prof. dr hab. Bogdan Ko ścik mgr in Ŝ. Kajetan Ko ścik · 5 III. ODNAWIALNE I ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA ENERGII Szacunkowy udział w produkcji (%) Odnawialne źródła energii Polska

w ramach projektu pn „Opracowanie innowacyjnego planu rozwoju Gminy Sosnowica opartego na posiadanym potencjale i czynnym wykorzystaniu transferu wiedzy” współfinansowany w 75% ze środków Unii Europejskiej Europejskiego Funduszu Społecznego oraz w 25% przez BudŜet Państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego

prof. dr hab. Bogdan Kościk

mgr inŜ. Kajetan Kościk

Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu Akademia Rolnicza w Lublinie

Sosnowica , styczeń 2007 rok

Unia Europejska

2

RRROOOZZZDDDZZZIII AAAŁŁŁ III ––– ppprrr ooofff ... dddrrr hhhaaabbb BBBooogggdddaaannn KKKooośśśccciii kkk

I. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE)………………………………………………………………………….. 4

II. PIERWOTNE ŹRÓDŁA ENERGII…………………………………………………………………………………… 4

III. ODNAWIALNE I ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA ENERGII…………… ………………………………………... 5

IV. RODZAJE ENERGII…………………………………………………………………………………… …………….. 5

V. PRODUKTY UBOCZNE I ODPADY RO ŚLINNE…………………………………………………………………… 8

VI. GATUNKI RO ŚLIN ENERGETYCZNYCH:………………………………………………………………………... 9

1. Topola (Populus L.)…………………………………………………………………………………………………. 9

2. Robinia akacjowa (Robinia pseudacacia L.)………………………………………………………………………. 10

3. Wierzba wiciowa Salix viminalis L…………………………………………………………………………………. 10

4. Ślazowiec pensylwański Sida hermaphrodita R. (sida, malwa wirginijska, malwa pensylwańska) …………… 11

5. Topinambur Helianthus tuberosus (słonecznik bulwiasty, bulwa)………………………………………………. 13

6 Rodzime trawy wieloletnie………………………………………………………………………………………….. 15

7.Trzcina pospolita Phragmites Australis…………………………………………………………………………….. 15

8. Miskant olbrzymi Miscanthus sinensis giganteus (trawa słoniowa, miskant chiński)…………………………... 16

9.Miskant cukrowy Miscanthus sacchariflorus……………………………………………………............................ 16

10. Spartina preriowa Spartina pectinata (spartina sercowata)…………………………………………………….. 17

11. Palczatka Gerarda Andropogon gerardi……………………………………………………….............................. 18

VII. JEDNOROCZNE PLANTACJE ENERGETYCZNE……………………………… ……………………………… 19

1. RZEPAK…………………………………………………………………………………………………………...… 19

2. ZIEMNIAK……………………………………………………………………………………………………… .….. 19

3. BURAK………………………………………………………………………………………………...…………….. 20

4. KUKURYDZA………………………………………………………………………………………………………... 20

` 5. ZBOśA……………………………………………………………………………………………………………….. 21

VVIII. EFEKTY ZWI ĘKSZONEGO WYKORZYSTANIA BIOMASY NA CELE ENERGETYCZNE NA SZCZEBLU LOKALNYM………………………………………………………………………………………… ….

22

IX. KORZYSTNE EFEKTY ŚRODOWISKOWE WYKORZYSTANIA BIOMASY……………………………….. 22

X. NIEKORZYSTNE EFEKTY ŚRODOWISKOWE WYKORZYSTANIA BIOMASY ……………………….… … 23

XI. CZYNNIKI DECYDUJ ĄCE O ROZWOJU ENERGETYKI ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH ……………… 23

XII. PODSUMOWANIE…………………………………………………………………………………….. ..…………… 23

3

`. RRROOOZZZDDDZZZIII AAAŁŁŁ III III --- mmmgggrrr iii nnnŜŜŜ ... KKKaaajjj eeetttaaannn KKKooośśśccciii kkk

I. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ORAZ PRZYGOTOWANIE WNIOSKÓW O WS PARCIE FINANSOWE W ZAKRESIE DZIAŁA Ń ZWIĄZANYCH Z WYKORZYSTANIEM BIOMASY NA CELE ENERGETYCZN E….

24

II. PROJEKT - Wybrane zagadnienia zarządzania projektem……………………………………………………………… 24

III. POSZUKIWANIE FUNDUSZY NA REALIZACJE - fundusze strukturalne………………………………………. 30

IV. ŚRODKI NA ROLNICTWO I OBSZARY WIEJSKIE ………………………………… ……………………….…. 32

1. SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY „RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA śYWNOŚCIOWEGO ORAZ ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH” (SPO – ROL)…………………………………………………………………………………………………………...

32

2. Działanie 2.4 RÓśNICOWANIE DZIAŁALNO ŚCI ROLNICZEJ I ZBLI śONEJ DO ROLNICTWA W CELU ZAPEWNIENIA RÓ śNORODNOŚCI DZIAŁA Ń LUB ALTERNATYWNYCH ŹRÓDEŁ DOCHODÓW ….………………………………………………………………………………………………………

32

3.Działanie 2.6 ROZWÓJ I ULEPSZANIE INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZWI ĄZANEJ Z ROLNICTWEM …………………………………………………………………………………………….…………

35

4. Kredyty preferencyjne ARiMR…………………………………………………………………………………….. 37

V. SŁOWNIK…………………………………………… ………………………………………………………………….. 40

4

RRROOOZZZDDDZZZIII AAAŁŁŁ III ... I. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE) Zgodnie z ustawą Prawo energetyczne odnawialnym źródłem energii jest – źródło wykorzystujące w

procesie przetwarzania energię:

� wiatru,

� promieniowania słonecznego,

� geotermalną,

� fal, prądów i pływów morskich,

� spadku rzek,

� energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a takŜe biogazu powstałego w

procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek

roślinnych i zwierzęcych.

II. PIERWOTNE ŹRÓDŁA ENERGII

Pierwotne źródła energii Naturalne procesy

przemiany energii Termiczne procesy przemiany materii

Forma uzyskanej energii

Woda Parowanie, topnienie lodu, śniegu, opady

Elektrownie wodne Energia elektryczna

Ruch atmosferyczny Elektrownie wiatrowe Energia cieplna i elektryczna

Wiatr

Energia fal Elektrownie falowe Energia elektryczna

Prądy oceaniczne Elektrownie wykorzystujące pływy oceaniczne

Energia elektryczna

Elektrownie wykorzystujące ciepło oceanów

Energia elektryczna

Nagrzewanie powierzchni ziemi i atmosfery Pompy ciepła Energia cieplna

Kolektory i cieplne elektrownie słoneczne

Energia cieplna

Fotoogniwa i elektrownie słoneczne

Energia elektryczna

Promieniowanie słoneczne

Promienie słoneczne

Fotoliza Paliwa

Ogrzewanie i elektrownie cieplne

Energia cieplna i elektryczna

S Ł O Ń C E

Biomasa Produkcja biomasy

Urządzenia przetwarzające Paliwa

ZIEMIA Rozpad izotopów Źródła geotermalne Ogrzewanie i elektrownie geotermalne

Energia cieplna i elektryczna

KSIĘśYC Grawitacja Pływy wód Elektrownie pływowe Energia elektryczna

5

III. ODNAWIALNE I ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA ENERGII

Szacunkowy udział w produkcji (%) Odnawialne źródła energii Polska UE

Energia słoneczna 0,01(0,01) 0,4 (0,01)

Cieplne kolektory słoneczne Ogniwa fotowoltaiczne

Energia geotermalna 0,10 (0,10) 0,85 (1,05)

Energia zawarta w przegrzanej parze wodnej Energia geotermalna zawarta w wodach niskotemperaturowych

Energia wiatrowa 3,10 (0,01) 11,94 (1,39) Energia wodna 1,83 (1,83) 52,77 (90,91) Biomasa 94,96(98,05) 34,04 (6,64) 2005, ( ) - 1999 r 2005, ( ) - 1999 r

IV. RODZAJE ENERGII:

ENERGIA SŁONECZNA 1. CIEPLNE KOLEKTORY SŁONECZNE

� słoneczne systemy grzewcze do ciepłej wody uŜytkowej

� słoneczne systemy grzewcze do ciepłej wody uŜytkowej i wspomagania centralnego

ogrzewania

� słoneczne systemy grzewcze do ogrzewania wody basenowej

2. OGNIWA FOTOWOLTAICZNE

� do wytwarzania energii elektrycznej z promieniowania słonecznego

ENERGIA GEOTERMALNA

Jest to energia zmagazynowana w gruntach, skałach i płynach wypełniających pory

i szczeliny skalne. Stale uzupełnia ją strumień ciepła przenoszonego z gorącego wnętrza Ziemi ku jej

powierzchni

6

Na świecie wykorzystuje się dwa rodzaje energii geotermalnej:

• Energię zawartą w przegrzanej parze wodnej o temp. wyŜszej od 150ºC, znajduje ona głównie

zastosowanie do napędu turbin w elektrowniach geotermalnych

• Energię zawartą w wodach geotermalnych niskotemperaturowych (20-35 ºC), średnio

temperaturowych (35-80 ºC), wysokotemperaturowych (80-100ºC) i bardzo

wysokotemperaturowych, wykorzystywane głównie jako bezpośrednie nośniki energii.

Obecnie coraz powszechniej stosowane są pompy cieplne umoŜliwiaj ące korzystanie z energii

geotermalnej niskotemperaturowej.

ENERGIA WIATROWA

Jest to zamiana energii kinetycznej poruszających się mas powietrza w energię mechaniczną a

następnie elektryczną

Siłownie wiatrowe dzieli się na:

• Elektrownie wiatrowe autonomiczne z prądnicami synchronicznymi, pracujące w sieci

wydzielonej lub współpracujące z siecią energetyki zawodowej poprzez przetwornicę

tyrystorową

• Elektrownie wiatrowe sieciowe z prądnicami asynchronicznymi, współpracujące

z siecią energetyczną indywidualnie lub w systemie farmowym

• Pompownie wiatrowe i silniki wiatrowe uniwersalne do napędu urządzeń technologicznych

ENERGIA WODNA

Wykorzystywana gospodarczo energia mechaniczna płynącej wody zazwyczaj przetwarza się na

energię elektryczną (hydroenergetyka)

WyróŜniamy:

1. Energię spadku wód

� Elektrownie wodne zawodowe

� Małe elektrownie wodne (mała energetyka wodna)

2. Energię pływów morza

3. Energię fal morskich

4. Energię cieplną mórz

7

BIOMASA

Biomasa to: stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają

biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, a takŜe

przemysłu przetwarzającego ich produkty, a takŜe części pozostałych odpadów, które ulegają

biodegradacji

POTENCJAŁ BIOMASY

NajwaŜniejsze źródła biomasy w Polsce:

• drewno z lasów, przesiek, sadów i upraw specjalnych;

• słoma i inne odpady roślinne stanowiące materiał odpadowy przy produkcji ziarna zbóŜ,

• gnojowica, obornik, osady ściekowe wykorzystywane do fermentacji metanowej;

• nasiona roślin oleistych przetwarzane na estryfikowane oleje stanowiące materiał pędny;

• ziemniaki, zboŜa i inne odpady roślinne przetwarzane na alkohol etylowy.

W Polsce roczny potencjał energetyczny biomasy, którą moŜna zagospodarować, to:

• ponad 20 mln. ton słomy odpadowej,

• ok. 4 mln. ton odpadów drzewnych (chrust, trociny, kora, zrębki),

• ok. 6 mln. ton osadów ściekowych.

Ilość ta jest równa 15÷20 mln. ton węgla.

Ogólny potencjał biomasy, który moŜe być wykorzystany na cele energetyczne, w Polsce jest

szacowany na 2 882 PJ, z tego w rolnictwie moŜe być wykorzystanych ok. 260 PJ.

POTENCJAŁ BIOMASY

Istnieją techniczno-technologiczne moŜliwości uzyskania następujących ilości energii z

poszczególnych źródeł:

• drewno z lasów, zadrzewień, sadów i przemysłu drzewnego: 68,0 PJ;

• słoma i inne pozostałości roślinne: 131,1 PJ;

• biogaz (z odchodów zwierzęcych, wysypisk i oczyszczalni): 37,5 PJ;

• biopaliwo płynne z rzepaku: 24,0 PJ;

• alkohol etylowy: 21,6 PJ.

•

8

V. PRODUKTY UBOCZNE I ODPADY RO ŚLINNE

1. Odpady przemysłu drzewnego (kora, trociny, gałęzie)

2. Odpady przemysłu rolno – spoŜywczego

3. Produkty uboczne z produkcji rolniczej

- słoma zbóŜ i rzepaku

- liście buraków

- części nadziemne ziemniaka

- gnojowica

- obornik

4. Rośliny dziko rosnące (trzcina pospolita, chwasty i inne)

Rośliny energetyczne

wierzba, trawy i inne

Pozostałości po zbiorach

drewno odpadowe, słoma

Zwierzęce produkty uboczne

odch. zwierzęce,osady ściekowe

Odpady organiczne

odpady z przemysłu i rzeźni

Zbieranie, gromadzenie, przygotowanie do wykorzystania

Transport(pojazd silnikowy, taśmociąg,

rurociąg)

Przygotowanie(odwodnienie, suszenie, mieszanie,

rozdrabnianie)

Przechowywanie(zbiornik, silos, magazyn, powierzchnia

ziemi)

Przemiana cieplno-mechniczna

Przemiana termo-chemiczna Przemiana fizykochemiczna Przemiana biologiczna

Zwęglanie Zgazowywanie Piroliza Prasowanie/ekstrakcja

Fermentacja alkoholowa

Rozkład beztlenowy

Rozkład tlenowy

Materiałstały

Węgiel Gaz

Paliwo stałe

Paliwo Gazowe

Olej

Paliwo ciekłe

P.p.e

biodieselOlej

roślinny etanol biogaz

S P A L A N I E

energia cieplnaenergia cieplna

PRACA CIEPŁO

9

Rośliny energetyczne

Jednoroczne Wieloletnie

• RZEPAK

• ZIEMNIAKI

• BURAKI

• KUKURYDZA

• ZBOśA

• OWIES

NASADZENIA LE ŚNE

GATUNEK Wartość energetyczna MJ/kg

Topola 18,2 Sosna 19,2 Buk 18,0 Świerk 18,2 Zr ębki drzewne 10,4 Drewno odpadowe 16,0

Przeciętny przyrost lasu:

- sosnowego – 3,9 t/rok/ha

- świerkowego – 5,1 t/rok/ha

VI. GATUNKI RO ŚLIN ENERGETYCZNYCH:

1. Topola (Populus L.)

Rodzaj obejmuje ok. 40 gatunków

Topole rodzime:

- biała

- czarna

- szara

- osika

Zbiory w skróconym cyklu co 5-6 lat

Wysokie wymagania wodno – glebowe

Wysokie koszty załoŜenia plantacji

• FORMY DZRZEWIASTE

• ŚLAZOWIEC • TOPINAMBUR • TRAWY

10

2. Robinia akacjowa (Robinia pseudacacia L.)

Małe wymagania wodno – glebowe

Cykl produkcyjny 15 –20 lat

Wysoka wartość opałowa

Korzystny wpływ na glebę

Walory estetyczne

- rozłoŜyste korony

- białe pachnące kwiaty

3. Wierzba wiciowa Salix viminalis L.

Wymagania klimatyczno-glebowe:

- gleby mineralne i organiczne,

- róŜnorodne warunki siedliskowe,

- gleby klas III-V,

- znosi nadmiar i niedostatek wody,

- w uprawie 15-20 lat

Plonowanie:

- 8 – 20 t/ha rocznie

(24 – 60 t/ha w 3 – letniej rotacji)

Wykorzystanie na cele energetyczne:

- bezpośrednie spalanie zrębki wierzbowe (wartość opałowa 19,2 MJ/kg s.m.),

- brykiety, pelety

Zakładanie plantacji wierzby

• Staranne przygotowanie gleby

- odchwaszczenie - Roundup

- wyrównanie pola

• Termin sadzenia - wczesna wiosna

• Sposób rozmnaŜania - sztobry - odcinki pędów o długości 10-25 cm

• Głębokość sadzenia - górny koniec sadzonki 2 cm nad ziemią

• Rozstawa rzędów - układ pasowy

0,7 i 1,3 m, w rzędzie 0,5 m

11

• Obsada roślin 18-20 tys. sztobrów/ha

• Sadzenie ręczne lub mechaniczne

Prowadzenie łanu i ochrona

• W I roku - mechaniczne spulchnianie międzyrzędzi (maj)

- zwalczanie chwastów: chemiczne - Afalon 50 WP, Sencor 70 WG lub mechaniczne

- nawoŜenie:

wiosna - 30-60 kg N, 30 kg P2O5, 80 kg K2O

lipiec - 20-60 kg N

• W kolejnych latach uŜytkowania nawoŜenie w miarę potrzeb

Zbiór wierzby wiciowej

• Termin zbioru - XII - III

• pierwszy zbiór po 3-5 latach

• w ciągu całego okresu uŜytkowania 5-8 zbiorów

• zbiór mechaniczny za pomocą piły łańcuchowej

• po zbiorze - rozdrobnienie (rębak)

• przechowywanie - w postaci łodyg lub zrębków

4. Ślazowiec pensylwański Sida hermaphrodita R. (sida, malwa wirginijska, malwa

pensylwańska)

Gatunek Wydajność miodowa (kg/ha)

Ślazowiec pensylwański

Esparceta siewna

Facelia błękitna

Gryka zwyczajna

Koniczyna czerwona

Lucerna mieszańcowa

Rzepak jary

Rzepak ozimy

110-143

80-180

180-500

100-200

50-100

130-190

50-110

60-170

12

Badania przeprowadzane na ślazowcu pensylwańskim:


Ilość cukrów z 10 kwiatów w mg Rok badań

Liczba kwiatów na

1m2

Koncentracja cukrów w nektarze

w % min - max średnia

Wydajność cukrowa

(miodowa) w kg z 1 ha

2002 8960 24 – 68 11,4 – 33,7 18,13 162 (203) 2003 7479 57 – 65 25,7 – 42,4 35,78 267 (334) 2004 6960 33 – 65 23,8 – 57,1 36,19 252 (315)


Rok badań Pora kwitnienia

2002 2003 2004

24.06 – 20.08 01.07 – 25.08 08.07 – 05.09

Ślazowiec pensylwański Sida hermaphrodita R. (sida, malwa wirginijska)


- wszystkie typy gleb do kl. V - równieŜ piaszczyste

- w przypadku rozmnaŜania generatywnego unikać gleb zlewnych i zaskorupiających się

- odporny na okresowe susze

- wysoka zimotrwałość

- róŜnorodność form

- uprawa 15-20 lat

RozmnaŜanie ślazowca pensylwańskiego

1. RozmnaŜanie generatywne – wiosną w starannie przygotowaną, odchwaszczoną glebę

- siewnik zboŜowy

- 5-6 kg nasion/ha

- rozstawa rzędów 60-70 cm

- głębokość siewu 1-1,5 cm

- moŜliwy wysiew do doniczek celulozowo-torfowych

2. RozmnaŜanie wegetatywne

- sadzonki korzeniowe (8-10 cm odcinki korzeni) na głębokość 6-8 cm

- sztobry (15-20 cm odcinki pędów)

- uprawa 15-20 lat

13

Prowadzenie plantacji ślazowca pensylwańskiego

NawoŜenie

- 100 kg N, 60-90 kg P2O5, 150 kg K2O

Pielęgnacja

- przed załoŜeniem plantacji staranne odchwaszczenie - młode rośliny wraŜliwe na zachwaszczenie

- w kolejnych latach chwasty nie stanowią konkurencji dla ślazowca, wskazane międzyrzędowe

spulchnianie gleby przed ruszeniem wegetacji

- po załoŜeniu plantacji - moŜliwe szkody wyrządzane przez ptactwo

- w przypadku wystąpienia chorób (zgnilizna twardzikowa Sclerotinia sclerotiorum) - Funaben 03 PA,

Benlate 50 WP, Sandofan Manco 64 WP

- nie uprawiać po słoneczniku, fasoli, tytoniu

Zbiór ślazowca pensylwańskiego na cele energetyczne

• Termin - IX-XII (po przymrozkach)

• Narzędzia - kosiarka mechaniczna, kosa spalinowa

• Po zbiorze moŜna rozdrobnić - rębak

• Plon 12 t s.m/ha


- bezpośrednie spalanie -

łodygi grube – 11,9 MJ/kg,

łodygi cienkie – 14,5 MJ/kg

- moŜliwa fermentacja metanowa

5. Topinambur Helianthus tuberosus (słonecznik bulwiasty, bulwa)


� gleby średnio zwięzłe, raczej Ŝyzne, dostatecznie wilgotne

� nie nadaje się na gleby podmokłe i silnie kwaśne

� przedplon - wszystkie rośliny uprawne, niezbyt zachwaszczone odłogi

Gatunek jednoroczny, odrasta z bulw zimujących w glebie, nie wymaga odnawiania przez

kilka lat

14

Zakładanie plantacji topinamburu

RozmnaŜanie wegetatywne - bulwy

� sadzenie wiosną lub jesienią w dobrze przygotowaną glebę

� sadzenie ręczne lub sadzarką do ziemniaków

� głębokość 10-15 cm (jesień) lub 5-10 cm (wiosna)

� rozstawa rzędów 0,7-1 m, w rzędach 50-60 cm

� 1,5 t sadzeniaków/ha

Prowadzenie łanu i pielęgnacja topinamburu

- po wschodach – bronowanie w miarę potrzeby pielenie międzyrzędzi

- obredlanie

- po zacienieniu międzyrzędzi nie ma dalszej potrzeby odchwaszczania

• NawoŜenie mineralne:

- 80-120 kg N/ha,

- 60-80 kg P2O5

- 60-120 kg K2O

- nawoŜenie azotowe w 2 dawkach - 1/2 przed sadzeniem (razem z P i K), 1/2 kiedy rośliny mają

ok. 50 cm wysokości

• Odnawianie plantacji - orka wzdłuŜ rzędów, nawoŜenie mineralne

- po wschodach przerzedzenie roślin opielaczem wzdłuŜ i w poprzek rzędów aby uzyskać obsadę

3-4 roślin na 1 m2

Zbiór:

� zbiór części nadziemnych (na cele energetyczne) moŜna przeprowadzać nawet trzykrotnie

(czerwiec, sierpień i listopad), lub po zaschnięciu roślin w okresie późnojesiennym i zimowym

� maszyny - sieczkarnia samobieŜna z przyczepą, kosa spalinowa

� zbiór bulw – kopaczka elewatorowa lub ręcznie

Plonowanie:

� Średni plon części nadziemnych 10 – 16 t s.m/ha

� Średni plon bulw 18 – 34 t św.m./ha

15


- bezpośrednie spalanie – brykiety, pelety

- fermentacja metanowa – wydajność metanu 8 320 m3/ha

- fermentacja etanolowa – wydajność etanolu 2 610 l/ha

6. Rodzime trawy wieloletnie

Gatunki:

- kostrzewa trzcinowa Festuca arundinacea

- Ŝycica trwała Lolium perenne

Plonowanie:

- potencjał plonowania około 20 t s.m./ha

- plony uzyskiwane w praktyce 5 – 6 t s.m./ha

Ograniczeniem wykorzystania na cele energetyczne jest stosunkowo krótki okres

uŜytkowania plantacji (3-4 lata).

Trwałe uŜytki zielone

Znaczna ilość biomasy

Nieracjonalne wykorzystanie

Naturalna sukcesja

MoŜliwości wykorzystania biomasy na cele energetyczne: spalanie oraz fermentacja

7. Trzcina pospolita Phragmites australis


- bardzo duŜe wymagania wodne

- gleby organiczne podmokłe

Plonowanie:

- plonowanie w zbiorowiskach naturalnych na poziomie 13 – 70 t s.m./ha

16

8. Miskant olbrzymi Miscanthus sinensis giganteus (trawa słoniowa, miskant

chiński)

• Niewielkie wymagania glebowe

• Słaba zimotrwałość, konieczność dosadzania w warunkach Polski

9. Miskant cukrowy Miscanthus sacchariflorus

Wymagania klimatyczno-glebowe

� stanowiska suche, kamieniste

� znosi stanowiska zacienione, okresowe przesuszenie gleby

� późnowiosenne przymrozki mogą powodować uszkodzenia młodych roślin

� niskie nakłady na pielęgnację ze względu na intensywne krzewienie rozłogowe


- bezpośrednie spalanie – wartość opałowa 17,0 MJ/kg s.m.


Przygotowanie pola i sadzenie

� jesienią nawoŜenie organiczne i głęboka orka

� odchwaszczanie mechaniczne (kultywator, brona) lub chemiczne (np. Roundup)

� rozmnaŜanie wegetatywne – sadzonki kłączowe o dł. 10 cm.

� obsada 1 – 4 rośliny na m2

� rozstawa między roślinami od 0,5 do 1 m

� moŜliwe wysadzanie w podwójne rzędy o rozstawie odpowiednio 0,7 m i 1,75 m

Pielęgnacja i nawoŜenie

� odchwaszczanie mechaniczne w międzyrzędziach w 1 roku

� w przypadku duŜego zachwaszczenia – herbicydy triazynowe

� w kolejnych latach odchwaszczanie zbędne (silne krzewienie)

nawoŜenie:

- 60 kg N/ha

- 50 kg P2O5/ha

- 100 kg K2O/ha

- moŜna zastosować gnojowicę w ilości 30 m3/ha

17

Plonowanie i zbiór

� duŜe wahania plonu w zaleŜności od rodzaju gleby:

5 t s.m./ha – gleba piaszczysta

29 t s.m./ha – rędzina

� termin zbioru

zalecany w literaturze – luty, marzec

badania własne – jesień (zimowe straty plonów)

� zbiór mechaniczny:

- silosokombajn rolujący lub rozdrabniający,

- kosiarka rotacyjna + prasa

Sposób zbioru uzaleŜniony jest od wilgotności roślin




10. Spartina preriowa Spartina pectinata (spartina sercowata)


- róŜnorodne typy gleb: bardzo suche, kamieniste, zlewne, zaskorupione

- wysoka zimotrwałość

Plonowanie:

- plonowanie na poziomie 17 – 28 t s.m./ha




Agrotechnika:

� podobna jak w przypadku miskanta

� moŜna zrezygnować z orki zimowej, nawoŜenia organicznego i wapnowania

� rozmnaŜanie wegetatywne

� obsada 2 rośliny na m2

� odchwaszczanie w pierwszym i drugim roku wegetacji – trawa luźnokępowa

18

� zalecany zbiór zimowy ze względu na późne zasychanie i małe straty plonu

� plonowanie na poziomie 17 – 28 t s.m./ha




11. Palczatka Gerarda Andropogon gerardi

Wymagania klimatyczno – glebowe

� gatunek ciepłolubny

� wegetację rozpoczyna w maju

� gleby umiarkowanie wilgotne, o pH 5 – 8

� dobrze znosi zasolenie i suszę

� stanowisko starannie odchwaszczone

Agrotechnika

� moŜliwe rozmnaŜanie wegetatywne i generatywne

� rozmnaŜanie wegetatywne przez podział kępy, z jednej kępy 50 – 70 sadzonek

� rozmnaŜanie generatywne – siew rzędowy odległość między rzędami 60 – 114 cm.

� w przypadku niskiej obsady roślin duŜe nakłady na pielęgnację – trawa kępowa

� zalecany zbiór jesienią

� duŜe wahania plonu w zaleŜności od jakości gleby (6 – 20 t s.m./ha)

Zagospodarowanie odłogów i nieuŜytków

Powierzchnia gruntów odłogowanych – 2,3 mln ha w 2003 roku

Zachwaszczenie i sukcesja odłogów

Negatywny wpływ na pola sąsiednie

Nasilenie erozji

MoŜliwość nasadzeń większości gatunków wieloletnich

Rekultywacja terenów zdegradowanych

Fitoremediacja – rekultywacja gruntów przy uŜyciu roślin

Pobieranie z gleby składników niepoŜądanych, głównie metali cięŜkich

MoŜliwość wykorzystania biomasy na cele energetyczne

19

Gatunki szczególnie przydatne w rekultywacji:

- wierzba

- topinambur

- ślazowiec pensylwański

- trawy wieloletnie

Nasadzenia w strefach ochronnych

Strefy ochronne:

- obiektów przemysłowych uciąŜliwych dla środowiska

- wysypisk odpadów stałych

- arterii komunikacyjnych

Ochrona osiedli mieszkalnych przed skaŜeniami i hałasem

Osłona przeciwwiatrowai przeciwśniegowa

Walory estetyczne terenu

VII. JEDNOROCZNE PLANTACJE ENERGETYCZNE

1. RZEPAK


- gleby kompleksów pszennych klasy od I do IIIb

- pH 5,1-6,5

- wraŜliwy na niskie temperatury

Plony

- nasion: od 1,5 do 2,5 t/ha

- słomy: 3,3 t s.m./ha

Wykorzystanie na cele energetyczne

- nasiona – biodisel

- słoma – bezpośrednie spalanie lub fermentacja

2. ZIEMNIAK


- gleby piaszczysto - gliniaste kasy od II do V

- pH 5,5-6,5

20

Plony

- bulw: od 16-20 t/ha

- łęty: 3 t s.m./ha


- łęty – fermentacja metanowa (wydajność metanu 1200 m3/ha)

- bulwy – fermentacja etanolowa (wydajność etanolu 10 – 14 l/100 kg bulw, w zaleŜności od

zawartości skrobi)

3. BURAK


- gleby kompleksów pszennych klasy od I do IIIb

- pH 6,5-7,0

Plony

- korzeni: od 40 t/ha (cukrowy) do 60 t/ha (pastewny)

- liści: 30 - 40 t św.m./ha


- burak półcukrowy (korzenie i liście) – fermentacja metanowa (produkcja metanu 18 820 m3/ha)

- burak cukrowy (odpady po produkcji cukru) – fermentacja metanowa (wydajność metanu

6000 m3/ha)

- burak cukrowy i półcukrowy – fermentacja etanolowa (wydajność etanolu 8 – 10 l/100 kg

korzeni)

4. KUKURYDZA


- gleby róŜnych klas bonitacyjnych

- pH 5,0-7,5

Plony

- ziarna: 4-6 t/ha

- suchej masy całych roślin: 11 – 13 t s.m./ha

- słoma: 7 – 9 t s.m./ha

21


- całe rośliny – fermentacja metanowa (wydajność metanu 8100 m3/ha)

- ziarno – fermentacja etanolowa (wydajność etanolu 37 - 40 l/100 kg ziarna)

- słoma – bezpośrednie spalanie (wartość opałowa 16,8 MJ/kg)

5. ZBOśA


- zróŜnicowane dla poszczególnych gatunków

Plony

- ziarna: od 2,5 do 4,5 t/ha

- słomy: 2,8 t s.m./ha


- ziarno – etanol, wydajność 35 – 43 l/100 kg (wartość opałowa 27 MJ/kg)

- słoma – bezpośrednie spalanie (wartość opałowa 15 MJ/kg)lub fermentacja (produkcja metanu

1170 m3/ha)

- ziarno i słoma pszenicy – fermentacja (produkcja metanu 3120 m3/ha)

OWIES JAKO RO ŚLINA ENERGETYCZNA

• Ograniczenie zuŜycia surowców kopalnych

• Zmniejszenie emisji związków powstających podczas spalania węgla

• UniezaleŜnienie się gospodarstwa od dostawców zewnętrznych

• Lokalna produkcja

• Uprawa z wykorzystaniem powszechnie dostępnych maszyn i urządzeń

• Ograniczenie odpływu środków finansowych z gminy

• Stabilna cena, niezaleŜna od cen paliw na rynkach światowych

• Zagospodarowanie gleb odłogowanych, niskiej jakości

• Wykorzystanie nadprodukcji ziarna

• OŜywienie gospodarcze terenów rolniczych

• Wygoda i łatwość obsługi urządzeń grzewczych

22

PORÓWNANIE KOSZTÓW UZYSKANIA 10 000 kWh ENERGII

Wyszczególnienie Jednostka Ilość Cena jednostkowa Sprawność kotła Koszt [zł]

Elektryczność

Olej opałowy

Gaz GZ50

Pelety

Ziarno owsa

kWh

m3

m3

t

t

10 000

1

1

2,1

2,5

0,33

2 300

1 700

480

300

1,0

0,95

0,97

0,92

0,75

3 300

2 421

1 753

1 096

1 000

VIII. EFEKTY ZWI ĘKSZONEGO WYKORZYSTANIA BIOMASY NA CELE

ENERGETYCZNE NA SZCZEBLU LOKALNYM

1. Społeczne

• Tworzenie nowych miejsc pracy

• Wzrost przychodów mieszkańców gminy

• Poprawa jakości Ŝycia mieszkańców dzięki wzrostowi dochodów

2. Gospodarcze

• Rynek zbytu na produkty rolne – tworzenie nowych firm

• Wzrost bezpieczeństwa energetycznego regionu

• UniezaleŜnienie od dostawców zewnętrznych energii

3. Środowiskowe

IX. KORZYSTNE EFEKTY ŚRODOWISKOWE WYKORZYSTANIA BIOMASY

• Zamknięcie obiegu CO2

• Zagospodarowanie odłogów

• Rekultywacja terenów zdegradowanych

• Ograniczenie erozji

- Wodnej

- Wietrznej

• Zapobieganie eutrofizacji wód

• Zmniejszenie zuŜycia kopalnych surowców energetycznych

• Zapobieganie naturalnej sukcesji

23

X. NIEKORZYSTNE EFEKTY ŚRODOWISKOWE WYKORZYSTANIA BIOMASY

• Tworzenie wielohektarowych monokultur np. wierzby lub innych roślin energetycznych

• Wprowadzanie do uprawy introdukowanych gatunków

XI. CZYNNIKI DECYDUJ ĄCE O ROZWOJU ENERGETYKI ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH

1. Unormowania prawne i ekonomiczne na szczeblu unijnym i krajowym

2. Aktywność społeczno-gospodarcza środowisk regionalnych i lokalnych

� Stopień uświadomienia samorządów w zakresie moŜliwości i korzyści płynących z

szerokiego wykorzystania energetyki ze źródeł odnawialnych

� Zainteresowanie samorządów realizacją projektów związanych z energetyką ze źródeł

odnawialnych

� Polityka władz lokalnych wspierająca tworzenie korzystnych warunków ekonomicznych,

prawnych, finansowych i społecznych dla rozwoju przedsiębiorstw, w tym równieŜ związanych z

produkcją „zielonej” energii

XII. PODSUMOWANIE

Gmina Sosnowica nie dysponuje znaczącymi zasobami energii wodnej i wiatrowej. Charakteryzuje się

natomiast znaczną lesistością oraz zasobami biomasy odpadowej z leśnictwa i rolnictwa, które moŜna

wykorzystać na cele energetyczne.Aby w większym stopniu wykorzystać potencjał biomasy

energetycznej konieczne są dalsze działania mające na celu rozpoznanie i wdraŜanie technologii produkcji

biomasy i jej przetwarzania na energię.

Wykorzystanie biomasy jako źródła energii przyczyni się do poprawy stanu środowiska naturalnego i

przyspieszy zrównowaŜony rozwój obszarów wiejskich. Będzie to teŜ rozwój wielofunkcyjny

przynoszący nowe pozarolnicze miejsca pracy. Zwiększy się jednocześnie przychodowość gospodarstw

rolnych.W realizacji tych zamierzeń duŜą rolę do odegrania mają władze. Mogą one bowiem

w bilansie energetycznym umieścić lokalne źródło energii, jakim jest biomasa. Oczywistym jest, Ŝe

łatwiej będzie te plany realizować przy sprzyjającej polityce ekologicznej państwa.

24

RRROOOZZZDDDZZZIIIAAAŁŁŁ III III ... I. Źródła finansowania oraz przygotowanie wniosków o wsparcie finansowe w zakresie działań

związanych z wykorzystaniem biomasy na cele energetyczne

Jedną z korzyści członkostwa w Unii Europejskiej jest pełnoprawne uczestnictwo w korzystaniu z

dostępnych programów. Jednak wiedza na ich temat jest w Polsce jeszcze słabo rozpowszechniona. Do tej

pory beneficjenci mieli do czynienia z pomocą przedakcesyjną. Od 1 maja 2004 r. korzystają z pomocy

poakcesyjnej, tzn. ze środków funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności. Tymczasem w wielu

krajach UE duŜą popularnością cieszą się programy wspólnotowe. Ponadto dla państw członkowskich

dostępne są środki wspierające np. współpracę w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz

pomoc dla obszarów dotkniętych klęskami Ŝywiołowymi.

W niniejszych materiałach szkoleniowych będących częścią szkolenia dotyczącego odnawialnych

źródeł energii przedstawione zostaną zagadnienia dotyczące moŜliwości pozyskiwania środków

pomocowych (w róŜnej postaci) na działania związane z rozwojem i promowaniem tematyki produkcji i

wykorzystania potencjału energetycznego gminy Sosnowica.

II. PROJEKT - Wybrane zagadnienia zarządzania projektem

PROJEKT – JEST TO SEKWENCJA POWIĄZANYCH ZE SOBĄ DZIAŁAŃ, KTÓRE

PRZEBIEGAJĄ W PEWNYM OKREŚLONYM CZASIE ORAZ SĄ UKIERUNKOWANE NA

OSIĄGNIĘCIE PRECYZYJNIE ZDEFINIOWANEGO CELU.

CECHY PROJEKTU:

- zorientowanie na cel

- koordynacja powiązanych ze sobą działań

- skończony czas trwania projektu [początek i koniec]

- wyjątkowość, niepowtarzalność

- element niepewności i ryzyka

- trwała zmiana w otoczeniu

- projekty wdraŜane są przez ludzi dla ludzi

WAśNE PYTANIA: - CO ma być rezultatem projektu?

- DLACZEGO naleŜy zrealizować projekt – jakie są powody, korzyści i przesłanki ekonomiczne?

- JAK projekt jest/będzie realizowany?

25

- KTO powinien być zaangaŜowany?

- KIEDY projekt będzie realizowany?

- JAK długo potrwa realizacja projektu?

- ILE będzie kosztował?

- JAKIE dodatkowe środki będą potrzebne?

- CO moŜe mieć wpływ na rezultat projektu?

- JAKIE widzimy ryzyka dla projektu?

PLANOWANIE PROJEKTU OBEJMUJE:

1.Dokładne zgłębienie problemu, który dany projekt ma rozwiązać i sposobów jego rozwiązania oraz

2.Przeanalizowanie zasobów dostępnych dla realizacji projektu:

- finansowych

- ludzkich

- rzeczowych

- organizacyjnych

- czasowych

- i innych mających znaczący wpływ na realizację projektu

PLANOWANIE PROJEKTU

Jakie działania będą potrzebne � opis działań

Kiedy działania rozpoczynają się a kiedy kończą � harmonogram

Kto planowane działania wykona � personel

Jakie urządzenia, materiały są niezbędne do realizacji projektu � zasoby materialne

Ile projekt będzie kosztował � budŜet

PROJEKTY UNII EUROPEJSKIEJ – o czym warto pamiętać od początku

� Znajomość kryteriów przyznawania pomocy przez róŜne źródła finansowania

� Zrozumienie struktury programowej

� Uwzględnienie ogólnych zasad przyznawania pomocy:

- Dodatkowość – pomoc przyznawana kwalifikującym się projektom, których wnioskodawca nie moŜe

zrealizować bez dodatkowego wsparcia

- Partnerstwo – współpraca między instytucjami i innymi zainteresowanymi moŜe zaowocować

wartością dodaną podczas realizacji projektu

- Równość szans – jest to temat, który przewija się we wszystkich programach Komisji Europejskiej,

która przywiązuje wielką wagę do kwestii równości szans, zwłaszcza w odniesieniu do płci

26

- ZrównowaŜony rozwój – temat który pojawia się równieŜ we wszystkich programach KE. Wszystkie

trzy aspekty Rozwoju ZrównowaŜonego (gospodarczy, społeczny i środowiskowy) muszą być brane

pod uwagę

- Realność ekonomiczna – wnioskodawcy muszą przedstawić rzetelny biznesplan i/lub studium

wykonalności gdzie rozwaŜono działanie projektu w dłuŜszej perspektywie (zapewniono trwałość

projektu)

- Innowacyjność – przez którą nie naleŜy rozumieć tylko badań lecz takŜe nowe umiejętności zdobyte w

trakcie realizacji projektu.

DOBRZE PRZYGOTOWANY PROJEKT POWINIEN BY Ć:

- jasny, prosty i łatwo zrozumiały

- moŜliwy do zrealizowania tzn. realny/wykonalny

- oparty na rzeczywistym zrozumieniu problemu

- oparty o kryteria przyznawania pomocy

- zawierać elementy zrównowaŜonego rozwoju (tj. równowagi między ekonomią, społeczeństwem i

środowiskiem).

Zarządzanie cyklem projektowym – jest to zestaw narzędzi do tworzenia i zarządzania projektem w

oparciu o strukturę logiczną jako metodę analizy.

WyróŜniamy następujące etapy logicznych analiz, które stanowią równieŜ etapy przygotowywania

projektu:

ETAP ANALIZ

1. Analiza zainteresowanych (interesariuszy)

- kogo projekt będzie dotyczył (analiza wszelkich grup osób, instytucji i firm, które mają lub

mogą mieć relacje z przygotowywanym projektem)

- analiza charakterystyki społeczno – ekonomicznej – interesów, celów, oczekiwań równieŜ tych

zawartych w dokumentach programowych dotyczących programu do którego składamy wniosek

- analiza potencjału wiedzy, doświadczenia oraz potencjału finansowego (wkład własny)

2. Analiza problemów (drzewo problemów)

- wszystkie projekty zaczynają się od problemu. Nie ma problemu – nie ma projektu

- drzewa problemowe dają całościowy obraz sytuacji

27

- celem drzewa problemu jest odniesienie się do głównego problemu jaki projekt powinien

rozwiązywać

3. Analiza celów (drzewo celów)

- polega na przekształceniu negatywnych sytuacji (z drzewa problemów) w pozytywne

- powstaje zaleŜność pomiędzy środkami, które prowadzą do osiągnięcia celów a w końcowym

efekcie do wypracowania załoŜonych rezultatów

ETAP PLANOWANIA

1. Stworzenie struktury logicznej (matryca logiczna)

2. Przygotowanie harmonogramu działań

3. Opracowanie budŜetu

Matryca logiczna - jest graficznym objaśnieniem relacji przyczynowo – skutkowych. Matryca logiczna

wspomaga i ułatwia proces wdraŜania i kontroli projektu.

Podstawowe własności matrycy logicznej Matryca logiczna pozwala zestawić razem warunki powstania i realizacji projektu:

• przyczyny powstania działań, które naleŜy wykonać,

• koszty, które naleŜy ponieść,

• cele ogólne i jednostkowe jakie chcemy osiągnąć,

• ryzyko zagraŜające realizacji projektu.

Matryca logiczna określa w jaki sposób, kiedy i przez kogo powinno być zmierzone osiąganie celów.

Nakłady Środki Działania

Produkt Skutek Efekt

Cel bezpośredni Rezultat

Cel szerszy (strategiczny) Wpływ

Matryca logiczna projektu

Projekt Data zakończenia kontraktowania

Data zakończenie wydatkowania

Logika interwencji

Wskaźniki Weryfikacja wskaźników ZagroŜenia

Cel szerszy Wskaźniki osiągnięć Źródła weryfikacji NaleŜy określić ogólny cel strategiczny do realizacji, którego projekt powinien się przyczynić.

Jakie wskaźniki ilościowe pokaŜą, Ŝe projekt przyczynił się do realizacji celu strategicznego?

Skąd będzie pochodziła informacja dotycząca wskaźników? Dane te pozwolą na pomiar wskaźników osiągnięć projektu oraz weryfikację czy załoŜone wartości tych wskaźników zostały osiągnięte.

Cel bezpośredni Wskaźniki osiągnięć Źródła weryfikacji ZałoŜenia NaleŜy zdefiniować cele projektu. Cele powinny odnosić się do kluczowego problemu, który ma być rozwiązany za pomocą projektu.

Jakie wskaźniki pokaŜą, Ŝe cele bezpośrednie zostaną osiągnięte?. Wskaźniki te powinny być mierzalne

Skąd będzie pochodziła informacja dotycząca wskaźników?

Jakie czynniki zewnętrzne muszą zajść w odniesieniu do celów projektu aby przyczyniły się do realizacji celu szerszego? Jakie czynniki zewnętrzne mogą to utrudnić?

Rezultaty Wskaźniki osiągnięć Źródła weryfikacji ZałoŜenia NaleŜy podać co zostanie osiągnięte poprzez realizację działań co sprawi, Ŝe osiągnięty zostanie załoŜony cel bezpośredni projektu.

Jakie wskaźniki pokaŜą, Ŝe dany rezultat zostanie osiągnięty?

Skąd będzie pochodziła informacja dotycząca wskaźników?

Jakie czynniki zewnętrzne muszą zajść w odniesieniu do rezultatów, aby doprowadziły do realizacji załoŜonego celu projektu? Jakie czynniki zewnętrzne mogą utrudnić osiągnięcie załoŜonego celu?

Działania Zasoby ZałoŜenia NaleŜy wyliczyć działania, które doprowadzą do załoŜonych rezultatów przy załoŜeniu, Ŝe do dyspozycji będą odpowiednie środki.

NaleŜy wyliczyć środki, które są niezbędne do przeprowadzenia działań

Jakie czynniki zewnętrzne muszą zajść w odniesieniu do rezultatów, aby doprowadziły do realizacji załoŜonych rezultatów projektu? NaleŜy włączyć załoŜenia dotyczące współfinansowania oraz działań powiązanych z projektem.

Warunki wstępne NaleŜy sformułować warunki jakie muszą być spełnione, aby projekt mógł się rozpocząć.

29

Harmonogram projektu

Gdy projekt został juŜ skonstruowany w oparciu o matryce logiczną, zadania do

wykonania w projekcie naleŜy rozpisać w czasie. Za zadania te naleŜy uznać nie tylko np.

samą inwestycje ale takŜe wszystkie niezbędne prace przygotowawcze, a zatem wykonanie

niezbędnej dokumentacji budowlanej, uzyskanie stosownych dokumentów i pozwoleń

administracyjnych, wykonanie pomiarów, studium wykonalności (o ile jest wymagane).

Wykonanie wszystkich prac przygotowawczych potrafi trwać nawet do kilku miesięcy, tym

bardziej istotne jest wczesne zaplanowanie wszystkich prac i odpowiednio wczesne

przystąpienie do wszystkich czynności, związanych z realizacją projektu.

Harmonogram prac najwygodniej jest przedstawiać w formie tabeli, w której w

kolumnach umieszcza się oznaczenia określonych jednostek czasu (np. tygodni, dekad,

miesięcy etc.), natomiast w wierszach, po kolei, wszelkie czynności, w odpowiedniej

kolejności. WaŜne jest, by zachować następstwo czynności (najpierw określić czas

odpowiedni do zdobycia pozwolenia na budowę, a dopiero potem na prowadzenie samych

prac ziemnych i budowlanych. Dlaczego harmonogram jest tak bardzo potrzebny. Pozwala on

mianowicie określić trzy istotne elementy projektu:

- wydzielić jego waŜne etapy (tak zwane kamienie milowe)

- określić koszty ich realizacji

- określić wskaźniki produktu, które osiągamy realizując wspomniane etapy.

Kamienie milowe to takie zdarzenia w trakcie realizacji projektu (np. uzyskanie

zezwolenia, rozpoczęcie prac), które decydują o moŜliwości realizacji kolejnego działania.

Bez ich osiągnięcia nie moŜna dalej kontynuować projektu.

Określenie prawidłowe kamieni milowych ułatwia monitorowanie postępów w

projekcie. Wydzielenie kamieni milowych powinno być oparte wprost na liście działań, które

powinno się przepisać z matrycy logicznej projektu.

Zaprogramowanie w odpowiedni sposób harmonogramu projektu oraz kamieni

milowych pozwala takŜe na prawidłowe określenie wskaźników produktów. Przy inwestycji

wieloetapowej, na końcu kaŜdego odcinka czasu, moŜemy określić moŜliwy postęp w jej

prowadzeniu. W praktyce, przy projektach finansowanych z funduszy strukturalnych UE, w

Polsce wskaźniki produktu mierzy się pod koniec kaŜdego kwartału, roku oraz po

zakończeniu inwestycji.

Harmonogram, który ostatecznie przedstawia się we wniosku naleŜy zawsze uznawać

za wiąŜący.

30

Wynikają z niego bezpośrednio nie tylko uzyskiwane wskaźniki, ale przede wszystkim

określone tryby płatności.

Przykładowy wygląd harmonogramu projektu

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IVRok

Kwartał

Czas trwania całego projektu

Etapy20082004 2005 2006 2007

Nazwa zadaniaNazwa podzadaniaNazwa podzadaniaNazwa podzadaniaNazwa podzadania

Nazwa podzadaniaNazwa podzadania

Nazwa podzadania

HARMONOGRAM REALIZACJI PROJEKTU* naleŜy wskazać z dokładnością do kwartału rocznego okres realizacji projektu i jego poszczególnych etapów (zadań, podzadań)

BudŜet projektu

NaleŜy pamiętać, iŜ kaŜda czynność, podejmowana w trakcie realizacji projektu

kosztuje.

BudŜet powinien być rozpisany jak najbardziej szczegółowo. Wszystkie większe etapy

projektu moŜna wtedy podzielić na szereg mniejszych czynności, których koszt wówczas

łatwiej jest ocenić. NaleŜy pamiętać, by budŜet projektu był sformułowany realnie. Oznacza

to, iŜ kosztów nie moŜna zbyt zaniŜać poprzez zbytnie uogólnienia, a takŜe nie naleŜy go zbyt

zawyŜać.

W zestawieniu budŜetu naleŜy takŜe koniecznie określić źródła finansowania

poszczególnych działań z uwzględnieniem kosztów, które nie będą w Ŝaden sposób

sfinansowane ze źródeł zewnętrznych (przy pomocy dotacji „z góry”, bądź teŜ refundacji”).

W przypadku tego drugiego sposobu sfinansowania przez fundusze zewnętrzne, konieczne

jest przeprowadzenie symulacji, czy projektodawca jest w stanie na bieŜąco z zasobów

własnych finansować działania i jednocześnie czekać na rozliczenia cząstkowe.

III. POSZUKIWANIE FUNDUSZY NA REALIZACJE - fundusze strukturalne.

Jednym z istotnych elementów powodzenia projektu jest znalezienie źródeł

zewnętrznych dofinansowania. Z reguły projekt nie moŜe być wykonany przy zasobach

własnych. Podstawowym problemem jest poszukanie odpowiedniego funduszu, z którego

projekt moŜna zrealizować, dokonanie prawidłowej oceny zgodności oraz wyboru.

Programy operacyjne, określające sposób zarządzania i wdraŜania funduszy

strukturalnych UE, zawierają precyzyjnie opisane dziedziny aktywności, w ramach których

moŜna realizować projekty.

31

Z reguły wszystkie programy operacyjnie dzielone są na priorytety, a te na działania.

Podobnie jak projekty maja one swoje cele ogólne (które stanowią odpowiednik

oddziaływania na poziomie projektu) oraz cele szczegółowe (które stanowią odpowiednik

rezultatu na poziomie projektu). Opisy działań zawierają takŜe wykaz dostępnych do

realizacji przedsięwzięć, które naleŜy odnieść do działań na poziomie projektu. Zdarza się w

niektórych programach, iŜ nie opisuje się celów szczegółowych. Wówczas cele działań naleŜy

odnieść do oddziaływań, zaś opis moŜliwych do realizacji projektów do poziomu działań w

projekcie. W konsekwencji wnioskodawca musi sam określić rezultatu projektu, tak by

stanowiły one element logicznego ciągu w triadzie produkt – rezultat - oddziaływania

zgodność

Priorytet Programu

Działanie Programu

Opis przedsięwzięć

Cele ogólne programu Oddziaływanie

Produkt

Działanie zgodność

zgodność

zgodność Cele

szczegółowe programu

Rezultat

PROJEKT PROGRAM

NaleŜy pamiętać o tym, iŜ dopiero zrealizowanie całego wyŜej opisanego procesu przygotowania projektu pozwoli na skuteczne aplikowanie o środki strukturalne. Przygotowanie załączników (analiz, studiów wykonalności, pozyskiwania pozwoleń, decyzji i zaświadczeń) powinno odbywać się przed wypełnieniem właściwego wniosku. Jedynie takie postępowanie gwarantuje spójność informacji zawartych w aplikacji i dokumentach jej towarzyszących.

32

IV. ŚRODKI NA ROLNICTWO I OBSZARY WIEJSKIE 1. SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY „RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA śYWNOŚCIOWEGO ORAZ ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH” (SPO – ROL)

Co jest celem programu?

SPO ma przyczynić się do poprawy konkurencyjności sektora rolnego, wsparcia przemysłu

przetwórczego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich.

Działania w ramach programu SPO – ROL są przede wszystkim przeznaczone dla rolników

indywidualnych i przedsiębiorców działających w branŜy przetwórstwa artykułów rolnych.

Jedynie w kilku przypadkach beneficjentami są m.in. gminy i powiaty. Program jest

finansowany ze środków Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji

Rolnej (EFOiGR).

Na co moŜna uzyskać dofinansowanie?

Program jest realizowany przy pomocy piętnastu działań zgrupowanych w trzech

priorytetach:

■ Wspieranie zmian i dostosowania w sektorze rolno - Ŝywnościowym (priorytet 1),

■ ZrównowaŜony rozwój obszarów wiejskich (priorytet 2),

■ Pomoc techniczna (projektodawcami będą tylko instytucje wdraŜające, priorytet 3)

2. Działanie 2.4

RÓśNICOWANIE DZIAŁALNO ŚCI ROLNICZEJ I ZBLI śONEJ DO ROLNICTWA W CELU ZAPEWNIENIA RÓ śNORODNOŚCI DZIAŁA Ń LUB ALTERNATYWNYCH ŹRÓDEŁ DOCHODÓW Kto moŜe ubiegać się o wsparcie?

Osoby fizyczne - obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej: rolnicy oraz

domownicy.

• rolnikiem jest osoba fizyczna, prowadząca na własny rachunek działalność rolniczą

jako posiadacz (samoistny lub zaleŜny) gospodarstwa rolnego, połoŜonego w

granicach Rzeczypospolitej Polskiej, opłacająca podatek rolny,

• domownikiem jest osoba pełnoletnia, bliska rolnikowi, ubezpieczona w pełnym

zakresie (z mocy ustawy) w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego jako

domownik.

33

Pomoc nie moŜe być przeznaczona osobie fizycznej pobierającej rentę (w związku z

orzeczeniem całkowitej, trwałej niezdolności do pracy), stałą rentę rolniczą (z tytułu

niezdolności do pracy) lub emeryturę.

Osoby prawne - podmioty zarejestrowane w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym

Rejestrze Sądowym, których celem (zgodnie z wpisem do ww. rejestru) jest prowadzenie

działalności rolniczej z wykorzystaniem gospodarstwa rolnego będącego ich własnością.

Gospodarstwem rolnym w niniejszym Działaniu jest gospodarstwo w rozumieniu kodeksu

cywilnego o powierzchni co najmniej 1 ha uŜytków rolnych, połoŜone na terenie

Rzeczypospolitej Polskiej.

Na co moŜe być przeznaczone wsparcie?

Wsparcie moŜe być przeznaczone na:

• rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont połączony z modernizacją istniejących

budynków mieszkalnych i gospodarczych na cele agroturystyczne oraz ich wyposaŜenie

(pokoje gościnne, pomieszczenia wspólne dla gości, łazienki, kuchnie),

• urządzanie miejsc do wypoczynku, zakup wyposaŜenia i sprzętu turystycznego lub

rekreacyjnego do działalności turystycznej, a takŜe zwierząt słuŜących do celów

terapeutycznych, sportowych lub rekreacyjnych,

• budowę lub remont połączony z modernizacją obiektów budowlanych (z wyłączeniem

budowy budynków mieszkalnych),

• zakup maszyn, urządzeń, narzędzi i wyposaŜenia,

• zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania,

• zakup środków transportu na potrzeby świadczenia wyłącznie usług transportowych

(pomocą nie jest objęty zakup samochodów osobowych przeznaczonych do przewozu

mniej niŜ 8 osób wraz z kierowcą),

• zakup środków transportu na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej z

wyjątkiem potrzeb świadczenia wyłącznie usług transportowych (pomocą nie jest objęty

zakup samochodów osobowych przeznaczonych do przewozu mniej niŜ 8 osób wraz z

kierowcą). Kwalifikowany koszt zakupu środków transportu nie moŜe stanowić więcej niŜ

50% kosztów kwalifikowanych projektu,

• zagospodarowanie terenu na potrzeby prowadzenia planowanej działalności w ramach

projektu,

34

• zakup roślinnego materiału nasadzeniowego na potrzeby zakładania plantacji roślin

wieloletnich przeznaczonych na cele energetyczne,

• roboty budowlane, transport, instalacje, materiały i wyposaŜenie, które są związane

bezpośrednio z kosztami wymienionymi powyŜej i są niezbędne do osiągnięcia celu

projektu.

Jaka jest forma i wysokość wsparcia?

Maksymalny poziom pomocy finansowej moŜe wynosić 50% kosztów kwalifikowanych.

Maksymalna wysokość pomocy finansowej udzielonej w ramach działania jednemu

beneficjentowi i jednemu gospodarstwu rolnemu nie moŜe przekroczyć 100 tys. zł w okresie

realizacji Programu.

Jakie są warunki uzyskania wsparcia?

• ZłoŜony projekt w trakcie oceny wniosku o dofinansowanie musi uzyskać co najmniej 2

punkty w oparciu o kryteria oceniające: bezrobocie na terenie, gdzie znajduje się

gospodarstwo, dochód podatkowy gminy na 1 mieszkańca, areał uŜytków rolnych w

gospodarstwie przypadający na 1 mieszkańca (co najwyŜej 15 ha) oraz spełnienie kryterium

wielkości ekonomicznej gospodarstwa niskotowarowego;

• Projekt musi być uzasadniony ekonomicznie, co podlega sprawdzeniu w trakcie oceny

wniosku o dofinansowanie projektu.

• Wspierane będą projekty realizowane w miejscowościach liczących do 5 tys. mieszkańców,

naleŜących do gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich.

• Pomoc moŜe być przyznana lub udzielona, jeŜeli projekty w stosunku do których przepisy

prawa nakładają taki obowiązek, spełniają lub spełniać będą wymagania w zakresie higieny

produkcji, bezpieczeństwa Ŝywności, ochrony środowiska oraz dobrostanu zwierząt.

Beneficjent ma obowiązek uzyskania wymaganych prawem dokumentów od odpowiednich

w tym przedmiocie słuŜb.

• W przypadku projektów przewidujących podjęcie działalności agroturystycznej lub usług

związanych z turystyką i wypoczynkiem, obejmujących tworzenie bazy noclegowej dla

turystyki wiejskiej (w tym usługi hotelarskie), warunkiem przyznania pomocy jest

przedstawienie opinii jednostki prowadzącej kategoryzację obiektów zakwaterowania co do

zgodności projektu z wymogami standaryzacji lub (w przypadku obiektów hotelarskich) –

przyrzeczenia zaszeregowania obiektu do odpowiedniego rodzaju i kategorii (promesy)

wydanej na podstawie art. 39a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych.

35

3. Działanie 2.6 ROZWÓJ I ULEPSZANIE INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZWI ĄZANEJ Z ROLNICTWEM Kto moŜe ubiegać się o wsparcie?

Osoby fizyczne – obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej prowadzący na terenie

Polski działalność rolniczą, jako posiadacze samoistni lub zaleŜni gospodarstw rolnych.

W ramach niniejszego działania za gospodarstwo rolne uwaŜa się gospodarstwo rolne w

rozumieniu kodeksu cywilnego o powierzchni co najmniej 1 ha uŜytków rolnych lub działy

specjalne produkcji rolnej w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku

dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku

dochodowym od osób prawnych.

Pomoc nie moŜe być przeznaczona osobie fizycznej pobierającej rentę (w związku z

orzeczeniem całkowitej, trwałej niezdolności do pracy), stałą rentę rolniczą (z tytułu

niezdolności do pracy) lub emeryturę.

Osoby prawne - podmioty zarejestrowane w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym

Rejestrze Sądowym, które (zgodnie z wpisem do ww. rejestru) prowadzą działalność rolniczą

lub produkcję w działach specjalnych produkcji rolnej w granicach Polski, w oparciu o

nieruchomości będące w posiadaniu samoistnym lub zaleŜnym.

Na co moŜe być przeznaczone wsparcie?

Wspierane będą następujące typy projektów:

• Budowa lub remont połączony z modernizacją dróg wewnętrznych, w tym:

o dróg wewnętrznych, niezaliczanych do Ŝadnej kategorii dróg publicznych,

o placów manewrowych, dojazdów itp., na terenie prowadzenia przez

wnioskodawcę działalności rolniczej.

• Budowa lub remont połączony z modernizacją urządzeń zaopatrzenia w wodę, w tym:

o ujęć wody,

o urządzeń słuŜących do magazynowania i uzdatniania wody,

o sieci i przyłączy wodociągowych,

o urządzeń regulujących ciśnienie wody.

• Budowa lub remont połączony z modernizacją urządzeń do odprowadzania i

oczyszczania ścieków, w tym:

36

o urządzeń do gromadzenia, odprowadzania, przesyłania i oczyszczania ścieków

pochodzących z gospodarstwa domowego lub rolnego.

• Budowa lub remont połączony z modernizacją sieci i urządzeń zaopatrzenia w

energię, w tym:

o przyłączy do istniejącej sieci energetycznej: elektroenergetycznej, gazowej,

cieplnej,

o instalacji elektroenergetycznych,

o indywidualnych urządzeń zaopatrzenia w energię ze źródeł skojarzonych lub

odnawialnych.

Jaka jest forma i wysokość wsparcia?

Maksymalny poziom pomocy finansowej moŜe wynieść 50% kosztów kwalifikowanych,

jednak nie więcej niŜ 200 tys. zł - dla inwestycji z zakresu budowy lub remontu połączonych

z modernizacją dróg wewnętrznych, nie więcej niŜ 80 tys. zł - dla inwestycji z zakresu

budowy lub remontu połączonych z modernizacją urządzeń zaopatrzenia w wodę lub

urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków lub 120 tys. zł - dla urządzeń

zaopatrzenia w energię.

Jakie są warunki uzyskania wsparcia?

• Projekty realizowane są w miejscowościach liczących do 5 tys. mieszkańców,

naleŜących do gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich.

• Pomoc finansowa przyznana będzie na projekty, na które uzyskano pozwolenia

konieczne dla realizacji projektu.

Dodatkowe informacje

Projekty współfinansowane w ramach wszystkich działań nie mogą być realizowane z

udziałem innych środków pomocy publicznej przyznanej w związku z realizacją tego projektu

Warunkiem przyznania i udzielenia wsparcia finansowego we wszystkich działaniach jest

bieŜące uregulowanie przez wnioskodawcę zobowiązań podatkowych oraz zobowiązań z

tytułu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych

Wsparcie finansowe nie moŜe być przyznane i udzielone podmiotowi, który jest dłuŜnikiem

ARiMR w związku z naruszeniem przez niego zasad udzielonej mu wcześniej pomocy.

We wszystkich Działaniach kosztami podlegającymi zwrotowi są koszty ogólne związane z

przygotowaniem i realizacją projektu w wysokości do 12% pozostałych kosztów

kwalifikowanych projektu obejmujące:

37

- przygotowanie dokumentacji technicznej,

- przygotowanie dokumentacji ekonomicznej: kosztorysów, analiz ekonomicznych,

planów przedsięwzięć (projektów), analiz rynkowych, analiz marketingowych

- zaświadczenia, pozwolenia, opłaty i wszelka dokumentacja związana z ich uzyskaniem

- nadzór urbanistyczny, architektoniczny i budowlany,

- obsługę geodezyjną,

- usługi dotyczące zarządzania projektem

- nabycie patentów lub licencji

Koszty ogólne związane z przygotowaniem projektu mogą być uznane za kwalifikowane,

jeŜeli zostały poniesione nie wcześniej niŜ 1 stycznia 2004 r. Koszty ogólne związane z

realizacją projektu mogą być uznane za kwalifikowane, jeśli zostaną poniesione po

podpisaniu umowy o dofinansowanie projektu.

Szczegółowe informacje odnośnie zasad i warunków udzielania wsparcia w ramach

powyŜszych działań moŜna uzyskać w Oddziałach Regionalnych ARiMR

Formularze wniosków o dofinansowanie realizacji projektów wraz z innymi formularzami moŜna uzyskać w Oddziałach Regionalnych Agencji oraz na stronie internetowej www.arimr.gov.pl. 4. Kredyty preferencyjne ARiMR

W 2005 r. Agencja będzie stosowała dopłaty do oprocentowania kredytów preferencyjnych

udzielonych w latach 1994-2004, a takŜe dopłaty do oprocentowania nowo udzielanych

kredytów inwestycyjnych w ramach dotychczasowych obowiązujących linii kredytowych

oraz dopłaty do kredytów "klęskowych".

ARiMR zadecydowała, Ŝe w I kwartale 2005 r. limit akcji kredytowej wynosi 254,03 mln zł, a

limit dopłat 13,00 mln zł. Limity zostały przyznane 16 bankom współpracującym z Agencją.

Są to:

1. Bank Polskiej Spółdzielczości S.A.,

2. Bank Gospodarki śywnościowej S.A., oraz:

3. PKO Bank Polski S.A., Mazowiecki Bank Regionalny S.A., SGB Gospodarczy Bank

Wielkopolski S.A., Kredyt Bank S.A., ING Bank Śląski S.A., Bank Zachodni WBK

S.A., BPH-PBK S.A., Bank Millennium S.A., Bank Ochrony Środowiska S.A., BRE

38

Bank S.A., Pekao S.A., Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A., Nordea S.A.,

Raiffeisen S.A.

Dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych mogą być wykorzystane na

realizację inwestycji w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spoŜywczym oraz usługach dla

rolnictwa mających na celu m.in. rozszerzenie asortymentu produkcji, dostosowanie do

wymogów sanitarno-weterynaryjnych UE, poprawę ochrony środowiska zgodnie ze

standardami UE, wprowadzenie nowych technologii, poprawę jakości produkcji oraz

utworzenie kwater agroturystycznych.

Kredyty inwestycyjne udzielane są w ramach 13 linii kredytowych:

1. kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-

spoŜywczym i usługach dla rolnictwa - Symbol IP,

2. kredyt na zakup gruntów rolnych - Symbol KZ,

3. kredyt na utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie

przekroczyły 40 roku Ŝycia - Symbol MR,

4. kredyt w ramach "BranŜowego programu wspólnego uŜytkowania maszyn i urządzeń

rolniczych" - symbol BR/10,

5. kredyt w ramach "BranŜowego programu restrukturyzacji przetwórstwa ziemniaka na

skrobię w Polsce" - symbol BR/13,

6. kredyt branŜowy w ramach "Programu wspierania restrukturyzacji i modernizacji

przemysłu mięsnego i przetwórstwa jaj w Polsce" - symbol BR/14,

7. kredyt w ramach "BranŜowego programu mleczarskiego" - symbol BR/15,

8. kredyt w ramach "BranŜowego programu wspierania restrukturyzacji i modernizacji

przemysłu utylizacyjnego w Polsce" (Symbol BR/16),

9. kredyt na utworzenie lub urządzenie gospodarstwa rolnego w ramach realizacji

zaakceptowanego przez Ministrów Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Finansów programu

osadnictwa rolniczego na gruntach Skarbu Państwa - Symbol OR,

10. kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-

spoŜywczym i usługach dla rolnictwa przez grupy producentów rolnych powstałe na

mocy ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich

związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 88, poz. 983) -Symbol GP,

11. kredyt na zakup nieruchomości rolnych przeznaczonych na utworzenie lub urządzenie

gospodarstwa rodzinnego w rozumieniu ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o

kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. Nr 64, poz. 592) (Symbol GR),

39

12. kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie nowych technologii

produkcji w rolnictwie, w tym wytwarzania surowców do produkcji bioetanolu i

biokomponentów, zapewniających wysoką jakość produktu lub w zakresie

dostosowania produkcji zwierzęcej do wymogów sanitarnych, ochrony

środowiska i dobrostanu zwierząt (Symbol NT),

13. kredyt na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych

produkcji rolnej znajdujących się na obszarach dotkniętych klęską suszy, gradobicia,

nadmiernych opadów atmosferycznych, powodzi, huraganu, poŜaru, plagi gryzoni lub

osuwisk ziemi - Symbol KL.

Pomoc finansowa ARIMR w postaci dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych od

lat cieszy się duŜym zainteresowaniem. W 2004 r. Ośrodki Doradztwa Rolniczego i

Regionalne Centra Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich wydały 23 409

opinii o planach przedsięwzięć inwestycyjnych. Wartość planowanych do realizacji

inwestycji wyniosła blisko 4, 062 mld zł, a kwota wnioskowanych kredytów ponad 2, 833

mld zł zł. Banki współpracujące z Agencją udzieliły w zeszłym roku ogółem 20 333

preferencyjne kredyty inwestycyjne na łączną kwotę ponad 1,9 mld zł. Po akcesji do UE

znacznie wzrosło zainteresowanie kredytami na zakup gruntów rolnych. Od maja do grudnia

2004 r. przy udziale kredytów z dopłatami ARiMR do oprocentowania zakupionych zostało

72 880 ha gruntów rolnych. W tym okresie chętnie zaciągane były równieŜ kredyty dla

utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie przekroczyły 40 roku

Ŝycia. Udzielono ich 4 144 na łączną kwotę blisko 544,4 mln zł. Kredyty te pozwoliły

młodym rolnikom m.in. kupić lub wybudować ponad 1,3 mln mkw. budynków inwentarskich,

a takŜe kupić 283 327 maszyn, urządzeń i ciągników rolniczych, 50 kombajnów oraz 8 185

sztuk zwierząt stada podstawowego.

40

V. SŁOWNIK Beneficjent końcowy/instytucja wdraŜająca (Final beneficiary) Instytucje oraz przedsiębiorstwa prywatne odpowiedzialne za zlecanie realizacji projektu. W przypadku programów pomocy (stosownie do art. 87 Traktatu i w przypadku pomocy przyznanej przez instytucje wyznaczone przez państwa członkowskie) beneficjentami końcowymi są instytucje, które przyznająpomoc. Beneficjent ostateczny/grupa docelowa (Ultimate beneficiary) Osoba, instytucja lub środowisko (grupa społeczna) bezpośrednio korzystające z wdraŜanej pomocy (np. rolnicy, bezrobotni, uczniowie, studenci, grupy zagroŜone utratą pracy, kobiety, mieszkańcy obszarów wiejskich). Dotacja/grant (Grant) Bezpośrednia płatność o charakterze niekomercyjnym, dokonywana przez Jednostkę Kontraktującą na rzecz określonego beneficjenta w celu podjęcia przez niego odpowiednich działań (a w niektórych przypadkach sfinansowania części budŜetu projektu) promujących np. cele polityki strukturalnej UE. Finansowy wkład Wspólnoty (Community financial contribution) Wielkość środków asygnowana przez Komisję Europejską w ramach pomocy finansowej, stanowiąca określoną część kwalifikujących się kosztów publicznych programu, działania lub projektu. Gdy projekt gwarantuje osiągnięcie duŜych zysków netto, wkład finansowy Wspólnoty jest zmniejszany. Fundusze dotacji (Grant scheme) Instrument finansowy skierowany na realizację określonego rodzaju projektów, np. fundusz dotacji na doradztwo, fundusz dotacji na inwestycje. Fundusze przedakcesyjne (Pre-accession Funds) Środki bezzwrotnej pomocy finansowej udzielanej przez Unię Europejską krajom kandydującym. Ich najwaŜniejszym zadaniem jest przygotowanie tych krajów do członkostwa w UE oraz pomoc w wyrównaniu róŜnic gospodarczych. Do instrumentów funkcjonujących w ramach tych funduszy zaliczone zostały: Phare, ISPA, SAPARD. Fundusz Spójności (Cohesion Fund) Instrument finansowy UE nienaleŜący do funduszy strukturalnych i wdraŜany na poziomie wybranych państw, a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o znaczeniu ponadregionalnym.

41

Fundusze strukturalne (Structural Funds) Instrumenty finansowe UE umoŜliwiające pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospodarki krajów członkowskich drogą interwencji w kluczowych sektorach i regionach (poprawa struktury). Na fundusze strukturalne składają się: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) oraz Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (FIOR). Grant globalny (Global grant) Ta część pomocy, której wdraŜanie i zarządzanie moŜe zostać powierzone jednemu lub kilku pośrednikom, w tym władzom lokalnym, instytucjom rozwoju regionalnego lub organizacjom pozarządowym, i która jest wykorzystywana zasadniczo dla wspierania lokalnych inicjatyw rozwojowych. Inicjatywy wspólnotowe (Community Initiatives) Programy finansowane z funduszy strukturalnych, mające na celu rozwiązanie problemów występujących na terenie całej Unii Europejskiej. Liczba i charakter Inicjatyw Wspólnotowych ulegają zmianom w zaleŜności od zidentyfikowanych problemów mających wpływ na funkcjonowanie Unii Europejskiej. W latach 2000–2006 są to: EQUAL, INTERREG III, LEADER+, URBAN II. W tym okresie w Polsce wdraŜane będą tylko inicjatywy EQUAL i INTERREG III.

Instytucja płatnicza (Paying authority) Jedna lub kilka instytucji lub organów krajowych, regionalnych lub lokalnych, wyznaczonych przez państwo członkowskie w celu przygotowania i przedkładania wniosków o płatności oraz otrzymywania płatności z Komisji Europejskiej. Instytucja zarządzająca (Managing authority) Instytucja, organ publiczny lub prywatny, wyznaczony przez państwo członkowskie na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym, które sprawuje funkcję zarządzania pomocą (moŜe być instytucją płatniczą dla danej pomocy, jeśli taka będzie decyzja państwa członkowskiego). Komitet Monitorujący (Monitoring committee) Ustala kryteria selekcji projektów, monitoruje wdraŜanie pomocy, proponuje władzy zarządzającej zmiany programu, akceptuje zmiany programów uzupełniających, aprobuje ewaluację śródokresową, uzgadnia przygotowanie raportu rocznego. Narodowy Plan Rozwoju/NPR (National Development Plan/NDP) Dokument programowy stanowiący podstawę planowania poszczególnych dziedzin interwencji strukturalnych oraz zintegrowanych wieloletnich programów operacyjnych o charakterze horyzontalnym i regionalnym. Zawiera propozycje celów, działań oraz wielkości interwencji funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ukierunkowanych na zmniejszanie róŜnic w rozwoju społeczno-gospodarczym między krajem akcesyjnym a Unią Europejską.

42

Na podstawie tego dokumentu kraj akcesyjny prowadzi uzgodnienia z Komisją Europejską w zakresie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Odbiorca ostateczny/projektodawca (Ultimate recipient) Podmiot (jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorca, organizacja pozarządowa, instytucja publiczna) uprawniony do przygotowania i złoŜenia wniosku o udzielenie dotacji. Inaczej – Projektodawca. Podstawy Wsparcia Wspólnoty/PWW (Community Support Framework/CSF) Dokument przyjęty przez Komisję Europejską, w uzgodnieniu z danym państwem członkowskim, po dokonaniu oceny przedłoŜonego Narodowego Planu Rozwoju przez państwo członkowskie. Zawiera strategię i priorytety działań państwa członkowskiego, ich cele szczegółowe, wielkość wkładu Funduszy innych środków finansowych. Dokument ten powinien być podzielony na priorytety i wdraŜany za pomocą jednego lub kilku programów operacyjnych. Pomoc (Assistance) Formy pomocy dostarczanej w ramach funduszy strukturalnych, inicjatyw wspólnotowych lub wsparcie dla pomocy technicznej i działań innowacyjnych. Pomoc strukturalna (Structural assistance) Forma współfinansowania projektów ze środków funduszy strukturalnych w celu realizacji polityki strukturalnej. Pomoc zwrotna (Repayable assistance) Forma wkładu finansowego udzielonego w ramach pomocy Wspólnoty we wdraŜanie programów lub projektów. Dotyczy głównie działań nastawionych na wsparcie przedsiębiorczości, w tym sektora małych i średnich przedsiębiorstw, ma na celu pobudzenie inwestycji sektora prywatnego (efekt dźwigni). Program operacyjny (Operational programme) Dokument przyjęty przez Komisję Europejską słuŜący wdraŜaniu Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PPW). Program operacyjny składa się z opisu sytuacji wyjściowej, określenia priorytetów i celów, jakie mają zostać osiągnięte oraz szczegółowego opisu działań, jakie zostaną podjęte w celu realizacji celów. Program operacyjny określa takŜe wysokość i źródła finansowania działań, rodzaje projektów, które mogą być dofinansowane, oraz podmioty uprawnione do składania wniosków o dofinansowanie. Program ramowy UE Wieloletni (zwykle pięcioletni) program będący podstawowym instrumentem realizacji polityki badań i rozwoju technologicznego. Pierwszy Program Ramowy UE zrealizowano w latach 1984–87, drugi 1987–91, trzeci 1990–94, czwarty 1994–98, piąty 1998–2002, szósty 2002–06. Podstawą prawną funkcjonowania Programu Ramowego UE jest art. 130 Traktatu o Unii Europejskiej. KaŜdy Program Ramowy UE jest realizowany poprzez programy

43

szczegółowe, w których podane są zasady ich wprowadzania i czas trwania, a takŜe przewidywane środki na realizację. Celem ich ustanowienia jest uzupełnienie programów prowadzonych w krajach członkowskich w dziedzinach mających priorytetowe znaczenie dla całej UE. Programy wspólnotowe Programy pomocy finansowej UE pochodzącej z innych źródeł niŜ fundusze strukturalne lub przedakcesyjne. Programy są zarządzane przez właściwe merytorycznie Dyrekcje Generalne KE, a ich budŜet jest tworzony ze składek członkowskich wszystkich krajów uczestniczących w programie. Programy dofinansowują część kosztów związanych z realizacją projektów przygotowanych przez kilku partnerów z róŜnych krajów uczestniczących w programie. Celem takich projektów jest opracowanie nowych, nieznanych wcześniej rozwiązań technologicznych, innowacji, narzędzi szkoleniowych, baz danych lub zdobycie nowych doświadczeń. Przykładem programów są: 6 Program Ramowy, Leonardo da Vinci, Socrates, MEDIA Plus, Kultura 2000, eContent, eLearning. Projekt/zadanie (Project/task) Najmniejsza dająca się wydzielić jednostka stanowiąca przedmiot pomocy. Projekt posiada wyodrębnione działania, określone ramy czasowe, konkretną lokalizację, określoną grupę docelową i nakłady potrzebne na realizację przedsięwzięcia. Sektorowe programy operacyjne (Sectoral operational programmes) Programy operacyjne przygotowywane i zarządzane przez właściwe resorty centralne, realizujące zadania horyzontalne w odniesieniu do całych sektorów ekonomiczno-społecznych. Wniosek/formularz aplikacyjny (Application form) Standardowy formularz składany przez projektodawcę w celu uzyskania wsparcia ze środków pomocowych. Wniosek zawiera informacje o instytucji zgłaszającej projekt, szczegółowy opis planowanych działań w ramach projektu, harmonogram, planowane rezultaty i wydatki. Do wniosku naleŜy równieŜ dołączyć niezbędne załączniki (np. dokumenty rejestrowe, raporty finansowe, studia wykonalności lub biznes plany, projekty, wymagane pozwolenia i ekspertyzy).

Documents

prof. dr hab. Bogdan Ko ścik mgr in Ŝ. Kajetan Ko ścik · 5 III. ODNAWIALNE I ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA ENERGII Szacunkowy udział w produkcji (%) Odnawialne źródła energii Polska