Ministerstwo Edukacji Narodowej

343[01] /MEN/2008.

PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK ADMINISTRACJI 343 [01] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej

Warszawa 2008

Autorzy: mgr Arkadiusz Charążka mgr Anna Janiga mgr Alicja Jodkowska mgr Wojciech Kawka Recenzenci: mgr inż. Małgorzata Budzicz mgr Edyta Kozieł Opracowanie redakcyjne: mgr Kazimiera Tarłowska

1

Spis treści

I. Plany nauczania 3

II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 4 1. Wstęp do nauki o państwie i prawie 4 2. Prawo cywilne, prawo rodzinne i opiekuńcze

oraz prawo gospodarcze 10 3. Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych 17

4. Prawo administracyjne i prawo finansów publicznych 23 5. Ekonomika przedsiębiorstw 30 6. Zarys statystyki 43 7. Rachunkowość i analiza ekonomiczna 50 8. Socjologia i psychologia społeczna 58 9. Technika biurowa 66

10. Organizacja pracy biurowej 73 11. Język angielski zawodowy 80 12. Praktyka zawodowa 86

2

I. PLAN NAUCZANIA Szkoła Policealna Zawód: technik administracji 343 [01] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie L.p.

Dla młodzieży

Dla dorosłych

Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim

okresie nauczania

Liczba godzin

tygodniowo w dwuletnim

okresie nauczania

Liczba godzin w dwuletnim

okresie nauczania

Semestry I - IV

Przedmioty nauczania

Forma stacjonarna

Forma zaoczna

1. Wstęp do nauki o państwie i prawie 2 1 28

2. Prawo cywilne, prawo rodzinne i opiekuńcze oraz prawo gospodarcze 5 4 68

3. Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych 2 1 28

4.

Prawo administracyjne i prawo finansów publicznych 7 5 94

5. Ekonomika przedsiębiorstw 5 4 68 6. Zarys statystyki 2 1 28 7. Rachunkowość

i analiza ekonomiczna 5 4 68 8.

Socjologia i psychologia społeczna 3 2 41

9. Technika biurowa 5 4 68 10. Organizacja pracy biurowej 3 2 41 11. Język angielski zawodowy 5 4 68 12. Specjalizacja* 6 5 82

Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 8 tygodni

* Program wybranej przez szkołę specjalizacji opracowuje szkolny zespół

przedmiotowy właściwy dla zawodu.

3

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH

WSTĘP DO NAUKI O PAŃSTWIE I PRAWIE

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu prawa, – sklasyfikować rodzaje norm i przepisów prawnych, – wyjaśnić istotę prawa i jego umiejscowienie w różnych systemach

normatywnych, – zdefiniować pojecie systemu prawa i dokonać podziału na gałęzie, – przedstawić źródła prawa i formy prawotwórczej działalności państwa, – określić rodzaje aktów normatywnych i ich hierarchię, – określić zasady ogłaszania aktów normatywnych, – określić zasady obowiązywania prawa w aspektach: terytorialnym

i czasowym, – dokonać wykładni aktu prawnego, – zdefiniować pojęcie stosunku prawnego i jego elementy, – określić cechy państwa, – wyjaśnić pojęcia: władza państwowa, aparat państwowy, organ

państwowy, – scharakteryzować ustroje współczesnych państw i mechanizmy ich

funkcjonowania, – określić cechy demokratycznego państwa prawnego, – scharakteryzować konstytucyjny system organów państwowych

w Rzeczypospolitej Polskiej, – wyjaśnić tryb powoływania i funkcje organów centralnych, – określić rolę partii politycznych i organizacji społecznych, – wyjaśnić proces tworzenia partii politycznej, – określić źródła prawa międzynarodowego, – wyjaśnić relacje między prawem wewnętrznym a prawem

międzynarodowym, – scharakteryzować zorganizowane formy współpracy międzynarodowej, – scharakteryzować organy Wspólnot Europejskich i wyjaśnić ich

podstawowe kompetencje, – określić konstytucyjne zasady ustroju RP, – określić konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce, – określić organizację wewnętrzną oraz kompetencje Sejmu i Senatu, – określić cechy i zadania naczelnych organów administracji publicznej,

4

– scharakteryzować kompetencje centralnych i terenowych organów administracji rządowej,

– określić rolę organów administracji samorządowej w systemie administracji publicznej,

– scharakteryzować pozycję Prezydenta RP w systemie ustrojowym państwa,

– scharakteryzować kompetencje Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu,

– scharakteryzować podstawowe instytucje wymiaru sprawiedliwości, – wyjaśnić rolę Rzecznika Praw Obywatelskich, – przedstawić problematykę praw człowieka i prawne formy ich ochrony. Materiał nauczania 1. Podstawowe pojęcia prawne Rodzaje przepisów prawnych. Sposoby powstawania prawa. Rodzaje i charakterystyka aktów normatywnych. Norma prawna, jej cechy i budowa. Struktura i hierarchia aktów normatywnych. Źródła prawa. Gałęzie prawa. Obowiązywanie prawa co do miejsca, czasu i osoby. Zasady tworzenia prawa. Stosowanie prawa i wykładnia prawa. Elementy stosunku prawnego. Ćwiczenia: • Wykazywanie różnic między poszczególnymi źródłami prawa. • Dokonywanie wykładni wybranych przepisów prawa. • Analizowanie trybu uchwalania ustaw.

2. Podstawowe wiadomości o państwie Pojęcie państwa i jego cechy. Funkcje państwa. Pojęcie typu i formy państwa. Demokratyczne państwo prawne. Współczesne formy państw demokratycznych. Pojęcie organu państwowego i klasyfikacja organów. Modele samorządu terytorialnego. Partie polityczne i grupy nacisku w mechanizmie funkcjonowania państwa.

Ćwiczenia: • Charakteryzowanie systemów: parlamentarno-gabinetowego,

prezydenckiego, mieszanego i kanclerskiego.

3. Prawo Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej) Współpraca międzynarodowa. Prawo międzynarodowe, prawo wspólnotowe, prawo krajowe. Źródła prawa Wspólnot Europejskich. Organy Wspólnot Europejskich.

5

Ćwiczenia: • Analizowanie wybranych orzeczeń Europejskiego Trybunału

Sprawiedliwości w Luksemburgu. 4. Ustrój polityczny i prawny Rzeczypospolitej Polskiej Konstytucyjne zasady ustroju RP. System organów państwowych. Zasady systemu wyborczego. Sejm i Senat – pozycja ustrojowa, struktura i kompetencje. Rada Ministrów i administracja rządowa. Pozycja i kompetencje Prezydenta. Sądy i Trybunały – Sąd Najwyższy, sądy powszechne, Naczelny Sąd Administracyjny, wojewódzkie sądy administracyjne, sądy wojskowe, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu. Najwyższa Izba Kontroli – organizacja i zakres działania. Rzecznik Praw Obywatelskich. Ćwiczenia: • Sporządzanie skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich wywołanych

naruszeniem prawa przez instytucje władzy publicznej. 5. Prawa człowieka Pojęcie i źródła praw człowieka. Międzynarodowa ochrona praw człowieka a prawo polskie. Środki dydaktyczne Akty normatywne. Komentarze do aktów normatywnych. Konwencje praw człowieka. Zbiory orzeczeń. Materiały prasowe. Wzory pism, formularze. Publikacje organów rządowych i samorządowych. Specjalistyczne programy komputerowe. Filmy edukacyjne z zakresu prawa i administracji. Techniczne środki kształcenia. Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu nauczania przedmiotu Wstęp do nauki o państwie i prawie jest kształtowanie umiejętności posługiwania się pojęciami prawnymi, korzystania z tekstów źródłowych, analizowania i interpretowania norm prawnych oraz wyjaśniania mechanizmów funkcjonowania państwa i prawa.

Osiągnięcie założonych celów kształcenia umożliwi stosowanie podających i aktywizujących metod nauczania, jak: wykład informacyjny,

6

dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna oraz ćwiczenia.

Ćwiczenia powinny być prowadzone w pracowni prawa i ekonomii oraz komputerowej, w 15 osobowych grupach. Podczas zajęć uczniowie powinni korzystać z aktów prawnych, komentarzy i materiałów prasowych oraz komputerowych programów specjalistycznych i zasobów Internetu. Proponuje się tworzenie sytuacji problemowych skłaniających uczniów do aktywnego uczestnictwa w zajęciach i określania własnego stanowiska w omawianych kwestiach.

W procesie nauczania-uczenia się uczeń powinien opanować elementarną wiedzę o istocie prawa i jego roli w demokratycznym państwie oraz umiejętności posługiwania się aktami prawnymi i dokonywania prawidłowej wykładni przepisów. Szczególnie ważne jest kształtowanie nawyku bezpośredniego korzystania z aktów normatywnych a nie wyłącznie komentarzy. Nabyte umiejętności ułatwią uczniom samodzielne i efektywne podejmowanie właściwych decyzji.

Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na istotę demokratycznego państwa prawnego i zasady jego funkcjonowania oraz formy ustrojowe współczesnych państw. W oparciu o Konstytucję i inne akty prawne należy przedstawić tryb powoływania i kompetencje poszczególnych organów państwowych w Polsce.

W czasie ćwiczeń należy korzystać z opisu przypadków przedstawiających rzeczywiste sytuacje i problemy dotyczące stosowania prawa oraz jego wykładni. Wskazane jest również prezentowanie filmów z zakresu prawa oraz organizowanie wycieczek dydaktycznych do organów administracji publicznej, sądów i kancelarii prawnych.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna

liczba godzin 1. Podstawowe pojęcia prawne 20

2. Podstawowe wiadomości o państwie 10

3. Prawo Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej) 10

4. Ustrój polityczny i prawny Rzeczypospolitej Polskiej 20

5. Prawa człowieka 4 Razem 64

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów

mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych.

7

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów.

W trakcie oceniania należy zwrócić uwagę na aktywność uczniów podczas zajęć, umiejętność współpracy w grupie oraz umiejętność posługiwania się terminologią prawniczą.

Proces oceniania powinien obejmować: – diagnozę poziomu wiedzy ucznia przed przystąpieniem do realizacji

programu, – sprawdzanie postępów uczniów w trakcie realizacji programu oraz

rozpoznawanie trudności w osiągnięciu celów kształcenia, – sprawdzanie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu.

Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów poleca się stosować: – sprawdziany ustne, – sprawdziany pisemne: krótką wypowiedź na piśmie lub rozwiązanie

zadania problemowego, – testy osiągnięć szkolnych z zadaniami wielokrotnego wyboru, – ukierunkowaną obserwację czynności ucznia w czasie wykonywania

ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwracać szczególną uwagę na

interpretację przepisów oraz stosowanie specyficznych form wypowiedzi i konstrukcji zapisów w dokumentach prawnych.

W ocenie końcowej należy uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela.

8

Literatura Ahlt M., Szpunar M.: Prawo europejskie. C. H. Beck, Warszawa 2006 Dokumenty europejskie. t. III, opr.: Przyborowska-Klimczak A., Skrzydło-Tefelska E., Marpol, Lublin 1999 Jasudowicz T.: Administracja wobec praw człowieka. TNOiK, Toruń 1998 Korybski, L. Leszczyński, Pieniążek A.: Wstęp do prawoznawstwa. Marpol, Lublin 1999 Nobel A.: Przewodnik po Unii Europejskiej. Książka i Wiedza, Warszawa 1998 Siuda W.: Elementy prawa dla ekonomistów. Scriptus, Poznań 2005. Seidler G. L., Groszyk H., Malarczyk J., Pieniążek A.: Wstęp do nauki o państwie i prawie. Marpol, Lublin 1999 Seidel R.: Prawoznawstwo, eMPi, Poznań 1994 Skrzydło W. (red.) Polskie prawo konstytucyjne. Wyd. Morpol, Lublin 2005 Nowacki J., Tobor Z.: Wstęp do prawoznawstwa. PWN, Warszawa 2001 Winczorek P.: Wstęp do nauki o państwie. LIBER, Warszawa 1998 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

9

PRAWO CYWILNE, PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE ORAZ PRAWO GOSPODARCZE

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – scharakteryzować instytucje prawa cywilnego: materialnego

i proceduralnego, – scharakteryzować stosunek cywilnoprawny i określić jego elementy, – dokonać wykładni przepisów prawa cywilnego, – odróżnić stosunek cywilnoprawny od innych stosunków prawnych,

np.: karnego i administracyjnego, – zastosować przepisy o formie czynności prawnych, – rozpoznać wady czynności prawnych, – ocenić zdolność osoby fizycznej do czynności prawnych, – określić warunki udzielenia pełnomocnictwa, – określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa, – ocenić skutki niezachowania zastrzeżonej formy czynności prawnej, – określić formę organizacyjno-prawną podmiotów nie będących

osobami fizycznymi, – określić zasady obliczania terminów w prawie cywilnym, – ustalić termin przedawnienia roszczenia majątkowego, – rozróżnić poszczególne formy władania rzeczami, – określić różne sposoby nabycia i utraty własności, – scharakteryzować sposoby ochrony własności i posiadania, – określić wzajemne uprawnienia i obowiązki Skarbu Państwa lub

Gminy i użytkownika wieczystego, – wykazać różnice pomiędzy własnością a ograniczonymi prawami

rzeczowymi, – określić zastosowanie zastawu i hipoteki, – wyjaśnić znaczenie prawne ksiąg wieczystych i ewidencji gruntów, – sporządzić wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, – zinterpretować informacje z wyciągu z księgi wieczystej, – scharakteryzować źródła zobowiązań, – rozróżnić odpowiedzialność deliktową i kontraktową, – określić skutki niewykonywania lub nienależytego wykonania prawa

zobowiązań, – określić sposoby wygaśnięcia zobowiązania, – scharakteryzować czyny niedozwolone, – scharakteryzować bezpodstawne wzbogacenie, – przygotować treść umowy cywilnoprawnej, – scharakteryzować zasady dziedziczenia ustawowego

i testamentowego,

10

– określić dopuszczalne formy testamentów, – wskazać przesłanki zawarcia małżeństwa, – wskazać przeszkody zawarcia małżeństwa, – określić sposoby zawarcia związku małżeńskiego, – sporządzić akt stanu cywilnego, – scharakteryzować przesłanki rozwodu, separacji i unieważnienia

małżeństwa, – określić prawa i obowiązki małżonków, – scharakteryzować małżeński ustrój majątkowy, – scharakteryzować obowiązek alimentacyjny, – scharakteryzować instytucje opieki i kurateli, – scharakteryzować przysposobienie i jego skutki, – sporządzić pismo procesowe w sprawie cywilnej zarówno w imieniu

własnym oraz jako przedstawiciel lub organ osoby prawnej, – zaproponować zgodny z prawem ugodowy sposób rozwiązania

problemu cywilnoprawnego, – scharakteryzować instytucje prawa gospodarczego: publicznego

i handlowego, – określić formę organizacyjno-prawną przedsiębiorcy, – dokonać wykładni przepisów prawa gospodarczego, – sporządzić wniosek o wpis przedsiębiorcy do Krajowego Rejestru

Sądowego, – przedstawić procedurę zmierzającą do rozpoczęcia działalności

gospodarczej, – przygotować treść umowy cywilnoprawnej w obrocie gospodarczym, – określić podstawowe zasady postępowania upadłościowego,

układowego i naprawczego. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie do prawa cywilnego Pojęcie i źródła prawa cywilnego. Osoby fizyczne a osoby prawne. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych. Rodzaje, formy i przesłanki ważności czynności prawnych. Osobowość prawna. Przedstawicielstwo ustawowe a pełnomocnictwo. Ubezwłasnowolnienie i jego skutki. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite. Ćwiczenia: • Określanie rodzaju norm i przepisów prawnych na podstawie kodeksu

cywilnego. • Ocenianie ważności i skuteczności określonej czynności

cywilnoprawnej.

11

• Dobieranie właściwej formy prawnej do określonej czynności prawnej. • Analizowanie przyczyn i skutków ubezwłasnowolnienia na podstawie

opisu przypadków. • Sporządzanie pełnomocnictwa ogólnego. • Ustalanie terminów przedawnienia roszczeń. • Rozróżnianie potocznego i prawnego rozumienia instytucji prawnych. 2. Prawo rzeczowe Pojęcie i rodzaje rzeczy, charakter praw rzeczowych. Instytucje prawa rzeczowego. Charakterystyka praw rzeczowych. Ćwiczenia: • Określanie form korzystania z rzeczy. • Ustalanie sposobu nabycia prawa własności w określonej sytuacji. • Ustalanie terminu przedawnienia roszczeń majątkowych na podstawie

opisu przypadków. • Sporządzanie wniosków o dokonanie wpisów w księgach

wieczystych. 3. Prawo zobowiązań Pojęcie i źródła zobowiązań. Podmioty stosunku zobowiązaniowego. Wielość dłużników i wierzycieli. Odpowiedzialność odszkodowawcza. Umowy jako źródło zobowiązań. Bezpodstawne wzbogacenie. Czyny niedozwolone. Wykonanie i wygaśnięcie zobowiązań. Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań. Ćwiczenia: • Sporządzanie wybranych umów cywilnoprawnych. • Ustalanie skutków niewykonania lub nienależytego wykonania

zobowiązania. • Dobieranie sposobów naprawienia szkody spowodowanej czynem

niedozwolonym. 4. Prawo spadkowe Pojęcie spadku, dziedziczenia, spadkodawcy i spadkobiercy. Zasady dziedziczenia ustawowego. Formy testamentu i warunki jego ważności. Stanowisko prawne spadkobiercy. Zapis, zachowek, wydziedziczenie. Ćwiczenia: • Sporządzanie aktów dotyczących prawa spadkowego, np. protokołu

przyjęcia testamentu przez przewodniczącego zarządu gminy lub kierownika USC.

12

5. Prawo rodzinne i opiekuńcze Powstanie i ustanie małżeństwa. Stosunki majątkowe między małżonkami. Ustalanie pochodzenia dziecka. Władza rodzicielska. Przysposobienie i jego skutki. Opieka i kuratela. Obowiązek alimentacyjny. Ćwiczenia: • Analizowanie orzecznictwa sądowego w sprawach rodzinnych

i opiekuńczych. • Analizowanie wzajemnych relacji między rodzicami a dziećmi oraz

między przysposabiającym a przysposobionym. • Wykazywanie różnic między opieką a kuratelą oraz między opieką

prawną a opieką faktyczną. • Sporządzanie aktów stanu cywilnego.

6. Postępowanie cywilne Postępowanie cywilne procesowe i nieprocesowe. Podmioty procesu cywilnego. Pisma procesowe. Orzeczenia i ich zaskarżanie. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Ćwiczenia: • Sporządzanie pozwów, wniosków, apelacji i zażaleń oraz innych pism

procesowych w postępowaniu cywilnym. • Sporządzanie pism procesowych z zakresu prawa rodzinnego. 7. Prawo gospodarcze Podstawowe pojęcia i źródła prawa gospodarczego. Podmiotowy charakter działalności gospodarczej. Obrót gospodarczy i jego prawna regulacja. Osoba fizyczna jako przedsiębiorca. Osoby prawne jako przedsiębiorcy. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Klasyfikacja działalności gospodarczej. Ewidencja działalności gospodarczej. Krajowy Rejestr Sądowy. Spółki prawa handlowego. Spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje, przedsiębiorstwa państwowe. Reglamentowanie działalności gospodarczej. Postępowanie w sprawach koncesji i zezwoleń. Ćwiczenia: • Sporządzanie wniosku o wpisanie działalności gospodarczej do

Krajowego Rejestru Sądowego. • Sporządzanie decyzji administracyjnych o udzieleniu, odmowie lub

cofnięciu koncesji albo zezwolenia.

13

Środki dydaktyczne Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks handlowy, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zbiory orzeczeń. Materiały prasowe. Wzory pism, formularze. Publikacje organów rządowych i samorządowych. Specjalistyczne programy komputerowe. Filmy edukacyjne z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego. Techniczne środki kształcenia. Uwagi o realizacji

Realizacja programu nauczania przedmiotu ma na celu zapoznanie uczniów z podstawową terminologią z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego i prawa gospodarczego oraz kształtowanie umiejętności rozróżniania form prawnych władania rzeczami, korzystania z tekstów źródłowych, sporządzania umów, pism procesowych, wypełniania dokumentacji prawnej prowadzonej w urzędach administracji, porównywania przepisów prawa krajowego i prawa wspólnotowego oraz podejmowania decyzji zgodnych z prawem.

Podczas realizacji programu zaleca się stosowanie następujących metod nauczania-uczenia się: wykładu konwersatoryjnego, metod aktywizujących, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, ćwiczenia.

Podczas ćwiczeń uczniowie powinni korzystać z aktów prawnych, komentarzy i materiałów prasowych oraz programów specjalistycznych i zasobów Internetu. Proponuje się tworzenie na zajęciach sytuacji problemowych skłaniających uczniów do aktywnego uczestnictwa i określania własnego stanowiska w omawianych kwestiach.

W czasie ćwiczeń należy korzystać z opisu przypadków przedstawiających rzeczywiste sytuacje i problemy dotyczące stosowania prawa cywilnego oraz jego wykładni. Wskazane jest również prezentowanie filmów z zakresu prawa cywilnego oraz organizowanie wycieczek dydaktycznych do organów administracji, sądów, kancelarii prawnych.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w 15 osobowych grupach z podziałem na 2-3 osobowe zespoły, w pracowni komputerowej oraz prawno-ekonomicznej.

14

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne Orientacyjna

liczba godzin 1. Część ogólna prawa cywilnego 24

2. Prawo rzeczowe 22

3. Prawo zobowiązań 30

4. Prawo spadkowe 10

5. Prawo rodzinne i opiekuńcze 10

6. Postępowanie cywilne 24

7. Prawo gospodarcze 40

Razem 160

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów

mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów.

Systematyczne ocenianie motywuje uczniów do nauki i daje im satysfakcję z osiągniętych wyników.

Proces oceniania powinien obejmować: – diagnozę poziomu wiedzy ucznia przed przystąpieniem do realizacji

programu, – sprawdzanie postępów uczniów w trakcie realizacji programu oraz

rozpoznawanie trudności w osiągnięciu celów kształcenia, – sprawdzanie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu.

Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów poleca się stosować: – sprawdziany ustne, – sprawdziany pisemne: krótką wypowiedź na piśmie lub rozwiązanie

zadania problemowego, – testy osiągnięć szkolnych z zadaniami wielokrotnego wyboru, – ukierunkowaną obserwację czynności ucznia w czasie wykonywania

ćwiczeń. Podczas obserwacji należy zwracać szczególną uwagę na

umiejętności: – posługiwania się terminologią prawniczą, – interpretacji przepisów prawa cywilnego, – doboru źródeł prawa do rozstrzygnięcia konkretnej sytuacji prawnej,

15

– doboru argumentacji i specyficznych form wypowiedzi, – formułowania zapisów w dokumentach prawnych.

W ocenie końcowej należy uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Ocenianie powinno być zgodne z obowiązującą skalą ocen.

Literatura Filipiak T. A., Mojak J., Nazar M., Niezbecka E.: Zarys prawa cywilnego i rodzinnego. LTN, Lublin 2005 Gniewek E.: Prawo rzeczowe.C.H. Beck, Warszawa 2003 Ignatowicz J.: Prawo rzeczowe. Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2002 Kosikowski C.: Polskie publiczne prawo gospodarcze. Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1995 Kufel J.: Siuda W.: Prawo gospodarcze. Scriptus, Poznań 2002 Mądrzak H., D. Krupa, Marszałkowska-Krześ E.: Postępowanie cywilne. (red. H. Mądrzak), C. H. Beck, Warszawa 1997 Radwański Z.: Prawo cywilne. Część ogólna. C. H. Beck, Warszawa 2006 Radwański Z.: Zobowiązania. Część ogólna. C. H. Beck, Warszawa 2006 Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K.: Prawo cywilne. Zarys części ogólnej. Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2003. Wierzbowski M. (red.): Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjno – prawne. Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2005 Zieliński A.: Postępowanie cywilne. Kompendium. C. H. Beck, wyd. II, Warszawa 1998

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

16

PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – scharakteryzować instytucje prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, – określić źródła prawa pracy, – dokonać wykładni przepisów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, – ocenić ważność i skuteczność określonej czynności z zakresu prawa

pracy, – określić zasady podejmowania pracy w państwach Unii Europejskiej

na podstawie obowiązujących przepisów prawa, – przygotować tekst umowy o pracę, – przygotować tekst aktu mianowania, – przygotować tekst aktu powołania, – przygotować tekst wypowiedzenia umowy o pracę, – przygotować tekst aktu rozwiązania stosunku pracy bez

wypowiedzenia oraz wypowiedzenia zmieniającego, – sporządzić świadectwo pracy, – opracować tekst regulaminu pracy, – opracować tekst regulaminu wynagradzania, – sporządzić zawiadomienie o ukaraniu pracownika karą porządkową, – zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, – scharakteryzować wymagania ergonomii dotyczące organizacji

stanowiska pracy, – opracować rozkład czasu pracy pracownika zgodnie z jego wymiarem, – obliczyć wymiar urlopu wypoczynkowego przysługującego

pracownikowi, – wykonać różne czynności procesowe w sprawach dotyczących prawa

pracy, – wykonać czynności sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczeń

społecznych, – zaproponować sposoby rozwiązania problemów z zakresu prawa

pracy i ubezpieczeń społecznych.

1. Wprowadzenie do prawa pracy Definicja i przedmiot prawa pracy. Cechy charakterystyczne stosunku pracy. Źródła prawa pracy. Znaczenie układów zbiorowych.

17

2. Nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy Rodzaje umów o pracę. Zmiana treści rozwiązania umowy o pracę. Ochrona pracownika przed wypowiedzeniem. Nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy na podstawie: mianowania, powołania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę. Ćwiczenia: • Sporządzanie umów o pracę, aktów mianowania, wypowiedzeń oraz

wypowiedzeń zmieniających. 3. Obowiązki i odpowiedzialność pracownika Obowiązki pracownika wynikające z kodeksu pracy, pragmatyk służbowych, umowy o pracę lub aktu mianowania (powołania) i regulaminu pracy. Czas pracy. Obowiązek lojalności wobec pracodawcy. Obowiązek zachowania tajemnicy służbowej. Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna pracownika. Odpowiedzialność materialna pracownika. Ćwiczenia: • Sporządzanie regulaminów pracy. • Ustalanie czasu pracy pracownika zgodnie z jego wymiarem. • Przygotowywanie zawiadomień o ukaraniu pracownika karą

porządkową.

4. Obowiązki pracodawcy Obowiązki związane z organizowaniem pracy. Bezpieczeństwo i higiena pracy. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia związane z pracą. Urlopy wypoczynkowe i zaspokajanie innych potrzeb pracowników. Szczególna ochrona pracy kobiet i młodocianych. Ćwiczenia: • Obliczanie wymiaru urlopu wypoczynkowego przysługującego

pracownikowi. • Sporządzanie odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę. • Analizowanie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o odmowie

przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy.

• Analizowanie przepisów prawa dotyczących zatrudnienia w państwach Unii Europejskiej.

18

5. Kontrola przestrzegania prawa pracy, rozstrzyganie sporów ze stosunku pracy, rozwiązywanie sporów zbiorowych

Kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy, Społecznej Inspekcji Pracy oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Komisje pojednawcze. Postępowanie sądowe w sprawach dotyczących prawa pracy. Przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy. Uprawnienia związków zawodowych. Spory zbiorowe. Ćwiczenia: • Analizowanie decyzji Państwowej Inspekcji Pracy. • Sporządzanie pism w sprawach dotyczących prawa pracy. • Porównywanie statutów różnych związków zawodowych. 6. Ubezpieczenie społeczne Prawo do zabezpieczenia społecznego i sposoby jego realizacji: ubezpieczeniowa, zaopatrzeniowa i opiekuńcza (pomoc społeczna). Akty prawne regulujące system zabezpieczenia społecznego. Zasady systemu ubezpieczeń społecznych, zbieg tytułów do ubezpieczenia. Świadczenia związane z chorobami, wypadkami przy pracy i macierzyństwem. Ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe. Rozpoznawanie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych. Ćwiczenia: • Sporządzanie decyzji ZUS w sprawie świadczenia emerytalnego na

podstawie opisu przypadków. • Sporządzanie pism w postępowaniu administracyjnym oraz sądowym

w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych.

Środki dydaktyczne Kodeks Pracy. Komentarze do aktów prawnych dotyczących prawa pracy. Zbiory orzeczeń Państwowej Inspekcji Pracy. Czasopisma. Materiały prasowe. Wzory pism, formularze. Publikacje organów rządowych i samorządowych. Specjalistyczne programy komputerowe. Filmy edukacyjne z zakresu prawa pracy. Techniczne środki kształcenia.

19

Uwagi o realizacji Realizacja programu nauczania przedmiotu Prawo pracy

i ubezpieczeń społecznych ma na celu zapoznanie uczniów z podstawową terminologią z zakresu prawa pracy, sposobami nawiązania stosunku pracy, obowiązkami i uprawnieniami pracownika i pracodawcy, sposobami kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasadami i sposobami realizacji ubezpieczeń społecznych.

W procesie nauczania-uczenia się szczególną uwagę należy zwrócić na normy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych określające nie tylko prawa i obowiązki stron stosunku pracy, ale także regulujące stosunki pozostające w ścisłym związku z pracą zarobkową ludzi, świadczoną na warunkach określonych w kodeksie pracy.

Osiągnięcie założonych celów kształcenia umożliwi stosowanie metod nauczania-uczenia się, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, ćwiczenia.

Podczas ćwiczeń uczniowie powinni korzystać z aktów prawnych, komentarzy i materiałów prasowych oraz specjalistycznych programów i zasobów Internetu. Proponuje się tworzenie na zajęciach sytuacji problemowych skłaniających uczniów do aktywnego uczestnictwa i określania własnego stanowiska w omawianych kwestiach.

Analizując poszczególne zagadnienia prawne w czasie ćwiczeń należy korzystać z opisu przypadków przedstawiających rzeczywiste sytuacje i problemy dotyczące stosowania prawa oraz jego wykładni. Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych do organów administracji, sądów, kancelarii prawnych.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w grupach 15 osobowych, w pracowni komputerowej z oprogramowaniem specjalistycznym oraz prawno-ekonomicznej wyposażonej w literaturę, teksty źródłowe, wzory pism, formularze, druki, filmy edukacyjne.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne Orientacyjna

liczba godzin 1. Wprowadzenie do prawa pracy 5

2. Nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy 12

3. Obowiązki i odpowiedzialność pracownika 12

4. Obowiązki pracodawcy 12

5. Kontrola przestrzegania prawa pracy, rozstrzyganie sporów ze stosunku pracy, rozwiązywanie sporów zbiorowych

10

6. Ubezpieczenia społeczne 13

Razem 64

20

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów.

Systematyczne prowadzenie kontroli i oceny, umożliwi nauczycielowi korygowanie błędów oraz dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy i środków dydaktycznych do możliwości poznawczych uczniów.

Ocena osiągnięć szkolnych uczniów powinna być dokonywana na podstawie: – sprawdzianów ustnych, – sprawdzianów pisemnych: krótkiej wypowiedzi na piśmie lub

rozwiązania zadania problemowego, – testów osiągnięć szkolnych z zadaniami wielokrotnego wyboru, – ukierunkowanej obserwacji czynności ucznia w czasie wykonywania

ćwiczeń. W procesie oceniania należy zwracać szczególną uwagę na

umiejętności: – korzystania z różnych źródeł informacji, – interpretacji przepisów dotyczących prawa pracy, – opracowywania umów o pracę, aktów mianowania i regulaminów

pracy, – wykonywania czynności administracyjnych dotyczących prawa pracy

i ubezpieczeń społecznych. Przedmiotem oceny powinna być również aktywność uczniów podczas

zajęć, umiejętność współpracy w grupie oraz umiejętność rozwiązywania kazusów dotyczących prawa pracy.

W ocenie końcowej należy uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela.

21

Literatura Barzycka-Banasik M.: Prawo pracy. C. H. Beck, Warszawa 2005 Ubezpieczenie społeczne. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych oraz akty wykonawcze. C. H. Beck, Warszawa 1999 Florek L., Zieliński T.: Prawo pracy. Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2005 Jędrasik-Jankowska I.: Ubezpieczenie społeczne. T. 1. Część ogólna. Lexis Nexis, Warszawa 2004 Jędrasik-Jankowska I.: Ubezpieczenie społeczne. T. 2. Ubezpieczenie rentowe. Ubezpieczenie emerytalne. Lexis Nexis, Warszawa 2004 Jędrasik-Jankowska I.: Ubezpieczenie emerytalne. Trzy filary. Lexis Nexis, Warszawa 2001 Jędrasik-Jankowska I.: Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe. Lexis Nexis, Warszawa 2002 Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Lexis Nexis, Warszawa 2005. Szpor G.: red. System ubezpieczeń społecznych. Zagadnienia podstawowe. Lexis Nexis, Warszawa 2003

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

22

PRAWO ADMINISTRACYJNE I PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – zidentyfikować źródła prawa administracyjnego, – określić istotę i zakres prawa administracyjnego, – wskazać sposoby powstania stosunku administracyjnoprawnego, – scharakteryzować prawne formy działania administracji, – zinterpretować przepisy poszczególnych działów prawa

administracyjnego: prawa ustrojowego, prawa materialnego oraz procesowego,

– scharakteryzować podstawowe instytucje prawa administracyjnego, – scharakteryzować podział terytorialny państwa, – określić kompetencje naczelnych i centralnych organów administracji

publicznej, – określić strukturę i kompetencje organów administracji rządowej

i samorządowej, – określić kompetencje organów administracji zespolonej

i niezespolonej, – rozpoznać właściwość rzeczową, miejscową i instancyjną organów

administracji publicznej, – scharakteryzować europejskie modele administracji publicznej, – określić sytuację prawno-administracyjną obywatela RP, obywatela

jednego z państw UE i obcokrajowca przebywającego na terytorium RP,

– zastosować przepisy prawa do ochrony danych osobowych, – zidentyfikować źródła prawa materialnego, – zastosować procedury postępowania administracyjnego

w poszczególnych działach prawa materialnego, – udzielić informacji o merytorycznej właściwości poszczególnych

działów prawa materialnego oraz o zakresie i trybie załatwiania spraw, – określić zasady porządku i bezpieczeństwa publicznego, – opracować projekty aktów stosowania prawa, – określić zasady postępowania administracyjnego, – określić sytuacje wyłączenia organu lub jego pracownika od udziału

w postępowaniu administracyjnym, – ocenić zdolność procesową strony do udziału w postępowaniu

administracyjnym, – przeprowadzić wizję lokalną, – opracować projekty aktów prawa miejscowego, – określić procedury doręczania pism administracyjnych,

23

– przeprowadzić postępowanie dowodowe, – ustalić terminy rozpatrzenia spraw administracyjnych, – wskazać organ właściwy do przeprowadzenia postępowania

odwoławczego, – określić tryb i przesłanki wznowienia postępowania, – sporządzić skargę na decyzję do wojewódzkiego sądu

administracyjnego, – przygotować projekty odpowiedzi na skargi i wnioski, – zastosować zasady nadzoru i kontroli administracyjnej, – rozróżnić środki egzekucji należności pieniężnych i niepieniężnych, – określić sposób postępowania zabezpieczającego, – zanalizować orzecznictwo Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu

Administracyjnego, – porównać europejskie i polskie standardy prawa administracyjnego, – zorganizować zebranie społeczności lokalnej, – sporządzić projekt decyzji administracyjnej, postanowienia i innych

aktów stosowania prawa, – wykazać różnice między finansami państwowymi i samorządowymi, – określić zasady konstrukcji budżetu, – określić tryb stanowienia budżetu państwa i jednostek samorządu

terytorialnego, – odróżnić administrację finansową od kontroli finansowej państwa

i samorządu, – określić strukturę (podmiot, przedmiot, podstawa opodatkowania

i stawka) poszczególnych podatków. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie do prawa administracyjnego Miejsce prawa administracyjnego wśród innych gałęzi prawa. Ogólne zasady prawa administracyjnego. Rodzaje organów administracyjnych. Podstawowe pojęcia prawa administracyjnego. Prawne formy działania administracji. Źródła prawa administracyjnego. Ćwiczenia: • Analizowanie wybranych tekstów w celu identyfikacji zewnętrznych

form działania administracji (akt normatywny, akt administracyjny, przyrzeczenie administracyjne, umowa i porozumienie administracyjne).

• Identyfikowanie dziedzin aktywności ludzkiej uregulowanych przez prawo administracyjne na podstawie zaprezentowanych obszarów życia społecznego.

24

• Identyfikowanie podmiotów administrujących spośród wybranych podmiotów występujących w obrocie prawnym.

2. Prawo ustrojowe Administracja rządowa. Administracja samorządowa. Samorząd gminny. Samorząd powiatowy. Samorząd województwa. Administracja rządowa w województwie. Ćwiczenia: • Analizowanie tekstów aktów normatywnych w celu ustalenia materii ich

regulacji prawnej. • Analizowanie przebiegu referendum lokalnego w wybranej gminie, na

podstawie opisu przypadków. 3. Prawo materialne Obywatelstwo. Status obcokrajowca. Zmiana imion i nazwisk. Ewidencja ludności. Nadawanie orderów, odznaczeń i odznak. Prawo stowarzyszeń. Prawo zgromadzeń. Prawo do ochrony danych osobowych. Zasady dostępu do informacji. Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa. Planowanie przestrzenne terenu. Prawo budowlane. Prawo ochrony środowiska. Prawo wodne. Gospodarka komunalna. Prawo komunikacji, łączności, radiofonii i telewizji. Administracja ochrony zdrowia. Administracja zatrudnienia i pomocy socjalnej. Administracja nauki i oświaty. Ochrona dóbr kultury. Ćwiczenia: • Sporządzanie wykazu dokumentów składanych przez osoby

ubiegające się o wydanie dowodu osobistego. • Wydawanie zezwoleń na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej. • Dokonywanie wpisów do ewidencji ludności prowadzonej przez organ

wykonawczy gminy. • Ocena decyzji administracyjnych organu gminy i organów

odwoławczych w sprawie zakazów organizowania zgromadzeń. 4. Postępowanie administracyjne Zakres obowiązywania kodeksu postępowania administracyjnego. Pojęcie strony. Wyłączenie pracownika i organu z postępowania. Sposoby doręczania pism urzędowych. Wszczęcie postępowania. Udostępnianie akt stronom. Dowody w postępowaniu administracyjnym. Wszczęcie postępowania i rozprawa. Zawieszenie postępowania. Decyzje i postanowienia. Ugoda administracyjna. Zaświadczenia. Odwołania i zażalenia. Wznowienie postępowania. Stwierdzenie

25

nieważności decyzji. Udział prokuratora w postępowaniu administracyjnym. Skargi i wnioski. Właściwość sądów administracyjnych. Strony postępowania sądowo-administracyjnego. Wszczęcie postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym. Środki odwoławcze. Orzeczenia NSA. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt. Zasady postępowania egzekucyjnego. Podmioty postępowania egzekucyjnego. Wszczęcie egzekucji. Czynności egzekucyjne. Środki zaskarżenia i nadzoru w postępowaniu egzekucyjnym. Wyłączenie spod egzekucji. Postępowanie zabezpieczające. Postępowanie uproszczone. Ćwiczenia: • Sporządzanie projektów decyzji i postanowień administracyjnych. • Sporządzanie projektów ugód administracyjnych. • Sporządzanie zaświadczeń na podstawie danych osobowych. • Sporządzanie wezwań. • Sporządzanie protokołów: ustnie złożonego podania, zeznania

świadków, dokonania oględzin. 5. Prawo finansów publicznych Ustrój finansowy Rzeczpospolitej Polskiej. Administracja finansowa państwa. Procedury stanowienia budżetu państwa. Procedury stanowienia budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Podatki państwowe. Podatki i opłaty samorządowe. Zakres obowiązywania ordynacji podatkowej. Postępowanie przed organami podatkowymi. Postępowanie przed organami kontroli finansowej. Ćwiczenia: • Ustalanie zasadności pobierania podatków przez związki

publicznoprawne. • Sporządzanie projektów decyzji i postanowień w sprawie zobowiązań

podatkowych. • Sporządzanie protokołów w sprawach kontroli podatkowych. Środki dydaktyczne Akty normatywne (Konstytucja, ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty UE i akty prawa miejscowego). Akty administracyjne. Dzienniki Ustaw. Resortowe dzienniki urzędowe. Wojewódzkie dzienniki urzędowe.

26

Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu Prawo administracyjne i prawo

finansów publicznych obejmuje treści dotyczące prawa ustrojowego, materialnego i postępowania administracyjnego oraz prawa finansów publicznych.

Realizacja programu ma na celu przygotowanie ucznia do wykonywania zaplanowanych w programie czynności administracyjnych oraz kształtowanie postaw niezbędnych do aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa obywatelskiego.

Program powinien być realizowany w korelacji z przedmiotami: Wstęp do nauki o państwie i prawie oraz Prawo cywilne, rodzinne i opiekuńcze, prawo gospodarcze oraz prawo pracy i ubezpieczeń społecznych.

Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności: rozpoznawania źródeł i zasad stosowania prawa administracyjnego, analizowania tekstów normatywnych, sporządzania dokumentów dotyczących ewidencji ludności, sporządzania projektów decyzji i postanowień administracyjnych, rozpoznawania prawnych konsekwencji naruszenia tajemnicy zawodowej oraz ujawnienia chronionych danych osobowych.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi stosowanie podających i aktywizujących metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna oraz ćwiczenia.

Nauczyciel może wykorzystać ćwiczenia zaproponowane w programie, może również opracować własne ćwiczenia zgodnie z potrzebami edukacyjnymi uczniów i możliwością ich realizacji w szkole. Podczas ćwiczeń należy stworzyć uczniom warunki do twórczej aktywności i współpracy w rozwiązywaniu kazusów prawnych. Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach do 15 osób, z podziałem na 2-3 osobowe zespoły, w pracowni prawno-ekonomicznej i administracyjnej.

27

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba

godzin

1. Wprowadzenie do prawa administracyjnego 10

2. Prawo ustrojowe 30

3. Prawo materialne 80

4. Postępowanie administracyjne 60

5. Prawo finansów publicznych 44

Razem

224

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów

mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie na podstawie ustalonych kryteriów.

Systematyczne prowadzenie kontroli i oceny postępów, umożliwi nauczycielowi korygowanie błędów oraz dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy i środków dydaktycznych do możliwości poznawczych uczniów.

Sprawdzanie osiągnięć uczniów powinno być dokonywane przy pomocy: – sprawdzianów pisemnych i ustnych, – testów osiągnięć szkolnych, – obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

W procesie sprawdzania należy uwzględnić umiejętności: – korzystania z kodeksu prawa administracyjnego, – doboru przepisów prawa do rozstrzyganej sprawy, – sporządzania projektów decyzji i postanowień administracyjnych.

Przedmiotem oceny powinna być również: – aktywność uczniów, – umiejętność współpracy w grupie, – umiejętność posługiwania się terminologią prawniczą.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela oraz samoocenę dokonaną przez ucznia.

28

Literatura Adamiak B., Borkowski J.: Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz. C.H.Beck, Warszawa 2004 Borodo A.: Polskie prawo finansowe (zarys ogólny). TNOiK, Toruń 2007 Chojna-Duch E.: Polskie prawo finansowe. Finanse publiczne. LexisNexis, Warszawa 2007 Chorąży K., Taras W., Wróbel A.: Postępowanie administracyjne egzekucyjne sądowoadministracjne. Zakamycze, Kraków 2005 Wierzbowski M., Cieślak Z., Jagielski J., Lang J., Szubiakowski M., Wiktorowska A.: Prawo administracyjne. LexisNexis, Warszawa 2006 Zajdel R.: Prawo i postępowanie administracyjne, część I (2002r.), część II (2004r.), ćwiczenia I (2006r.) i ćwiczenia II (2003r), eMPi 2 Mariana Pietraszewskiego, Poznań Wajgner M.: Prawo i postępowanie administracyjne, część I (2003r.), część II (2003r.) i część III (2004r.), REA, Warszawa Gazeta Prawna (dodatki stałe: Tygodnik prawa administracyjnego i Samorządowiec) Rzeczpospolita (stały dodatek: Prawo co dnia) Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

29

EKONOMIKA PRZEDSIĘBIORSTW

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – określić przedmiot mikro- i makroekonomii, – posłużyć się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, – wyjaśnić istotę mechanizmu rynkowego, – określić zakres oddziaływania państwa na rynek, – zanalizować rynki: pracy, kapitału, ziemi i pieniężno-kredytowy, – określić zachowania podstawowych podmiotów gospodarczych

w określonych sytuacjach rynkowych, – obliczyć na podstawie danych statystycznych mierniki aktywności

gospodarczej, – określić czynniki i bariery wzrostu gospodarczego, – określić wielkość oraz przyczyny i skutki inflacji, – przedstawić strukturę budżetu państwa, – określić wielkość deficytu budżetowego i sposoby jego finansowania, – wyjaśnić rolę i zadania banku centralnego w gospodarce, – określić korzyści wynikające z międzynarodowego podziału pracy

i integracji gospodarczej, – dokonać analizy korzyści i zagrożeń dla Polski po integracji z Unią

Europejską, – określić cel działalności przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej, – sklasyfikować przedsiębiorstwa według formy własności, – wskazać różnice między przedsiębiorstwami, uwzględniając ich

sposób tworzenia, osobowość prawną i zasady działania, – określić funkcje organów zarządzających przedsiębiorstwem

państwowym, spółką i spółdzielnią, – zidentyfikować instytucje wspomagające działalność przedsiębiorcy, – rozróżnić zasoby przedsiębiorstwa, – wyjaśnić istotę majątku trwałego i obrotowego w przedsiębiorstwie, – rozróżnić obce źródła finansowania przedsiębiorstwa: kredyt bankowy,

leasing, – przygotować dokumenty związane z udzieleniem kredytu przez bank, – określić zasady funkcjonowania rachunków bankowych, – wyjaśnić istotę przychodów i kosztów w przedsiębiorstwie, – sklasyfikować koszty według rodzajów, – określić zasady ustalania wyniku finansowego, – sklasyfikować podatki dotyczące działalności gospodarczej, – obliczyć wysokość należnego podatku, – scharakteryzować podstawowe rodzaje papierów wartościowych, – uregulować płatność przy pomocy weksla, – określić rolę marketingu w procesie zarządzania przedsiębiorstwem,

30

– wyjaśnić funkcjonowanie podstawowych instrumentów marketingu, – dobrać środki i formy reklamy do promocji określonych produktów. Materiał nauczania 1. Podstawowe pojęcia ekonomiczne Ekonomia jako nauka. Potrzeby ludzkie i sposoby ich zaspokajania. Problemy rzadkości i racjonalności działania. Czynniki wytwórcze. Ćwiczenia: • Badanie związków i zależności zachodzących między produkcją

a konsumpcją. • Analizowanie sposobów zaspokajania potrzeb. • Rozpoznawanie potrzeb materialnych ludności miejskiej i wiejskiej. • Porównywanie nieograniczoności potrzeb z ograniczonością zasobów

na określonym przykładzie. • Określanie zasad racjonalnego działania w celu ochrony środowiska. • Określanie kosztu alternatywnego budowy autostrad w kraju. • Porównywanie cen czynników wytwórczych na określonych rynkach. 2. Modele i systemy gospodarki Gospodarka naturalna i towarowa. Epoki gospodarcze w dziejach ludzkości. Systemy gospodarcze. Rynek i jego elementy. Ćwiczenia: • Porównywanie cech gospodarki naturalnej i towarowej oraz tradycyjnej

i rynkowej. • Porównywanie warunków rynkowych w feudalizmie i kapitalizmie. • Analizowanie rynków dóbr i usług. • Charakteryzowanie powiązań między elementami rynku. 3. Struktury rynku i ich uwarunkowania Struktury rynku. Efektywność gospodarowania a struktury rynku. Konkurencja a efektywność gospodarowania. Ćwiczenia: • Porównywanie cech konkurencji doskonałej i niedoskonałej. • Sporządzanie wykresu równowagi przedsiębiorstw produkcyjnych

i usługowych. • Określanie wpływu konkurencji na rynkowe decyzje przedsiębiorców. • Ocenianie działań monopolistycznych przedsiębiorstw. • Analizowanie metod walki z nieuczciwą konkurencją na rynku.

31

4. Mechanizm rynkowy Podstawowe kategorie rynku. Mechanizm rynkowy. Statyczne i dynamiczne ujęcie mechanizmu rynkowego. Czynniki określające popyt i podaż. Prawo popytu i podaży. Równowaga rynkowa. Mierniki elastyczności popytu i podaży. Ćwiczenia: • Charakteryzowanie podstawowych kategorii rynkowych. • Rozpoznawanie relacji cena – popyt – podaż w warunkach gospodarki

rynkowej. • Sporządzanie wykresu obrazującego cenę równowagi, nadwyżkę

i niedobór popytu oraz podaży na rynku. • Charakteryzowanie rynkowych procesów dostosowawczych. • Wyznaczanie krzywych popytu i podaży, cen równowagi rynkowej,

nadwyżki i niedoboru rynkowego na podstawie określonych danych. • Interpretowanie współczynników elastyczności popytu i podaży. • Obliczanie przychodów całkowitych, gdy popyt jest elastyczny

i nieelastyczny. 5. Wybory i zachowania podstawowych podmiotów gospodarczych Podstawowe podmioty gospodarcze. Gospodarstwo domowe – dochody i wydatki konsumentów. Decyzje konsumentów i ich ekonomiczne podstawy. Przedsiębiorstwo w otoczeniu rynkowym. Koszty i zysk w przedsiębiorstwie. Decyzje ekonomiczne przedsiębiorców.

Ćwiczenia: • Charakteryzowanie podstawowych podmiotów gospodarczych. • Określanie cech gospodarstwa domowego jako podstawowego

konsumenta. • Analizowanie preferencji konsumentów. • Analizowanie zachowań konsumenta na rynku przy pomocy

marginalnej stopy substytucji, linii budżetu i optimum konsumenta. • Wykreślanie pozycji równowagi konsumenta oraz krzywych Engla. • Określanie cech przedsiębiorstwa jako podstawowego producenta. • Charakteryzowanie form organizacyjno-prawnych przedsiębiorstw na

podstawie określonych cech. • Wyznaczanie wielkości produkcji jako podstawy funkcjonowania

przedsiębiorstwa. • Obliczanie wielkości produktu całkowitego, przeciętnego

i marginalnego na podstawie określonych danych. • Wyznaczanie optimum produkcji i ścieżek ekspansji rynku.

32

• Obliczanie kosztów całkowitych, zmiennych, przeciętnych i marginalnych w przedsiębiorstwie.

• Wyznaczanie krzywych obojętności, izokwant produkcji oraz ścieżki ekspansji produkcji.

6. Mierzenie rezultatów aktywności gospodarczej w skali

makroekonomicznej Zakres działania państwa w sferze gospodarczej. Ruch okrężny dochodów i wydatków w gospodarce. Rachunek dochodu narodowego. Wzrost gospodarczy. Ćwiczenia: • Określanie roli państwa i jego funkcji gospodarczych. • Określanie cech równowagi makroekonomicznej. • Porównywanie zagregowanego popytu i podaży w skali roku. • Rysowanie schematu ruchu okrężnego produktów i środków

pieniężnych w gospodarce. • Obliczanie mierników działalności gospodarczej państwa. • Interpretowanie podstawowych mierników działalności państwa na

podstawie danych statystycznych dotyczących: produktu krajowego i narodowego brutto oraz netto, a także PKB nominalnego i realnego.

• Korygowanie mierników działalności państwa o skutki inflacji: deflator PNB.

• Określanie poziomu dobrobytu ekonomicznego kraju przy pomocy wskaźnika Genewskiego.

• Porównywanie poziomu dobrobytu ekonomicznego netto różnych krajów na podstawie wskaźników.

• Określanie ekstensywnych i intensywnych czynników wzrostu gospodarczego.

• Porównywanie wskaźników wzrostu gospodarczego w długim i krótkim okresie czasu.

• Określanie barier i kosztów wzrostu gospodarczego. 7. Dysproporcje w gospodarce Koniunktura gospodarcza. Bezrobocie. Inflacja. Ćwiczenia: • Określanie zmian koniunkturalnych w gospodarce. • Określanie cech kryzysu jako regulatora rynku. • Ocenianie zmian gospodarczych po zastosowaniu modelu mnożnika-

akceleratora. • Obliczanie i interpretowanie wskaźników koniunktury.

33

• Interpretowanie wpływu zmian w poziomie bezrobocia na kondycję gospodarki w Polsce i Unii Europejskiej oraz na świecie.

• Analizowanie czynników powodujących różne rodzaje bezrobocia. • Obliczanie wskaźników bezrobocia dla Polski, Unii Europejskiej

i świata. • Analizowanie przyczyn bezrobocia w regionie oraz planowanie działań

ograniczających jego wzrost. • Analizowanie typów inflacji i wpływu ich poziomu na kondycję

gospodarki. • Obliczanie stopy inflacji i innych miar wzrostu cen dla Polski i Unii

Europejskiej. • Szacowanie kosztów inflacji ponoszonych przez społeczeństwo

i gospodarkę. • Sporządzanie wykresu zależności między inflacją a bezrobociem –

krzywa Philipsa. • Dobieranie środków przeciwdziałania inflacji. 8. Polityka gospodarcza rządu Budżet państwa. Wpływy i wydatki budżetu państwa. Polityka fiskalna. Podatki i ich rodzaje. Pieniądz i system bankowy. Polityka pieniężno-kredytowa. Bilans płatniczy kraju i jego struktura. Ćwiczenia: • Analizowanie dochodów państwa na podstawie ustawy budżetowej. • Określanie wielkości zapotrzebowania na dobra publiczne i prywatne. • Określanie źródeł finansowania deficytu budżetowego państwa. • Określanie przyczyn powstawania długu publicznego. • Analizowanie zależności stanu gospodarki od skuteczności polityki

fiskalnej. • Porównywanie stawek podatków bezpośrednich i pośrednich

w Polsce i Unii Europejskiej. • Porównywanie siły nabywczej pieniądza w Polsce i Unii Europejskiej. • Określanie kompetencji banku centralnego i banków komercyjnych. • Analizowanie wpływu zmian poziomu stóp kredytowych na rozwój

działalności gospodarczej w kraju. • Określanie wpływu polityki fiskalnej na politykę kredytową. • Porównywanie struktury geograficznej i towarowej handlu

zagranicznego.

34

9. Gospodarka światowa Gospodarka światowa i rynek światowy. Międzynarodowy podział pracy. Rynek walutowy. Międzynarodowe instytucje finansowe. Międzynarodowa integracja gospodarcza. Polska a Unia Europejska. Ćwiczenia: • Określanie podstawowych kategorii gospodarki światowej i rynku

światowego. • Analizowanie wpływu podziału pracy na opłacalność wymiany

międzynarodowej. • Rozpoznawanie uwarunkowań rynku walutowego. • Określanie wpływu dewaluacji na eksport i import w danym kraju. • Określanie wielkości obrotów bieżących i kapitałowych na podstawie

danych bilansu płatniczego. • Określanie wpływu bilansu płatniczego na poziom kursu walutowego. • Objaśnianie procesów i form integracji międzynarodowej. • Analizowanie wpływu integracji gospodarczej na państwa słabo

i wysoko rozwinięte gospodarczo. • Analizowanie etapów integracji gospodarczej na przykładzie Unii

Europejskiej. • Rozpoznawanie korzyści i zagrożeń wynikających z integracji

gospodarczej Polski z Unią Europejską. 10. Przedsiębiorstwo i jego otoczenie Działalność przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej. Klasyfikacja przedsiębiorstw według form własności. Charakterystyka przedsiębiorstw państwowych i prywatnych, spółek oraz spółdzielni. Organy zarządzające przedsiębiorstwem i ich funkcje. Instytucje współpracujące i wspomagające działalność przedsiębiorcy. Techniczne warunki wykonywania działalności. Ćwiczenia: • Porównywanie form organizacyjno-prawnych przedsiębiorstw

działających na rynku. • Określanie kompetencji organów zarządzających różnymi podmiotami. • Identyfikowanie instytucji współpracujących i wspomagających

działalność przedsiębiorstw. • Określanie cech wpływających na zachowanie się podmiotów na

rynku. • Planowanie badań rynku prowadzonych przez przedsiębiorstwo we

własnym zakresie.

35

11. Organizacja i zarządzanie w przedsiębiorstwie Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa. Organizacja i zarządzanie w przedsiębiorstwie. Zasady organizacji wpływające na skuteczność działania przedsiębiorstwa. Kryteria i metody oceny pracy. Gospodarowanie czasem pracy. Wydajność pracy i sposoby jej mierzenia. Polityka kadrowa. Stan i struktura zatrudnienia. Płynność kadr. Materialne warunki środowiska pracy. Wartość funkcji pełnionych przez pracownika. Kierowanie przedsiębiorstwem. Ćwiczenia: • Określanie powiązań i zależności między komórkami organizacyjnymi

przedsiębiorstwa. • Określanie zadań organów przedsiębiorstwa państwowego i spółki

kapitałowej. • Porównywanie sprawności organizacyjnej i skuteczności działania

w przedsiębiorstwach produkcyjnych i usługowych. • Rejestrowanie zdarzeń charakteryzujących określoną metodę pracy

pracownika. • Prowadzanie kompleksowej analizy przedsiębiorstwa na podstawie

wyników badań. • Rejestrowanie usprawnień i innowacji organizacyjnych w działalności

przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych. • Porównywanie nominalnego i efektywnego czasu pracy na podstawie

danych. 12. Podstawy działalności gospodarczej Doradztwo i planowanie działalności gospodarczej. Czynności formalne związane z podejmowaniem działalności gospodarczej. Zadania i funkcje biznesplanu. Rozliczenia przedsiębiorstwa z urzędami i instytucjami. Ćwiczenia: • Ustalanie zadań doradztwa technicznego i gospodarczego. • Planowanie biznesplanu dla tworzonego i już istniejącego

przedsiębiorstwa. • Opracowywanie biznesplanu przedsiębiorstwa. • Zgłaszanie rozpoczęcia działalności gospodarczej w urzędzie gminy

i Krajowym Rejestrze Sądowym, urzędzie statystycznym, urzędzie skarbowym, ZUS-ie, banku, Państwowej Inspekcji Pracy oraz w Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.

• Ustalanie terminów dokonywania rozliczeń finansowych przedsiębiorstwa prowadzącego działalność produkcyjną.

36

• Planowanie działalności usługowej w oparciu o przepisy ustawy o działalności gospodarczej.

• Wyszukiwanie firm konsultingowych działających na rynku i ocenianie ich wiarygodności.

13. Majątek przedsiębiorstwa Majątek przedsiębiorstwa i jego struktura. Majątek trwały. Koszty zużycia (amortyzacja) majątku trwałego. Majątek obrotowy. Leasing jako forma pozyskania majątku. Ćwiczenia: • Charakteryzowanie składników majątku trwałego i obrotowego. • Obliczanie stawek amortyzacji majątku trwałego różnymi metodami. • Planowanie form pozyskania kapitału: formy leasingu i inwestycji. • Dobieranie form kapitału do rodzaju przedsiębiorstw państwowych,

spółdzielni i spółek kapitałowych. • Analizowanie form kapitałów dostępnych na rynku. • Ustalanie potrzeb kredytowych przedsiębiorstwa. • Obliczanie oprocentowania kredytu. 14. Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem Zakres i formy współpracy przedsiębiorstwa z bankiem. Rachunki bankowe. Kredytowanie działalności przedsiębiorstw. Wniosek kredytowy i umowa kredytowa. Ćwiczenia: • Określanie form współpracy z bankiem. • Dobieranie rodzaju rachunku bankowego do rodzaju przedsiębiorstwa. • Analizowanie zasad kredytowania działalności przedsiębiorstwa. • Planowanie krajowych i zagranicznych zabezpieczeń spłaty kredytów. • Badanie zdolności kredytowej przedsiębiorstwa. • Obliczanie i analizowanie mierników ekonomicznych w zakresie

samofinansowania i możliwości kredytowania. • Opracowywanie wniosków kredytowych. • Sporządzanie korespondencji przedsiębiorstwa z bankiem.

37

15. Wynik finansowy przedsiębiorstwa Przychody i koszty w przedsiębiorstwie. Klasyfikacja kosztów według układu. Kalkulacja kosztów. Zasady ustalania wyniku finansowego. Podział zysku. Ćwiczenia: • Określanie elementów przychodów i kosztów przedsiębiorstwa. • Określanie części składowych kosztów w układzie rodzajowym

i kalkulacyjnym. • Planowanie poziomu kosztów w przedsiębiorstwie. • Ustalanie podstawy obliczania ceny wyrobu. • Planowanie obniżania kosztów własnych w przedsiębiorstwie. • Ustalanie wyniku finansowego brutto, wyniku na działalności

operacyjnej, wyniku na operacjach finansowych i nadzwyczajnych. • Analizowanie rentowności przedsiębiorstwa na podstawie wskaźnika

rentowności, stopy zysku, przeciętnej marży, poziomu kosztów. • Dokonywanie podziału zysku w spółkach. • Rozliczanie przedsiębiorstwa z właścicielem, pracownikami,

odbiorcami oraz instytucjami finansowymi (urząd skarbowy, ZUS, bank).

• Dokonywanie rozliczeń międzynarodowych w różnych formach. 16. Obrót papierami wartościowymi Rynek papierów wartościowych. Akcje: rodzaje, zasady emisji i zbywania. Pojęcie i znaczenie obligacji. Rodzaje i funkcje weksla. Zasady obrotu czekami. Ćwiczenia: • Określanie warunków uczestnictwa na giełdzie. • Określanie uprawnień osób stosunku wekslowego. • Wypełnianie blankietów weksli i czeków. • Określanie zasad zbywania weksli i czeków. 17. Marketing w działalności przedsiębiorstwa Zadania i cele marketingu. Instrumenty marketingowego oddziaływania przedsiębiorstwa na rynek. Krzywa życia produktu. Rodzaje kanałów dystrybucji towarów. Zadania, środki i formy reklamy. Podstawowe narzędzia promocji produktu. Ćwiczenia: • Rozróżnianie podmiotów marketingu i określanie ich zachowań

marketingowych.

38

• Określanie zasad marketingu w procesie zarządzania przedsiębiorstwem.

• Określanie instrumentów marketingu: produktu, ceny, dystrybucji, promocji.

• Określanie długości życia produktów różnych artykułów trwałego użytku.

• Określanie kanałów przepływu artykułów spożywczych na rynku. • Planowanie decyzji marketingowych w przedsiębiorstwie. • Planowanie efektywnych strategii marketingowych. • Planowanie poprawy efektów działalności przedsiębiorstwa na rynku

poprzez dobieranie środków i form reklamy oraz elementów promocji produktów.

Środki dydaktyczne Wzory dokumentów do podjęcia działalności gospodarczej. Druki dokumentów. Statuty przedsiębiorstw. Schematy organizacyjne zakładów usługowego i produkcyjnego. Regulaminy i zarządzenia obowiązujące w przedsiębiorstwie. Roczniki statystyczne. Poradniki. Instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy. Schematy organizacyjne przedsiębiorstw i giełd. Tabele kursów walut. Foliogramy i plansze dotyczące struktury przedsiębiorstwa. Filmy dydaktyczne dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstwa, negocjacji biznesowych. Teksty przewodnie i instrukcje do ćwiczeń. Uwagi o realizacji

Program nauczania przedmiotu Ekonomika przedsiębiorstw obejmuje treści dotyczące: efektywności gospodarowania przedsiębiorstw o różnych formach organizacyjno-prawnych, w warunkach gospodarki rynkowej.

Program należy realizować w korelacji z innymi przedmiotami, przede wszystkim należy wykorzystać umiejętności uczniów z zakresu prawa gospodarczego, prawa pracy i finansów publicznych.

Podczas jego realizacji należy zwrócić szczególną uwagę na: działalność gospodarczą człowieka na przestrzeni wieków, warunki podejmowania działalności gospodarczej, zasady podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze oraz współpracę przedsiębiorstwa z bankiem, a także na stosowanie zasad marketingu w zarządzaniu

39

przedsiębiorstwem, interpretację mierników działalności państwa i korzyści wynikające z funkcjonowania rynku międzynarodowego.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi stosowanie podających i aktywizujących metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny oraz informacyjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przewodniego tekstu, metoda przypadku, metoda projektów, metody symulacyjne i decyzyjne gry dydaktyczne, pokaz z opisem i ćwiczenia.

Podczas zajęć należy tworzyć warunki sprzyjające twórczej aktywności uczniów, rozwojowi zainteresowań ekonomicznych, korzystaniu z różnych źródeł informacji. Podczas wykonywania ćwiczeń uczniowie, powinni analizować różne problemy z życia gospodarczego, korzystając z opisu rzeczywistych sytuacji.

Stosowanie metody projektów w procesie nauczania-uczenia się przybliży uczniom rzeczywistość gospodarczą. Tematy projektów mogą dotyczyć gromadzenia autentycznych dokumentów do zarejestrowania działalności gospodarczej i opracowania planu działalności firmy o określonej strukturze. Projekty mogą być opracowywane przez uczniów indywidualnie lub w małych zespołach.

Program nauczania należy realizować w pracowni prawa i ekonomii w grupie do 15 uczniów. Podczas wykonywania ćwiczeń uczniowie powinni pracować w zespołach kilkuosobowych, w zależności od rodzaju wykonywanego zadania.

Ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propozycję do wykorzystania, nauczyciel powinien również zaplanować własne ćwiczenia o zróżnicowanym stopniu trudności, dostosowując ich zakres i poziom do potrzeb edukacyjnych uczniów.

Podczas zajęć należy zastosować środki dydaktyczne wpływające na efektywność nauczania, takie jak: film dydaktyczny, foliogramy oraz specjalistyczne programy komputerowe do symulacji działalności przedsiębiorstwa na rynku lub do analiz ekonomicznych.

Zaleca się nawiązanie współpracy szkoły ze środowiskiem gospodarczym w celu poznania rzeczywistych warunków pracy w zawodzie oraz zbadania możliwości zatrudnienia absolwentów szkoły.

Wskazane jest zorganizowanie wycieczki dydaktycznej na Giełdę Papierów Wartościowych, której efektem może być zainteresowanie uczniów inwestowaniem na giełdzie.

40

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne Orientacyjna

liczba godzin 1. Podstawowe pojęcia ekonomiczne 8 2. Modele i systemy gospodarki 6 3. Struktury rynku i ich uwarunkowania 6 4. Mechanizm rynkowy 8 5. Wybory i zachowania podstawowych podmiotów

gospodarczych 10 6. Mierzenie rezultatów aktywności gospodarczej

w skali makroekonomicznej 10 7. Dysproporcje w gospodarce 10 8. Polityka gospodarcza rządu 14 9. Gospodarka światowa 10

10. Przedsiębiorstwo i jego otoczenie 12 11. Organizacja i zarządzanie w przedsiębiorstwie 12 12. Podstawy działalności gospodarczej 8 13. Majątek przedsiębiorstwa 8 14. Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem 8 15. Wynik finansowy przedsiębiorstwa 8 16. Obrót papierami wartościowymi 12 17. Marketing w działalności przedsiębiorstwa 10

Razem 160

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów.

Kryteria oceniania powinny uwzględniać poziom wiadomości oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętności zawartych w szczegółowych celach kształcenia.

W procesie oceniana należy uwzględnić umiejętności: – posługiwania się pojęciami ekonomicznymi, – stosowania podstawowych wzorów i praw ekonomicznych, – dokonywania obliczeń ekonomicznych, – wypełniania dokumentów, – planowania i prowadzenia przedsięwzięć marketingowych.

Ocena osiągnięć uczniów powinna być dokonywana na podstawie: – testów osiągnięć szkolnych,

41

– sprawdzianów ustnych i pisemnych, – obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń, – opracowanych projektów.

Podczas obserwacji pracy uczniów należy zwracać uwagę na: – umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji, – umiejętność obliczania i interpretacji mierników ekonomicznych.

Prace projektowe powinny być oceniane na etapie planowania, realizacji i prezentacji.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania osiągnięć uczniów. Literatura Begg D.: Ekonomia. PWE, Warszawa 2000 Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. Podręcznik i ćwiczenia. WSiP, Warszawa 2001 Dynia E.: Integracja europejska - zarys problemów. Warszawa 2003 Nasiłowski M.: System rynkowy - Podstawy mikro- i makroekonomii. Wydawnictwo KeyTex, Warszawa 2001 Praca zbiorowa pod redakcją A. Budnikowskiego i E. Kaweckiej-Wyrzykowskiej: Międzynarodowe stosunki gospodarcze. PWE, Warszawa 2001 Praca zbiorowa pod redakcją A. Geske Dijkstra: Ekonomia i płeć – pozycja zawodowa kobiet w Unii Europejskiej. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002 Praca zbiorowa pod redakcją R. Milewskiego: Podstawy ekonomii. PWN, Warszawa 1999 Praca zbiorowa pod redakcją A. Welfe: Metody ilościowe w naukach ekonomicznych. SGH, Warszawa 2002 Wiśniewski A.: Marketing. WSiP, Warszawa 2001 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

42

ZARYS STATYSTYKI Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – skorzystać ze źródeł statystycznych i ocenić ich wiarygodność, – wyjaśnić rolę statystyki w procesie podejmowania decyzji, – określić zadania i strukturę organów statystycznych, – posłużyć się podstawowymi pojęciami statystycznymi, sklasyfikować

cechy statystyczne, – dobrać jednostki do próby statystycznej, – wybrać metodę badania statystycznego w typowej sytuacji, – określić istotę szacunku statystycznego, – ocenić błędy występujące w materiale statystycznym, – opracować materiał statystyczny według różnych kryteriów, – zaprezentować materiał statystyczny w postaci szeregów

statystycznych, tablic statystycznych i wykresów statystycznych, – posłużyć się podstawowymi miernikami statystycznymi: wskaźnikami

natężenia i wskaźnikami struktury oraz wskaźnikiem porównywalności struktur,

– obliczyć udziały procentowe i punkty procentowe na podstawie materiału statystycznego,

– obliczyć i zinterpretować miary położenia: średnią arytmetyczną, dominantę, medianę oraz pozostałe kwartyle, kwintyle, decyle i percentyle,

– obliczyć i zinterpretować miary zróżnicowania: rozstęp, odchylenie przeciętne i standardowe oraz typowy obszar zmienności i współczynnik zmienności,

– obliczyć i zinterpretować miary asymetrii, – obliczyć i zinterpretować miary dynamiki: przyrosty i indeksy proste

oraz agregatowe według różnych formuł, – obliczyć i zinterpretować miary siły związku dwóch cech: współczynnik

korelacji i korelacji rang, – ustalić związki między dwoma zjawiskami statystycznymi, – sprawdzić wyniki badań za pomocą narzędzi statystycznych, – opracować bazę danych i zestawić dane statystyczne do analiz

i sprawozdań statystycznych.

43

Materiał nauczania 1. Wiadomości wstępne Historia statystyki. Przedmiot, rola i zadania statystyki. Służby statystyki publicznej. Podstawowe pojęcia statystyczne (zbiorowość statystyczna, jednostka statystyczna, cechy statystyczne). Źródła wiedzy statystycznej. Ewidencje i klasyfikacje opracowywane przez organy statystyki publicznej na rzecz przedsiębiorstw. Obowiązki przedsiębiorstw związane ze statystyką publiczną. Praca z rocznikiem statystycznym. Ćwiczenia: • Pozyskiwanie danych z różnych źródeł statystycznych. • Rozróżnianie cech statystycznych na podstawie opisu przypadków. • Planowanie doboru danych do próby statystycznej zgodnie

z ustalonymi kryteriami. 2. Organizacja badania statystycznego Pojęcie badania statystycznego. Rodzaje badań. Metody, techniki i rodzaje badań. Procedura badania statystycznego. Techniki losowań jednostek do próby. Sposoby zbierania informacji (ankiety i ich budowa). Błędy w materiale statystycznym. Formularze statystyczne. Etapy badania statystycznego. Wybór przedmiotu badania statystycznego. Zasady przygotowywania materiału statystycznego do gromadzenia. Ćwiczenia: • Porównywanie typów i rodzajów badań statystycznych. • Analizowanie wyników badania pełnego i częściowego. • Dobieranie jednostek do próby statystycznej zgodnie z zasadami. • Obrazowanie przykładami szacunków statystycznych. • Dobieranie metod i technik do realizacji badania. • Analizowanie etapów procedury badania statystycznego. • Wykrywanie błędów w zgromadzonym materiale statystycznym. • Weryfikowanie zgromadzonego do badania materiału. • Wypełnianie formularzy zgodnie z instrukcjami statystycznymi. • Ustalenie elementów badania statystycznego. • Dobieranie jednostek statystycznych do badania statystycznego. • Przygotowywanie ankiet do gromadzenia materiału statystycznego. • Organizowanie badania dla wybranej zbiorowości statystycznej.

44

3. Obserwacja statystyczna i opracowywanie materiału statystycznego

Zasady gromadzenia materiału statystycznego. Kontrola zebranych danych. Porządkowanie danych. Grupowanie danych. Zliczanie danych. Poziom dokładności wyników badania statystycznego. Ćwiczenia: • Gromadzenie materiału statystycznego zgodnie z ustalonymi

kryteriami. • Sprawdzanie zgromadzonego materiału statystycznego pod względem

merytorycznym. • Porządkowanie zgromadzonego materiału statystycznego według

określonych kryteriów. • Tworzenie względnie jednorodnych grup jednostek odpowiadających

wyróżnionym wariantom cech zbiorowości. • Sporządzanie wykazów klasyfikacyjnych na podstawie zgromadzonych

danych statystycznych. • Dobieranie ilości jednostek zbiorowości przypisanych do

poszczególnych wariantów cech. • Zliczanie danych na uproszczonych przykładach metodami: kreskową,

bezpośrednią, kartkową oraz komputerowo. • Ustalanie poziomu dokładności wyników badań na wybranych

przykładach. 4. Formy prezentacji danych statystycznych Prezentacja tabelaryczna, graficzna i mieszana. Szeregi statystyczne – rodzaje i budowa. Tablice statystyczne – rodzaje i budowa. Metody graficznej prezentacji danych. Wykresy statystyczne – rodzaje i budowa. Mieszane metody prezentacji danych. Mały Rocznik Statystyczny jako powszechne źródło przetworzonych danych statystycznych. Ćwiczenia: • Budowanie szeregów statystycznych (indywidualny szereg wartości

cechy, szereg jakościowy, szereg punktowy i rozdzielczy przedziałowy) i prostych tablic statystycznych.

• Konstruowanie złożonych tablic statystycznych. • Sporządzanie metodą liniową i powierzchniową, obrazkową

i ilościową oraz wiedeńską wykresów obrazujących badane lub zaobserwowane zjawiska.

• Porównywanie struktury i różnic w liczebności zbiorowości badanych przypadków przy pomocy odpowiednich wykresów.

45

• Sporządzanie wykresów statystycznych z wykorzystaniem właściwej skali.

• Interpretowanie informacji zamieszczonych w różnych źródłach statystycznych.

5. Analiza danych statystycznych Podstawy analizy statystycznej. Jednostki wykorzystywane w analizie bezwzględnej i względnej. Analiza natężenia. Analiza struktury przy pomocy miar klasycznych i pozycyjnych. Analiza dyspersji przy pomocy miar klasycznych i pozycyjnych. Analiza asymetrii. Kompleksowa analiza danych. Analiza korelacji. Analiza dynamiki. Interpretacja obliczanych mierników stosowanych do analizy. Ćwiczenia: • Analizowanie badanych zbiorowości przy pomocy miar bezwzględnych

i względnych. • Obliczanie interpolacyjnie wskaźników i współczynników

statystycznych. • Interpretowanie mierników statystycznych. • Analizowanie przeciętnego poziomu zjawiska przy pomocy średniej

arytmetycznej, średniej geometrycznej, dominanty i kwartyli (kwartyl dolny, mediana, kwartyl górny).

• Analizowanie zróżnicowania wynagrodzeń za pomocą odchylenia przeciętnego i standardowego, odchylenia ćwiartkowego oraz współczynnika zmienności.

• Wyznaczanie obszaru zmienności na wykresie. • Analizowanie asymetrii za pomocą miar klasycznych opartych na

momencie trzecim centralnym, miar mieszanych oraz współczynnika asymetrii.

• Prezentowanie asymetrycznego rozkładu cechy na wykresie. • Dokonywanie kompleksowej analizy badanej zbiorowości. • Porównywanie takich samych i innych cech tej samej zbiorowości lub

różnych zbiorowości. • Sprawdzanie związku między dwiema cechami przy pomocy miar

korelacji: wskaźników i współczynników korelacji rang. • Charakteryzowanie zmian zachodzących w czasie przy pomocy:

przyrostów absolutnych i względnych, indeksów indywidualnych o podstawie stałej i zmiennej, indeksów agregatowych według formuły Laspeyresa, Paaschego i Fischera.

• Porównywanie zmian dotyczących prostych zjawisk w czasie. • Analizowanie zmian dotyczących złożonych zjawisk w czasie. • Przekształcanie i zamiana indeksów o różnych podstawach.

46

• Objaśnianie zmian w czasie na podstawie wykresów. 6. Wnioskowanie statystyczne Metody wnioskowania statystycznego. Estymacja. Weryfikacja hipotez. Ćwiczenia: • Wnioskowanie o cechach populacji na podstawie wyników uzyskanych

z próby. • Szacowanie z pewnym prawdopodobieństwem parametrów populacji. • Weryfikowanie przypuszczeń dotyczących rodzaju rozkładu bądź

parametrów populacji na podstawie wyników uzyskanych z próby. • Sprawdzanie założeń dotyczących rozkładu populacji na podstawie

próby. Środki dydaktyczne Ustawa o statystyce publicznej z 29 czerwca 1995 roku (Dz.U. 1995 nr 88 poz. 439, tekst ujednolicony). Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Przykładowe druki statystyczne. Przykładowe makiety tablic i wykresów. Przykładowe zastosowania wykresów. Foliogramy, fazogramy dotyczące miar statystycznych. Środki techniczne służące prezentacji fazo- i foliogramów oraz filmów. Kalkulatory. Interpretacje mierników statystycznych w literaturze i prasie. Komputerowy program statystyczny STATISTICA, SPSS. Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu nauczania przedmiotu Statystyka jest kształtowanie umiejętności w zakresie: organizowania badań statystycznych, doboru metod i technik do badania, gromadzenia materiału statystycznego i opracowywania wyników oraz prezentacji i analizy danych statystycznych.

Przedmiot Statystyka pełni istotną rolę w przygotowaniu zawodowym technika administracji, dlatego program powinien być realizowany w korelacji z innymi przedmiotami, a nabyte przez uczniów umiejętności powinny być wykorzystywane na zajęciach edukacyjnych z różnych przedmiotów zawodowych.

W procesie nauczania należy kształtować u uczniów cechy osobowości przydatne w zawodzie, takie jak: systematyczność, dokładność, obiektywizm, dociekliwość i spostrzegawczość.

47

Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na najważniejsze i najtrudniejsze elementy programu stanowiące barierę w przyswajaniu wiedzy. Największą trudność może sprawić uczniom interpretacja obliczanych miar statystycznych: mierników, wskaźników i współczynników.

Osiągnięcie założonych celów kształcenia umożliwi stosowanie aktywizujących metod nauczania, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda sytuacyjna, inscenizacji, metoda przypadków oraz ćwiczenia.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni komputerowej lub pracowni prawno-ekonomicznej, wyposażonej w roczniki statystyczne, encyklopedie, słowniki i różne opracowania statystyczne oraz specjalistyczne programy komputerowe i Internet.

Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach nie przekraczających 15 osób, a niektóre zadania powinny być wykonywane w 2-3 osobowych zespołach lub indywidualnie, w czasie umożliwiającym każdemu uczniowi nabycie zaplanowanych w programie umiejętności. Podczas wykonywania ćwiczeń nauczyciel powinien obserwować pracę każdego ucznia, zwracać uwagę na staranność i dokładność wykonania ćwiczeń, stwarzać możliwość wielokrotnego powtarzania trudnych elementów lub całego zadania.

Realizując program nauczania nauczyciel powinien zaplanować wycieczkę do urzędu statystycznego bądź innej placówki zajmującej się klasyfikacją, gromadzeniem i opracowywaniem danych statystycznych, a także ich prezentacją.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna

liczba godzin 1. Wiadomości wstępne 4 2. Organizacja badania statystycznego 6

3. Obserwacja statystyczna i opracowanie materiału statystycznego

12

4. Formy prezentacji danych statystycznych 10 5. Analiza danych statystycznych 28 6. Wnioskowanie statystyczne 4

Razem 64 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych.

48

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów.

Kryteria oceniania powinny uwzględniać poziom wiadomości oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętności zawartych w szczegółowych celach kształcenia.

Ocena osiągnięć uczniów powinna być dokonywana na podstawie: – sprawdzianów ustnych i pisemnych, – testów osiągnięć szkolnych, – obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń

Podczas oceniania osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na: – posługiwanie się terminologią statystyczną, – dobór źródeł pozyskiwania danych, – graficzną prezentację danych, – dokładność obliczania miar statystycznych, – właściwą interpretację mierników, – kompleksową analizę danych.

W ocenie końcowej osiągnięć uczniów należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela oraz samoocenę dokonaną przez ucznia. Literatura Bąk I.: Statystyka w zadaniach, Cz. 1. Statystyka opisowa. WNT, Warszawa 2002 Górniak J., Wachnicki J.: Pierwsze kroki w analizie danych. SPSS, Warszawa 2006 Gronek T.: Statystyka na co dzień. Zbiór zadań dla szkół ponadgimnazjalnych. PWN, Warszawa 2003 Jodkowska A.: Statystyka łatwa i przyjemna. Studio Vacat, Warszawa 2002 Komosa A., Musiałkiewicz J.: Statystyka. Ekonomik, Warszawa 2006 Maksimowicz-Ajchel A.: Funkcjonowanie przedsiębiorstw. Wybrane zagadnienia statystyczne. Podręcznik dla liceum. WSiP, Warszawa 2004 Michalski T.: Statystyka. WSiP, Warszawa 2004 Pusz P., Zaręba L.: Elementy statystyki. Wydawnictwo Fosze, Warszawa 2006 Praca zbiorowa pod redakcją Welfe A.: Metody ilościowe w naukach ekonomicznych. SGH, Warszawa 2002. Roczniki statystyczne. Bieżąca prasa. Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

49

RACHUNKOWOŚĆ I ANALIZA EKONOMICZNA

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – określić nadrzędne zasady rachunkowości, – sklasyfikować majątek przedsiębiorstw, – określić koszty i przychody w przedsiębiorstwie, – zastosować techniki rachunkowości i wykorzystywać urządzenia

księgowe, – sporządzić bilans księgowy, – sporządzić i skontrolować dokumenty księgowe, jak: Kw, Kp, Pk, lista

płac, faktura, rachunek uproszczony, – otworzyć konta księgowe, – zaewidencjonować operacje gospodarcze na kontach księgowych, – zamknąć konta księgowe, – sporządzić zestawienie obrotów i sald, – zadekretować dokumenty księgowe, – ustalić wynik finansowy, – sporządzić bilans zamknięcia, – sporządzić deklaracje podatkowe: CIT, PIT, VAT 7, – sporządzić sprawozdania finansowe F-01, F-02, – określić system finansowy przedsiębiorstwa na podstawie

prowadzonej rachunkowości, – określić źródła finansowania przedsiębiorstwa, – sklasyfikować kredyty i określić tryb ich pozyskiwania, – sporządzić wnioski kredytowe, – dokonać analizy projektów umów kredytowych, – sklasyfikować papiery wartościowe pod względem rodzaju aktywów, – określić koszty uzyskania przychodów, – przygotować kalkulację kosztów, – ustalić strukturę kosztów i obliczyć wielkość kosztów, – sporządzić listę płac, – wypełnić deklaracje ZUS, – zaewidencjonować i rozliczyć koszty, – określić tryb i zakres prowadzenia inwentaryzacji, – sporządzić spis z natury składników majątku, – obliczyć różnice inwentaryzacyjne i zaewidencjonować je, – określić zasady wyceny majątku i kapitału, – określić rolę analizy ekonomicznej w organizacji przedsiębiorstwa, – dobrać materiały źródłowe do analizy, – przygotować dane do analizy, zaprezentować wyniki analizy

ekonomicznej,

50

– oszacować wielkości na podstawie opracowanej analizy, – wyjaśnić podstawowe kategorie klasyfikacji budżetowej, – rozróżnić elementy budżetu, – przygotować preliminarz budżetowy, – sporządzić sprawozdania finansowe typowe dla jednostki budżetowej, – określić wynik finansowy zakładu budżetowego i gospodarstwa

pomocniczego, – ustalić wielkość funduszy i rezerw w jednostkach budżetowych, – określić tryb i zakres kontroli gospodarki budżetowej. Materiał nauczania

1. Podstawy rachunkowości Zadania i nadrzędne zasady rachunkowości. Klasyfikacja oraz charakterystyka majątku jednostek gospodarczych. Zobowiązania podatkowe jednostek gospodarczych. Klasyfikacja i dokumentowanie operacji gospodarczych. Formy i techniki rachunkowości. Urządzenia księgowe wykorzystywane w rachunkowości. Ćwiczenia: • Określanie obowiązków jednostek gospodarczych w zakresie

prowadzenia rachunkowości na podstawie ustawy i przepisów wykonawczych.

• Charakteryzowanie składników majątku w jednostkach gospodarczych: handlowych, produkcyjnych i usługowych.

• Konstruowanie zakładowego planu kont. • Analizowanie obiegu dokumentów księgowych. 2. Ewidencja operacji gospodarczych Pojęcie, rodzaje i budowa bilansu księgowego. Otwieranie kont bilansowych. Składniki majątku trwałego jednostki gospodarczej oraz ich ewidencja. Opis i ewidencja składników majątku obrotowego. Kapitały (fundusze) własne jednostki gospodarczej i ich ewidencja. Kapitały (funduszy) obce jednostki gospodarczej i ich ewidencja. Konta wynikowe. Zamykanie kont bilansowych, zestawianie obrotów i sald. Sporządzanie bilansu zamknięcia. Ćwiczenia: • Konstruowanie bilansu otwarcia jednostki gospodarczej. • Otwieranie kont bilansowych na podstawie bilansu otwarcia

w określonej jednostce gospodarczej. • Sporządzanie dokumentacji dotyczącej środków trwałych (Fa, OT). • Ewidencjonowanie stanu i ruchu środków trwałych zgodnie ze

sporządzoną i otrzymaną dokumentacją.

51

• Ewidencjonowanie stanu i ruchu pozostałych składników majątku trwałego jednostki gospodarczej.

• Sporządzanie, kontrolowanie i dekretowanie dokumentów dotyczących obrotu pieniężnego (Kp, Kw, Pp itp.).

• Ewidencjonowanie dokumentów obrotu pieniężnego (Kp, Kw, Rk, Pp, Wb itp.).

• Sporządzanie, kontrolowanie i dekretowanie dokumentów dotyczących obrotu towarowego (Fa, Vat, rachunek uproszczony, Pz, Wz itp).

• Ewidencjonowanie dokumentów obrotu towarowego. • Ustalenie wyniku finansowego. • Zamykanie kont, sporządzanie zestawienia obrotów i sald. • Sporządzanie bilansu zamknięcia. 3. Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa System finansowy państwa, jego ogniwa i wzajemne relacje. System finansowy przedsiębiorstwa. Reguły tworzenia i podziału wyniku finansowego. Źródła finansowania przedsiębiorstwa. Kredyty i ich klasyfikacja. Warunki pozyskania kredytu i ryzyko z tym związane. Klasyfikacja papierów wartościowych wykorzystywanych w finansowaniu działalności. Rozliczenia fiskalne. Ćwiczenia: • Sporządzanie schematu organizacji aparatu finansowego państwa. • Sporządzanie schematu tworzenia wyniku finansowego w różnych

podmiotach gospodarczych. • Przygotowywanie schematów podziału wyniku finansowego

w różnych przedsiębiorstwach. • Ustalanie opłacalności zaciągniętego kredytu. • Sporządzanie i sprawdzanie wniosku kredytowego. • Analizowanie projektu umowy kredytowej. • Wypełnianie deklaracji podatkowych. 4. Koszty przedsiębiorstwa Pojęcie i klasyfikacja kosztów według układów. Koszty uzyskania przychodów. Kalkulacja kosztów. Rozliczanie kosztów. Ćwiczenia: • Różnicowanie rodzajów kosztów. • Wyróżnianie kosztów uzyskania przychodów. • Sporządzanie kalkulacji wstępnej kosztów. • Sporządzanie kalkulacji wynikowej kosztów. • Rozliczanie kosztów.

52

5. Inwentaryzacja i wycena składników majątku przedsiębiorstwa Zasady, rodzaje i istota inwentaryzacji składników majątku. Procedura inwentaryzacji. Różnice inwentaryzacyjne i ich rozliczanie. Istota i zasady wyceny bilansowej. Zasady wyceny majątku i kapitałów jednostki gospodarczej. Ćwiczenia: • Sporządzanie spisu z natury składników majątku przedsiębiorstwa. • Obliczanie różnic inwentaryzacyjnych. • Planowanie czynności związanych z rozliczaniem inwentaryzacji. • Określanie zasad wyceny składników majątku. 6. Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie Analiza ekonomiczna w zarządzaniu jednostką gospodarczą. Zakres analizy i diagnostyki ekonomicznej. Zasada kompleksowości w diagnostyce ekonomicznej. Materiały źródłowe wykorzystywane w analizie. Sposoby analizy wyników finansowych. Planowanie i prognozowanie finansowe. Kształtowanie struktury majątkowej i kapitałowej. Mierniki wykorzystywane w ocenie sytuacji ekonomiczno-finansowej i prognozach rozwojowych przedsiębiorstwa. Ćwiczenia: • Określanie podstawowych obszarów analizy i diagnostyki

ekonomicznej. • Dobieranie materiałów źródłowych niezbędnych do analizy

ekonomicznej. • Charakteryzowanie metod analizy finansowej. • Charakteryzowanie wskaźników będących podstawą oceny sytuacji

ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa. • Dokonywanie oceny szans rozwojowych przedsiębiorstwa. • Ocenianie działalności przedsiębiorstwa na podstawie sprawozdań

i wskaźników finansowych. 7. Obszary analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie Analiza i ocena ekonomiczno-finansowa przedsięwzięć inwestycyjnych w gospodarce rynkowej. Sprawozdawczość budżetowa. Analiza zamówień publicznych. Analiza inwestycji komunalnych. Analiza warunków zewnętrznych działalności przedsiębiorstwa. Analiza techniczno-ekonomiczna w przedsiębiorstwie. Ćwiczenia: • Badanie preliminarza budżetowego. • Analizowanie bilansu przedsiębiorstwa.

53

• Określanie warunków zamówień publicznych. • Charakteryzowanie inwestycji komunalnych. • Dobieranie i interpretowanie wskaźników wykorzystywanych

w analizie ekonomicznej. 8. Rachunkowość jednostek budżetowych i zakładów budżetowych Zasady gospodarki budżetowej i pozabudżetowej. Zasady gospodarki finansowej jednostek budżetowych. Klasyfikacja budżetowa. Ćwiczenia: • Analizowanie reguł rządzących gospodarką budżetową

i pozabudżetową. • Określanie reguł rządzących gospodarką finansową jednostek

budżetowych. 9. Rejestracja dochodów i wydatków budżetowych Gospodarowanie majątkiem trwałym w jednostkach budżetowych i pozabudżetowych. Organizacja i zadania rachunkowości budżetowej. Ewidencja i dokumentacja dochodów budżetowych. Ewidencja i dokumentacja wydatków budżetowych. Rozliczanie wyniku finansowego w zakładach budżetowych i gospodarstwach pomocniczych. Ewidencjonowanie funduszy i rezerw w jednostkach budżetowych. Sprawozdawczość finansowa w zakresie dochodów i wydatków. Rozliczanie wyniku finansowego z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej przez zakłady i gospodarstwa pomocnicze. Rachunkowość budżetu państwa i samorządów terytorialnych. Kontrola gospodarki budżetowej. Ćwiczenia: • Określanie elementów majątku trwałego w jednostkach budżetowych

i pozabudżetowych. • Dokumentowanie i ewidencjonowanie dochodów i wydatków oraz

funduszy i rezerw budżetowych. • Analizowanie sprawozdań finansowych jednostek budżetowych. • Kalkulowanie i rozliczanie wyniku finansowego z tytułu prowadzonej

działalności gospodarczej. Środki dydaktyczne Plany kont. Opisy zasad ewidencji w gospodarstwach budżetowych. Wzory dokumentów do prowadzenia działalności gospodarczej i budżetowej. Wzory dokumentów kalkulacji ekonomicznej.

54

Druki dokumentów. Wzory kart kontowych. Handlowa księga przychodów i rozchodów. Podatkowa księga przychodów i rozchodów. Wzory deklaracji ZUS, podatkowych. Wzory wniosków kredytowych. Programy komputerowe z zakresu rachunkowości. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku z późniejszymi nowelizacjami. Ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 roku – Prawo zamówień publicznych. Ustawa z dnia 26lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych. Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług. Uwagi o realizacji

Realizacja programu nauczania przedmiotu Rachunkowość i analiza ekonomiczna ma na celu przygotowanie uczniów do obliczania, odczytywania i interpretowania wskaźników i zjawisk ekonomiczno-finansowych w przedsiębiorstwie oraz szacowania wielkości zjawisk gospodarczych i określania ich wpływu na wynik końcowy: zysk, dochód i rentowność przedsiębiorstwa.

Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności stosowania uniwersalnych zasad rachunkowości, korzystania ze źródeł wiedzy ekonomicznej i prawnej, ewidencjonowania operacji gospodarczych w jednostkach gospodarczych i budżetowych, sporządzania dokumentacji księgowej w każdej jednostce gospodarczej i budżetowej, dokonywania sprawozdawczości dla celów dokumentacji i statystyki, dokonywania odpowiednimi metodami kontroli i analizy księgowej oraz przeprowadzania inwentaryzacji majątku i jej weryfikacji.

Osiągnięcie założonych celów kształcenia umożliwi stosowanie podających i aktywizujących metod nauczania, takich jak: wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda projektów oraz ćwiczenia. Dominującą metodą nauczania powinny być ćwiczenia poświęcone sporządzaniu dokumentów księgowych oraz ich kontroli i ewidencji. Ćwiczenia powinny być realizowane w oparciu o faktycznie obowiązujące ceny i dokumentację księgową.

Zajęcia dydaktyczne powinny być prowadzane w pracowni prawno-ekonomicznej oraz komputerowej wyposażonej w specjalistyczne programy komputerowe do księgowania. Podczas ćwiczeń uczniowie

55

powinni pracować w grupach do 15 osób z podziałem na zespoły dwuosobowe.

Proponuje się następujący podziała godzin na realizację działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba

godzin 1. Podstawy rachunkowości 16 2. Ewidencja operacji gospodarczych 26 3. Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa 16 4. Koszty przedsiębiorstwa 14

5. Inwentaryzacja i wycena składników majątku przedsiębiorstwa

12

6. Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie 20 7. Obszary analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie 16

8. Rachunkowość jednostek budżetowych i zakładów budżetowych

10

9. Rejestracja dochodów i wydatków budżetowych 30 Razem 160

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów.

W wyniku procesu sprawdzania i oceniania uczniów uzyskuje się informacje dotyczące poziomu i zakresu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia.

Kontrola i ocena osiągnięć uczniów może być dokonywana przy pomocy: – testów osiągnięć szkolnych, – sprawdzianów pisemnych i ustnych, – obserwacji pracy ucznia podczas ćwiczeń.

Podczas oceniania osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na: – stosowanie zasad rachunkowości, – poprawność zapisów operacji gospodarczych na kontach, – umiejętność otwierania i zamykania kont, – umiejętność wypełniania dokumentów księgowych, – umiejętność sporządzania sprawozdań finansowych.

56

W końcowej ocenie osiągnięć ucznia należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela.

Literatura Borowska G.: Zasady rachunkowości. WSiP, Warszawa 2005 Dębski St.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. cz. I i II. WSiP, Warszawa 2005 Frymark I.: Rachunkowość handlowa. WSiP, Warszawa 2002 Grych M.: Ogólne zasady rachunkowości jednostek i zakładów budżetowych – ćwiczenia. Wolters Kluwer, Warszawa 2007 Kołaczyk Z.: Rachunkowość przedsiębiorstw – cz. I i II. eMPi2, Warszawa 2002 Kuczyńska-Cesarz A.: Rachunkowość cz.I Podręcznik. Difin, Warszawa 2007 Matuszewicz J., Matuszewicz P.: Rachunkowość od podstaw. Finans-Serwis, Warszawa 2002 Matuszewicz J., Matuszewicz P.: Zbiór zadań do rachunkowości, Finanse-Serwis. Niemczyk R.: Rachunkowość małych i średnich przedsiębiorstw. Unimex, Warszawa 2007 Potoczny K.: Rachunkowość budżetowa. eMPi2, Warszawa 2007 Sawicki K.: Podstawy rachunkowości. PWE, Warszawa 2005 Winiarska K., Kaczurak-Kozak M.: Rachunkowość budżetowa. Wolters Kluwer, Warszawa 2007 Zysnarska A.: Dokumentacja zasad (polityki) rachunkowości w zakładach budżetowych i gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych, wzorzec zarządzania. ODDK, Gdańsk 2006 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

57

SOCJOLOGIA I PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – posłużyć się terminologią z zakresu socjologii i psychologii, – określić przedmiot i zadania socjologii i psychologii społecznej, – rozróżnić metody badawcze stosowane w socjologii i psychologii, – scharakteryzować składniki procesu komunikacji, – określić wpływ komunikowania się na jakość relacji międzyludzkich, – sformułować różne typy komunikatów, – zinterpretować komunikaty oficjalne, – odczytać komunikaty niewerbalne, – rozpoznać bariery w porozumiewaniu się, – zastosować zasady dobrego słuchania, – wyrazić i odebrać krytykę, – sformułować argumenty w dyskusji, – dobrać techniki postępowania w czasie dyskusji stosownie do

okoliczności i tematu, – przedstawić elementy osobowości człowieka, – określić czynniki rozwoju osobowości, – przewidzieć zachowania jednostki na podstawie cech jej osobowości, – rozpoznać różne typologie osobowości, – określić potrzeby psychiczne człowieka i wyznaczać ich hierarchię, – określić czynniki wpływające na kształtowanie postaw, – rozpoznać czynniki społeczne wpływające na zmianę postaw, – udowodnić wpływ motywacji na ludzkie działanie, – rozróżniać typy sytuacji społecznych wpływających na procesy

psychiczne, – zdefiniować pojęcia: spostrzeganie, pamięć, myślenie, uczenie się, – objaśnić normatywny i informacyjny wpływ społeczny, – przedstawić teorie i reguły wywierania wpływu na ludzi, – określić rodzaje interakcji międzyludzkich, – scharakteryzować zachowania uległe, agresywne i asertywne, – określić swoje asertywne prawa, – zastosować w kontaktach międzyludzkich techniki asertywne, – rozróżnić rodzaje grup społecznych i wyjaśnić mechanizmy ich

powstawania, – zdefiniować pojęcia: grupa społeczna, zbiorowość, społeczność,

społeczeństwo, – wyjaśnić mechanizmy powstawania i przyswajania norm grupowych, – określić czynniki wpływające na pozycję i status jednostki w grupie, – scharakteryzować struktury istniejące w grupach,

58

– uzasadnić wpływ rodziny na prawidłowy rozwój jednostki, – podjąć współpracę w grupie, – przedstawić style kierowania grupami, – zdefiniować pojęcia: naród, państwo, władza, nacjonalizm, partia

polityczna, – scharakteryzować podstawowe konflikty współczesności i określić ich

przyczyny, – wyjaśnić przyczyny uprzedzeń i dyskryminacji, – określić rolę i znaczenie społeczności lokalnych dla kształtowania

tożsamości jednostki, – zdefiniować konflikt i dynamikę jego rozwoju, – skonstruować na przykładach plany kierowania typowymi konfliktami, – zidentyfikować pokojowe metody rozwiązywania konfliktów, – rozpoznać typowe podstępne taktyki w negocjacjach, – wskazać cechy dobrego negocjatora, – skonstruować różne warianty rozwiązywania problemów, – udzielić wywiadu i zaprezentować się w wystąpieniach publicznych

i w mediach, – wykorzystać w działaniu funkcje prasy i telewizji, – zorganizować konferencje prasową, – zanalizować zachowania urzędnika wobec interesantów

i zaproponować optymalne rozwiązania dla obu stron, – wykazać służebną rolę urzędnika. Materiał nauczania 1. Zadania socjologii i psychologii społecznej Podstawowe pojęcia. Zadania socjologii i psychologii społecznej. Przedmiot i metody badań stosowane w socjologii i psychologii. 2. Komunikacja społeczna Modele i rodzaje komunikacji interpersonalnej. Warunki skutecznego porozumiewania się. Zasady aktywnego słuchania. Komunikacja niewerbalna. Rodzaje komunikatów. Bariery w skutecznym porozumiewaniu się. Wyrażanie i odbieranie krytyki. Dyskusja jako dialog wielostronny. Rodzaje i dobór argumentów w dyskusji. Komunikowanie się pisemne i publiczne.

59

Ćwiczenia: • Prezentowanie różnych komunikatów niewerbalnych. • Formułowanie komunikatów: krytycznych, opiekuńczych,

strukturalnych i wspierających w warunkach symulowanych. • Przeprowadzenie „eksperymentu” komunikacyjnego „plotka”. • Przekazywanie informacji w komunikacji jedno- i dwukierunkowej.

3. Osobowość człowieka Zmienność i stałość – kluczowe elementy osobowości człowieka. Czynniki rozwoju osobowości. Typologie osobowości (Hipokratesa, Pawłowa, Junga, „Wielka Piątka” – Costa, Mc Crow). Potrzeby psychiczne człowieka i sposoby ich zaspokajania. Motywacja i jej wpływ na zachowanie społeczne. Kształtowanie i zmiana postaw. Ćwiczenia • Samookreślanie własnego typu osobowości. • Przedstawienie portretów osobowościowych znanych osób

i przewidywanie ich zachowania się w różnych sytuacjach. 4. Sytuacje społeczne Rodzaje sytuacji społecznych. Procesy psychiczne człowieka. Normatywny i informacyjny wpływ społeczny. Teoria i reguły wywierania wpływu na ludzi. Interakcje międzyludzkie. Nagradzanie i karanie w interakcjach. Obrona przed manipulacją. Zachowania asertywne.

Ćwiczenia: • Analizowanie wyników manipulacji społecznych dokonywanych przez

uczniów w warunkach symulowanych. • Stosowanie różnych technik asertywnych w zaproponowanych przez

nauczyciela sytuacjach. • Analizowanie własnych umiejętności asertywnego zachowania się

i reagowania na asertywność innych.

60

5. Małe struktury społeczne Jednostka a społeczeństwo. Grupy społeczne i ich klasyfikacja. Normy grupowe i mechanizmy ich przyswajania. Struktury grupowe. Pozycja i status jednostki w grupie. Zasady współpracy w grupach społecznych. Kierownictwo w grupie. Więź społeczna. Ćwiczenia • Charakteryzowanie różnych grup młodzieżowych. • Przedstawianie struktur fikcyjnych grup społecznych wskazanych

przez nauczyciela. 6. Wielkie struktury społeczne Naród jako zjawisko kulturowe. Państwo i jego funkcje. Podstawy władzy. Partie polityczne. Uprzedzenia i dyskryminacja. Samorząd terytorialny – rola i funkcje. Społeczność lokalna. Instytucje rządowe i pozarządowe i ich rola społeczna.

Ćwiczenia: • Analizowanie wyników badań opinii publicznej dotyczących różnych

sfer życia społecznego. 7. Konflikty społeczne Przyczyny, dynamika i formy kierowania konfliktem. Pokojowe metody rozwiązywania konfliktów. Skutecznie negocjowanie. Zasady i strategie.

Ćwiczenia • Rozwiązywanie przykładowych konfliktów różnymi metodami

(mediacje, facylitacje, arbitraż). • Prowadzenie negocjacji w sprawach cen i awansu w warunkach

symulowanych. 8. Kompetencje technika administracji Wywiad prasowy, telewizyjny – zasady jego udzielania i przygotowywania. Konferencja prasowa.

61

Stres, jego skutki i metody radzenia sobie ze stresem. Służebna rola urzędnika. Ćwiczenia: • Opracowywanie projektu wzorca osobowego pracownika administracji.

Środki dydaktyczne Środki techniczne – ukazujące rzeczywistość pośrednio (wzrokowe, słuchowe, wzrokowo-słuchowe, manipulacyjne) np. obrazy, nagrania, filmy, komputer. Środki symboliczne – przedstawiające rzeczywistość za pomocą symboliki (pozycje książkowe, prasa, wydruki komputerowe, rysunki, grafy, tabele, gry, dokumenty, rzutnik pisma) Uwagi o realizacji

Program nauczania przedmiotu Socjologia i psychologia społeczna obejmuje treści dotyczące komunikacji społecznej, osobowości człowieka, procesów psychicznych, wpływu społecznego oraz funkcjonowania małych i wielkich grup społecznych.

Celem realizacji programu jest kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów społecznych, rozpoznawania różnic indywidualnych między ludźmi, rozpoznawania i rozwiązywania konfliktów społecznych, radzenia sobie ze stresem, rozpoznawania sytuacji społecznych mających wpływ na procesy psychiczne człowieka i jego zachowanie oraz funkcjonowania w środowisku pracy.

Podczas realizacji programu należy zwrócić uwagę na rozwijanie zainteresowań humanistycznych oraz kształtowanie cech osobowości szczególnie przydatnych w wykonywaniu zawodu, takich jak: otwartość, wrażliwość, tolerancyjność, dokładność, odpowiedzialność i życzliwość.

Osiągnięcie zaplanowanych celów umożliwi stosowanie aktywizujących metod nauczania: dyskusji dydaktycznej, metody przypadków i sytuacyjnej, inscenizacji, gier dydaktycznych oraz ćwiczeń.

Zajęcia powinny być prowadzone w atmosferze zaufania, otwartości i partnerstwa. Uczenie się umiejętności interpersonalnych następuje poprzez uczestniczenie, przeżywanie i odgrywanie różnych ról w kontaktach z innymi ludźmi. Dlatego dominującą metodą nauczania powinny być ćwiczenia prowadzone w grupach do 15 osób, z podziałem na 2-3 osobowe zespoły. Praca w małych zespołach prowadzi do wzajemnej akceptacji, empatii, redukcji uprzedzeń oraz odpowiedzialności za wyniki uczenia się.

Nauczyciel może wykorzystać ćwiczenia zawarte w programie, może również przygotować własne ćwiczenia lub zaproponowane przez uczniów. Uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z opisów

62

sytuacji opracowanych przez nauczyciela, zaczerpniętych z literatury lub też z wybranych fragmentów filmu. Należy zaplanować ćwiczenia stwarzające uczniom możliwość nabywania umiejętności: wzajemnego poznawania się, rozpoznawania potrzeb drugiego człowieka, budowania zaufania, formułowania komunikatów werbalnych i niewerbalnych, wyrażania i przyjmowania krytyki oraz prowadzenia negocjacji i prezentowania swoich poglądów. Efektem dobrze zaplanowanego procesu nauczania-uczenia się powinno być powstanie w krótkim czasie zespołu, który funkcjonować powinien według zasad współżycia i współpracy w grupie oraz w zgodzie z normami grupowymi.

Zajęcia edukacyjne powinny być prowadzone w pomieszczeniu dydaktycznym, w którym istnieje możliwość dowolnego ustawienia stolików, zastosowania odpowiednich środków dydaktycznych oraz prowadzenia zaimprowizowanych konferencji, negocjacji i dyskusji.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych:

Lp Działy tematyczne Orientacyjna

liczba godzin 1. Zadania socjologii i psychologii społecznej 4 2. Komunikacja społeczna 30 3. Osobowość człowieka 14 4. Sytuacje społeczne 14 5. Małe struktury społeczne 10 6. Wielkie struktury społeczne 10 7. Konflikty społeczne 8 8. Kompetencje technika administracji 6

Ogółem 96 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może dokonać zmian, w zależności od aktualnych potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów. W procesie oceniania należy zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć z zakresu psychologii i socjologii, poprawność wnioskowania. Systematyczna ocena umożliwia postawienie prawidłowej diagnozy pedagogicznej, której celem jest ustalenie wyników uczenia się każdego ucznia oraz określenie i zastosowanie metod i form doskonalących proces dydaktyczny.

63

Ocena zakresu i poziomu nabytych umiejętności może być dokonywana na podstawie: – sprawdzianów ustnych i pisemnych, – testów osiągnięć szkolnych, – obserwacji zachowania uczniów podczas wykonywania ćwiczeń.

Obserwując zachowanie uczniów podczas ćwiczeń należy zwracać uwagę na: – sposób pełnienia określonych ról społecznych związanych z procesem

komunikowania się – umiejętność współpracy w grupie, – aktywność na zajęciach, – przestrzeganie reguł postępowania obowiązujących w grupie.

Podczas oceniania postaw i umiejętności społecznych, przydatne mogą być testy psychologiczne, arkusze obserwacji ze skalą ocen, zestawy kryteriów i norm oceniania oraz arkusze samooceny i ocen uczniowskich.

W ocenie końcowej należy brać pod uwagę wyniki wszystkich, stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania osiągnięć uczniów. Literatura Aronson E.: Człowiek istota społeczna. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999 Aronson E., Wilson T. D., Akert R. M.: Psychologia społeczna. Serce i umysł. Zysk i S-ka, Poznań 1997 Bauman Z.: Socjologia. Zysk i S-ka, Poznań 1996 Ciadini R.: Wywieranie wpływu na ludzi. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000 Goodman N.: Wstęp do socjologii. Zysk – S-ka, Poznań 1997 Gillen T.: Asertywność”. Wyd. Petit, Warszawa 1998 Grzesiuk L., Trzebińska E.: Jak ludzie porozumiewają się. Nasza Księgarnia, Warszawa Leary M.: Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999 Litauer T.: Osobowość plus. Oficyna Wydawnicza Logos, 1998 Mascovici S.: Psychologia społeczna w relacji Ja-Inni. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998 Mika S.: Psychologia społeczna dla nauczycieli. Warszawa 1998 Nęcki Z.: Komunikacja międzyludzka. Kraków 1996 Oyster C. K.: Grupy. Zysk i S-ka, Poznań 2000 Praca zbiorowa pod redakcją Stewarta J.: Mosty zamiast murów. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000 Stephan W. G., Stephan C. W.: Wywieranie wpływu przez grupy. Gdańskie Wyd. Psychologiczne, Gdańsk 1999

64

Szczepański J.: Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa 1972 Thomson P.: Sposoby komunikacji interpersonalnej. Zysk i S-ka, Poznań 1999 Tyszka T.: Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji. Gdańskie Wyd. Psychologiczne, Gdańsk 1998 Wróblewski T.: Psychologia w zawodach wymagających kontaktów z ludźmi. WSP TWP, Warszawa 1997 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

65

TECHNIKA BIUROWA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – określić rodzaje i zastosowanie technicznych środków pracy biurowej, – zorganizować stanowisko pracy administracyjno-biurowej zgodnie

z wymaganiami ergonomii, – zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska podczas wykonywania prac biurowych,

– przygotować poszczególne urządzenia biurowe do pracy, – obsłużyć urządzenia stosowane w pracy biurowej, – utrwalić, przesłuchać i przekazać informacje, – dobrać sprzęt techniczny do wykonywanego zadania, – przygotować sprzęt do pracy, – usunąć drobne usterki użytkowanych urządzeń biurowych, – dokonać konserwacji urządzeń biurowych w podstawowym zakresie, – wykorzystać różnorodne nośniki informacji, – utrwalić i odtworzyć informacje przechowywane na nośnikach, – stworzyć strukturę rozdziałów i sporządzić spis treści

w dokumentach, – przygotować korespondencję seryjną, – zastosować arkusz kalkulacyjny w pracy biurowej, – skorzystać z komputerowych programów użytkowych, – zaprojektować bazy danych i skorzystać z dostępnych baz danych, – zastosować typowe programy graficzne, – zastosować metodę mnemotechniczną w pisaniu na komputerze, – zastosować techniki sporządzania maszynopisu, – dokonać zapisu w układzie blokowym i „a linea”, – wypełnić blankiety korespondencyjne, druki i formularze, – zaadresować pisma i koperty, – sporządzić odpisy dokumentów, – sporządzić tabele i wypełnić je, – wypełnić dziennik podawczy, – zredagować treść pisma zgodnie z obowiązującymi wzorami, – skorzystać z sieci informatycznych i poczty elektronicznej, drukarki

i skanera, – zredagować pisma urzędowe, sporządzić sprawozdania, protokoły

i notatki służbowe, – zastosować układy graficzne i techniki uwypuklania szczegółów

w tekście,

66

– opracować pisma na blankiecie korespondencyjnym z nadrukiem i bez nadruku,

– opracować i wypełnić formularze, – kopertować i frankować pisma, – odebrać i przekazać informacje przy pomocy nowoczesnych urządzeń

biurowych, – obsłużyć centralkę telefoniczną, telefon z automatyczną sekretarką,

telefax i fax, – określić zasady obsługi kasy pancernej, – określić zasady działania i podstawowej obsługi systemów

alarmowych, – obsłużyć: laminator biurowy, bindownicę, termobindownicę, gilotynę

biurową, trimery, – obsłużyć: kamerę, video, dyktafon, mikrofony, – określić zasady działania i obsługi podstawowego sprzętu biurowego:

kserokopiarki, faxu, skanera, niszczarki do dokumentów, urządzeń wielofunkcyjnych,

– określić zasady działania i obsługi urządzeń nagłaśniających i audiowizualnych,

– obsłużyć kamerę video, magnetofon, dyktafon, mikrofony, rzutnik na folię i rzutnik multimedialny.

Materiał nauczania 1. Techniczne środki pracy biurowej Rodzaje i charakterystyka sprzętu biurowego. Zasady działania i obsługi podstawowych urządzeń pracy biurowej: centrala telefoniczna, automat zgłoszeniowy, czyli automatyczna sekretarka, komputer, drukarka, skaner, telefaks, kserokopiarka, niszczarka, bindownica, laminator, frankownica, dyktafon, rzutnik, bramofon, projektor. pakowarka, gilotyna, pendrive. Typowe środki techniczne. Komputer i urządzenia wspomagające. Środki łączności. Środki wykorzystywane do archiwizacji dokumentacji biurowej. Ćwiczenia: • Obsługiwanie: centralki telefonicznej, telefonu z automatyczną

sekretarką, telefonu bezprzewodowego, urządzeń bezprzewodowych audio.

• Korzystanie z Internetu. • Włączanie i wyłączanie systemów alarmowych. • Wykonywanie kserokopii. • Użytkowanie: laminatora biurowego, bindownicy, termobindownicy,

gilotyny biurowej , trimera, niszczarki dokumentów.

67

• Obsługiwanie urządzeń audiowizualnych i nagłaśniających: video, odtwarzacza płyt dvd, dyktafonu, mikrofonu, kamery, kamery internetowej, konferencji internetowych, rzutnika pisma i multimedialnego.

2. Zasady redagowania tekstów Zasady wykorzystania blankietów korespondencyjnych do sporządzenia pism. Zasady projektowania tabel, rejestrów i formularzy. Zasady redagowania: komunikatów, zawiadomień, upoważnień, notatek służbowych. Redagowanie korespondencji handlowej. Zasady pisania w językach obcych. Sporządzanie tabel i formularzy. Ćwiczenia: • Rozróżnianie blankietów korespondencyjnych. • Przygotowywanie własnego blankietu firmowego. • Projektowanie tabeli, rejestru i formularza. • Redagowanie upoważnienia dla pracownika do reprezentowania

przedsiębiorstwa w sprawach handlowych. • Redagowanie komunikatu, zawiadomienia i notatki służbowej.

3. Podstawowe techniki w pracy biurowej Klasyfikacja urządzeń biurowych. Specjalistyczne i użytkowe programy komputerowe. Zasady redagowania i sporządzania pism służbowych. Zasady pisania metodą mnemotechniczną. Zasady prowadzenia rozmów telefonicznych. Ćwiczenia: • Pisanie tekstów metodą mnemotechniczną. • Prowadzenie rozmowy telefonicznej według przygotowanego

scenariusza. • Pisanie pism w układzie blokowym. • Pisanie pism w układzie „a linea”. • Adresowanie pism i kopert.

4. Archiwa tradycyjne i elektroniczne. Tworzenie archiwów elektronicznych z typowych archiwów papierowych (skanowanie, czyszczenie i inna obróbka dokumentów, archiwizacja, dostęp i pozyskiwanie dokumentów z archiwum). Outsourcing składowania akt. Zbieranie i niszczenie dokumentów. Problemy dotyczące ryzyka utraty poufności danych, w tym danych osobowych, tajemnicy przedsiębiorstwa i innych tajemnic zawodowych.

68

Ćwiczenia: • Tworzenie archiwum w wersji papierowej i elektronicznej na podstawie

struktury organizacyjnej i wykazu jednolitego akt. • Przygotowywanie spisu zdawczo-odbiorczego akt do archiwum

państwowego i zakładowego. 5. Komputer w pracy biurowej Formatowanie tekstów. Czcionki i style. Nietypowe symbole w tekście. Znaki diakrytyczne różnych języków. Słowniki ortograficzne. Tabele i układ kolumnowy. Podstawowe techniki rysowania tabel. Modyfikowanie struktury tabeli. Tryb wielokolumnowy. Nagłówki, stopki i spisy. Grafika i tekst. Edytor równań matematycznych. Korespondencja seryjna. Podstawy obsługi arkusza kalkulacyjnego. Zasady obsługi programu PowerPoint. Zasady obsługi bazy danych Access i innych baz. Omówienie i obsługa programu OneNote 2007. Notatniki w praktyce. Internet w pracy biurowej. Ćwiczenia: • Tworzenie bazy danych w programie Excel (filtrowanie danych,

skoroszyty współdzielone, analiza danych, wykresy i symulacje, modyfikacja graficznych elementów wykresu, zabezpieczanie dokumentów Excela, wyszukiwanie i selekcja informacji).

• Instalowanie programów i ich konfiguracja. • Tworzenie bazy danych klientów w programie Access. • Projektowanie oferty sprzedaży w Internecie. • Przygotowywanie wizytówek: firmowych, służbowych i prywatnych. • Projektowanie strony internetowej z informacjami na temat

elektronicznych urządzeń pracy biurowej. • Wykonywanie strony głównej ze spisem wszystkich urządzeń, a przy

użyciu linków (hiperłączy) podstrony z krótkim opisem każdego z tych urządzeń.

• Przygotowywanie prezentacji na temat elektronicznych urządzeń pracy biurowej w programie PowerPoint.

Środki dydaktyczne Komputery z dostępem do Internetu. Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Zestawy ćwiczeń wraz z materiałami: druki, formularze, instrukcje, schematy organizacyjne, segregatory, teczki. Katalog mebli biurowych wraz z cennikiem. Pomocnicze urządzenia i sprzęt techniki biurowej: telefon, fax, laminator, bindownica, drukarka, skaner, niszczarka dokumentów.

69

Pomocnicze urządzenia techniki biurowej: kalkulatory, notesy elektroniczne, dyktafon, palmtopy. Tablice (zwykła, magnetyczna, biała, rzutnik pisma, rzutnik multimedialny, wideo, odtwarzacz dvd, projektor, ekran projekcyjny, dyktafon, plansze, foliogramy. Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu nauczania przedmiotu Technika biurowa jest przygotowanie uczniów do obsługi, konserwacji i drobnych napraw urządzeń biurowych oraz redagowania tekstów informacyjnych, pism i dokumentów z wykorzystaniem technik informatycznych.

Podczas realizacji programu nauczania szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności obsługi klawiatury metodą mnemotechniczną. Umiejętności te stanowią podstawę profesjonalnej pracy z komputerem oraz sporządzania maszynopisów w różnych układach graficznych tekstu, formatowania tekstów i sporządzania pism.

Program należy realizować w korelacji z przedmiotami bloku prawnego i administracyjnego oraz socjologią i psychologią społeczną.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi stosowanie w procesie dydaktycznym metod aktywizujących oraz pokazu z objaśnieniem i ćwiczeń praktycznych.

Zawarte w programie ćwiczenia są propozycją do wykorzystania przez nauczyciela. Nauczyciel może przygotować własne ćwiczenia w zależności od potrzeb edukacyjnych. Podczas wykonywania ćwiczeń nauczyciel powinien obserwować pracę każdego ucznia, zwracać uwagę na staranność i dokładność wykonania ćwiczenia oraz powinien ułatwić uczniowi wielokrotne powtórzenie trudnych elementów lub całego zadania. Przed przystąpieniem do obsługi urządzeń biurowych uczniowie powinni zapoznać się z instrukcją obsługi oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Kształtowanie umiejętności praktycznych wymaga stworzenia warunków do indywidualnego i zespołowego wykonywania zadań. Dlatego konieczne jest prowadzenie zajęć w grupach do 15 osób, w odpowiednio wyposażonej pracowni techniki biurowej.

70

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna liczba godzin

1. Techniczne środki pracy biurowej 30 2. Zasady redagowana tekstów 25 3. Podstawowe techniki w pracy biurowej 35 4. Archiwa tradycyjne i elektroniczne 30 5. Komputer w pracy biurowej 40

Razem 160 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzać zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów.

W wyniku procesu sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów uzyskuje się informacje dotyczące poziomu i zakresu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia.

Ocena osiągnięć uczniów powinna być dokonywana na podstawie: – sprawdzianów ustnych i pisemnych, – sprawdzianów praktycznych, – obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Obserwacja czynności ucznia powinna być prowadzona według opracowanego przez nauczyciela arkusza obserwacji.

Podczas oceniania osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na: – stosowanie zasad pisania bezwzrokowego, – staranność i dokładność wykonania zadania, – aktywność na zajęciach, – współpracę w grupie, – biegłość w opanowaniu umiejętności pisania bezwzrokowego. Na zakończenie realizacji programu nauczania zaleca się przeprowadzenie sprawdzianu praktycznego z zadaniami typu próba pracy, dotyczącymi sporządzania pism z wykorzystaniem programów komputerowych.

W ocenie końcowej należy uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć uczniów stosowanych przez nauczyciela oraz samooceny dokonanej przez uczniów.

71

Literatura Füchsel H.: Sekretariat czyli centrum informacyjne firmy. Wydawnictwo POLTEXT, Warszawa 2006 Füchsel H.: Korespondencja firmie. Wydawnictwo POLTEXT, Warszawa 2006 Kinel K.: Technika pracy biurowej. Część I. WSiP, Warszawa 2003 Komosa A.: Technika biurowa cz. I – obsługa klawiatury. Wydawnictwo Ekonomik, Warszawa 2002 Łyko A.: Komputer w pracy zawodowej. Wydawnictwo FORMAT AB, Warszawa 2002 Mitura E.: Technika biurowa. Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007 Stefaniak-Piasek E.: Technika pracy biurowej. cz. 2”, WSiP, Warszawa 2003Witek E.: Technika biurowa. Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2006Wróblewski P.: MS Office 2007 PL w biurze i nie tylko. Księgarnia onepress.pl. Książki klasy business, Gliwice 2007 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

72

ORGANIZACJA PRACY BIUROWEJ Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – scharakteryzować przedsiębiorstwo jako środowisko pracy, – zaprojektować ergonomiczne i estetyczne miejsce pracy biurowej, – scharakteryzować ogólne zasady organizacji pracy biurowej, – zorganizować pracę sekretariatu, – zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, – określić przyczyny powstawania zagrożeń wypadkowych, – zapobiec zagrożeniom w miejscu pracy w oparciu o aktualne przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy, – obsłużyć podstawowy sprzęt przeciwpożarowy, – udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku przy

pracy, – zbudować strukturę organizacyjną z wykazem jednolitym akt, – sporządzić zakres czynności na stanowisku pracy administracyjnej, – przygotować regulamin stanowiska pracy administracyjno-biurowej, – zinterpretować i zastosować zarządzenia regulujące pracę firmy, – przyjąć, posegregować i sklasyfikować dokumenty w jednostce

administracyjnej, – opracować projekt systemu obiegu dokumentacji, – uporządkować i zarchiwizować dokumentację i akta przedsiębiorstwa, – przechować dokumenty zgodnie z obowiązującymi przepisami, – zarejestrować dokumenty przychodzące i wychodzące z administracji, – zorganizować przepływ informacji pomiędzy działami instytucji, – zastosować zasady obiegu informacji w urzędach administracji

publicznej i przedsiębiorstwach, – zastosować zasady obiegu dokumentacji zgodnie z instrukcją

kancelaryjną, – zgromadzić i wykorzystać informacje niezbędne przy prowadzeniu

spraw administracyjnych, – zastosować zarządzenia regulujące pracę administracji, – zewidencjonować i rozliczyć rozmowy telefoniczne, – zredagować i opracować korespondencję, – przygotować i zorganizować narady, zebrania, konferencje, – obsłużyć kontrahentów krajowych i zagranicznych, – sporządzić protokoły, sprawozdania i notatki służbowe z narad,

konferencji i zebrań, – przygotować narady, zebrania, konferencje i sesje,

73

– przyjąć i wysłać korespondencję handlową, zredagować pisma urzędowe,

– sklasyfikować pisma według różnych kryteriów: treści, formy, obiegu, terminu załatwienia, rodzaju sprawy, stopnia zabezpieczenia tajemnicy, elementów z jakich składa się pismo,

– rozróżnić rodzaje blankietów korespondencyjnych na podstawie obowiązującej normy,

– zorganizować czas pracy własnej i zespołu, – porozumieć się z uczestnikami procesu pracy, bezpośrednio lub

z wykorzystaniem środków technicznych, – przeprowadzić rozmowę telefoniczną, – przyjąć i złożyć reklamację telefonicznie, – opracować formularz rozmowy telefonicznej, – zaplanować podróż służbową i rozliczyć delegacje krajowe

i zagraniczne, – obsłużyć interesanta zgodnie z obowiązującymi procedurami, – skorzystać z różnych źródeł informacji oraz doradztwa

specjalistycznego, – zadbać o wizerunek jednostki organizacyjnej (działania public

relations), – zastosować zasady kultury w kontaktach z przełożonymi,

pracownikami i interesantami.

Materiał nauczania 1. Zasady funkcjonowania biura. Efektywne zagospodarowanie przestrzeni biurowej, organizacja przestrzeni - najnowsze rozwiązania. Przestrzeń jako element budowania tożsamości pracowników. Podstawowe i specjalistyczne wyposażenie sekretariatu i pomieszczeń przeznaczanych na zebrania, narady i konferencje. Pomieszczenia socjalno-bytowe i ich wyposażenie. Urządzenia sygnalizacyjne: alarmowe, przeciwwłamaniowe i przeciwpożarowe. Ćwiczenia: • Rozróżnianie rodzajów oraz cech przestrzeni biurowej. • Rozróżnianie wielkości stanowisk pracy (dedykowane, rotacyjne,

gościnne). • Dobieranie i rozmieszczenie urządzeń biurowych. • Aranżowanie wnętrz - uwzględnianie różnych ścieżek komunikacji.

74

2. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy Obowiązki pracownika i pracodawcy. Zasady tworzenia bezpiecznych warunków pracy. Ochrona przeciwpożarowa. Ochrona środowiska. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach. Ćwiczenia: • Analizowanie obowiązków pracodawcy i pracownika w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy. • Alarmowanie straży pożarnej zgodnie z instrukcją przeciwpożarową

w warunkach symulowanych. • Identyfikowanie rozmieszczenia sprzętu gaśniczego na terenie szkoły. • Udzielanie pierwszej pomocy osobie z zatrzymaniem krążenia

w warunkach symulowanych. 3. Organizacja stanowiska pracy, zarządzanie biurem Proces usprawniania pracy: planowania, organizowania i nadzorowania pracy działu administracji (struktura organizacyjna, podział stanowisk i obowiązków, powiązania z innymi działami). Stanowiska w pracy biurowej i ich organizacja. Wyposażenie biur w meble i środki techniczne. Procedury określające warunki i zasady funkcjonowania biura. Pozycja działu administracji w strukturze organizacyjnej firmy. Zakres odpowiedzialności i kompetencji osób zarządzających i pracowników podległych. Przepływ korespondencji i informacji w firmie wielooddziałowej. Organizacja pracy w terenie - współpraca między centralą a oddziałami. Ćwiczenia: • Planowanie struktury organizacyjnej biura z wykazem jednolitym akt. • Opracowywanie zakresu obowiązków i czynności realizowanych na

danym stanowisku pracy. • Planowanie działań związanych ze sprawnym obiegiem dokumentacji. • Organizowanie konferencji krajowej (międzynarodowej) na wybrany

temat w warunkach symulowanych. • Prowadzenie obsługi biurowej delegacji służbowych: krajowych

i zagranicznych. • Prowadzenie akt osobowych i korespondencji w sprawach osobowych. • Opracowywanie instrukcji kancelaryjnej. • Opracowywanie schematu obiegu informacji w przedsiębiorstwie. • Segregowanie akt do archiwum.

75

4. Korespondencja – pisemne komunikowanie się z otoczeniem Rodzaje pism: pisma zatytułowane, zaadresowane i mieszane. Korespondencja w sprawach handlowych. Korespondencja tajna i poufna. Zasady i system obiegu korespondencji. Zasady redagowania pism. Ćwiczenia: • Prowadzenie korespondencji tajnej i poufnej. • Rozmieszczanie i redagowanie treści pisma na blankiecie. • Klasyfikowanie pism na podstawie wskazanych kryteriów. • Sporządzanie pism zatytułowanych, zaadresowanych i mieszanych. • Organizowanie bezpiecznego i sprawnego obiegu dokumentów. • Zabezpieczanie dostępu do danych, kontrola dostępu. • Sporządzanie protokołów, sprawozdań i notatek służbowych

w warunkach symulowanych na podstawie materiału dydaktycznego. 5. Organizacja spotkań służbowych Typy spotkań firmowych. Sposoby ustawiania stołu konferencyjnego w zależności od typu spotkania. Charakteryzowanie różnych typów zebrań. Struktura organizacyjna zebrania. Ustalenia merytoryczno-organizacyjnych zebrania. Planowanie, realizacja i rozliczanie podróży służbowych krajowych i zagranicznych. Zasady savoir-vivru, etykiety biznesowej. Ćwiczenia: • Sporządzanie protokołu z zebrania. • Przygotowywanie zaproszeń na różne typy spotkań służbowych. • Rozliczanie podróży służbowej krajowej i zagranicznej. 6. Obsługa interesantów i udzielanie informacji Działanie w przestrzeni biurowej. Strategie obsługi interesantów. Typy interesantów. Metody komunikowania się z interesantem. Prawa interesantów. Ćwiczenia: • Identyfikowanie własnych słabych i mocnych stron w zakresie

komunikacji. • Prowadzenie rozmowy z zastosowaniem technik aktywnego słuchania,

jak: parafrazowanie, powtarzanie, klaryfikacja. • Wykorzystywanie technik asertywności w kontaktach z przełożonym,

klientami i współpracownikami. • Stosowanie procedur zapewniających komfort obsługi interesanta.

76

7. Kreowanie wizerunku przedsiębiorstwa w otoczeniu Działania Public Relations w biurze. Narzędzia do budowania wizerunku. Ocenianie relacji z interesantami. Relacje z mediami. Ćwiczenia: • Organizowanie konferencji prasowej. • Organizowanie imprezy firmowej. • Planowanie działań w sytuacjach kryzysowych.

Środki dydaktyczne Komputery z dostępem do Internetu. Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Katalogi mebli biurowych i sprzętu biurowego wraz z cennikami, Zestawy ćwiczeń wraz z niezbędnymi materiałami do ich realizacji: druki, formularze, instrukcje, schematy, segregatory, teczki. Przykładowe struktury organizacyjne z wykazem jednolitym akt. Plansze sprzętu gaśniczego, gaśnice. Filmy dydaktyczne dotyczące udzielania pierwszej pomocy. Fantom człowieka do ćwiczeń udzielania pierwszej pomocy. Apteczka pierwszej pomocy. Uwagi o realizacji

Realizacja programu nauczania przedmiotu Organizacja pracy biurowej ma na celu kształtowanie umiejętności: planowania, organizowania i usprawniania pracy biurowej, prowadzenia dokumentacji i korespondencji oraz kreowania wizerunku urzędu administracji publicznej lub przedsiębiorstwa w otoczeniu.

Program należy realizować w korelacji z przedmiotami bloku prawnego, techniką biurową, socjologią i psychologią społeczną oraz językiem angielskim.

Podczas realizacji programu należy zwrócić uwagę na rozwijanie zainteresowań zawodowych oraz kształtowanie cech osobowości szczególnie przydatnych w wykonywaniu zawodu, takich jak: otwartość, wrażliwość, tolerancyjność, dokładność, odpowiedzialność, systematyczność, punktualność i życzliwość.

Osiągnięcie zaplanowanych celów umożliwi stosowanie aktywizujących metod nauczania: dyskusji dydaktycznej, metody przypadków i sytuacyjnej, inscenizacji, gier dydaktycznych oraz ćwiczeń praktycznych. Oprócz ćwiczeń zawartych w programie nauczyciel może realizować własne ćwiczenia. Podczas ćwiczeń należy stworzyć uczniom warunki do kształtowania umiejętności: projektowania wyposażenia biura, zarządzania dokumentacją i informacją kancelaryjną, sporządzania

77

protokołów, sprawozdań, organizowania narad, zebrań i konferencji oraz podejmowania decyzji w powierzonym zakresie.

Ćwiczenia powinny być prowadzone w 15-osobowych grupach, z podziałem na zespoły 2-3 osobowe w pracowni techniki biurowej lub w firmie symulacyjnej.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna liczba godzin

1. Zasady funkcjonowania biura 12 2. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy 8 3. Organizacja stanowiska pracy, zarządzanie biurem 10 4. Korespondencja – pisemne komunikowanie się z otoczeniem 36 5. Organizacja spotkań służbowych 16 6. Obsługa interesantów i udzielanie informacji 10 7. Kreowanie wizerunku przedsiębiorstwa w otoczeniu 4

Razem 96

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzać zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów. W wyniku procesu sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów uzyskuje się informacje dotyczące poziomu i zakresu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia.

Podczas oceniania należy uwzględnić umiejętności uczniów w zakresie: – przygotowania miejsca pracy biurowej, – oceny miejsca pracy biurowej z punktu widzenia estetyki i ergonomii, – interpretacji zarządzeń regulujących pracę administracji, – stosowania zasad porządkowania, prowadzenia i archiwizowania

dokumentacji, – stosowania metod opracowania i doskonalenia systemu obiegu

dokumentacji. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów może być dokonywana przy

pomocy: – sprawdzianów ustnych i pisemnych, – sprawdzianów praktycznych, – obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

78

Podczas obserwacji pracy uczniów należy zwracać uwagę na: – aktywność na zajęciach, – współpracę w grupie, – biegłość w opanowaniu umiejętności.

W ocenie końcowej osiągnięć uczniów należy uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania. Literatura Baranowski P.: Wzory pism procesowych w sprawach cywilnych, KW, Zakamycze, Kraków 2001 Beliczyńska M., Leginowicz D.: Wzory regulaminów w zakładzie pracy, WP Consiliom, Warszawa 2001 Chwałek J.: Obsługa klienta. Jakość usług. WSiP, Warszawa 2003 Füchsel H.: Sekretariat czyli centrum informacyjne firmy. Wydawnictwo POLTEXT, Warszawa 2006 Füchsel H.: Korespondencja firmie. Wydawnictwo POLTEXT, Warszawa 2006 Janta M.: Wzory pism w postępowaniu administracyjnym z komentarzem. Inforade, Warszawa 2001 Komosa A.: Praca biurowa cz. I. Wydawnictwo Ekonomik, Warszawa 2002 Komosa A.: Praca biurowa część II. Zasady korespondencji. Profesjonalny pracownik w biurze. Organizacja pracy w sekretariacie. Wydawnictwo EKONOMIK, Warszawa 2003 Witek E.: Praca biurowa. Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2006 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

79

JĘZYK ANGIELSKI ZAWODOWY

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: – przeczytać ze zrozumieniem i przetłumaczyć angielskie teksty

z zakresu prawa, ekonomii, rachunkowości, informatyki, – skorzystać ze słowników angielsko-polskich i polsko-angielskich oraz

komputerowych słowników podręcznych, – przeczytać i przetłumaczyć anglojęzyczną korespondencję, literaturę

i prasę z zakresu prawa, gospodarki i administracji oraz informatyki, – przygotować w języku angielskim pisma urzędowe oraz niezbędne

w kontaktach międzyludzkich: list, korespondencja wysyłana przez Internet, pisma przewodnie do wysyłanych dokumentów,

– przeprowadzić rozmowę w języku angielskim, – zredagować w języku angielskim korespondencję, dotyczącą

przepisów prawa, w tym prawa międzynarodowego, administracyjnego i prawa pracy,

– przygotować angielskie wersje umów oraz przetłumaczyć na język polski,

– przetłumaczyć na język polski anglojęzyczne procedury administracyjne,

– sporządzić w języku angielskim rozliczenia ekonomiczne, kalkulacje kosztów, rachunki i faktury,

– przeczytać ze zrozumieniem i przetłumaczyć anglojęzyczną korespondencję otrzymywaną w formie elektronicznej,

– przeczytać ze zrozumieniem i przetłumaczyć anglojęzyczne teksty w sieci Internet,

– skorzystać z anglojęzycznej sieci Internet, zwłaszcza przeglądarek, poprawnie wpisać, wyszukać, przeczytać i przetłumaczyć odpowiednie hasła administracyjne, prawnicze i gospodarcze,

– opisać w języku angielskim funkcjonowanie administracji samorządowej.

Materiał nauczania 1. Akty prawne i procedury administracyjne Podstawowe pojęcia prawne. Przepisy i normy prawne. Instytucje prawa cywilnego, administracyjnego, gospodarczego i prawa pracy. Umowy cywilnoprawne i umowy o pracę. Kodeks postępowania cywilnego. Kodeks postępowania administracyjnego.

80

Ćwiczenia: • Rozróżnianie norm i przepisów prawnych. • Sporządzanie umów cywilnoprawnych i umów o pracę. • Tłumaczenie procedur administracyjnych. 2. Obsługa interesanta Cechy i umiejętności społeczne pracownika administracji publicznej. Formy komunikowania się. Bariery komunikacyjne. Techniki aktywnego słuchania. Techniki negocjacji. Zasady obsługi interesantów. Typy zachowań interesantów. Czynniki wpływające na pozytywny wizerunek jednostki administracji publicznej. Ćwiczenia: • Określanie zadań pracownika administracji publicznej. • Udzielanie informacji w języku angielskim dotyczących miejsca

i terminu załatwiania spraw. • Udzielanie indywidualnej pomocy w pisaniu podań i wypełnianiu

formularzy. • Przyjmowanie interesantów w sprawach skarg i zażaleń

(inscenizacja). • Rozwiązywanie zadań sprawdzających stopień przyswojenia

słownictwa. • Wykonywanie ćwiczeń ortograficznych i gramatycznych. 3. Działalność gospodarcza Podstawowe pojęcia i kategorie gospodarki. Instytucje prawa gospodarczego. Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorcy. Budżet przedsiębiorstwa. Rynek pracy i bezrobocie. Rynek walutowy. Zakupy, wymagania konsumentów. Ćwiczenia: • Charakteryzowanie form organizacyjno-prawnych przedsiębiorstw. • Opracowywanie biznesplanu przedsiębiorstwa. • Przyjmowanie zgłoszeń do ewidencji działalności gospodarczej

(symulacja). • Sporządzanie wstępnej kalkulacji kosztów. • Wypełnianie deklaracji podatkowej. • Rozwiązywanie zadań sprawdzających stopień przyswojenia

słownictwa zawodowego. • Wykonywanie ćwiczeń ortograficznych i gramatycznych.

81

4. Praca biurowa Zadania i umiejętności zawodowe. Obsługa anglojęzycznej klawiatury i komputera. Prowadzenie korespondencji w języku angielskim. Techniczne środki biurowe - instrukcje obsługi.

Ćwiczenia: • Opisywanie zadań i czynności zawodowych. • Tłumaczenie instrukcji sprzętu biurowego. • Sporządzanie, wysyłanie i odbieranie pisma, listu, faksu i e-maila. • Rozwiązywanie zadań sprawdzających stopień przyswojenia

słownictwa. • Wykonywanie ćwiczeń ortograficznych i gramatycznych. 5. Organy administracji publicznej Współczesne formy państw demokratycznych. Organy Unii Europejskiej. System organów państwowych. Organy samorządu terytorialnego. Ćwiczenia: • Charakteryzowanie organów państwowych Unii Europejskiej. • Porównywanie zadań samorządu terytorialnego w wybranych

państwach. • Rozwiązywanie zadań sprawdzających stopień przyswojenia nazw

organów administracji publicznej. • Wykonywanie ćwiczeń ortograficznych i gramatycznych. Środki dydaktyczne Zestaw kaset magnetofonowych do podręcznika podstawowego. Kasety video (bieżące wiadomości BBC, Euro News). Słowniki. Artykuły z prasy polskiej i anglojęzycznej o tematyce dotyczącej Unii Europejskiej oraz ważniejszych wydarzeń społecznych, ekonomicznych i politycznych w Polsce i na świecie. Materiały różne służące poszerzeniu i pogłębieniu umiejętności swobodnego wypowiadania się na tematy ogólne. Podręcznik z ćwiczeniami. Materiały nagrane na kasetach. Materiały filmowe (reklamy, wiadomości) – nagrane i odtwarzane z kaset wideo. Materiały prasowe (szczególnie prasa biznesowa i prawna). Materiały z Internetu. Kserokopie ćwiczeń gramatycznych z książek.

82

Uwagi o realizacji Celem realizacji programu nauczania przedmiotu Język angielski

zawodowy jest doskonalenie sprawności mówienia i pisania oraz czytania i rozumienia ze słuchu tekstów o tematyce zawodowej.

Realizację programu należy rozpocząć od przeprowadzenia diagnozy umiejętności językowych ucznia i na jej podstawie zaplanować metody nauczania-uczenia się oraz organizację zajęć edukacyjnych.

Podczas realizacji programu nauczania należy zwracać uwagę na kształtowanie umiejętności korzystania z anglojęzycznych źródeł informacji, prowadzenia rozmów służbowych, czytania i tłumaczenia tekstów o tematyce zawodowej, sporządzania pism urzędowych, umów i sprawozdań w języku angielskim.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi stosowanie efektywnych metod nauczania, takich jak: metoda przypadków, inscenizacji, gry dydaktyczne oraz ćwiczenia indywidualne i w małych grupach. Nauczyciel powinien przygotować opisy przypadków i scenariusze inscenizacji na podstawie rzeczywistych sytuacji zawodowych.

Zajęcia powinny być prowadzone w języku angielskim. Użycie języka polskiego należy ograniczyć do niezbędnego minimum.

W czasie ćwiczeń uczniowie powinni samodzielnie sporządzać umowy, pisma, sprawozdania i dokumenty służbowe. Czynności te powinny być poprzedzone analizą materiałów źródłowych o różnym stopniu trudności. Nauczyciel powinien motywować uczniów do rozwijania zainteresowań językowych, wskazać im różne źródła wzbogacenia wiedzy i zwiększenia samodzielności w posługiwaniu się językiem angielskim zawodowym.

Zajęcia powinny być prowadzone w grupach do 15 osób w pomieszczeniu dydaktycznym wyposażonym w urządzenia audiowizualne.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna

liczba godzin 1. Akty prawne i procedury administracyjne 40

2. Obsługa klienta 30

3. Działalność gospodarcza 40

4. Praca biurowa 30

5 Organy administracji publicznej 20 Razem 160

83

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, w zależności od potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów.

W trakcie oceniania należy zwrócić uwagę na aktywność uczniów podczas zajęć, umiejętność współpracy w grupie, umiejętność posługiwania się terminologią prawniczą w języku angielskim.

Proces oceniania powinien obejmować: – diagnozę poziomu sprawności językowych ucznia przed

przystąpieniem do realizacji programu, – sprawdzanie postępów w nabywaniu sprawności językowych przez

uczniów w trakcie realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiągnięciu celów kształcenia,

– sprawdzanie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu. Ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów powinno odbywać się na

podstawie: – sprawdzianów ustnych - w wypowiedziach ustnych oceniamy

poprawność i płynność wymowy, poprawność leksykalną i gramatyczną oraz zgodność wypowiedzi z tematem,

– sprawdzianów pisemnych: opracowane przez uczniów teksty pism i notatek służbowych, protokoły, scenariusze rozmów. W pracach pisemnych oceniamy poprawność leksykalną i gramatyczną tekstu, zgodność z tematem oraz ortografię,

– testy osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi (z luką, krótkiej odpowiedzi) lub zamkniętymi wielokrotnego wyboru, dotyczącymi słownictwa zawodowego,

– ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia w czasie ćwiczeń. W czasie obserwacji zwracamy uwagę na umiejętności:

– prowadzenia dialogu z innymi uczniami i z nauczycielem, – zadawania pytań, – formułowania opinii w języku angielskim.

W ocenie końcowej należy uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela.

84

Literatura Dla ucznia: podręcznik podstawowy: Strutt P.: English for International Tourism (student’s book / workbook). Longman, 2003 Jacob Miriam, Strutt Peter: English for International Tourism (teacher’s book / student’s book / workbook). Longman, 2003, poziom średniozaawansowany i zaawansowany Tullis Graham, Trappe Tonza: New Insights into Business (student’s book / workbook). Longman, 2000 Dla nauczyciela: podręcznik podstawowy: Strutt P.: English for International Tourism (teacher’s book / student’s book / workbook). Longman, 2003 Jacob Miriam, Strutt Peter: English for International Tourism (teacher’s book / student’s book / workbook). Longman, 2003, poziom średniozaawansowany i zaawansowany LCCI: How to Pass, English for Business, Level 2, Logophon Lehrmittel Verlag GmbH, 1997 Świda D.: Office English. Poltext, 1995 Ashlez A.: Commercial Correspondence. Oxford University Press, 1995 Murphy R.: English Grammar in UseCambridge. University Press, 1994 Brieger N., Sweenez S.: The Language of Business English. Prentice Hall, 1994 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

85

PRAKTYKA ZAWODOWA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – określić zasady funkcjonowania organu administracji publicznej, – określić zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa, – określić strukturę organu administracji publicznej, – zarejestrować dokumenty przychodzące i wychodzące z urzędu, – zredagować korespondencję urzędową, – przygotować projekty decyzji i postanowień administracyjnych, – przygotować projekty zaświadczeń, – obsłużyć interesantów zgodnie z obowiązującymi procedurami, – zastosować zasady obiegu informacji w jednostkach administracji

publicznej i przedsiębiorstwach, – zabezpieczyć akta spraw administracyjnych, – posłużyć się metodami analizy ekonomicznej, statystycznej,

finansowej i księgowej, – sporządzić i posłużyć się dokumentacją finansowo-księgową, – sporządzić deklaracje podatkowe PIT, CIT i VAT, – sporządzić harmonogramy prac, – przygotować narady, zebrania i konferencje, – obsłużyć urządzenia biurowe, – posłużyć się językiem angielskim w stopniu komunikatywnym, – dochować tajemnicy służbowej, – zastosować przepisy prawa w działalności zawodowej. Materiał nauczania 1. Funkcjonowanie jednostek administracji publicznej Określanie struktury organu naczelnego, organu centralnego, organu wykonawczego gminy (dzielnicy), organu wykonawczego powiatu i organów wykonawczych województwa. Analizowanie zadań realizowanych w różnych komórkach organizacyjnych organu wykonawczego. Określanie uprawnień i obowiązków personelu średniego szczebla. Przestrzeganie regulaminu pracy obowiązującego w jednostce administracji publicznej. Identyfikowanie źródeł prawa administracyjnego. Stosowanie przepisów prawa pracy, cywilnego i karnego. Stosowanie zasad obiegu informacji obowiązujących w jednostkach administracji publicznej. Gromadzenie informacji niezbędnych do prowadzenia spraw administracyjnych.

86

Uczestniczenie w przygotowywaniu projektów dokumentów właściwych dla administracji publicznej. Prowadzenie ewidencji ludności w systemie informatycznym. Sporządzanie sprawozdań, odpisów, protokołów i notatek służbowych. Uczestniczenie w przygotowywaniu narad, sesji, zebrań i konferencji. Obsługiwanie interesantów zgodnie z zasadami kodeksu postępowania administracyjnego. Promowanie modelu administracji publicznej pełniącej służebną rolę wobec obywatela. 2. Funkcjonowanie przedsiębiorstwa Analizowanie zadań realizowanych w różnych komórkach organizacyjnych przedsiębiorstwa. Przestrzeganie regulaminów pracy obowiązujących w komórkach organizacyjnych przedsiębiorstwa. Komunikowanie się z uczestnikami procesu pracy w przedsiębiorstwie. Stosowanie zasad obiegu informacji w przedsiębiorstwie. Gromadzenie dokumentacji oraz informacji ekonomicznej i statystycznej. Posługiwanie się podstawową dokumentacją finansowo-księgową. Obliczanie podstawowych wielkości ekonomicznych. Sporządzanie harmonogramu prac. Analizowanie kosztów pracy. Stosowanie przepisów prawa dotyczących działalności gospodarczej. 3. Praca biurowa Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Przestrzeganie regulaminów obowiązujących w pracy biurowej. Organizowanie stanowiska pracy biurowej zgodnie z wymaganiami ergonomii. Użytkowanie urządzeń i sprzętu biurowego. Korzystanie z użytkowych i specjalistycznych programów komputerowych. Przyjmowanie i rejestrowanie pism oraz wysyłanie korespondencji. Redagowanie pism służbowych w języku ojczystym i angielskim. Stosowanie zasad obiegu dokumentów zgodnie z instrukcją kancelaryjną. Selekcjonowanie informacji. Gromadzenie, przechowywanie i archiwizowanie dokumentacji. Kierowanie ruchem osobowym. Przyjmowanie interesantów. Kreowanie wizerunku jednostki organizacyjnej. Uwagi o realizacji programu

Celem realizacji programu nauczania Praktyka zawodowa jest doskonalenie nabytych w szkole umiejętności, w rzeczywistych

87

warunkach pracy. W programie zaproponowano 8 tygodni praktyki (4 tygodnie w każdym roku), realizowanej: 5 tygodni w jednostkach administracji publicznej, 2 tygodnie w przedsiębiorstwach, 1 tydzień w biurze (w dowolnej instytucji). Miejsce praktyki powinno spełniać kryteria placówki szkoleniowej.

Program praktyki zawodowej powinien być realizowany pod kierunkiem opiekuna, który powinien zapewnić uczniom możliwość odbywania jej w różnych komórkach organizacyjnych jednostki administracji publicznej i przedsiębiorstwa oraz wykonania wszystkich zadań przewidzianych w programie.

Przed rozpoczęciem praktyki należy zapoznać uczniów z przepisami bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska oraz regulaminem pracy obowiązującym w miejscu odbywania praktyki.

Podczas praktyki zawodowej należy kształtować następujące postawy uczniów: – uczciwość, sumienność i zaangażowanie w wykonywanie pracy

zawodowej, – dokładność w wykonywaniu pracy, – samodzielność w wykonywaniu powierzonych zadań, – odpowiedzialność za pracę, – identyfikowanie się ze środowiskiem zawodowym, – szacunek dla przełożonych, współpracowników i interesantów.

W trakcie praktyki należy zwracać uwagę na kształtowanie umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów, komunikowania się z otoczeniem, organizowania własnej pracy i jej oceny, ustalania własnych działań i przewidywania ich skutków oraz racjonalnego wykorzystywania czasu pracy. Rola opiekuna ogranicza się jedynie do nadzorowania czynności wykonywanych przez ucznia, korygowania błędów i wskazywania tych umiejętności, które powinien doskonalić.

W czasie odbywania praktyki zawodowej uczniowie zobligowani są do prowadzenia dzienniczków.

Na zakończenie praktyki opiekun zobowiązany jest wystawić uczniowi opinię o jej przebiegu. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno odbywać się systematycznie na podstawie ustalonych kryteriów.

Kryteria oceniania powinny uwzględniać umiejętności zawarte w programie nauczania praktyki zawodowej.

Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: – bieżącej obserwacji pracy uczniów, – sprawdzianów ustnych,

88

– sprawdzianów praktycznych. Przed przystąpieniem do wykonywania zadań praktycznych należy

sprawdzić merytoryczne przygotowanie ucznia przy pomocy sprawdzianów ustnych. Umiejętności praktyczne powinny być oceniane na podstawie obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania zadań zawodowych. Podczas obserwacji należy zwrócić uwagę na: – przestrzeganie dyscypliny pracy, – organizowanie stanowiska pracy, – sprawność wykonywania zadań, – jakość wykonania zadania, – przestrzeganie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej umiejętność

posługiwania się terminologią prawniczą. – oraz ochrony środowiska, – umiejętność nawiązywania kontaktów w środowisku pracy, – umiejętność współpracy w zespole.

Na zakończenie realizacji programu proponuje się zastosowanie sprawdzianu praktycznego z zadaniami typu próba pracy, który powinien być zaopatrzony w kryteria oceny.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela w czasie praktyki zawodowej.

89