97 F. Sümer., “Anadolu 'da Mo�ollar", Selçuklu Ara�t�rmalar� Dergisi, Cilt: I, 1969, Selçuklu Tarih ve

Medeniyeti Enstitüsü Yay., Ankara 1970, s. 1-147. 98 F. Sümer., “Anadolu'nun Bir Türk Yurdu Haline Gelmesi”, TE, Say�: 130, A�ustos 1984, s. 12-14. 99 Sümer., “Apa Hakk�nda”, TDA, Say�:65, Nisan 1990, (Prof. Dr. Bahattin Ögel'e Arma�an), s.77-81. 100 F. Sümer., “Arslan Beygu”, TDA, Say�: 39, Aral�k 1985, s. 1-9. 101 F. Sümer., “Arslan el-Besâsirî. XI. Yüzy�lda Abbasîler Devrinde Bir Türk Kumandan�”, TDA, Say�: 42

(1986), s. 101-114. 102 F. Sümer., “Arslan Hatun”, TDA, Say�: 44, Ekim 1986, s. 8-13.

39

Arslan �ah : 103

At Çekenler: 104

Av�arlar: 105

Av�arlar'a Dâir: 106

Az Tan�nm�� Bir Türk Hükümdar� Uzun Hasan Bey: 107

Bayatlar: 108

Bay�nd�r, Peçenek ve Yüre�irler: 109

Baz� Kelime ve Yer Adlar� Hakk�nda Dü�ünceler I: 110

Baz� Kelime ve Yer Adlar� Hakk�nda Dü�ünceler II: 111

Baz� Kelime ve Yer Adlar� Hakk�nda Dü�ünceler III: 112

Belgelerle Köro�lu'nun Tarihî Ki�ili�i: 113

Bilge Ka�an, Çok Az Bilinen Büyük Bir Türk Hükümdar� I: 114

Bilge Ka�an II: 115

Bilge Ka�an III: 116

Bilge Ka�an IV: 117

Bilge Ka�an V: 118

Bilge Ka�an VI: 119

Bozk�r: 120

Bozok Tarihine Dair Ara�t�rmalar I: 121

Bozoklu O�uz Boylar�na Dair: 122 103 F. Sümer., “Arslan �ah”, TDTD, Say�: 45, Eylül 1990, s. 3-7. 104 F. Sümer., “At Çekenler”, TDTD, Say�: 80, A�ustos 1993, s. 5-12. 105 F. Sümer., “Av�arlar”, TDA, Say�: 62 (1989), s. 119-139. 106 F. Sümer., “Av�arlar'a Dâir”, 60. Do�um Y�l� Münasebetiyle Fuad Köprülü Arma�an�, �stanbul 1953, s.

453-478. 107 F. Sümer., “Az Tan�nm�� Bir Türk Hükümdar� Uzun Hasan Bey”, TDTD, Say�: 19, Temmuz 1988, s. 14-21. 108 F. Sümer., “Bayatlar”, �ÜEF Türk Dili ve Edebiyat� Dergisi, Cilt:IV, Say�:4, May�s 1952, s.373-389. 109 F. Sümer., “Bay�nd�r, Peçenek ve Yüre�irler”, AÜ DTCFD, Cilt: XI, Say�: 2-4, Haziran-Aral�k 1953, s. 317-

344. 110 F. Sümer., “Baz� Kelime ve Yer Adlar� Hakk�nda Dü�ünceler I”, FP, Cilt: I, Say�:11, A�ustos-Eylül-Ekim

1945, s. 14-15. 111 F. Sümer., “Baz� Kelime ve Yer Adlar� Hakk�nda Dü�ünceler II”, FP, Cilt: II, Say�: 13, �ubat 1946, s. 15-16. 112 F. Sümer., “Baz� Kelime ve Yer Adlar� Hakk�nda Dü�ünceler III”, FP, Cilt: II, Say�: 14, Mart 1946, s. 17-18. 113 F. Sümer., “Belgelerle Köro�lu'nun Tarihî Ki�ili�i”, Milliyet Sanat Dergisi, Say�: 163, 19 Aral�k 1975. 114 F. Sümer., “Bilge Ka�an, Çok Az Bilinen Büyük Bir Türk Hükümdar� I”, TDTD, Say�: 25, Ocak 1989, s.18-

25. 115 F. Sümer., “Bilge Ka�an II”, TDTD, Say�: 26, �ubat 1989, s. 4-11. 116 F. Sümer., “Bilge Ka�an III”, TDTD, Say�:27, Mart 1989, s. 22-28. 117 F. Sümer., “Bilge Ka�an IV”, TDTD, Say�: 28, Nisan 1989, s. 5-11. 118 F. Sümer., “Bilge Ka�an V”, TDTD, Say�: 29, May�s 1989, s. 4-9. 119 F. Sümer., “Bilge Ka�an VI”, TDTD, Say�: 30, Haziran 1989, s. 4-10. 120 F. Sümer., “Bozk�r”, TDTD, IX (1995). s. 3-9. 121 F. Sümer., “Bozok Tarihine Dair Ara�t�rmalar I”, AÜ DTCF Cumhuriyetin 50. Y�ldönümünü Anma

Kitab�, Ankara 1974, s. 309-381.

40

Boz-Ulus Hakk�nda: 123

Breyler Türk: 124

Büyük Türk Kahraman� Celâleddin Harezm�ah: 125

Celâli �syanlar�n�n Sebebi ve Neticeleri: 126

Cengiz Han ve Mo�ollar Türk Müdür?: 127

Cengiz Han I: 128

Cengiz Han II: 129

Ceridler Bir Türk Oyma��n�n Tarihi: 130

Çepniler I: 131

Çepniler II: 132

Çepniler III: 133

Çepniler IV: 134

Çepniler V: 135

Çepniler VI: 136

Çukurova Tarihine Dair Ara�t�rmalar (Fetihten XVI. Yüzy�l�n �kinci Yar�s�na Kadar): 137

Da�lar Delisi Süleyman: 138

Dede Korkut Kitab�na Dair Baz� Mülahazalar: 139

Do�u Anadolu’da Mo�ol ve Türkmen Devirlerine Ait Baz� Tarihi Yap�lar Hakk�nda

Dü�ünceler : 140

Do�u ve Güneydo�u Anadolu'nun Tarihimizdeki Yeri: 141

122 F. Sümer., “Bozoklu O�uz Boylar�na Dair”, AÜ DTCFD, Cilt: XI, Say�:1, Mart 1953, s. 65-103. 123 F. Sümer., “Boz-Ulus Hakk�nda”, AÜ DTCFD, Cilt: VII, Say�:1, Mart 1949, s. 29-60. 124 F. Sümer., “Breyler Türk”, TDTD, Say�: 106, Ekim 1995, s. 9-11. 125 F. Sümer., “Büyük Türk Kahraman� Celâleddin Harezm�ah”, RTM, Cilt: III, Say�:25 (1952), s.1193. 126 F. Sümer., “Celâli �syanlar�n�n Sebebi ve Neticeleri”, RTM, Cilt: IV, Say�:38, �ubat 1953, s.2042-2044. 127 F. Sümer., “Cengiz Han ve Mo�ollar Türk Müdür?”, RTM, Cilt: V, Say�:54, Haziran 1954, s.3142- 3146. 128 F. Sümer., “Cengiz Han I”, RTM, Cilt: II, Say�: 23 (1951), s. 1065. 129 F. Sümer., “Cengiz Han II”, RTM, Cilt: II, Say�: 24 (1951), s. 1128. 130 F. Sümer., “Ceridler Bir Türk Oyma��n�n Tarihi”, TDTD, Say�: 24, Aral�k 1988, s. 3-9. 131 F. Sümer., “Çepniler I”, TDTD, Say�: 55, Temmuz 1991, s. 3-11. 132 F. Sümer., “Çepniler II”, TDTD, Say�: 56, A�ustos 1991, s. 3-10. 133 F. Sümer., “Çepniler III”, TDTD, Say�: 57, Eylül 1991, s. 5-18. 134 F. Sümer., “Çepniler IV”, TDTD, Say�: 58, Ekim 1991, s. 4-25.

135 F. Sümer., “Çepniler V”, TDTD, Say�: 59, Kas�m 1991, s. 4-28. 136 F. Sümer., “Çepniler VI”, TDTD, Say�: 60, Aral�k 1991, s. 4-17. 137 F. Sümer., “Çukurova Tarihine Dair Ara�t�rmalar (Fetihten XVI. Yüzy�l�n �kinci Yar�s�na Kadar)”, AÜ

DTCF TAD, Cilt: l, Say�: l (1963), 1964, s. 1-108. 138 F. Sümer., “Da�lar Delisi Süleyman”, RTM, Cilt: IV, Say�: 37, Ocak 1953, s. 2001-2004. 139 F. Sümer., “Dede Korkut Kitab�na Dair Baz� Mülahazalar”, Türk Folklor Ara�t�rmalar�, Cilt: II, Say�: 30,

Ocak 1952, s. 470-483. 140 F. Sümer., “Do�u Anadolu’da Mo�ol ve Türkmen Devirlerine Ait Baz� Tarihi Yap�lar Hakk�nda Dü�ünceler

(Remarks on Sorne Mongol and Turkmen Buildings in Eastern Anatolia)”, Belleten, Cilt: LIV, Say�: 210, A�ustos 1990, s. 631-639.

41

Dö�erler'e Dâir: 142

Dulkadirlilere Ait Mimarî Eserler: 143

El-Hades (Göynük) �ehri: 144

Endülüs Devleti'nin Kurulu�u, Yükseli�i ve Y�k�l���, I: 145

Endülüs Devleti'nin Kurulu�u, Yükseli�i ve Y�k�l���, II: 146

Eski Türk Devletlerinde A�a Unvan�: 147

Eski Türk Devletlerinde Para: 148

Eski Türk Elleri III: 149

Eski Türk Elleri Kankl�lar: 150

Eski Türk Elleri Karluklar I: 151

Eski Türk Elleri Karluklar II: 152

Eski Türk Elleri Karluklar III: 153

Eski Türk Elleri K�pçaklar I: 154

Eski Türk Elleri K�pçaklar II: 155

Eski Türk Elleri K�rg�zlar: 156

Eski Türk Elleri Kimekler : 157

Eski Türk Elleri Uygurlar: 158

Eski Türk Erkeklerinde K�yafet ve Küpe Takma Âdetlerine Dair Notlar: 159

Eski Türk Kad�nlar�: 160

141 F. Sümer., “Do�u ve Güneydo�u Anadolu'nun Tarihimizdeki Yeri”, TY, Cilt: I, Say�: 2, Nisan 1959, s. 13-14.

Bu makale Üniversite ve Köy Dergisi’nde de yay�nlanm��t�r. Üniversite ve Köy Dergisi, Cilt: II, Say�: 7, Ekim 1967, s. 28-29.

142 F. Sümer., “Dö�erler'e Dâir”, TM, Cilt: X (1951-53), 1953, s. 139-158. 143 F. Sümer., “Dulkadirlilere Ait Mimarî Eserler”, Kubbealt� Akademi Mecmuas�, Cilt: VII, Say�: 2, Nisan

1978, s. 12-16. 144 F. Sümer., “El-Hades (Göynük) �ehri”, TDTD, Say� 81, Eylül 1993, s. 4-8. 145 F. Sümer., “Endülüs Devleti'nin Kurulu�u, Yükseli�i ve Y�k�l���, I”, RTM, Cilt: VI, Say�: 71, Kas�m 1955, s.

4186-4191. 146 F. Sümer., “Endülüs Devleti'nin Kurulu�u, Yükseli�i ve Y�k�l���, II”, RTM, Cilt: VI, Say�: 72, Aral�k 1955, s.

4242-4246. 147 F. Sümer., “Eski Türk Devletlerinde A�a Unvan�”, TDA, Say�: 38, Ekim 1985, s. 58-66. (�ngilizce özetle). 148 F. Sümer., “Eski Türk Devletlerinde Para”, Son Ça� Dergisi, Say�: 12, Haziran 1962, s. 25-27. 149 F. Sümer., “Eski Türk Elleri III”, TDTD, Say�: 94, Ekim 1994, s. 10-18. 150 F. Sümer., “Eski Türk Elleri Kankl�lar”, TDTD, Say�: 93, Eylül 1994, s. 16-19. 151 F. Sümer., “Eski Türk Elleri Karluklar I”, TDTD, Say�: 87, Mart 1994, s. 12-19. 152 F. Sümer., “Eski Türk Elleri Karluklar II”, TDTD, Say�: 88, Nisan 1994, s. 10-14. 153 F. Sümer., “Eski Türk Elleri Karluklar III”, TDTD, Say�: 89, May�s 1994, s. 17-22. 154 F. Sümer., “Eski Türk Elleri K�pçaklar I”, TDTD, Say�: 92, A�ustos 1994, s. 7-10. 155 F. Sümer., “Eski Türk Elleri K�pçaklar II”, TDTD, Say�: 93, Eylül 1994, s. 12-15. 156 F. Sümer., “Eski Türk Elleri K�rg�zlar”, TDTD, Say�: 96, Aral�k 1994, s. 6-13. 157 F. Sümer., “Eski Türk Elleri Kimekler ”, TDTD, Say�: 91, Temmuz 1994, s. 13-16. 158 F. Sümer., “Eski Türk Elleri Uygurlar”, TDTD, Say�: 98, �ubat 1995, s. 7. 159 F. Sümer., “Eski Türk Erkeklerinde K�yafet ve Küpe Takma Âdetlerine Dair Notlar”, TY, Cilt: I, Say�: 238,

Kas�m 1954, s. 367-369.

42

Eski Türkler'de �sim Koyma Geleneklerinden: Ats�z: 161

Eski Türklerde Musiki ve Oyun : 162

Eski Türkler'de Ya�mur ve Kar Ya�d�rma Âdeti: 163

Eski Türklerin Millî Yeme�i Tutmaç: 164

Eyyûbî Hükümdar� El-Melikü'1-Adil ve Kom�ular�: 165

Fatih Sultan Mehmed'in Son Seferi: 166

Fâtih Türk Kavimleri: 167

Fâtih'in Anadolu Birli�inin Gerçekle�tirilmesindeki Mühim ve Büyük Rolü: 168

Fâtih'in Kanunnamesi: 169

Fâtih'in �ahsiyet ve Karakteri: 170

Fâtih'in Türk ve Dünya Tarihindeki Mevkii: 171

Fâtih ve Rum Patri�i: 172

Fâtih'in Vefat� Hadisesi: 173

Gagavuzlar'�n Asl� I: 174

Gagavuzlar'�n Asl� II: 175

Gazneliler Devrinde Büyük Bir Türk Beyi: 176

Gök-Türkler'de Adlar: 177

Orhun Abideleri Kahraman� Gültekin I: 178

160 F. Sümer., “Eski Türk Kad�nlar�”, TY, Cilt: III, Say�: 236, Eylül 1954, s. 191-194. 161 F. Sümer., “Eski Türkler'de �sim Koyma Geleneklerinden: Ats�z”, Milli Kültür, Say�: 47, Aral�k 1984, s. 4-5.

Bu makale Türk Edebiyat� ve Folklorunda Yeni Görü�ler adl� kitapta da yay�nlanm��t�r. Türk Edebiyat� ve Folklorunda Yeni Görü�ler, Cilt: I, Ankara 1985, s. 23-27.

162 F. Sümer., “Eski Türklerde Musiki ve Oyun”, TDTD, Say�: 30, Haziran 1989, s. 11-21. 163 F. Sümer., “Eski Türkler'de Ya�mur ve Kar Ya�d�rma Âdeti”, RTM, Cilt: IV, Say�: 44, A�ustos 1953, s.

2533-2535. 164 F. Sümer., “Eski Türklerin Millî Yeme�i Tutmaç”, TDTD, Say�: 90, Haziran 1994, s. 11 -15. 165 F. Sümer., “Eyyûbî Hükümdar� El-Melikü'1-Adil ve Kom�ular�”, TDA, Say�: 72, �ubat 1991, s. 11-24

(�ngilizce özetle). 166 F. Sümer., “Fatih Sultan Mehmed'in Son Seferi”, TDTD, Say�: 53, May�s 1991, s. 31-39. Bu yaz� "Fâtih'in

Son Seferi Hangi Devlete Kar�� idi?" ad�yla "Ekrem Hakk� Ayverdi Hat�ra Kitab�”nda da yay�nlanm��t�r: Ekrem Hakk� Ayverdi Hat�ra Kitab�, �stanbul 1995, s. 369-372.

167 F. Sümer., “Fâtih Türk Kavimleri”, RTM, Cilt: V, Say�: 51, Mart 1954, s. 2981-2982. 168 F. Sümer., “Fâtih'in Anadolu Birli�inin Gerçekle�tirilmesindeki Mühim ve Büyük Rolü”, RTM, Cilt: IV,

Say�: 41, May�s 1953, s. 2289-2291. 169 F. Sümer., “Fâtih'in Kanunnamesi”, RTM, Cilt: IV, Say�: 41, May�s 1953, s. 2295-2298. 170 F. Sümer., “Fâtih'in �ahsiyet ve Karakteri”, RTM, Cilt: IV, Say�: 41, May�s 1953, s. 2285-2288. 171 F. Sümer., “Fâtih'in Türk ve Dünya Tarihindeki Mevkii”, RTM, Cilt: IV, Say�: 41 (May�s 1953), s. 2292-

2294. 172 F. Sümer., “Fâtih ve Rum Patri�i”, RTM, Cilt: IV, Say�: 41, May�s 1953, s. 2322-2324. 173 F. Sümer., “Fâtih'in Vefat� Hadisesi”, RTM, Cilt: IV, Say�: 41, May�s 1953, s. 2326-2328. 174 F. Sümer., “Gagavuzlar'�n Asl� I”, TDTD, Say�: 52, Nisan 1991, s. 9-12. 175 F. Sümer., “Gagavuzlar'�n Asl� II”, TDTD, Say�: 53, May�s 1991. s. 8-12. 176 F. Sümer., “Gazneliler Devrinde Büyük Bir Türk Beyi”, TDA, Say�: 50, Nisan 1987, s. 109-115. 177 F. Sümer., “Gök-Türkler'de Adlar”, TDA, Say�: 68, Ekim 1990, s. 9-17. 178 F. Sümer., “Orhun Abideleri Kahraman� Gültegin I”, TDTD, Say�: 31, Temmuz 1989, s. 32-33.

43

Gültekin II: 179

Gültekin III: 180

Halk Türküleri: 181

Hunlar ve Attila: 182

Irak Türklerinin Tarihine K�sa Bir Bak��: 183

�lhanl� Hükümdarlar�ndan Abaka, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celâyîr: 184

�ran'da Ya�ayan Türk Oymaklar� - Kara-Gözlüler: 185

�ran'da Ya�ayan Türk Oymaklar� - Ka�kaylar: 186

�slâm Âleminde Türk Hâkimiyeti: 187

Kaçarlar Devrinde Türk Oymaklar�: 188

Kaçarlar Devrinde Türkçe �ah�s Adlar� : 189

Kanunî Süleyman'�n Talihsiz O�lu �ehzade Bayezit ve Ac�kl� Sergüze�ti:190

Kervanlar ve Kervansaraylar: 191

Köro�lu : 192 Bu makale �slam Ansiklopedisi’nde (TDV) yay�nlanm��t�r.

Köro�lu, Kizir-o�lu Mustafa ve Demirci-o�lu �le �lgili Vesikalar: 193

Krallara Taç Giydiren Osmanl� Veziriazam�: 194

Memlükler ve Türk Tarihi I : 195

Memlükler ve Türk Tarihi II : 196

Memlükler ve Türk Tarihi III : 197

O�uz Ad�n�n Men�ei: 198

179 F. Sümer., “Gültegin II”, TDTD, Say�: 32, A�ustos 1989, s. 4-12. 180 F. Sümer., “Gültegin III”, TDTD, Say�: 33, Eylül 1989, s. 4-10. 181 F. Sümer., “Halk Türküleri”, Folklor Postas�, Cilt: I, Say�: 1, Ekim 1944, s. 12. 182 F. Sümer., “Hunlar ve Attila”, RTM, Cilt: II, Say�: 19, 1951, s. 809. 183 F. Sümer., “Irak Türklerinin Tarihine K�sa Bir Bak��”, TY, Cilt: 1, Say�: 5, Temmuz 1959, s. 9-11. Bu makale

Türk Kültürü dergisinde de yay�nlanm��t�r. TK, Cilt: XV, Say�: 180, Ekim 1977, s. 44-50 (758-764). 184 F. Sümer., “�lhanl� Hükümdarlar�ndan Abaka, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celâyîr”, Belleten, Cilt: LIII, Say�:

206, Nisan 1989, s. 175-197. 185 F. Sümer., “�ran'da Ya�ayan Türk Oymaklar� - Kara-Gözlüler”, TK, Cilt: XI, Say�: 122, Aral�k 1972, s. 102-

103. 186 F. Sümer., “�ran'da Ya�ayan Türk Oymaklar� – Ka�kaylar”, TK, Cilt: X, Say�: 120, Ekim 1972, s. 1238-1241. 187 F. Sümer., “�slâm Âleminde Türk Hâkimiyeti”, RTM, Cilt: V, Say�: 52, Nisan 1954, s. 3036-3039. 188 F. Sümer., “Kaçarlar Devrinde Türk Oymaklar�”, SAD, Cilt: V-VI, Ankara 1981, s. 3080-3087. 189 F. Sümer., “Kaçarlar Devrinde Türkçe �ah�s Adlar�”, TDTD, Say�: 38, Ocak 1990, s. 4-9. 190 F. Sümer., “Kanunî Süleyman'�n Talihsiz O�lu �ehzade Bayezit ve Ac�kl� Sergüze�ti”, RTM, Cilt: III, Say�:

27 (1952), s. 1321-1325. 191 F. Sümer., “Kervanlar ve Kervansaraylar”, RTM, Cilt: IV, Say�: 40, Nisan 1953, s. 2165-2168. 192 F. Sümer., “Köro�lu”, TDTD, Say�: 2, �ubat 1987, s. 2-7. 193 F. Sümer., “Köro�lu, Kizir-o�lu Mustafa ve Demirci-o�lu �le �lgili Vesikalar”, TDA, Say�: 47 (1987), s. 9-46. 194 F. Sümer., “Krallara Taç Giydiren Osmanl� Veziriazam�”, RTM, Cilt: III, Say�: 28 (1952), s. 1385-1387. 195 F. Sümer., “Memlükler ve Türk Tarihi I”, TDTD, Say�: 46, Ekim 1990, s. 3-6. 196 F. Sümer., “Memlükler ve Türk Tarihi II”, TDTD, Say�: 47, Kas�m 1990, s. 3-5. 197 F. Sümer., “Memlükler ve Türk Tarihi III”, TDTD, Say�: 48, Aral�k 1990, s. 3-6.

44

O�uz Destan�:199

O�uzlar I: 200

O�uzlar II: 201

O�uzlar III: 202

O�uzlar IV: 203

O�uzlar V: 204

O�uzlar VI: 205

O�uzlar VII: 206

O�uzlar VIII: 207

O�uzlar IX: 208

Orhun Âbideleri: 209

Orta Asya Tarihi Hakk�nda Ara�t�rmalar I - Barç�nl�� Kent. Seyhun Boylar�nda Bir Türk

Prensesinin Ad�n� Ta��yan �ehir: 210

Orta Asya'n�n Büyük Kâ�ifi Dr. Sven Hedin: 211

Osman Gazi'nin Silah Arkada�lar�ndan Mihal Gazi: 212

Osmanl� Devleti'nin Kurulu�u �le �lgili Baz� Meseleler Üzerinde Ara�t�rmalar: 213

Osmanl� Devrinde Anadolu'da Derebeyleri: 214

Osmanl� Devrinde Anadolu'da Kay�lar (Les Kay� en Anatolie Sous I'Empire Ottoman): 215

Osmanl� Devrinde Anadolu'da O�uz Boylar�: 216

Osmanl� Devrinde Anadolu'da Ya�ayan Baz� Üçoklu O�uz Boylar�na Mensup Te�ekküller:217

198 F. Sümer., “O�uz Ad�n�n Men�ei”, TK, Cilt: XIV, Say�: 158, Aral�k 1975, s. 80. 199 F. Sümer., “O�uz Destan�”, RTM, Cilt: II, Say�: 20, 1951, s. 889. 200 F. Sümer., “O�uzlar I”, TDTD, Say�:3, Mart 1987, s. 30-34. 201 F. Sümer., “O�uzlar II”, TDTD, Say�:4, Nisan 1987, s. 4-7. 202 F. Sümer., “O�uzlar III”, TDTD, Say�:5, May�s 1987, s. 41-44. 203 F. Sümer., “O�uzlar IV”, TDTD, Say�:6, Haziran 1987, s. 5-9. 204 F. Sümer., “O�uzlar V”, TDTD, Say�:7, Temmuz 1987, s. 13-16. 205 F. Sümer., “O�uzlar VI”, TDTD, Say�:8, A�ustos 1987, s. 21-23. 206 F. Sümer., “O�uzlar VII”, TDTD, Say�:9, Eylül 1987, s. 22-27. 207 F. Sümer., “O�uzlar VIII”, TDTD, Say�:10, Ekim 1987, s. 2-6. 208 F. Sümer., “O�uzlar IX”, TDTD, Say�:11, Kas�m 1987, s. 2-7. 209 F. Sümer., “Orhun Âbideleri”, TY, Cilt: I, Say�: 239, Aral�k 1954, s. 444-449. 210 F. Sümer., “Prensesinin Ad�n� Ta��yan �ehir”, TDTD, Say�: 79, Temmuz 1993, s. 5-9. 211 F. Sümer., “Orta Asya'n�n Büyük Kâ�ifi Dr. Sven Hedin”, RTM, Cilt: V, Say�: 57, Eylül 1954, s. 3344-3347. 212 F. Sümer., “Osman Gazi'nin Silah Arkada�lar�ndan Mihal Gazi”, TDTD, Say�: 50, �ubat 1991, s. 3-8. 213 F. Sümer., “Osmanl� Devleti'nin Kurulu�u �le �lgili Baz� Meseleler Üzerinde Ara�t�rmalar”, TDTD, Say�: 51,

Mart 1991, s. 3-9. 214 F. Sümer., “Osmanl� Devrinde Anadolu'da Derebeyleri”, RTM, Cilt: V, Say�: 59, Kas�m 1954, s. 3485-3487. 215 F. Sümer., “Osmanl� Devrinde Anadolu'da Kay�lar (Les Kay� en Anatolie Sous I'Empire Ottoman)”, Belleten,

Cilt: XII, Say�: 47 (1948), s. 575-614.�ngilizce özet, s. 614-615 216 F. Sümer., “Osmanl� Devrinde Anadolu'da O�uz Boylar�”, AÜ DTCFD, Cilt: VII, Say�: 2, Haziran 1949, s.

321-385.

45

Osmanl� �mparatorlu�u'nda Asl� Türk Olmayan Sadrazamlar: 218

Osmanl� Padi�ahlar�n�n Mizaç ve Karakterleri: 219

Osmanl� Saray�nda Kad�n: 220

Osmanl� Tarihinde Celâlîlik: 221

Osmanl� Türklerinde Spor: 222

Osmanl�lar ve Türklük: 223

Osmanl�larda Kad�n ve Aile Hayat�: 224

Osmanl�lar�n Kavmi Men�eleri: 225

Osmanl�lar�n Mensup Bulundu�u Boy – Kay�lar: 226

Özel Say�m�zdaki Makalelere Dair: 227

Özengiler (Stirrups): 228

Ramazan-o�lu Mahmud Bey: 229

Ramazan-o�ullar�na Dair Baz� Yeni Bilgiler: 230

Rodos'un Fethi: 231

Saltuklular: 232

Selçuk �mparatorlu�u'nun Kurulu�u ve Tu�rul Bey: 233

Selçuklular Devrinde Ticaret: 234

Selçuklular Devrinde Türk Beyleri, I. Uvak-o�lu Ats�z: 235

Selçuklular Devrinde Türk Beyleri, II. Harizm�âh Ats�z: 236 217 F. Sümer., “Osmanl� Devrinde Anadolu'da Ya�ayan Baz� Üçoklu O�uz Boylar�na Mensup Te�ekküller”, �Ü

�FM, Cilt: XI, Say�: I-4 (1952), s. 437-508. 218 F. Sümer., “Osmanl� �mparatorlu�u'nda Asl� Türk Olmayan Sadrazamlar”, RTM, Cilt: IV, Say�: 43, Temmuz

1953, s. 2438-2440. 219 F. Sümer., “Osmanl� Padi�ahlar�n�n Mizaç ve Karakterleri”, RTM, Cilt: VII, Say�: 80, A�ustos 1956, s. 482-

485. 220 F. Sümer., “Osmanl� Saray�nda Kad�n”, RTM, Cilt: VI, Say�: 68, A�ustos 1955, s. 4010-4012. 221 F. Sümer., “Osmanl� Tarihinde Celâlîlik”, RTM, Cilt: III, Say�: 33 (1952), s. 1722-1726. Bu makale Türk

Yurdu adl� dergide de yay�nlam��t�r. Türk Yurdu, Nr. 242, Mart 1955, s. 695-701. 222 F. Sümer., “Osmanl� Türklerinde Spor”, RTM, Cilt: IV, Say�: 39, Mart 1953, s. 2102-2107. 223 F. Sümer., “Osmanl�lar ve Türklük”, TDTD, Say�: 75, Mart 1993, s. 14-30. 224 F. Sümer., “Osmanl�larda Kad�n ve Aile Hayat�”, RTM, Cilt: VI, Say�: 67, Temmuz 1955, s. 3934-3939. 225 F. Sümer., “Osmanl�lar�n Kavmi Men�eleri”, RTM, Cilt: V, Say�: 53, May�s 1954, s. 3077-3080. 226 F. Sümer., “Osmanl�lar�n Mensup Bulundu�u Boy – Kay�lar”, TK, Cilt: X, Say�: 118, A�ustos 1972, s. 1048-

1049. 227 F. Sümer., “Özel Say�m�zdaki Makalelere Dair”, SAD, Cilt: III (1971, Malazgirt Zaferi Özel Say�s�, 900. Y�l),

s. IX-XI. 228 F. Sümer., “Özengiler (Stirrups)”, Antik Dergisi, Say�: 13, Nisan 1986, s. 38-46. 229 F. Sümer., “Ramazan-o�lu Mahmud Bey”, TDA, Say�: 63 (1990), s. 149-153. 230 F. Sümer., “Ramazan-o�ullar�na Dair Baz� Yeni Bilgiler”, TDA, Say�: 33, Aral�k 1984, s. 1-10. 231 F. Sümer., “Rodos'un Fethi”, RTM, Cilt: V, Say�: 50, �ubat 1954, s. 2902-2905. 232 F. Sümer., “Saltuklular”, SAD, Cilt: III (1971), s. 391-432. 233 F. Sümer., “Selçuk �mparatorlu�u'nun Kurulu�u ve Tu�rul Bey”, RTM, Cilt: III, Say�: 26 (1952), s. 1257. 234 F. Sümer., “Selçuklular Devrinde Ticaret”, TDA, Say�: 83 (1994), s. 11-16. 235 F. Sümer., “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri, I. Uvak-o�lu Ats�z”, TDA, Say�: 43, A�ustos 1986, s. 133-

134.

46

Selçuklular Devrinde Türk Beyleri III: 237

Selçuklular Devrinde Türk Beyleri IV: 238

Selçuklular Devrinde Türk Beyleri V: 239

Selçuklular Devrinde Türk Beyleri, VI. Abak, Alpku�: 240

Selçuklular Devrinde Türk Beyleri VII: 241

Selçuklular Devrinde Türkiye'de Madenler: 242

Selçuklular ve Alp Arslan: 243

Tahtac�lar: 244

Tarihimizde Bilinmeyen �ahsiyetlerden Ahi Ahmed-Ahiçuk, Abdal Be� ve Aba : 245

Tarihte Büyük Roller Oynam�� Türk Kavimleri: 246

Tarihte Kullan�lm�� Ba�l�ca Takvimler: 247

Tarihte Türkmen As�ll� Hanedanlar: 248

Türk Ad�yla Tarih Sahnesine Ç�kan Türkler: 249

Türk Cumhuriyetleri Hangi Ellerden Geliyor?: 250

Türk Çad�rlar�: 251

Türk Destanlar� I: 252

Türk Destanlar� II: 253

Türk Destanlar� III: 254

Türk Destanlar� IV Ergenekon Destan�: 255

236 F. Sümer., “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri, II. Harizm�âh Ats�z”, TDA, Say�: 44, Ekim 1986, s. 1-7. 237 F. Sümer., “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri III”, TDA, Say�: 49 (1987), s. 11-16. 238 F. Sümer., “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri IV”, TDA, Say�: 51 (1989), s. 43-52. 239 F. Sümer., “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri V”, TDA, Say�: 61 (1989), s. 9-25. 240 F. Sümer., “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri, VI. Abak, Alpku�”, TDA, Say�: 71, Nisan 1991), s. 9-16. 241 F. Sümer., “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri VII”, TDA, Say�: 73, A�ustos 1991, s. 19. (�ngilizce özetle). 242 F. Sümer., “Selçuklular Devrinde Türkiye'de Madenler”, MÜ FE Fak. Türklük Ara�t�rmalar� Dergisi,

Say�: 4 (1988), s. 159-164. Bu makale Türkiye �ktisat� adl� dergide de yay�nlanm��t�r. Türkiye �ktisat�, Say�: 7, 1990, s. 72-75.

243 F. Sümer., “Selçuklular ve Alp Arslan”, TY, Cilt: I, Say�: 6, A�ustos 1959, s. 22-24. 244 F. Sümer., “Tahtac�lar”, TDTD, Say�: 82, Ekim 1993, s. 8-12. 245 F. Sümer., “Tarihimizde Bilinmeyen �ahsiyetlerden Ahi Ahmed-Ahiçuk, Abdal Be� ve Aba”, TDTD, Say�:

44, A�ustos 1990, s. 11-16. 246 F. Sümer., “Tarihte Büyük Roller Oynam�� Türk Kavimleri”, RTM, Cilt: V, Say�: 50, �ubat 1954, s. 2884-

2888. 247 F. Sümer., “Tarihte Kullan�lm�� Ba�l�ca Takvimler”, RTM, Cilt: V, Say�: 60, Aral�k 1954, s. 3541-3542-

3551. 248 F. Sümer., “Tarihte Türkmen As�ll� Hanedanlar”, TDTD, Say�: 83, Kas�m 1993, s. 7-16. 249 F. Sümer., “Türk Ad�yla Tarih Sahnesine Ç�kan Türkler”, RTM, Cilt: V, Say�: 49, Ocak 1954, s. 2830-2834. 250 F. Sümer., “Türk Cumhuriyetleri Hangi Ellerden Geliyor”, TDTD, Say�: 90, Haziran 1994, s. 16-22. 251 F. Sümer., “Türk Çad�rlar�”, RTM, Cilt: V, Say�: 56, A�ustos 1954, s. 3292-3293. 252 F. Sümer., “Türk Destanlar� I”, TDTD, Say�: 61, Ocak 1992, s. 7-18. 253 F. Sümer., “Türk Destanlar� II”, TDTD, Say�: 62, �ubat 1992, s. 6-22. 254 F. Sümer., “Türk Destanlar� III”, TDTD, Say�: 63, Mart 1992, s. 4-17. 255 F. Sümer., “Türk Destanlar� IV Ergenekon Destan�”, TDTD, Say�: 64, Nisan 1992, s. 7-23.

47

Türk Destanlar� V: 256

Türk Destanlar� VI: 257

Türk Destanlar� VII Dede Korkut Destanlar� I: 258

Türk Destanlar� VII Dede Korkut Destanlar� II: 259

Türk Destanlar� VII Dede Korkut Destanlar� III: 260

Türk Destanlar� VIII Köro�lu Destan�: 261

Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� I: 262

Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� II: 263

Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� III: 264

Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� IV: 265

Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� V: 266

Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� VI: 267

Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� VII: 268

Türk Tarihinde Atç�l�k ve Binicilik: 269

Türk-�slâm Devletlerinde Türk Kültürü: 270

Türk-�slâm Tarihinde ��çi-��veren �li�kileri: 271

Türkiye Kültür Tarihine Umûmî Bir Bak��: 272

Türkiye Türklerinin Atalar� O�uzlar: 273

Türkiye Türklerinin Atalar� Olan O�uzlar (Türkmenler)’�n Yüz �ekli: 274

Türkiye'nin Do�u�u: 275

256 F. Sümer., “Türk Destanlar� V”, TDTD, Say�: 65, May�s 1992, s. 5-15. 257 F. Sümer., “Türk Destanlar� VI”, TDTD, Say�: 66, Haziran 1992, s. 4-10. 258 F. Sümer., “Türk Destanlar� VII Dede Korkut Destanlar� I”, TDTD, Say�: 67, Temmuz 1992, s. 5-14. 259 F. Sümer., “Türk Destanlar� VII Dede Korkut Destanlar� II”, TDTD, Say�: 68, A�ustos 1992, s. 5-16. 260 F. Sümer., “Türk Destanlar� VII Dede Korkut Destanlar� III”, TDTD, Say�: 69, Eylül 1992, s. 4-11. 261 F. Sümer., “Türk Destanlar� VIII Köro�lu Destan�”, TDTD, Say�: 70, Ekim 1992, s. 4-13. 262 F. Sümer., “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� I”, TDTD, Say�: 71, Kas�m 1992, s. 4-10. 263 F. Sümer., “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� II”, TDTD, Say�: 72, Aral�k 1992, s. 4-9. 264 F. Sümer., “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� III”, TDTD, Say�: 73, Ocak 1993, s. 4-10. 265 F. Sümer., “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� IV”, TDTD, Say�: 74, �ubat 1993, s. 4-13. 266 F. Sümer., “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� V”, TDTD, Say�: 75, Mart 1993, s. 6-13. 267 F. Sümer., “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� VI”, TDTD, Say�: 76, Nisan 1993, s. 10-16. 268 F. Sümer., “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� VII”, TDTD, Say�: 77, May�s 1993, s. 5-16. 269 F. Sümer., “Türk Tarihinde Atç�l�k ve Binicilik”, Lâle Dergisi, Say�: 3, Aral�k 1985, s. 22-27. 270 F. Sümer., “Türk-�slâm Devletlerinde Türk Kültürü”, TE, Say�: 123, Ocak 1984, s. 62-63. 271 F. Sümer., “Türk-�slâm Tarihinde ��çi-��veren �li�kileri”, Endüstriyel �li�kiler Y�ll���, �stanbul 1984, s. 17-

31. 272 F. Sümer., “Türkiye Kültür Tarihine Umûmî Bir Bak��”, AÜ DTCFD, Cilt: XX, Say�: 3-4, Temmuz-Aral�k

1962, s. 213-244. 273 F. Sümer., “Türkiye Türklerinin Atalar� O�uzlar”, TY, Cilt: I, Say�: 3, May�s 1959, s. 22-24. 274 F. Sümer., “Türkiye Türklerinin Atalar� Olan O�uzlar (Türkmenler)’�n Yüz �ekli”, TDTD, Say�: 78, Haziran

1993, s. 13-17. 275 F. Sümer., “Türkiye'nin Do�u�u”, TDA, Say�: 60 (1989), s. 1-10.

48

Türklerde Avc�l�k: 276

Türkler'de Bayrak ve Tu�: 277

Türklerde Tarih Boyunca A��k: 278

Türklerin �slamiyet’e Girmeleri : 279

Türkmen Kad�nlar� Hakk�nda Notlar : 280

Türkmenistan Türkiye Türklerinin Orta Asya'daki En Yak�n Karde�idir: 281

Türkmenistan: 282

Türkmenistan'da Tarihî �ehirler: Nesâ I: 283

Türkmenistan'da Tarihî �ehirler: Nesâ II: 284

Türkmenler: 285

X. As�rda Dedelerimiz O�uz Türklerinin Hayat�: 286

X. Yüzy�lda �slam Kaynaklar�ndan Haberler I: 287

X. Yüzy�lda �slam Kaynaklar�ndan Haberler II: 288

X. Yüzy�lda �slam Kaynaklar�ndan Haberler III: 289

X. Yüzy�lda O�uzlar: 290

XI. Yüzy�ldaki Türk Aleminden Mü�ahadeler: 291

XII. Yüzy�l�n Ortalar�nda Ba�dad'da Yap�lan Bir �enlik: 292

XIII. Yüzy�l�n En Büyük Ahilerinden Ahi Ahmed �ah : 293

XIV. Yüzy�lda Türkiye: 294

XV. As�rdan �tibaren Anadolu'dan �ran'a Vuku Bulan Göçler: 295

276 F. Sümer., “Türklerde Avc�l�k”, RTM, Cilt: IV, Say�: 42, Haziran 1953, s. 2404-2406. 277 F. Sümer., “Türkler'de Bayrak ve Tu�”, RTM, Cilt: V, Say�: 58, Ekim 1954, s. 3397-3399. 278 F. Sümer., “Türklerde Tarih Boyunca A��k”, TDA, Say�: 76, �ubat 1992, s. 41-49. 279 F. Sümer., “Türklerin �slamiyet’e Girmeleri”, TDTD, Say�: 42, Haziran 1990, s. 5-9. 280 F. Sümer., “Türkmen Kad�nlar� Hakk�nda Notlar”, TDTD, Say�: 31, Temmuz 1989, s. 4-13. 281 F. Sümer., “Türkmenistan Türkiye Türklerinin Orta Asya'daki En Yak�n Karde�idir”, Ortado�u Gazetesi,

Cilt: XXIX, Say�: 8845, 19 Aral�k 1993, s. 4-5. 282 F. Sümer., “Türkmenistan”, TDTD, Say�: 83, Aral�k 1993, s. 7-14. 283 F. Sümer., “Türkmenistan'da Tarihî �ehirler: Nesâ I”, TDTD, Say�: 91, Temmuz 1994, s. 17-22. 284 F. Sümer., “Türkmenistan'da Tarihî �ehirler: Nesâ II”, TDTD, Say�: 92 (A�ustos 1994), s. 11-16. 285 F. Sümer., “Türkmenler”, TDTD, Say�: 86, �ubat 1994, s. 8-13. 286 F. Sümer., “X. As�rda Dedelerimiz O�uz Türklerinin Hayat�”, RTM, Cilt: III, Say�: 27 (1952), s. 1339-1342. 287 F. Sümer., “X. Yüzy�lda �slam Kaynaklar�ndan Haberler I”, TDTD, Say�:1, Ocak 1987, s. 13-14. 288 F. Sümer., “X. Yüzy�lda �slam Kaynaklar�ndan Haberler II”, TDTD, Say�: 5, May�s 1987, s. 7-8. 289 F. Sümer., “X. Yüzy�lda �slam Kaynaklar�ndan Haberler III”, TDTD, Say�: 12, Aral�k 1987, s. 2-4. 290 F. Sümer., “X. Yüzy�lda O�uzlar”, AÜ DTCFD, Cilt: XVI, Say�: 3-4, Eylül-Aral�k 1958, s. 131-162. 291 F. Sümer., “XI. Yüzy�ldaki Türk Aleminden Mü�ahadeler”, Kubbealt� Akademi Mecmuas�, Cilt: XII, Say�:

I (1983), s. 19-26. 292 F. Sümer., “XII. Yüzy�l�n Ortalar�nda Ba�dad'da Yap�lan Bir �enlik”, TDA, Say�: 84, Haziran 1993, s. 2-5. 293 F. Sümer., “XIII. Yüzy�l�n En Büyük Ahilerinden Ahi Ahmed �ah”, TDTD, Say�: 43, Temmuz 1990, s.3-6. 294 F. Sümer., “XIV. Yüzy�lda Türkiye”, Yüzy�llar Boyunca Türk Sanat� (14. Yüzy�l) (Haz. O. Arslanapa),

1977, s. 5-15.

49

XV. Yüzy�lda Türk Âleminde Millî �uurun Canlanmas�: 296

XVI. As�rda Anadolu, Suriye ve Irak'ta Ya�ayan Türk A�iretlerine Umûmî Bir Bak��: 297

Yabanlu Pazar�. Selçuklular Devrinde Anadolu'da Kurulan Milletleraras� Bir Fuar (Yabanlu

Pazar� an International Foir in Anatolia During The Seljuk Period): 298

Y�va O�uz Boyuna Dair:299

Yörükler: 300

Yunus Emre Devrinde Türkiye'nin Sosyal Durumu: 301

Yürük K�z� Türküsü: 302

Yürük ve Türkmen Güzelleri: 303

Ç- TEBL��LER

A�aç-eriler: 304 Bu tebli�i Belleten’de yay�nlanm��t�r.

Azerbaycan'�n Türkle�mesi Tarihi'ne Umûmî Bir Bak��: 305 Bu tebli�i Belleten’de

yay�nlanm��t�r.

Dede Korkut Destanlar�nda Baz� Hayvanlara Dair: 306

Dede Korkut Destanlar�ndaki Baz� Ku�lar Hakk�nda: 307

Diyarbak�r �ehri Yönetimi ve Yöresinde �nal-o�ullar� Beyli�i: 308

Erzurum'da Tepsi Minare (Saat Kulesi)'nin Banii Kimdir?: 309

�spanyol Elçisi R.G. Glavijo'nun Türkiye �le �lgili Mü�ahedeleri: 310

Kaçarlar Devrinde Türkçe �ah�s Adlar�: 311 295 F. Sümer., “XV. As�rdan �tibaren Anadolu'dan �ran'a Vuku Bulan Göçler”, TY, Cilt: I, Say�: 234, Temmuz

1954, s. 36-42. 296 F. Sümer., “XV. Yüzy�lda Türk Âleminde Millî �uurun Canlanmas�”, TY, Cilt: I, Say�: 4, Haziran 1959, s.

13-15. 297 F. Sümer., “XVI. As�rda Anadolu, Suriye ve Irak'ta Ya�ayan Türk A�iretlerine Umûmî Bir Bak��”, �Ü �FM,

Cilt: XI, Say�: I-4 (1952), s. 509-522. 298 F. Sümer., “Yabanlu Pazar�. Selçuklular Devrinde Anadolu'da Kurulan Milletleraras� Bir Fuar (Yabanlu

Pazar� an International Foir in Anatolia During The Seljuk Period)”, TDA, Say�: 37, A�ustos 1985, s. 1-99. 299 F. Sümer., “Y�va O�uz Boyuna Dair”, TM, Cilt: IX (1946-1951), s. 151-166. 300 F. Sümer., “Yörükler”, TDTD, Say�: 85, Ocak 1994, s. 7-15. 301 F. Sümer., “Yunus Emre Devrinde Türkiye'nin Sosyal Durumu”, TDTD, Say�:52, Nisan 1991, s.3-8. 302 F. Sümer., “Yürük K�z� Türküsü”, FP, Cilt: I, Say�: 3, Aral�k 1944, s. 13. 303 F. Sümer., “Yürük ve Türkmen Güzelleri”, FP, Cilt: I, Say�: 2, Kas�m 1944, s. 12, 19. 304 F. Sümer., VI. Türk Tarih Kongresi (20-26 Ekim 1961, Ankara), Belleten, Cilt: XXVI, Say�: 103, Temmuz

1962, s. 521-528.; VI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara 1967, s. 171. 305 F. Sümer., V. Türk Tarih Kongresi (12-17 Nisan 1956, Ankara), Belleten, Cilt: XXI, Say�: 83, Temmuz 1957,

s. 429-447. 306 F. Sümer., I. Uluslararas� Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt: II, Ankara 1976, s. 321-323. 307 Sümer., I. Uluslararas� Türk Folklor Semineri (8-14 Ekim 1973, Ankara) Bildirileri, Ankara 1974, s. 155-158. 308 F. Sümer., I-II. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (II: 1-2 Haziran 1992, Konya) Bildirileri,

Konya 1993, s. 111-118. 309 F. Sümer., IV. Milletleraras� Türk Sanat� Kongresi (10-15 Eylül 1971, Aix-En-Provence). 310 F. Sümer., Osmanl� Öncesi ve Osmanl� Ara�t�rmalar� Uluslararas� Komitesi Uluslararas� Sempozyumu (30

Haziran - 4 Temmuz 1981), Madrid.

50

Karamano�ullar�-Venedik Münasebetleri: 312

Kay� Boyu ve Karakeçililer: 313 Bu tebli�i TDTD’de yay�nlanm��t�r.

Köro�lu'nun Tarihî �ahsiyeti Hakk�nda Baz� Vesikalar: 314 Bu tebli�i SAD’de yay�nlanm��t�r.

Malazgirt Sava��na Kat�lan Türk Be�leri: 315

Mara� ve Mara�l�lar Hakk�nda: 316

Mevlânâ ve O�ullar�n�n Türkmen Beyleri ile Münasebetleri: 317

Muazzam Muzaffereddin Gök Börü: 318

Müverrih Hâf�z-� Ebrû'nun Eserleri Hakk�nda: 319

Safevî Devleti'ni Kuran Toplulu�un Etnik ve Co�rafi Men�ei: 320

Selçuklu Devrine Ait Vakfiyelerin Mahiyeti ve Bunlar�n Yay�nlanmas�: 321

Selçuklular Devrinde Türkçe Unvanlar: 322

The Igdish in The History of The Saldjukide of Turkey: 323 Bu tebli�i TDA’da yay�nlanm��t�r.

The Seljuk Turbehs and The Tradition of Embalming: 324

The Turks in Eastern Asia Minor in The Eleventh Century: 325

Türk Seyyah� Mehmed Emin'e Göre 1877'de Türkmenistan ve Hive Hanl���: 326

Türkmenistan Türkmenlerinin Mensup Bulunduklar� O�uz Boylar�: 327

Anadolu'daki Türk Hal�c�l���na Dair En Eski Tarihî Kay�tlar: 328 Bu tebli�i, �ngilizce özetle

birlikte TDA dergisinde yay�nlanm��t�r.

311 F. Sümer., IV. Millî Türkoloji Kongresi (19-23 Ekim 1981, �stanbul), TDTD, Say�: 38, �ubat 1990, s. 4-9. 312 F. Sümer., I. Uluslararas� Venedik Tarih ve Medeniyeti Kongresi (1-5 Haziran 1968, Venedik). 313 F. Sümer., I. Osmanl� Sempozyumu (Eylül 1984, Sö�üt) Bildirileri, Eski�ehir 1985, s. 23-26.; TDTD, Say�:

34, Ekim 1989, s. 4-8. 314 F. Sümer., Uluslar aras� Folklor ve Halk Edebiyat� Semineri Bildirileri, Konya 1976, s. 113-117. 315 F. Sümer., Malazgirt Zaferinin 900. Y�ldönümü Uluslararas� Sempozyumu (21-25 A�ustos 1971, Erzurum),

SAD, Say�: IV (1975), s. 197-207. 316 F. Sümer., Kahramanmara� I. Kurtulu� Sempozyumu (1986, Kahramanmara�) Bildirileri, Ankara 1987, s. 39-

41. 317 F. Sümer., Mevlânâ’n�n 700. Ölüm Y�ldönümü Dolay�s�yla Uluslararas� Mevlâna Semineri (15-17 Aral�k

1973, Ankara) Bildirileri, Türkiye �� Bankas� Kültür Yay�nlar�, Ankara 1973, s. 42-54. 318 F. Sümer., Kutlu Do�um Haftas� Sempozyumu (8-14 Eylül 1992, Ankara), Kutlu Do�um: 3. Hz. Muhammed

ve Gençlik, Ankara 1995, s. 1-4. 319 F. Sümer., V. Türk Tarih Kongresi (12-17 Nisan 1956, Ankara).

320 F. Sümer., VII. Arabistik ve �slâmî �limler Kongresi (15-22 A�ustos 1974, Göttingen). 321 F. Sümer., Osmanl� Öncesi ve Osmanl� Ara�t�rmalar� Uluslararas� Sempozyumu, (24-26 Eylül 1974, Napoli). 322 F. Sümer., II. Milletleraras� Türkoloji Kongresi (4-9 Ekim 1976, �stanbul) Tebli� özetleri, s. 33. 323 F. Sümer., XXIX. Milletleraras� Müste�rikler Kongresi (16-22 Temmuz 1973, Paris), Türkçe çevirisi:

"Selçuklu Tarihinde ��di�ler (The Igdish in Seljukid History)", TDA, Say�: 35, Nisan 1985, s. 9-23. 324 F. Sümer., Atti del Secondo Congresso �nternazionale di Arte Turca (Venezia, 26-29 Settembre 1963), Napoli

1965, s. 245-248. 325 F. Sümer., Proceedings of the XIII. th. International Congress of Byzantine Studies (Oxford, 5-10 September,

1996), London 1967, s. 439-441. 326 F. Sümer., Orta Asya Medeniyetleri Kongresi (26 Eylül-5 Ekim 1972), A�kabat 1972. 327 F. Sümer., XII. Türk Tarih Kongresi (12-16 Eylül 1994, Ankara) Bildiri Özetleri, Ankara 1994, s. 43-44. 328 F. Sümer., I. Milletleraras� Türk Hal� Kongresi (7-14 Ekim 1984, �stanbul), TDA, Say�: 32 (Ekim 1984-Türk

Hal�lar� Özel Say�s�), s. 44-54. �ngilizce Çevirisi: "Early Historical References to Turkoman Carpet Weaving

51

XIII. Yüzy�lda Türkiye'nin �çtimâi Durumu: 329

XIX. Yüzy�lda Çukurova'da �çtimaî Hayat: 330 Bu tebli�i, TDA dergisinde yay�nlanm��t�r.

Yavuz Selim Halifeli�i Devr Ald� m�?: 331 Bu tebli�i, TDTD ve geni�letilmi� olarak

Belleten’de yay�nlanm��t�r.

Yunus Emre Ça��nda Türkiye'nin Siyasal, Sosyal ve Kültürel Tarihine Genel Bir Bak��: 332

D- NEKROLOJ�

Bahaeddin Hoca: 333

Hocam�z�n Hayat� ve Eserleri: 334

Ord. Prof. Mükrimin Halil Yinanç: 335

Prof. Necati Lugal: 336

E-KONU�MALAR

�slâm Tarihinde Denizcilik (El Milahatü'I-Bahriyetü fi Tarihi'l-�slâm/Navigation in The

History of �slam): 337

Prof. Dr. Osman Turan: 338

Tarihte �lk uluslararas� Fuar (Yabanlu Pazar� Üzerine Bir Konu�ma): 339

F-MÜLAKATLAR

"Fâtih Devri Mimarî ve �ehircilik Anlay���" Hakk�nda E. H. Ayverdi ve F. Sümer'le Yap�lan

Bir Konu�ma: 340

"O�uzlar'da Yaprak Dökümü (Prof. Dr. F. Sümer'le Yap�lan Son Görü�me)": 341

in Anatolia", Hal�, J. and P. Weldon, Oriental Carpet and Textile Studies, I., New-York-London 1985, s. 36-40.

329 F. Sümer., �slamic Council of Europe'un "�slâm Âlemi Festivali" Münasebetiyle Düzenledi�i Kongre (1976, Londra).

330 F. Sümer., CIÉPO (Osmanl� Öncesi ve Osmanl� Ara�t�rmalar� Uluslararas� Komitesi) VII. Sempozyumu (7-11 Eylül 1986) Bildirileri, Ankara 1994, s. 231-235, TDA, Say�: 48 (1987), s. 9-12.

331 F. Sümer., XI. Türk Tarih Kongresi (5-9 Eylül 1990, Ankara), TDTD, Say�:54, Haziran 1991, s.3-9.; Belleten, Cilt: LVI, Say�: 217, Aral�k 1992, s. 675-701.

332 F. Sümer., Uluslararas� Yunus Emre Semineri (6-8 Eylül 1971) Bildirileri, Ankara 1971, s. 248-258. 333 F. Sümer., “Bahaeddin Hoca”, TDA, Say�: 65, Nisan 1990, (Prof. Dr. Bahaddin Ögel'e Arma�an Say�s�)", s.

15-18. 334 F. Sümer., Necati Lugal Arma�an�, Ankara 1968, s. XIII-XVI. 335 F. Sümer., Ord. Prof. Mükrimin Halil Yinanç, Yeni �stanbul Gazetesi, 18 Ocak 1962. 336 F. Sümer., Prof. Necati Lugal, Belleten, Cilt: XXVIII, Say�: 110, Nisan 1964, s. 305-309. 337 F. Sümer., �slam Konferans� Te�kilat� Üye Ülkeler Ula�t�rma Bakanlar� I. Toplant�s�, �stanbul 1987, s. 38-50. 338 F. Sümer., F. Köprülü, Z.V. Togan ve O. Turan’� Anma Toplant�s� (3 �ubat 1979), �stanbul 1979. Ayr�ca, T.

Baykara, TK, Cilt: XVII, Say�: 197, Mart 1979, s. 61(317).’de de yay�nlanm��t�r. 339 F. Sümer., Tarihte �lk uluslararas� Fuar (Yabanlu Pazar� Üzerine Bir Konu�ma), �stanbul Sanayi Odas�

Dergisi, Cilt: XX, Say�: 237, Ocak 1985, s. 52-55. 340 M. Mente�eo�lu., “Fâtih Devri Mimarî ve �ehircilik Anlay���”, TE, Say�: 43, May�s 1977, s. 26-31.

52

G- TENK�D-TASH�H VE �LAVELER

Bertold Spuler, �ran Mo�ollar� Siyaset, �dare ve Kültür �lhanl�lar Devri, 1220-1350",

1939'da Leipzig'te bas�lm�� olan nüshadan dilimize çeviren: Cemal Köprülü, Ankara 1957

(19872), (Türk Tarih Kurumu Yay�n�). "Düzeltmeler ve Ekler" (K�sm�n� Haz�rlayan): F.

Sümer, s. 535-572. Düzeltmeler ve Ekler: Eser, ancak bas�ld�ktan sonra F. Sümer taraf�ndan

incelenmi�tir. Bu inceleme sonucunda a�a��daki cetvelleri yapm��t�r:342

- "I- Tercümeye Ait Düzeltmeler" (s. 537-545): Burada çeviriye ait düzeltmeler yer alm��t�r.

- "II- Kitapta geçen ki�i, yer, eser adlar� ve deyimlerin Türkçe'deki �ekilleri cetveli" (s. 547-

550): Eserin as�l Almanca metninde, yazar�n kulland��� transkripsiyon sistemindeki ki�i, yer

ve eser adlar� ile deyimlerin pek ço�u çeviride de aynen korunmu�tur. Bu hususun, özellikle

meslekten olmayan okurlar�n eserden lay�k� ile yararlanmalar�n� güçle�tirece�i sebebiyle, bu

cetvelde ki�i, yer ve eser adlar� ile deyimlerin Türkçe �ekilleri gösterilmi�tir.

- "III- Eserdeki baz� bilgiler hakk�nda" (s. 551-561): Bu cetvelde, özellikle Türkiye tarihi ile

ilgili olarak, eserde verilen baz� bilgiler hakk�ndaki F. Sümer'in tenkitleri bulunmaktad�r. Bu

cetvele, ayr�ca Türkiye'de çe�itli görevlerde bulunmu� olan Mo�ol askerî ricaline dair yine

Sümer taraf�ndan yap�lm�� bir liste eklenmi�tir ("Türkiye'de Muhtelif Memuriyetlerde

Bulunan Mo�ol Askerî Ricalinin Listesi" (s. 563-572).

H- ANS�KLOPED�LERDE YER ALAN MADDELER�

Diyanet �slam Ansiklopedisi:

Abaka: 343

Abbas: 344

Abbas I: 345

Abbas II: 346

Abbas b. Ahmed b. Tolun: 347

Abdurrahman b. Togayürek: 348

Abi� Hatun: 349 341 G. Göngül., “O�uzlar'da Yaprak Dökümü”, TE, Sa s. 34-36. 342 Ar�k., a.g.m., s. 962. 343 F. Sümer., “Abaka” Maddesi, �slam Ansiklopedisi, TDV Yay., �stanbul, Cilt: I, s. 8. 344 F. Sümer., “Abbas” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 17. 345 F. Sümer., “Abbas I” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 17-19. 346F. Sümer., “Abbas II” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 19-20. 347 F. Sümer., “Abbas b. Ahmed b. Tolun” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s.21. 348 F. Sümer., “Abdurrahman b. Togayürek” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 176.

53

Af�in: 350

Agaci: 351

A�a: 352

A�a Muhammed �ah: 353

A�açeriler: 354

Ahlat: 355

Ahlat�ahlar: 356

Ahmed Celayir: 357

Akkoyunlular: 358

Aksungur El-Ahmedîli: 359

Alâeddin Bey: 360

Argun*:361

Argun (�lhanl� Hükümdar�): 362

Arslan Argun: 363

Arslan�ah b. Tu�rul: 364

Ats�z b. Muhammed: 365

Av�ar: 366

Av�arl�lar: 367

Bayat: 368

Bay�nd�r: 369

Bü�düz: 370 349 F. Sümer., “Abi� Hatun” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 310-311. 350 F. Sümer., “Af�in” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 440-441. 351 F. Sümer., “Agaci” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 447. 352 F. Sümer., “A�a” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 451-452. 353 F. Sümer., “A�a Muhammed �ah” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 455. 354 F. Sümer., “A�açeriler” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 460-461. 355 F. Sümer., “Ahlat” Maddesi, a.g.e., Cilt: II, s. 19-22. 356 F. Sümer., “Ahlat�ahlar” Maddesi, a.g.e., Cilt: II, s. 24-28. 357 F. Sümer., “Ahmed Celayir” Maddesi, a.g.e., Cilt: II, s. 53-54. 358 F. Sümer., “Akkoyunlular” Maddesi, a.g.e., Cilt: II, s. 270-274. 359 F. Sümer., “Aksungur el-Ahmedîli” Maddesi, a.g.e., Cilt: II, s. 297-298. 360 F. Sümer., “Alâeddin Bey” Maddesi, a.g.e., Cilt: II, s. 321-323. * Orta Asya’da bir hayvan ismi. 361 F. Sümer., “Argun” Maddesi, a.g.e., Cilt: III, s. 355. 362 F. Sümer., “Argun” Maddesi, a.g.e., Cilt: III, s. 355-357. 363 F. Sümer., “Arslan Argun” Maddesi, a.g.e., Cilt: III, s. 399-400. 364 F. Sümer., “Arslan�ah b. Tu�rul” Maddesi, a.g.e., Cilt: III, s. 404-406. 365 F. Sümer., “Ats�z b. Muhammed” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 91-92. 366 F. Sümer., “Av�ar” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 160-164. 367 F. Sümer., “Av�arl�lar” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 164-166. 368 F. Sümer., “Bayat” Maddesi, a.g.e., Cilt: V, s. 218-219. 369 F. Sümer., “Bay�nd�r” Maddesi, a.g.e., Cilt: V, s. 245-246.

54

Çavuldur: 371

Çepni: 372

Dihkan: 373

Dodurga: 374

Dokuz O�uzlar: 375

Dö�er: 376

Eymir: 377

Has Bey: 378

��dir: 379

��di�: 380

Kaçarlar: 381

Karaevli: 382

Karakeçili: 383

Karakoyunlular: 384

Karamano�ullar�: 385

Kark�n: 386

Kas�m Pa�a, Güzelce: 387

Ka�kay: 388

Kay�: 389

Keykâvus I: 390

Keykâvus II: 391

370 F. Sümer., “Bü�düz” Maddesi, a.g.e., Cilt: VI, s. 483. 371 F. Sümer., “Çavuldur” Maddesi, a.g.e., Cilt: VIII, s. 235-236. 372 F. Sümer., “Çepni” Maddesi, a.g.e., Cilt: VIII, s.269-270. 373 F. Sümer., “Dihkan” Maddesi, a.g.e., Cilt: IX, s. 289-290. 374 F. Sümer., “Dodurga” Maddesi, a.g.e., Cilt: IX, s. 486. 375 F. Sümer., “Dokuz O�uzlar” Maddesi, a.g.e., Cilt: IX, s. 500-502. 376 F. Sümer., “Dö�er” Maddesi, a.g.e., Cilt: IX, s. 514-515. 377 F. Sümer., “Eymir” Maddesi, a.g.e., Cilt: XI, s. 551-552. 378 F. Sümer., “Has Bey” Maddesi, a.g.e., Cilt: XVI, s. 271-272. 379 F. Sümer., “��dir” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXI, s. 523-524. 380 F. Sümer., “��di�” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXI, s. 524-525. 381 F. Sümer., “Kaçarlar” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXIV, s. 51-53. 382 F. Sümer., “Karaevli” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXIV, s. 391. 383 F. Sümer., “Karakeçili” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXIV, s. 427-428. 384 F. Sümer., “Karakoyunlular” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXIV, s. 434-438. 385 F. Sümer., “Karamano�ullar�” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXIV, s. 454-460. 386 F. Sümer., “Kark�n” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXIV, s. 498-499. 387 F. Sümer., “Kas�m Pa�a Güzelce” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXIV, s. 547. 388 F. Sümer., “Ka�kay” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s. 20-22. 389 F. Sümer., “Kay�” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s. 77-78. 390 F. Sümer., “Keykâvus I” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s. 352-353.

55

Keykubad I: 392

Keykubad II: 393

Keykubad III: 394

K�l�çarslan IV: 395

K�n�k: 396

K�z�k: 397

K�z�larslan: 398

Kimek: 399

Kitab-� Diyarbekriyye: 400

Köro�lu: 401

Köseda� Sava��: 402

Kutalm��: 403

MEB �slam Ansiklopedisi:

Karakoyunlular: 404

Kay�: 405

Kas�m Pa�a, Güzelce: 406

K�z�larslan (Osman Muzaffer Al-Din): 407

Kimek: 408

Mengücekler: 409

Mesud (Masud b. Muhammed Tapar): 410

391 F. Sümer., “Keykâvus II” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s. 355-357. 392 F. Sümer., “Keykubad I” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s. 358-359. 393 F. Sümer., “Keykubad II” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s. 359-360. 394 F. Sümer., “Keykubad III” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s. 360-361. 395 F. Sümer., “K�l�çarslan IV” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s. 404-405. 396 F. Sümer., “K�n�k” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s. 418-419. 397 F. Sümer., “K�z�k” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s.542-543. 398 F. Sümer., “K�z�larslan” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXV, s.544. 399 F. Sümer., “Kimek” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXVI, s. 25-26. 400 F. Sümer., “Kitab-� Diyarbekriyye” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXVI, s. 75. 401 F. Sümer., “Köro�lu” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXVI, s. 268-270. Bu maddeyi Nurettin ALBAYRAK ile birlikte

haz�rlam��lard�r. 402 F. Sümer., “Köseda� Sava��” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXVI, s. 272-273. 403 F. Sümer., “Kutalm��” Maddesi, a.g.e., Cilt: XXVI, s. 480-481. 404 F. Sümer., “Karakoyunlular” Maddesi, �slam Ansiklopedisi, MEB Yay., �stanbul , Cilt: VI, s. 292-305. 405 F. Sümer., “Kay�” Maddesi, a.g.e., Cilt: VI, s. 359-362. 406 F. Sümer., “Kas�m Pa�a Güzelce” Maddesi, a.g.e., Cilt: VI, s. 386-388. 407 F. Sümer., “K�z�larslan” Maddesi, a.g.e., Cilt: VI, s. 787-789. 408 F. Sümer., “Kimek” Maddesi, a.g.e., Cilt: VI, s. 809-810. 409 F. Sümer., “Mengücekler” Maddesi, a.g.e., Cilt: VII, s. 713-718. 410 F. Sümer., “Mesud” Maddesi, a.g.e., Cilt: VIII, s. 135-141.

56

O�uzlar: 411

Pehlivan (Nusreddin Ebu Cafer Muhammed Cihan Pehlivan): 412

Ramazano�ullar�: 413

Tatar (Orta �arkta Tatarlar): 414

Teke veya Tekke: 415

Teküder (Tekuder): 416

Tokuz (Dokuz) O�uzlar: 417

Tu�rul �ah: 418

Turgut Alp: 419

Turguteli: 420

Turgutlular: 421

Türk Ansiklopedisi:

Begdili: 422

Bo�a veya Buka Han: 423

Boy: 424

Bozk�r: 425

Bozulus: 426

Bozok: 427

Cavidaniye: 428

Cemel Vakas�: 429

Cihangir: 430

411 F. Sümer., “O�uzlar” Maddesi, a.g.e., Cilt: IX, s. 378-387. 412 F. Sümer., “Pehlivan” Maddesi, a.g.e., Cilt: IX, s. 545-548. 413 F. Sümer., “Ramazano�ullar�” Maddesi, a.g.e., Cilt: IX, s. 612-620. 414 F. Sümer., “Tatar (Orta �arkta Tatarlar)” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII-I, s. 58-61. 415 F. Sümer., “Teke veya Tekke” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII-I, s. 123-124. 416 F. Sümer., “Teküder” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII-I, s. 144-145. 417 F. Sümer., “Tokuz (Dokuz) O�uzlar” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII-I, s. 420-427. 418 F. Sümer., “Tu�rul �ah” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII-II, s. 41-44. 419 F. Sümer., “Turgut Alp” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII-II, s. 119-120. 420 F. Sümer., “Turguteli” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII-II, s. 120. 421 F. Sümer., “Turgutlular” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII-II, s. 120-122. 422 F. Sümer., “Begdili” Maddesi, Türk Ansiklopedisi, Cilt: VI, s. 15. 423 F. Sümer., “Bo�a veya Buka Han” Maddesi, a.g.e., Cilt: VII, s. 168. 424 F. Sümer., “Boy” Maddesi, a.g.e., Cilt: VII, s. 478-479. 425 F. Sümer., “Bozk�r” Maddesi, a.g.e., Cilt: VIII, s. 7-8. 426 F. Sümer., “Bozulus” Maddesi, a.g.e., Cilt: VIII, s. 12-13. 427 F. Sümer., “Bozok” Maddesi, a.g.e., Cilt: VIII, s. 80. 428 F. Sümer., “Cavidaniye” Maddesi, a.g.e., Cilt: X, s. 37. 429 F. Sümer., “Cemel Vakas�” Maddesi, a.g.e., Cilt: X, s. 149-150. 430 F. Sümer., “Cihangir” Maddesi, a.g.e., Cilt: X, s. 500.

57

Ça�nigir: 431

Çavl�: 432

Çorma�un ya da Çorma�an Noyan: 433

Çökürmi�: 434

The Encyclopaedia Of Islam (New Ed�t�on):

Bayat: 435

Bay�nd�r: 436

Begdili: 437

Çepni: 438

Döger: 439

Eymir: 440

Kadjar (Ka�kay): 441

Karagözlü: 442

Karakoyunlu: 443

Karamano�ullar�: 444

Kas�m Pa�a: 445

Kay�: 446

Khass Beg or Aslan Beg b. Balang�r�: 447

431 F. Sümer., “Ça�nigir” Maddesi, a.g.e., Cilt: XI, s. 387. 432 F. Sümer., “Çavl�” Maddesi, a.g.e., Cilt: XI, s. 399-400. 433 F. Sümer., “Çorma�un ya da Çorma�an Noyan” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII, s. 114-115. 434 F. Sümer., “Çökürmi�” Maddesi, a.g.e., Cilt: XII, s. 118-119. 435 F. Sümer., “Bayat” Maddesi, The Encyclopaedia Of Islam (New Ed�t�on), Cilt:I, s. 1117. 436 F. Sümer., “Bay�nd�r” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 1133. 437 F. Sümer., “Begdili” Maddesi, a.g.e., Cilt: I, s. 1159. 438 F. Sümer., “Çepni” Maddesi, a.g.e., Cilt: II, s. 20. 439 F. Sümer., “Döger” Maddesi, a.g.e., Cilt: II, s. 613-614. 440 F. Sümer., “Eymir” Maddesi, a.g.e., Cilt: II, s. 724. 441 F. Sümer., “Kadjar” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 317. 442 F. Sümer., “Karagözlü” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 577-578. 443 F. Sümer., “Karakoyunlu” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 584-588. 444 F. Sümer., “Karamano�ullar�” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 619-625. 445 F. Sümer., “Kas�m Pa�a” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 722. 446 F. Sümer., “Kay�” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 812-813. 447 F. Sümer., “Khass Beg or Aslan Beg b. Balang�r�” Maddesi, a.g.e., Cilt: IV, s. 1097.

58

III. BÖLÜM – F�K�RLER� VE �AHS�YET�

B�R TAR�HÇ� OLARAK FARUK SÜMER

Faruk Sümer, tarihçi olmaya daha lise y�llar�nda karar vermi� ve lise bitti�inde

�stanbul Üniversitesi Tarih Bölümü’nü tercih etmi�tir. Büyük bir sevgiyle kendisini tarih

ilmine veren Sümer, bu sevgi sayesinde dünyaca ünlü bir tarihçi olmay� ba�arm��t�r. Bir ilim

adam� olarak çevresine ���k tutmu� ve insanlar� kendi kültürünü ara�t�rmaya sevk etmi�tir.

�lkokul s�ralar�nda iken tarihe kar�� büyük bir ilgi duyan Sümer bu durumu kendisi

�öyle anlat�r.

“Daha ilkokuldayken içtimai ilimlere kar��, özellikle de tarihe kar�� son derece büyük

bir ilgim vard�. �lkokuldayken lise tarih kitaplar�n� ezberlemi�tim. Sahaflarda o kitaplar�

bulabilirsiniz. Atatürk’le devri kitaplar�, kal�n ve Atatürk tarihe merakl� oldu�u için milli

ruhla yaz�lm�� kapsaml� kitaplard�. Ortaokula geçince onlar beni tatmin etmemeye ba�lad�.

Ara�t�rmaya, okumaya devam ettim. Ben eski yaz�y� annemden ö�rendim. �lk okudu�um eseri

hat�rlar�m merhum Ahmet Refik'in "Bizans Kar��s�nda Türkler." Ondan sonra Beyaz�t'taki

Umumi Kütüphaneye gider eski yaz� tarih kitaplar�n� okurdum. O y�llarda yaz tatilimde

sabahtan ö�leye kadar kütüphanede çal���r, ö�leden sonra denize giderdik.”448

Üniversite e�itimi s�ras�nda okuldaki hocalar�n�n takdirini toplam�� ve onlar�n

deste�ini alm��t�r. Bunu kendisi �u �ekilde anlatmaktad�r:

“Okulda eski gelenek devam ediyordu. �stikbal gördükleri ö�renciyi destekleyip,

elinden tutuyorlard�. K�saca hocalar� ö�renciye sahip ç�kard�. Ben de gece gündüz çal��t�m.

Burs alm��t�m, onu hak etmeye çal���yordum.”449

448 Güngül., a.g.m., s. 35-36. 449 Güngül., a.g.m., s. 35.

59

Üniversite e�itimi boyunca tarih bilgisini artt�rmaya çal��m�� ve kendisini bu alanda

yeti�tirmi�tir. Sümer üniversiteye intisap etmeyi dü�ünmü� ancak baz� nedenlerden dolay� bu

iste�i mezun oldu�u �stanbul Üniversitesi’nde de�il Ankara Üniversitesi’nde gerçekle�mi�tir.

Sümer üniversiteye girdikten sonra sürekli çal��arak kendisini geli�tirmi� ve k�sa sürede

yükselerek profesör olmu�tur.

Sümer, çal��ma düzeni hakk�nda �u bilgiyi vermektedir. “Benim çal��ma düzenim gece

üzerine kurulmu�tur. Gece çal���r, gündüz gider çal��malar�m� veririm.”450

Ömrünü Türk tarihinin ara�t�r�lmas�na adam�� ve çal��malar�na maddi bir kar��l�k

beklemeden devam etmi�tir. Sümer, kendi ifadesi ile bu durumu aç�klar. “Kimse çal��man�z

için ne para veriyor, ne de maa��n�za zam yap�yor.” Yine çal��malar�na b�kmadan usanmadan

devam etmi� ve �u ifadeyi kullanm��t�r. “Allah bana ne kadar müsaade ederse ben de

çal��maya, yazmaya devam edece�im.”451 Öyle de olmu�tur.

Faruk Sümer, Türk kültürünün ö�renilmesine, ara�t�r�lmas�na ve korunmas�na büyük

önem vermi�tir. Bu durumu �smail Hakk� Bey �u �ekilde anlat�r:

“Türk milleti için en temel eserlerin sahibi, ömrünün en son fasl�nda dahi Türklük için

eserler yazmaktan kendisini sorumlu hisseden hocam merhum Faruk Sümer, dünya

Türklü�ünün ve özellikle Müslüman O�uz Türkleri (Türkmenler)'nin �����d�r. Merhumun

sa�l���nda kendisine birçok defalar ara�t�rma, ayd�nlanma için ba�vurdu�umda yok olma

tehlikesiyle kar�� kar��ya bulunan de�erlerimizin sa�l�kl�, do�ru ve ayr�nt�l� bir �ekilde en

h�zl� bir çal��ma yöntemiyle belgelenmesi için görev ve sorumluluk a��lam��t�r. Türk tarihinin,

kültür ve medeniyetinin hiç zaman kaybetmeden ortaya ç�kar�lmas�yla yetinmeyip, ömrü

boyunca Türkmenlerin içinde bir aile ferdi gibi sevilmi�, say�lm��t�r. 1975-76 y�llar�nda

�stanbul Türk Musikisi Devlet Konservatuar�’nda Türk Kültürü ve �nk�lâp Tarihi derslerini

veren Sümer, sanatç�, pek zarif ve s�cac�k alâkas�yla biz ö�rencilerini adeta büyülemi�,

ö�renciler ve konservatuar�n her hafta yolunu gözledi�i bir �ahsiyet olmu�tur. Derslerimizde

‘Arkada�lar eski Türkler ve bilhassa Türk k�zlar� ata binerler ve her sabah süt içerlerdi. Onun

için zarif, ince yap�l� ve kilosuz idiler’ diyerek bizlere yüce soyumuzu tan�t�rd�.”452

450 Güngül., a.g.m., s. 35. 451 Güngül., a.g.m., s. 35. 452 �. H. Akyolo�lu., “Türkmenlerin I���� Prof. Dr. Faruk Sümer”, TDA, �ubat 1996, Say�: 100, s. 63-64.

60

Bu ifadeler Sümer’in eski Türk kültürünü ara�t�rma ve gelecek nesillere aktarma

çabas� içinde oldu�unu ve Türk olmaktan gurur duydu�unu göstermesi bak�m�ndan önemlidir.

Sümer’in �u ifadeleri de bu fikrimizi güçlendirmektedir.

“Merak, medeniyetin yükselmesinde en büyük âmildir. �nsan merak edecek ki

ara�t�rma yaps�n. Avrupal�lar�n ilerlemesinin tek sebebi merakl� olmalar�ndand�r. Bizde bu

merak biraz zay�f. Köylüye sorars�n "�u ku�un ad� nedir?", "Bir ku�", der. Okumu�lar da

onlardan farkl� de�il. Okulunu bitirir, çoluk çocu�a kar���r, tamam. Adam kas�l�p duruyor

dahiliye mütahas�s� oldu diye. Ama elinde okudu�u bir kitap yok. Doktor olmu� ya tamam

kitaplar rafa.”453

Faruk Sümer’in ara�t�rmaya verdi�i önemi Prof. Dr. Turan Yazgan �u �ekilde ifade

eder:

“Türkiye Dil ve Tarih alanlar�nda, Atatürk'ün ölümünden sonra, sür'atle bo�lu�a

dü�ürülmü�tür. 250 milyonluk bir milletin tarih ve dil sahas�nda yeterli ilim üretecek yeterli

say�da elemanlar� yeti�tirememi� olmas� gerçekten üzüntü vericidir. Pe� pe�e kaybetti�i büyük

âlimlerinin yerlerini dolduracak gençler vas�f itibariyle yeterli olsalar da miktar itibariyle

maalesef yeterli olmaktan çok uzakt�rlar. Bir taraftan 57 üniversitenin ö�retim üyesi ihtiyac�,

di�er taraftan bütün Türk dünyas�nda yeniden yaz�lmas� �art olan tarih ve dil kitaplar�n�n

ortaya ç�kard��� ihtiyac� kar��lamaktan çok uza��z. Türk �ivelerini bilen her ülke ve toplulukta

görev alacak normal elemanlardan da tamamen mahrumuz.

Faruk Sümer Hoca bu bo�lu�a daima i�aret etmi�tir. Kendisi insan üstü bir gayretle,

son nefesine kadar, üzerine dü�eni fazlas�yla yapmaya çal��m��t�r. Gerek Türk Dünyas� Tarih

Dergimizin her say�s�na, gerek Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� Dergimizin her say�s�na

muntazam olarak orijinal ara�t�rma ve incelemeleriyle k�ymet kazand�rm��t�r.”454

Akyolo�lu ise, Faruk Sümer’in tarihimizin ara�t�r�lmas�na verdi�i önemi �u �ekilde

anlat�r:

“1984 y�l�nda ilk kez yap�lan Milletleraras� Türk Hal�c�l�k Kongresi’nde kendileri

taraf�ndan temin olunan bir Osmanl� Eyeri'ni Atatürk Kültür Merkezinde sergilemi�ler, eyerin

üzerine de "Cella Turcica" yazd�rm��lard�. Cella Turcica, Türkçe'den Latin ve t�p diline geçen

453 Güngül., a.g.m., s. 35. 454 Yazgan., a.g.m., s. 11.

61

tek Türkçe sözcük olup, kafatas� içinde hipofiz bezini bar�nd�ran bir kemi�in ad�d�r. Buras�

tüm hormonlar�n hakimi olan orkestra �efi diye adland�r�lan bir yer. ��te kültür tarihimizin en

can al�c� ö�elerini Sümer hocam�zdan ö�renerek milletimiz hakk�nda k�ymetli bilgilere

ula�t�k.

Kendisiyle birlikte yapt���m�z ara�t�rmalarda, yeni yeti�en çocuklar�m�za �slâm

menk�belerini, din büyüklerinin örnek davran��lar�n� ve dinî hikâyeleri anlatmak gerekti�ini,

bunlar�n en güzel ve en ö�retici yol oldu�unu söylemi�tir. �stiklâl sava�� gazilerimizin birer

birer göçtüklerini duydu�unda çok üzüldü�ünü, bunlar�n hat�ralar�n�n derlenmedi�ini söyler,

ilgisizlikten pek �ikâyetçi olurdu. Bu uyar�lar�yla birlikte çevremde rastlad���m birkaç gazinin

hat�ralar�n� alabildi�imi söyledi�imde, bundan büyük sevinç duyard�.”455

Faruk Sümer, tarihimizin ara�t�r�lmas�ndan duydu�u memnuniyeti �öyle

anlatmaktad�r:

“1993 y�l�nda Türkmenistan Cumhurba�kan� Türkmenba�� beni arad�. Kendisi tarihine

ve kültürüne oldukça, ba�l� birisi. Ekim ay�ndaki ba��ms�zl���n 2. y�l� törenlerine kat�lmak

üzere beni de davet etti. Büyük bir resmi geçit düzenlendi. Büyükelçilerin bulundu�u k�s�mda

oturuyordum. Bizim Mehteran Bölü�ü geçerken elçiler, 'Türk imparatorlu�unun uzun y�llar

dünyay� nas�l idare etti�ini �imdi daha iyi anl�yoruz’ dediler.

Bu törenlerden sonra Türkmenba�� beni "Türkmen alimler Akademisi Üyeli�i" ile

onurland�rd�. Geçen may�s ay�nda tekrar davet ettiler. Mahdum Kulu �enlikleri dolay�s�yla

ödül verdiler. A�kabat'ta çal��an Türk mühendislere ve bana madalya takt�lar. Çad�r Park,

Mahdum Kulu Park�’nda konu�ma yapt�m. Bana Türkmenistan vatanda�l��� ve bir pasaport

verildi. Böylece çifte vatanda� oldum.”456

Sümer tarih ara�t�rmac�l���na yeni bir boyut getirmi� ve masa ba�� tarihçili�i yerine

mekan tarihçili�ine önem vermi�tir. Yapt��� çal��malar�n pek ço�unda ara�t�rd��� konunun

geçti�i mekan� inceleyerek o co�rafyada ya�ayan insanlarla görü�me yoluna gitmi�tir. Bu

�ekilde daha sa�l�kl� bilgi edinen Sümer’in bu tür çal��malar�ndan bir kaç�n� zikretmemiz

yerinde olacakt�r.

455 Akyolo�lu., a.g.m., s. 65. 456 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 19.

62

Ünlü destan kahraman� Köro�lu hakk�nda bilgi toplarken; Köro�lu’nun ya�ad���

co�rafyay� kar�� kar�� gezmi�tir. Bunu Akyolo�lu �öyle anlat�r:

“Sümer, memleketimin en büyük destan kahraman� Köro�lu'yu da en gerçekçi bilgi ve

belgelere dayanarak ortaya ç�karmay� ba�arm��t�r. Köro�lu hakk�nda ya�ad��� çevre olan

Bolu, Gerede, Dörtdivan ve K�br�sç�k'la yetinmemi�, Anadolu'da Sivas, Tokat, Kayseri

illerinin köylerinde de ara�t�rmalar yapm��t�r.”457

Faruk Sümer’in tarihi ara�t�rmalarda mekâna verdi�i önemi ve bu u�urdaki çabas�n�

Prof. Dr. Turan Yazgan da �u �ekilde anlat�r:

“Yabanlu Pazar�, Türklerde Atç�l�k ve Binicilik, Türklerde �ehircilik gibi kitaplar�n�n

haz�rlanmas�nda daima yan�nda bulundum, ilgili yerlerde kar�� kar�� dola�t�k. Etekleri karla

dolu oldu�u bir zamanda Zamant� Kalesine e�ek s�rt�nda ç�kt���n� ve saatlerce inceleme

yapt���n� gördü�üm zaman ilim adam�nda bulunmas� gereken çileke�li�in ne oldu�unu

anlad�m. Atlar�n "Yorga" yürüyü�ünün nas�l oldu�unu tespit edebilmek için Uluda�

tepesindeki köylerde veya Konya Aksaray civar�ndaki, Kayseri P�narhisar civar�ndaki

köylerde nas�l dola�t���n� ve nas�l teferruatl� incelemeler yapt���n� takip etmekte bile kendim

güçlük çektim.”458

Faruk Sümer; toplumsal ve tarihi konulara kar�� çok duyarl� bir tarihçidir. Bunu

hayat�n�n her a�amas�nda göstermi�tir. Bu durumu kendisiyle yap�lan bir röportajda da

görmemiz mümkündür. Güngül Gülay, Türk Edebiyat� Dergisi, Aral�k 1995’de yapt���

röportajda Faruk Sümer’e güncel konularla ilgili baz� sorular yöneltmi�tir. Bu sorulara Faruk

Sümer’in verdi�i cevaplar bize kendisinin ne kadar duyarl� bir vatanda� oldu�unu göstermesi

bak�m�ndan önemlidir. �imdi bu röportajdan baz� bölümleri aktaral�m.

Türk Edebiyat�: Hocam o y�llarda �imdikilerden farl� olarak aileler çocuklar�na nas�l

bir kültür, terbiye veriyorlard�?

Faruk Sümer: O zamanki ortamda Türk musikisi ö�rendik. Yine zaman�n

icaplar�ndan caz musikisi hakk�nda bilgimiz oldu. O zamanlar öyleydi, dans ve sineman�n bile

yeri vard� gencin hayat�nda. Bununla beraber ailece �ahsiyetimiz biraz kuvvetli oldu�u için

mahalli kültürümüzü koruduk. �stanbul'a çal��mak için gelen hem�erilerimizle irtibat�m�z�

457 Akyolo�lu., a.g.m., 63-64. 458 T. Yazgan., “Faruk Sümer Hocam�z”, Türk Dünyas� Ara�t�rmalar�, �ubat 1996, Say�: 100, s. 11-12.

63

kesmemi� olmam�z da Konya kültürümüzü korumu� olmam�za bir vesiledir. Bugün dahi

Konya bölgesine ait türküleri kalbimde daima saklam���md�r. Dünyan�n neresine gitsem da o

türküler benimle beraber gelir.

Ayr�ca bizim Türk musikimiz, saz eserlerimiz ba�l� ba��na birer �aheserdir. Onlar�

dinlemekten sonsuz zevk al�r�m. Musiki de Araplar�, �ranl�lar� geçti�imizi onlar da kabul eder.

Bir tarihte Nevzat Atl��'�n Klâsik Türk Musikisi Korosu Kâhire'de Mehmet Ali Pa�a Cami’nin

yan�nda bir konser verdi. M�s�rl�lar hem hayran kald�lar, hem de k�skançl�ktan çatlad�lar.

Sonra Türk dostu, M�s�rl� bir arkada�la sohbet ederken onun söyledi�i sözler oldukça ilginçti.

O "M�s�rl�lar kendilerini �ark musikisinin en de�erli milleti sayarlar, kimseyi tan�mazlar bu

yüzden hasetliklerini mazur görün" dedi. Ben bunlar� her zaman bünyemde muhafaza ettim.

Gerçekten milli musikinin kulak ard� edilmesini kabul edemiyorum. Bütün bunlar ailemin

çocuklu�umda verdi�i terbiyenin bende ortaya ç�km�� halidir.

Bir tarihte Konya'daki hem�erilerimin yo�un �ikayetlerinden bunal�nca Radyo

idaresine mektup yazm��t�. Çünkü hem�erilerim radyoda Konya türkülerinin az çal�nd���ndan

�ikayet ediyorlard�. Radyodan bana gelen cevapta uzun da bir radyo program� göndermi�ler,

en fazla Orta Anadolu Türküleri çal�yoruz diye. Fakat ne yaz�k ki, benim de gözlemlerim

sonucunda gördü�üm "Yurttan Sesler" denilince akla sadece Do�u ve Güneydo�u Anadolu

türküleri geliyor. Çünkü sadece onlar� söyletiyorlar, ihmalci bir yönetim.

Bu arada insanlar da yazmaktan çekinmemeli, �ikayetlerini dile getirmeli. Köylü

�ikayetini sadece bana iletiyor. Fakat niçin yazm�yor, niçin hakk�n� aram�yor? Ailemin küçük

ya�ta bize verdi�i terbiyeyle biz hak-hukuk aramay� ö�rendik.459

Bu ifadelerde göstermektedir ki Sümer, Milli kültür konusunda son derece hassas

dü�ünmekte ve insanlar�nda böyle dü�ünmesi gerekti�ini savunmaktad�r. Bu amaçla gerekli

çal��malar�nda ya��lmas� taraftar�d�r. Yine Sümer’in güncel konulardaki hassasiyetini

göstermesi bak�m�ndan a�a��daki soruya verdi�i cevap önemlidir.

459 Güngül., a.g.m., s. 35.

64

Türk Edebiyat�: Hocam bir ara art niyetli ki�iler taraf�ndan bas�nda bir "Kültür

Mozayi�i" laf� ileri sürüldü. Gerçi bu pek ra�bet görmedi ama bu konuda görü�lerinizi alabilir

miyiz?

Faruk Sümer: Bu konuyu Cumhurba�kan�na da yazd�m. Adamlar ellerine alm�� bir

harita bu kadar Tahtac�, bu kadar Yörük, bu kadar Çerkez, bu kadar Laz. Bunlar o kadar cahil

ki, bizim yerli Abdal, Tahtac�, Yörükleri etnik unsur gibi gösteriyorlar. Bu farkl�l�klar�

rakama, hesaba gelmez. Yörük, Türkmen, Laz, Tahtac�, Alevi, Manav etnik deyim de�ildir.

Hepsi O�uz'dur. Bunlar iktisadi, mahalli isimdir. Bunlar� kasten al�yorlar. Cehalet içinde

sergiliyorlar. �nananlar da cehaletten inan�yor. Bu insanlar�n �ekli �emali bizden daha Türk.

Adam�n da��tt��� bro�üre bak�yorsun Ermeni 5 milyon, Alevi 15 milyon, Kürt 20 milyon.

Bunu neye dayand�r�yorsun? Elinde hangi istatistik bilgi var? Biri kalk�p da bu sorular�

sormuyor. Bu oyunlar Türkiye'yi zay�flatmak için bilerek oynan�yor.

Turan Yazgan'�n yay�nlad��� di�er haritay� ve istatistik bilgileri Tarih Mecmuas�’nda

yay�nlad�m. Turan Yazgan bunu mebuslar�n ço�una da vermi�tir.

Bu konularda duyarl� olmal�y�z. Sustu�umuz müddetçe üstümüze gelirler. "Böyle

böyle söylüyorlar" demek mazeret de�ildir. Onlar söyledi�inde �a��p kal�yoruz. Ya da sadece

k�zarak tepki gösteriyoruz. Bunlar yetmez. Kendini Türk hissedenlerin okuyup kendini

yeti�tirmesi gerekir. Türkün en büyük dü�man� cehalettir. Ondan kurtulmad�kça hiçbir

ad�m�m�z yerine ula�maz.

Alt�noluk taraf�ndan Akçay-Ören civar�nda Aynal� köyde bir ö�retmen arkada�

Türkmen müzesi kurmu�, oraya gelen yerli yabanc� müzeyi geziyor. Adamca��z bunu kendi

çabas� ile gerçekle�tirmi�. Orada Türkmenlerin k�l�k k�yafet, ya�ay�� incelikleri vs.

sergileniyor. Tabi ayr� bir hava katm�� oraya. Bu da meseleye, herkes kendi çap�nda sahip

ç�kt���nda nelerin gerçekle�ebilece�ini gösteriyor.460

Güncel konulara özellikle Türkiye ile ilgili konulara kar�� son derece duyarl� olan

Sümer, bu konularla ilgili gerekli çal��malar� ilmi ara�t�rmalar ve yay�nlar ile yapmaktad�r.

460 Güngül., a.g.m., s. 36.

65

Ayr�ca halk�m�z�n da bu konulara kar�� duyarl� olmas�n� istemekte ve Türk’ün kendi tarihini

ö�rendi�i taktirde Türkiye üzerinde böyle oyunlar�n etkisiz kalaca��n� söylemektedir.

Osmanl� Devleti hakk�nda geni� bir bilgiye sahip olan Sümer, Osmanl� Devleti’nin pek

çok unsurdan olu�mas�na ra�men iyi bir yönetim ile ayakta durmay� ba�ard���n� ifade eder.

Osmanl� mevcut halklar�n kültürüne sayg� duymu� ancak devlet kademelerinde ve resmi

i�lerde Türkçe’nin kullan�lmas�n� mecburi k�lm��t�r. Osmanl� bünyesindeki milletleri memnun

etmesini bilmi� ve uzun süre bu milletler üzerinde egemen olmu�tur. Türkleri ilgilendiren

konularda Türkçe’nin kullan�lmas�n� isteyen Sümer, özellikle ülkemizde yap�lan ilmi

faaliyetlerde s�kça kullan�lan yabanc� dillerin yerini Türkçe’nin almas�n� istemektedir. Sümer,

bunu kendisine yöneltilen soruya verdi�i cevapta �öyle aç�klar.

Türk Edebiyat�: Hocam Osmanl�, bu topluluklar� y�llarca nas�l idare etmi�ti?

Faruk Sümer: Osmanl� her türlü dilin konu�ulmas�na izin veriyordu. Çerkezce,

Bo�nakça, Arapça, Türkçe, Rumca. Fakat Devlet-i Aliye'de çal��anlar�n Türkçe bilmeleri

�artt�. 1876'daki anayasada Divanda Türkçe konu�ulmas� kanunla belirtilmi�ti.

Sadrazam ister S�rp, ister Arnavut olsun, ama Türkçe bilecek, davran��lar�n�

ayazlayacak ki kendisiyle alay edilmesin, küçük dü�mesin. Çünkü Devlet-i Aliye'nin dili

Türkçe’dir, Millet-i hâkim Türk’tür. Arap memleketlerinde dahi Türkçe okullar� aç�lm��t�r.

Yemen'de lise, Musul'da, Halep'te, �am'da askeri ve sivil meslek mektepleri. Türkçe tedrisat

ile faaliyet gösteriyor. Ayr�ca oralarda devlet dairelerinde de Türkçe i�lem görülüyor. Bayrak

tek, lisan tek.

Yavuz'dan itibaren yaz��ma Türkçe. Kanuni �spanya'ya, Fransa'ya, �ngiltere'ye kadar

Türkçe yaz�yor.

Geçen y�llarda "Türk Sanat Tarihi Kongresi" düzenlendi. Kongrenin dili �ngilizce’ydi.

Karde�im Türk Sanat tarihiyle ilgili bir kongre düzenliyorsunuz, gelenlerin Türkçe’ye ve Türk

sanat�na bir yak�nl�k duymalar� lâz�m. Daha do�rusu bu dili çat pat da olsa bilmeleri laz�m.

Siz ne demeye kongreyi �ngilizce düzenlersiniz.

66

Bunlar bizim ruhumuza ters davran��lard�r. Osmanl� batarken bile Türklü�ünü

unutmam��t�r.461

Kültürüne bu kadar ba�l� olan ve sahip ç�kan Faruk Sümer her f�rsatta ve her yerde

Türk tarihini anlatmaya çal��m��t�r. Bu amaçla kendisiyle tan��maya gelen insanlara Türk

boylar�, devletleri ve Türk Milliyetçili�i hakk�nda b�kmadan, usanmadan bilgi veren bir

tarihçimizdir. Buna en güzel örneklerden biri �udur:

“1992 y�l� içinde Faruk Sümer Hoca’n�n O�uzlar kitab�n�n 4. bask�s� ç�km��t� ve Türk

Dünyas� Ara�t�rmalar� Vakf�, Süleymaniye Kültür Merkezi'nde imza günü tertiplenmi�ti.

Faruk Sümer Hoca ile tan��ma imkân� arad���mdan dolay� hemen vakfa gittim ve kalabal�k

içinde f�rsat bulup Hoca'ya:

"Bas�n Yay�n Yüksekokulu’nda yüksek lisans yap�yorum. Aslen Av�ar olup Kayseri

Özlüce (Taf)’l�y�m. Tez konusu olarak da "Av�arlar" konusunu ald�m" deyince; hoca bana

bak�p;

"En büyük Av�arlar, ya�as�n Av�arlar" diye ba��rd�. Etraftaki insanlar�n garip garip

bakmas� üzerine Hoca aç�klama yapt�:

"Av�ar Türkmenleri di�er O�uz-Türkmen boylar� içinde halen boy �uuruna sahip tek

Türkmen boyudur" diyerek etraftakilere Av�arlar hakk�nda bilgiler verdi.

Prof. Dr. Faruk Sümer'in bana söyledi�i ve bütün Türkmenleri içine alan en önemli

�ey ise; Av�ar de�il, Av�ar Türkmeni oldu�umuz konusudur.

"Sizler Av�ar Türkmenlerisiniz. Her boy kendi boyunun ayn� zamanda Türkmen

oldu�unu da bilmelidir. Bu sayede birlik bozulmayacakt�r. Bütün Türkmenler ancak

Türkmenlik �uuru ile Türk Milliyetçisi olabilecektir. Av�arlar ise Türkiye Türkmenleri içinde

boy �uuruna sahip belki de tek boydur ve dolay�s�yla Türk Milliyetçili�i'nde di�er O�uz-

Türkmen boylar�na nazaran daha �uurludur. Fakat bu da yetmemektedir ve di�er Türkmen

boylar�n�n da bu �uurda olmas� gerekmektedir. Bu da ancak sizlerin vas�tas� ile olabilecektir."

diyerek Türk Milleti'nin birli�ini sa�laman�n en güzel yolunun O�uz-Türkmen boylar�n�n,

461 Güngül., a.g.m., s. 36.

67

boy �uuru yan�nda Türkmenlik ve Türk Milliyetçili�i �uuruna da sahip olmas� gerekti�inin

izah�n� uzunca yap�yordu.”462

Faruk Sümer, tarihimizi anlatmas� kadar tarihimizle ilgilenenlere de çok de�er veren

bir ki�idir. Bu nedenle özellikle Türk tarihiyle ilgilenen insanlarla bir arada olmu� ve onlara

ço�u zaman yol göstericilik yapm��t�r. Bu durumu gösteren birçok örnek vard�r. Bu

örneklerden birini Turgut Akp�nar �u �ekilde anlat�r:

“Bu de�erli tarihçimizle uzun y�llar önce sahaflarda tan��m��t�m. Türk tarihinin hemen

bütün meselelerine duydu�um ilgi nedeni ile olmal�, çabucak dostlu�unu kazanm��t�m ki,

bununla gurur duyuyorum. Görebildi�im kadar�yla o, tarihimizle ilgilenen herkesi kendine

yak�n hissederdi. 1994 y�l�nda, çevirisini yapt���m, �leti�im Yay�nlar� aras�nda "Türkler ve

Tatarlar Aras�nda" ismiyle yay�nlanan ve büyük bir ilgi gören Schiltberger'in An�lar�n�,

orijinal dili Almanca'dan Türkçe'ye çevirmemi benden isteyen hocam Faruk Sümer oldu. O bu

konuda b�kmadan beni te�vik etmi�ti. Yani eserin manevi babas� rahmetli Faruk Sümer ol-

mu�tur. Bunu yazmaktaki amac�m, hizmeti olabilecek herkesi nas�l te�vik ve sonunda takdir

ederek, sadece kendi yazd�klar� ile de�il, te�vikleriyle de tarihimize hizmetten geri

kalmad���na küçük bir örnek vermekti.”463

Faruk Sümer’in, Türkmenistan’da gördü�ü ilgiye kar��l�k kendi ülkesinde

ara�t�rmalar�na yeterince de�er verilmemesinden de �ikayetçi oldu�unu Memduh Ya�mur �u

sözleriyle ifade etmektedir:

Hoca, Türkmenistan’da çok fazla önem gördü�ü halde, Türkiye'de fazla de�er

göremedi�inden de �ikâyetçi olmaktayd�.464

Ülkemizde bilimsel çal��malara ve bilim adamlar�na çok az de�er verilmesi Sümer’i

üzmektedir. Ancak o kendi vatan�nda Türk tarihine hizmet etmek istedi�i için böyle

olumsuzluklar� dikkate almam�� ve ara�t�rmalar�na devam etmi�tir. Sümer, bir tarihçi olarak

kendisine belirledi�i hedeften hiçbir zaman sapmam�� ve çizgisini de�i�tirmemi�tir. Tarih

ilminin tarafs�zl���na sad�k kalm��t�r. Bu durumu Turgut Akp�nar �u sözleriyle anlatmaktad�r:

“�u anda, onun s�k s�k Orhun An�tlar�n�n, yaz�l� bir belge olarak kültür tarihimiz

aç�s�ndan son derece büyük olan rolünü nas�l heyecanla vurgulad���n� da, hat�rlad�m. 462 M. Ya�mur., “Prof. Dr. Faruk Sümer’in Gözüyle Av�arlar”, TDTD, Türk Dünyas� Ara�t�rmalar� Vakf�,

Kas�m 1996, Say�: 119, s. 18-19. 463 Akp�nar., a.g.m., s. 42 (382). 464 Ya�mur., a.g.m., s. 19.

68

Faruk Sümer halis bir Türk idi ve Türklü�ü ile de ö�ünen ve bunu hiç unutmayan,

fakat ilmin gereklerine ve metotlar�na, milletini seven bir insan için mümkün olabilece�i

ölçüde sad�k kalabilmi� bir tarihçimiz idi.”465

Sümer tarih ilminin kurallar�na sad�k kalm�� ve do�ru bildi�i fikirlerinden hiçbir

zaman taviz vermemi�tir. Tarihi insanlar�n ve devletlerin ideolojilerine göre de�il olmas�

gerekti�i gibi yazm��t�r. Bu fikrimizi 12 Eylül döneminde kendisine verilen bir görevi

reddedi�inde görmemiz mümkündür.

Faruk Sümer, Kürtlerin Türklü�ü hakk�nda bir eser yazmas� hususundaki teklifi

reddetmi�, Türk Ansiklopedisi'nde "Türkler" maddesini yazmas� için o zamanki askeri

idarenin yapt��� teklifi daha do�rusu verdi�i "emri", "Ben emir eri de�ilim" diye reddedecek

medeni cesareti gösterebilmi�tir.466

Türk tarihi bilgini, O�uz boylar�na dair ara�t�rmalar�yla tan�nm�� olan Prof. Dr. Faruk

Sümer tüm dünyada tan�nan önemli bir tarihçimizdir. Onu dünya tarihçisi yapan eserlerinin

ba��nda O�uzlar gelir. O�uzlar kitab�n�n yaz�l�� serüveni �u �ekildedir.

Bozk�r güneydeki Alanya, Gündo�mu� ve Manavgat ilçeleri ile s�n�r kom�usu olup bu

bölgede birçok Yörük ya�ar. Bunlar�n yaylalar� ile Bozk�r köylerinin yaylalar� biti�iktir.

Yörükler, davar beslemenin yan�nda, tuz ve bu�day ticareti de yaparlar ve zaman zaman

renkli kilimleri ve giysileri ile yörüklerin deve katarlar�, masal figürleri gibi, derin bir

sessizlik içinde gelir geçerler. Bu manzara okulda tarih merakl�s� olan gencin üzerinde derin

bir etki b�rak�r. Yörüklere, Türkmenlere duydu�u ilgi böyle ba�lar. Onun bu insanlara

besledi�i içten sevgi, y�llar sonra bize Türkmenler isimli 700 sahifelik dev eseri arma�an

edecektir.467

465 Akp�nar., a.g.m., s. 43 (383). 466 Akp�nar., a.g.m., s. 43 (383). 467 Akp�nar., a.g.m., s. 43 (383).

69

Yukar�daki k�sa aç�klamadan anla��ld��� gibi onun ilmi faaliyetinin a��rl�k merkezini

O�uzlar (Türkmenler) te�kil etmi�tir. "Bozk�r" yaylalar�nda rastlad��� Yörüklere duydu�u ilgi

ve sevgi bir ömür boyunca sürmü� ve bize pek çok kitap ve ara�t�rma kazand�rm��t�r.468

Almanlar�n tabiriyle "Lebenswerk" (Hayat�n�n Büyük Eseri) O�uzlar-(Türkmenler)-

Tarihleri-Boy te�kilat�-Destanlar� idi. Bir çok defa bas�lan bu eseri için kendisi: 'Benim için en

büyük gaye olan O�uzlar adl� kitab�m� 1964 y�l�nda yazmaya ba�lad�m' diyor. 15 y�ldan fazla

süren ön çal��malara ra�men bu büyük eserin kaleme al�n��� iki y�l sürer. Bir y�l da bas�m� için

geçer. Yine kendi ifadesiyle 'Böylece dünya çap�nda meydana getirdi�i eserleri az çok bilinen,

fakat kendileri bilinmeyen O�uzlar dünyaya tan�t�lm�� oldu.' ”469

Faruk Sümer'in, Dünya Tarihçili�i bak�m�ndan önemli di�er bir eseri Safevî

Devleti’nin Kurulu�u ve Geli�mesinde Anadolu Türkleri'nin Rolü (�ah �smail ile Halefleri ve

Anadolu Türkleri, Ankara, 1976) ba�l�kl� kitab�d�r. Bu ara�t�rman�n önemi �uradan

gelmektedir. Walter Hinz, Almanlar�n en tan�nm�� �ranistlerinden biridir. Bu bilgin, oldukça

genç ya�lar�nda (30) önemli bir iddia ve tezle "Irans Aufstieg zum Nationalstaat im 15.

Jahrhundert, 1936" (15. yüzy�lda �ran'�n Millî Bir Devlet Haline Yükseli�i) diye bir eser

yazm��t�r.470

Bizde Tarih Kurumu'nca (Uzun Hasan ve �eyh Cüneyd) üst ba�l��� ile yay�nlanan bu

eserin ana tezi, ad�ndan da anla��laca�� üzere Safevi Devleti'ni Millî Bir �ran Devleti olarak

göstermesidir. Gerçi Hinz'in bu tezi baz� Bat�l� bilginlerce (Brockelmann, Rypka, Cahen)

k�saca tenkit edilmi�se de bu tez as�l, bütün belge ve delilleriyle ve aç�kl��� ile Faruk Sümer

hocam�z�n yukar�da zikredilen eseriyle cerh edilmi�tir. Kendisi bu konuda �öyle der: "Bu

eserle, �ran'da 1501 y�l�nda Safevî Devleti’ni kuran Türk unsurunun, ezici ço�unlu�unun

Anadolu'dan �ran'a göçen Türkler oldu�u kesin bir �ekilde meydana ç�km�� oldu."471

Faruk Sümer’in önemli eserlerinden bir di�eri Yabanlu Pazar�’d�r. Eser Türk iktisat

tarihi aç�s�ndan önemlidir. Yabanlu Pazar� hakk�nda �slam kaynaklar�nda bilgi verilmesine

ra�men tam olarak yeri bilinmemektedir. Faruk Sümer bu kitab� ile yeri bilinmeyen Yabanlu

Pazar�’n�n yerini belirlemi� ve tarih ilmine önemli bir eser kazand�rm��t�r. Bu bilgilere göre o 468 Akp�nar., a.g.m., s. 43-44 (383-384). 469 Akp�nar., a.g.m., s. 44 (384). 470 Akp�nar., a.g.m., s. 44 (384). 471 Akp�nar., a.g.m., s. 44 (384).

70

dönemde kurulan Pazar Kayser’i s�n�rlar� içinde Zamant� Kalesi yak�nlar�ndad�r. Faruk

Sümer’in ifadesiyle, “dünyan�n en büyük milletleraras� fuar�” özelli�ini gösteren bu pazar

hakk�nda Mevlana’n�n Mesnevi’sinde de bahsedilmektedir. Bu durum eserin önemini bir kez

daha göstermektedir.

Kitab� Diyarbakriyya, Akkoyunlu Devleti’nin yan� s�ra, hiçbir resmi vakayinamesi

olmayan Karakoyunlu Devleti içinde önemli bir kaynak oldu�u gibi �âhruh’un ölümünden

Hüseyin Baykara’n�n ölümüne kadar gelen Timurlular tarihi ve �ran tarihi hakk�nda de�erli

bir kaynakt�r. Eserden Akkoyunlu ve Karakoyunlu devletlerinin askeri ve mülki müesseseleri,

ad� geçen devletlerin dayand�klar� Türkmen illerinin (ulus) te�kilatlar�, Do�u ve Güneydo�u

Anadolu’nun siyasi ve etnik durumu hakk�nda da önemli bilgiler edinilmektedir.472

Bu eser Tahranda tek cilt olarak ne�redilmi� ve Mehmet Demirda� taraf�ndan

Türkçe’ye çevrilmi�tir (�stanbul-1999).473

Burada Sümer’in ilmi fikirlerine, ilim dünyas�na kazand�rd�klar�na ve baz� tarihçilerle

farkl� dü�tü�ü konulara örnekler vermek yerinde olacakt�r.

Faruk Sümer, Osmanl�lar�n O�uzlar�n Kay� boyundan geldi�i iddias�na temkinli

yakla�maktad�r. Ona göre Osmanl�lar�n Kay� boyu d���nda ba�ka bir boya mensup

olabilece�ini savunmaktad�r. Bu durum senelerce bütün ilim dünyas�nca kabul görmü� bir

konunun reddidir. Faruk Sümer bu fikri ortaya atarken çe�itli deliller s�ralamaktad�r. Bu

delilleri bizzat Osmanl� tarihinden al�r. En büyük delil olarak da II. Murad dönemine kadar

Osmanl�lar�n Kay� boyuna mensup olduklar�n� ispatlayacak bir delil bulunmad���n� ileri

sürmektedir. Konuyla ilgili bir ba�ka delilde Osmanl� tarihçisi Yaz�c�o�lu Ali’nin kitab�na

istinaden vermektedir. Yaz�c�o�lu’nun tarih yaz�c�l���nda tarafs�z olmad���n� söyler bunlara

ilave olarak II. Abdülhamid dönemine kadar Osmanl� padi�ahlar�n�n resmen bunu kabul

etmemesi ve Kay� damgas�n�n kullan�lmamas�n� da delil olarak gösterir. Sümer O�uzlar adl�

kitab�nda bu konu ile ilgili �öyle demektedir.

“Osmanl� hanedan�n�n Kay� boyundan oldu�unu ilk defa söyleyen müellif, eserini II.

Murad devrinde yazm�� olan Yaz�c�-O�lu Ali'dir. Ancak biz Yaz�c� O�lu'nu tercüme etti�i

472 F. Sümer., “Kitb-i Diyrbakriyya” Maddesi, �. A. (TDV), Cilt: 26, s. 75. 473 Sümer., “Kitb-i…”, s. 75.

71

eserlere kavmî duygular�n�n tesiri ile ilâveler yapan bir müellif olarak tan�yoruz. Kay� boyu

ise, görüldü�ü gibi, O�uz elinin en asil, en �erefli boyu idi. Bu sebeble, Osmanl� hanedan� ile

Kay� boyu aras�ndaki münasebet bize oldukça �üpheli görünmekle beraber bu, imkâns�z

de�ildir3, Gerçi Yaz�c�-O�lu, Osman Be�'e:

"Osman/ Ertu�rul o�lusun/ O�uz Kara-Han neslisin/ Hakk�n bir kemter kulusun/ �s-

tanbul'u aç gülzâr yap"

�iirini söyletirse de hanedan aras�nda O�uzlar’a ve bu boya mensup say�lmaya ancak

II. Murad’�n (1421-1451) ehemmiyet verdi�i görülür. �imdiki bilgilerimize göre, Kây�

damgas� ilk ve son defa olarak onun baz� paralar�nda bulunuyor; halefleri zaman�nda silahlara

Kay� boyunun damgas� daha bir müddet konulmakta devam etmi�tir. Fakat hanedan�n, mensu-

biyetini iddia etti�i Kay� boyunun, Türkiye'de henüz göçebe ya�ay���n� sürdüren oymaklar�na

yak�n bir ilgi gösterdi�i ve onlara imtiyazl� bir muamelede bulundu�una dâir bir delile sahip

de�iliz. Hattâ Türkiye'nin fetih ve iskân tarihinde birinci derecede rol oynad���n� gördü�ümüz

bu boyun XV. ve XVI. yüzy�llardaki mensuplar� da, di�er oymaklar gibi belki vergi

memurlar�, sipahi ve di�erleri taraf�ndan bask�lara maruz kalm��lard�r, XV. ve XVI. yüzy�lda

kendisini, lafta da olsa, O�uz elinden ve Kay� boyundan sayan hanedan�n daha sonralar� bunu

da unuttu�u görülüyor.

Ba�lang�c�n� kafi bir �ekilde tespit edemedi�imiz bir zamandan beri Eski-�ehir

bölgesinde ya�ayan Kara-Keçili oyma��, her y�l Sö�üt’deki Ertu�rul Be�'in türbesini ziyaret

etmekte ve bununla ilgili olarak �enlikler yapmakta idi. Kavmî �uura sahip olan II. Abdul-

Hamid, Kara-Keçililer’in bu ziyaretine resmî bir mahiyet verdirdi; öz oyma�� sayd��� Kara-

Keçili gençlerinin bulundu�u bir alay meydana getirdi ve ona Ertu�rul alay� ad�n� verdi.

Ayr�ca yine onun devrinde veya daha sonra: "Ertu�rul'un oca��nda uyand�k, �ehitlerin

kanlar�yla boyand�k" beyti ile ba�layan bir mar� da bestelendi. Abdul-Hamid Kara-Keçili

oyma�� mensuplar�n� Alman imparatoruna kendi akrabalar� olarak tan�tm��t�. Söylemek

mümkün olabilir ki, yüzy�llardan beri ilk defa bir Osmanl� hükümdar� as�rlarca yaln�z ve

yard�ms�z b�rak�lm�� milletine kar�� manen s�cak bir alâka duymu�tur.”474

474 Sümer., O�uzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Te�kilat� Destanlar�, TDAV, �stanbul 1992, 5. Bask�, s. 178-

179.; Akp�nar., a.g.m., s. 42-43 (382-383).

72

Sümer pek çok tarihçiden farkl� olarak baz� konular� aç�klarken eski Türk

geleneklerini kullanmay� tercih etmektedir. Türklerin örf, adet ve gelenekleri hakk�nda yapt���

çal��malar neticesinde baz� olaylar� aç�klamakta, bu bilgilerini kullanmaktad�r.

Alp Arslan, Tu�rul Bey’in Abbasi halifesinin k�z� ile evlenmesinden 6-7 ay sonra

ölmesini bir u�ursuzluk olarak telakki etmi� ve Selçuklu sultanlar� bu olaydan sonra Abbasi

hanedan�na mensup ki�ilerle evlenmemi�lerdir. Sümer bu olay� �öyle anlatmaktad�r.

“Alp-Arslan amcas�n�n evlendi�i Abbasi seyyidesini arma�anlar ile birlikte Ba�dat’a

gönderdi. Onun bu seyyide ile evlenmemesinin ve kendisinden sonra gelen Selçuklu

hükümdarlar�n�n de halifelerden k�z istememelerinin bir sebebi olmal�d�r. Bu sebep de Tu�rul

Be�’in izdivaçtan 6-7 ay gibi k�sa bir zaman sonra ölmesinden, halifelerden bask� ile “k�z

alman�n u�urlu olmad���” �eklindeki kuvvetli bir inanç meydana gelmesi ile ilgili

olmal�d�r.”475

K�rg�zlar�n aslen Türk olmay�p Türkle�mi� bir kavim olduklar� iddias�n� Sümer kabul

etmemektedir. Sümer bu iddiaya kat�lmad��� gibi yanl��l���n� ortaya koymaktad�r. Bunu

yaparken de antropolojik yap�lar�n� ve co�rafi bak�mdan ya�ad�klar� yerin böyle bir de�i�ime

müsaade etmeyece�ini aktar�r. Sümer, �slam müelliflerinin aç�klamalar�n� da kullanarak bu

durumu �u �ekilde aç�klamaktad�r.

“�slam müelliflerinden Gerdizi K�rg�zlar�n beyaz tenli ve k�z�l saçl� olduklar�n�, bunun

da Saklablar (=Slavlar) ile kar��maktan ileri geldi�ini yazar. Baz� Türklük bilgisi bilginleri bu

ifadelere bakarak, K�rg�zlar�n Türkle�mi� bir kavim olduklar�n� ortaya atm��lard�r.

Fakat bu iddiaya kat�lmaya, bu görü�ü ciddi olarak kar��lamaya imkan yoktur. Türk

aleminin merkezinden uzakta ve buradan s�ra da�lar, s�k ormanlar ile ayr�lm�� bir yerde

ya�ayan K�rg�zlar nas�l Türkle�tiler? Bu iddian�n kabul edilmesi, ancak bu hususun (yani

onlar�n nas�l Türkle�tiklerinin) izah� ve ispat edilmesi ile mümkün olabilir. �kinci olarak bu

Türle�me ve kar��man�n izleri, hafif bir �ekilde de olsa, K�rg�zlar’�n antropolojik yap�lar�nda

görülürdü. Sonra yine �slam Müelliflerinden el-�stahrî ile Ka�garl� Mahmud, K�rg�zlar� öz

Türk kavimleri aras�nda sayarlar.”476

475 Sümer., a.g.e., s. 92. 476 Sümer., “Eski Türk Elleri K�rg�zlar”, TDTD, Say�: 95, Kas�m 1994, s. 6.

73

Sümer, milli duygular� a��r basan bir tarihçimizdir. Bu durumu baz� konulara

yakla��m�nda görmemiz mümkündür. Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletlerinin zaman zaman

birbirleriyle mücadele etmesi konusuna yakla��m� dikkat çekicidir. Her iki devletinde

Türkmen olmalar� münasebetiyle muharebeden vazgeçmeleri ve kavmiyet duygular�n�n ön

plana ç�kt���n� aç�klamas� önemlidir. Sümer bu konu ile ilgili �u bilgileri vermektedir.

“Göçebe Karakoyunlu ve Akkoyunlular aras�nda birçok sava�lar oldu�u halde beyleri

bazen “her ikimizde Türkmen oldu�umuzdan art�k birbirimizle muharebe yapmayal�m ve

dü�manlar�m�za dönelim” dü�üncesi ile kavmiyet veya milliyet duygular�na ba�l�

bulunduklar�n� gösteriyorlard�.”477

Ara�t�rmay� ve ilim dünyas�na yeni eserler kazand�rmay� kendine �iar edinmi� olan

Sümer, bu amaçla var gücüyle bilgi ve belge toplamaktad�r. Bu çaba sonucundad�r ki pek çok

ilmi eseri tarih ara�t�rmac�lar�na sunmu�tur. Bunlardan bir tanesi Sümer’in "H�sn Keyfâ

Vekayinâmesi" olarak takdim etti�i kitapt�r. Karakoyunlularla ilgili olan ve Arapça olarak

yaz�lm�� kitab�n bilinen tek nüshas� vard�r. Bu kitab� Türkiye’de ilk defa Faruk Sümer

kullanm�� ve Türk tarihçilerine tan�tm��t�r. Böylesi nadir ve Türkiye’de ilkim çevreleri

taraf�ndan tan�nmayan bu kitab� Sümer titiz ara�t�rmalar� sonucu bulmu�tur. Bu konu ile ilgili

Burhan Zengin �u bilgiyi vermektedir.

Hasankeyf Eyyubilerine ait kaynaklar ise ne yaz�k ki çok azd�r. �üphesiz bu dönemin

en önemli ve tek kayna�� H�sn Keyfâ Vekayinâmesi’dir. Her halde bu eser olmasayd�

Hasankaye Eyyubilerine ait birçok nokta karanl�kta kalacakt�.

Bu eser Türkiye’de ilk defa Prof. Dr. Faruk Sümer taraf�ndan kullan�ld�.

(Karakoyunlular kitab�nda) Arapça olup dünyada tek nüsha olan eser, halen Viyana Milli

Kütüphanesi’nde (Mxt. 355) bulunmaktad�r. Müellifi meçhul 111 varaktan ibaret olan eser

821\1418 senesinde tamamlanm�� ve Hasankeyf Eyyubi hükümdar� el-Melik el-Adil

Fahruddin Süleyman’a ithaf edilmi�tir. Ancak eldeki tek nüsha 778\1376-77 y�l�nda sona

ermektedir. K�rk senelik hadiseleri ihtiva eden ikinci bölümü ise henüz tespit edilememi�tir.

477 F. Sümer-N. Lugal., Kitab� Diyarbakriyya, s. 58.

74

Prof. Dr. Faruk Sümer, eseri H�sn Keyfâ Vekayinâmesi olarak takdim eder.

Vekayinâme’yi tan�tma amac�yla Claude Cahen taraf�ndan yaz�lan ve say�n Sümer’in istifade

etti�i makalede muhtevas�ndan dolay� verilen bir isimdir. Halbuki eserin çe�itli yerlerindeki

ifadelerden anla��ld���na göre ismi, Nüzhetü’n – Nâz�r ve Râhetu’l – Hât�r olmal�d�r.478

Türk tarihi için önemli ara�t�rmalara imza atan Sümer, baz� konularda

meslekta�lar�ndan fakl� dü�ünmektedir. Tu�rul ve Ça�r� Bey’in, Arslan Yabgu’nun bask�s�

sonucu Bu�ra Han’a s���nmas�n� ve Mavera-ün Nehr’den çok az bir kuvvetle (30 atl�) ç�karak

�ran’� ba�tan sona geçmesini ve Bizans s�n�r�nda gaza yapmas�n� menk�bevi bir olay olarak

görmekte ve bu konuda CL. Cahen gibi dü�ünerek �. Kafeso�lu’nu ve M. A. Köymen’i tenkit

etmektedir. Bu durumu o�uzlar adl� kitab�nda �u �ekilde anlat�r.

Melik-nâme’de daha Arslan Yabgu’nun sa�l���nda Mâveraun-nehr hükümdar�n�n

(�lig) kendisinin hakimiyeti için tehlikeli gördü�ü Ça�r� ve Tu�rul beylerin de üzerine

yürüyerek onlar� kavim ve kabileleri ile birlikte Bu�ra Han’a s���nmaya mecbur etti�i

yaz�l�d�r. Baz� tetkikçiler taraf�ndan bu münasebetle Ça�r� ve Tu�rul beylerin bir müddet

Talas vadisinde ya�am�� olduklar� fikri ileri sürülmü� ise de bunu kabul etmek mümkün

de�ildir. Çünkü anlat�lan hadise her hali ile menk�bevi bir mahiyet ta��maktad�r. Bunun gibi

hadiseden sonra Ça�r� Be�’in Mavera-un nehr’den 30 atl� ile ç�karak ba�tan ba�a �ran’� geçip

Bizans s�n�r�nda bir müddet gazada bulunduktan sonra tekrar Mavera-un nehr’e döndü�üne

dair anlat�lan �eylerin do�ru olmas� CL. Cahen’in de dedi�i gibi (Melik-nâme s.51.) pek

�üphelidir. Hatta bunun tamamen bir masal oldu�unu söylemek bile mümkündür. Çünkü

menk�bevi yahut destani bir vas�f ta��yan bu olayda di�er kaynaklarca ve di�er eserler

taraf�ndan teyid edilmemektedir. Hatta, Ahbar-ud-devlet-is-Selçukiyye ve �bn ul-Esir bu

olaydan bahsetmezler. Bu husus pek muhtemel olarak, bu hadisenin Melik-nâme’nin

faydaland�klar� nüshas�nda bulunmamas� ile ilgilidir. Di�er tarafta Irak Türkmenleri’nden

önce Bizans s�n�r�nda Türkmenlerin bulunduklar�na dair kesin bilgimiz yoktur ve olmas� da

muhtemel de�ildir. Böyle oldu�u halde, baz� tetikçiler, bu hadisenin do�rulu�undan �üphe

etmemi�ler, onu ayr� bir makale konusu yapm��lar (�brahim Kafeso�lu, Do�u Anadolu’ya �lk

Selçuklu Ak�n� ve Tarihi Ehemmiyeti, Köprülü Arma�an�, Ankara 1953, s. 259-274.) veya

ara�t�rmalar�nda ona mühim bir yer vermi�lerdir (M. Köymen, Büyük Selçuklu

�mparatorlu�u’nun Kurulu�u, I, s. 170-178.) Menk�bevî mahiyette bir eser olan Meliknâme,

XI. Yüzy�l Selçuklu tarihinin güvenilir bir kayna�� say�lmaz.479

478 B. Zengin., Hasankeyf Tarihi ve Tarihi Eserler, �stanbul 2001, s.14-15. 479 Sümer., O�uzlar (Türkmenler), s. 76.

75

F. Sümer, Türklerin �slamiyet’e girmesi hususunda O. Turan ve F. Köprülü’den farkl�

dü�ünmektedir.

Turan Türklerin �slamiyet’e girmesi konusunda �u bilgiyi vermektedir. “�slamiyet’in

O�uzlar ve Karluklar aras�nda yay�lmas� Türk tarihinde oldu�u gibi, �slam ve dünya tarihinde

de büyük neticeler do�urmu�tur.”480

Köprülü ise; “Hicri 350 senesinde �a� ve Farap aras�nda tahkim edilmi� s�n�r�n beri

taraf�ndaki arazide Müslümanlar�n hakimiyetini tan�maks�z�n ya�ayan Karluklar, O�uzlar ve

garp Türkleri kal�nt�lar�ndan 200.000 çad�r halk� �slamiyet’i kabul etmi�lerdir.”481

O�uzlar üzerinde derin bir ara�t�rma yapan F. Sümer ise ilk Müslüman olan Türk

topluluklar� içinde O�uzlar� zikretmez. Ona göre; “Bu Türk halk�n�n Karahanl� hanedan�n�n

hakim bulundu�u yerdeki Türk kavimleri, Ya�ma Karluk, Çi�il ve Tuhsi oldu�unda �üphe

edilmemelidir.”482

Osman Turan ile Faruk Sümer aras�nda baz� konularda ihtilaf vard�r. Daha ziyade O.

Turan’�n kaleme ald���, Sümer’in herhangi bir kar��l�k vermedi�i ve polemik olmaktan uzak

birkaç at�f vard�r. O. Turan, Sümer’i baz� yanl��lar yapmakla hatta kendisine ait baz� fikirleri

küçük de�i�ikliklerle kullanmakla suçlamaktad�r. Bu konuda Sümer sessiz kalmay�

ye�lemi�tir. Turan’�n iddias� �öyledir.

“Faruk Sümer’in O�uz etnolojisi üzerinde yapt��� ara�t�rmalar, umumi görü�lere sahip

bulunmamakla ve mühim meselelere uzak kalmakla beraber, Selçuk tarihi için k�ymetli bir

çal��ma mahsulüdür.”483 Bu ifadelerin dipnotunda ise Turan �u ifadeleri kullanmaktad�r.

“Anadolu’ya O�uz boylar�na aid ar�iv malzemesini toplayan bu çal��malardan sonra

X. as�rda O�uzlar�n hayatlar�, O�uzlara aid destani eserler ve nihayet O�uzlara dair umumi bir

makale (�A) ba�l�ca çal��malard�r. Müellif O�uzlar�n men�ei, muhaceretelri, içtimai ve

kültürel durumlar� gibi meselelere giri�memi�tir. De�erli ve çal��kan tarihçi bu ara�t�rmalar�n�

�imdi bir kitap halinde ne�retmi�tir. Lakin o burada Gök-Türklerin O�uzlardan oldu�unu 480 Turan., Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi I, Bo�aziçi Yay., 13. Bask�, �st. 2000, s.157. 481 Z. Kitapç�., �lk Müslüman Türk Hükümdar ve Hakanlar�, 2. Bask�, Konya 1995, s. 254. 482 Sümer., O�uzlar, s. 50. 483 Turan., Selçuklular Tarihi ve Türk �slam Medeniyeti, Bo�aziçi Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1998. s. 45.

76

anlayamam�� veya W. Barthold’un hatalar�n� tekrarlad��� gibi bize ait baz� fikirleri kendisine

mal ederken yapt��� yanl��lar ile de, daha küçük bir ölçüde, Kafeso�lu’nun durumuna dü�mü�

olup bu husus ba�ka bir yerde gösterilecektir. Onun N. Lugal ile birlikte Tarih-i

Diyarbakriyye’yi (Ankara, 1964) ne�re ba�lamalar� da kayda �ayand�r.”484

Turan’�n, Sümer’i ithaf� bunlarla kalmam�� ve baz� konular�n anlat�m�nda hata

yapt���n� söylemektedir. Bu konulardan biri Do�u Anadolu’da kurulan Mengücekliler Devleti

ile ilgilidir. Turan’�n iddias� �udur.

“�arki Anadolu tarihi üzerinde bugüne de�in yap�lm�� ne�riyat�n bir k�sm� mahalli

tarih vücûda getirmek mahiyetini alm��t�r. Bu e�erlerin sahipleri, çok defa, tarihi ara�t�rma

haz�rl���na ve metotlar�na hakim bulunmad���, mevcut ne�riyat ve kaynaklara vâk�f olmad���

iyin, onlar�n bu himmetleri kitabe, vakfiye ve ba�ka malzeme verdikleri nispette çal��malar�na

de�er kazand�rabilmi�lerdir. Nitekim ayd�nlat�lmas� güç olan bu bölge ve beyliklerin tarihi

için ara s�ra ba�vurulan �bn ül-Esir gibi bir iki �slâm tarihini görmekten ileri gidememi� ve

i�aret etti�imiz ana-kaynaklar görülmemi�tir. Bu durumda beyliklerin, iktisadi, kültürel, ilmi

ve dini hayatlar� �öyle dursun, siyasi tarihlerini imkan nispetinde ayd�nlatmak da mümkün

de�ildi. �arkî Anadolu beyliklerine aid âbideler, kitabeler ve meskukât hakk�nda Th.

Ho��tsma, Van Berchem, Halil Edhem, �smail Galip, Ahmed Tevhid, A. Gabriel ve J. Sauvget

taraf�ndan husûsî mevzular üzerinde yap�lan ara�t�rmalar mühim olup bunlar�, �üphesiz,

di�erlerinden istisna etmek gerekir. Bunlardan ba�ka �slâm Ansiklopedisinde M.H Y�nac'�n

Erzurum ve Diyarbekir, V. Minorsky'nin Mardin ve Honigman'�n Meyyâfârkin maddeleri bu

beylikler tarihi için de de�erlerini muhafaza eder. F. Köprülü Artuklular maddesini çok k�sa

yazmakla beraber bu beyli�in siyasi tarihine iktisadi, içtimai ve fikri hayat�n� da eklemi�;

kullan�lan mahdûd kaynak ve tetkiklerin verdi�i imkân nispetinde bu hususlarda bir ayd�nl�k

göstermi�tir. Cl. Cahen �bn ul-Azrak'da Artuklular�n �eceresine ait bilgileri toplam�� ise de

bunu bitirmemi�; H�sn Keyfâ'da XIV. as�rda kaleme al�nm�� yeni bir yazman�n muhtevas�n�

da tercüme ederek ne�retmi�tir. Faruk Sümer taraf�ndan kaleme alman Mengücükler maddesi

de yap�lm�� ara�t�rmalar�n bir hulâsas� olarak, baz� ilâvelerle, yeniden telif edilmi�tir.

Bu ara�t�rmalar ciddi olmakla beraber hem tetkiklerin mahiyeti ve hem de i�aret

etti�imiz kaynaklardan ço�unun görülmemi� veya tetkik edilmemi� bulunmas� yaln�z

484 Turan., a.g.e., s. 45-46.

77

medeniyet de�il siyasî tarihin bile karanl�klar içinde kalmas�na sebep olmu�tur. Bu durumda

kaynaklar�n daha etrafl� bir �ekilde aranmas� ve toplanmas� suretiyle «Do�u Anadolu Türk

devletleri tarihi» ad�n� alan bu eser vücûda getirilmi�; ba�l�ca dört beyli�in tarihini

ayd�nlatma�a çal���lm��t�r. Bu kitap Selçuklular zaman�nda Türkiye adl� eser ile birlikte art�k

Ortaça� Türk Anadolu’sunun siyasi tarihini tamamlam�� oluyor. Selçukluklar devrinde te-

�ekkül eden Anadolu beyliklerinin ba�lang�çlar�n� ayd�nlatmakla beraber as�l varl�klar�

Selçuklulardan sonra devam etti�i için onlar nas�l mevzu d��� b�rak�lm�� ise �arki Anadolu

beyliklerinden sonra kurulan Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleri de öylece saham�za dahil

edilmemi�tir. ….”485

Turan’a göre Sümer bu makaleyi yazarken mevcut kaynaklar�n pek ço�unu görmemi�

ve baz� tarihçilerin hatas�na dü�mü�tür.

Sümer bu tür ilmi polemiklere girmek yerine ara�t�rmalar�na devam ederek, yeni

eserler meydana getirmeye çal��m��t�r. Bunda muvaffak oldu�unda hiç �üphe yoktur.

PROF. DR. FARUK SÜMER’�N �LM� FAAL�YETLER� ve YAPTI�I GÖREVLER

Prof. Dr. Faruk Sümer tarihi ara�t�rmalar� kadar yurt içinde ve yurt d���nda verdi�i

ders, kat�ld��� sempozyum, panel, konferans gibi etkinliklerle de Türk tarihine katk�da

bulunmu�tur. Bu konuyu iki ba�l�k alt�nda inceleyebiliriz:

A. Faruk Sümer’in Faaliyetleri

Bu ba�l��� üç bölümde inceleyebiliriz.

1. Yurt içindeki faaliyetleri

2. Yurt d���ndaki faaliyetleri

3. Türkmenistan’daki faaliyetleri

1. Yurt içindeki Faaliyetleri:

Ankara Üniversitesi Dil Tarih Co�rafya Fakültesi’nde O�uz Türklerinin Gök Türkler

ve Seyhun boylar�ndaki tarihleri, Selçuklu �mparatorlu�unun kurulu�u, Anadolu'daki Türk

485 Turan., Do�u Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Bo�aziçi Yay., 3. Bask�, �st. 1993, s. XV-XVI.

78

yerle�mesi, Selçuklular ve Beylikler devri, Karakoyunlular ve Akkoyunlular tarihi

konular�nda dersler vermi�tir.486

Fakültesi d���nda, Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih

Bölümü'nde (1974-75), MEB’na ba�l� �stanbul Yüksek Ö�retmen Okulu ile Adapazar� Türk

Musikîsi Devlet Konservatuar�'nda (1975-76) 487, 1975-76 y�llar�nda �stanbul Türk Musikisi

Devlet Konservatuar�’nda Türk Kültürü ve �nk�lâp Tarihi derslerini veren Sümer,488 �stanbul

Mimar Sinan Üniversitesi'nde Türk Kültür ve Medeniyetleri Tarihi ile �nk�lâp Tarihi489

derslerini vermi�tir.

Sümer, ilmi ara�t�rmalar�na daha rahat devam edebilmek üzere, resmi emeklili�ine

daha on y�ldan fazla süre varken 58 ya��nda kendi iste�i ile 1982 y�l�nda emekli olur. Ve

�stanbul'a ta��n�r.490 Çal��malar�na burada devam eden Sümer, dergilere say�s�z makale yazar.

Bu arada uzun y�llar üzerinde ara�t�rma yapt��� konular� geni�leterek pek çok kitap yazm��t�r.

2. Yurt d���ndaki Faaliyetleri:

Prof. Dr. Faruk Sümer, 1964’te �ran, 1959-60, 1966-67, 1970, 1973, 1977-78'de

�ngiltere, 1968, 1970'te Fransa, 1969-70, 1974-75'te Almanya ve 1979'da ABD'de alan� ile

ilgili çe�itli bilimsel inceleme ve ara�t�rmalarda bulunmu�, 12-21 May�s 1968’de, NATO’nun

daveti üzerine, bu kurulu�un düzenledi�i dokuz günlük Avrupa gezisi ile ilmî ve kültürel

konferanslar�na, 4 Nisan-30 Haziran 1979'da ABD'nin daveti üzerine de, bu ülkenin St. Louis

kentinde "Historical Club"un Türkiye kültür tarihine dair düzenledi�i konferanslara

kat�lm��t�r.491

Avrupa üniversitelerinde; 1970 Londra Üniversitesi, Asya ve Afrika Ara�t�rmalar�

Okulu, 1974 Frankfurt Üniversitesi Goethe Enstitüsü’nde konuk profesör s�fat�yla, Türk-

�slam Tarihi ve Medeniyeti, Türk Dili vb gibi dersler okutmu�, ayr�ca baz� Avrupa (1970

�ngiltere), Ortado�u (1968, �ran ve Pakistan) ve Asya (1994 Türkmenistan) ülke ve

�ehirlerinde konu�malar yapm��, konferanslar vermi�tir. Derin bilgisi ve ciddî çal��malar�yla

d��ar�da da dikkatleri çekmi� büyük ilgi ve itibar görmü�492tür. Bu arada dünya tarih

486 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 17.; Ar�k., a.g.m., s. 938.; Akp�nar., a.g.m., s. 43 (384). 487 Ar�k., a.g.m., s. 938.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 17. 488 Akyolo�lu., a.g.m., s. 63-64.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 17. 489 Ar�k., a.g.m., s. 938.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 17. 490 Akp�nar., a.g.m., s. 43 (384).; Ar�k., a.g.m., s. 938.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 17. 491 Ar�k., a.g.m., s. 938. 492 Ar�k., a.g.m., s. 938.; Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s. 17.

79

bilimcileri aras�nda büyük ilgi ve sayg� görmü� ve bunun sonucunda da çe�itli ülkelerden ve

üniversitelerden kendileriyle çal��ma teklifi alm��t�r.

Sümer, bu münasebetle 1971'de, ABD California Berkley Üniversitesi'nden, Türkoloji

Bölümü Ba�kan� olmas� için cazip bir öneri alm��, fakat uzun süre vatan�ndan ve milletinden

ayr� ya�ayamayaca�� gerekçesiyle bunu kabul etmemi�tir.493 Kendisi bunu �öyle anlat�r:

“1971 y�l�nda Kaliforniya Üniversitesi Türkoloji Bölümü ba�kan� olmam için yap�lan

câzib teklifi, kabul edemedim. Çünkü uzun y�llar yurdumdan ve milletimden uzakta

ya�ayamayacakt�m...”494

�çeride oldu�u gibi, d��ar�da da ço�u tebli�le olmak üzere, kongre, sempozyum vb gibi

pek çok uluslararas� bilimsel toplant�ya kat�lm��, Türkiye ile Türk tarihçili�ini ba�ar� ile

temsil etmi�tir. Ba�l�calar� kronolojik s�ras�yla �unlard�r: 495

II. Milletleraras� Türk Sanat� Kongresi (26-29 Eylül 1963, Venedik/�talya),

XII. Tarihî �limler Kongresi (29 A�ustos-2 Eylül 1965, Viyana/Avusturya),

XIII. Uluslararas� Bizans Tetkikleri Kongresi (5-10 Eylül 1996, Oxford/�ngiltere),

III. Milletleraras� Türk Sanat� Kongresi (24-29 Temmuz 1967, Cambridge/�ngiltere),

XXVII. Milletleraras� Müste�arl�klar Kongresi (A�ustos 1967, Michigan-Ann

Arbor/ABD),

V. Uluslararas� �ran Sanat� ve Arkeolojisi Kongresi (10-18 Nisan 1968, Tahran/�ran),

I. Uluslararas� Venedik Tarih ve Medeniyeti Kongresi (1-5 Haziran 1968,

Venedik/�talya),

IV. Milletleraras� Türk Sanat� Kongresi (10-15 Eylül 1971, Aix-En-Provence/Fransa),

Uluslararas� Orta Asya Medeniyetleri Kongresi (26 Eylül-5 Ekim 1972,

A�kabad/SSCB-Türkmenistan),

VII. Uluslararas� Arabistik ve �slâmî �limler Kongresi (15-22 A�ustos 1974,

Göttingen/Bat� Almanya),

Osmanl� öncesi ve Osmanl� Ara�t�rmalar� Uluslararas� Komitesi II. Uluslararas�

Sempozyumu (24-26 Eylül 1974, Napoli/�talya),

V. Milletleraras� Türk Sanat� Kongresi (21-27 Eylül 1975, Budape�te/Macaristan),

�slamic Council of Europe'un �slam Alemi Festivali Münasebetiyle düzenledi�i

Uluslararas� Kongre (1976, Londra/�ngiltere), 493 Ar�k., a.g.m., s. 938. 494 Sümer., “Kendi Kaleminden …”, s.17. 495 Ar�k., a.g.m., s. 939.

80

Osmanl� Öncesi ve Osmanl� Ara�t�rmalar� Uluslararas� Komitesi III. Uluslararas�

Sempozyumu (5-10 Eylül 1976, Hamburg/Bat� Almanya),

Pakistan'�n kurucusu M. A. Cinnah'�n 100. Do�um y�l� dolay�s�yla Kaid-i Azam

Üniversitesi'nin düzenledi�i Uluslar aras� Kongre (19-25 Aral�k 1976, �slamabad/Pakistan),

Osmanl� Öncesi ve Osmanl� Ara�t�rmalar� Uluslararas� Komitesi IV. Uluslar

Sempozyumu (1978, Saraybosna/ Yugoslavya),

VI. Milletler aras� Türk Sanat� Kongresi (3-7 Eylül 1979, Münih/Bat� Almanya),

II. Milletleraras� Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi (1-5 Temmuz 1980,

Strasbourg/Fransa),

Osmanl� Öncesi ve Osmanl� Ara�t�rmalar� Uluslararas� Komitesi V. Uluslararas�

Sempozyumu (30 Haziran-4 Temmuz 1981, Madrid/�spanya),

XXIX. Milletleraras� Müste�rikler Kongresi (16-22 Temmuz 1973, Paris/Fransa).

3. Türkmenistan’daki Faaliyetleri:

O�uzlar (Türkmenler) adl� eseri sayesinde Türkmenistan’da büyük bir ilgi görmü�tür.

Ömrünü adad��� Türkmen (O�uz)lerin tarih ve kültürünün ortaya ç�kart�lmas� hususunda

yapt��� çal��malar dolay�s�yla, 1993'de Türkmenistan �limler Akademisi üyeli�ine seçilmi�,

ertesi y�l da, bir madalya ile onurland�r�larak, bu ülkenin vatanda�l���na kabul edilmi�ti. Bu

ise, �üphesiz onun için, hayat�n�n en anlaml� ve en büyük manevî mükafat� olmu�tur.496 Bu

durumu kendisi �u �ekilde anlatmaktad�r:

“1993 y�l�nda Türkmenistan Cumhurba�kan� Türkmenba�� beni arad�. Kendisi tarihine

ve kültürüne oldukça, ba�l� birisi. Ekim ay�ndaki ba��ms�zl���n 2. y�l� törenlerine kat�lmak

üzere beni de davet etti. Büyük bir resmi geçit düzenlendi. Büyükelçilerin bulundu�u k�s�mda

oturuyordum. Bizim Mehteran Bölü�ü geçerken elçiler, "Türk imparatorlu�unun uzun y�llar

dünyay� nas�l idare etti�ini �imdi daha iyi anl�yoruz" dediler.497

Bu törenlerden sonra Türkmenba�� beni "Türkmen Alimler Akademisi Üyeli�i" ile

onurland�rd�. Geçen may�s ay�nda tekrar davet ettiler. Mahdum Kulu �enlikleri dolay�s�yla

ödül verdiler. A�kabat'ta çal��an Türk mühendislere ve bana madalya takt�lar. Çad�r Park,

Mahdum Kulu park�n da konu�ma yapt�m. Bana Türkmenistan vatanda�l��� ve bir pasaport

verildi. Böylece çifte vatanda� oldum.”498

496 Ar�k., a.g.m., s. 938. 497 Güngül., a.g.m., s. 36. 498 Güngül., a.g.m., s. 36.

81

Faruk Sümer’in O�uzlar (Türkmenler) adl� kitab� Türkmenistan Türkçe’sine

çevrilmi�tir. Dünya Türkmenleri Ara�t�rma Enstitüsü Ba�kan� Muhammet Aydo�duyev

taraf�ndan Türkmen Türkçe’sine çevrilen bu kitab�n bir örne�i, Türkmenistan cumhurba�kan�

Saparmurat Türkmenba��’na hediye edilmi�tir.499

B. Faruk Sümer’in Yapt��� Görevler

Sümer, birçok tan�nm�� yerli-yabanc� kurum ve kurulu�un aslî üyeliklerine seçilmi�,

çe�itli idarî, bilimsel-akademik görevlerde bulunmu�tur. Ba�l�calar� �unlard�r:500

AÜ DTCF'de: Yönetim Kurulu (1961) ile Tarih Enstitüsü üyelikleri,

Ortaça� Tarihi Kürsüsü Ba�kanl��� (1974-81),

AÜ �lahiyat Fakültesi Türk ve �slam Sanatlar� Enstitüsü üyeli�i,

1966'da kurulan Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü'nde: kurucu aslî üyeli�i, genel

muhasipli�i,

Enstitü yay�n organ� Selçuklu Ara�t�rmalar� Dergisi'nin sorumlu yaz� i�leri müdürlü�ü,

Orta Anadolu Ara�t�rma Merkezi Ba�kanl���,

12 Eylül 1981 'den sonra yeniden yap�lanan Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek

Kurumu'na ba�l� Türk Tarih Kurumu'nda: aslî üyelik (Yüksek Kurul'ca seçilmesi: 1983),

Ortaça� Tarihi Bilim ve Uygulama Kolu üyeli�i,

Genel Türk Tarihi Bilim ve Uygulama Kolu Ba�kanl���,

Konya SÜ Selçuklu Ara�t�rmalar� Merkezi Dan��ma Kurulu üyeli�i,

Kültür Müste�arl��� ve Bakanl���'nda: 1000 Temel Eser Dan��ma Kurulu ile mezkur

bakanl���n yay�n organ� Millî Kültür Dergisi'nin yaz� kurulu üyelikleri,

Society for The Promotion of Byzantine Studies,

Comité International d'Études Pré-Ottomanes et Ottomanes (Seçilmesi: 1972),

Türkmen (istan) �limler Akademisi (seçilmesi 1993) üyelikleri.

Yurt içinde ve d���nda yapt��� çal��malar ve ald��� görevlerde ba�ar�l� olan Sümer;

Türk milletini dünyaya tan�tan pek çok esere imza atarak tarih bilimine büyük katk�da

bulunmu�tur.

499 Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Bülteni, Cilt: XII, Say�: 37, Eylül-Aral�k 1999, AÜ Bas�mevi, Ankara 2000, s. 196. 500 Ar�k., a.g.m., s. 938-939.; "Faruk Sümer" Maddesi, Türk Ans. Cilt: XXX, s.113-114.

82

Faruk Sümer, bilimin tarafs�zl���n� hiçbir zaman unutmam�� ve önüne hiçbir de�eri

geçirmemi� tarafs�z, dürüst ve bilimsel tarih yaz�c�l���ndan vazgeçmemi�tir. Ayr�ca gördü�ü

her türlü aksakl��� da gerekli mercilere iletmekten çekinmeyen bir insand�r. Bu yönünü Prof.

Dr. Turan Yazgan �u sözleriyle ifade eder.

“Faruk Sümer, ilim d���nda hiç bir �eyle u�ra�mam��, nâdir ilim adamlar�m�zdan

biridir. Milli mes'elelere kar�� son derece hassas olmu�tur. Mücadelesini �ahsi olarak, ilgililere

yazd��� mektuplarla yürütmü�tür.”501

SONUÇ

Türk milletinin yüce de�erlerini, kültür ve medeniyetinin ortaya ç�kard��� millî

kahramanlar�n�, Türk'ün her türlü kültürel de�erlerini en ac�l� günlerinde bile y�lmadan,

b�kmadan gün �����na ç�karmak için çal��an Sümer, sa�l���nda dilinden hiç dü�ürmedi�i

Türkmen Yunus Emre'nin �u dörtlü�ündeki gibi sevdiklerinden sessizce ayr�larak ebedî

dünyas�na, yüce Allah'a yürüdü:

"Bir garip öldü diyeler

Üç günden sonra duyalar

So�uk su ile yuyalar

�öyle garip bencileyin"502

Faruk Sümer’de maalesef ülkemizde ilimle u�ra�anlar�n hepsine yap�lan ilgisizlik

içinde sessizce hayata gözlerini yummu�tur. Akyolo�lu bu durumu güzel bir �ekilde ifade

etmi�tir.

“1980'li y�llarda Prof. Dr. Bahaeddin Ögel'i ziyarete gitti�imde Sümer'in ö�rencisi

oldu�umu duyunca "Faruk Sümer gibi bir ilim adam� ikiyüzelli y�lda bir gelir" diyerek bizleri

uyarm��t�. Ne yaz�k ki, ünü k�talararas�nda ya�ayan bu iki alimin aram�zdan sessizce

ayr�l��lar� yaln�zca onlar�n de�erlerini bilenler taraf�ndan anla��lm��, ayn� tarihlerde ölen bir

söz yazar�, �ark�c� için ba�sa�l��� dileyen hükümet ve devlet adamlar�m�z tüm dünyan�n

tan�d��� bu iki büyük alim için hiç bir kelime söylememi�lerdir. Üniversitelerimiz ve ilgili

birimleri böylesine yüksek de�erlerimizi hiç olmazsa senede bir defa olsun hat�rlayarak

anlamlar�na ve ilimlerine yak���r ilmi toplant�lar düzenlemelidirler. Merhum Sümer hocamla

501 Yazgan., a.g.m., s. 12. 502 Akyolo�lu., a.g.m., s. 63.

83

en son görü�tü�ümde, Türkçe'yi anadil olarak, bilim dili olarak yetersiz bulanlar için

�ngilizlerin "Kötü i�çiler kabahatlerini daima aletlerinde bulurlar" atasözünü söylemi�ti.”503

Bu sözlere sonuna kadar kat�l�yor ve Türk tarihi ve dünyas�na büyük katk�lar� olan

Prof. Dr. Faruk Sümer’i bir kez daha �ükranla an�yoruz.

B�BL�YOGRAFYA

I. FARUK SÜMER’�N ESERLER�

A. Kitaplar�

Ab� Bakr-i Tihrn, Kitb-i Diyrbakriyya Akkoyunlular Tarihi (I. Cüz), Çev.: Faruk Sümer-

Necati Lugal, TTK, Ankara 1993.

___________ Kitb-i Diyrbakriyya Akkoyunlular Tarihi (II. Cüz), TTK, Ankara 1993.

Lewis, Bernard, Avrupa ve Türkler-Osmanl� �mparatorlu�u’nun Medeniyeti, Çev.: Faruk

Sümer-Mine Erol,

Sevim, Ali., Sümer Faruk, �slam Kaynaklar�na Göre Malazgirt Sava�� (Metinler ve Çeviriler),

TTK, Ankara 1971.

Sümer, Faruk., Yetkin, S. K., Ülken, H. Z., Özgüç, T., Ça�atay, N., Karama�aral� H., Turk�sh

Arch�tecture (Türk Mimarisi), �ngilizce Terc.: A. E. Uysal, AÜ �F Türk ve

�slam Sanatlar� Enstitüsü Yay., 3. bask�, Ankara 1965.

___________ O�uzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Te�kilat�-Destanlar�, TDAV, 5. bask�,

�stanbul 1999.

___________ Kara-Koyunlular (Ba�lang�çtan Cihan-�ah’a Kadar), TTK, Ankara 1967.

___________ Safevî Devleti’nin Kurulu�u ve Geli�mesinde Anadolu Türklerinin Rolü ( �ah

�smail �le Halefleri ve Anadolu Türkleri ), TTK, 2. bask�, Ankara 1992.

___________ Türklerde Atç�l�k ve Binicilik, TDA, �stanbul 1983.

___________ Eski Türklerde �ehircilik, TTK, Ankara 1994.

___________ Yabanlu Pazar� - Selçuklular Devrinde Milletler Aras� Büyük Bir Fuar (An

Important International Fair During The Saljuk Period), TDAV, �stanbul 1985.

___________ Eshâbü’l-Kehf (Yedi Uyurlar), TDAV, �stanbul 1989.

503 Akyolo�lu., a.g.m., s. 65.

84

___________ Selçuklular Devrinde Do�u Anadolu’da Türk Beylikleri, TTK, 2. bask�, Ankara

1998.

___________ Çepniler Anadolu’nun Bir Türk Yurdu Haline Gelmesinde Önemli Rol

Oynayan O�uz Boyu, TDAV, �stanbul 1992.

___________ Tirebolu Tarihi, Tirebolu Kültür ve Yard�mla�ma Derne�i, ETAM A�. Matbaa

Tesisi, Eski�ehir 1992.

___________ Türk Cumhuriyetlerini Meydana Getiren Eller ve Türk Destanlar�, Ders

Kitaplar� Anonim �irketi Yay., �stanbul 1997.

___________ Türk Devletleri Tarihinde �ah�s Adlar� I, TDAV, �stanbul 1999.

___________ Türk Devletleri Tarihinde �ah�s Adlar� II, TDAV, �stanbul 1999.

The Book Of Dede Korkut a Turkish Epic, �ngilizce Çev.: Faruk Sümer, A.

E. Uysal, W. S. Walker. Texsas Üni.

B. Makaleleri ve Di�er Yay�nlar�

Faruk Sümer, “Abbasîler Devrinde Büyük Bir Türk. Tolun-o�ullar� Devleti'nin Kurucusu

Ahmed”, TDA, Say�: 52 (�ubat 1988), s. 9-18.

___________ “Abbasiler Tarihinde Orta Asyal� Bir Prens Af�in”, Belleten, Cilt: LI, Say�:

200, A�ustos 1987, s. 651-665.

___________ “Af�arlar. �ran'da Hüküm Sürmü� Bir Türk Hanedan�”, TDA, Say�: 41 (May�s

1986), s. 125-133.

___________ “A�a Muhammed �ah. Kaçar Devleti'nin Kurucusu”, TDA, Say�: 47 (1987), s.

9-22.

___________ “A�açeriler”, Belleten, Cilt: 24 (XXIV), Say�: 96 (Ekim), Ankara 1960, s. 521-

528.

___________ “A�aç-Eriler ve Akça-koyunlular”, TDA, Say�: 60 (1989), s. 36-39.

___________ “Ahlat �ehri ve Ahlat�ahlar”, Belleten, Cilt: L, Say�: 197, A�ustos 1986, s.

447-494.

___________ “Ak�ll�-Cesur-Faal-Faziletli En Büyük Türk Denizcisi Barbaros Hayrettin

Pa�a”, TDTD, Say�: 21, Eylül 1988, s. 3-7.

___________ “Akkoyunlular”, TDA, Say�: 40 (�ubat 1986), s. 1-38.

___________ “Altay Da�lar�”, TDTD, Say�:1, Ocak 1987, s. 31-34.

___________ “Anadolu 'da Mo�ollar", Selçuklu Ara�t�rmalar� Dergisi, Cilt: I. 1969,

Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü yay., Ankara, 1970 s. 1-147.

___________ “Anadolu’da O�uz Boylar�na Dair Yer Adlar�”, Türkler, Cilt:6, s. 335-357.

85

___________ “Anadolu’daki Türk Hal�c�l���na Dair En Eski Tarihi Kaynaklar”, TDA, Türk

Hal�lar� Özel Say�s�, Say�: 32, Ekim 1984, s. 44-54.

___________ “Anadolu'nun Bir Türk Yurdu Haline Gelmesi”, TE, Say�: 130 (A�ustos 1984),

s. 12-14.

___________ “Anadolu'ya Yaln�z Göçebe Türkler mi Geldi?”, Belleten, Cilt: XXVI, Say�: 96

(Ekim 1960), s. 567-594.

___________ “Apa Hakk�nda”, TDA, Say�: 65 (Nisan 1990, Prof. Dr. Bahattin Ögel'e

Arma�an), s. 77-81.

___________ “Arslan Beygu”, TDA, Say�: 39 (Aral�k 1985), s. 1-9.

___________ “Arslan el-Besâsirî. XI. Yüzy�lda Abbasîler Devrinde Bir Türk Kumandan�”,

TDA, Say�: 42 (1986), s. 101-114.

___________ “Arslan Hatun”, TDA, Say�: 44 (Ekim 1986), s. 8-13.

___________“Arslan �ah”, TDTD, Say�: 45, Eylül 1990, s. 3-7.

___________ “At Çekenler”, TDTD, Say�: 80 (A�ustos 1993), s. 5-12.

___________ “Av�arlar”, TDA, Say�: 62 (1989), s. 119-139.

___________ “Av�arlar'a Dâir”, 60. Do�um Y�l� Münasebetiyle Fuad Köprülü Arma�an�,

�stanbul 1953, s. 453-478.

___________“Az Tan�nm�� Bir Türk Hükümdar� Uzun Hasan Bey”, TDTD, Say�: 19,

Temmuz 1988, s. 14-21.

___________ “Azerbaycan’�n Türkle�mesi Tarihine Umumi Bir Bak��”, Belleten, Cilt: 21

(XXI), Say�: 83 (Temmuz), Ankara 1957, s. 429- 443.

___________ “Bay�nd�r, Peçenek ve Yüre�irler”, AÜ DTCFD, Cilt: XI, Say�: 2-4 (Haziran-

Aral�k 1953), s. 317-344.

___________ “Belgelerle Köro�lu'nun Tarihî Ki�ili�i”, Milliyet Sanat Dergisi, Say�: 163 (19

Aral�k. 1975).

___________“Bilge Ka�an Çok az Bilinen Büyük Bir Türk Hükümdar� I”, TDTD, Say�: 25,

Ocak 1989, s. 18-25.

___________“Bilge Ka�an II”, TDTD, Say�: 26, �ubat 1989, s. 4-11.

___________“Bilge Ka�an III”, TDTD, Say�:27, Mart 1989, s. 22-28.

___________“Bilge Ka�an IV”, TDTD, Say�: 28, Nisan 1989, s. 5-11.

___________“Bilge Ka�an V”, TDTD, Say�: 29, May�s 1989, s. 4-9.

___________“Bilge Ka�an VI”, TDTD, Say�: 30, Haziran 1989, s. 4-10.

___________ “Bozk�r”, TDTD, IX (1995). s. 3-9.

___________ “Bozok Tarihine Dair Ara�t�rmalar I”, AÜ DTCF Cumhuriyetin 50.

86

Y�ldönümünü Anma Kitab�, Ankara 1974, s. 309-381.

___________ “Bozoklu O�uz Boylar�na Dair”, AÜ DTCFD, Cilt: XI, Say�: I (Mart 1953),

s.65-103.

___________ “Boz-Ulus Hakk�nda”, AÜ DTCFD, Cilt: VII, Say�: I (Mart 1949), s. 29-60.

___________ “Breyler Türk”, TDTD, Say�: 106, (Ekim 1995), s. 9-11.

___________“Ceridler Bir Türk Oyma��n�n Tarihi”, TDTD, Say�: 24, Aral�k 1988, s. 3-9.

___________ “Çepniler I”, TDTD, Say�: 55 (Temmuz 1991), s. 3-11.

___________ “Çepniler I I”, TDTD, Say�: 56 (A�ustos 1991), s. 3-10.

___________ “Çepniler I II”, TDTD, Say�: 57 (Eylül 1991), s. 5-18.

___________ “Çepniler IV”, TDTD, Say�: 58 (Ekim 1991), s. 4-25.

___________ “Çepniler V”, TDTD, Say�: 59 (Kas�m 1991), s. 4-28.

___________ “Çepniler VI”, TDTD, Say�: 60 (Aral�k 1991), s. 4-17.

___________ “Çukurova Tarihine Dair Ara�t�rmalar (Fetihten XVI. Yüzy�l�n �kinci Yar�s�na

Kadar)”, AÜ DTCF TAD, Cilt: l, Say�: l (1963), 1964, s. 1-108.

___________“Do�u Anadolu’da Mo�ol ve Türkmen Devirlerine Ait Baz� Tarihi Yap�lar

Hakk�nda Dü�ünceler (Remarks on Sorne Mongol and Turkmen Buildings in

Eastern Anatolia)”, Belleten, Cilt: LIV, Say�: 210, A�ustos 1990, s. 631-639.

___________ “Dö�erler'e Dâir”, TM, Cilt: X (1951-53), 1953, s. 139-158.

___________ “El-Hades (Göynük) �ehri”, TDTD, 81 (Eylül 1993), s. 4-8.

___________ “Eski Türk Devletlerinde A�a Unvan�”, TDA, Say�: 38 (Ekim 1985), s. 58-66

___________ “Eski Türk Elleri III”, TDTD, Say�: 94 (Ekim 1994), s. 10-18.

___________ “Eski Türk Elleri Kankl�lar”, TDTD, Say�: 93 (Eylül 1994), s. 16-19.

___________ “Eski Türk Elleri Karluklar I”, TDTD, Say�: 87 (Mart 1994). S12-19.

___________ “Eski Türk Elleri Karluklar II”, TDTD, Say�: 88 (Nisan 1994). s. 10-14.

___________ “Eski Türk Elleri Karluklar III”, TDTD, Say�: 89 (May�s 1994), s. 17-22.

___________ “Eski Türk Elleri K�pçaklar I”, TDTD, Say�: 92 (A�ustos 1994), s. 7-10.

___________ “Eski Türk Elleri K�pçaklar II”, TDTD, Say�: 93 (Eylül 1994), s. 12-15.

___________ “Eski Türk Elleri K�rg�zlar”, TDTD, Say�: 96 (Aral�k 1994), s. 6-13.

___________ “Eski Türk Elleri Kimekler ”, TDTD, Say�: 91 (Temmuz 1994), s. 13-16.

___________ “Eski Türk Elleri Uygurlar”, TDTD, Say�: 98 (�ubat 1995). s. 7.

___________ “Eski Türkler'de �sim Koyma Geleneklerinden: Ats�z”, Milli Kültür, Say�: 47

(Aral�k 1984), s. 4-5.

___________“ Eski Türklerde Musiki ve Oyun”, TDTD, Say�: 30 (Haziran 1989), s. 11-21.

___________ “Eski Türkler'de �ehircilik” TDA, Say�: 31, (A�ustos 1984). s. 1-103.

87

___________ “Eski Türklerin Millî Yeme�i Tutmaç”, TDTD, Say�: 90 (Haziran 1994), s. 11-

15.

___________ “Eyyûbî Hükümdar� El-Melikü'1-Adil ve Kom�ular�”, TDA, Say�: 72 (�ubat

1991), s. 11-24

___________ “Gagavuzlar'�n Asl� I”, TDTD, Say�: 52 (Nisan 1991), s. 9-12.

___________ “Gagavuzlar'�n Asl� II”, TDTD, Say�: 53 (May�s 1991). s. 8-12.

___________ “Gazneliler Devrinde Büyük Bir Türk Beyi”, TDA, Say�: 50 (1987), s. 109-

115.

___________ “Gök-Türkler'de Adlar”, TDA, Say�: 68 (Ekim 1990), s. 9-17.

___________“ Orhun Abideleri Kahraman� Gültegin I”, TDTD, Say�: 31 (Temmuz 1989), s.

32-33.

___________“ Gültegin II”, TDTD, Say�: 32 (A�ustos 1989), s. 4-12.

___________“Gültegin III”, TDTD, Say�: 33, Eylül 1989, s. 4-10.

___________ “Halk Türküleri”, Folklor Postas�, Cilt: I, Say�: 1 (Ekim 1944), s. 12.

___________ “Hunlar ve Attila”, RTM, Cilt: II, Say�: 19 (1951), s. 809.

___________ “Irak Türklerinin Tarihine K�sa Bir Bak��”, TY, Cilt: 1, Say�: 5 (275)

(Temmuz 1959), s. 9-11.

___________ “�lhanl� Hükümdarlar�ndan Abaka, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celâyîr”,

Belleten, Cilt: LIII, Say�: 206 (Nisan 1989), s. 175-197.

___________ “�ran'da Ya�ayan Türk Oymaklar� - Kara-Gözlüler”, TK, Cilt: XI, Say�: 122

(Aral�k 1972), s. 102-103.

___________ “�ran'da Ya�ayan Türk Oymaklar� – Ka�kaylar”, TK, Cilt: X, Say�: 120 (Ekim

1972), s. 1238-1241.

___________ “Kaçarlar Devrinde Türk Oymaklar�”, SAD, Cilt: V-VI (Ankara 1981). s. 3080-

3087.

___________ “Kaçarlar Devrinde Türkçe �ah�s Adlar�”, TDTD, Say�: 38, Ocak 1990, s. 4-9.

___________ “Kay� Boyu ve Karakeçililer”, TDTD, Say�:34, Ekim 1989, s.4-8.

___________ “Köro�lu”, TDTD, Say�: 2, �ubat 1987, s. 2-7.

___________ “Köro�lu, Kizir-o�lu Mustafa ve Demirci-o�lu ile �lgili Vesikalar”, TDA,

Say�:47 (1987), s. 9-46.

___________“Memlükler ve Türk Tarihi I”, TDTD, Say�: 46, Ekim 1990, s. 3-6.

___________“Memlükler ve Türk Tarihi II”, TDTD, Say�: 47, Kas�m 1990, s. 3-5.

___________“Memlükler ve Türk Tarihi III”, TDTD, Say�: 48, Aral�k 1990, s. 3-6.

88

___________ "Mevlânâ ve O�ullar�n�n Türkmen Beyleri �le Münasebetleri”, Mevlânâ’n�n

700. Ölüm Y�ldönümü Dolay�s�yla Uluslar aras� Mevlânâ Semineri (15-17

Aral�k 1973, Ankara) Bildirileri, Türkiye �� Bankas� Kültür Yay., Ankara

1973, s. 42-54.

___________ “O�uz Ad�n�n Men�ei”, TK, Cilt: XIV, Say�: 158 (Aral�k 1975), s. 80.

___________ “O�uzlar”, Türkler, Cilt:2, Yeni Türkiye Yay�nlar�, Ankara 2002, s. 289-315.

___________ “O�uzlar I”, TDTD, Say�:3, Mart 1987, s. 30-34.

___________ “O�uzlar II”, TDTD, Say�:4, Nisan 1987, s. 4-7.

___________ “O�uzlar III”, TDTD, Say�:5, May�s 1987, s. 41-44.

___________ “O�uzlar IV”, TDTD, Say�:6, Haziran 1987, s. 5-9.

___________ “O�uzlar V”, TDTD, Say�:7, Temmuz 1987, s. 13-16.

___________ “O�uzlar VI”, TDTD, Say�:8, A�ustos 1987, s. 21-23.

___________ “O�uzlar VII”, TDTD, Say�:9, Eylül 1987, s. 22-27.

___________ “O�uzlar VIII”, TDTD, Say�:10, Ekim 1987, s. 2-6.

___________ “O�uzlar IX”, TDTD, Say�:11, Kas�m 1987, s. 2-7.

___________ “Orhun Âbideleri”, TY, Cilt: I, Say�: 239 (Aral�k 1954), s. 444-449.

___________ “Prensesinin Ad�n� Ta��yan �ehir”, TDTD, Say�: 79 (Temmuz 1993), s. 5-9.

___________ “Osman Gazi'nin Silah Arkada�lar�ndan Mihal Gazi”, TDTD, Say�: 50 (�ubat

1991), s. 3-8.

___________ “Osmanl� Devleti'nin Kurulu�u �le �lgili Baz� Meseleler Üzerinde

Ara�t�rmalar”, TDTD, Say�: 51 (Mart 1991), s. 3-9.

___________ “Osmanl� Devrinde Anadolu'da Kay�lar (Les Kay� en Anatolie Sous I'Empire

Ottoman)”, Belleten, Cilt: XII, Say�: 47 (1948), s. 575-614, 614-615

___________ “Osmanl� Padi�ahlar�n�n Mizaç ve Karakterleri”, RTM, Cilt: VII, Say�: 80

(A�ustos 1956), s. 482-485.

___________ “Osmanl�lar ve Türklük”, TDTD, Say�: 75 (Mart 1993), s. 14-30.

___________ “Osmanl�larda Kad�n ve Aile Hayat�”, RTM, Cilt: VI, Say�: 67 (Temmuz

1955), s. 3934-3936-3939.

___________ “Osmanl�lar�n Mensup Bulundu�u Boy – Kay�lar”, TK, Cilt: X, Say�: 118

(A�ustos 1972), s. 1048-1049.

___________ “Özel Say�m�zdaki Makalelere Dair”, SAD, Cilt: III (1971, Malazgirt Zaferi

Özel Say�s�, 900. Y�l), s. IX-XI.

___________ “Ramazan-o�lu Mahmud Bey”, TDA, Say�: 63 (1990), s. 149-153.

89

___________ “Ramazan-o�ullar�na Dair Baz� Yeni Bilgiler”, TDA, Say�: 33 (Aral�k 1984),

s.1-10.

___________ “Saltuklular”, SAD, Cilt: III (1971), s. 391-432.

___________ “Selçuklular Devrinde Ticaret”, TDA, Say�: 83 (1994), s. 11-16.

___________ “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri, I. Uvak-o�lu Ats�z”, TDA, Say�: 43

(A�ustos 1986), s. 133-134.

___________ “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri, II. Harizm�âh Ats�z”, TDA, Say�: 44

(Ekim 1986), s. 1-7.

___________ “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri III”, TDA, Say�: 49 (1987), s. 11-16.

___________ “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri IV”, TDA, Say�: 51 (1989), s. 43-52.

___________ “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri V”, TDA, Say�: 61 (1989), s. 9-25.

___________ “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri, VI. Abak, Alpku�”, TDA, Say�: 71 (Nisan

1991), s. 9-16.

___________ “Selçuklular Devrinde Türk Beyleri VII”, TDA, Say�: 73 (A�ustos 1991), s. 19.

___________ “Selçuklular Devrinde Türkiye'de Madenler”, MÜ FEF, Türklük

Ara�t�rmalar� Dergisi, Say�: 4 (1988), s. 159-164.

___________ “Tahtac�lar”, TDTD, Say�: 82 (Ekim 1993), s. 8-12.

___________ “Tarihimizde Bilinmeyen �ahsiyetlerden Ahi Ahmed-Ahiçuk, Abdal Be� ve

Aba”, TDTD, Say�: 44, A�ustos 1990, s. 11-16.

___________ “Tarihte Türkmen As�ll� Hanedanlar”, TDTD, Say�: 83 (Kas�m 1993), s. 7-16.

___________ “The Igdish in The History of The Seljukide of Türkey”, TDA, Say�: 35, Nisan

1985, s. 9-23.

___________ “Türk Cumhuriyetleri Hangi Ellerden Geliyor”, TDTD, Say�: 90 (Haziran

1994). s. 16-22.

___________ “Türk Destanlar� I”, TDTD, Say�: 61 (Ocak 1992). s. 7-18.

___________ “Türk Destanlar� II”, TDTD, Say�: 62 (�ubat 1992). s. 6-22.

___________ “Türk Destanlar� III”, TDTD, Say�: 63 (Mart 1992). s. 4-17.

___________ “Türk Destanlar� IV Ergenekon Destan�”, TDTD, Say�: 64 (Nisan 1992), s. 7-

23.

___________ “Türk Destanlar� V”, TDTD, Say�: 65 (May�s 1992), s. 5-15.

___________ “Türk Destanlar� VI”, TDTD, Say�: 66 (Haziran 1992), s. 4-10.

___________ “Türk Destanlar� VII Dede Korkut Destanlar� I”, TDTD, Say�: 67 (Temmuz

1992). s. 5-14.

90

___________ “Türk Destanlar� VII Dede Korkut Destanlar� II”, TDTD, Say�: 68 (A�ustos

1992), s. 5-16.

___________ “Türk Destanlar� VII Dede Korkut Destanlar� III”, TDTD, Say�: 69 (Eylül

1992), s. 4-11.

___________ “Türk Destanlar� VIII Köro�lu Destan�”, TDTD, Say�: 70 (Ekim 1992), s. 4-13.

___________ “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� I”, TDTD, Say�: 71 (Kas�m 1992), s. 4-10.

___________ “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� II”, TDTD, Say�: 72 (Aral�k 1992), s. 4-9.

___________ “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� III”, TDTD, Say�: 73 (Ocak 1993), s. 4-10.

___________ “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� IV”, TDTD, Say�: 74 (�ubat 1993), s. 4-13.

___________ “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� V”, TDTD, Say�: 75 (Mart 1993), s. 6-13.

___________ “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� VI”, TDTD, Say�: 76 (Nisan 1993), s. 10-16.

___________ “Türk Kültürüne Genel Bir Bak�� VII”, TDTD, Say�: 77 (May�s 1993), s. 5-16.

___________ “Türk-�slâm Devletlerinde Türk Kültürü”, TE, Say�:123 (Ocak 1984), s.62-63.

___________ “Türkiye Türklerinin Atalar� Olan O�uzlar (Türkmenler)’�n Yüz �ekli”,

TDTD, Say�: 78 (Haziran 1993), s. 13-17.

___________ “Türkiye'nin Do�u�u”, TDA, Say�: 60 (1989), s. 1-10.

___________ “Türkler'de Atç�l�k ve Binicilik”, TDA, Say�: 24 (Haziran 1983), s. 1-120.

___________ “Türklerde Tarih Boyunca A��k”, TDA, Say�: 76 (�ubat 1992), s. 41-49.

___________ “Türklerin �slamiyet’e Girmeleri”, TDTD, Say�: 42, Haziran 1990, s. 5-9.

___________ “Türkmen Kad�nlar� Hakk�nda Notlar”, TDTD, Say�:31, Temmuz 1989, s.4-13.

___________ “Türkmenistan Türkiye Türklerinin Orta Asya'daki En Yak�n Karde�idir”,

Ortado�u Gazetesi, Cilt: XXIX, Say�: 8845 (19 Aral�k 1993), s. 4-5.

___________ “Türkmenistan”, TDTD, Say�: 83 (Aral�k 1993), s. 7-14.

___________ “Türkmenistan'da Tarihî �ehirler: Nesâ I”, TDTD, Say�: 91 (Temmuz 1994),

s. 17-22.

___________ “Türkmenistan'da Tarihî �ehirler: Nesâ II”, TDTD, Say�: 92 (A�ustos 1994),

s.11-16.

___________ “Türkmenler”, TDTD, Say�: 86 (�ubat 1994), s. 8-13.

___________ “X. Yüzy�lda �slam Kaynaklar�ndan Haberler I”, TDTD, Say�:1, Ocak 1987,

s.13-14.

___________ “X. Yüzy�lda �slam Kaynaklar�ndan Haberler II”, TDTD, Say�: 5, May�s 1987,

s. 7-8.

___________ “X. Yüzy�lda �slam Kaynaklar�ndan Haberler III”, TDTD, Say�: 12, Aral�k

1987, s. 2-4.

91

___________ “XII. Yüzy�l�n Ortalar�nda Ba�dad'da Yap�lan Bir �enlik”, TDA, Say�: 84

(Haziran 1993), s. 2-5.

___________ “XIII. Yüzy�l�n En Büyük Ahilerinden Ahi Ahmed �ah”, TDTD, Say�: 43,

Temmuz 1990, s.3-6.

___________ “XIX. Yüzy�lda Çukurova’da �çtimaî Hayat”, TDA, Say�:48 (1987), s. 9-12.

___________ “Yabanlu Pazar�. Selçuklular Devrinde Anadolu'da Kurulan Milletleraras� Bir

Fuar (Yabanlu Pazar� an International Foir in Anatolia During The Seljuk

Period)”, TDA, Say�: 37 (A�ustos 1985), s. 1-99.

___________ “Yavuz Selim Halifeli�i Devr Ald� M�?”, Belleten, Cilt: LVI, Say�: 217, Aral�k

1992, s. 675-701.

___________ “Yörükler”, TDTD, Say�: 85 (Ocak 1994), s. 7-15.

___________ “Yunus Emre Devrinde Türkiye'nin Sosyal Durumu”, TDTD, Say�: 52 (Nisan

1991), s. 3-8.

92

II. GENEL B�BL�YOGRAFYA

AKPINAR, Turgut, “Bir Tarihçinin Ard�ndan Faruk Sümer'in Sessiz Ölümü”, Tarih ve

Toplum, Aral�k 1995, Say�: 144.

AKYOLO�LU, �smail Hakk�, “Türkmenlerin I���� Prof. Dr. Faruk Sümer”, TDA, �ubat

1996, Say�: 100.

ARIK, Feda �amil, “Prof. Dr. Faruk Sümer Hayat� ve Eserleri (Ölümünün 3. Y�ldönümü

Dolay�s�yla)”, Belleten, Cilt: LXII, Say�: 235, Aral�k 1998, TTK, Ankara

1999.

ARIKAN, Mustafa, Hamdi Rag�p Atademir (Hayat� �ahsiyeti ve Fikirleri), Kültür Bakanl���

Yay., �stanbul 1998.

BAYKARA, Tuncer, Zeki Velidi Togan, Kültür Bakanl��� Yay., Ankara 1989.

DEM�RC�, Nurdan, Prof. Dr. Osman Turan’�n Hayat� ve Eserleri, Bo�aziçi Yay., tarihsiz.

GÜNGÜL, Gülay, “O�uzlarda Yaprak Dökümü”, Türk Edebiyat� Dergisi, Aral�k 1995,

Say�: 266.

K�TAPÇI, Zekeriya, �lk Müslüman Türk Hükümdar ve Hakanlar�, ‘. Bask�, Konya 1995.

KÖPRÜLÜ, Orhan F, Fuad Köprülü, Kültür ve Turizm Bakanl��� Yay., Ankara 1987.

KÜTÜKO�LU, Mübahat S, Tarih Ara�t�rmalar�nda Usûl, Kubbealt� Ne�riyat, �stanbul 2001.

MEM��, Ekrem, Tarih Metodolojisi, Öz E�itim Yay., �stanbul 1996.

PALABIYIK, Hanefi M., Ord. Prof. Dr. Mehmet Fuad Köprülü �lmi Hayat� ve Tarihçili�i,

Atatürk Üni. �la. F. Yay., Erzurum 2003.

SÜMER, Faruk, “Kendi Kaleminden Prof. Dr. Faruk Sümer’in Hal Tercümesi”, TDAD,

�ubat 1996, Say�: 100.

93

TURAN, Osman, Do�u Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Bo�aziçi Yay., �stanbul 1993.

___________ ,Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Târihi,Cilt: 1, Bo�aziçi Yay., �stanbul 2000.

_____________ , Selçuklular Tarihi ve Türk �slam Medeniyeti, Bo�aziçi Yay., �stanbul 1998.

Türk Ansiklopedisi, Faruk Sümer Maddesi, Cilt: XXX, Ankara 1981.

YA�MUR, Memduh, “Prof. Dr. Faruk Sümer’in Gözüyle Av�arlar”, TDTD, Türk Dünyas�

Ara�t�rmalar� Vakf�, �kbal Ofset, Kas�m 1996, Say�: 119, s. 18-20.

YAZGAN, Turan, “Faruk Sümer Hocam�z”, Türk Dünyas� Ara�t�rmalar�, �ubat 1996,

Say�: 100.

ZENG�N, Burhan, Hasankeyf Tarihi ve Tarihi Eserler, Samaha Turizm Endüstri ve D��

Ticaret Ltd. �irketi, �stanbul 2001.

D�Z�N

A

Abaka, 42, 54, 94 Abbas, 22, 54, 55 Abbas b. Ahmed b. Tolun, 55 Abbas I, 54, 55 Abbas II, 54, 55 Abbasiler, 35, 90 Abdal Be�, 46, 96 Abdurrahman b. Togayürek, 55 Abi� Hatun, 55 Af�arlar, 35, 90 Af�in, 26, 35, 55, 90 Agaci, 55 A�a, 35, 39, 55, 91, 93 A�a Muhammed �ah, 35, 55, 91 A�açeriler, 33, 55, 91 A�aç-Eriler, 35, 91 Ahi Ahmed �ah, 49, 98 Ahlat, 26, 35, 55, 91 Ahlat�ahlar, 26, 35, 55, 91 Ahmed Celayir, 55 Ahmed Refik, 8 Ahmed-i Celâyîr, 42, 94 Ahmet Edip Uysal, 18 Akça-koyunlular, 35, 91 Akçap�nar (Akçam�nar), 6 Akçay-Ören, 67 Akkoyunlu, 29, 30, 74, 77, 82 Akkoyunlular, 29, 30, 33, 36, 55, 77,

82, 89, 91 Aksaray, 65

Aksungur El-Ahmedîli, 55 Alâeddin Bey, 55 Alaiye, 9 Alanya, 7, 72 Ali �nanç, 11 Ali K�raç, 11 Ali Kutlu, 16 Ali Sevim, 31 Alp Arslan, 46, 76 Altay Da�lar�, 36, 91 Anadolu, 3, 12, 13, 17, 18, 19, 20, 22,

23, 25, 26, 27, 28, 33, 34, 36, 39, 41, 44, 49, 50, 52, 65, 66, 73, 74, 79, 80, 81, 82, 86, 90, 91, 93, 95, 98, 99

Apa, 36, 91 Argun, 42, 55, 94 Argun (�lhanl� Hükümdar�), 55 Arslan Argun, 55 Arslan Beygu, 36, 91 Arslan el-Besâsirî, 36, 91 Arslan Hatun, 36, 91 Arslan �ah, 36, 91 Arslan�ah b. Tu�rul, 55 A�kabat, 52, 64, 86 At Çekenler, 36, 91 Ats�z, 40, 45, 55, 56, 93, 96 Ats�z b. Muhammed, 55, 56 Attila, 41, 42, 94 Av�ar, 56, 69, 70

94

Av�arlar, 36, 69, 70, 91, 100 Av�arl�lar, 56 Ayd�n, 7 Azerbaycan, 21, 33, 50, 92 Azeri, 20

B Bahaeddin Ögel, 89 Barbaros Hayrettin Pa�a, 35, 91 Bayat, 56, 59 Bayatlar, 36 Bay�nd�r, 36, 56, 59, 92 Begdili, 59 Belleten, 4, 21, 33, 34, 35, 39, 42, 44,

50, 52, 53, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 98, 99

Berkley, 84 Bernard Lewis, 32 Bilge Ka�an, 37, 92 Bizans, 8, 11, 60, 78, 79, 84 Bo�a veya Buka Han, 59 Boy, 12, 17, 19, 34, 45, 59, 73, 76, 90,

95 Bozk�r, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 37, 59, 72, 92 Bozok, 37, 59, 92 Bozulus, 59 Boz-Ulus, 37, 92 Breyler, 37, 92 Bü�düz, 56

C Cavidaniye, 59 Cavit Baysal, 11 Celâleddin Harezm�ah, 37 Cemel Vakas�, 59 Cemile Nilay Sümer, 16 Cengiz Han, 38 Cengiz Sümer, 6 Ceridler, 38, 92 Cevat Mutlu, 16 Cihangir, 59 Cihan�ah, 14

Ç Çak�r O�lu, 20 Ça�nigir, 59 Çavl�, 59 Çavuldur, 56 Çepni, 27, 56, 59 Çepniler, 27, 38, 90, 92

Çorma�un ya da Çorma�an Noyan, 59 Çökürmi�, 59 Çukurova, 20, 38, 52, 92, 98

D Dede Korkut, 31, 32, 38, 47, 50, 90,

97 Dede Korkut Destanlar�, 32, 47, 50, 97 Demirci-o�lu, 42, 94 Dihkan, 56 Diyarbak�r, 51 Dodurga, 56 Dokuz O�uzlar, 56 Döger, 59 Dö�erler, 39, 93 Dupré, 20

E Elbistan, 33 El-Hades, 39, 93 Eymir, 56, 59, 60

F F. Köprülü, 10, 11, 53, 79, 81 Faruk Demirta�, 4 Faruk Sümer, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10,

12, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 53, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 77, 78, 80, 81, 82, 83, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 99, 100

Fâtih, 16, 40, 41, 53

G Gagavuzlar, 41, 93 Gazneliler, 41, 94 Gelin P�nar�, 7 Gök-Türkler, 41, 80, 94 Göynük, 39, 93 Gültekin, 16, 41 Gündo�mu�, 7, 72 Güner Sümer, 6

H H. Yinanç, 10, 12 Halil Zahiri, 19 Haluk Karama�aral�, 18

95

Has Bey, 56 Hazar, 20 Hilmi Ziya Ülken, 18 Hinz, 23, 73 Hive Hanl���, 52 Hunlar, 41, 42, 94 Hüseyin Hilmi Efendi, 5

I-� Irak, 42, 50, 79, 94 �dris Küçükömer, 12 ��dir, 56 �nal-o�ullar�, 51 �ran, 20, 23, 31, 35, 42, 49, 54, 73, 74,

78, 79, 83, 84, 90, 94 �slam, 1, 18, 25, 26, 29, 31, 34, 35, 42,

49, 53, 54, 57, 58, 73, 76, 77, 79, 80, 83, 85, 86, 89, 98, 99

�slamiyet, 33, 48, 79, 97 �stanbul, 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 12, 13, 17,

19, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 36, 40, 48, 51, 52, 53, 54, 58, 60, 61, 62, 66, 74, 75, 76, 78, 80, 82, 83, 90, 91, 99, 100

K

Kaçar Devleti, 35, 91 Kaçarlar, 42, 51, 56, 94 Kadjar (Ka�kay), 60 Kanunî Süleyman, 42 Karaevli, 56 Karagözlü, 60 Kara-Gözlüler, 42, 94 Karakeçili, 56 Karakeçililer, 34, 51, 94 Karakoyunlu, 29, 30, 60, 74, 77, 82 Karakoyunlular, 14, 30, 33, 56, 58, 78,

82 Kara-Koyunlular, 17, 21, 22, 90 Karamano�ullar�, 51, 56, 60 Kark�n, 57 Karluklar, 39, 79, 93 Kas�m Pa�a, 57, 58, 60 Kas�m Pa�a, Güzelce, 57, 58 Ka�kay, 57, 60 Ka�kaylar, 42, 94 Katip Çelebi, 19 Kay�, 34, 44, 51, 57, 58, 60, 74, 75,

94, 95 Kay�lar, 34, 44, 45, 95

Kayseri, 65, 69 Keykâvus I, 57 Keykâvus II, 57 Keykubad I, 57 Keykubad II, 57 Keykubad III, 57 Khass Beg or Aslan Beg b. Balang�r�,

60 K�l�çarslan IV, 57 K�n�k, 57 K�pçaklar, 39, 40, 93 K�rg�zlar, 40, 77, 93 K�z�larslan, 57, 58 K�z�larslan (Osman Muzaffer Al-Din),

58 Kimek, 57, 58 Kimekler, 40, 93 Kitab-� Diyarbekriyye, 31, 57 Kizir-o�lu Mustafa, 42, 94 Koçhisar Gölü, 7 Konya, 3, 4, 5, 7, 51, 65, 66, 79, 87,

99 Köro�lu, 29, 37, 42, 47, 51, 57, 64, 92,

94, 97 Köseda� Sava��, 57 Kutalm��, 57

L Lady Shell, 20

M Mahdum Kulu, 64, 86 Malatya, 33 Malazgirt, 31, 45, 51, 89, 95 Manavgat, 7, 72 Mara�, 26, 33, 51 Mehmet Kaplan, 11 Mehmet Zeki Efendi, 6 Memlükler, 43, 94 Mengücekler, 26, 58 Mesud (Masud b. Muhammet Tapar),

58 Mevlânâ, 51, 94 Mine Erol, 16, 32, 89 Mo�ol, 25, 33, 34, 39, 54, 93 Mo�ollar, 36, 38, 91 Müftü Hüseyin Hilmi Efendi, 4 Mükrimin Halil Yinanç, 53 Mümtaz Turhan, 11 Müslüman, 4, 62, 79, 99

96

Müverrih Hâf�z-� Ebrû, 51 III. Murad, 27 IV. Murad, 27

N N. Kurat, 10, 15 Necati Lugal, 29, 30 Nesâ, 49, 98

O O�uz, 13, 17, 19, 20, 27, 32, 33, 34,

37, 43, 44, 49, 50, 52, 62, 67, 70, 72, 75, 80, 82, 85, 90, 91, 92, 94

O�uzlar, 3, 15, 19, 20, 21, 32, 33, 34, 43, 48, 49, 53, 56, 58, 69, 72, 73, 74, 75, 76, 79, 80, 85, 86, 90, 95, 97

Olcaytu, 27 Orhan Seyfi Orhon, 9 Orhan �aik Gökyay, 11 Orhun Abideleri, 41, 94 Osman Turan, 10, 11, 13, 53, 79, 80,

99 Osmanl�, 1, 2, 12, 32, 34, 42, 43, 44,

51, 52, 63, 68, 69, 74, 75, 76, 84, 85, 89, 95

P

Peçenek, 36, 92 Pehlivan (Nusreddin Ebu Cafer

Muhammet Cihan Pehlivan), 58 P�narhisar, 65

R Ramazano�ullar�, 58 Ramazan-o�ullar�, 45 Ramazan-o�ullar�, 95 Refet Yinanç, 6

S Safevî, 22, 23, 27, 51, 73, 90 Safevî Devleti, 22, 23, 51, 73, 90 Safevîler, 33 Saltuklular, 26, 45, 95 Selçuklu, 4, 11, 23, 33, 36, 51, 52, 76,

79, 82, 86, 87, 91 Selçuklular, 12, 25, 26, 34, 45, 46, 50,

52, 80, 81, 82, 90, 96, 98, 99 Selim (Yavuz), 27 II. Selim, 27 Seyyah Niebuhr, 20

Sivas, 65 Sultan �brahim, 27 Sultan Muhammed, 22 Suriye, 13, 17, 19, 50 Suut Kemal Yetkin, 18 Suut Kemal Yetkin, 18

� �ah Abbas, 22 �ah �smail, 22, 73, 90 II. �ah �smail, 22 �ah Tahmasb, 22 �eyh Cüneyd, 22, 23, 73 �eyh Haydar, 22 �eyhi Cüneyd, 27

T Tahsin Özgüç, 18 Tahsin ÖZGÜÇ, 18 Tahtac�lar, 46, 96 Tatar (Orta �arkta Tatarlar), 58 Teküder (Tekuder), 58 Tolun-o�ullar�, 35, 90 Toroslar, 8 Trabzon, 27, 28 Tu�rul Bey, 45, 76 Turan Yazgan, 28, 29, 62, 65, 67, 87 Türk, 1, 2, 3, 4, 5, 8, 10, 11, 12, 13,

14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 54, 59, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 96, 97, 99, 100

Türk Edebiyat� Dergisi, 4, 11, 65, 99 Türkler, 3, 8, 23, 24, 28, 32, 33, 34,

40, 41, 46, 48, 60, 62, 70, 72, 73, 82, 89, 91, 93, 94, 95, 97

Türkmen, 19, 20, 21, 33, 39, 46, 48, 50, 51, 64, 67, 70, 74, 77, 85, 86, 87, 88, 93, 94, 96, 98

Türkmenba��, 21, 64, 85, 86 Türkmenistan, 21, 48, 49, 52, 64, 71,

83, 84, 85, 86, 98 Türkmenler, 3, 19, 21, 32, 48, 49, 62,

70, 72, 73, 76, 79, 85, 86, 90, 97, 98

97

U Uluda�, 65 UNESCO, 19 Uygurlar, 40, 93 Uzun Hasan, 23, 30, 36, 73, 92

V V. Langlois, 20 V. Togan, 10, 53 Venedik, 51, 84

W W. S. Walker, 32, 90 Walter Hinz, 23, 73

Y Yabanlu Pazar�, 25, 50, 53, 65, 73, 90,

98 Yavuz Selim, 52, 98 Y�va, 50 Yörük, 7, 20, 67, 72 Yörükler, 7, 50, 72, 98 Yunus Emre, 50, 53, 88, 98

Z Zamant� Kalesi, 25, 65, 73 Zeki Gültekin, 16 Zeki Velidi Togan, 11, 99 Zeliha Han�m, 4

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113