PROFILAKTYKA CHORÓB DIETOZALEŻNYCH

mgr inż. Barbara Brakoniecka

młodszy asystent Oddziału HŻŻiPU WSSE w Olsztynie

ŻYWNOŚĆ, ŻYWIENIE A ZDROWIEŻYWNOŚĆ, ŻYWIENIE A ZDROWIE

Głównym czynnikiem ryzyka wielu chorób jest niekorzystny styl życia, w tym sposób odżywiania, a nie żywność.

Szeroko rozpowszechnione określenia „żywność zdrowa” (miód, mleko, owoce…) i „żywność niezdrowa” (chipsy, czekolada frytki…) są oczywiście zupełnie błędne.

Nie ma pokarmów „zdrowych i „niezdrowych”, a ich działanie zależy od:

okoliczności, w których zostały zastosowane,

stanu przewodu pokarmowego,

proporcji w jakiej zostały spożyte,

sposobu ich przygotowania.

Wykazano, że wadliwe, niedoborowe lub nadmiernei jednostronne żywienia jest przyczyną ponad80 rodzajów chorób.

W efekcie ponad 1/3 ludności w Polsce (ponad12 milionów ludzi) cierpi na różne schorzenia dietozależne, takie jak: choroby układu krążenia, cukrzyca, osteoporoza, nadmiar masy ciała, nowotwory przewodu pokarmowego, niedokrwistość żywieniowa z niedoboru żelaza, próchnica zębów itp.

W strukturze zgonów przeważa umieralnośćna choroby układu krążenia i nowotwory.

CHOROBY DIETOZALEŻNECHOROBY DIETOZALEŻNE

Z nieprawidłowym żywieniem jest związane również:

obniżenie zdolności do koncentracji uwagi,

wydajność pracy,

osłabienie możliwości przyswajania wiedzy i uczenia się.

CHOROBY DIETOZALEŻNECHOROBY DIETOZALEŻNE

Jednostki chorobowe bądź odchylenia w stanie zdrowia

Liczebność osób chorych, bądź u których występują żywieniowe czynniki

ryzyka

Choroba niedokrwienna serca ≈1 000 000

Zawał serca ≈1 00 000/ rok

Populacja osób z nadciśnieniem tętniczym bądź zagrożonych tą chorobą

≈6 000 000

Populacja osób z cukrzycą bądź zagrożonych tą chorobą

powyżej 3 000 000

Kamica żółciowa 400 000 – 600 000

Niedokrwistość niedoborowa

≈1 000 000Kobiety w okresie rozrodczym, część

dzieci z trudnych warunków społeczno-bytowych oraz część osób w wieku

podeszłym

Populacja osób z osteoporozą bądź zagrożonych tą chorobą

≈2 000 000

Otyłość 4 000 000 – 5 000 000

Nowotwory: żołądka, jelita grubego, trzustki, piersi, gruczołu krokowego

≈26 000/ rok

Liczba osób chorych bądź zagrożonych ryzykiem chorób Liczba osób chorych bądź zagrożonych ryzykiem chorób dietozależnych w Polsce w latach 2000-2003dietozależnych w Polsce w latach 2000-2003

Ponad 50% zgonów w Polsce spowodowanych jest chorobami układu krążenia, w tym chorobą niedokrwienną

serca, zawałem mięśnia sercowego, chorobą nadciśnieniową, udarem mózgu.

Najczęściej zdarza się choroba niedokrwienna serca.

Żywienie a choroby układu krążeniaŻywienie a choroby układu krążenia

Na wzrost ryzyka chorób układu krążenia mają wpływ następujące czynniki żywieniowe:

nadmierne spożycienadmierne spożycie tłuszczu całkowitegotłuszczu całkowitego, a zwłaszcza kwasów tłuszczowych nasyconychkwasów tłuszczowych nasyconych (znajdują się prawie we wszystkich tłuszczach zwierzęcych i niektórych roślinnych. Występują w znacznych ilościach w tłustym mięsie,

tłustych wędlinach, skórze drobiu, słoninie, sadle, łoju, maśle, mleku pełnotłustym, śmietanie, lodach śmietankowych, pełnotłustych serach, czekoladzie

i margarynach produkowanych według starej technologii) przy jednoczesnym niedostatecznym spożyciu kwasówniedostatecznym spożyciu kwasów tłuszczowych wielonienasyconychtłuszczowych wielonienasyconych z rodziny n-6 i n-3

(znajdują się w olejach: np. rzepakowym, sojowym; rybach: np. łosoś, dorsz)


nadmierne spożycie produktów bogato-nadmierne spożycie produktów bogato- cholesterolowych cholesterolowych

Cholesterol występuje szczególnie obficie w:

podrobach, żółtku jaja, krewetkach i kawiorze.


niedostateczne spożycie witamin antyoksydacyjnychniedostateczne spożycie witamin antyoksydacyjnych, tj. witaminy C, witaminy E i ß-karotenu

Witaminy antyoksydacyjne znajdują się w żółtychi pomarańczowych owocach i warzywach:

brzoskwiniach, morelach, marchwi; ciemnozielonych warzywach liściastych: szpinaku, naci pietruszki, kopru. Źródłem witaminy E jest też olej roślinny,

kiełki pszenicy, orzechy, ziarno zbóż.

Nawet niewielkie niedobory witamin Nawet niewielkie niedobory witamin antyoksydacyjnych nasilają zmiany miażdżycoweantyoksydacyjnych nasilają zmiany miażdżycowe.


nadmierne spożycie soli kuchennejnadmierne spożycie soli kuchennej

Wykazano, że nadmierna ilość sodu w komórkach mięśni naczyń krwionośnych zwiększaich podatność na bodźce skurczowe, co prowadzi do wzrostu ciśnienia. Dzienne spożycie soli nie powinno przekraczaćnie powinno przekraczać 5 – 6 g5 – 6 g (1 płaska łyżeczka do herbaty).


niedostateczne spożycie potasu, magnezu i wapnianiedostateczne spożycie potasu, magnezu i wapnia

Potas znajduje się głównie w produktach pochodzenia roślinnego oraz w mięsie i podrobach.

Magnez występuje w największych ilościachw produktach pochodzenia roślinnego: ciemnym pieczywie, grubych kaszach, roślinach strączkowych,w warzywach zielonych, a także w mięsie i rybach.

Łatwo przyswajalny wapń występuje w produktach mlecznych (1-2% mleku i niskotłuszczowych serach) i produktach roślinnych: ciemnym pieczywie, kapuście, porach, morelach, sałacie.


Rozwój chorób układu krążenia w większym stopniu nasila równoczesne występowanie kilku czynników ryzyka.

Złe nawyki żywieniowe są główną przyczyną powstawania chorób układu krążenia obok palenia papierosów, czy predyspozycji genetycznych.


Profilaktyka żywieniowa chorób układu krążenia przewiduje przede wszystkim poprawę stylu życia,w tym sposób odżywiania.

Żywienie a choroba układu krążeniaŻywienie a choroba układu krążenia

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną,w której występuje upośledzenie zdolności organizmu

do zużytkowania glukozy, pochodzącejz węglowodanów pożywienia, z ustrojowych zapasów glikogenu oraz białek pokarmowych i ustrojowych.

Jest silnie związana z ryzykiem choroby wieńcowej, powikłaniami nerkowymi, neurologicznymi oraz wzroku.

Głównym czynnikiem ryzyka jest otyłośćGłównym czynnikiem ryzyka jest otyłość.

Cukrzyca występuje prawie dwukrotnie częścieju osób ze znaczną nadwagą.

80% pacjentów z cukrzycą typu II to ludzie otyli80% pacjentów z cukrzycą typu II to ludzie otyli.

Żywienie a cukrzyca insulinoniezależna (Żywienie a cukrzyca insulinoniezależna (typu IItypu II))

We wszystkich sposobach leczenia cukrzycy dieta dieta jest podstawowym elementem leczenia. jest podstawowym elementem leczenia.

Cechą wyraźnie wyróżniającą dietę w cukrzycy jest bezwzględna konieczność jej indywidualnego planowania, związana m.in. z koniecznością dostosowania żywienia do rodzaju insuliny,jej dawki, a także trybu życia pacjenta.

Najbardziej racjonalnym postępowaniemNajbardziej racjonalnym postępowaniemw profilaktyce cukrzycy insulinoniezależnejw profilaktyce cukrzycy insulinoniezależnej

jest zapobieganie otyłości.jest zapobieganie otyłości.

Żywienie a cukrzyca insulinoniezależna (typu II)Żywienie a cukrzyca insulinoniezależna (typu II)

Według WHO osteoporoza jest drugą, zarazpo chorobach układu krążenia, chorobą uważanąza najważniejszy problem zdrowotny współczesnych społeczeństw.

OsteoporozaOsteoporoza to choroba kości charakteryzująca się ubytkiem masy kostnej i zmniejszeniem jej gęstości. Słabość kośćca zwiększa ryzyko złamań, szczególnie

nadgarstka,nadgarstka, kręgosłupa,kręgosłupa, szyjki kości udowejszyjki kości udowej.

Powoduje również bóle, spadek wagi oraz zniekształcenie sylwetki.

Żywienie a osteoporozaŻywienie a osteoporoza

KOŚĆ Z OSTEOPOROZĄKOŚĆ Z OSTEOPOROZĄKOŚĆ PRZED OSTEOPOROZĄKOŚĆ PRZED OSTEOPOROZĄ

Osteoporoza nazywana jest często„„CICHĄ EPIDEMIĄ”CICHĄ EPIDEMIĄ”

z powodu bezobjawowego przebiegu w początkowym okresie rozwoju aż do momentu, po którym następuje już „kaskada złamań”.

Jedna z trzech kobiet oraz jeden z sześciu mężczyzn po 50 roku życia cierpią z powodu

złamania osteoporotycznego!


Czynniki dietetyczne i środowiskoweCzynniki dietetyczne i środowiskowe sprzyjające powstawaniu osteoporozy:

niedostateczne spożycie wapnianiedostateczne spożycie wapnia,

niska podaż witaminy Dniska podaż witaminy D33

(jej brak upośledza wchłanianie wapnia),

Źródłem witaminy D3 są produkty pochodzenia zwierzęcego: jaja, wątroba, masło, tłuszcze ryb itp.


nadmierna podaż fosforunadmierna podaż fosforu (powoduje przyspieszoną utratę wapnia),

Fosfor występuje zwykle w tych samych produktach spożywczych co wapń, przy czym ilość fosforu jest znacznie wyższa. Zaleca się zatem spożywanie produktów, w których zawartość wapnia przewyższa zawartość fosforu, np. mleko, jogurty, niektóre margaryny, kapusta biała i czerwona, cebula, brukselki, buraki, nać pietruszki, szczypiorek.

nadmierne spożycie alkoholu, kawy,nadmierne spożycie alkoholu, kawy,


nadmiar białka zwierzęcegonadmiar białka zwierzęcego,

niedobór białka ogółemniedobór białka ogółem może wpłynąć na gorszą syntezę kolagenu stanowiącego 1/3 masy tkanki

kostnej,

mała aktywność fizyczna,mała aktywność fizyczna,

palenie papierosówpalenie papierosów (nikotyna wpływa na zmniejszenie produkcji estrogenów),

niektóre leki i schorzenia przewlekłeniektóre leki i schorzenia przewlekłe..


Podstawą zapobiegania osteoporozie jest zmiana wadliwego stylu życia.

Poprzez zmianę stylu życia, stosowaną dietę i szybkie rozpoczęcie leczenia – można zapobiegać złamaniom.


Żywienie a nadmierna masa ciałaŻywienie a nadmierna masa ciała

OtyłośćOtyłość

jest schorzeniem ogólnoustrojowym charakteryzującym się nadmiernym rozwojem tkanki tłuszczowejw organizmie.

Obecnie wiadomo, że przekarmianie dzieci i młodzieży, prowadzące często do nadmiernej masy ciała, może pozostawić trwały ślad w postaci zwiększenia liczby komórek tkanki tłuszczowej, które pozostają przez całe życie człowieka w gotowości metabolicznej, stanowiąc potencjalny spichlerz gromadzących sięw niej trójglicerydów.

Żywienie a nadmierna masa ciałaŻywienie a nadmierna masa ciała

Otyłość

Wiadomo, że liczba komórek tkanki tłuszczowej (adypocytów) nie ulega zmniejszeniu nawetw wyniku stosowania kuracji odchudzającej, zmniejsza się w nich jedynie zawartość tłuszczu.

Osoby takie wykazują dużą skłonność do ponownej otyłości już przy niedużych błędach dietetycznych, doprowadzających do niezrównoważenia bilansu energetycznego organizmu.

miażdżyca,choroba wieńcowa,nadciśnienie tętnicze,otłuszczenie serca,udar mózgu,żylaki kończyn dolnych,upośledzenie czynności płuc,stłuszczenie wątroby,kamica dróg żółciowych,zwyrodnienie stawów,upośledzenie tolerancji glukozy,hipercholesterolemia,hipertrójglicerydemia,

hiperurykemia, zwiększona częstość powikłań pooperacyjnych w czasie ciąży i połogu,

wypadanie macicy, zakażenia dróg moczowych, zaburzenia miesiączkowania, rak trzonu macicy, przepukliny pachwinowe

i roztworu przełykowego przepony,

zmiany skórne zwiększenie ryzyka zachorowania na raka.

Do chorób istotnie związanych z otyłością należą:

Leczenie otyłości jest skuteczne jedynie wówczas, gdy ograniczymy ilość pożywienia,

zwiększając jednocześnie aktywność fizyczną.Czasami konieczna jest współpraca psychologa i lekarza.

Wskazane jest ograniczenie:ogólnej ilości tłuszczuogólnej ilości tłuszczu głównie „widocznego” dodawanego do różnych potraw np. smalec, olej oraz „niewidocznego” wchodzącego w skład różnych produktów szczególnie tłustego mleka, tłustych serów, tłustego mięsa, tłustych wędlin,rafinowanych węglowodanów i cukrowców prostychrafinowanych węglowodanów i cukrowców prostych – cukier i słodycze,

zachowując pozostałe składniki odżywczezachowując pozostałe składniki odżywczew granicach fizjologicznego zapotrzebowania ustrojuw granicach fizjologicznego zapotrzebowania ustroju.

Dieta ma istotny wpływ na występowanie choroby nowotworowej i umieralnośćna raka.

Niektórzy epidemiolodzy szacują, że aż 30-40% przypadków raka u mężczyzn i aż 60% raka u kobiet ma związek

z żywieniem.

Żywienie a nowotworyŻywienie a nowotwory

Na rozwój nowotworów może mieć wpływ dieta zawierająca przede wszystkim:

duże ilości produktów wędzonych i solonychduże ilości produktów wędzonych i solonych (rak przełyku i żołądka)

Wykazano, że spożywanie mocno solonych spożywanie mocno solonych pokarmów przy jednoczesnych niedoborach pokarmów przy jednoczesnych niedoborach spożycia witaminy C i witaminy E prowadzi spożycia witaminy C i witaminy E prowadzi

do rozwoju stanów przedrakowych.do rozwoju stanów przedrakowych.


duże ilości tłuszczu całkowitegoduże ilości tłuszczu całkowitego oraz tłuszczutłuszczu nasyconegonasyconego (rak jelita grubego, prostaty i sutka).

Mechanizm działania diety bogatotłuszczowejna powstawanie raka sutka polega

na zwiększeniu stężenia we krwi hormonów, takich jak prolaktyna i estrogeny, których

nadmiar może wywierać działanie rakotwórcze.


Sugeruje się również, że zwiększona zawartość w diecie tłuszczu wpływa

niekorzystnie na układ odpornościowyniekorzystnie na układ odpornościowy organizmu, powodując, że staje się on mniej

wydolny w zwalczaniu powstających komórek nowotworowych.


nieznaczne ilości błonnika pokarmowegonieznaczne ilości błonnika pokarmowego (rak jelit, a zwłaszcza jelita grubego)

Błonnik pokarmowy (nazywany „szczotką fizjologiczną”) przyspiesza perystaltykę jelit,

powodując skrócenie czasu kontaktu ze ścianą jelita treści pokarmowej oraz kału, dzięki czemu różne

związki rakotwórcze powstające np. podczas procesów trawiennych, mają mniej czasu

na bezpośrednie działanie rakotwórcze na komórki błony śluzowej.


Źródłem błonnika pokarmowegoŹródłem błonnika pokarmowego są: • pieczywo i kasze grubego przemiału, • nasiona roślin strączkowych, • warzywa i owoce.

Współcześnie zaleca się spożycie ze względuna zapobieganie chorobom około 40g/osobę/dobę40g/osobę/dobę.

Natomiast dla ludzi w podeszłym wieku zalecasię spożywanie błonnika w ilości 20-30g/osobę/dobę20-30g/osobę/dobę.


zbyt małe ilości warzyw i owocówzbyt małe ilości warzyw i owoców

Diety powinny być bogate w produkty roślinne, szczególnie zielone i żółte warzywa oraz owoce, zwłaszcza cytrusowe z uwagi na zawartość w nich witaminy C, witaminy E i β-karotenu oraz błonnika pokarmowego.

Witamina C, witamina E i β-karoten wykazują silne działanie antyoksydacyjne i w ten sposób mogą chronić komórki ustrojowe przed działaniem wolnych rodników i nadtlenków lipidowych, którym przypisuje się m.in. działanie kancerogenne.


Badania ogólnolekarskieBadania ogólnolekarskie polegającena szczegółowych oględzinach

zewnętrznych powierzchni części ciała: włosów, twarzy, oczu, warg, języka, zębów,

dziąseł, skóry, paznokci itp.pozwalają na wykrycie ewentualnych pozwalają na wykrycie ewentualnych

klinicznych objawów niedoborów klinicznych objawów niedoborów żywieniowychżywieniowych.

Żywienie a niedobory składników odżywczychŻywienie a niedobory składników odżywczych

Wybrane kliniczne objawy niedoborów składników odżywczychWybrane kliniczne objawy niedoborów składników odżywczychNiedobór witamin

Skóra Błony śluzowe Krew Oczy

A szorstkość stany zapalne -

nadmierna suchość spojówki

i rogówki;

rozmiękczenie rogówki

B12 - zapalenie językaniedokrwistość

megaloblastyczna-

K purpurowa - krwotoki -

E - -niedokrwistość hemolityczna

-

C purpurowa krwawiące dziąsła niedokrwistość -

B2 stany zapalne zapalenie języka - fotofobia

PP stany zapalne zapalenie języka - -

Żelazo -zmiany

przednowotworoweniedokrwistość -

Cynkupośledzenie

słuchuutrata smaku - -

Jod wole endemiczne i inne konsekwencje

Spośród wielu schorzeń wywołanych niedoborami pokarmowymi najbardziej rozpowszechnionanajbardziej rozpowszechniona jest niedokrwistość z niedoboru żelaza.

W Polsce niedokrwistość żywieniową żelazaniedokrwistość żywieniową żelaza stwierdza się u około 20 – 40% kobiet w wieku rozrodczym 20 – 40% kobiet w wieku rozrodczym

oraz u dzieci.oraz u dzieci.

Wegetarianie, zwłaszcza niespożywający produktów pochodzenia zwierzęcego, stanowią grupę osób o zwiększonym ryzyku występowania niedokrwistości.

Niedokrwistość żywieniowa z niedoboru Niedokrwistość żywieniowa z niedoboru żelazażelaza

Szczególnie niebezpieczny jest niedobór żelazau kobiet w czasie ciążyu kobiet w czasie ciąży, gdyż powoduje on zwiększoną umieralność kobiet, niemowlątumieralność kobiet, niemowląti przedwczesne porody.i przedwczesne porody.

Zatem stan odżywienia już w okresie życia płodowego ma decydujący wpływ na stan zdrowia niemowlęcia, a następnie w okresie dzieciństwa oraz w życiu dorosłym.


Wykazano też, że niedostateczna zawartość żelazaw pożywieniu może wykazywać niekorzystny wpływ niekorzystny wpływ na czynność mózgu.na czynność mózgu.

Dzieci z niedokrwistością spowodowaną niedoborem żelaza:

uczą się gorzej,uczą się gorzej, mają rozchwianą uwagę,mają rozchwianą uwagę, zazwyczaj mają obniżoną sprawnośćzazwyczaj mają obniżoną sprawność

i koordynację psychoruchowąi koordynację psychoruchową.


Głęboka i długotrwała niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci w wieku

przedszkolnym może powodować trwałe zmiany niektórych procesów nerwowych,

a także psychicznych i emocjonalnych.


Czynniki żywieniowe wpływające na niedokrwistość żywieniową z niedoboru żelaza to:

niedostateczne spożycie mięsa i owocówniedostateczne spożycie mięsa i owoców.

Należy pamiętać, że jedynie produkty pochodzeniaprodukty pochodzenia zwierzęcegozwierzęcego (mięso, ryby, drób, produkty z krwią)

zawierają żelazo hemoweżelazo hemowe i łatwo przyswajalne.

Natomiast produkty pochodzenia roślinnegoprodukty pochodzenia roślinnego zawierają żelazo niehemoweżelazo niehemowe o znacznie gorszej

przyswajalności.

Niedokrwistość żywieniowa z niedoboru żelaza

Bioprzyswajalność żelaza jest uwarunkowana obecnością w posiłku

czynników stymulujących i hamującychczynników stymulujących i hamujących.


Czynniki dietetyczne wpływająceCzynniki dietetyczne wpływającena bioprzyswajalność żelaza.na bioprzyswajalność żelaza.

ZwiększająceZwiększającewchłanianie żelaza wchłanianie żelaza

niehemowegoniehemowego

HamująceHamującewchłanianie żelaza wchłanianie żelaza

niehemowegoniehemowego

Kwas askorbinowy Fosforany

Niskie pH(np. kwas mlekowy, kwas

cytrynowy, niektóre aminokwasy, cysteina)

Fityniany

Polifenole, taniny

Mięso, drób, rybyNiektóre białka

(kazeina, białka serwatkowe)

Wapń, mangan, miedź, cynk

Czynniki hamujące wchłanianie żelazaCzynniki hamujące wchłanianie żelaza niehemowego można ograniczyćniehemowego można ograniczyć, np. fitynianów obecnych w produktach strączkowych i zbożach

poprzez odpowiednio prowadzoną obróbkę technologiczną (fermentacja ciasta żytniego,

dodatek drożdży do pieczywa pszennego, moczenie, kiełkowania nasion).


Próchnica zębów obejmuje ponad 95% Polakówponad 95% Polaków.Jest chorobą społeczną. Przyczynia się do utratyi uszkodzenia zębów przede wszystkim u dziecii młodzieży.Badania epidemiologiczne wykazały, że odsetek osób w wieku 35-44 lat35-44 lat z zachowanym pełnym pełnym uzębieniem nie przekracza 3%.uzębieniem nie przekracza 3%.

Żywienie a próchnica zębówŻywienie a próchnica zębów

Czynnikami żywieniowymi mającymi wpływna powstawanie próchnicy zębów są:

zwiększone spożycie cukrów prostychzwiększone spożycie cukrów prostych, powodujących wydzielanie dużych ilości kwasu

przez bakterie próchniczne w jamie ustnej

Przy rocznym spożyciu cukru 15 kg (40g dziennie) i powyżej obserwuje się szybki wzrost występo-wania tej choroby.

niedobory fluoru w diecieniedobory fluoru w diecie (głównym źródłem są: herbata, ryby morskie, kalafiory)


Najbardziej właściwym postępowaniem profilaktycznym jest:

stosowanie związków fluorustosowanie związków fluoru pod różną postacią (fluorkowanie wody, tabletki, żele itp.),

mycie zębów po każdym posiłkumycie zębów po każdym posiłku, unikanie spożywania cukruunikanie spożywania cukru (słodzona herbata,

cukierki, napoje silnie słodzone itp.).


!

WSKAZÓWKI ŻYWIENIOWEWSKAZÓWKI ŻYWIENIOWE

Aby zapobiec powstawaniu chorób dietozależnych należy kierować się

10 zasadami prawidłowego żywienia10 zasadami prawidłowego żywienia i dodatkowymi informacjami zawartymi

w Piramidzie Zdrowego ŻywieniaPiramidzie Zdrowego Żywienia, w której uwzględniono aktywność fizyczną jako

nieodzowny element łączący sięz prawidłowym żywieniem.

10 ZASAD PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA10 ZASAD PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIApropagowanych przez IŻŻ w Warszawiepropagowanych przez IŻŻ w Warszawie

1) Dbaj o różnorodność spożywanych produktów.

2) Strzeż się nadwagi i otyłości, bądź aktywny ruchowo.

3) Produkty zbożowe powinny być dla ciebie głównym źródłem kalorii.

4) Spożywaj codziennie co najmniej 2 duże szklanki chudego mleka. Mleko można zastąpić jogurtem, kefirem, a częściowo także serem.

5) Mięso spożywaj z umiarem.

6) Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców.

7) Ograniczaj spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych,a także wszelkich produktów zawierających cholesterol.

8) Zachowaj umiar w spożyciu cukru i słodyczy.

9) Ograniczaj spożycie soli

10) Unikaj alkoholu.

PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA opracowana w Polsce przez

Instytut Żywności i Żywienia

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA TO PODSTAWA!AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA TO PODSTAWA!

Piramidy Zdrowego Żywienia są dla wszystkich Piramidy Zdrowego Żywienia są dla wszystkich ogólnymiogólnymi wytycznymiwytycznymi, które trzeba , które trzeba zawsze indywidualizowaćzawsze indywidualizować

Materiał został zaczerpnięty z poniższej literaturyMateriał został zaczerpnięty z poniższej literatury

1. Gawęcki J., Hryniewiecki L., Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, Wydawnictwo Naukowe PWN,Warszawa 2003

2. Instytut Żywności i Żywienia, Żywność, żywienie a zdrowie, Rok VII, Nr 1, Warszawa 1998

3. Instytut Żywności i Żywienia, Żywność, żywienie a zdrowie, Rok IX, Nr 3, Warszawa 2000

4. Khabipour R., Janus S., Pereira da Silva P., Pawiński K., Partnerstwo dla Zdrowia, Warszawa 12 września 2006 r.

5. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.,Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych,IŻŻ w Warszawie, Warszawa 1998

6. Organizatorzy programu „Trzymaj Formę”: Stowarzyszenie Polska Federacja Producentów Żywności, Główny Inspektorat Sanitarny, Podstawy teoretyczne programu Trzymaj Formę Poradnik dla nauczycieli, Warszawa, 2006r.


7. Redaktor Naczelny Kozłowska - Wojciechowska M.,Kwartalny Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dietetyki, Choroby na tle niedoborowym, Warszawa-Kraków 1-12/98

8. Turlejska H., Pelzner U., Szponar L., Konecka – Matyjek E., Zasady racjonalnego żywienia – zalecane racje pokarmowe dla wybranych grup ludności w zakładach żywienia zbiorowego,Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2004

9. Wądołowska L., Bandurska- Stankiewicz E., Wybrane zagadnienia z dietetyki, Wydawnictwo ART., Olsztyn 1998

10. Ziemlański Ś, Podstawy Prawidłowego Żywienia Człowieka. Zalecenia żywieniowe dla ludności w Polsce, Warszawa 1998

11. Strona internetowa: http://www.izz.waw.pl/ 12. Strona internetowa:

http://kn.am.gdynia.pl/nkzc/kz/kz_choroby.html


13. Strona internetowa:http://www.lookgaleria.pl/index.php?s=szukaj&szukaj_typ=&szukaj_fraza=grube+kasze&szukaj_wyswietlpo=30&szukaj_kategoria=wszystkie&szukaj_sortuj=data&szukaj_RM=on&szukaj_RF=on

Documents

PROFILAKTYKA CHORÓB DIETOZALEŻNYCH