PROGRAM RADA Zavoda za metrologiju za 2014. godinu · 2018-04-27 · Program rada Zavoda za metrologiju za 2014. godinu 1 1. UVOD Zavod za metrologiju uspostavlja, održava i razvija

PROGRAM RADA

Zavoda za metrologiju za 2014. godinu

Podgorica, januar 2014. godine

Program rada Zavoda za metrologiju za 2014. godinu

1

1. UVOD

Zavod za metrologiju uspostavlja, održava i razvija jedinstveni nacionalni metrološki sistem u Crnoj Gori i doprinosi stvaranju tehničkih preduslova za pristup na međunarodno tržište roba i usluga. Reformisanje metrološke infrastrukture naslijeđene iz Državne zajednice Srbija i Crna Gora, kao i izmjena legislative i usklađivanje sa zakonodavstvom Evropske unije, predstavljaju aktivnosti koje se kontinuirano sprovode u Crnoj Gori. Uredbom o organizaciji i načinu rada državne uprave („Sl. list CG“, br. 05/12, 25/12, 61/12 i 20/13) definisano je da Zavod za metrologiju vrši poslove koji se odnose na: obezbjeđenje primjene sistema zakonskih mjernih jedinica; ostvarivanje, čuvanje, održavanje i usavršavanje etalona Crne Gore; obezbjeđenje metrološke sljedivosti za laboratorije za etaloniranje, kao i za ispitne i kontrolne laboratorije; organizovanje djelatnosti etaloniranja (kalibracije); ocjenjivanje usaglašenosti mjerila sa metrološkim zahtjevima; davanje stručnog mišljenja za ovlašćivanje laboratorija za ovjeravanje mjerila; predstavljanje Crne Gore u međunarodnim i regionalnim metrološkim organizacijama i uspostavljanje saradnje u oblasti metrologije; kontrolu predmeta od dragocjenih metala, kao i druge poslove koji su mu određeni u nadležnost.

Oblast metrologije u Crnoj Gori uređena je Zakonom o metrologiji („Sl. list CG“, br. 79/08) u cilju ujednačavanja sistema zakonskih mjernih jedinica sa Međunarodnim sistemom mjernih jedinica; uspostavljanja sistema državnih etalona i obezbjeđenja njihove sljedivosti do međunarodnih etalona; uspostavljanja jedinstvenog mjerenja u Crnoj Gori i uspostavljanja povjerenja u rezultate mjerenja sprovedenih radi zaštite potrošača, života i zdravlja ljudi i životinja, zaštite životne sredine, opšte bezbjednosti i zaštite prirodnih resursa; podrške i razvoja odgovarajuće metrološke infrastrukture koja osigurava sljedivost rezutata mjerenja; podsticanja slobodne trgovine i uklanjanja mogućih prepreka u toj trgovini; usmjeravanja i finansiranja metroloških istraživačkih aktivnosti; pripremanja, donošenja i sprovođenja metroloških propisa; sprovođenja postupaka ocjenjivanja usaglašenosti sa zahtjevima zakonske metrologije; kao i obezbjeđivanja informacija iz oblasti metrologije.

U skladu sa Zakonom o metrologiji („Sl. list CG“, br. 79/08), Zavod za metrologiju obavlja sljedeće poslove:

• stara se o sistemu zakonskih mjernih jedinica u Crnoj Gori; • ostvaruje, čuva, održava i usavršava državne etalone; • obezbjeđuje metrološku sljedivost; • organizuje djelatnost kalibracije; • vrši ocjenjivanje usaglašenosti mjerila sa propisanim metrološkim zahtjevima:

odobrenje tipa mjerila i ovjeravanje mjerila; • sprovodi ispitivanje prethodno upakovanih proizvoda; • daje stručno mišljenje za ovlašćivanje lica za obavljanje poslova u oblasti

metrologije; • predstavlja Crnu Goru u međunarodnim i regionalnim metrološkim

organizacijama i uspostavlja saradnju u oblasti metrologije; • sarađuje sa nadležnim inspekcijskim organima i pruža stručnu pomoć iz

oblasti metrologije; • odlučuje u upravnim postupcima iz oblasti metrologije;


2

• priprema stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije; • obezbjeđuje metrološke informacije i izdaje službeno glasilo; • obavlja i druge poslove iz oblasti metrologije.

Zakonom o kontroli predmeta od dragocjenih metala („Sl. list CG“, br.

40/10) uređuje se obavezno označavanje, ispitivanje i žigosanje predmeta od dragocjenih metala koji se proizvode, uvoze i stavljaju u promet u Crnoj Gori. U skladu sa tim Zakonom, stručne i sa njima povezane upravne poslove u oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala obavlja Zavod za metrologiju, koji:

• određuje znak proizvođača/uvoznika; • vrši ispitivanje i žigosanje predmeta od dragocjenih metala; • sarađuje sa drugim nadležnim inspekcijskim organima i pruža stručnu

pomoć iz oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala; • priprema stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti kontrole

predmeta od dragocjenih metala; • odlučuje u upravnim postupcima iz oblasti kontrole predmeta od

dragocjenih metala; • predstavlja Crnu Goru u međunarodnim i regionalnim organizacijama i

uspostavlja saradnju u oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala; • vodi evidenciju znakova proizvođača/uvoznika; • obavlja i druge poslove iz oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala

u skladu sa zakonom. Zavod za metrologiju će i u toku 2014. godine, profesionalno, objektivno i nepristrasno realizovati niz komplesnih aktivnosti u cilju:

ostvarivanja, čuvanja, održavanja i usavršavanja državnih etalona, održavanja metrološke sljedivosti u Crnoj Gori, poboljšanja mogućnosti etaloniranja (kalibracija) i mjerenja, uspješnog učestvovanja u međulaboratorijskim poređenjima, kao i

međunarodnim projektima, sprovođenja kalibracije etalona i mjerila, ocjenjivanja usaglašenosti mjerila sa propisanim metrološkim zahtjevima, kontrole prethodno upakovanih proizvoda, kontrole predmeta od dragocjenih metala, pripreme stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije, kao

i kontrole predmeta od dragocjenih metala; predstavljanja Crne Gore u međunarodnim i regionalnim metrološkim

organizacijama, predstavljanja Crne Gore u međunarodnim i regionalnim organizacijama u

oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala; obezbjeđenja informacija iz oblasti metrologije i kontrole predmeta od

dragocjenih metala u Crnoj Gori itd.


3

2. PLANIRANE AKTIVNOSTI 2.1 AKTIVNOSTI METROLOŠKIH LABORATORIJA U OKVIRU SEKTORA ZA

METROLOŠKU SLJEDIVOST I DRŽAVNE ETALONE

2.1.1 Laboratorija za masu Osnovna nadležnost Laboratorije za masu je realizacija, čuvanje i

održavanje državnog etalona mase i prenos jedinice mase sa međunaradnog na niže hijerarhijske nivoe, a sa ciljem osiguranja sljedivosti mjerenja u oblasti mase u Crnoj Gori u opsegu od 1 mg do 500 kg.

Laboratorija za masu izvodi: kalibraciju tegova klase tačnosti E2 u mjernom opsegu od 1mg do 20 kg; kalibraciju tegova klase tačnosti F1 u mjernom opsegu od 1mg do 20 kg; kalibraciju tegova klase tačnosti F2 i M1 u mjernom opsegu od 1 mg do

500 kg; kalibraciju slobodnih nazivnih masa u mjernom opsegu od 1g do 50 kg.

Prilikom izvođenja kalibracija tegova, Laboratorija za masu izražava mjernu

nesigurnost u skladu sa OIML preporukom R111:2004. Laboratorija za masu je osposobljena i za sprovođenje kalibracija vaga sa

neautomatskim funkcionisanjem do 2000 kg u skladu sa EURAMET/cg-18/v.03. U cilju provjere ispunjenosti propisanih tehničkih i metroloških zahtjeva za

određivanje tipa mjerila, Laboratorija za masu sprovodi postupak ispitivanja tipa sljedećih mjerila iz oblasti mjerenja mase u skladu sa Uredbom o zakonskim mjerilima za koje je obavezno ovjeravanje, odnosno odobrenje tipa mjerila („Sl. list CG“, br. 81/09):

Tegovi klase tačnosti F1, F2, M1, M2; Vage sa neautomatskim funkcionisanjem klase tačnosti I, II, III i IIII; Vage sa automatskim funkcionisanjem; Mjerni pretvarači za vage; Elektronski pokazni uređaji za vage.

2.1.1.1 Kalibracije etalona, mjerne i pomoćne opreme

Laboratorija za masu sprovodi program kalibracije opreme radi obezbjeđivanja sljedivosti kalibracija koje izvodi i mjerenja do Međunarodnog sistema mjernih jedinica (SI). Laboratorija za masu ima utvrđen plan i postupke kalibracije svoje mjerne i pomoćne opreme.

Kalibracija etalona, mjerne i pomoćne opreme Zavoda za metrologiju vrši se u laboratorijama nacionalnih metroloških instituta ili ovlašćenih instituta (EURAMET Designated Institutes) koji imaju objavljen CMC u BIPM KCDB ili su akreditovani od strane akreditacionog tijela potpisnika EA MLA sporazuma.

Nakon sprovođenja postupka javne nabavke, u III/IV kvartalu 2014. godine, u odgovarajućoj laboratoriji izvršiće se kalibracija etalona, mjerne i pomoćne opreme iz Laboratorije za masu i to:

Kalibracija tegova klase tačnosti E1 1 mg – 5 kg;


4

Kalibracija tega klase tačnosti E1 10 kg; Kalibracija tega klase tačnosti E1 20 kg; Kalibracija uređaja za praćenje ambijentalnih uslova okoline - Lambercht

(senzor za vlagu i pritisak); Kalibracija uređaja za praćenje ambijentalnih uslova okoline – Vaisala

(senzor za vlagu i pritisak).

Kalibracija tegova nižih klasa tačnosti (tabela 1.) vrši se pomoću opreme Laboratorije za masu, Zavoda za metrologiju, pri čemu se sljedivost sa etalona klase E1 prenosi na etalone nižih klasa tačnosti, prema unaprijed utvrđenom planu. Tabela 1. Kalibracija tegova nižih klasa tačnosti (interne kalibracije) u Laboratoriji za masu

Tegovi Plan

Garnitura tegova klase tačnosti E2 1 mg – 5 kg I kvartal 2014. god.

Pojedinačni teg klase tačnosti E2 10 kg I kvartal 2014. god.




Garnitura tegova klase tačnosti F1 1 mg – 5 kg II kvartal 2014. god.

Pojedinačni teg klase tačnosti F1 10 kg II kvartal 2014. god.




Garnitura tegova klase tačnosti E2 1 mg – 5 kg III kvartal 2013. god.

Garnitura tegova klase tačnosti F2 1 mg – 5 kg III kvartal 2014. god.

Pojedinačni teg klase tačnosti F2 10 kg III kvartal 2014. god.

Pojedinačni teg klase tačnosti F2 20 kg III kvartal 2014. god.

Garnitura tegova klase tačnosti E2 1 mg – 5 kg IV kvartal 2014. god.

Pojedinačni teg klase tačnosti E2 10 kg IV kvartal 2014. god.

U Laboratoriji za temperaturu Zavoda za metrologiju u III kvartalu 2014.

godine, izvršiće se kalibracija senzora za temperaturu uređaja za praćenje ambijentalnih uslova okoline – Lambercht i Vaisala.

U toku 2014. godine, planirano je da Laboratorija za masu, Zavoda za metrologiju izvrši 80 kalibracija vaga i 100 kalibracija tegova (tabela 2.) za korisnike iz Crne Gore.

Razvoj na koji je usmjerena Laboratorija za masu ide u pravcu povećanja tačnosti državnog etalona, smanjenja mjerne nesigurnosti i poboljšanja kalibracionih i mjernih sposobnosti Laboratorije za masu.


5

Tabela 2. Plan kalibracija mjerila mase u Laboratoriji za masu u toku 2014. godine

Kvartal I II III IV

Kalibracija vaga 20 20 15 25

Kalibracija tegova 40 20 20 20 2.1.1.2 EURAMET-ov Tehnički komitet za masu i srodne veličine (TC – M)

U aprilu 2014. godine planirano je učešće predstavnika Laboratorije za masu na sastanku EURAMET-ovog Tehničkog komiteta za masu i srodne veličine (TC – M) koji će se održati u Brnu (Republika Češka). 2.1.1.3 Međulaboratorijska poređenja

Laboratorija za masu će u III/IV kvartalu 2014. godine, učestvovati u EURAMET-ovom projektu M.M-S5. Predmet poređenja predstavlja šest tegova od nerđajućeg čelika, nazivne mase 1000 g, 200 g, 50 g, 20 g, 5 g i 200 mg. Pilot laboratorija je NSAI National Metrology Laboratory iz Irske, a podrška, odnosno kopilot laboratorija je iz austrijskog BEV-a (Bundesamt für Eich-und Vermessungswesen Austria). 2.1.1.4 Akreditacija

Nakon prvog akreditacionog ocjenjivanja u novembru 2013. godine, koje su sproveli ocjenjivači iz Hrvatske akreditacijske agencije (HAA) i Akreditacionog tijela Crne Gore (ATCG) u skladu sa EU Direktivom 765/2008 Prekogranična akreditacija, u Laboratoriji za masu će se u I kvartalu 2014. godine, sprovoditi završne aktivnosti u cilju ispunjenja svih neophodnih uslova sadržanih u standardu MEST EN ISO/IEC 17025:2011 - Opšti zahtjevi za kompetentnost laboratorija za ispitivanje i laboratorija za etaloniranje.

Akreditacija Laboratorije za masu predstavlja osnovni cilj, a teži se i potpunoj afirmaciji i prepoznatljivosti te laboratorije na regionalnom nivou. U II/III kvartalu 2014. godine razmatraće se i mogućnost proširenja kapaciteta, odnosno proširenja opsega akreditacije. 2.1.1.5 Uspostavljanje Laboratorije za velike mase

U zavisnosti od potreba, mjerenje mase može se kretati od djelova

mikrograma do nekoliko stotina tona. Zadatak metrologije, je da „pokrije“ što veći mjerni opseg, što se naravno ne može postići sa istom tačnošću.

Kalibracija tegova u mjernom opsegu od 1 mg do 20 kg se može izvoditi u jednom prostoru, dok je za kalibraciju tegova većih masa potrebno organizovati


6

poseban prostor sa odgovarajućom pratećom opremom. U II/III kvartalu 2014. godine, nastaviće se aktivnosti na uspostavljanju i puštanju u rad Laboratorije za velike mase, Zavoda za metrologiju. U cilju obezbjeđenja neophodnih uslova za razvoj Laboratorije za velike mase, u toku 2013. godine obezbijeđen je poslovni prostor površine 100 m2 u kojem je instalirana oprema za prvu fazu razvoja te laboratorije, koja je obezbijeđena u okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori.

Osnovna namjena Laboratorije za velike mase je ovjeravanje, kao i kalibracija tegova klase M1 od 500 kg koji služe za ovjeravanje vaga opsega mjerenja od 1000 kg do 100 000 kg. Tegovi klase M1 su u vlasništvu ovlašćenih lica za pripremu mjerila mase za ovjeravanje. Mogućnost ovjeravanja tih tegova u Crnoj Gori je veoma značajna za ovlašćena lica za pripremu mjerila mase za ovjeravanje, koja više ne moraju da zbog te usluge odlaze u inostrane laboratorije. Osim toga, naš cilj je pružanje i kvalitetne usluge i svim zainteresovanim strankama iz okruženja. 2.1.2 Laboratorija za dužinu Osnovni zadaci Laboratorije za dužinu su čuvanje i održavanje etalona dužine i izvođenje kalibracija i međulaboratorijskih poređenja u cilju obezbjeđenja metrološke sljedivosti državnog etalona dužine do jedinice dužine koju definiše Međunarodni sistem jedinica (SI). Ostvarivanje metrološke sljedivosti u mjernom području od 0 mm do 500 mm vrši se posredstvom etalona klase K:

Planparalelnih graničnih mjera od 0,50 mm do 100,00 mm, Planparalelnih graničnih mjera od 100 mm do 500 mm.

U mjernom području do 1000 mm, kao etalon se koristi mjerni lenjir klase 1,

dok se u području do 50 m koristi mjerna traka, takođe klase 1. Za prenošenje sljedivosti unutar Laboratorije za dužinu, kao i za izvođenje međulaboratorijskih poređenja, koriste se mjerni uređaji:

Komparator za kontrolu planparalelnih graničnih mjera od 0,50 mm do 100,00 mm;

Helijum-neonski (He-Ne) laserski interferometar talasne dužine 633 nm; 1-D mjerni uređaj mjernog područja od 0 mm do 600 mm; 1-D mjerni uređaj mjernog područja od 0 mm do 1000 mm; Uređaj za kalibraciju mjernih lenjira i mjernih traka mjernog područja od

0 mm do 3000 mm.

U skladu sa Uredbom o zakonskim mjerilima za koje je obavezno ovjeravanje, odnosno odobrenje tipa mjerila („Sl. list CG”, br. 81/09) u Laboratoriji za dužinu se izvodi ovjeravanje mjerila dužine (mjerne letve i mjerni lenjiri), kao i ovjeravanje mjerila koja se koriste u funkciji zaštite u saobraćaju (radari i taksimetri). Laboratorija za dužinu vrši i pripremu odobrenja tipa za pomenuta mjerila.


7


Laboratorija za dužinu, Zavoda za metrologiju, eksterne kalibracije svojih referentnih etalona, kao i opreme neophodne za ostvarivanje sljedivosti, obavlja u laboratorijama nacionalnih metroloških instituta ili ovlašćenih instituta koji imaju objavljen CMC u BIPM KCDB ili su akreditovani od strane akreditacionog tijela potpisnika EA MLA.

Realizacija usluga kalibracije se odvija u skladu sa planom kalibracije etalona i mjerne opreme i planom javnih nabavki Zavoda za metrologiju, a u III/IV kvartalu 2014. godine predviđene su kalibracije:

Planparalelnih graničnih mjera od 0,50 mm do 100,00 mm (121 kom); Planparalelnih graničnih mjera od 0,50 mm do 100,00 mm (11 kom);

Etalon prstenova Ø 62 mm, Ø 50 mm, Ø 14 mm;

Mjerne trake 50 m;

Mjernog lenjira 1 m; Laserskog interferometra HeNe 633 nm; Senzora za vlažnost i pritisak koji su dio sistema laserskog interferometra

Renishaw; Senzora za kontrolu vlage u Laboratoriji; Uređaja za kontrolu mjernih satova.

Planirano je da se sistem sa osam temperaturnih senzora koji je namijenjen za praćenje temperature u Laboratoriji za dužinu, kao i senzor temperature, koji je dio sistema laserskog interferometra Renishaw, kalibrišu u Laboratoriji za temperaturu, Zavoda za metrologiju u IV kvartalu 2014. godine.

Internim kalibracijama se obezbjeđuje metrološka sljedivost unutar Laboratorije za dužinu, a plan internih kalibracija je prikazan u tabeli 3. Tabela 3. Interne kalibracije etalona i mjernih uređaja u Laboratoriji za dužinu

Etaloni/mjerni uređaji Plan kalibracije Komparator za planparalelne granične mjere

(0,50 mm do 100,00 mm) I kvartal 2014. god.

Komparator za mjerne letve (0 mm do 3000 mm) I kvartal 2014. god. Planparalelne granične mjere

(0,50 mm do 100,00 mm) klasa 1 (121 kom) I kvartal 2014. god.

Planparalelne granične mjere (100 mm) klasa 1 II kvartal 2014. god. Jednoosna mjerna mašina (0 mm do 600 mm) III kvartal 2014. god.

Planparalelne granične mjere klasa 2 (100 mm do 500 mm)

III kvartal 2014. god.

Uređaj za kontrolu mjernih traka i lenjira (0 mm do 3000 mm)


Planparalelne granične mjere klasa 2 (32 kom)

IV kvartal 2014. god.

Mikrometar (od 0 mm do 25 mm) IV kvartal 2014. god.

Mikrometar (od 25 mm do 50 mm) IV kvartal 2014. god.


8

Na osnovu kalibracija koje su urađene u prethodnoj godini, napravljen je plan kalibracija za korisnike usluga Laboratorije za dužinu za 2014. godinu (tabela 4.) Tabela 4. Plan kalibracija mjerila dužine u Laboratoriji za dužinu

u toku 2014. godine

Kvartal I II III IV

Planparalelne granične mjere (set) 0 0 0 1

Pomična mjerila 2 1 2 2

Mikrometri 2 0 2 3

Mjerni satovi 0 0 2 3

Kontrolni prstenovi 0 0 2 1

Ostalo 0 0 0 3

2.1.2.2 EURAMET-ov Tehnički komitet za dužinu U oktobru 2014. godine planirano je učešće predstavnika Laboratorije za dužinu na sastanku EURAMET-ovog Tehničkog komiteta za dužinu (TC-L) koji će se održati u BEV-u (Austrija). 2.1.2.3 Međulaboratorijska poređenja Laboratorija za dužinu u II kvartalu 2014. godine, planira učešće u projektu EURAMET.L-S22. Predmet poređenja predstavlja osam planparalelnih graničnih mjera od čelika, mjernog područja od 0 mm do 100 mm. Projekat je u grupi EURAMET-ovih dodatnih poređenja (EURAMET Supplementary Comparison). Pilot laboratorija je Danish Technilogical Institute iz Danske. Zemlje učesnice u ovom projektu su: Engleska, Estonija, Austrija, Španija, Slovenija, Danska, Irska, Malta, Tunis, Litvanija i Danska. U toku 2014. godine, očekuje se završetak projekta EURAMET-WELMEC Fokus grupe iz 2010. godine (EURAMET-ov projekat 1237), u kojem su predmet poređenja bile planparalelne granične mjere u području od 0,50 mm do 100,00 mm. Učesnice u projektu su bile zemlje regiona: Crna Gora, Makedonija, Albanija, Bosna i Hercegovina, dok je pilot laboratorija bila Laboratorija za dimenzione veličine Nacionalnog metrološkog instituta iz Turske. 2.1.2.4 Akreditacija U cilju obezbjeđenja akreditacije prema standardu MEST EN ISO/IEC 17025:2011, u Laboratoriji za dužinu je tokom novembra 2013. godine, obavljena


9

prva ocjenjivačka posjeta od strane Hrvatske akreditacijske agencije (HAA) i Akreditacionog tijela Crne Gore (ATCG).

U I kvartalu 2014. godine, u Laboratoriji za dužinu planirano je sprovođenje popravnih radnji iznesenih u završnim izvještajima ocjenjivača iz HAA i ATCG-a. Akreditacija Laboratorije za dužinu prema standardu MEST EN ISO/IEC 17025:2011 podrazumijeva kontinuirano poboljšavanje sistema menadžmenta kvalitetom (QMS). U cilju poboljšavanja QMS-a u Laboratoriji za dužinu, planira se proširenje mjernog opsega i uvođenje novih procedura, a glavne smjernice kojima će se Laboratorija rukovoditi jesu zahtjevi korisnika. 2.1.2.5 Obuke u Laboratoriji za dužinu i međunarodna saradnja U okviru projekta IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori, planirana je obuka zaposlenih i unapređenje u sljedećim oblastima:

Kalibracija i ovjeravanje mjernih traka i lenjira; Kalibracije uz pomoć Laserskog interferometra Renishaw XL-80.

2.1.3 Laboratorija za temperaturu

Osnovna aktivnost Laboratorije za temperaturu je ostvarivanje, čuvanje i

održavanje državnog etalona za temperaturu, standardnog platinskog otporničkog termometra (SPRT) za opseg temperature od -80 oC do +660 oC i termoelementa (TC) za opseg temperature od 0 oC do 1450 oC. Ovi etaloni imaju najbolja metrološka svojstva u Crnoj Gori i zajedno sa ostalom opremom služe kao osnova za obezbjeđivanje metrološke sljedivosti u oblasti temperature, odnosno dodjeljivanje vrijednosti jedinice temperature laboratorijama nižeg nivoa tj. krajnjim korisnicima.

U Laboratoriji za temperaturu je trenutno smještena oprema koja obezbjeđuje sljedivost u opsegu od -80 oC do +650 oC. Za uspostavljanje potpune sljedivosti mjerenja temperature u Zavodu za metrologiju, odnosno Laboratoriji za temperaturu u opsegu od – 80 oC do 650 oC, koristi se ova oprema, a primjenom metode direktnog poređenja vrši se kalibracija:

staklenih termometara punjenih tečnošću u opsegu od -80 oC do +278 oC; indikatorskih termometara koji imaju sondu i odgovarajući indikatorski dio

(digitalan ili analogan) u opsegu od -80 oC do +650 oC; platinskih otporničkih termometara u opsegu od -80 oC do +650 oC; termoelemenata u opsegu od -80 oC do +650 oC.


Laboratorija za temperaturu sprovodi program i plan kalibracija (eksternih i internih) svoje opreme bitne za tačnost i valjanost metroloških rezultata mjerenja.


10

Na taj način se ostvaruje neprekidni lanac sljedivosti metroloških rezultata obavljenih mjerenja do Međunarodnog sistema mjernih jedinica (SI).

Laboratorija za temperaturu ima utvrđen plan eksternih kalibracija (tabela 5.) na osnovu kojeg će se nakon sprovedenog postupka javnih nabavki u III-IV kvartalu 2014. godine izvršiti kalibracija etalona i mjerne opreme u laboratorijama nekog nacionalnog metrološkog instituta ili u laboratorijama ovlašćenih instituta (Euramet Designated Institutes) koji imaju objavljen CMC u BIPM KCDB ili laboratorijama koje su akreditovane od strane akreditacionog tijela potpisnika EA MLA sporazuma.

Tabela 5. Plan eksternih kalibracija etalona i pomoćne opreme u 2014. godini

Naziv etalona i mjerne opreme Plan

Standardni platinski otpornički termometar model 5681-S, 1792

III/IV kvartal 2014. god.

Standardni platinski otpornički termometar model 5681-S, 1698


Black Stack Thermometar, model 1560, moduli 2560, 2562, 2565, 2565 – mjerni uređaj za

mjerenje otpornosti i termonapona III/IV kvartal 2014. god.

Testo 177-H-uređaj za mjerenje uslova okoline (vlage)


Osim plana eksternih kalibracija, Laboratorija za temperaturu priprema i sprovodi plan internih kalibracija koje se izvode u Laboratoriji. Ovaj plan internih kalibracija (tabela 6.) će se realizovati u toku II i III kvartala 2014. godine. Tabela 6. Plan internih kalibracija etalona i mjerne opreme u 2014. godini

Naziv etalona i mjerne opreme Plan

Tri platinska otpornička termometra (PRT) II/III kvartal 2014. god.

Indikatorski termometar sa eksternom sondom II/III kvartal 2014. god.

Garnitura živinih termometara od 0 °C do 100 °C II/III kvartal 2014. god.

Testo 177-H- uređaj za mjerenje uslova okoline (temperatura)


U toku 2014. godine, očekuje se bolja informisanost korisnika usluga o

mogućnostima Laboratorije za temperaturu, Zavoda za metrologiju, zbog čega se očekuje realizacija više od 50 kalibracija mjerila/etalona u Laboratoriji.


11

2.1.3.2 EURAMET-ov Tehnički komitet za termometriju (TC – T)

Učešće predstavnika Laboratorije za temperaturu na sastanku EURAMET-ovog Tehničkog komiteta za termometriju planirano je u aprilu 2014. godine u Cavtatu (Hrvatska). 2.1.3.3 Međulaboratorijska poređenja

Na osnovu rezultata dva EURAMET-ova poređenja (EURAMET-ovi projekti 1249 i 1251), Laboratorija za temperaturu će u toku I kvartala 2014. godine, proslijediti dokumentaciju EURAMET-ovom Tehničkom komitetu za termometriju TC-T, kojom će se aplicirati za objavljivanje prvih CMC-ova iz oblasti termometrije. Objavljivanje prvih CMC-ova se očekuje u III ili IV kvartalu 2014. godine. 2.1.3.4 Akreditacija

U novembru 2013. godine u Laboratoriji za temperaturu je od strane Hrvatske akreditacijske agencije (HAA) i Akreditacionog tijela Crne Gore (ATCG) izvršeno je prvo ocjenjivanje laboratorije po standardu MEST EN ISO/IEC 17025:2011 u cilju akreditacije laboratorije. Nakon navedene ocjenjivačke posjete, Laboratorija za temperaturu će u toku I kvartala 2014. godine proslijediti revidiranu dokumentaciju kao dokaz o sprovedenim korektivnim mjerama u cilju otklanja neusaglašenosti i na taj način ispuniti opšte zahtjeve za kompetentnost koje zahtijeva navedeni standard. 2.1.3.5 Proširivanje opsega rada Laboratorije za temperaturu, kalibracije na terenu i uspostavljanje Laboratorije za vlagu

U okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u

Crnoj Gori, u toku II ili III kvartala 2014. godine, očekuje se isporuka nove opreme za Laboratoriju za temperaturu, pomoću koje će se proširiti opseg kalibracija kontaktnih termometara (od +650 oC do +1500 oC) i po prvi put omogućiti kalibracija senzora za vlagu i zračnih senzora. Isporučena oprema, takođe će se omogućiti realizacija kalibracija na terenu, za koje u posljednje vrijeme postoji sve vise interesovanja i zahtjeva. 2.1.4 Laboratorija za pritisak

Osnovna nadležnost Laboratorije za pritisak je realizacija, čuvanje i

održavanje državnog etalona pritiska i prenos jedinice pritska sa međunaradnog na niže hijerarhijske nivoe, a sa ciljem osiguranja sljedivosti mjerenja u oblasti pritiska u Crnoj Gori u opsegu od - 0,95 bar do 1200 bar.


12

Laboratorija za pritisak izvodi:

kalibraciju elektromehaničkih manometara klase tačnosti 4; 2,5; 1,6; 1,0; 0,6; 0,25 i 0,1 u mjernom opsegu od -0,95 bar do 1200 bar;

Prilikom izvođenja kalibracija, Laboratorija za pritisak izražava mjernu

nesigurnost u skladu sa EA 4/02 (Expressions of the Uncertainty of Measurements in Calibration, Dec. 1999).


Laboratorija za pritisak sprovodi program kalibracije opreme radi obezbjeđivanja sljedivosti kalibracija koje izvodi i mjerenja do Međunarodnog sistema mjernih jedinica (SI). Laboratorija za pritisak ima utvrđen plan i postupke kalibracije svoje mjerne i pomoćne opreme.

Kalibracija etalona, mjerne i pomoćne opreme Zavoda za metrologiju vrši se u laboratorijama nacionalnih metroloških instituta ili ovlašćenih instituta (EURAMET Designated Institutes) koji imaju objavljen CMC u BIPM KCDB ili su akreditovani od strane akreditacionog tijela potpisnika EA MLA sporazuma. Nakon sprovođenja postupka javne nabavke, u III/IV kvartalu 2014. godine, u odgovarajućoj laboratoriji izvršiće se kalibracija senzora barometarskog pritiska i senzora relativnog pritiska sa pokazivačem PACE 1000 iz Laboratorije za pritisak. Kalibracija elektromehaničkog manometra – kalibratora pritiska sa senzorima pritiska opsega 0 bar – 30 bar, radni medijum gas i 0 bar – 700 bar, radni medijum voda, vrši se pomoću opreme Laboratorije za pritisak, Zavoda za metrologiju.

U Laboratoriji za temperaturu Zavoda za metrologiju u III kvartalu 2014. godine, izvršiće se kalibracija senzora za temperaturu i relativnu vlagu uređaja za praćenje ambijentalnih uslova okoline – TESTO 480, a senzor barometarskog pritiska će se kalibrisati u Laboratoriji za pritisak, Zavoda za metrologiju.

U toku 2014. godine, planirano je da Laboratorija za pritisak, Zavoda za metrologiju izvrši 30 kalibracija elektromehaničkih manometara (tabela 7.) za korisnike iz Crne Gore.

Tabela 7. Plan kalibracija elektromehaničkih manometara u Laboratoriji za pritisak

u toku 2014. godine

Kvartal I II III IV

Kalibracija manometara

6 9 6 9

2.1.4.2 Međulaboratorijska poređenja

Laboratorija za pritisak će od 19. maja do 30. maja 2014. godine, učestvovati u EURAMET-ovom projektu 1252. Predmet poređenja predstavlja


13

elektromehanički manometar, mjernog opsega 0 – 100 MPa. Pilot laboratorija je iz UME-a (Turska). 2.1.4.3 Akreditacija

U Laboratoriji za pritisak će se u III kvartalu 2014. godine, sprovoditi završne

aktivnosti u cilju ispunjenja svih neophodnih uslova sadržanih u standardu MEST EN ISO/IEC 17025:2011 - Opšti zahtjevi za kompetentnost laboratorija za ispitivanje i laboratorija za etaloniranje. 2.1.5 Laboratorija za električnu snagu

Osnovna nadležnost Laboratorije za električnu snagu je obezbjeđivanje

metrološke sljedivosti u oblasti mjerenja električne snage u Crnoj Gori, odnosno prenos mjernih jedinica električne snage prema laboratorijama nižeg nivoa, krajnjim korisnicima, kao i ovjeravanje brojila električne energije.

Laboratorija za električnu snagu posjeduje opremu za ispitivanje brojila električne energije klase tačnosti 0,2; 0,5; 1 i 2 aktivne električne energije i klase tačnosti 2 i 3 reaktivne električne energije.


Laboratorija za električnu snagu sprovodi program kalibracije opreme radi obezbjeđivanja sljedivosti kalibracija koje izvodi i mjerenja do Međunarodnog sistema mjernih jedinica (SI). Laboratorija za električnu snagu ima utvrđen plan i postupke kalibracije svoje mjerne i pomoćne opreme.


Nakon sprovođenja postupka javne nabavke, u III/IV kvartalu 2014. godine, u odgovarajućoj laboratoriji izvršiće se kalibracija etalona električne snage, MTE PCS4000.3., iz Laboratorije za električnu snagu.

2.1.6 Laboratorija za električne veličine

Osnovna nadležnost Laboratorije za električne veličine je obezbjeđivanje metrološke sljedivosti u oblasti mjerenja električnih veličina u Crnoj Gori, odnosno prenos mjernih jedinica električnih veličina prema laboratorijama nižeg nivoa.

Laboratorija za električne veličine izvodi: kalibracije etalona jednosmjerne i naizmjenične električne struje u

opsegu od 200 µA do 20 A; kalibracije etalona jednosmjernog i naizmjeničnog električnog

napona u opsegu od 200 mV do 1000 V;


14

kalibracije etalona električne otpornosti u opsegu od 2 Ω do 20 GΩ; kalibracije analognih i digitalnih multimetara:

o opseg napona od 1 V do 1000 V; o opseg struje od 0 A do 20 A; o opseg otpornosti od 0 Ω do 1100 MΩ.

U cilju provjere ispunjenosti propisanih tehničkih i metroloških zahtjeva za određivanje tipa mjerila, Laboratorija za električne veličine sprovodi postupak ispitivanja mjerila iz oblasti mjerenja električnih veličina u skladu sa Uredbom o zakonskim mjerilima za koje je obavezno ovjeravanje, odnosno odobrenje tipa mjerila („Sl. list CG“, br. 81/09):

mjerila za ispitivanje mjera zaštite u elektrotehnici.


Laboratorija za električne veličine sprovodi program kalibracije opreme radi obezbjeđivanja sljedivosti kalibracija koje izvodi i mjerenja do Međunarodnog sistema mjernih jedinica (SI). Laboratorija za električne veličine ima utvrđen plan i postupke kalibracije svoje mjerne i pomoćne opreme.


U III/IV kvartalu 2014. godine, u odgovarajućoj laboratoriji izvršiće se kalibracija etalona: preciznog multimetra Fluke 8508A.

U toku 2014. godine planirano je deset internih kalibracija: 2 multimetra, 4 dekade električne otpornosti, 1 izvora DC napona, 2 voltmetra i 1 strujnog šanta (tabela 8.). Tabela 8. Interne kalibracije u Laboratoriji za električne veličine

Instrument Plan

Dekade električne otpornosti I kvartal 2014. god.

Dekade električne otpornosti I kvartal 2014. god.

Dekade električne otpornosti II kvartal 2014. god.

Dekade električne otpornosti II kvartal 2014. god.

Izvor DC napona III kvartal 2014. god.

Strujni šant III kvartal 2014. god.

Multimetar IV kvartal 2014. god.

Multimetar IV kvartal 2014. god.

Voltmetar IV kvartal 2014. god.

Voltmetar IV kvartal 2014. god.


15

U toku 2014. godine, planirano je da Laboratorija za električne veličine, Zavoda za metrologiju izvrši deset kalibracija (tabela 9.).

Tabela 9. Plan kalibracija mjerila električnih veličina u Laboratoriji za električne veličine u toku 2014. godine

Kvartal I II III IV

Kalibracija multimetra 0 2 1 1

Kalibracija kalibratora 1 0 1 0

Kalibracija strujnih kliješta 0 0 0 2

Kalibracija mjerača izolacije 0 0 1 0

Kalibracija izvora napajanja 1 0 0 0

2.1.6.2 EURAMET-ov Tehnički komitet za elektricitet i magnetizam (TC – EM)

U IV kvartalu 2014. godine planirano je učešće predstavnika Laboratorije za električne veličine na sastanku EURAMET-ovog Tehničkog komiteta za elektricitet i magnetizam (TC – EM).

2.1.6.3 Međulaboratorijska poređenja Laboratorija za električne veličine planira da učestvuje u

međulaboratorijskim poređenjima iz oblasti elektriciteta i magnetizma u cilju poboljšanja kalibracionih i mjernih sposobnosti laboratorije. 2.1.6.4 Akreditacija

U toku 2014. godine planirano je uvođenje sistema menadžmenta

kvalitetom (QMS-a) u Laboratoriji za električne veličine. Implementacija sistema kvaliteta u Laboratoriji za električne veličine će obuhvatiti preispitivanje postojeće dokumentacije, izradu nove dokumentacije u skladu sa standardom MEST EN ISO/IEC 17025:2011 - Opšti zahtjevi za kompetentnost laboratorija za ispitivanje i laboratorija za etaloniranje, kao i otklanjanje neusaglašenosti u sistemu.

U III kvartalu 2014. godine planira se predaja aplikacije za akreditaciju Laboratorije za električne veličine. U okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori, planirane su obuke za osoblje Laboratorije za električne veličine koje će se realizovati u toku 2014. godine. Uz pomoć eksperata iz ove oblasti, koji će boraviti u Zavodu za metrologiju u okviru projekta, planira se:

• obučavanje za rad na opremi koja je nabavljena u 2013. godini (strujna kliješta);

• preispitivanje postojećih tehničkih procedura; • izrada nove dokumentacije.


16

2.1.6.5 Proširenje kapaciteta Laboratorije za električne veličine

U toku 2014. godine planirano je proširenje kapaciteta Laboratorije za

električne veličine i pri tome će jedna od nadležnosti Laboratorije za električne veličine biti: ostvarivanje, održavanje i prenošenje vrijednosti jedinica električne induktivnosti i električne kapacitivnosti.

U toku 2014. godine planirano je da Laboratorija za električne veličine počne da izvodi kalibracije etalona električne induktivnosti i električne kapacitivnosti.

2.1.7 Laboratorija za vrijeme i frekvenciju

Osnovna nadležnost Laboratorije za vrijeme i frekvenciju je realizacija, čuvanje i održavanje državnog etalona jedinice vremena (frekvencije) i prenos jedinice vremena (frekvencije) sa međunarodnog na niže hijerarhijske nivoe, a sa ciljem osiguranja sljedivosti mjerenja u oblasti vremena (frekvencije).

Laboratorija za vrijeme i frekvenciju izvodi:

kalibracije generatora signala o opseg frekvencije od 1mHz do 350 MHz o opseg vremenskog intervala od -1 ns do 100 000 s

kalibracije tahotestera; kalibracije štoperica.

U cilju provjere ispunjenosti propisanih tehničkih i metroloških zahtjeva za

određivanje tipa mjerila, Laboratorija za vrijeme i frekvenciju sprovodi postupak ispitivanja sljedećih mjerila iz oblasti mjerenja vremena i frekvencije u skladu sa Uredbom o zakonskim mjerilima za koje je obavezno ovjeravanje, odnosno odobrenje tipa mjerila („Sl. list CG“, br. 81/09):

osnovnih časovnika u sklopu telefonskih centrala; mjerila za kontrolu brzine vozila u pokretu.


Laboratorija za vrijeme i frekvenciju sprovodi program kalibracije opreme radi obezbjeđivanja sljedivosti kalibracija koje izvodi i mjerenja do Međunarodnog sistema mjernih jedinica (SI). Laboratorija za vrijeme i frekvenciju ima utvrđen plan i postupke kalibracije svoje mjerne i pomoćne opreme.


Nakon sprovođenja postupka javne nabavke, u III/IV kvartalu 2014. godine, u odgovarajućoj laboratoriji izvršiće se kalibracija etalona, mjerne i pomoćne opreme iz Laboratorije za vrijeme i frekvenciju i to:

Kalibracija digitalne štoperice Hanhart;


17

Kalibracija uređaja za praćenje ambijentalnih uslova okoline – TESTO; Kalibracija kabla.

Metrološka sljedivost u oblasti vremena i frekvencije je obezbijeđena

pomoću cezijumovog časovnika. Izlaz iz cezijumovog časovnika se koristi za spoljašnju vremensku bazu mjerne opreme i na taj način se postiže sljedivost.

U Laboratoriji za električne veličine Zavoda za metrologiju u I kvartalu 2014. godine, izvršiće se kalibracija izvora napajanja Agilent E3631A.

U toku 2014. godine, planirano je da Laboratorija za vrijeme i frekvenciju, Zavoda za metrologiju izvrši 5 kalibracija štoperica, 2 kalibracije tahotestera i 3 kalibracije signal generatora (tabela 10.) za korisnike.

Tabela 10. Plan kalibracija mjerila vremena (frekvencije) u Laboratoriji za vrijeme

i frekvenciju u toku 2014. godine

Kvartal I II III IV

Kalibracija signal generatora

0 1 0 2

Kalibracija tahotestera 1 1 0 0 Kalibracija štoperica 4 0 1 0

2.1.7.2 Međulaboratorijska poređenja

Ključno poređenje u oblasti vremena i frekvencije predstavlja učešće u izračunavanju Međunarodnog atomskog vremena, TAI i Univerzalnog koordinisanog vremena, UTC i ima oznaku CCTF-K001.UTC.

Jedan od ciljeva Zavoda za metrologiju (BoM) u 2014. godini je formiranje crnogorskog vremena i uključivanje u izračunavanje TAI i UTC vremenske skale. Isporukom GPS common view sistema za poređenje etalona frekvencije i vremena prema preporukama CGGTTS u 2013. godini, stvorili su se uslovi za realizaciju ovog cilja. BIPM mjesečno objavljuje razlike između UTC vremena i svakog etalona koji doprinosi proračunu vremena UTC u mjesečnom biltenu Circular T. Na taj način se može frekvencija nacionalnog etalona prilagoditi frekvenciji TAI i UTC i obezbjeđuje se kalibracioni sertifikat svake godine za referentni etalon. UTC (BoM) će biti crnogorska realizacija UTC i zvanično vrijeme u Crnoj Gori, a dobijeno je od atomskog časovnika u Zavodu za metrologiju. 2.1.7.3 Akreditacija

U toku 2014. godine planirano je uvođenje sistema menadžmenta kvalitetom (QMS-a) u Laboratoriji za vrijeme i frekvenciju. Implementacija sistema kvaliteta u Laboratoriji za vrijeme i frekvenciju će obuhvatiti preispitivanje postojeće dokumentacije, izradu nove dokumentacije u skladu sa standardom MEST ISO/IEC 17025:2011 - Opšti zahtjevi za kompetentnost laboratorija za ispitivanje i laboratorija za etaloniranje, kao i otklanjanje neusaglašenosti u sistemu.


18

U III/IV kvartalu 2014. godine planira se predaja aplikacije za akreditaciju Laboratorije za vrijeme i frekvenciju. U okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori, planirane su obuke za osoblje Laboratorije za vrijeme i frekvenciju koje će se realizovati u toku 2014. godine.

Uz pomoć eksperata iz ove oblasti, koji će boraviti u Zavodu za metrologiju u okviru projekta, planirano je:

• instaliranje opreme koja je isporučena u 2013. godini (GPS common view sistem);

• instaliranje opreme koja je obezbijeđena u 2013. godini (NTP Time display);

• uključivanje u izračunavanje TAI i UTC vremenske skale; • izrada procedure za izračunavanje proširene mjerne nesigurnosti sistema

za mjerenje vremena i frekvencije, koji participira u održavanju UTC-a; • preispitivanje postojećih tehničkih procedura; • izrada nove dokumentacije.

2.1.7.4 Distribucija zvaničnog (zakonskog) vremena u Crnoj Gori

Zavod za metrologiju ima u planu za 2014. godinu, distribuciju vremena UTC

(BoM) preko interneta. Distribucija vremena UTC (BoM) preko interneta će se obavljati korišćenjem NTP protokola (Network Time Protocol), koji omogućava sinhronizaciju časovnika na računarima klijenata sa referentnim časovnikom. Da bi se omogućila distribucija vremena UTC (BoM) preko interneta neophodno je nabaviti statičku IP adresu, što se očekuje u 2014. godini. Statička IP adresa služi za pristup NTP serveru koji je sinhronizovan na atomski časovnik u Zavodu za metrologiju.

2.1.8 Laboratorija za zapreminu Laboratorija za zapreminu Zavoda za metrologiju obezbjeđuje:

Metrološku sljedivost u oblasti mjerenja zapremine u Crnoj Gori; Koordinira, razvija i održava nacionalni etalon za mjerenje, obezbjeđujući

njegovu međunarodnu sljedivost; Učestvuje u međunarodnim interkomparacijama; Pruža tehničku podršku metrološkim aktivnostima koje se obavljaju u

zakonskoj metrolologiji.

Laboratorija za male zapremine, Zavoda za metrologiju pruža usluge kalibracije laboratorijskih mjerila od stakla opsega od 1 ml do 5000 ml gravimetrijskom metodom.

U okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteteta i metrologije u Crnoj Gori, u septembru 2013. godine, Zavodu za metrologiju je isporučena oprema za razvoj Laboratorije za male zapremine. U I kvartalu 2014. godine obaviće se instalacija opreme, a u II kvartalu 2014. godine planirana je obuka osoblja koju će izvršiti ekspert koji je angažovan u okviru programa IPA 2011.

Plan kalibracije staklenog laboratorijskog posuđa prikazan je u tabeli 11.


19

U IV kvartalu 2014. godine, planirano je učešće u interlaboratorijskom poređenju – projekat EURAMET-a1297 (Comparison of a 50 mL pycnometer and a 500 mL flask). Tabela 11. Interne kalibracije gravimetrijskom metodom staklenog laboratorijskog posuđa u Laboratoriji za male zapremine

Graduisane pipete Plan

1ml sa podjelom 0.01 ml

2 ml sa podjelom 0.02 ml


10 ml sa podjelom 0.1ml



Birete







Tikvice

100 mL, 200 mL, 500 mL, 1 L, 2 L, 4 L III kvartal 2014. god.

Elektronska pipeta

0.1 - 1 ml III kvartal 2014. god.

Elektronska pipeta

20-200 µl III kvartal 2014. god.

U Laboratoriji za velike zapremine u I kvartalu 2014. godine, izvršiće se

instalacija opreme obezbijeđene u okviru programa IPA 2011: Razvoj inrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori. Nakon toga, Laboratorija za velike zapremine će primjenom volumetrijske metode, pomoću nacionalnih etalona zapremine, izvršiti interne kalibracije referentnih etalona (tabela 12.) Tabela 12. Interne kalibracije volumetrijskom metodom referentnih etalona od čelika

Referentni etalon Plan

Prelivna pipeta 5 L III kvartal 2014. god.

Referentni etalon


Referentni etalon


Referentni etalon


Referentni etalon



20

2.2 ODOBRENJE TIPA MJERILA

Prije stavljanja mjerila na tržište, preduzimaju se zaštitne mjere, što znači da se na tržište može staviti neko mjerilo samo ako je na propisan način pregledano i žigosano, dakle ovjereno, odnosno ako je za njega izdato uvjerenje o odobrenju tipa mjerila, i/ili uvjerenje o ovjeravanju mjerila.

U skladu sa Zakonom o metrologiji („Sl. list CG“, br. 79/08) i Pravilnikom o bližem postupku i načinu ispitivanja i odobravanja tipa mjerila („Sl. list CG“, br. 10/10), Zavod za metrologiju izdaje Uvjerenje o odobrenju tipa mjerila. U tabeli 13. prikazan je plan donošenja uvjerenja o odobrenju tipa mjerila i davanju stručnih mišljenja u toku 2014. godine. Tabela 13. Odobrenje tipa mjerila i stručna mišljenja

I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal ukupno Uvjerenje o odobrenju

tipa mjerila 4 5 6 6 21

Stručna mišljenja 1 1 1 1 4

2.3 OVJERAVANJE MJERILA

U Sektoru za ovjeravanje mjerila vrše se poslovi koji se odnose na: prvo,

redovno i vanredno ovjeravanje mjerila koja se koriste u funkciji prometa roba i usluga, zaštite zdravlja ljudi i životinja, opšte bezbjednosti, imovine, životne sredine i prirodnih resursa, zaštite na radu, saobraćaja i zaštite od nezgoda, kao i provjere prethodno upakovanih proizvoda i boca kao mjernih posuda; utvrđivanje ispunjenosti uslova za davanje ovlašćenja za vršenje poslova za pripremu mjerila za ovjeravanje; davanje stručnog mišljenja iz oblasti metrologije; vođenje baze podataka o ovjerenim mjerilima; pripremu stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije; izvršavanje poslova vezanih za uvođenje sistema kvaliteta i dr.

Rukovodilac Sektora za ovjeravanje mjerila je član Radne grupe za pregovaračko poglavlje 1 – Sloboda kretanja robe.

Program rada Sektora za ovjeravanje mjerila (tabele 14. i 15.), koji se prvenstveno odnosi na ovjeravanje zakonskih mjerila, kao dominantnu aktivnost Sektora, izrađen je na osnovu podataka o ovjeravanju mjerila iz prethodnih godina, informacija koje su dostavile neke zainteresovane strane, kao i očekivanih aktivnosti u 2014. godinu. Podrazumijeva se da su moguća određena odstupanja u odnosu na Program rada, s obzirom da nije moguće u potpunosti predvidjeti i planirati dinamiku i količinu mjerila koje će privredni subjekti i manjim dijelom fizička lica podnositi na ovjeravanje u toku 2014. godine.


21

Tabela 14. Plan ovjeravanja mjerila u 2014. godini

Mjerila Prvo Redovno Vanredno Ukupno Vage klase tačnosti (II) 5 109 3 117 Vage klase tačnosti (III)

do 9000 kg 280 300 950 1530

Vage klase tačnosti (III) preko 9000 kg

5 5 60 70

Vage sa automatskim funkcionisanjem

2 4 3 9

Tegovi M1, garnitura 1 mg do 10 kg

0 1 garnitura (29 kom.)


Tegovi M1, garnitura 10 mg do 500 g

0 0 1 garnitura (18 kom.)

1 garnitura (18 kom.)

Tegovi M1, garnitura 1 g do 10 kg



Tegovi M1, garnitura od 500 g do 5 kg

0 0 1 garnitura

(6 kom.) 1 garnitura

(6 kom.) Tegovi M1 od 1 kg 0 2 0 2 Tegovi M1 od 5 kg 0 2 0 2 Tegovi M1 od 10 kg 0 2 0 2 Tegovi M1 od 20 kg 0 205 100 305

Tegovi M1 od 500 kg 0 0 56 56 Vodomjeri 11000 1000 4000 16000

Sprave za tečna goriva 60 1380 240 1680 Sprave za tečni naftni gas 10 110 40 160

Mjerni sistemi 5 30 10 45 Rezervoari 15 35 15 65

Automat. mjerila nivoa tečnosti u nepokretnim

rezervoarima 40 15 15 70

Brojila električne energije 92000 500 25 92525 Mjerila za ispitivanje mjerila

zaštite u elektrotehnici 5 6 0 11

Mjerni transformatori 1300 0 0 1300 Osnovni časovnici kod

telefonskih centrala 2 10 0 12

Manometri za mjerenje pritiska u pneumaticima

motornih vozila 10 50 10 70

Manometri za mjerenje krvnog pritiska

10 5 25 40

Ostali manometri 5 10 15 30 Mjerne letve 10 17 15 42

Etilometri 0 58 47 100 Mjerila za kontrolu brzine

vozila u pokretu 10 50 12 72

Taksimetri 200 400 1100 1700 Mjerila dužine

opšte namjene 6 2 12 20

Mjerila zaštite od zračenja 3 7 0 10 Mjerila nivoa zvuka 0 0 3 3


22

Tabela 15. Plan ovjeravanja mjerila u 2014. godini (po kvartalima)

Mjerila I II III IV Ukupno Vage klase tačnosti (II) 16 38 34 29 117 Vage klase tačnosti (III)

do 9000 kg 250 570 400 310 1530

Vage klase tačnosti (III) preko 9000 kg

4 30 25 11 70

Vage sa automatskim funkcionisanjem

0 2 4 3 9

Tegovi M1, garnitura 1 mg do 10 kg


0 0 1 garnitura

(29 kom.) Tegovi M1,

garnitura 10 mg do 500 g 1

garnitura (18 kom.)

0 0 0 1 garnitura (18 kom.)

Tegovi M1, garnitura 1 g do 10 kg


0 0 0 1 garnitura (17 kom.)

Tegovi M1, garnitura od 500 g do 5 kg


0 0 0 1 garnitura

(6 kom.)

Tegovi M1 od 1 kg 0 2 0 0 2 Tegovi M1 od 5 kg 0 2 0 0 2

Tegovi M1 od 10 kg 0 2 0 0 2 Tegovi M1 od 20 kg 205 100 0 0 305

Tegovi M1 od 500 kg 56 0 0 0 56 Vodomjeri 4000 4000 4000 4000 16000

Sprave za tečna goriva 300 450 480 450 1680 Sprave za tečni naftni gas

30 40 45 45 160 Mjerni sistemi 10 10 10 15 45

Rezervoari 15 20 15 15 65 Automat. mjerila nivoa tečnosti u nepokretnim

rezervoarima 15 20 15 20 70

Brojila električne energije 600 625 45600 45700 92525 Mjerila za ispitivanje mjerila

zaštite u elektrotehnici 5 1 3 2 11

Mjerni transformatori 0 1300 0 0 1300

Osnovni časovnici kod telefonskih centrala

3 4 1 4 12

Manometri za mjerenje pritiska u pneumaticima

motornih vozila 5 15 32 18 70

Manometri za mjerenje krvnog pritiska

10 15 5 10 40

Ostali manometri 4 10 6 10 30 Mjerne letve 8 11 11 12 42

Etilometri 43 15 9 33 100 Mjerila za kontrolu brzine

vozila u pokretu 54 2 4 12 72

Taksimetri 300 490 460 450 1700 Mjerila dužine

opšte namjene 8 5 4 3 20

Mjerila zaštite od zračenja 1 6 3 0 10 Mjerila nivoa zvuka 0 0 3 0 3


23

2.4 ISPITIVANJE I ŽIGOSANJE PREDMETA OD DRAGOCJENIH METALA

Jedna od najstarijih aktivnosti za zaštitu potrošača je kontrola predmeta od dragocjenih metala.

2.4.1 Nacionalni sistem proizvođača i uvoznika predmeta od dragocjenih metala

U toku 2013. godine nastavljeno je sa monitoringom djelovanja

nacionalnog sistema proizvođača i uvoznika radi utvrđivanja usklađenosti predmeta od dragocjenih metala u prometu sa novom državnom regulativom. Kako monitoring uključuje izdavanje novih rješenja o određivanju znaka proizvođača i znaka uvoznika sa tim aktivnostima će biti nastavljeno i u 2014. godini. Nakon prošlogodišnjeg monitoringa nacionalnog sistema proizvođača i uvoznika kada je registrovano 119 korisnika, tokom 2014. godine očekuje se manji broj zahtjeva za određivanje znaka proizvođača/uvoznika, tako da će vođenje tih upravnih postupaka za određivanje znaka proizvođača i određivanje znaka uvoznika u evidenciji predmeta za 2014. godinu značajno opasti. 2.4.2 Uspostavljanje Laboratorije za ispitivanje predmeta od dragocjenih metala

Planirane aktivnosti za uspostavljanje Laboratorije za ispitivanje predmeta od dragocjenih metala u I – IV kvartalu obuhvataju:

• Uspostavljanje sistema kvaliteta u skladu sa standardom MEST EN ISO/IEC 17025:2011 što će dovesti do stvaranja radnog okruženja i kontrole nad procesima i aktivnostima u ispitnoj laboratoriji koji doprinose boljoj organizaciji rada i boljem rejtingu Laboratorije na tržištu. Pomenuti proces podrazumijeva pripremanje radnih procedura, validaciju i procjenu mjerne nesigurnosti.

• Obuku osoblja za upotrebu XRF spektrometra sa softverom za nedestruktivno ispitivanje legura i predmeta od dragocjenih metala, koji će se obezbijediti u okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori. U okviru pomentog programa, obezbijediće se i sertifikovani referentni materijali sa optimalnom homogenošću pogodnom za kalibraciju XRF spektrometra.

• Obuku osoblja u okviru posjete proizvođaču XRF spektrometra - Bruker Materics Group u Njemačkoj, u cilju upoznavanja sa osnovnim principima instrumentalne metode XRF – spektrometrije.

• Obuku osoblja za: o pisanje radnih procedura i radnih uputstava za rad na XRF

spektrometru; o evaluaciju mjerne nesigurnosti i validaciju metode ispitivanja

predmeta od dragocjneih metala XRF spektrometrijom; o učešće u PT šemama u oblasti dragocjenih metala;


24

o uvođenje, implementaciju i sprovođenje sistema kvaliteta Odjeljenja za dragocjene metale, kao i integraciju tog sistema u sistem menadžmenta kvalitetom Zavoda za metrologiju.

2.4.3 Bilateralna saradnja i međuinstitucionalna saradnja u oblasti kontrole

predmeta od dragocjenih metala

U okviru Međunarodnog udruženja službi za analizu IAAO organizuju se Round Robin – kružne analize legura za izradu predmeta od dragocjenih metala. U 2014. godini je planirano učešće Laboratorije za ispitivanje predmeta od dragocjenih metala u kružnim analizama, ukoliko se instalacija opreme i obuka osoblja za ispitivanje izvrši prije poziva za kružnu analizu.

Planirana je i bilateralna saradnja sa Republikom Slovenijom koja podrazumijeva realizaciju predloženog projekta kao nastavka saradnje sa Uradom za meroslovije Republike Slovenije, pod nazivom „Razvoj sistema utvrđivanja usklađenosti predmeta od dragocjenih metala sa specifičnim zahtjevima državne legislative radi unapređenja povjerenja u rezultate mjerenja i zaštite potrošača“. U saradnji sa ekspertima iz Urada za meroslovije Republike Slovenije, optimizovalo bi se vrijeme koje je potrebno za obuku osoblja, kao i za pripremanje radnih procedura, validaciju i procjenu mjerne nesigurnosti, kada je ispitivanje i žigosanje predmeta od dragocjenih metala u pitanju. To bi omogućilo Zavodu za metrologiju da brzo i efikasno formira protokole mjerenja i izvještaj o ispitivanju na pouzdan način.

Budući da je vršenje inspekcijskog nadzora nad predmetima od dragocjenih metala sastavni dio kontrole, planiran je nastavak saradnje sa Upravom za inspekcijske poslove u cilju što boljeg uspostavljanja nacionalnog sistema ispitivanja i žigosanja predmeta od dragocjenih metala i ocjenjivanja usklađenosti predmeta od dragocjenih metala u prometu. U procesu izvođenja inspekcijskog nadzora nad predmetima od dragocjenih metala u prometu u Crnoj Gori, očekuje se stručna podrška kolega iz Republike Slovenije zbog sličnosti sistema ocjenjivanja usklađenosti, njihovog višegodišnjeg iskustva u tom području, kao i zbog zajedničkog naslijeđa iz oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala. 2.4.4 Ispitivanje i žigosanje predmeta od dragocjenih metala S obzirom na planirane aktivnosti za uspostavljanje Laboratorije za ispitivanje predmeta od dragocjenih metala i izvršeni monitoring nacionalnog sistema proizvođača i uvoznika, u toku 2014. godine očekuje se unaprjeđenje aktivnosti u oblasti ispitivanja i žigosanja predmeta od dragocjenih metala, koje će se manifestovati kroz veći broj ispitanih i žigosanih predmeta od srebra u odnosu na prethodnu godinu. Sama procjena zavisi od broja registrovanih proizvođača i uvoznika, rada nadležnih inspekcija, kao i od cijene dragocjenih metala na tržištu.


25

2.4.5 Promotivne aktivnosti

Budući da kvalitet proizvoda i usluga predstavlja faktor konkuretnosti i rejtinga na tržištu, kroz aktivnosti vezane za promociju kontrole predmeta od dragocjenih metala, želimo predstaviti primjenu sistema ocjenjivanja usaglašenosti koji predstavlja postupak kojim se dokazuje da su ispunjeni specifični zahtjevi koji se odnose na proizvod - predmet od dragocjenog metala. Ocjenjivanje usaglašenosti podrazumijeva ispitivanje i kontrolisanje predmeta od dragocjenih metala za što su potrebna određena tehnička znanja o proizvodu, u cilju postizanja usaglašenosti proizvoda sa zakonskim okvirom.

Planirana promocija kontrole predmeta od dragocjenih metala će se vršiti kroz aktivnosti u kojima će se prezentovati tehnički detalji ocjenjivanja usaglašenosti predmeta od dragocjenih metala sa Zakonom o kontroli predmeta od dragocjenih metala („Sl. list CG“, br. 40/10). Planirane su radionice za proizvođače, uvoznike i trgovce predmeta od dragocjenih metala u cilju obezbjeđenja neophodnih tehničkih informacija o novoj metodi ispitivanja XRF spektrometrom, kako bi se sagledale planirane novine u sistemu ispitivanja i žigosanja predmeta od dragocjenih metala, a sve cilju edukacije zainteresovanih strana. 2.5 SARADNJA SA MEĐUNARODNIM I REGIONALNIM METROLOŠKIM

ORGANIZACIJAMA, KAO I ORGANIZACIJAMA U OBLASTI KONTROLE PREDMETA OD DRAGOCJENIH METALA

Zavod za metrologiju predstavlja Crnu Goru u međunarodnim i regionalnim metrološkim organizacijama, kao i organizacijama u oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala:

• Zavod za metrologiju je punopravni član Evropskog udruženja Nacionalnih metroloških instituta, EURAMET-a od 7. juna 2011. godine;

• Zavod za metrologiju je dopisni član Međunarodne organizacije za zakonsku metrologiju OIML od novembra 2007. godine;

• Zavod za metrologiju je pridruženi član Evropske kooperacije u zakonskoj metrologiji WELMEC, od januara 2009. godine;

• Crna Gora je od 1. avgusta 2011. godine pridružena članica Generalne Konferencije za tegove i mjere CGPM, a Zavod za metrologiju je 19. oktobra 2011. godine, potpisao CIPM MRA odnosno CIPM Aranžman o međusobnom priznavanju;

• Zavod za metrologiju je član Međunarodnog udruženja službi za analizu IAAO od oktobra 2012. godine.

Predstavnici Zavoda će učestvovati samo na nekoliko sastanaka koje

organizuju navedene organizacije jer su budžetom obezbijeđena ograničena sredstva. Zavod za metrologiju će u II kvartalu 2014. godine, povodom proslave 20. maja, svjetskog dana metrologije, odštampati poster koji je metrološka zajednica ove godine posvetila mjerenjima i globalnim energetskim izazovima.


26

U okviru svoje nadležnosti, Zavod za metrologiju sprovodi aktivnosti u cilju ispunjavanja člana 77 Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Evropskih zajednica i njihovih članica sa jedne strane i Crne Gore, sa druge strane.

Predstavnici Zavoda za metrologiju će učestvovati u radnim grupama za pripremu pregovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji: za 1. Poglavlje Sloboda kretanja robe i za 28. poglavlje Zaštita potrošača i zdravlja. 2.6 OBUKA ZAPOSLENIH

Zavod za metrologiju kontinuirano obezbjeđuje usavršavanje zaposlenih učešćem na tehničkim komitetima EURAMET-a, međulaboratorijskim poređenjima, kongresima, konferencijama, seminarima, radionicama, kao i putem saradnje sa drugim nacionalnim metrološkim institutima. Službenici se usavršavaju i kroz program koji organizuje Uprava za kadrove Crne Gore.

U okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori u toku 2014. godine realizovaće se obuke zaposlenih iz oblasti naučne metrologije.

U okviru EURAMET-a, 2008. godine je osnovana Radna grupa za

olakšavanje razvoja nacionalne metrološke infrastrukture (Focus Group on Facilitating National Metrology Infrastructure Development), koja je u toku 2013. godine funkcionisala kao zajednička radna grupa EURAMET-a i WELMEC-a. Zadatak ove grupe je planiranje treninga iz oblasti metrologije, organizovanje međulaboratorijskih poređenja za potrebe metroloških institucija iz Crne Gore, Srbije, Makedonije, Bosne i Herecegovine i Albanije, kao i uključivanje nacionalnih metroloških instituta u Evropski metrološki istraživački program EMRP i Evropski istraživački i inovativni program u oblasti metrologije EMPIR. Planirane aktivnosti finansira PTB Technical Cooperation (Njemačka) u okviru regionalnog projekta Promotion of regional cooperation in South East Europe in the field quality

infrastructure (Unapređenje regionalne saradnje u zemljama jugoistočne Evrope u oblasti infrastrukture kvaliteta). U toku 2014. godine realizovaće se različite obuke iz oblasti naučne i zakonske metrologije. U okviru bilateralne saradnje sa Nacionalnim metrološkim institutom Slovenije (MIRS) realizovaće se obuka zaposlenih iz oblasti metrologije dužine, vremena i frekvencije, kontrole prethodno-upakovanih proizvoda, kao i kontrole predmeta od dragocjenih metala. 2.7 PRIPREMA STRUČNE OSNOVE ZA IZRADU NACRTA PROPISA IZ OBLASTI

METROLOGIJE I KONTROLE PREDMETA OD DRAGOCJENIH METALA U toku 2014. godine (tabela 16.), službenici Zavoda za metrologiju će pripremati stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije u skladu sa zahtjevima Ministarstva ekonomije.


27

Tabela 16. Plan donošenja propisa iz oblasti zakonske metrologije

Redni broj

Naziv dokumenta

Rok donošenja

1. Pravilnik o metrološkim i tehničkim zahtjevima za manometre za mjerenje pritiska u pneumaticima

31. 12. 2014. god.

2. Pravilnik o metrološkim i tehničkim zahtjevima za manometre za mjerenje krvnog pritiska

31. 12. 2014. god.

3. Pravilnik o metrološkim i tehničkim zahtjevima za mjerila za kontrolu brzine vozila u pokretu

31. 12. 2014. god.

4. Pravilnik o metrološkim I tehničkim zahtjevima za etilometre

31. 12. 2014. god.

5. Pravilnik o metrološkim i tehničkim zahtjevima za mjerila za ispitivanje mjera zaštite u elektrotehnici

31. 12. 2014. god.

6. Pravilnik o metrološkim i tehničkim zahtjevima za manometre klase tačnosti veće od 0,1

31. 12. 2014. god.

2.8 METROLOŠKI GLASNIK U IV kvartalu 2014. godine, pripremiće se peti broj službenog glasila Zavoda za metrologiju pod nazivom „METROLOŠKI GLASNIK“, koji pruža potrebne informacije o nacionalnim propisima iz oblasti metrologije i kontrole predmeta od dragocjenih metala, izdatim uvjerenjima o odobrenju tipa mjerila, donešenim rješenjima o znaku proizvođača, rješenjima o određivanju znaka uvoznika itd.

Documents

PROGRAM RADA Zavoda za metrologiju za 2014. godinu · 2018-04-27 · Program rada Zavoda za metrologiju za 2014. godinu 1 1. UVOD Zavod za metrologiju uspostavlja, održava i razvija