-promocyjnych Oferta · Ludzki (PO KL) realizowanego Oferta Badanie ewaluacyjne działań informacyjno-promocyjnych i szkoleniowych oraz systemu wyboru i wdrażania projektów w ramach

Wydatek współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Oferta

Badanie ewaluacyjne działań informacyjno-promocyjnych

i szkoleniowych oraz systemu wyboru i wdrażania projektów

w ramach Priorytetu IV Programu Operacyjnego Kapitał

Ludzki (PO KL) realizowanego w latach 2007-2010

Maj 2011

Raport końcowy

Raport przygotowany przez zespół badawczy w składzie:

Natalia Jaworska

Anna Kierzkowska-Tokarska

Beata Płonka – Kierownik badania

Irena Wolińska

Małgorzata Zub

Badanie ewaluacyjne działań informacyjno-promocyjnych i szkoleniowych oraz systemu wyboru i wdrażania projektów w ramach Priorytetu IV

Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) realizowanego w latach 2007-2010

2 Wydatek współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści

1. Streszczenie ......................................................................................................... 10

2. Założenia badania ................................................................................................ 14

2.1 Cele i zakres badania ............................................................................................ 14

2.2 Obszary i pytania badawcze .................................................................................. 15

3. Ocena systemu wdrażania PO KL w Priorytecie IV .............................................. 19

3.1 Opis systemu wdrażania Priorytetu IV PO KL .......................................................... 19

3.1.1 System instytucjonalny ........................................................................................ 19

3.1.2 System wdrażania projektów ................................................................................ 23

3.1.2.1 Stan aplikowania o środki ..................................................................... 25

3.1.2.2 Realizowane projekty ........................................................................... 27

3.1.2.3 Projekty odrzucone .............................................................................. 30

3.2 Ocena systemu wdrażania Priorytetu IV PO KL ....................................................... 30

3.2.1 Efektywność systemu instytucjonalnego przyjętego dla P. IV PO KL ......................... 31

3.2.2 Trafność systemu wdrażania do specyfiki szkolnictwa wyższego .............................. 38

3.3 Podsumowanie ..................................................................................................... 41

4. Działania informacyjno-promocyjne oraz szkoleniowe adresowane do

potencjalnych beneficjentów projektów realizowanych w ramach

Priorytetu IV PO KL ............................................................................................. 42

4.1 Charakterystyka działań informacyjno-promocyjnych .............................................. 42

4.2 Źródła informacji o możliwościach wsparcia w ramach IV Priorytetu ......................... 46

4.3 Skala korzystania i opinie na temat działań informacyjno-promocyjnych

i szkoleniowych ..................................................................................................... 49

4.4 Potrzeby informacyjne na etapie przygotowania wniosku o dofinansowanie

i ich zaspokojenie ................................................................................................. 55

4.5 Poziom znajomości IV Priorytetu w 2011 r. wśród nieaplikujących ............................ 60

4.6 Przyczyny nieaplikowania ...................................................................................... 63

4.7 Oczekiwane działania promocyjne .......................................................................... 67

4.8 Ocena skuteczności i efektywności działań informacyjno-promocyjnych

skierowanych do potencjalnych wnioskodawców ..................................................... 68

4.9 Podsumowanie badania działań informacyjno-promocyjnych oraz

szkoleniowych adresowanych do potencjalnych beneficjentów ................................. 71

5. System i kryteria wyboru projektów w ramach IV Priorytetu PO KL .................. 73

5.1 Trafność kryteriów wyboru projektów .................................................................... 73




5.1.1 Poddziałanie 4.1.1 ............................................................................................... 74

5.1.2 Poddziałanie 4.1.2 ............................................................................................... 87

5.1.3 Działanie 4.2 ...................................................................................................... 89

5.2 Ocena systemu wyboru projektów w porównaniu z innymi programami ................... 94

5.3 Podsumowanie badania kryteriów wyboru projektów .............................................. 96

6. Ocena wdrażania projektów realizowanych w ramach Poddziałania 4.1.1

i 4.1.2 oraz Działania 4.2 w kontekście osiągania celów Priorytetu IV PO

KL. ........................................................................................................................ 98

6.1 Przebieg realizacji projektów ................................................................................. 98

6.1.1 Czynniki mające negatywny wpływ na wdrażanie projektów niezależne od

systemu wdrażania.............................................................................................100

6.1.2 Przypadki złych praktyk w realizacji projektów ......................................................103

6.1.3 Weryfikacja wniosków o płatność – czynnik problemowy z powodów leżących

po stronie beneficjentów i IP ...............................................................................105

6.1.4 Czynniki mające negatywny wpływ na wdrażanie projektów związane

z systemem wdrażania .......................................................................................108

6.1.5 Rozwiązywanie problemów przez beneficjentów ....................................................112

6.2 Potrzeby informacyjne oraz działania informacyjne i szkoleniowe skierowane

do aktualnych beneficjentów ............................................................................... 113

6.3 Powiązanie projektów systemowych i konkursowych ............................................. 124

6.4 Skuteczność IV Priorytetu PO KL .......................................................................... 126

6.4.1 Zadowolenie z uczestnictwa w projektach i ocena przydatności do pracy

zawodowej ........................................................................................................128

6.4.2 Rezultaty kierunków zamawianych .......................................................................130

6.4.2.1 Znaczenie zajęć wyrównawczych ..........................................................130

6.4.2.2 Znaczenie stypendiów .........................................................................133

6.4.2.3 Zainteresowanie kierunkami znajdującymi się na liście

zamawianych .....................................................................................134

6.4.3 Rezultaty wsparcia rozwoju uczelni ......................................................................136

6.4.4 Rezultaty w zakresie współpracy uczelni i środowiska naukowego

z przedsiębiorcami .............................................................................................139

6.4.5 Realizacja wskaźników Priorytetu IV.....................................................................144

6.4.6 Dobre praktyki ...................................................................................................152

6.5 Podsumowanie oceny wdrażania projektów .......................................................... 155

7. Inne programy skierowane do sektora szkolnictwa wyższego i nauki

(benchmarking) i reforma tych sektorów ......................................................... 159

7.1 Inne programy skierowane do sektora szkolnictwa wyższego i nauki

(benchmarking) .................................................................................................. 159




7.1.1 7 Program Ramowy ............................................................................................159

7.1.2 Krajowe Programy grantowe dla sektora szkolnictwa wyższego i nauki ....................177

7.1.3 Patent Plus ........................................................................................................181

7.1.4 Dotacje podmiotowe MNiSW ...............................................................................184

7.1.5 Podsumowanie ..................................................................................................187

7.2 Reforma szkolnictwa wyższego i systemu nauki .................................................... 188

7.2.1 Efektywny model zarządzania szkolnictwem wyższym ............................................188

7.2.2 Dynamiczny model kariery naukowej ...................................................................189

7.2.3 Skuteczny model kształcenia ...............................................................................190

7.2.4 Rozwiązania ustawowe .......................................................................................191

7.2.5 Krytyka reformy .................................................................................................194

8. Analiza ryzyk i zagrożeń .................................................................................... 194

9. Wnioski i rekomendacje..................................................................................... 197

10. Załączniki ........................................................................................................... 207

10.1 Metodologia badania ........................................................................................... 207

10.1.1 Jakościowa analiza dokumentacji .........................................................................207

10.1.2 Ilościowa analiza danych monitoringowych ...........................................................209

10.1.3 Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami Ministerstwa

Nauki i Szkolnictwa Wyższego .............................................................................209

10.1.4 Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z beneficjentami ......................................210

10.1.5 Wywiady z przedstawicielami zainteresowanych środowisk .....................................210

10.1.6 Zogniskowane wywiady grupowe .........................................................................211

10.1.7 Bezpośrednie standaryzowane wywiady kwestionariuszowe CAPI z obecnymi

beneficjentami ...................................................................................................211

10.1.8 Telefoniczne standaryzowane wywiady kwestionariuszowe CATI

z potencjalnymi beneficjentami ...........................................................................212

10.1.8.1 Badanie CATI projektodawców, których projekty zostały odrzucone ........213

10.1.8.2 Badanie nieaplikujących instytucji.........................................................214


z uczestnikami projektów ....................................................................................214

10.1.10 Dobór prób i struktura prób ................................................................................215

10.1.11 Przykłady dobrych praktyk (studia przypadku) i przykłady złych praktyk ..................218

10.1.12 Analiza ryzyk i zagrożeń ......................................................................................220

10.1.13 Analiza benchmarkingowa ...................................................................................222

10.1.14 Panel ekspertów ................................................................................................222




Spis tabel

Tabela 1. Liczba przeprowadzonych konkursów w ramach Priorytetu IV PO KL (grudzień2010) 25

Tabela 2. Zestawienie wniosków na kolejnych etapach starania o dofinansowanie w podziale na

konkursy ........................................................................................................................... 26

Tabela 3. Wartość dofinansowania na projekt w podziale na Działanie / Poddziałanie i lata

ogłaszania konkursów ........................................................................................................ 27 Tabela 4. Zależność między średnią liczbą złożonych wniosków przez projektodawcę a powodem

odrzucenia jego wniosków .................................................................................................. 30

Tabela 5. Średni stosunek postępu finansowego do czasowego w projektach prowadzonych

przez uczelnie wyższe różnego typu .................................................................................... 40

Tabela 6. Wskaźniki realizacji działań informacyjno-promocyjnych ........................................ 43

Tabela 7. Poniesione kwalifikowane koszty działań informacyjno – promocyjnych w podziale na

lata, typ działań, typ wydatków i grupę docelową ................................................................ 45

Tabela 8 Porównanie liczb wniosków o dofinansowanie i odbiorców działań informacyjno-

promocyjnych .................................................................................................................... 50 Tabela 9. Kryteria w poddziałaniu 4.1.1 ............................................................................... 75

Tabela 10. Kryteria w Poddziałaniu 4.1.2 ............................................................................. 87

Tabela 11. Kryteria w Działaniu 4.2 ..................................................................................... 89

Tabela 12 Liczba aneksów do umów w poddziałaniach ......................................................... 98

Tabela 13. Poziom zadowolenia z uczestnictwa w projektach ............................................... 129

Tabela 14. Średnia ocena (na skali 1-7) przydatności szkoleń w pracy zawodowej ................ 130 Tabela 15. Stan kontraktacji i realizacji wskaźników IV Priorytetu na koniec 2010 r. .............. 146

Tabela 16 Struktura populacji beneficjentów i potencjalnych beneficjentów .......................... 213

Tabela 17 Dobór prób instytucji ......................................................................................... 216 Tabela 18 Dobór próby uczestników projektów ................................................................... 217

Spis równań

Równanie 1. Stosunek postępu finansowego do czasowego .................................................. 28




Spis wykresów

Wykres 1. Schemat organizacyjny Departamentu Wdrożeń i Innowacji w ramach pionu

odpowiadającego za PO KL ................................................................................................. 20

Wykres 2 Średnie liczby wniosków o dofinansowanie, wniosków o płatność i umów na etat w IP

PO KL w MNiSW i innych wybranych IP ............................................................................... 22

Wykres 3. Średnia wartość alokacji na etat w IP PO KL MNISW i innych wybranych instytucjach

systemu wdrażania NSRO 2007-2013 (wkład UE w EUR) ...................................................... 23

Wykres 4. Rozkład przewidywanej długości projektów latach, w podziale na Działanie /

Poddziałanie i lata ogłaszania konkursów ............................................................................. 28

Wykres 5 Skąd dowiedzieli się Państwo o wsparciu dla szkół wyższych i instytucji naukowych w

ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki? .................................................................. 47

Wykres 6 Instytucje w których respondenci poszukiwali informacji o możliwości realizacji

projektu ............................................................................................................................ 49

Wykres 7 Częstość wykorzystywania źródeł informacji udostępnianych wnioskodawcom ......... 51

Wykres 8. Średnie oceny przydatności źródeł informacji ....................................................... 54 Wykres 9. Czy na etapie przygotowania wniosku o dofinansowanie uzyskali Państwo z Instytucji

Pośredniczącej (Ministerstwa Nauki) wystarczające informacje potrzebne do przygotowania

wniosku? ........................................................................................................................... 55

Wykres 10. Czy te informacje, które Państwo uzyskali, były dostępne wystarczająco wcześnie,

by je wykorzystać do przygotowania wniosku? ..................................................................... 56

Wykres 11. Jakich informacji, wiedzy albo dokumentów brakowało? ..................................... 57 Wykres 12. Jakie informacje otrzymali Państwo zbyt późno? ................................................. 58

Wykres 13. Czy w Pana/Pani instytucji odpowiada Pan/Pani albo jest zaangażowany/a w co

najmniej za jeden z następujących obszarów…? ................................................................... 61 Wykres 14. Znajomość PO KL wśród nieaplikujących ............................................................ 61

Wykres 15. Wyniki testu znajomości Priorytetu IV wśród deklarujących jego znajomość ......... 62

Wykres 16. Wyniki testu znajomości Priorytetu IV wśród deklarujących jego nieznajomość ..... 63

Wykres 17. Deklarowane przyczyny nieaplikowania .............................................................. 65

Wykres 18. Czy P. zdaniem Państwa instytucja spełnia kryteria wymagane od projektodawców

ubiegających się o dofinansowanie w ramach PO KL? ........................................................... 66

Wykres 19. Których kryteriów Państwo nie spełniają? ........................................................... 66

Wykres 20. Gdyby w przyszłości realizowano podobne programy dla szkół wyższych i instytucji

naukowych, w jaki sposób powinno się o nich informować? .................................................. 68

Wykres 21. Opinie badanych o kryteriach, ich jednoznaczności, obiektywności, wzajemnej

spójności oraz sprawiedliwości ............................................................................................ 91

Wykres 22. Opinia badanych kryteriach, ich wagach, czy zostały dobrane tak, że prowadzą do

wyboru najlepszych projektów ............................................................................................ 92

Wykres 23. Udział w przygotowaniu projektu w ramach innego niż Kapitał Ludzki programu dla

szkół wyższych lub instytucji naukowych ............................................................................. 95

Wykres 24. Ocena kryteriów wyboru projektów w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki

w porównaniu z innymi programami .................................................................................... 95

Wykres 25. Trudności w realizacji projektu (odpowiedzi spontaniczne) ................................. 100

Wykres 26. Ocena trudności egzaminów na koniec i roku na kierunkach zamawianych .......... 103 Wykres 27. Relacja liczby WOP na etat do liczby dni zatwierdzania WOP .............................. 106

Wykres 28. Rozwiązania problemów w projektach ............................................................... 112




Wykres 29. Częstość wykorzystywania dokumentacji przez beneficjentów ............................ 114

Wykres 30. W jaki sposób współpraca z Instytucją Pośredniczącą wpływa(ła) na realizację

projektu? .......................................................................................................................... 115

Wykres 31. Czy podczas realizacji projektu otrzymywali Państwo z Instytucji Pośredniczącej

wystarczające informacje istotne dla realizacji projektu, np. w formie odpowiedzi na pytania,

publikacji lub szkoleń? ....................................................................................................... 116

Wykres 32. Czy informacje, które Państwo otrzymywali od Instytucji Pośredniczącej podczas

realizacji projektu były dostępne wystarczająco wcześnie, by je wykorzystać w realizacji

projektu? .......................................................................................................................... 117

Wykres 33. Aktualne potrzeby informacyjne beneficjentów .................................................. 123

Wykres 34. Czy Pana/Pani zdaniem zaplanowane rezultaty Państwa projektu zostaną

osiągnięte? ....................................................................................................................... 127

Wykres 35. Posiadanie stałej pracy przez studentów i absolwentów w momencie badania ..... 129

Wykres 36. Opinia uczestników zajęć wyrównawczych, czy zdaliby na następny rok studiów, nie

biorąc w nich udziału......................................................................................................... 131

Wykres 37. Kontynuacja nauki na kierunku zamawianym po pierwszym roku nauki ............... 131

Wykres 38. Wybór uczelni i kierunku studiów w przypadku gdyby nie było stypendiów dla

najlepszych studentów ...................................................................................................... 133

Wykres 39. Udział kandydatów na kierunki z listy zamawianych wśród ogółu kandydatów oraz

studentów na tych kierunkach wśród ogółu studentów ........................................................ 135 Wykres 40. Liczba studentów na pierwszym roku kierunków znajdujących się na liście

zamawianych .................................................................................................................... 135

Wykres 41. Liczba kandydatów na miejsce na kierunkach z listy zamawianych ...................... 136 Wykres 42. Tematyka kursów, szkoleń i studiów podyplomowych dla pracowników sektora B+R

w ramach Działania 4.2 ..................................................................................................... 142

Wykres 43. Opinie o wpływie udziału w projekcie na podejmowanie współpracy

z przedsiębiorcami przez pracowników sektora B+R ............................................................ 142




Spis skrótów

Skrót Wyjaśnienie

B + R Badania i rozwój

BM Biuro Ministra

CAPI Wspomagany komputerowo wywiad kwestionariuszowy (Computer Assisted Personal Interviewing)

CATI Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (Computer Assisted Telephone Interviewing)

CK Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów

DKN Departamentu Kontroli i Nadzoru

DWI Departament Wdrożeń i Innowacji

EFS Europejski Fundusz Społeczny

EFTA Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (The European Free Trade Association)

FAQ Zbiór często zadawanych pytań i odpowiedzi na nie (Frequently Asked Questions)

FGI Wywiad grupowy zogniskowany (Focus Group Interview)

IDI Wywiad pogłębiony (In-depth interview)

IP Instytucja Pośrednicząca

IP2 Instytucja Pośrednicząca II stopnia

IZ Instytucja Zarządzająca

JBR Jednostki Badawczo-Rozwojowe

KE Komisja Europejska

KEJN Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych

KNOW Krajowe Naukowe Ośrodki Wiodące

KOM Karta Oceny Merytorycznej

KPK Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej

KRASP Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich

KRK Krajowe Ramy Kwalifikacji

KRZaSP Konferencja Rektorów Zawodowych Szkół Polskich

KSI Krajowa Sieć Innowacji

MEN Ministerstwo Edukaci Narodowej

MNiSW Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

MRR Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

MŚP Małe i średnie przedsiębiorstwa

NSRO Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

OECD Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Co-operation and Development)

OPI Ośrodek Przetwarzania Informacji

PAN Polska Akademia Nauk

PARP Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

PD Plan Działania

PEFS Podsystem monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego




PKA Polska Komisja Akredytacyjna

PO IG Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

PO IŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki

PT Pomoc Techniczna

PZP Prawo Zamówień Publicznych

RGNiSW Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego

RPD Roczny Plan Działania

RPO Regionalny Program Operacyjny

SPO RZL Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich

SzOP Szczegółowy Opis Priorytetów

WOP Wniosek o płatność

WUP Wojewódzki Urząd Pracy




1. Streszczenie

Niniejsze badanie zostało zrealizowane w okresie styczeń – maj 2011 r. przez zespół badawczy

PSDB sp. z o.o. na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Jest to pierwsza

ewaluacja dotycząca wdrażania Priorytetu IV „Szkolnictwo wyższe i nauka” Programu

Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL).

Badanie miało na celu optymalizację wdrażania Priorytetu IV PO KL w odniesieniu do

następujących obszarów:

Działania informacyjno-promocyjne oraz szkoleniowe dla wnioskodawców

i beneficjentów,

Kryteria i zasady wyboru projektów w trybie konkursowym,

Stan wdrażania projektów realizowanych w ramach Priorytetu IV w kontekście osiągania

celów programu,

Instytucjonalny system wdrażania Priorytetu IV.

Badanie zostało przeprowadzone przy użyciu zasady triangulacji z wykorzystaniem ilościowych

i jakościowych metod gromadzenia danych i ich analizy:

Jakościowa i ilościowa analiza danych zastanych,

Standaryzowane wywiady kwestionariuszowe CAPI (i PAPI) oraz CATI beneficjentów

oraz instytucji uprawnionych nie będących beneficjentami (nie aplikujących), a także

podmiotów, które aplikowały jednak nie uzyskały dofinansowania,

Indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami Instytucji Pośredniczącej,

beneficjentów oraz środowiska instytucjonalnego sektorów nauki i szkolnictwa

wyższego,

Zogniskowane wywiady grupowe z beneficjentami oraz ekspertami przeprowadzającymi

ocenę merytoryczną,

Studia przypadku,

Analiza ryzyk i zagrożeń,

Analiza porównawcza z innymi programami wspierającymi naukę i szkolnictwo wyższe,

Panel ekspertów.

Badanie przyniosło następujące wyniki odnoszące się do obszaru działań informacyjno-

promocyjnych i szkoleniowych. Ze wsparcia w ramach IV Priorytetu PO KL skorzystała

dotychczas większość szkół wyższych w Polsce i tylko niewielka część instytutów badawczych

oraz placówek PAN. Wśród badanych potencjalnych beneficjentów, zdefiniowanych jako ci,

którzy dotychczas nie aplikowali, znajomość PO KL jest umiarkowana. Ponad połowa

nieaplikujących ma jedynie podstawową wiedzę o programie i nie zna zakresu wsparcia dla

szkół wyższych i instytutów naukowych. Jako jedną z najważniejszych przyczyn nie aplikowania

o środki z Priorytetu IV PO KL wskazywano, w szczególności dotyczy to instytutów badawczych,

argument, że program nie jest skierowany do nich, co świadczy o błędnym przekonaniu, że

Priorytet IV oferuje wsparcie jedynie uczelniom. Innymi wymienianymi powodami

nieaplikowania były brak potencjału (przekonanie o zbyt skomplikowanych wymaganiach) oraz

brak wiedzy o dostępnym wsparciu lub o tym, jak przygotować wniosek. Spośród działań

informacyjno-promocyjnych projektodawcy i potencjalni projektodawcy najczęściej korzystają ze

strony internetowej MNiSW i strony MRR oraz dokumentacji konkursowej. Jest to kluczowy

i efektywny kanał komunikacji. Poszczególne źródła informacji i dokumenty są umiarkowanie

pozytywnie oceniane przez projektodawców. Szczególnie cenną formą komunikacji są spotkania




informacyjne dla potencjalnych wnioskodawców, które stwarzają możliwość uzupełnienia

wiedzy, szczególnie o zagadnieniach, których zainteresowani nie zrozumieli czytając dostępne

materiały. Za mało znaczące w praktyce i nieefektywne kosztowo można natomiast uznać

ogłoszenia prasowe. Skuteczność komunikacji bywa obniżana przez czas, w jakim jest

udostępniana informacja – dotyczy to ogłaszania konkursów w terminach, w których

przygotowanie wniosków jest utrudnione (miesiące letnie), brak synchronizacji terminów

konkursów na kierunki zamawiane z terminami rekrutacji oraz krótki czas na przygotowanie

wniosku o dofinansowanie. Obecnie potencjalnym beneficjentom najpotrzebniejsze są szkolenia

lub inne formy informowania o najtrudniejszych dla nich zagadnieniach, do których należą:

wymogi zasady równości szans kobiet i mężczyzn i kwalifikowalności wydatków. Ponadto

stwierdzono zapotrzebowanie dotychczas nieaplikujących podmiotów na bezpośrednią

komunikację – przesyłanie e-mailem informacji o ogłaszanych konkursach. Rozwiązanie to

jednak rekomendujemy głównie w odniesieniu do potencjalnych beneficjentów Działania 4.2.

W obszarze dotyczącym zasad i kryteriów wyboru projektów na uwagę zasługują następujące

wnioski. Badanie pokazało, że stosowane kryteria wyboru projektów w przypadku Poddziałania

4.1.1 nie stanowią spójnej koncepcji, nakierowanej na osiąganie celów Priorytetu i Działania,

natomiast w przypadku Poddziałania 4.1.2 i Działania 4.2 konstrukcja kryteriów jest spójna

i odpowiada celom tych Działań. Zidentyfikowano szereg niedoskonałości w definiowaniu

kryteriów wyboru projektów (dostępu i strategicznych), przy czym większość z nich odnosi się

wyłącznie do konkursów w ramach Podddziałania 4.1.1. Należą do nich kryteria pozostające bez

związku z jakością projektów i nie mające wpływu na wskaźniki określone dla Priorytetu IV,

kryteria łatwe do spełnienia, które każdy projektodawca może bez refleksji i trudu osiągnąć, co

czyni je bezużytecznymi w procesie selekcji, kryteria wymuszające na wnioskodawcach

stosowanie ściśle określonych form wsparcia, zbyt duża liczba kryteriów strategicznych o niskiej

punktacji, co podważa ich strategiczny charakter, czy kryteria oznaczające zmianę zasad

w trakcie wdrażania Priorytetu. W związku z tym nie można z całą pewnością stwierdzić, że

kolejne konkursy pozwoliły na wybór tych projektów, które w najbardziej trafny, skuteczny

i efektywny sposób umożliwią realizację celów Priorytetu, ale niewątpliwie pozwolą na

osiągnięcie większości wskaźników. Badanie pokazało także, że istniejący system wyboru

projektów nie jest doskonały i nie gwarantuje wyboru projektów najwyższej jakości. Dotyczy to

takich kwestii jak niedopasowanie kalendarza konkursów do kalendarza roku akademickiego,

rosnąca złożoność i obszerność dokumentacji konkursowej, ciągłe zmiany w Systemie Realizacji

PO KL, często dotykające projektów będących już w trakcie realizacji, ale przede wszystkim

utrudniające aplikowanie i ocenę wniosków w kolejnych rundach konkursowych, zasady

wypełniania wniosku o dofinansowanie wymuszające na projektodawcach ujmowanie we

wniosku treści mniej istotnych z punktu widzenia ich projektu kosztem tych istotnych, a na

oceniających „premiowanie” schematyzmu opisu, techniczną doskonałość prezentacji

przedsięwzięcia kosztem inwencji i twórczego podejścia do rozwiązania zidentyfikowanego

problemu, losowy dobór ekspertów w połączeniu z zasadą wykluczania ekspertów z rundy

konkursowej w przypadku aplikowania w danej rundzie instytucji, z którą są związani co

sprawia, że niejednokrotnie wniosek oceniany jest przez osoby nie posiadające wiedzy ze

specyficznej dziedziny, której projekt dotyczy, brak współpracy między ekspertami, co powoduje

różne podejście do tych samych kwestii i naraża system wyboru na krytykę ze strony

aplikujących, a także niewystarczającą współpracę IP z ekspertami, na przykład zbyt mało

spotkań o charakterze merytorycznej dyskusji przed przystąpieniem do oceny w danym

konkursie, mających na celu uwspólnienie oczekiwań wobec projektów, wyjaśnienie intencji

użycia określonych kryteriów oraz ujednolicenie podejścia do obowiązujących zasad oceny.




Niezależnie od tych zastrzeżeń do obowiązującego systemu wyboru projektów, wszyscy badani

podkreślali konieczność utrzymania systemu konkursowego w następnej perspektywie jako

mobilizującego środowisko uczelni do samooceny i tworzenia ambitnych planów rozwoju oraz do

myślenia i działania projektowego, a także dającego pracownikom uczelni (nie tylko naukowo-

dydaktycznym) nowe kompetencje. System wyboru projektów powinien przede wszystkim

skupiać się na wyborze interesujących inicjatyw, trafnie adresowanych wobec najistotniejszych

problemów sektora nauki i szkolnictwa wyższego. System ten powinien czerpać z dobrych

praktyk zidentyfikowanych w innych programach dotacyjnych, skierowanych do tego sektora.

Szczególnie warte rekomendowania są, w ocenie ewaluatorów, doświadczenia z oceny

dokonywanej przez panele ekspertów.

W odniesieniu do obszaru związanego z oceną wdrażanych projektów i osiąganych przez nie

rezultatów zidentyfikowano następujące najważniejsze wnioski. Projekty są realizowane

w większości zgodnie z początkowym harmonogramem. Wśród czynników utrudniających

realizację najczęściej wskazywanymi były: przyjęcie nierealnych założeń przez beneficjentów,

długotrwałość procesu weryfikacji wniosków o płatność i utrata płynności finansowej, błędy

w wypełnianiu wniosków o płatność (w szczególności Załącznika nr 2), zmiany zasad realizacji

projektów w trakcie (np. w odniesieniu do zatrudniania personelu) czy trudność w uzyskaniu na

czas informacji ze strony IP na zadane pytania. Mimo to większość beneficjentów pozytywnie

ocenia swoją współpracę z IP, w tym szkolenia realizowane przez MNiSW dla realizatorów

projektów. Do najpotrzebniejszych tematów szkoleń na etapie realizacji projektów beneficjenci

zaliczają kwalifikowalność wydatków (w tym zatrudnianie personelu) oraz wypełnianie wniosku

o płatność, a w szczególności Załącznika nr 2.

W odniesieniu do kwestii osiąganych rezultatów, większość beneficjentów spodziewa się, że

osiągnie w całości założone rezultaty. Beneficjenci, którzy ukończyli realizację projektów, są

zazwyczaj zdania, że ich efekty będą trwałe. Większość beneficjentów, pomimo wskazanych

powyżej trudności, chce realizować kolejne projekty tego typu. Obecny poziom wskaźników

zaplanowanych w zakontraktowanych projektach pozwala spodziewać się, że założone wskaźniki

monitorowania zostaną osiągnięte. Zagrożone są tylko dwa wskaźniki – zarządzanie jakością na

uczelniach oraz staże zawodowe dla studentów. Jakość prowadzonych działań w ramach

projektów, w tym szkoleniowych, jest oceniana przez ich uczestników zazwyczaj wysoko.

Badanie potwierdza także, że wspieranie kierunków zamawianych w ramach Poddziałania 4.1.2

przyczynia się do wzrostu zainteresowania tymi kierunkami studiów, choć być może nie jest to

jedyny czynnik ich większej popularności. Podobnie, wyniki badania wskazują, że skuteczne są

także zajęcia wyrównawcze, chociaż nie są popularne wśród studentów, stąd celowa może być

ich obligatoryjność. Beneficjenci dobrze oceniają swoją współpracę w przedsiębiorcami, chociaż

lepiej w Działaniu 4.1 niż 4.2. Współpraca ta przyjmowała najczęściej formę staży i praktyk,

rzadziej stosowane były inne formy – rady programowe, modyfikacja programów kształcenia,

wprowadzenie zajęć z przedsiębiorczości.

Analiza instytucjonalnego systemu wdrażania pokazała z kolei, że głównym problemem IP jest

brak odpowiedniej liczby pracowników, uniemożliwiający Instytucji Pośredniczącej w pełni

skuteczne i terminowe wywiązywanie się z jej zadań. Z tego samego powodu IP skupia się na

obsłudze bieżącej konkursów i beneficjentów, mniej uwagi poświęcając kwestii monitorowania

rezultatów i osiągania celów w ramach Priorytetu czy strategii jego wdrażania. Ponadto

wdrażając Priorytet IV, IP nie współpracuje z innymi departamentami merytorycznymi MNiSW

(za wyjątkiem Departamentu Strategii, który jest beneficjentem systemowym) przy ustalaniu

corocznych zasad jego realizacji (w RPD), co może ograniczać możliwości wpływu PO KL na




politykę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego i odwrotnie. Badanie nie wykazało rażącego

niedopasowania zasad realizacji PO KL do szkolnictwa wyższego i nauki. Najważniejszą

rekomendacją w tym zakresie, pochodzącą także z analizy benchmarkingowej, jest umożliwienie

oceny merytorycznej projektów przez panele ekspertów przyjmujące wspólne stanowisko

w sprawie oceny projektów, a przynajmniej umożliwienie ekspertom omówienia wyników oceny

wniosków o dofinansowanie.

Analiza porównawcza innych programów skierowanych do nauki i szkolnictwa wyższego objęła 7

Program Ramowy UE (7 PR) oraz programy krajowe – Kreator Innowacyjności i Patent Plus, a

także system dotacji podmiotowych dla uczelni, przy czym ten ostatni przedmiot badania nie

dostarczył przykładów dobrych praktyk do ewentualnego wykorzystania w ramach PO KL. Warte

zasygnalizowania są rozwiązania stosowane w ramach 7 PR i dotyczące sposobu oceny

merytorycznej wniosków (szkolenie dla ekspertów przed przystąpieniem do oceny, ocena przez

panel ekspertów), „opieki” nad projektem (przez tzw. oficera merytorycznego, co umożliwia

stały merytoryczny „nadzór” nad realizacją projektu oraz stały kontakt projektodawcy z Komisją

Europejską) i kontroli projektów (w postaci zewnętrznych audytorów, a także uwzględnianie

w kontroli kwestii osiągania rezultatów przez projekt). Również w programach krajowych –

Kreator Innowacyjności i Patent Plus – ocena merytoryczna wniosków dokonywania jest przez

zespół ekspertów. Co więcej, ten sam zespół dokonuje także oceny i przyjęcia sprawozdania z

realizacji projektu, które jest sprawozdaniem merytorycznym.

Sformułowane w ramach badania wnioski, a w szczególności zidentyfikowane problemy,

przełożyły się na szereg rekomendacji. Pełną listę rekomendacji zawiera rozdział 9. Do

najważniejszych rekomendacji zaliczamy: zwiększenie zatrudnienia w ramach IP, ustanowienie

rzeczywistych, merytorycznych opiekunów projektów, położenie większego nacisku na

monitorowanie rezultatów i osiągania celów w projektach, w tym poprzez uruchomienie bazy

danych i wyznaczenie pracownika do realizacji tego zadania, zaprzestanie wprowadzania

kolejnych zmian do zasad realizacji PO KL, organizowanie szkoleń i spotkań dla ekspertów

oceniających wnioski w celu ujednolicenia podejścia i rozumienia kryteriów, modyfikacja

kryteriów w ramach konkursów do Poddziałnia 4.1.1 w kierunku ich większej strategiczności

i skupienie wsparcia w tym Poddziałaniu na jakości kształcenia i zarządzaniu jakością na

uczelniach, a także dokonanie weryfikacji wskaźników monitorowania, w tym urealnienie ich

wartości i ewentualnie przyjęcie nowych wskaźników lepiej mierzących zmianę, do jakiej

realizacja Priorytetu IV powinna doprowadzić.




2. Założenia badania

2.1 Cele i zakres badania

Badanie zostało zrealizowane w celu optymalizacji wdrażania Priorytetu IV PO KL w rozumieniu:

zwiększenia skuteczności realizowanych działań informacyjno-promocyjnych oraz

szkoleniowych,

zweryfikowania i optymalizacji kryteriów i systemu wyboru projektów w ramach

Priorytetu IV,

oceny wdrażania projektów konkursowych realizowanych w ramach Poddziałania 4.1.1

Wzmocnienie potencjału dydaktycznego uczelni, Poddziałania 4.1.2 Zwiększenie liczby

absolwentów kierunków o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy - oraz

projektów realizowanych w ramach Działania 4.2 Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R

i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym - w kontekście osiągania

celów Priorytetu IV PO KL.

Ze względu na oczekiwania Zamawiającego związane ze spodziewanymi efektami badania,

rozszerzono badanie o jeszcze jeden sposób rozumienia celu optymalizacji wdrażania Priorytetu

IV, a mianowicie o

weryfikację i optymalizację instytucjonalnego systemu wdrażania Priorytetu IV PO KL.

Zakres przedmiotowy badania obejmował działania informacyjno-promocyjne i szkoleniowe,

adresowane do obecnych i potencjalnych beneficjentów oraz system (w tym kryteria) wyboru,

jak również wdrażanie projektów w ramach Priorytetu IV Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

(PO KL) realizowanego w latach 2007-2010.

Dodatkowo przedmiot badania uwzględnia także stan realizacji projektów konkursowych

wybranych do dofinansowania w ramach Działań 4.1.1. i 4.1.2 oraz 4.2, a także projekty

systemowe realizowane w ramach tych Działań z perspektywy ich powiązań z projektami

konkursowymi.

Ewaluacji poddano także system wdrażania Priorytetu IV PO KL i jego porównanie z innymi

systemami zewnętrznych źródeł finansowania nauki i szkolnictwa wyższego (finansowanie

krajowe oraz 7 Program Ramowy).

Zakres podmiotowy badania obejmował następujące instytucje i ich przedstawicieli:

beneficjentów Priorytetu IV PO KL realizujących projekty konkursowe (aktualnych

i potencjalnych), uczestników projektów, odrzuconych projektodawców, Instytucję

Pośredniczącą dla Priorytetu IV PO KL – Departament Wdrożeń i Innowacji MNiSW, a także

Departament Strategii MNiSW będący beneficjentem systemowym, departamenty zajmujące się

finansowaniem nauki i szkolnictwa wyższego z innych źródeł niż EFS oraz instytucje otoczenia

sektora nauki i szkolnictwa wyższego.

Z kolei zakres czasowy badania to okres od początku roku 2008 do momentu realizacji

ewaluacji, z tym, że w odniesieniu do liczby projektów konkursowych przyjętych do realizacji,

ewaluacja obejmie umowy o dofinansowanie zawarte do końca 2010 r.




2.2 Obszary i pytania badawcze

Badanie obejmowało cztery obszary badawcze.

Obszar badawczy 1: Działania informacyjno-promocyjne oraz szkoleniowe

adresowane do aktualnych i potencjalnych beneficjentów projektów realizowanych

w ramach Priorytetu IV PO KL

Kryteria ewaluacyjne Pytania badawcze

Skuteczność realizowanych działań

informacyjno-promocyjnych oraz

szkoleniowych skierowanych do

aktualnych beneficjentów

1. Jakie są aktualnie potrzeby beneficjentów w zakresie

wsparcia w realizacji projektów ze strony IP oraz czy wsparcie to

jest im udzielane w adekwatnym do tych potrzeb zakresie?

2. Jakie szkolenia oraz jaka wiedza jest niezbędna

beneficjentom projektów na obecnym etapie realizacji

projektów?

3. Czy wsparcie udzielane beneficjentom dociera do nich

w odpowiednim czasie, pozwalającym na wykorzystanie

uzyskanej wiedzy w trakcie realizacji projektu?

4. W jakim stopniu działania informacyjno-promocyjne

i szkoleniowe odpowiadają na potrzeby aktualnych

beneficjentów?

Skuteczność realizowanych działań

informacyjno-promocyjnych oraz

szkoleniowych skierowanych do

potencjalnych beneficjentów

5. Czy potencjalni beneficjenci wiedzą o możliwości

skorzystania ze wsparcia oferowanego w ramach Priorytetu IV?

6. Czy potencjalni beneficjenci są zainteresowani

aplikowaniem, jeśli tak: jakie są powody zainteresowania; jeśli

nie: z jakich powodów nie są zainteresowani udziałem?

7. W jakim stopniu działania informacyjno-promocyjne

i szkoleniowe odpowiadają na potrzeby potencjalnych

beneficjentów?

8. Jakie szkolenia oraz jaka wiedza jest niezbędna

potencjalnym beneficjentom projektów, aby z powodzeniem

aplikować do konkursów w ramach Priorytetu IV?

Efektywność działań informacyjno-

promocyjnych oraz szkoleniowych

9. Czy metody i narzędzia komunikacyjne wykorzystywane

w ramach działań informacyjno-promocyjnych oraz

szkoleniowych prowadzonych przez IP są optymalne z punktu

widzenia założonych celów i osiąganych efektów?

10. Jak kształtują się relacje pomiędzy kosztami (zasoby

finansowe, zasoby ludzkie, poświęcony czas), a osiągniętymi

efektami działań informacyjno-promocyjnych? Czy możliwe jest

osiągnięcie podobnych efektów w połączeniu z mniejszymi

kosztami lub lepszych efektów przy wykorzystaniu zbliżonych

zasobów?

11. Jak powinna być prowadzona kampania informacyjno-

promocyjna oraz aktywność szkoleniowa, aby ich realizacja była

możliwie efektywna?




Obszar badawczy 2: System i kryteria wyboru projektów w ramach Priorytetu IV


Trafność systemu wyboru projektów 12. Czy system wyboru projektów stanowi optymalne narzędzie

do trafnego, skutecznego i efektywnego wyboru projektów

najlepiej realizujących cele Priorytetu IV? Jeżeli nie – to jakie

elementy i w jakim zakresie powinny zostać zmodyfikowane?

(dokumenty aplikacyjne, inne wymogi związane z aplikowaniem,

procedury, terminy, itp.)

13. Czy zakres tematyczny konkursów pozwoli na osiągnięcie

zakładanych wskaźników Priorytetu IV?

14. Czy beneficjenci Priorytetu IV pozyskują środki finansowe

także z innych źródeł na finansowanie swoich projektów

rozwojowych? Jak oceniają oni systemy wyboru projektów

z innych źródeł finansowania w porównaniu do systemu

funkcjonującego w ramach PO KL?

Trafność kryteriów wyboru projektów 15. Czy i na ile istniejące kryteria wyboru projektów pozwoliły

przyjąć do realizacji projekty, które w sposób najbardziej trafny,

skuteczny, efektywny umożliwią realizację celów Priorytetu IV?

16. Czy kryteria wyboru projektów są spójne wewnętrznie,

obiektywne, mierzalne oraz czy umożliwiają precyzyjną

i jednoznaczną interpretację przez osoby oceniające

i potencjalnych beneficjentów?

17. Jak beneficjenci PO KL oceniają system kryteriów

stosowany w ramach programu w porównaniu do kryteriów

wyboru projektów w ramach innych źródeł finansowania

projektów rozwojowych uczelni?

18. Jaki powinien być w nowej perspektywie tryb wyboru

projektów różnego typu – konkursowy czy systemowy? Jeśli

konkursowy, to w jaki sposób należałoby organizować konkursy

– np. czy przyjąć podział na rodzaje beneficjentów (publiczne,

prywatne, itp.), typy projektów, w celu osiągnięcia konkretnego

poziomu wskaźników rezultatu określonych dla programu, itp.?

Obszar badawczy 3: Ocena wdrażania projektów realizowanym w ramach

Poddziałania 4.1.1, Poddziałania 4.1.2 oraz projektów realizowanych w ramach

Działania 4.2 w kontekście osiągania celów Priorytetu IV PO KL.


Skuteczność realizacji projektów

19. Czy projekty realizowane są zgodnie z harmonogramami

i czy na obecnym etapie realizacji można określić, w jakim

stopniu założone cele projektowe zostaną osiągnięte? Jeśli są

opóźnienia w realizacji projektów, to z jakich przyczyn one

wynikają?

20. Czy istnieją czynniki mające negatywny wpływ na

wdrażanie projektów? Jeżeli istnieją, jakie są ich przyczyny

i jakie należy podjąć działania zaradcze/naprawcze w celu ich

wyeliminowania?

21. Czy funkcjonujący w ramach PO KL system przepływów

finansowych, w szczególności związany z wprowadzeniem nowej

ustawy o finansach publicznych w styczniu 2010 r., jest




skuteczny w opinii beneficjentów i pozwala na terminowe

otrzymywanie płatności? Czy istnieje różnica w postrzeganiu tej

problematyki przez beneficjentów reprezentujących uczelnie

publiczne i prywatne?

22. Które z typów projektów są najbardziej skuteczne

w realizacji założonych celów związanych z rozwojem uczelni

i podnoszeniem kwalifikacji kadr?

23. Czy pojawiają się, i ewentualnie jakie, zjawiska związane

z realizacja projektów, które można określić jako negatywne,

nieuczciwe lub nieetyczne (np. związane z pozyskiwaniem

beneficjentów ostatecznych, obniżaniem jakości oferowanych

usług edukacyjnych, obniżaniem standardów wymagań wobec

studentów itp.)? Jak można im przeciwdziałać?

Użyteczność i trwałość rezultatów

projektów

24. Jakie rezultaty (zamierzone i niezamierzone)

przyniosły/przynoszą realizowane projekty dla beneficjentów

(realizatorów projektów) oraz beneficjentów ostatecznych?

25. Czy jest i ewentualnie jaka „wartość dodana" z realizacji

projektów dla beneficjentów (realizatorów projektów) oraz

beneficjentów ostatecznych? Czy ta „wartość dodana” została

przewidziana w projekcie?

26. Jaka jest obecnie i jaka może być w dłuższej perspektywie

czasowej trwałość osiągniętych/osiąganych rezultatów?

27. Czy beneficjenci projektów planują aplikowanie o projekty

będące kontynuacją aktualnie realizowanych projektów

w ramach Priorytetu IV PO KL?

Skuteczność realizacji celów Priorytetu

IV

28. Jak rezultaty projektów przełożą się na osiągnięcie celów

Priorytetu IV?

29. Czy istnieje niebezpieczeństwo, że któryś z celów Priorytetu

IV może nie zostać osiągnięty?

30. Jeżeli struktura przyjętych projektów nie w pełni odpowiada

celom Priorytetu IV, na jakie kryteria wyboru projektów należy

położyć nacisk w kolejnych konkursach?

31. Czy w chwili obecnej można wskazać „dobre praktyki",

które warto byłoby rozpropagować pomiędzy innymi

beneficjentami (aktualnymi i potencjalnymi) projektów Priorytetu

IV?

Efektywność powiązań projektów

systemowych i konkursowych

32. Czy istnieje, jeżeli tak to w jakim stopniu oraz w jakim

zakresie, zależność i komplementarność projektów realizowanych

w ramach Priorytetu IV?

33. Czy zachodzi synergia pomiędzy projektami systemowymi

i konkursowymi? Jeżeli tak, to jaka jest „wartość dodana" z tej

synergii?

34. Jeżeli komplementarność i synergia pomiędzy projektami

systemowymi i konkursowymi nie jest wystarczająca, jakie są

tego przyczyny? Jakie zmiany należałoby wprowadzić,

w szczególności w systemie wyboru projektów, aby ją wzmocnić?




Obszar badawczy 4: Ocena systemu wdrażania PO KL w Priorytecie IV

Kryteria ewaluacyjne Pytanie badawcze

Efektywność systemu

instytucjonalnego wdrażania

Priorytetu IV PO KL

35. Czy ustanowiony w ramach Priorytetu IV PO KL system

instytucjonalny obejmujący jedną IP usytuowaną w MNiSW jest

skuteczny i pozwala na sprawną i terminową realizację zadań IP?

36. Czy przyjęte procedury wdrażania sprzyjają sprawnej

realizacji Priorytetu?

37. Jak można ocenić sprawność systemu wdrażania Priorytetu

IV PO KL w porównaniu do systemu wdrażania projektów

rozwojowych uczelni finansowanych z innych źródeł zewnętrznych

(programy krajowe, programy ramowe)? Jakie elementy tych

innych systemów wdrażania można by wykorzystać w PO KL

obecnie lub w przyszłym okresie programowania?

Trafność systemu wdrażania 38. Czy przyjęty w PO KL system wdrażania projektów

odpowiada specyfice funkcjonowania uczelni? Jeśli nie, które

elementy systemu wdrażania są trudne do pogodzenia ze

specyfiką beneficjentów Priorytetu IV PO KL? Czy, a jeżeli tak –

jak należałoby je zmienić obecnie lub w przyszłej perspektywie

finansowej?




3. Ocena systemu wdrażania PO KL w Priorytecie IV

3.1 Opis systemu wdrażania Priorytetu IV PO KL

3.1.1 System instytucjonalny

Przyjęty w ramach Priorytetu IV Szkolnictwo Wyższe i Nauka (P. IV) system wdrażania

odpowiada wymogom określonym w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca

2006 r. ustanawiającym przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju

Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającym

rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 oraz w Rozporządzeniu (WE) nr 1081/2006 Parlamentu

Europejskiego i Rad z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego

i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/1999, a także regułom krajowym wskazanym

w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju i w specyficznych

dokumentach wdrożeniowych opracowanych na potrzeby programu operacyjnego – System

realizacji PO KL oraz Wytyczne MRR.

Za wdrażanie Priorytetu odpowiada Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, który tym samym

pełni, na mocy porozumienia z Ministrem Rozwoju Regionalnego, rolę Instytucji Pośredniczącej

(IP). Praktycznie, poszczególne zadania IP zostały podzielone między właściwe komórki

organizacyjne Ministerstwa – departamenty i biura – w zależności od realizowanych przez nie

zadań zgodnie z regulaminem wewnętrznym MNiSW.

Wiodącą rolę pełni Departament Wdrożeń i Innowacji (DWI) koordynujący wdrażanie całości

zadań związanych z realizacją P. IV. DWI ma w swoim zakresie zadań zarówno te odnoszące się

do strategicznego ukierunkowania wdrażania P. IV w zgodzie z polityką Ministra Nauki

i Szkolnictwa Wyższego, jak i zadania techniczne związane z obsługą projektów. Departament

odpowiada zatem za przygotowanie Rocznych Planów Działania (RPD), określających

strategiczne kierunki wdrażania P. IV. Ponadto organizuje konkursy, w tym informuje

wnioskodawców o możliwości ubiegania się o dofinansowanie, prowadzi ocenę formalną

i merytoryczną wniosków o dofinansowanie, przygotowuje umowy o dofinansowanie, nadzoruje

częściowo realizację projektów poprzez zatwierdzanie zmian w projektach oraz weryfikację

wniosków o płatność, występuje z wnioskami o przekazywanie płatności beneficjentom.

Dodatkowo, DWI nadzoruje wdrażanie projektów systemowych realizowanych w MNiSW

poprzez uwzględnianie ich w Rocznym Planie Działania, weryfikację wniosków o dofinansowanie

(formalną oraz organizację oceny merytorycznej) i wniosków o płatność. DWI odpowiada także

za realizację zadań w zakresie Pomocy Technicznej (PT) obejmujących przygotowanie Rocznego

Planu Działania Pomocy Technicznej (RPD PT), realizację własnych zadań i sprawozdawanie

z realizacji poszczególnych zadań przewidzianych w RPD PT, a także rozliczanie PT.

Co warte podkreślenia, wdrażanie PO KL jest tylko jednym z zadań Departamentu Wdrożeń

i Innowacji. Do innych zadań Departamentu należy wdrażanie (jako IP) Programu Operacyjnego

Innowacyjna Gospodarka w zakresie P. I i II, w tym nadzór nad instytucjami wdrażającymi (OPI

i PARP), organizacja konkursów, a także realizacja projektów własnych, realizacja programów

Ministra Patent Plus i Kreator Innowacyjności, prowadzenie spraw związanych z Narodowym

Centrum Badań i Rozwoju, obsługa merytoryczna zadań finansowanych z Funduszu Nauki




i Technologii Polskiej czy prowadzenie spraw w zakresie ogólnych zasad funkcjonowania oraz

organizacji instytutów badawczych.

Strukturę organizacyjną pionu odpowiadającego za PO KL obrazuje poniższy schemat, który

jednocześnie potwierdza opisany wyżej zakres zadań DWI w tym obszarze.

Wykres 1. Schemat organizacyjny Departamentu Wdrożeń i Innowacji w ramach pionu odpowiadającego

za PO KL

Źródło: na podstawie schematu organizacyjnego przekazanego

przez IP

System wdrażania P. IV uległ od 2007 r. modyfikacji. Początkowo rolę wiodącą jako IP pełnił,

w odniesieniu do P. IV PO KL, jak również PO IG i POIiŚ, Departament Funduszy Europejskich,

natomiast DWI realizował zadania Instytucji Pośredniczącej drugiego stopnia (IP2). To

rozwiązanie, zdaniem respondenta z MNiSW: zupełnie nie zdało egzaminu.

W praktyce Departament Funduszy Europejskich jedynie przekazywał dokumenty wytworzone

przez IP2 do akceptacji Instytucji Zarządzającej PO KL (umiejscowionej w Ministerstwie Rozwoju

Regionalnego). Postanowiono zatem połączyć dwie funkcje – IP i IP2 – w ramach

Departamentu Wdrożeń i Innowacji.

Część zadań związanych z informacją i promocją P. IV jest realizowana przez Biuro Ministra

(BM). Tym samym BM jest, z formalnego i praktycznego punktu widzenia, częścią IP.




Wyznaczeni pracownicy BM zajmują się ogłaszaniem w prasie informacji o konkursach,

organizacją spotkań i szkoleń dla wnioskodawców i beneficjentów, prowadzeniem od strony

technicznej podstrony internetowej MNiSW poświęconej PO KL, a także w coraz większym

stopniu, w związku z zaawansowaniem wdrażania Priorytetu, promocją realizowanych projektów

i uzyskiwanych przez nie efektów (np. w postaci study tours dla dziennikarzy i publikowania

materiałów promocyjnych, takich jak artykuły w prasie). Należy podkreślić, że zadania BM

koncentrują się na stronie organizacyjnej i technicznej różnorodnych wydarzeń informacyjno-

promocyjnych, natomiast wkład merytoryczny do szkoleń czy informacji prasowych

opracowywany jest przez DWI.

Zadania związane z kontrolą projektów na miejscu są z kolei realizowane przez pracowników

Departamentu Kontroli i Nadzoru (DKN). Tym samym DKN stanowi również część IP.

Kwestie związane z akceptowaniem umów o dofinansowanie zgodnie z wewnętrznymi

uregulowaniami MNiSW w zakresie zaciągania zobowiązań finansowych, a także

przekazywaniem beneficjentom środków finansowych czy obsługą finansową zadań PT realizuje

natomiast Departament Budżetu i Finansów.

Łącznie zatrudnienie w IP PO KL w MNiSW obejmuje 31 etatów1. Dla porównania, funkcjonująca

w tym samym Departamencie Instytucja Pośrednicząca w ramach PO IG obejmuje 67 etatów,

przy czym, co istotne, w systemie instytucjonalnym PO IG w MNiSW funkcjonują także dwie

Instytucje Pośredniczące II stopnia – Ośrodek Przetwarzania Informacji, w którym

zaangażowanych jest 46 etatów oraz PARP, w której ogółem obsługą PO IG, nie tylko w ramach

Priorytetów MNiSW, zajmują się osoby na łącznie 197 etatach. Jeśli z kolei porównać

zatrudnienie w innych IP komponentu centralnego PO KL, to MPiPS, pełniące tę funkcję

w odniesieniu do dwóch priorytetów oraz funkcję IP drugiego stopnia w ramach P. V, dysponuje

72 etatami do realizacji swoich zadań, a MEN – 65 etatami. Porównanie z Ministerstwem

Edukacji Narodowej wydaje się najbardziej właściwe. Widzimy zatem, że MEN dysponuje

dwukrotnie większą liczbą etatów do realizacji swoich zadań niż MNiSW.

Analizy porównawcze prowadzone przez MRR, a dotyczące obciążenia pracą poszczególnych

instytucji systemu wdrażania NSRO pokazują, że IP dla P. IV PO KL jest jedną z najbardziej

obciążonych instytucji w całym systemie, biorąc pod uwagę średnie liczby wniosków

o dofinansowanie i wniosków o płatność na etat w półroczu oraz umów w trakcie realizacji

przypadających na jeden etat.

1 Dane dotyczące zatrudnienia oraz obciążenia pracą za raportem MRR „Potencjał administracyjny systemu

instytucjonalnego NSRO na lata 2007-2013 (stan an 30 czerwca 2010 r.)” dostępnym na stronie

internetowej

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx?zakladka=2&st

rona=1# data konsultacji – 15 marca 2011 r.

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx?zakladka=2&strona=1

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx?zakladka=2&strona=1




Wykres 2 Średnie liczby wniosków o dofinansowanie, wniosków o płatność i umów na etat w IP PO KL

w MNiSW i innych wybranych IP

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu MRR

„Potencjał administracyjny systemu instytucjonalnego NSRO na

lata 2007-2013 (stan na 30 czerwca 2010 r.)”

Znaczące obciążenie pracowników IP PO KL w MNiSW ilustruje także wartość alokacji

przypadającej średnio w półroczu na jeden etat. Jest to najwyższa średnia wartość alokacji na

etat wśród instytucji pośredniczących PO KL oraz najwyższa w tej podgrupie instytucji

(w różnych programach) do której zaliczono IP PO KL w MNiSW2.

2 Podgrupa 2.2. Podgrupy zostały ustalone przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego na podstawie analizy

zaangażowania instytucji pośredniczących w procesy zarządcze i wdrożeniowe. Por.: Potencjał

administracyjny systemu instytucjonalnego NSRO na lata 2007-2013 (stan na 30 czerwca 2010 r.), s. 118.

24,13

1,63

4,78

7,6

16,35

13,42

4,48

2,51

12,61

2,732,22

1,44

0

5

10

15

20

25

IP PO KL MNISW IP PO IG MNISW IP PO KL MEN IP PO KL MPIPS

WD na etat w półroczu WOP na etat w półroczu Umowy w trakcie realizacji na etat




Wykres 3. Średnia wartość alokacji na etat w IP PO KL MNISW i innych wybranych instytucjach systemu

wdrażania NSRO 2007-2013 (wkład UE w EUR)

26 332 639,00 zł

17 148 707,00 zł

13 158 474,00 zł

1 552 048,00 zł

IP PO KL MNISW IP PO IG MNISW IP PO KL MEN IP PO KL MPIPS

Średnia wartość alokacji wdrażanej na etat

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu MRR

„Potencjał administracyjny systemu instytucjonalnego NSRO na

lata 2007-2013 (stan na 30 czerwca 2010 r.)”3.

Ważną rolę w instytucjonalnym schemacie systemu wdrażania pełni Departament Strategii,

który jednak nie przynależy do struktur IP. Jest on beneficjentem systemowym

odpowiedzialnym za realizację projektów systemowych.

3.1.2 System wdrażania projektów

Pomimo przynależności do tzw. komponentu centralnego w ramach PO KL – wdrażanego przez

jedną IP umiejscowioną w urzędzie centralnym – większa część środków w ramach P. IV jest

wydatkowana w ramach projektów wybieranych w procedurze konkursowej. W ramach P. IV

stosowany jest także tryb systemowy wyboru projektów.

Zgodnie z początkowymi założeniami, Poddziałanie 4.1.1 Wzmocnienie potencjału

dydaktycznego uczelni i Działanie 4.2 Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R i wzrost

świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym miały być wdrażane w formie konkursów,

a Poddziałanie 4.1.2 Zwiększenie liczby absolwentów kierunków o kluczowym znaczeniu dla

gospodarki opartej na wiedzy oraz Poddziałanie 4.1.3 Wzmocnienie systemowych narzędzi

zarządzania szkolnictwem wyższym – w formie projektów systemowych. Doświadczenia

związane z wdrażaniem Priorytetu zweryfikowały te wstępne założenia. Na początku tzw.

zamawianie kierunków odbywało się w ramach projektu systemowego (w Poddziałaniu 4.1.2 –

„Zamawianie kształcenia na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych –

pilotaż”), jednak od 2009 r. stosowany jest w tym obszarze tryb konkursowy. Decyzja o zmianie

trybu wdrażania modułu dotyczącego zamawiania kierunków wynikała z ograniczeń prawnych,

bowiem z prawnego punktu widzenia Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego mógł zamawiać

kierunki studiów jedynie w uczelniach, które nadzorował, co eliminowało z tego mechanizmu

3 W odniesieniu do IP PO IG w MNiSW i IP PO KL w MPIPS w cytowanym opracowaniu podano średnią

wartość alokacji wdrażanej przez daną IP (nie alokacji programu). W odniesieniu do IP PO KL w MNiSW

i MEN podano średnią wartość alokacji nie precyzując, czy jest to alokacja programowa czy wdrażana.

Biorąc pod uwagę wielkości alokacji, przyjęliśmy założenie, że jest to alokacja wdrażana.




wsparcia uczelnie podległe innym ministrom – uczelnie medyczne podległe Ministrowi Zdrowia

czy uczelnie artystyczne (np. kierunek wzornictwo przemysłowe) podległe Ministrowi Kultury

i Dziedzictwa Narodowego. Warto podkreślić, że sam mechanizm zamawiania kierunków jest

nowym instrumentem realizacji polityki w zakresie szkolnictwa wyższego w Polsce i PO KL

w tym zakresie jest poligonem testowania tego instrumentu zarówno w formie konkursowej, jak

i systemowej. Z drugiej strony, pojawiły się projekty systemowe w w Działaniu 4.2 (nowe

projekty, których realizacja rozpoczyna się w 2011 r.). Jak wyjaśnia respondent z MNiSW,

projekty systemowe w Działaniu 4.2 wynikają z potrzeby zapewnienia komplementarności

między programami operacyjnymi. W praktyce uzyskanie komplementarności w trybie

konkursowym było niemożliwe. Dlatego kierownictwo MNiSW postanowiło wprowadzić własne

projekty szkoleniowe dla naukowców realizujących projekty w ramach PO IG i PO IiŚ.

Beneficjentami będzie samo MNiSW oraz Fundacja Nauki Polskiej. Fundacja będzie realizowała

szkolenia krajowe, a Ministerstwo – staże zagraniczne.

Stan wdrażania P. IV, w tym na tle innych Priorytetów PO KL i innych programów

operacyjnych realizowanych przez MNiSW

Na koniec 2010 r. łącznie wdrażano w ramach P. IV PO KL 481 projektów, z czego 13

systemowych.

Lista realizowanych lub zakończonych projektów systemowych obejmowała następujące

projekty:

1. Promocja wyboru ścieżki kształcenia na kierunkach technicznych, matematycznych

i przyrodniczych (tzw. „mała promocja”),

2. Kampania promocyjna na rzecz kierunków matematycznych, technicznych,

przyrodniczych (tzw. „duża promocja”),

3. Krajowe Ramy Kwalifikacji jako narzędzie poprawy jakości kształcenia,

4. Zamawianie kształcenia na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych

– pilotaż,

5. Opracowanie nowych programów kształcenia na wybranych kierunkach studiów

w zakresie nauk technicznych, matematycznych i przyrodniczych oraz opracowanie

programów kształcenia w j. obcych w wybranych obszarach kształcenia,

6. Opracowanie modeli efektywnego zarządzania w szkolnictwie wyższym w tym modeli

zarządzania uczelniami różnych typów modelu zarządzania jakością uczelni,

7. Opracowanie ekspertyzy w zakresie budowy, zawartości oraz organizacji systemu

monitorowania, bazy danych i portalu internetowego na temat szkół wyższych w Polsce,

8. Inwestycje w kapitał ludzki w Uczelniach to lepszy rozwój gospodarki,

9. Przeprowadzenie kompleksowej analizy porównawczej modeli zarządzania finansami

w uczelniach w Polsce na tle modeli zarządzania finansami w uczelniach zagranicznych,

10. Panele ekspertów,

11. Opracowanie analiz, ekspertyz, raportów z zakresu szkolnictwa wyższego,




12. Wsparcie Państwowej Komisji Akredytacyjnej poprzez organizację szkoleń oraz

wyjazdów dla osób wchodzących w skład zespołów PKA przeprowadzających ocenę

jakości w uczelniach,

13. Wsparcie prac studyjnych w zakresie wzajemnej uznawalności decyzji akredytacyjnych

w europejskim obszarze szkolnictwa wyższego.

Z kolei lista ogłoszonych konkursów przedstawia się następująco:

Tabela 1. Liczba przeprowadzonych konkursów w ramach Priorytetu IV PO KL (grudzień2010)

Rok/Działanie/Poddziałanie 4.1.1 4.1.2 4.2

2008 2 0 3

2009 2 1 3

2010 3 1 2

Łącznie do końca 2010 r. 7 2 8 Źródło: Dane przekazane przez Zamawiającego

Według danych IZ PO KL zawartych w informacji miesięcznej za grudzień 2010 r., IP P. IV PO

KL zakontraktowała 62,5% swojej alokacji, co stanowi więcej niż średnia dla komponentu

centralnego PO KL (57,4%) i niewiele mniej niż najlepszy wynik IP dla P. II (MPiPS) – 64%.

W zakresie poziomu wydatkowania (płatności dokonanych na rzecz beneficjentów) wynik

osiągnięty przez IP P. IV PO KL jest nieco niższy, ale zbliżony do średniej dla komponentu

centralnego PO KL (odpowiednio 15,6% dla komponentu centralnego i 14,4% dla P. IV).

Porównując z kolei z innymi programami operacyjnym wdrażanymi w MNiSW, stan

zakontraktowania zarówno w ramach PO IG, jak I PO IiŚ jest zdecydowanie wyższy niż w P.IV

PO KL, gdyż stanowi odpowiednio prawie 100 % w ramach PO IiŚ oraz P. II PO IG oraz przeszło

80% w ramach P. I PO IG. Jednak stan wydatkowania w tych programach jest porównywalny,

w odniesieniu do alokacji, do sytuacji w PO KL. Jest to 15% alokacji w ramach PO IiŚ oraz

16,4% dla P. I PO IG i 14,6% dla P. II PO IG.

Biorąc zatem za punkt odniesienia jedynie postęp finansowy, sytuację P. IV PO KL należy uznać

za dobrą w zakresie wysokości zakontraktowanych środków i za przeciętną, jeśli chodzi

o wydatkowanie.

3.1.2.1 Stan aplikowania o środki

Do końca 2010 r. łącznie do konkursów4 ogłaszanych dla Działania 4.2 oraz Poddziałań 4.1.1

i 4.1.2 złożono 4952 wnioski na projekty o łącznej wartości 25 137 442 746,84 zł. Złożone

wnioski były poprawne pod względem merytorycznym w 80% przypadków. Znaczne odstępstwo

od tej reguły obserwujemy jedynie w przypadku konkursu nr 1/PO KL/4.1.1/2008, gdzie

poprawne pod względem formalnym było jedynie 61% wniosków oraz konkurs nr 1/PO

KL/4.1.2/2009, gdzie poprawnych było aż 94% wniosków.

4 Dane z Monitora Funduszowego wg stanu na dzień 2010-12-31




Tabela 2. Zestawienie wniosków na kolejnych etapach starania o dofinansowanie w podziale na konkursy

złożone wnioski o dofinansowanie ogółem

wnioski poprawne pod względem formalnym

wnioski poprawne pod względem merytorycznym

podpisane umowy

po

pra

wn

e

form

aln

ie

jak

o %

zło

żo

nych

Po

pra

wn

e

form

aln

ie

i m

ery

tory

czn

ie j

ak

o %

zło

żo

nych

po

pra

wn

e

me

ryto

ryczn

ie

jak

o

%

po

pra

wn

ych

fo

rma

lnie

um

ow

y

prz

yję

te

jak

o

% z

łożo

nych

liczba dofinansowanie EFS liczba dofinansowanie EFS liczba dofinansowanie EFS liczba dofinansowanie EFS

Działanie 4.1.1 1582 7 954 934 299,33 1268 6 654 437 706,35 528 2 582 390 996,97 283 1 548 491 482,41 80,2 33,4 41,6 20,2

1/PO KL/4.1.1/2008 287 1 971 136 263,46 176 1 287 050 270,78 85 596 420 939,27 36 401 630 716,74 61,3 29,6 48,3 12,5

2/PO KL/4.1.1/2008 366 2 038 724 697,20 294 2 020 617 202,27 100 465 363 980,57 65 285 361 527,95 80,3 27,3 34,0 17,8

1/PO KL/4.1.1/2009 239 1 032 857 052,40 210 907 162 850,36 86 382 322 576,95 83 422 742 158,67 87,9 36,0 41,0 34,7

2/PO KL/4.1.1/2009 207 740 702 686,20 185 686 518 960,96 83 296 700 955,15 78 331 006 410,97 89,4 40,1 44,9 38,2

1/PO KL/4.1.1/2010 148 904 889 491,53 129 822 171 808,38 55 419 275 329,27 5 37 170 617,15 87,2 37,2 42,6 14,9

2/PO KL/4.1.1/2010 189 1 062 886 762,92 152 758 628 171,24 62 344 098 801,51 7 55 585 107,90 80,4 32,8 40,8 9,5

3/PO KL/4.1.1/2010 146 203 737 345,62 122 172 288 442,38 57 78 208 414,26 9 14 994 943,03 83,6 39,0 46,7 11,6

Działanie 4.1.2 433 2 077 672 667,16 357 1 724 048 167,59 144 712 562 721,42 102 593 735 815,49 82,4 33,3 40,3 23,8

1/PO KL/4.1.2/2009 170 891 121 425,79 160 819 570 411,19 64 341 548 355,58 64 386 832 770,26 94,1 37,6 40,0 37,6

1/PO KL/4.1.2/2010 263 1 186 551 241,37 197 904 477 756,40 80 371 014 365,84 38 206 903 045,23 74,9 30,4 40,6 14,8

Działanie 4.2 256 298 997 085,52 211 249 724 171,70 85 93 929 018,04 83 97 446 885,0 82,4 33,2 40,3 33,2

1/PO KL/4.2/2008 28 22 635 907,13 25 18 824 785,15 19 14 206 050,05 19 15 853 220,84 89,3 67,9 76,0 175,0

2/PO KL/4.2/2008 32 30 756 156,36 24 30 756 156,36 14 13 663 332,14 14 14 948 286,19 75,0 43,8 58,3 0,0

3/PO KL/4.2/2008 36 57 382 786,70 32 52 497 490,92 16 23 372 446,70 14 20 839 179,63 88,9 44,4 50,0 0,0

1/PO KL/4.2/2009 56 66 303 484,98 45 50 415 148,11 10 7 354 571,25 10 8 119 136,15 80,4 17,9 22,2 17,9

2/PO KL/4.2/2009 47 59 542 429,45 38 45 989 123,28 18 26 697 764,43 17 27 424 329,09 80,9 38,3 47,4 36,2

3/PO KL/4.2/2009 57 62 376 320,90 47 51 241 467,89 8 8 634 853,47 9 10 262 733,16 82,5 14,0 17,0 15,8

Ogółem: 2 271 10 331 604 052,01 1 836 8 628 210 045,64 757 3 388 882 736,43 468 2 239 981 398,32 80,8 33,3 41,2 20,0

Źródło: Dane o liczbie i kwocie dofinansowania zawartych umów pochodzą z KSI, pozostałe dane pochodzą z monitora

funduszowego.




Jako poprawne pod względem formalnym i zarazem merytorycznym zostało ocenionych 33%

złożonych wniosków. Zachodzi przy tym zróżnicowanie pomiędzy konkursami. W Poddziałaniu

4.1.1 jakość wniosków wzrosła w 2009 r. w porównaniu do 2008 r., co sugeruje, że aplikujący

nauczyli się systemu i/lub IP bardziej przejrzyście sformułowała kryteria. Natomiast w Działaniu

4.2 zachodzi duże zróżnicowanie jakości pomiędzy konkursami: podczas gdy w większości

konkursów odsetki wniosków poprawnych nie odbiegają od średniej, to w I i III konkursie

w 2009 r. udział ten jest znacznie niższy, co każe się zastanowić nad jasnością wymagań.

3.1.2.2 Realizowane projekty

Do końca 2010 r. łącznie w ramach Działania 4.2 oraz Poddziałań 4.1.1 i 4.1.2 zawarto umowy

na realizację 468 projektów wyłonionych w trybie konkursowym, o łącznej wartości

dofinansowania EFS 2 239 662 198,32 zł.5 Łączna wartość projektów to 2 239 981 398,32 zł.

Średnio dofinansowano projekt na wartość 4 785 602,99 zł, lecz kwoty te znacznie się różnią

w zależności od projektu. Średnio najwięcej pieniędzy na projekt przyznano w konkursie 1/PO

KL/4.1.1/08 zaś najmniej w konkursie 1/PO KL/4.2/09.

Tabela 3. Wartość dofinansowania na projekt w podziale na Działanie / Poddziałanie i lata ogłaszania

konkursów

Łączna wartość projektów w Działaniu / Poddziałaniu

Średnia wartość projektu w Działaniu / Poddziałaniu

liczba projektów konkursowych

2008 738 940 146,71 zł 7 907 177,92 zł 148

4.1.1 686 992 244,69 zł 6 801 903,41 zł 101

4.2 51 947 902,02 zł 1 105 274,51 zł 47

2009 1 186 387 538,30 zł 11 998 324,57 zł 261

4.1.1 753 748 569,64 zł 4 681 668,13 zł 161

4.1.2 386 832 770,26 zł 6 044 262,04 zł 64

4.2 45 806 198,40 zł 1 272 394,40 zł 36

2010 314 653 713,31 zł 10 575 801,17 zł 59

4.1.1 107 750 668,08 zł 5 130 984,19 zł 21

4.1.2 206 903 045,23 zł 5 444 816,98 zł 38

Ogółem:

2 239 981 398,32 zł 30 481 303,67 zł 468

Źródło: Opracowanie własne danych z KSI

Wartości projektów w Działaniu 4.1.1 są bardzo zróżnicowane, natomiast w Działaniu 4.2

projekty są nie tylko mniejsze, ale także ich wartości nie różnią się znacząco od siebie.

Projekty znacznie różnią się co do planowanej długości trwania. W każdym z Działań są

realizowane projekty krótkie, trwające ok. jednego roku i projekty wieloletnie. Największe

zróżnicowanie występuje w projektach w Poddziałaniu 4.1.1 i w projektach z 2008 r. Wraz

z przybliżaniem się końca okresu programowania, nowe projekty są w oczywisty sposób

przeciętnie krótsze.

5 Dane dotyczące projektów, na które podpisano umowy pochodzą z bazy wygenerowanej przez SIMIK ze

stanu na 2010-12-31. Należy zastrzec, iż Monitor Funduszowy wg stanu na dzień 2010-12-31 podaje

inne wartości odnośnie liczby projektów (469), jak i ich łącznej wartości (2 258 366 034,64 zł.).




Wykres 4. Rozkład przewidywanej długości projektów latach, w podziale na Działanie / Poddziałanie

i lata ogłaszania konkursów

Źródło: Opracowanie własne KSI

Prostokąty na wykresach pokazują typowy zakres zmienności: 2.

i 3. kwartyl, tj. „środkowe” 50% projektów.

Do dnia 31-12-2010 roku końcowy wniosek o płatność został złożony dla 16 projektów.

Wszystkie te projekty zostały wyłonione w konkursach ogłoszonych w 2008 roku, z czego aż 15

z konkursów w Działaniu 4.2.

W celu scharakteryzowania postępu w realizacji projektu, obliczono wskaźniki postępu

finansowego i postępu czasowego. Postęp finansowy projektu, to stosunek zatwierdzonych

wydatków wykazanych łącznie we wnioskach o płatność do ogółu wartości projektu.

W przypadku 24 projektów (21 z roku 2010 oraz 3 z roku 2009) przed 31-12-2010 nie wpłynął

żaden wniosek o płatność. Postęp czasowy to stosunek czasu jaki upłynął od rozpoczęcia

projektu do dnia kończącego okres, za który złożono najnowszy wniosek o płatność do łącznej

długości projektu. Te dwie wielkości podzielono przez siebie, obliczając stosunek postępu

finansowego do czasowego.

Równanie 1. Stosunek postępu finansowego do czasowego

Wskaźnik ten przybiera wartość 1, jeżeli wydatkowanie w projekcie i rozliczanie wydatków ma

charakter równomierny przez cały okres jego realizacji6. Wskaźnik przybiera wartość większą od

1, jeżeli projektodawca czyni znaczące wydatki w początkowym okresie projektu, a mniejszą od

1, jeżeli wydatkowanie jest mniejsze, niż można by tego oczekiwać na podstawie postępu

czasowego.

6 Przykładowo w momencie gdy upłynęło 30% zaplanowanego czasu realizacji projektu, zostało

wydatkowanych 30% środków.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

4.1.1 4.2 4.1.1 4.1.2 4.2 4.1.1 4.1.2

2008 2009 2010

max

min




Ponieważ rozpatrywane są tutaj wydatki zatwierdzone przez Instytucje Pośredniczącą, wartość

wskaźnika jest wyższa w przypadku projektów sprawnie i poprawnie rozliczanych. Tym samym

stosunek postępu finansowego do czasowego stanowi umowną miarę sprawności realizacji

projektu. Należy pokreślić, że jest to miara umowna, ponieważ pomija merytoryczny charakter

projektu, który może uzasadniać planowanie znacznej części wydatków na jego końcową fazę.

Warto jednak zauważyć, że o użyteczności tego wskaźnika świadczy jego zgodność

z intuicyjnymi ocenami pracowników IP zajmujących się rozliczaniem wniosków o płatność.

Podczas gdy wskaźnik stosunku postępu finansowego do czasowego jest umowną miarą

sprawności realizacji projektów, dostępną miarą ich jakości jest punktacja przyznana na etapie

oceny merytorycznej. Jest to miara niedoskonała, ponieważ dotyczy treści wniosku

o dofinansowanie i oczekiwań co do projektu, ale jest jedyną dostępną dla poszczególnych

projektów.

Dane o punktacji przyznanej na etapie oceny merytorycznej zostały udostępnione dla 357

projektów konkursowych. Aby sprawdzić, czy zachodzi zbieżność pomiędzy merytoryczną

jakością projektów a sprawnością ich realizacji, obliczono współczynnik korelacji r-Pearsona dla

poszczególnych konkursów (zachowano podział na konkursy, ponieważ w każdym można było

uzyskać różną maksymalną liczbę punktów). Wyniki analizy wskazują, że w większości

konkursów, w tym w żadnym z konkursów w Działaniu 4.1, dla tych konkursów dla których były

dostępne dane, nie istnieje zależność pomiędzy poziomem merytorycznym a sprawnością

realizacji projektów. Natomiast w Działaniu 4.2 zaobserwowano zależność w przypadku dwóch

konkursów. W konkursie 04.02.00/09/1, w ramach którego przyjęto do realizacji 6 projektów,

zaobserwowano zależność dodatnią (r=0,3), tj. projekty z wyższą punktacją były też sprawniej

realizowane. Natomiast w przypadku konkursu 04.02.00/09/3 zachodzi silna zależność ujemna

(r=-0,7), tj. inne projekty zostały wysoko ocenione pod względem merytorycznym, a inne

wyróżniają się sprawnością realizacji. Nie ma przy tym znaczenia typ instytucji, chociaż można

zauważyć, że wśród tych projektów są dwa realizowane przez jedne z najlepszych uczelni

w Polsce, wysoko ocenione merytorycznie i o powolnym wydatkowaniu, oraz projekty

podmiotów mniejszych wyróżniające się sprawnością wydatkowania ale o niskiej punktacji

merytorycznej. Ogólnie rzecz biorąc, wysoka jakość merytoryczna projektu nie oznacza, że

należy się spodziewać jego sprawniejszej realizacji. Natomiast sprawność realizacji wydaje się

mieć związek z typem podmiotu: na poziomie przeciętnym uczelnie prywatne i politechniki

realizują projekty od strony finansowej sprawniej niż uniwersytety (por. podrozdział 3.3).

Inną miarą jakości i sprawności mógłby być postęp w osiąganiu wskaźników rzeczowych.

Niestety Instytucja Pośrednicząca nie prowadzi bazy danych, w której monitorowałaby postęp

realizacji wskaźników rzeczowych dla każdego z projektów z osobna. Do końca 2010 r.

beneficjenci mieli obowiązek wysyłać do IP Załącznik nr 2 do wniosku o płatność, zawierający

dane o postępie rzeczowym projektu, jedynie w wersji papierowej (od 2011 r. Załącznik stał się

częścią KSI). Dane w nim zawarte są niezbędną i jedyną podstawą do obliczenia wartości

wskaźników realizacji Priorytetu. W tym celu dane te są przepisywane z Załączników nr 2

i sumowane, jednak nie są wpisywane do bazy umów (np. w MS Excel). Sposób przetwarzania

danych o postępie rzeczowym pozwala więc Instytucji Pośredniczącej na obliczenie sumy, ale

nie na porównanie projektów między sobą, a dane jednostkowe pozostają w papierowym

archiwum projektu.




3.1.2.3 Projekty odrzucone

Średnio projektodawcy, którzy bez sukcesu starali się o dofinansowanie w ramach Działań 4.1

oraz 4.2 składali 2,5 wniosku. Średnią tę zawyża jednak kilka instytucji, które złożyły wiele

wniosków – rekordzistą jest projektodawca, który nieskutecznie starał się o dofinansowanie 17

razy. Ponad połowa złożyła tylko jeden bądź dwa wnioski, a zatem, mniej niż wskazuje wartość

średnia.

Można zauważyć, że projektodawcy, którzy wielokrotnie starali się o dofinansowanie w ramach

konkursów, częściej przechodzili przez etap oceny formalnej, lecz uzyskiwali niewystarczającą

liczbę punktów w ocenie merytorycznej. Obserwując dane agregowane z kolejnych lat można

zauważyć, iż dysproporcje te narastają z czasem. Świadczy to o uczeniu się wypełniania

wniosków, co pozwala uniknąć błędów formalnych.

We wszystkich konkursach aż 42% nieskutecznie aplikujących złożyło tylko jeden wniosek.

Wśród tej grupy niewiele ponad połowa (57%) projektów zostało odrzuconych na etapie oceny

formalnej. Lepsze wyniki skuteczności w aplikowaniu mają instytucje, które co najmniej dwa

razy złożyły wniosek o dofinansowanie. Uzyskują one wówczas wyniki rzędu 25 – 29%

złożonych projektów odrzuconych z powodów formalnych. Oznacza to, że projektodawcy uczą

się pisać wnioski. Równocześnie uwagę zwraca fakt, iż prawie połowa poprzestaje na pierwszej

próbie. Gdy ta zakończy się niepowodzeniem projektodawcy wydają się zniechęcać do dalszych

starań o środki na realizację projektów.

Tabela 4. Zależność między średnią liczbą złożonych wniosków przez projektodawcę a powodem

odrzucenia jego wniosków

Średni odsetek projektów złożonych przez

jednego projektodawcę odrzuconych z powodów formalnych

Liczba złożonych wniosków przez projektodawcę 2008 2008 – 2009 2008 – 2010

1 44% 58% 57%

2 31% 31% 26%

3 33% 31% 29%

4 29% 22% 29%

5 i więcej 25% 23% 25%

Liczba projektodawców 115 166 213

Źródło: Opracowanie własne wyników konkursów

3.2 Ocena systemu wdrażania Priorytetu IV PO KL

Program Operacyjny Kapitał Ludzki jest programem różnorodnym, obejmującym zarówno

wsparcie z poziomu centralnego, jak i regionalnego, oraz wielorakie obszary tematyczne, od

przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, przez wsparcie systemu edukacji czy szkolnictwa

wyższego, po poprawę funkcjonowania administracji rządowej i samorządowej. Dla tego

niejednolitego obszaru tematycznego przyjęto jednolite zasady wdrażania określone w Zasadach

Realizacji PO KL – dokumencie przygotowywanym przez Instytucję Zarządzającą PO KL. Oprócz

tego dokumentu, w systemie wdrażania PO KL funkcjonują Wytyczne MRR. Do najważniejszych

należą Wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach PO KL.

IP dla P. IV funkcjonuje zatem w dosyć ściśle określonych ramach. Oceniając efektywność jej

systemu instytucjonalnego należy mieć te uwarunkowania na względzie.




3.2.1 Efektywność systemu instytucjonalnego przyjętego dla P. IV PO

KL

Czy ustanowiony w ramach Priorytetu IV PO KL system

instytucjonalny obejmujący jedną IP usytuowaną w MNiSW jest

skuteczny i pozwala na sprawną i terminową realizację zadań IP?

Czy przyjęte procedury wdrażania sprzyjają sprawnej realizacji

Priorytetu?

W MNISW przyjęto zasadę, że zadania IP, której funkcję pełni Minister, realizuje kilka

departamentów w Ministerstwie. To rozwiązanie powoduje, że wdrażanie PO KL nie jest

wyjątkowym zadaniem jednego z departamentów, lecz sprzyja zintegrowaniu tych zadań

w całość zadań realizowanych przez urząd obsługujący Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Odpowiednie zadania powierzono pracownikom tych komórek organizacyjnych, które

standardowo tego typu zadania w Ministerstwie wykonują. Przykładowo kontrolę projektów na

miejscu powierzono Departamentowi Kontroli i Nadzoru, do którego zadań należy, zgodnie

z regulaminem wewnętrznym, realizacja kontroli w odniesieniu do wszystkich programów

finansowanych przez Ministra. Tym samym nie stworzono w ramach DWI odrębnego wydziału

lub samodzielnego stanowiska realizującego kontrolę na miejscu, oznaczającego

w rzeczywistości wejście w kompetencje innego departamentu7. To samo można stwierdzić

odnośnie Biura Ministra realizującego część zadań związanych z informacją i promocją czy

Departamentu Budżetu i Finansów.

Z przeprowadzonych wywiadów wynika, że w praktyce współpraca z innymi komórkami

pełniącymi rolę IP w MNiSW (tj. między DWI a BM czy DKN) nie napotyka na poważniejsze

trudności. Istotniejszą zasygnalizowaną trudnością jest usytuowanie DWI w innej lokalizacji niż

pozostałe komórki organizacyjne Ministerstwa, co powoduje konieczność przenoszenia

dokumentów i przemieszczania się pracowników między różnymi częściami miasta. Warto

również, na podstawie przeprowadzonych wywiadów, zasygnalizować rozbieżności w ocenie

współpracy z kontrolerami z DKN. Otóż w wywiadzie pracownik Wydziału Koordynacji

i Wdrażania Projektów PO KL stwierdził, że pracownik DKN w niewielkim stopniu kontaktuje się

z nim w celu zebrania informacji o projekcie, który będzie kontrolował ograniczając się jedynie

do zabrania dokumentów.

Natomiast pracownik Wydziału Obsługi Finansowej i Sprawozdawczości PO KL miał zgoła inną

opinię na ten temat. Stwierdził on, że pracownicy realizujący kontrole na miejscu projektów

zgłaszają się do nich i pytają, na co zwrócić uwagę w czasie kontroli, czy w projekcie może się

dziać coś niepokojącego, czy są jakieś nieprawidłowości.

To niereprezentatywne, bo jakościowe badanie może jednak wskazywać, że kontrolerzy

kontaktują się częściej z pracownikami znającymi lepiej aspekt realizacji finansowej projektu niż

7 Z taką sytuacją dublowania zadań kontrolnych w różnych komórkach organizacyjnych mamy do czynienia

w przypadku innych IP PO KL, np. w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej.




merytorycznej. Może to sugerować większe zainteresowanie stroną finansową realizacji

projektów niż merytoryczną. Do kwestii tej powrócimy nieco później.

Zintegrowanie zadań związanych z wdrażaniem PO KL z całością zadań realizowanych przez

Ministerstwo, o którym była mowa powyżej, ogranicza się do zadań typu technicznego

(kontrola, organizacja spotkań, umieszczanie informacji w prasie czy na stronie internetowej,

dokonywanie przelewów, itp.). We wdrażanie Priorytetu nie są zaangażowane

natomiast departamenty merytoryczne Ministerstwa odpowiadające za szkolnictwo

wyższe czy naukę, za wyjątkiem Departamentu Strategii, którego rola jest jednak

specyficzna, gdyż jako beneficjent systemowy skoncentrowany jest on na realizacji własnych

projektów systemowych.

Nasuwa to wniosek, że o ile wdrażanie PO KL w MNiSW w aspekcie administracyjno-

technicznym jest prowadzone sprawnie przez właściwe komórki organizacyjne, które realizują

odpowiednie zadania zgodnie ze swoimi kompetencjami, o tyle w aspekcie merytorycznym,

w odniesieniu do wpływu polityki Ministra na PO KL i wpływu PO KL na politykę prowadzoną

przez Ministra, brakuje systemowego rozwiązania. Innymi słowy brak systemowego udziału

komórek merytorycznych, innych niż Departament Strategii, w działaniach prowadzonych przez

MNiSW w ramach PO KL, a polityka Ministra może znaleźć odzwierciedlenie we wdrażaniu P. IV

jedynie dzięki współpracy Ministra z Zastępcą Dyrektora DWI. Teza ta znajduje swoje

potwierdzenie w sposobie opracowywania Rocznego Planu Działania dla Priorytetu IV oraz

prowadzenia wyboru projektów do dofinansowania w ramach oceny merytorycznej

i monitorowania postępu w osiąganiu celów P. IV PO KL, w których to procesach nie biorą

udziału żadne departamenty merytoryczne Ministerstwa.

Przygotowywanie Rocznego Planu Działania jest zadaniem o znaczeniu stricte strategicznym dla

pełnienia przez DWI roli IP w ramach PO KL. To w tym dokumencie ustalane są najistotniejsze

kwestie związane z zakresem tematycznym konkursów, kryteriami dostępu czy kryteriami

strategicznymi, które są w istocie instrumentem realizacji polityki Ministra Nauki i Szkolnictwa

Wyższego. Z przeprowadzonego wywiadu w DWI wynika, że przygotowanie tego dokumentu

odbywa się we współpracy z kierownictwem Ministerstwa. DWI, na podstawie swojego

doświadczenia przy realizacji projektów, daje swoje propozycje kryteriów strategicznych, które

potem są dyskutowane z kierownictwem. Również samo kierownictwo Ministerstwa wychodzi

z własnymi pomysłami, często wynikającymi z sygnałów otrzymywanych od Rady Głównej

Szkolnictwa Wyższego czy innych środowisk współpracujących z Ministerstwem.

Zatem ważny jest udział kierownictwa Ministerstwa, nie ma natomiast formalnego udziału

innych ważnych departamentów merytorycznych Ministerstwa w tym procesie. W przygotowaniu

RPD bierze udział jedynie Departament Strategii, który daje wkład dotyczący projektów

systemowych, które będzie realizował. W ten sposób niejako beneficjent systemowy wspiera

merytorycznie IP w przyjmowaniu strategii wdrażania P. IV na dany rok.

Inne departamenty merytoryczne MNiSW nie uczestniczą również w innych merytorycznych

zadaniach realizowanych przez IP, takich jak ocena merytoryczna wniosków o dofinansowanie

czy monitorowanie efektów projektów realizowanych w ramach P. IV. Początkowo rozważany

był udział pracowników innych departamentów MNiSW w ocenie merytorycznej wniosków,

jednak nie doszło do tego z powodu braku możliwości ich wynagradzania za dodatkową pracę.

Nie wyrażono także woli rozszerzenia ich zakresu obowiązków służbowych o takie zadania bez

dodatkowego wynagrodzenia.




Inną ważną kwestią związaną z systemem wdrażania P. IV PO KL jest sprawa podziału zadań

w ramach DWI w części departamentu zajmującej się PO KL. Wszystkimi zadaniami

spoczywającymi na DWI w związku z pełnieniem funkcji IP zajmuje się Zastępca Dyrektora

Departamentu wspierany przez dwa wydziały oraz jedno samodzielne stanowisko ds. PT

i obsługi beneficjenta systemowego PO KL (w rzeczywistości zajmowane przez jednego

pracownika). Wydział Koordynacji i Wdrażania Projektów PO KL (dalej Wydział Wdrażania)

odpowiada za prowadzenie konkursów, wybór projektów w trybie konkursowym oraz opiekę

nad umowami o dofinansowanie (w praktyce w zakresie zmian w umowach), a także kwestie

związane z monitorowaniem poziomu zakontraktowania środków finansowych w ramach P. IV.

z kolei Wydział Obsługi Finansowej i Sprawozdawczości PO KL (dalej Wydział Finansowy)

zajmuje się weryfikacją wniosków o płatność, monitorowaniem postępu finansowego projektów

oraz realizacji całego Priorytetu. Taki podział zadań wymaga ścisłej współpracy między

pracownikami już na etapie realizacji wybranych do dofinansowania projektów. W praktyce

bowiem pracownik Wydziału Wdrażania odpowiada za analizę i ewentualną akceptację

proponowanych przez beneficjenta zmian, natomiast nie ma on żadnego udziału w weryfikacji

wniosków o płatność, nawet w części sprawozdawczej wniosku. Na pytanie, czy czyta część

sprawozdawczą wniosku o płatność, pracownik Wydziału Wdrażania odpowiada, że nie ma na to

czasu i robi to rzadko, gdyż zajmuje się zbyt dużą liczbą projektów.

Akceptując zmianę w projekcie pracownik Wydziału Wdrażania musi odpowiednio tę zmianę

zarchiwizować w dokumentacji projektu, tak aby jego kolega z Wydziału Finansowego nie miał

w tej kwestii wątpliwości podczas weryfikacji wniosku o płatność. Pracownik Wydziału

Wdrażania zatem wie, co się dzieje w „jego” projekcie tylko, o ile są w nim jakieś zmiany. Jeśli

zmian nie ma, co nota bene zdarza się rzadko, pracownik nie zajmuje się tym projektem. Całe

monitorowanie koncentruje się w Wydziale Finansowym i skupia się na kwestiach finansowych.

Przyjęty podział zadań między Wydziałami, a także między DWI i DKN, powoduje, że w IP dla P.

IV PO KL nie ma pracownika, który o realizowanym projekcie wiedziałby wszystko. Informacja

o tym co się dzieje w projektach jest rozproszona między kilka osób – tzw. opiekuna z Wydziału

Wdrażania, pracownika weryfikującego wnioski o płatność w Wydziale Finansowym oraz

pracownika DKN kontrolującego projekt na miejscu.

Żaden z dwóch Wydziałów nie prowadzi w praktyce monitoringu postępu rzeczowego

w odniesieniu do zaplanowanych wskaźników rzeczowych w przyjętych do realizacji projektach.

Wydział Finansowy przy okazji weryfikacji wniosków o płatność gromadzi i zlicza dane dotyczące

już osiągniętych wskaźników postępu rzeczowego na potrzeby sprawozdawczości PO KL dla

Instytucji Zarządzającej. Natomiast monitoring zaplanowanych we wnioskach o dofinansowanie

poziomów wskaźników rzeczowych jest prowadzony bezpośrednio przez Zastępcę Dyrektora.

Tym samym ta ważna dla programowania wdrażania Priorytetu informacja skupiona jest

w jednym miejscu, w jednym stanowisku pracy. Wydaje się, że nie jest to rozwiązanie

optymalne, gdyż monitoring obu aspektów wskaźników rzeczowych (wartości planowanych

i osiągniętych) nie jest operacyjnie zintegrowany, a gromadzona wiedza jest stosowana

w mniejszym od możliwego zakresie, ponadto zadanie to stanowi, jak można sądzić, poważne

obciążenie czasowe dla Zastępcy Dyrektora.

Funkcjonujący w DWI, w pionie odpowiedzialnym za PO KL, schemat organizacyjny, oraz

przeprowadzone wywiady, pokazują, że IP koncentruje się na zadaniach wdrożeniowych, w tym

szczególnie w aspekcie finansowym, natomiast oprócz Dyrekcji departamentu, żaden inny

pracownik ani wydział nie są zaangażowane w programowanie strategiczne. Innymi słowy, brak




w strukturze tej części IP wydziału lub samodzielnego stanowiska ds. strategii wdrażania P. IV.

Oczywiście na roboczo kwestią przygotowania RPD zajmuje się Wydział Wdrażania, jednak

koncentruje się on przede wszystkim, jak wynika z rozmów z pracownikami tego wydziału, na

bieżącej obsłudze konkursów i projektów. Wydział ten również nie prowadzi monitoringu

postępu rzeczowego, a tego typu informacje mają istotne znaczenie dla programowania

wdrażania Priorytetu w kolejnych latach.

Taka sytuacja wynika z jednej strony z koncentracji całego systemu realizacji PO KL na

kwestiach postępu finansowego w realizacji programu (i takie też są wymagania IZ

w odniesieniu do IP), a z drugiej z braków kadrowych w samej IP, w której wszystkie zasoby

ludzkie przeznaczane są do bieżącej obsługi wnioskodawców i beneficjentów, a więc do

realizacji zadań z zakresu instytucji wdrażającej.

Fakt, że zadania z zakresu programowania są wykonywane przez jedną osobę nie przekłada się

wprost na ocenę jakości programowania. Można jednak zauważyć, że nie wykorzystano tutaj

ewentualnej wartości dodanej współpracy zespołowej w ramach przynajmniej departamentów

merytorycznych Ministerstwa, a także usystematyzowanych konsultacji ze środowiskiem

beneficjentów i otoczeniem.

Bardziej zespołowe prowadzenie analiz w tym zakresie, wspierane rzetelnym, bieżącym

monitoringiem postępu rzeczowego i uzyskiwanych w projektach rezultatów i efektów, sprzyja

większej „kontroli” instytucji nie tylko nad wskaźnikami finansowymi (poziom zakontraktowania

i wydatkowania środków), ale również nad osiąganymi rezultatami i celami priorytetu.

Kwestia niewystarczającego monitoringu postępu rzeczowego i osiągania rezultatów w ramach

P. IV PO KL wiąże się bezpośrednio z przyjętym w PO KL systemem realizacji, w którym

sprawozdawczość rzeczowa jest bardzo ograniczona, co więcej syntezę stanu wdrażania od

strony rzeczowej prowadzi się co pół roku, podczas prac nad sprawozdaniem z realizacji

Priorytetu, podczas gdy monitoring kontraktacji i wydatkowania jest prowadzony w trybie

miesięcznym. Instrumentem sprawozdawczości merytorycznej jest wniosek o płatność, jednak

wymagane w tych dokumentach informacje są niewystarczające, żeby pracownik IP mógł mieć

obraz realizacji projektu. Potwierdza to wypowiedź jednego z badanych w MNiSW, w której jest

mowa o konieczności proszenia beneficjentów o dodatkowe informacje, ze względu na słabość

systemu sprawozdawczości merytorycznej w PO KL. Czasami, na prośbę Ministra Nauki

i Szkolnictwa Wyższego, przygotowywane są bardziej szczegółowe informacje o tym, co się

dzieje w projektach, ale nie posiadając takich danych we wnioskach o płatność, DWI jest

zmuszone wymagać dodatkowych danych i tabel od beneficjentów, co czasami jest przez tych

ostatnich postrzegane jako uciążliwość.

Skądinąd można postawić pytanie, czy należy oczekiwać bardziej rozbudowanych informacji

o postępie rzeczowym, jeżeli w IP nie ma wydziału ani stanowisk, do którego zadań należałoby

zapoznawanie się i analiza tej części wniosku. Jak opisano powyżej, zakres zadań Wydziału

Wdrażania jest inny. Jednocześnie, gdyby taki wymóg ze strony narzuconego przez IZ PO KL

systemu realizacji istniał, to zapewne każda IP i IP2 takie zadanie by realizowała i musiałaby

zatrudnić osoby do ich wykonywania.

Na sprawność i efektywność działania IP w MNiSW, a przede wszystkim DWI, niekorzystnie

wpływają niewystarczające zasoby kadrowe przeznaczone do obsługi PO KL. Głównym

problemem są opóźnienia w weryfikacji wniosków o płatność. Obecnie problem ten został

rozwiązany, zgodnie ze słowami rozmówcy z MNiSW, dzięki umowom zlecenie z dodatkowymi




osobami. Poprawiło to zdecydowanie wywiązywanie się DWI z terminów w zakresie weryfikacji

wniosków o płatność.

Zdecydowaną poprawę w tym zakresie widzą również i potwierdzają w wywiadach beneficjenci.

Rozwiązanie problemów kadrowych w ten sposób jest oczywiście z jednej strony skuteczne, bo

pozwala na terminową obsługę beneficjentów, jednak nie przyczynia się do budowania

potencjału kadrowego IP i jest rozwiązaniem raczej doraźnym niż systemowym.

Kolejna kwestia dotycząca systemu wdrażania jest związana z łączeniem w jednej instytucji

funkcji związanych ze strategicznym i technicznym wdrażaniem Priorytetu, czyli roli IP oraz IP2.

Jak wskazano wcześniej, początkowo role te były podzielone między dwa departamenty

w MNiSW. System ten jednak nie został uznany za właściwy i DWI przejął większość zadań IP

PO KL. Jednocześnie należy wskazać, że w innych programach operacyjnych, które również

znajdują się w MNiSW, funkcjonują instytucje pośredniczące drugiego stopnia. W opinii

niektórych pracowników DWI zajmujących się PO KL, ”posiadanie” IP2 ułatwia wdrażanie,

zadania IP koncentrują się wówczas na nadzorowaniu IP2, natomiast w przypadku PO KL, IP

pełni jednocześnie funkcje IP i IP2.

Jednakże kwestia utworzenia IP2 dla PO KL poza MNiSW nigdy nie była rozważana. Od

początku okresu programowania 2007 – 2013 założono, że wszystko będzie bezpośrednio

w Ministerstwie.

Oczywiście sama w sobie idea koncentrowania zadań w jednym miejscu nie jest zła, jednak

w przypadku IP dla P. IV, do problemu niewystarczających zasobów kadrowych dochodzi brak

instytucji wdrażającej, która mogłaby realizować część zadań, przede wszystkim bieżącą

obsługę wniosków konkursowych. Wprawdzie niektóre zadania, np. kontrola projektów na

miejscu, są realizowane przez inny departament, jednak to wsparcie jest, przy ciągle rosnącej

liczbie umów o dofinansowanie w związku z rozstrzyganiem kolejnych konkursów, wciąż

niedostateczne.

Sposób realizacji projektów systemowych w MNiSW w pewnym zakresie wynika z ogólnych

zasad przyjętych dla PO KL, a w pewnym ze sposobu działania przyjętego w MNiSW. z zasad

wspólnych dla PO KL wynika konieczność sporządzania wniosków o dofinansowanie. Pomimo

wpisania zakresu tych działań do Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL oraz ich

precyzowania w RPD, system realizacji PO KL wymaga, aby działania realizowane w ramach

trybu systemowego były dodatkowo ujmowane w formę projektów – wniosków

o dofinansowanie. z kolei sposobem działania przyjętym w MNiSW jest to, iż przyjęto do

realizacji wiele małych projektów systemowych (łącznie 15, jednak prowadzona jest ocena

kolejnych projektów). Zdania co do zasadności takiego rozwiązania są podzielone.

Przedstawiciel Departamentu Strategii skłania się raczej ku opcji zmniejszania liczby projektów

systemowych i ich większej kompleksowości. W DWI natomiast koncepcja wielu mniejszych

projektów systemowych ma swoich zwolenników. Jeden z rozmówców uważa, że realizacja

wielu małych projektów pozwala na większą elastyczność w zarządzaniu nimi, gdyż są one

wówczas skoncentrowane wokół jednego, wąskiego obszaru tematycznego i opiewają na niższe

kwoty.

Ponadto projekty systemowe są bezpośrednio związane z polityką resortu, odpowiadają na

potrzeby kierownictwa. Gdyby przykładowo realizowany był tylko jeden duży projekt

systemowy, musiałby on być bez przerwy aktualizowany. Istnienie wielu mniejszych projektów

pozwala na ukierunkowanie działań zgodnie z aktualną potrzebą kierownictwa Ministerstwa.




Wypowiedzi respondentów wskazują jednak, że te potrzeby pojawiają się ad hoc i nie wynikają

z długofalowego podejścia strategicznego. Na przykład konieczność pracy nad RPD z dużym

wyprzedzeniem jest postrzegana jako utrudnienie, gdyż proces podejmowania decyzji przez

kierownictwo wynika z bieżących wydarzeń, a nie z długofalowego planowania.

Jak wskazywano, często potrzeby na nowe projekty systemowe pojawiają się w momencie

pojawiania się efektów innego projektu systemowego. Z drugiej strony podkreślano szczególny

wkład projektów systemowych w opracowanie rozwiązań dotyczących reformy szkolnictwa

wyższego. Jako przykład można podać Krajowe Naukowe Ośrodki Wiodące (KNOW). W ramach

projektu systemowego przygotowana została ekspertyza, wykonane liczne analizy, opracowana

procedura wdrażania, co zostało w dużej mierze wykorzystane w rozporządzeniu Ministra Nauki

i Szkolnictwa Wyższego.

Pomimo różnorodności tematycznej projektów systemowych wydaje się jednak, że obejmują

one swoim zakresem zaledwie kilka tematów, takich jak reforma szkolnictwa wyższego,

wsparcie dla Państwowej Komisji Akredytacyjnej czy promocja kierunków zamawianych, zatem

ich pogrupowanie w większe kompleksowe projekty jest możliwe i spowodowałoby zmniejszenie

obciążenia administracyjnego zarówno po stronie beneficjenta systemowego, jak i IP. Zmiana

istniejącej obecnie sytuacji nie jest zasadna, warto jednak pomyśleć o takim podejściu

w odniesieniu do kolejnych projektów, a także do kolejnej perspektywy finansowej.

Innym rozwiązaniem, które obecnie nie jest możliwe ze względu na przyjęty system realizacji

PO KL, jest wdrażanie projektów systemowych, w szczególności w sytuacji, gdy są one

realizowane w tej samej instytucji co IP (czyli w tym samym Ministerstwie), jedynie na

podstawie RPD, analogicznie do funkcjonującego już rozwiązania w ramach PT. W okresie

programowania 2004-2006 zadania z zakresu pomocy technicznej również wymagały formy

wniosku o dofinansowanie. Rezygnacja z tego wymogu usprawniła realizację PT. Realizacja

projektów systemowych wyłącznie w oparciu o RPD również mogłaby wywrzeć taki skutek. RPD

byłby wówczas rocznym dokumentem strategicznym, pokazującym kierunki działania Ministra

w wybranych obszarach tematycznych, wraz ze wskazaniem przewidzianych środków

finansowych oraz planowanych do osiągnięcia wskaźników. Przybliżałoby to działalność

wybranych komórek organizacyjnych ministerstw do wymogów związanych z budżetem

zadaniowym.

Opinię zbieżną z powyższą wyraził w trakcie badania rozmówca z MNiSW. Według jego

pomysłu, zatwierdzenie koncepcji w planie działania powinno od razu umożliwiać realizacje

działań zgodnie z opisem w planie. Minister byłby odpowiedzialny za osiągnięcie przewidzianych

w planie rezultatów, natomiast droga do ich osiągnięcia byłaby już w gestii Ministra, zgodnie

z obowiązującymi przepisami i zasadami. Obowiązujące w Polsce prawo oraz wytyczne MRR są

wystarczające do zapewnienia kwalifikowalności wydatków.

Podobny postulat został wyrażony przez jednego z beneficjentów reprezentującego uczelnię

publiczną.

Temat projektów systemowych obejmuje także kwestię oceny tych wniosków o dofinansowanie.

Zgodnie z nowymi zasadami Systemu realizacji PO KL z sierpnia 2009 r. oceny formalnej oraz

merytorycznej projektów systemowych dokonuje IP. W przypadku MNiSW, gdzie IP i beneficjent

systemowy to w rzeczywistości ten sam urząd i ten sam minister, prowadzi to do

paradoksalnych sytuacji, gdzie pomysł Ministra (reprezentowanego przez Departament




Strategii) jest blokowany lub weryfikowany przez tego samego Ministra (reprezentowanego

przez DWI).

Krytykowana jest również zasada oceny merytorycznej projektów systemowych przez ekspertów

zewnętrznych, w sytuacji, w której są one instrumentem realizacji polityki Ministra. Nie powinna

to być, zdaniem rozmówców, ocena merytoryczna prowadzona przez ekspertów zewnętrznych,

a jedynie weryfikacja, czy zaplanowane działania i wydatki są kwalifikowalne. Rozmówcy

z MNiSW, zarówno reprezentujący beneficjenta systemowego, jak i IP, zgodnie oceniają, że

poprzedni sposób oceny wniosków systemowych – przez IZ PO KL – był w ich przypadku lepszy.




3.2.2 Trafność systemu wdrażania do specyfiki szkolnictwa wyższego

Czy przyjęty w PO KL system wdrażania projektów odpowiada

specyfice funkcjonowania uczelni? Jeśli nie, które elementy systemu

wdrażania są trudne do pogodzenia ze specyfiką beneficjentów

Priorytetu IV PO KL? Czy, a jeżeli tak – jak należałoby je zmienić

obecnie lub w przyszłej perspektywie finansowej?

W trakcie badania rozmówcy z MNiSW wskazywali na niedopasowanie obowiązującego systemu

wdrażania do specyfiki szkolnictwa wyższego, przede wszystkim w zakresie oceny merytorycznej

wniosków. W P. IV PO KL, podobnie jak we wszystkich innych Priorytetach programu

operacyjnego, oceny merytorycznej dokonują dwie osoby, a w przypadku dużej rozbieżności

w punktacji między nimi - przeprowadzana jest trzecia ocena, która jest oceną wiążącą.

Tymczasem projekty składane w ramach P. IV są projektami skomplikowanymi, wymagają

specjalistycznej wiedzy. Jak przyznają pracownicy IP biorący udział w ocenie, zdarza się, że

projekty są tak specjalistyczne, że brakuje im odpowiedniej wiedzy, żeby je właściwie ocenić.

Jednak nie wszyscy pracownicy IP podzielają ten pogląd, uznając, że to właśnie pracownicy IP

mają największe kwalifikacje do oceny wniosków, a nie zewnętrzni eksperci.

Jest to bez wątpienia pogląd słuszny, jeśli oceniać tylko i wyłącznie zgodność projektów

z zasadami PO KL. Ocena merytoryczna na przykład projektów rozwojowych uczelni nie

powinna jednak ograniczać się tylko do tego aspektu.

W procesie oceny merytorycznej, oprócz pracowników IP, biorą udział eksperci zewnętrzni.

Jakość oceny przeprowadzanej przez ekspertów zewnętrznych jest zdaniem IP różna. Wymogi

w stosunku do oceny merytorycznej przeprowadzanej przez ekspertów zewnętrznych uległy

zaostrzeniu, a ich wiedza w zakresie znajomości zasad PO KL została zweryfikowana. Zdaniem

respondenta z MNiSW, część ekspertów zewnętrznych, uznała, że wiedza z zakresu zasad PO KL

jest mniej ważna, niż ich wiedza i doświadczenie z zakresu szkolnictwa wyższego, i dlatego nie

przygotowali się odpowiednio do tej weryfikacji, co spowodowało, że nie zaliczyli testów i zostali

usunięci z listy ekspertów.

Mamy więc do czynienia z jednej strony z oceniającymi znającymi perfekcyjnie zasady PO KL,

jednak posiadającymi niewystarczającą wiedzę merytoryczną w obszarze szkolnictwa wyższego,

a z drugiej z oceniającymi, którzy posiadają wiedzę merytoryczną o szkolnictwie wyższym, ale

nie znają wystarczająco dobrze zasad PO KL. Nasuwa się więc sugestia, by każdy wniosek był

oceniany nie tylko przez dwóch ekspertów z danej dziedziny, ale także przez pracownika

znającego PO KL, a ocena końcowa była wspólnym stanowiskiem tych osób.

Przy przyjętym systemie oceny taka sytuacja powoduje, że jakość oceny jest często podważana

i ogólnie oceniana zarówno przez beneficjentów, jak i przedstawicieli IP za niezadowalającą.

Również podczas panelu ekspertów omawiającego wstępne wnioski z badania pojawiła się

kwestia oceny merytorycznej. Uczestnicy wskazali nawet, że w systemie przyjętym w PO KL,

ocenę tę właściwie nie powinno się nazywać oceną merytoryczną, gdyż ekspert nie ocenia

merytorycznej jakości projektu, a jedynie weryfikuje czy wnioskodawca wpisał wszystkie

wymagane informacje we właściwe miejsca we wniosku.




Lepszym rozwiązaniem dla P. IV w zakresie oceny merytorycznej byłaby ocena wniosku przez

zespół ekspercki, tak jak to ma miejsce w innych programach na rzecz nauki i szkolnictwa

wyższego prowadzonych przez MNiSW (zob. rozdział 7.1). Wniosek jest oceniany przez cały

zespół, przy czym ważnym etapem oceny jest dyskusja nad wnioskiem między ekspertami,

a ostateczna decyzja o przyjęciu bądź nie przyjęciu do dofinansowania jest wspólnym

stanowiskiem zespołu.

Takie rozwiązanie, chociaż bardziej czasochłonne i kosztochłonne, mogłoby jednak zostać

zastosowane, zdaniem tego samego rozmówcy, nawet w tak dużych programach jak P. IV PO

KL. Jest to tylko kwestia organizacji konkursów. Na przykład wówczas lepiej byłoby organizować

konkursy dwa razy w roku na mniejsze kwoty. Byłoby to warte wykonania, gdyby miało

poprawić jakość oceny.

Inny aspekt niedopasowania systemu wdrażania do specyfiki szkolnictwa wyższego został

podniesiony w wywiadzie przez jednego z beneficjentów. Dotyczy on niedopasowania terminu

konkursu do Poddziałania 4.1.2, a przede wszystkim jego rozstrzygnięcia, do kalendarza roku

akademickiego. Rozstrzygnięcia dla konkursów na kierunki zamawiane powinny następować

w lutym lub marcu danego roku, gdyż wówczas potencjalni studenci szukają odpowiedniego dla

siebie kierunku. Kierunki zamawiane tracą na atrakcyjności, gdy ich oferta pojawia się dopiero

w lipcu, gdy najlepsi nowi studenci dokonali już swoich wyborów.

Ewentualne niedostosowanie można też rozpatrywać z przeciwnego punktu widzenia, jako

niedostosowanie uczelni, instytucji naukowych i innych podmiotów uprawnionych do

aplikowania, do systemu wdrażania PO KL, w tym do logiki projektowej i finansowania

działalności na zasadzie konkursów. Zdecydowanie najliczniejszą grupę beneficjentów stanowią

uczelnie wyższe, realizują one 438 spośród 481 projektów objętych dofinansowaniem.

Spodziewano się, że na zdolność do konkurowania o środki i do realizacji projektów oraz na

efektywność ich realizacji może wpływać kultura organizacyjna uczelni, ich autonomia,

orientacja naukowa która nie zawsze idzie w parze z orientacją rynkową (kształceniem na rynek

pracy i współpracą z sektorem biznesu), a także nierzadko złożona struktura, wielostopniowy

tryb podejmowania decyzji, i finansowanie (w przypadku uczelni publicznych) z dotacji

podmiotowych.

„Specyfika uczelni” ma różne aspekty, w tym takie, które z perspektywy polityki państwa są

problematyczne. Problem potencjału szkół wyższych, nie w zakresie działalności naukowej, lecz

zarządzania uczelniami oraz relacji z sektorem rynkowym, jest dobrze rozpoznany, w tym

w ramach diagnozy przeprowadzonej na potrzeby PO KL oraz w opracowaniu pt. Diagnoza

stanu szkolnictwa wyższego w Polsce8. Ponieważ stwierdzono problemy, w ramach Poddziałania

4.1.1 PO KL przewidziano działania wspierające zarządzanie uczelniami. Nie zaskakuje więc, że

te same problemy, które mają być rozwiązywane w ramach projektów, mogą stanowić

utrudnienie w ich realizacji. Część trudności we wdrażaniu projektów przez uczelnie może

wynikać nie ze specyfiki Programu lecz ze specyfiki uczelni, co obserwuje przedstawiciel IP:

Ta kwestia związana z zarządzaniem w szkolnictwie wyższym (…) nie wiem czy to jest w ogóle

problem Programu, czy to nie jest troszeczkę inny problem (…) kwestia która dotyczy (…) nie

Programu tylko (…) mentalności. (…) To są zmiany które wymagają (…) trochę dłuższego

czasu.

8 Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego w Polsce. Ernst & Young, IBnGR na zlecenie MNiSW, Warszawa,

2009 r




Dostępne dane monitoringowe pozwalają w przybliżeniu opisać sprawność wdrażania projektów,

mierzoną tutaj stosunkiem postępu finansowego do czasowego. Stwierdzono, że tak rozumiana

przeciętna sprawność jest różna w przypadku uczelni różnego typu. Najsprawniej wydatkują

uzyskane dofinansowanie uczelnie prywatne. Wśród uczelni publicznych, pod względem

sprawności wydatkowania mogą się z nimi równać tylko politechniki. Najmniejsza przeciętna

sprawność realizacji projektów cechuje uniwersytety. Można więc przypuszczać, że na

sprawność realizacji projektu ma wpływ sposób organizacji i kultura instytucji beneficjenta:

w szkołach prywatnych jest ona podobna, jak w innych prywatnych przedsiębiorstwach. Inaczej

jest na uczelniach o profilu zdecydowanie akademickim te instytucje są mniej skuteczne

w wymiarze praktycznym (organizacyjnym) realizacji projektu. A zatem, odpowiadając na

pytanie o dostosowanie systemu wdrażania PO KL do sektora szkół wyższych i jego specyfiki,

należy zauważyć że sektor ten jest wewnętrznie zróżnicowany, a PO KL jest lepiej dostosowany

do podmiotów o orientacji rynkowej, lub też te podmioty są lepiej przygotowane do pracy

w systemie projektowym.

Tabela 5. Średni stosunek postępu finansowego do czasowego w projektach prowadzonych przez

uczelnie wyższe różnego typu

Typ beneficjenta Średni stosunek postępu

finansowego do czasowego dla projektów łącznie9

Liczba projektów

Szkoła prywatna 0,92 140

Szkoła publiczna 0,85 298

Politechnika 0,91 100

Państwowa wyższa szkoła zawodowa 0,83 31

Uniwersytet 0,80 91

Inne 0,83 76

Źródło: Opracowanie własne danych z KSI

Także przedstawiciel Instytucji Pośredniczącej obserwuje wyższy potencjał uczelni

niepublicznych w zakresie przygotowania i realizacji projektu, co respondent przypisuje

działaniu wyspecjalizowanych biur projektowych i pracy osób doświadczonych w realizacji

projektów UE.

- lepiej są przygotowywane do aplikacji tych środków uczelnie niepubliczne. Mają struktury do

tego przygotowane, mają najczęściej biura projektowe, które przygotowują te projekty. (…)

zatrudniają osoby, które realizowały bądź realizują projekty unijne. (…) Na uczelniach

publicznych dość często kierownikiem projektu, czy osobą, która realizuje, nawet specjalistą do

spraw sprawozdawczości są profesorowie, czy nawet kierownicy danego wydziału.

Zdaniem rozmówcy, takie rozwiązanie odbija się negatywnie na jakości zarządzania projektem.

Okazuje się więc, że nawet gdy projekt dotyczy określonego kierunku studiów, może się lepiej

sprawdzać powierzenie zadań zarządczych i sprawozdawczych specjalistom w tej dziedzinie,

9 W tabeli przedstawiono średnią obliczoną na dwa sposoby. W kolumnie „Średni stosunek postępu

finansowego do czasowego” obliczono średnią po zsumowaniu wartości, wydatkowania i czasu trwania

wszystkich projektów realizowanych przez podmioty danego typu. Jest to średnia arytmetyczna, która

przyjmuje inna wartość, niż średnia z rozkładu wskaźników, co wynika z różnej długości projektów.




a nie specjalistom do spraw zagadnień merytorycznych, np. dydaktyki (będzie o tym mowa przy

okazji omawiana dobrych praktyk).

Wśród beneficjentów pojawiają się opinie, że zasady narzucone w PO KL są pozytywne i mogą

wymusić na beneficjentach pożądaną zmianę ich sposobu postępowania. Warto więc zauważyć,

że projekty realizowane w ramach Priorytetu IV mogą mieć wartość dodaną: wpływać na

funkcjonowanie uczelni czy jednostki nie tylko na skutek działań projektowych, ale samej

realizacji projektu. W przyszłości polska nauka powinna być finansowana w formie projektów,

zatem istnieje potrzeba zmiany podejścia do prowadzenia ich księgowości, tak aby łatwo było

policzyć co ile kosztuje i jakie są koszty pośrednie, a jakie bezpośrednie. Taki system

księgowania podporządkowany podejściu projektowemu powinien być stopniowo wdrażany

w polskich instytucjach naukowych.

3.3 Podsumowanie

Ustanowiony w ramach P. IV PO KL system instytucjonalny obejmujący jedną IP nie pozwala na

sprawną i terminową realizację zadań, przede wszystkim ze względu na niewystarczające

zasoby kadrowe w IP (zaledwie 31 etatów). Braki kadrowe są uzupełniane przez osoby

pracujące w ramach umów cywilno-prawnych, jest to jednak rozwiązanie doraźne. Nadmiernie

obciążeni zadaniami pracownicy IP skupiają się na bieżącej obsłudze projektów i monitorowaniu

postępu finansowego projektów i Priorytetu, mniejszą wagę przykładając do postępu

rzeczowego. Postęp rzeczowy jest monitorowany bezpośrednio przez Zastępcę Dyrektora.

Pomimo problemów ze sprawną i terminową realizacją zadań, postęp finansowy realizacji

Priorytetu nie odbiega od średniej dla innych porównywalnych Priorytetów w ramach PO KL,

w tym również tych obsługiwanych przez większą liczbę etatów.

Przyjęte w ramach P. IV procedury wdrażania są jednakowe dla wszystkich IP w ramach

programu operacyjnego. Procedury wdrażania w PO KL nadmiernie skupiają się na kwestii

finansowej realizacji projektów, nie przykładając wystarczającej uwagi do osiąganych

w projektach rezultatach rzeczowych.

W odniesieniu do P. IV PO KL, IP, ze względu na braki kadrowe, skupia się na zadaniach

z zakresu instytucji wdrażającej, tj. prowadzeniu konkursów i bieżącej obsłudze beneficjentów.

Brak w schemacie organizacyjnym stanowiska pracy dotyczącego wyłącznie lub głównie strategii

wdrażania P. IV, który byłby operacyjnym wsparciem dla Zastępcy Dyrektora prowadzącego

obecnie praktycznie samodzielnie te zadania. Zadania te częściowo realizuje Naczelnik Wydziału

Wdrażania, jednak nie są to jego wyłączne ani główne zadania. Brakuje także systematycznych

konsultacji z innymi departamentami oraz ze środowiskiem akademickim, naukowym, biznesu

innymi aktorami w procesie programowania Priorytetu.

Przyjęty w P. IV PO KL system wdrażania ogólnie nie jest rozbieżny ze specyfiką funkcjonowania

uczelni. Zmiana systemu wdrażania byłaby wskazana w odniesieniu do systemu oceny

merytorycznej wniosków o dofinansowanie. Celowe byłoby także, w przypadku organizacji

konkursów, ich zharmonizowanie z kalendarzem roku akademickiego.

Istotny jest także aspekt niedopasowania zasad funkcjonowania uczelni do zasad

ustanowionych w PO KL, przede wszystkim wymogi związane z zarządzaniem. Jednak braki

w tym względzie zostały zdiagnozowane w samym programie operacyjnym, a środki EFS mają

się przyczynić do poprawy sytuacji w tym zakresie.




4. Działania informacyjno-promocyjne oraz szkoleniowe

adresowane do potencjalnych beneficjentów projektów

realizowanych w ramach Priorytetu IV PO KL

Czy potencjalni beneficjenci wiedzą o możliwości skorzystania ze wsparcia

oferowanego w ramach Priorytetu IV?

Czy potencjalni beneficjenci są zainteresowani aplikowaniem, jeśli tak: jakie są

powody zainteresowania; jeśli nie: z jakich powodów nie są zainteresowani

udziałem?

W jakim stopniu działania informacyjno-promocyjne i szkoleniowe odpowiadają

na potrzeby potencjalnych beneficjentów?

Jakie szkolenia oraz jaka wiedza jest niezbędna potencjalnym beneficjentom

projektów, aby z powodzeniem aplikować do konkursów w ramach Priorytetu

IV?

Czy metody i narzędzia komunikacyjne wykorzystywane w ramach działań

informacyjno-promocyjnych oraz szkoleniowych prowadzonych przez IP są

optymalne z punktu widzenia założonych celów i osiąganych efektów?

Jak kształtują się relacje pomiędzy kosztami (zasoby finansowe, zasoby ludzkie,

poświęcony czas), a osiągniętymi efektami działań informacyjno-promocyjnych?

Czy możliwe jest osiągnięcie podobnych efektów w połączeniu z mniejszymi

kosztami lub lepszych efektów przy wykorzystaniu zbliżonych zasobów?

Jak powinna być prowadzona kampania informacyjno-promocyjna oraz

aktywność szkoleniowa, aby ich realizacja była możliwie efektywna?

4.1 Charakterystyka działań informacyjno-promocyjnych

Zadania związane z informacją i promocją IV Priorytetu PO KL leżą w gestii Biura Ministra Nauki

i Szkolnictwa Wyższego, niemniej jednak do roli IP (DWI) należy zapewnienie wkładu

merytorycznego, np. przygotowanie treści informacji zamieszczanych na stronie internetowej

MNiSW, prezentacje podczas wydarzeń takich jak spotkania informacyjne czy konferencje, oraz

udzielanie odpowiedzi na zapytania dotyczące konkursów. Ponadto do zadań DWI należy

udzielanie informacji beneficjentom (po zawarciu umów). Oprócz PO KL Biuro Ministra zajmuje

się również promocją pozostałych programów współfinansowanych z funduszy strukturalnych

w MNISW. Biuro realizuje działania skierowane do trzech grup odbiorców: ogółu społeczeństwa

(w tym do mediów), potencjalnych wnioskodawców i beneficjentów. Działania te obejmują m.

in.;

prowadzenie strony internetowej;

publikację ogłoszeń o konkursach i artykułów na stronie internetowej MNiSW i w prasie

ogólnopolskiej;

udzielanie informacji, organizację spotkań informacyjnych, konferencji, szkoleń itp.

wydarzeń, a także udział w wydarzeniach promocyjnych, np. targach;

wydawanie publikacji, w tym promujących projekty;




zakup i dystrybucja materiałów promocyjnych (gadżetów);

oraz różnorodne formy współpracy z mediami, w tym organizacja wyjazdów studyjnych

– odwiedzin u beneficjentów dla dziennikarzy.

W poniższej tabeli zamieszczono dane sprawozdawcze dotyczące zrealizowanych działań

informacyjno-promocyjnych.

Tabela 6. Wskaźniki realizacji działań informacyjno-promocyjnych

Obszar Wskaźnik 2007 –2008 2009 2010

Konfe

rencj

e

Liczba zorganizowanych konferencji i spotkań informacyjnych, seminariów

13 11 9

Liczba uczestników zorganizowanych konferencji i spotkań informacyjnych, seminariów

1 220 1 180 485

Liczba zorganizowanych szkoleń, warsztatów 2 14 22

Liczba uczestników zorganizowanych szkoleń, warsztatów

130 320 495

Liczba wystaw, targów i imprez masowych, w których uczestniczyły IP i IP2

3 2 5

Inte

rnet

Liczba odwiedzin serwisów internetowych dotyczących EFS i PO KL prowadzonych przez IP / liczba wejść na ogólną stronę MNiSW

2 038 081 1 659 148* -

Media

Liczba przekazanych komunikatów prasowych 8 1 4

Liczba zorganizowanych konferencji prasowych 8 1 2

Liczba artykułów prasowych dot. EFS i PO KL 23 13 15

Liczba audycji telewizyjnych dot. EFS i PO KL - - -

Liczba audycji radiowych dot. EFS i PO KL - - -

Liczba artykułów, które ukazały się w Internecie dot. EFS i PO KL (wskaźnik nie uwzględnia artykułów publikowanych na stronie internetowej IP)

11 6 8

Publik

acj

e

Liczba tytułów/numerów wydanych publikacji 3 3 2

Liczba wszystkich wydanych publikacji/nakład 4 000 7 050 2 000

Liczba wyprodukowanych gadżetów promocyjnych 13 600 10 400 19 800

Punkty

info

rmacy

jne Liczba osób odwiedzających punkty

informacyjne/pracowników w siedzibie IP

405 126 290

Liczba osób telefonujących do pracowników IP 25 400 32 300 51 100

Liczba udzielonych odpowiedzi na pytania przesłane drogą mailową do pracowników IP

9 000 16 860 36 200

Źródło: Sprawozdanie dotyczące promocji i informacji

*Od IV kwartału 2009 roku firma zarządzająca stroną internetową

nie dostarcza danych o liczbie odwiedzin

W ramach działań pomocy technicznej dla IV Priorytetu PO KL nie emitowano programów

telewizyjnych ani audycji radiowych. Tego typu formę promocji stosowała natomiast część

projektów systemowych, jednak audycje dotyczyły promowania kierunków zamawianych, a nie

samego Priorytetu IV PO KL.




Koszt i zakres działań informacyjno-promocyjnych oraz szkoleniowych został przeanalizowany

na podstawie dwóch źródeł danych – wniosków o płatność10 (głównie Załącznika nr 1) z jednej

strony oraz ankiet monitorujących (za 2008 r.) i sprawozdań z tego typy działań w ramach PT

(za 2009 i 201011) z drugiej strony.

Ze względu na to, że wydatki wykazywane we wnioskach o płatność nie są przypisywane do

kategorii wydatków zgodnych z klasyfikacją stosowaną w ankietach i sprawozdaniach, zespół

badawczy sklasyfikował je na podstawie opisów faktur wykazanych we wnioskach o płatność.

Informacje zawarte we wnioskach o płatność pozwoliły na przypisanie przedsięwzięć do dwóch

kategorii: szkolenia i pozostałe działania informacyjno-promocyjne oraz wskazanie grupy

docelowej działań.

10 Za okres do 30 września 2010 r., za który Zamawiający dysponował dokumentacją w chwili

przekazywania danych do ewaluacji.

11 Również za okres do 30 września 2010 r. Sprawozdanie za ostatni kwartał 2010 r. przekazane zostało

przez Zamawiającego w wersji roboczej po zakończeniu badania. Jednak dla zachowania takiego

samego zakresu czasowego danych z tych dwóch źródeł w analizie pominięto ostatni kwartał 2010r.




Tabela 7. Poniesione kwalifikowane koszty działań informacyjno – promocyjnych w podziale na lata, typ działań, typ wydatków i grupę docelową

rok typ działań typ wydatku odbiorcy Ogółem:

ogół społeczeństwa wnioskodawcy potencjalni beneficjenci

20

07

- 2

00

8

Ogółem 2007-2008: 540 055,76 zł 68 254,40 zł 22 233,91 zł 630 544,07 zł

Informacyjno - promocyjne 540 055,76 zł 68 254,40 zł 1 134,60 zł 609 444,76 zł

artykuły płatne 146 213,59 zł 146 213,59 zł

materiały promocyjne 276 467,86 zł 1 134,60 zł 277 602,46 zł

publikacja ogłoszeń o konkursach 60 189,31 zł 60 189,31 zł

publikacje 7 320,00 zł 7 320,00 zł

wystawy, targi i imprezy masowe, w których uczestniczyły IP i IP2 2 224,00 zł 2 224,00 zł

zorganizowane konferencje i spotkania informacyjne 54 961,00 zł 60 934,40 zł 115 895,40 zł

Szkolenia 21 099,31 zł 21 099,31 zł

20

09

Ogółem 2009: 198 380,26 zł 122 165,01 zł 146 173,99 zł 466 719,26 zł

Informacyjno - promocyjne 198 380,26 zł 122 165,01 zł 108 682,48 zł 429 227,75 zł

artykuły płatne 25 858,51 zł 25 858,51 zł

materiały promocyjne 17 160,52 zł 108 682,48 zł 125 843,00 zł

prowadzenie strony internetowej 56 799,99 zł 56 799,99 zł

publikacja ogłoszeń o konkursach 70 309,09 zł 75 264,24 zł 145 573,33 zł

publikacje 8 039,80 zł 8 039,80 zł

zorganizowane konferencje i spotkania informacyjne 20 212,35 zł 46 900,77 zł 67 113,12 zł

Szkolenia 37 491,51 zł 37 491,51 zł

20

10

Ogółem 2010: 185 518,01 zł 41 951,00 zł 20 055,80 zł 247 524,81 zł

Informacyjno - promocyjne 185 518,01 zł 959,00 zł 186 477,01 zł

konferencje prasowe 1 088,78 zł 1 088,78 zł

materiały promocyjne 5 928,15 zł 5 928,15 zł

prowadzenie strony internetowej 699,06 zł 699,06 zł

publikacja ogłoszeń o konkursach 124 720,60 zł 124 720,60 zł

wystawy, targi i imprezy masowe, w których uczestniczyły IP i IP2 53 081,42 zł 53 081,42 zł

zorganizowane konferencje i spotkania informacyjne 959,00 zł 959,00 zł

Szkolenia 40 992,00 zł 20 055,80 zł 61 047,80 zł

Ogółem: 923 954,03 zł 232 370,41 zł 188 463,70 zł 1 344 788,14 zł

Źródło: Wnioski o płatność IP




Przez wszystkie lata funkcjonowania perspektywy największe nakłady środków kierowano na działania

informacyjno-promocyjne skierowane do ogółu społeczeństwa, łącznie kosztowały one 923 954,03 zł.,

czyli 70% ogółu wydatkowanych środków. Najkosztowniejsza okazała się tu być publikacja ogłoszeń

o konkursach (471 497,55 zł).

Obok zakupu powierzchni reklamowej w mediach, najbardziej kosztochłonne okazuje się

przygotowanie materiałów promocyjnych, które łącznie kosztowały 300 907,13 zł.

Beneficjenci, co naturalne, są grupą do której przede wszystkim kieruje się działania o charakterze

szkoleniowym, których łączny koszt wyniósł 119 683,62 zł. Ponadto do beneficjentów kierowano

publikacje i materiały promocyjne, np. długopisy, notesy, pamięć USB, dystrybuowane podczas

szkoleń i warsztatów o łącznej wartości 109 817,08 zł.

Na podstawie przekazanych danych możliwe jest omówienie kosztów jednostkowych w przedziałach

cenowych, bowiem duża rozpiętość cenowa kosztów tej samej kategorii nie uprawnia w wielu

wypadkach do zastosowania wartości średnich.

I tak materiały o charakterze promocyjnym – gadżety – kosztowały przeciętnie ok. 4 – 5 zł. Co

naturalne, inne materiały o charakterze promocyjnym (jak roll-up’y) kosztowały przeciętnie ok. 900 zł.

Publikacja ogłoszeń o konkursach wahała się od kwoty 8 tys. do kwoty 22 tys. złotych.

Koszta szkoleń oscylowały między 16, a 76 zł na osobę. Są to koszta szkoleń organizowanych

w siedzibie MNiSW. Znacznie droższe okazały się być szkolenia z zakresu stosowania Ustawy –Prawo

zamówień publicznych, które zorganizowano w hotelu Sofitel Warsaw Victoria. Obsługa jednego

uczestnika w tym wypadku kosztowała między 363 a 446 zł. Pomiędzy tymi skrajnościami plasują się

zorganizowane konferencje i spotkania informacyjne, których średni koszt na uczestnika wynosi 125

zł, przy czym wiele tego typu imprez jest określanych jako bezkosztowe, natomiast z pewnością

generowały one koszty związane np. z kosztami delegacji pracowników MNiSW.

4.2 Źródła informacji o możliwościach wsparcia w ramach IV Priorytetu

Do wszystkich badanych grup (w przypadku nieaplikujących – do tych którzy deklarowali podstawową

znajomość PO KL) skierowano pytanie o to, skąd dowiedzieli się o wsparciu w ramach IV Priorytetu PO

KL. Odpowiedzi wskazują, że Internet, a dokładniej, jak wyjaśniali badani, strona internetowa MNiSW

jest najważniejszym źródłem informacji. Instytucja Pośrednicząca ma tego świadomość i prawidłowo

identyfikuje najcenniejszy dla wnioskodawców kanał informacyjny:

podstawowym narzędziem jest strona internetowa, (…)dla beneficjentów i dla potencjalnych (…) [to

jest] pierwszy kanał.

Do kategorii „samodzielne poszukiwanie informacji np. w Internecie” zaliczono odpowiedzi typu

„internet” oraz sprawdzanie strony MNiSW i innych konkretnych stron internetowych. Stronę

internetową MNiSW wymieniło spontanicznie 9% beneficjentów i 17% odrzuconych projektodawców,

ale w rzeczywistości częstość korzystania ze strony MNiSW może być większa, bo oprócz wskazania

strony internetowej MNiSW, niektórzy odrzuceni beneficjenci wymieniali ogólnie „Internet” lub „stronę

internetową” bez wskazania instytucji (8%).

W dalszej kolejności wśród działań informacyjno-promocyjnych MNiSW znaczące okazują się

publikacje oraz wydarzenia promocyjne takie jak konferencje. Wszyscy beneficjenci i prawie wszyscy

odrzuceni projektodawcy, którzy korzystali z publikacji, odwiedzili także stronę internetową MNiSW, co

sugeruje, że publikacje mogą mieć niewielkie znaczenie, ale nie można o tym przesądzać, ponieważ

publikacje mogły też zachęcić do wizyty na stronie.

Pierwszym źródłem informacji o możliwości skorzystania ze wsparcia nie są natomiast ogłoszenia

prasowe ani reklamy internetowe. Należy więc przypuszczać, że kosztowne opublikowanie ogłoszenia




o konkursie (jest to wymóg ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju) w prasie nie wpływa

znacząco na liczbę wniosków – wnioski są składane raczej przez tych, którzy już wcześniej zapoznali

się z możliwościami jakie oferuje IV Priorytet PO KL i samodzielnie sprawdzali czy na stronie MNISW

zostało opublikowane ogłoszenie o naborze wniosków.

Wykres 5 Skąd dowiedzieli się Państwo o wsparciu dla szkół wyższych i instytucji naukowych w ramach

Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki?

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAPI i CATI. Pytanie

prekodowane – ankieter nie odczytywał odpowiedzi.

W grupie beneficjentów zwraca uwagę częste korzystanie z serwisu informacyjnego własnej instytucji

oraz dość częste otrzymywanie informacji z wyspecjalizowanego biura ds. pozyskiwania funduszy

europejskich, którego pracownicy poszukują informacji o możliwościach dofinansowania. Pod

względem skali tego rodzaju wsparcia beneficjenci odróżniają się nie tylko od nieaplikujących ale i od

odrzuconych projektodawców. Sugeruje to, że działania wyspecjalizowanego biura (zaangażowanie

38%

3%

9%

0%

9%

5%

0%

6%

9%

3%

9%

59%

13%

0%

2%

0%

2%

0%

3%

0%

0%

0%

6%

86%

28%

1%

4%

5%

5%

7%

11%

11%

12%

16%

44%

50%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

Inne

Ze spotu reklamowego w telewizji

Z ogłoszenia w prasie

Na targach lub innej imprezie promocyjnej, na której było stoisko dotyczące PO KL

Z artykułu w prasie

Z reklamy w internecie

Z biura ds. projektów europejskich na uczelni / w instytucji lub od władz uczelni

Od znajomej osoby (np. współpracownika)

Na konferencji dotyczącej możliwości wsparcia uczelni/instytucji naukowych w ramach funduszy

europejskich

Z publikacji (np. broszury, informatora, poradnika) dotyczącej Priorytetu IV

Z serwisu informacyjnego lub strony internetowej Pana/Pani instytucji

Dzięki samodzielnemu poszukiwaniu informacji (np. w Internecie)

Beneficjenci Odrzuceni Nieaplikujący




i zorganizowane działania instytucji mające na celu pozyskiwanie dofinansowania) zwiększają szanse

podmiotu na pozyskanie informacji oraz przypuszczalnie na skuteczne pozyskanie samego

dofinansowania. Może się to wiązać z zatrudnieniem w tego rodzaju komórkach osób

wyspecjalizowanych w przygotowaniu wniosków o dofinansowanie. Ważnym źródłem informacji są też

współpracownicy – przy czym, jak wynika z komentarzy respondentów, nie są to tylko koledzy np.

z instytutu, mogą to być pracownicy biura ds. funduszy UE12.

Beneficjentów wyróżnia wykorzystanie wielu źródeł informacji. Projektodawcy, których żaden wniosek

nie został przyjęty do dofinansowania, poszukiwali wprawdzie informacji samodzielnie, ale

przypuszczalnie czynili to mniej intensywnie (rzadziej wskazują konkretne media), nie mieli takiego jak

beneficjenci wsparcia w swojej instytucji (rzadko dowiadywali się o PO KL od współpracowników

i z wyspecjalizowanego biura) i nie korzystali z działań MNiSW (publikacje, konferencje). Może to

sugerować że te działania mają przełożenie na szanse przygotowania dobrego wniosku (a więc

sugerować ich skuteczność), ale wyniki nie przemawiają za tym jednoznacznie. Przy badaniu na

odrębnych populacjach nie można tej hipotezy zweryfikować statystycznie, ponadto fakt, że

beneficjenci korzystają z różnorodnych źródeł sugeruje także, że lepsza jakość ich wniosków wynika

z większego zaangażowania.

Do innych źródeł wymienianych przez respondentów należy doświadczenie, w tym wynikające

z realizacji innych projektów – w takim przypadku respondent nie musiał się „dowiadywać”

o możliwości wsparcia bo już tę wiedzę posiadał; a także w pojedynczych przypadkach WUP, ROEFS,

krajowy punkt kontaktowy i firmy doradcze. Ponadto badani często wymieniali prasę, nie precyzując

jednak, czy źródłem informacji było ogłoszenie reklamowe czy artykuł, pojedynczy respondenci

korzystali też z newslettera MNiSW.

Beneficjenci i instytucje, których projekty zostały odrzucone, poszukiwali informacji o możliwości

dofinansowania projektu przede wszystkim w MNiSW. Na ich tle działania nieaplikujących wskazują na

początkowy etap poszukiwania informacji i niewielkie rozeznanie w PO KL – ci ostatni znacznie częściej

szukali informacji o możliwości dofinansowania w instytucjach wojewódzkich i instytucjach

udzielających podstawowych informacji o EFS. Sposób poszukiwania informacji przez potencjalnych

beneficjentów jest zgodny z ich przeciętnym poziomem znajomości PO KL – nawet wśród tych, którzy

deklarują jakąkolwiek znajomość PO KL, większość dysponuje wiedzą bardzo ogólną.

Ponadto zwraca uwagę fakt, że to nieaplikujący korzystali z pomocy firm doradczych. Może to

sugerować kilka rzeczy: aplikujący nie poszukiwali informacji o jakichkolwiek możliwościach

dofinansowania lecz mając już podstawową wiedzę o IV Priorytecie kierowali się do MNiSW.

Tymczasem firmy doradcze znalazły klientów szczególnie wśród podmiotów mających najmniejsze

rozeznanie. Możliwe, że usługi informacyjne dotyczą zagadnień ogólnych, są więc porównywalne

z działaniami punktów informacyjnych. Zwraca jednak uwagę, że ci, którzy ostatecznie składali

wniosek, prawie nie korzystali z pomocy firm, a z dwóch grup: beneficjentów i odrzuconych

projektodawców, rzadziej robili to beneficjenci. A zatem firmy doradcze mogą nie być wystarczającym

źródłem informacji i mogą nie być skuteczne w pomocy szkołom wyższym, instytucjom naukowym

i podmiotom wspierającym naukę w pozyskiwaniu dofinansowania. Nie jest to w żadnym razie prawda

we wszystkich przypadkach, jako że wśród beneficjentów są ci, którzy zlecili napisane wniosku firmie

doradczej. Czym innym jednak są usługi informacyjne, czym innym usługa polegająca na

przygotowaniu wniosku o dofinansowanie. Wyniki badania wskazują, że dobre rozeznanie w systemie

wdrażania PO KL i poszukiwanie informacji bezpośrednio w MNiSW mogą zwiększać szanse

12 W przypadku gdy wskazano odpowiedź „od współpracownika” oraz wymieniono uczelniane biuro ds. funduszy

UE, istnieje możliwość, że respondent pozyskał informację z 2 źródeł lub że na dwa sposoby zakodowano tę samą

odpowiedź, nie można jednak tego ustalić.




przygotowania dobrego wniosku. Dlatego też rekomendacją dla potencjalnych wnioskodawców byłoby

poszukiwanie informacji bezpośrednio u źródła – w MNiSW, w tym na stronie internetowej.

Wykres 6 Instytucje w których respondenci poszukiwali informacji o możliwości realizacji projektu

Źródło: Źródło: Badanie CATI na nieaplikujących i odrzuconych oraz CAPI

na beneficjentach

4.3 Skala korzystania i opinie na temat działań informacyjno-promocyjnych

i szkoleniowych

Celem zobrazowania skali korzystania z działań informacyjno-promocyjnych przez potencjalnych

wnioskodawców, zestawiono liczbę wniosków złożonych do końca 2010 r. ze wartościami wskaźników

obrazujących wprost lub pośrednio zasięg działań informacyjno-promocyjnych.

Podane wielkości nie mówią o tym, ilu spośród wnioskodawców korzystało z poszczególnych działań,

np. uczestniczyło w szkoleniach lub warsztatach. Ograniczenia poniższych zestawień wynikają stąd, że

m. in. jeden podmiot i jedna osoba mogła przygotować więcej niż jeden wniosek o dofinansowanie,

a z drugiej strony np. w szkoleniach mogli brać udział uczestnicy, którzy ostatecznie nie złożyli

wniosku, mogło być obecnych kilkoro przedstawicieli jednego wnioskodawcy itd. Niemniej jednak dane

monitoringowe pozwalają na przybliżenie skali oddziaływania przedsięwzięć informacyjno-

promocyjnych MNiSW.

Liczba osób odwiedzających Instytucję Pośredniczącą w poszukiwaniu informacji stanowi 1/3 liczby

złożonych wniosków o dofinansowanie, a liczba uczestników szkoleń i warsztatów – aż 40%, a na

konferencjach i spotkaniach informacyjnych było nawet więcej uczestników, niż wnioskodawców.

Zatem nawet mając na uwadze opisane powyżej ograniczenia, można szacować, że szkolenia,

0%

0%

25%

0%

21%

0%

53%

4%

52%

26%

4%

0%

3%

1%

1%

4%

0%

77%

9%

1%

0%

1%

4%

5%

5%

8%

96%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Inne

Nie wiem, nie pamiętam, trudno powiedzieć

Żadne z powyższych

MRR, w tym strona www

Firma prywatna lub organizacja pozarządowa udzielająca informacji o funduszach unijnych

Biuro na uczelni / we własnej instytucji

Urząd Marszałkowski / Wojewódzki Urząd Pracy / Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów …

Centrum Projektów Europejskich / Centralny Punkt Informacyjny

Ministerstwo Nauki / Instytucja Pośrednicząca (IP)





spotkania informacyjne i indywidualne konsultacje cieszą się zainteresowaniem znacznej części

wnioskodawców.

Tabela 8 Porównanie liczb wniosków o dofinansowanie i odbiorców działań informacyjno-promocyjnych

Liczba

ogółem

Liczba na 1 złożony wniosek o dofinansowani

e*

Liczba złożonych wniosków

o dofinansowanie na odbiorcę/działanie**

Liczba złożonych wniosków o dofinansowanie 2 271

Wybrane wskaźniki działań informacyjno-promocyjnych

dot. liczb odbiorców

Liczba osób odwiedzających punkty informacyjne/pracowników w siedzibie IP

821 0,36 2,77

Liczba uczestników zorganizowanych szkoleń, warsztatów

945 0,42 2,40

Liczba uczestników zorganizowanych konferencji i spotkań informacyjnych, seminariów

2 885 1,27 0,79

Liczba wszystkich wydanych publikacji/nakład 13 050 5,75 0,17

Liczba osób telefonujących do pracowników IP 108 800 47,91 0,02

Liczba odwiedzin serwisów internetowych dotyczących EFS i PO KL prowadzonych przez IP/ liczba wejść na ogólną stronę MNiSW

3 697 229

do końca III kwartału 2009

1628,02 0,001

* Wartość wskaźnika / liczba wniosków

** Liczba wniosków / wartość wskaźnika

Liczba odwiedzin strony internetowej wskazuje, że grono jej odbiorców jest nieporównywalnie szersze

od grona wnioskodawców. Gdyby stronę odwiedzali jedynie projektodawcy PO KL, to przeciętny

projektodawca robiłby to więcej niż raz dziennie, codziennie przez cały okres programowania. Sposób

nazwania kategorii w stosowanym sprawozdaniu nie pozwala niestety ustalić, co jest przedmiotem

monitoringu: liczba wejść na ogólną stronę MNiSW, czy tez liczba wejść na te podstrony, które dotyczą

PO KL. Bardzo wysoka wartość wskaźnika sugeruje, że jest to liczba wejść na stronę internetową

ministerstwa (niezależnie od podstrony), co czyniłoby ten wskaźnik nieprzydatnym do monitorowania

rezultatów promocji PO KL.

Uczestników badań ankietowych zapytano, czy zetknęli się z poszczególnymi źródłami informacji

i działaniami informacyjno-promocyjnymi, a jeżeli tak, to jak je oceniają. Najczęściej korzystano

z obowiązujących dokumentów i z informacji zamieszczanych na stronach internetowych. Wszyscy

beneficjenci i odrzuceni projektodawcy korzystali z dokumentacji konkursowej, a prawie wszyscy

z informacji zamieszczonych na stronie internetowej MNiSW i z instrukcji wypełniania wniosku

o dofinansowanie. Zdecydowana większość korzystała też z informacji zamieszczanych na stronie

internetowej www.efs.gov.pl i zapoznała się z „Zasadami dokonywania wyboru projektów w ramach

PO KL”.

Strony internetowe MNiSW i MRR odwiedzała też większość dotychczas nieaplikujących. Ponadto aż

45% respondentów w tej grupie zapoznało się z dokumentacją konkursową a 44% z instrukcją

wypełniania wniosku o dofinansowanie. Oznacza to, że znaczna część nieaplikujących „przymierzała

się” do przygotowania wniosku o dofinansowanie. Pogłębiona analiza sugeruje jednak, że było ich

mniej niż 45%, jako że w grupie tych nieaplikujących, którzy twierdzą, że zapoznali się

z dokumentacją konkursową, 13% nie potwierdziło znajomości IV Priorytetu.

Źródła informacji dostępne dzięki działaniom informacyjno-promocyjnym można uznać za ważne

i często wykorzystywane źródła uzupełniające. Szeroki odbiór miały publikacje na temat IV Priorytetu




PO KL, zawierające informacje o możliwości realizacji projektów. Warto zauważyć, że nieaplikujący

zapoznawali się z publikacjami niewiele rzadziej niż aplikujący. Jest to więc znaczące źródło ogólnej

informacji o IV Priorytecie, chociaż niewątpliwie niewystarczające dla zainteresowanych aplikowaniem.

Znacznie rzadziej, ale nie rzadko był wykorzystywany newsletter MNiSW13.

Wykres 7 Częstość wykorzystywania źródeł informacji udostępnianych wnioskodawcom


na beneficjentach

Organizacja spotkań informacyjnych dla potencjalnych wnioskodawców, to z perspektywy

Instytucji Pośredniczącej ważna forma wsparcia dla wnioskodawców i metoda usprawnienia działań IP.

Pomimo bardzo dużego zainteresowania konkursami, co umożliwiałoby rezygnację ze spotkań, IP

zamierza kontynuować spotkania. Spotkania przynoszą też korzyści samej IP – odpowiedzi na pytania

zadawane w czasie spotkań są publikowane na stronie internetowej, aby dostarczyć informację

wnioskodawcom, ale także ograniczyć liczbę ich telefonów do IP.

Zwraca uwagę bardzo duża różnica w częstości udziału beneficjentów i odrzuconych

projektodawców w spotkaniach informacyjnych. Jak już opisano powyżej, zapoznawanie się

z informacjami pochodzącymi bezpośrednio z MNiSW wydaje się mieć związek z szansami na

przygotowanie dobrego wniosku. Szczególnie cennym źródłem informacji mogą być spotkania

informacyjne. Nie można tutaj przesądzać o ich skuteczności, ponieważ jest również możliwe, że

częstsze uczestnictwo beneficjentów niż odrzuconych w spotkaniach świadczy tylko o większym

zaangażowaniu tych pierwszych w poszukiwanie informacji, a nie o korzystnym wpływie samych

spotkań na wiedzę beneficjentów i jakość wniosku. Niemniej jednak można sformułować hipotezę

o skuteczności tych spotkań i niewątpliwie warto organizować je w przyszłości.

Tę samą hipotezę formułuje przedstawiciel Instytucji Pośredniczącej: jakość zdecydowanie lepsza

wśród tych którzy są na tych spotkaniach (…) te wnioski (…) lepiej wyglądają.

13 O newsletter pytano beneficjentów i odrzuconych projektodawców.

27%

45%

45%

67%

44%

72%

45%

33%

28%

50%

81%

86%

98%

97%

100%

23%

54%

66%

74%

84%

94%

100%

100%

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1

Newsletter Ministerstwa Nauki

Spotkania informacyjne dla instytucji przygotowujących wniosek o dofinansowanie

Publikacje na temat IV Priorytetu PO KL, zawierające informacje o możliwości realizacji projektów

Dokument pt. „Zasady dokonywania wyboru projektów w ramach PO KL”

Informacje dla beneficjentów na stronie www.efs.gov.pl

Instrukcja do wniosku o dofinansowanie w ramach PO KL

Informacje dla beneficjentów na stronie Ministerstwa Nauki

Dokumentacja konkursowa





Hipoteza, że udział w spotkaniach informacyjnych wydaje się mieć związek z szansami na prawidłowe

przygotowanie wniosku, nie prowadzi jedynie do pozytywnej oceny tej formy wsparcia. Jeżeli udział

w spotkaniach wpływa na szanse przygotowania poprawnego wniosku, oznaczałoby to, że same

informacje pisemne, takie jak dokumentacja konkursowa, instrukcja wypełniania wniosku

o dofinansowanie, czy „Zasady dokonywania wyboru projektów w ramach PO KL” nie zawierają

wszystkich informacji niezbędnych do poprawnego przygotowania wniosku lub nie

komunikują ich wystarczająco zrozumiale. A zatem część potrzebnej wnioskodawcom wiedzy

pozostaje u pracowników IP i wnioskodawcy potrzebują wyjaśnienia treści tych dokumentów, np.

przez telefon lub podczas spotkania, aby nie popełnić błędów. Mówi o tym przykładowo wnioskodawca

z doświadczeniem w realizacji projektów PO KL.

Przyznam, że lektura wytycznych, jak również znajomość wszystkich niezbędnych poradników dla

wnioskodawców, instrukcji itd. często okazywała się niewystarczająca. Na szczęście panie podane,

jako osoby kontaktowe (…) odbierały telefony i odpisywały na maile, czyli była szansa rozstrzygnąć

konkretne wątpliwości. (…) wsparcie ze strony tych pań było bardzo przydatne. Pozwoliło uniknąć

jakichś błędów, które (…) by obniżały jakość wniosku.

Przedstawiciel Instytucji Pośredniczącej zdaje sobie sprawę z tego, że przygotowywana przez tę

instytucję dokumentacja jest skomplikowana:

Jest sporo wątpliwości. To znaczy nie zawsze to, co jest zapisane w dokumentacji konkursowej jest na

tyle jasne, że beneficjenci… są jakieś rzeczy skomplikowane, są szczegóły, beneficjenci jednak

oczekują tych spotkań, tych kontaktów, że dowiedzą się, dopytają (…).

Chociaż inny pracownik IP inaczej ocenia dokumentację:

kiedy robię dokumentację, to (…) już chyba bardziej [w domyśle – jednoznacznie] się nie da, ale (…)

chyba jest taka potrzeba, to ja to tak piszę. Natomiast nigdy nie spotkałam się z tym, że ktoś

powiedział mi, że to jest dokumentacja niezrozumiała, czy trudna, czy czegoś tam brakuje (…)

natomiast oni mają coś takiego, że nie czytają tej dokumentacji.

Krytyczne uwagi beneficjentów o dokumentacji konkursowej zapewne nie są bezpodstawne. Ale jeden

z uczestników badania jakościowego wyraża opinię pozytywną, całkowicie rozbieżną z kilkoma

pozostałymi opiniami – są więc i takie opinie o dokumentacji, niestety z zastrzeżeniem że w kolejnych

konkursach uległa ona skomplikowaniu:

była dobrze napisana dokumentacja konkursowa. (…) To było jasno, czytelnie napisane co można (…)

nie była tak skomplikowana jak teraz niektóre, które są. (…) A no w tej chwili ta dokumentacja

konkursowa ma na przykład po osiemdziesiąt stron.

Podjęto próbę zobiektywizowania oceny trudności dokumentacji konkursowej. W tym celu obliczono

wskaźnik trudności tekstu14. Przedmiotem analizy była dokumentacja konkursowa dla Poddziałania

4.1.1 (jako tego, w którym są realizowane największe i najbardziej złożone projekty), z najnowszego

konkursu (aby ocenić aktualny stan systemu wdrażania). Badanie prowadzi się na stuwyrazowych

próbkach tekstu. Ponieważ dokumentacja jest tekstem długim, wylosowano 3 próbki tekstu. Wskaźniki

dla próbek przyjęły wartości: 16, 13,5 i 10,3, co kwalifikuje próbki odpowiednio jak tekst bardzo

trudny (wartość wskaźnika powyżej 16), trudny (wartości od 13,1 do 16) i średni (od 10,1 do 13).

Podsumowując, dokumentację konkursowa można uznać za trudną.

W związku z opinią części beneficjentów i części pracowników IP, że dokumentacja jest złożona, oraz

potwierdzeniem tego w analizie treści, narzuca się pytanie, czy IP mogłaby przygotowywać

dokumentację konkursową w sposób na tyle przejrzysty, że nie istniałaby możliwość uzyskania

14 Zgodnie z metodologią pomiaru trudności tekstu: Walery Pisarek: Jak mierzyć zrozumiałość tekstu; „Zeszyty

prasoznawcze” 1969 (4).




przewagi przez tych wnioskodawców, którzy uczestniczyli w spotkaniach, czy też z różnych przyczyn

nie jest możliwe uczynienie dokumentacji bardziej jednoznaczną? Cytowany badany jest zdania, że

jaśniej już nie można. W niniejszym badaniu sygnalizując jedynie, że istnieje potrzeba większej

jednoznaczności, nie rozstrzygając, czy można ją zaspokoić.

Inna kwestia, to uważność i postawy wnioskodawców. Pracownicy Instytucji Pośredniczącej są zgodni

w ocenie, że wnioskodawcy, a następnie beneficjenci, nie zawsze uważnie czytają dokumentację

konkursową i zamiast włożyć wysiłek, składają wniosek zeszłoroczny nie sprawdzając, czy nowa

dokumentacja konkursowa różni się od zeszłorocznej:

momentami wydaje nam się że czy to wszystko jest czytane (…)

połowa prawie projektów odpadła na ocenie formalnej (…) Odpadła z uwagi na fakt, że nie doczytali

dokumentacji konkursowej i błędnie określili grupę docelową. Zupełnie inna grupa niż myśmy wskazali

w dokumentacji, gdzie było bardzo wyraźnie (…) po prostu wymienione w szeregu podmioty (…). nie

zajrzeli do dokumentów.

Pracownicy IP obserwują duże zróżnicowanie kompetencji beneficjentów. Niektórzy, zwłaszcza

doświadczenia w realizacji projektów, dobrze znają system, inni wybierają łatwe rozwiązanie –

zadawanie pytań IP:

Wielu beneficjentów nie zadaje sobie w ogóle trudu przeczytania dokumentów i oni dzwonią, bo lepiej

jest do nas zadzwonić.

niektóre osoby znają perfekcyjnie wszystkie zasady i przepisy, często jest tak, że osoby realizujące

projekt (…) to są często kierownicy biur różnych finansujących, zajmujących się programami (…)

zewnętrznymi (…) ale już tacy pracownicy często niższego szczebla, albo pracownicy merytoryczni, nie

znają się na tych szczegółowych przepisach, zadają (…) pytania o podstawowe różne rzeczy.

pytają o coś takiego (…) co jest napisane na pierwszej stronie dokumentacji konkursowej (…) czy na

przykład jest jakaś maksymalna wartość projektu, czy minimalna, mimo, że to jest napisane

w dokumentacji (…).

Respondentów, którzy korzystali z danego źródła informacji, poproszono o jego ocenę w skali od 1 do

5, gdzie 1 oznaczało „zupełnie nieprzydatne” a 5 – „bardzo przydatne”. Dla wszystkich źródeł

informacji oceny przeciętne wskazują, że były one przydatne odbiorcom. W każdym przypadku

beneficjenci oceniali poszczególne źródła przeciętnie wyżej, niż pozostałe grupy badanych, ponadto

oceny beneficjentów są wyrównane – każde ze źródeł zostało dobrze ocenione.

Ranking ocen wystawionych przez tych, którzy korzystali z poszczególnych źródeł, przybiera podobny

porządek do rankingu częstości korzystania z poszczególnych źródeł przez ogół badanych. Można stąd

wnioskować, że zainteresowani IV Priorytetem PO KL prawidłowo identyfikują najprzydatniejsze źródła

informacji.




Wykres 8. Średnie oceny przydatności źródeł informacji


na beneficjentach

*Pominięto odpowiedzi „trudno powiedzieć”

Jakkolwiek udział w spotkaniach informacyjnych wydaje się być znaczący dla prawidłowego

przygotowania wniosku, to przydatność tych spotkań jest oceniana na średnim poziomie. Inny obraz

spotkań wyłania się z badania jakościowego – respondenci oceniali spotkania jako przydatne.

Spotkania pozwalały im uzupełnić wiedzę, uzyskać odpowiedzi na pytania dotyczące niejasnych

zagadnień i skorzystać z odpowiedzi na pytania zadawane przez innych uczestników. Zdaniem jednego

z respondentów, byłoby dobrze, gdyby było więcej czasu na zadawanie pytań.

Badanie jakościowe pozwala sformułować propozycje wyjaśnienia umiarkowanego poziomu oceny

średniej: spotkania były organizowane dość późno, chociaż jeden z badanych beneficjentów zwraca

uwagę, że w przypadku ostatniego konkursu spotkanie odbyło się wcześniej niż kiedyś. Druga możliwa

przyczyna, to fakt, że spotkania są przydatne przede wszystkim dla początkujących wnioskodawców.

Ci doświadczeni nie oceniają spotkań jako szczególnie przydatnych, ewentualnie mogą być

zainteresowani szkoleniami bardziej specjalistycznymi (beneficjent nie sprecyzował jednak, jakimi):

(…) pierwszy wniosek o dofinansowanie no to powiedzmy, że te szkolenia jeszcze może coś tam dały,

natomiast już przy kolejnych (…) to już tak chodziliśmy, ale jakiś nowych informacji to tam raczej nie

uzyskaliśmy.

(…) aplikując po raz kolejny w ramach PO KL myśmy siłą rzeczy znali te regulacje, które tam

obowiązują. W związku z tym (…) udział w szkoleniach był uzależniony od tego na ile tematyka

danego szkolenia pozwalała nam na dowiedzenie się, czy poznanie czegoś, czego nie wiemy. Nie




interesują nas takie szkolenia, które mają charakter wstępny i prezentujący najważniejsze zapisy

dokumentów, bo na tych dokumentach pracujemy.

A zatem spotkania informacyjne mogą być tym działaniem informacyjno-promocyjnym, którego

poprawa może się przełożyć na dalszą poprawę jakości wniosków. Oceny uczestników wskazują, że

można poszukać takiej formuły spotkań, która lepiej odpowie na potrzeby informacyjne potencjalnych

wnioskodawców.

4.4 Potrzeby informacyjne na etapie przygotowania wniosku

o dofinansowanie i ich zaspokojenie

Jak wynika z obserwacji Instytucji Pośredniczącej, do najczęstszych pytań należą pytania o to, co

znajduje się w dokumentacji konkursowej lub o doprecyzowanie jej zapisów. Są to pytania o:

przedsięwzięcia, jakie mogą być finansowane (kwalifikowalność),

minimalne i maksymalne wartości projektów.

Wśród mniej oczywistych zagadnień wymienianych przez pracowników IP i beneficjentów pojawiają

się pytania o:

sposób konstruowania budżetu;

metodologię kosztów pośrednich.

Przedstawiciele IP podkreślają także, że beneficjenci którzy mają zaawansowany pomysł na projekt

zadają bardzo szczegółowe pytania dotyczące zindywidualizowanych potrzeb – podobny obraz wyłania

się z rozmów z beneficjentami. Ponadto beneficjenci podkreślają wielkie znaczenie doświadczenia,

dzięki któremu przy kolejnych aplikacjach wiele rzeczy jest już znanych.

Projektodawcy oceniają umiarkowanie pozytywnie dostępność informacji z Instytucji Pośredniczącej na

etapie przygotowania wniosku o dofinansowanie: 73% beneficjentów i 64% odrzuconych

projektodawców deklaruje, że otrzymywali wystarczające informacje. Różnice w obydwu grupach

mogą wynikać z wielu przyczyn, w tym nie jest wykluczone, że fakt odrzucenia projektu wyostrza osąd

w drugiej grupie.

Wykres 9. Czy na etapie przygotowania wniosku o dofinansowanie uzyskali Państwo z Instytucji Pośredniczącej

(Ministerstwa Nauki) wystarczające informacje potrzebne do przygotowania wniosku?

Źródło: Źródło: Badanie CATI na odrzuconych oraz CAPI na

beneficjentach

41%

32%

15%

4% 8%

25%

39%

21%

5%

10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Zdecydowanie tak

Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie

Trudno powiedzieć

Beneficjenci Odrzuceni




Ocena dostępności informacji ze strony beneficjentów i ze strony samej IP jest odmienna. Pracownik

IP jest zdania, że dostęp do informacji jest pełny – w rozumieniu dostępności czasowej pracowników,

nie tego, czy informacje satysfakcjonują pytających:

ja uważam, że dostęp do nas jest nieograniczony (…) chcieliśmy wprowadzić coś takiego, że są tylko

określone dni, określone godziny, trzeba się z nami umawiać (…) a w tej chwili jest tak, że oni

dzwonią do nas non stop, mogą wysyłać do nas maile (…) o każdej porze w godzinach naszej pracy

ten ktoś może przyjść i my będziemy mu po prostu tłumaczyć (…).

Niewątpliwie takie rozwiązanie zwiększa dostępność, jednocześnie utrudniając pracownikom IP

wykonywanie zadań innych, niż udzielanie informacji.

Oceny czasu, w jakim IP udzielała informacji, kształtują się podobnie, jak oceny tego, czy informacje

te były wyczerpujące.

Wykres 10. Czy te informacje, które Państwo uzyskali, były dostępne wystarczająco wcześnie, by je wykorzystać

do przygotowania wniosku?


beneficjentach

Należy zauważyć, że zachodzi bardzo silna zależność pomiędzy ocenami na tych dwóch wymiarach –

wartość współczynnika korelacji porządkowej r-Spearmana to 0,5. Pomimo, że pytano o dwa

zagadnienia – czy informacje były pełne i czy zostały przekazana w odpowiednim czasie,

przypuszczalnie informacje dostępne szybko są oceniane jako dostępne, a dostępne z trudem lub

z opóźnieniem, jako niedostępne. Dodatkowo treść odpowiedzi wskazuje, że odpowiadając na drugie

pytanie respondenci mówili także, jakich informacji w ogóle im brakowało.

Tych którzy nie uzyskali wystarczających informacji zapytano, jakich informacji, wiedzy lub

dokumentów brakowało. Jak się okazuje, podstawowy problem, to nie brak informacji w tej czy innej

kwestii, lecz brak jednoznacznych, precyzyjnych informacji oraz przypadki sprzeczności

pomiędzy dokumentacją a wyjaśnieniami IP lub pomiędzy wyjaśnieniami udzielanymi przez różnych

pracowników IP. Projekty są więc przygotowywane w sytuacji niepewności, czy projektodawca wpisuje

się w oczekiwania.

Projektodawcom, których wnioski zostały przyjęte, najczęściej sprawiały trudność zagadnienia

związane z definicją (kwalifikowanej) grupy docelowej, kwalifikowalności niektórych wydatków oraz

49%

26%

9%

1%

15%

35% 39%

10%

4%

13%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Wszystkie były dostępne

wystarczająco wcześnie

Większość była dostępna

wystarczająco wcześnie

Większość była dostępna za

późno

Wszystkie były dostępne za

późno

Trudno powiedzieć





konstrukcji budżetu. Natomiast odrzuceni projektodawcy nie tyle wspominali konkretne elementy

wniosku o dofinansowanie, ile mówili o poczuciu niewiedzy, jakie kryteria powinni byli spełnić, lub

przekonaniu, że te kryteria nie były jednoznaczne. Dotyczyło to nie tylko kryteriów oceny

merytorycznej, ale też np. wymagań stawianych członkom zespołu. Wśród odrzuconych

projektodawców zdarzały się też wypowiedzi podważające obiektywność oceny.

Wykres 11. Jakich informacji, wiedzy albo dokumentów brakowało?


beneficjentach

Tych, którzy zadeklarowali, że nie wszystkie informacje otrzymywali dość wcześnie, zapytano, jakie

informacje były dostępne zbyt późno. Wśród informacji udostępnianych wnioskodawcom zbyt późno

na pierwszy plan wysuwa się sama informacja o konkursie i opublikowanie dokumentacji konkursowej

– innymi słowy, część wnioskodawców uważa czas na przygotowanie wniosku za niewystarczający.

W dalszej kolejności problematyczna okazuje się kwalifikowalność, w tym dopuszczalne formy

zatrudnienia personelu oraz wysokość i metodologia obliczenia kosztów pośrednich. Warto zauważyć,

że kwalifikowalność wydatków pozostaje najbardziej problematyczną kwestią także na etapie realizacji

projektu i podobnie część beneficjentów jest zdania, że nie otrzymują wystarczających informacji na

ten temat.

22%

40%

7%

7%

9%

5%

2%

29%

4%

7%

9%

13%

22%

22%

26%

26%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Inne

Jednoznacznej informacji o kryteriach wyboru projektów lub jasnych kryteriów

Wyjaśnienia zasady równości szans

Informacji o tym, jak konstruować budżet

Spotkań, warsztatów dot. przygotowania wniosku o dofinansowanie

Brak wszelkich informacji

Informacji o kwalifikowalności niektórych wydatków

Ocena pracowników IP jako niekompetentnych

Definicji grupy docelowej

Brak jednoznacznej, wyczerpującej lub niesprzecznej informacji





Wykres 12. Jakie informacje otrzymali Państwo zbyt późno?


beneficjentach

O potrzebach informacyjnych wnioskodawców pośrednio świadczą błędy we wnioskach

o dofinansowanie projektów. Wyniki badań jakościowych wskazują, że błędy popełniano szczególnie

w części dotyczącej równości szans kobiet i mężczyzn. Interpretacja zasady równości szans kobiet

i mężczyzn należała do najbardziej problematycznych zagadnień.

Nie dziwi, że to w grupie odrzuconych projektodawców pojawiał się ten problem, ponieważ

niespełnienie tej zasady powodowało odrzucenie projektu i jak mówi przedstawiciel IP, była to

najczęstsza przyczyna:

Jest zupełne niezrozumienie przez beneficjentów zasady gender i tego, co powinno się znaleźć we

wniosku o dofinansowanie jeśli chodzi o tą zasadę. i tak naprawdę większość naszych projektów

w zeszłym roku poległa właśnie na gender. To jest główny problem. (…) W ogóle nie mają

zrozumienia, jak realizować. Robią jakieś 50 na 50.

Wśród beneficjentów nie brakuje też wypowiedzi pełnych niechęci wobec samej zasady i postaw wręcz

szowinistycznych, co tylko potwierdza potrzebę, by zasada równości szans była realizowana

w projektach PO KL:

Najbardziej się wszyscy śmiali, to znaczy w moim przypadku, z tego parytetu (…) „panie – panowie”.

Czy mamy problemy z tą równością płci. A jak nie mamy problemów to, zapytał jeden z panów, czy to

trzeba wygenerować taki problem wtedy? (…) Na pewno udział kobiet w nauce jest trudniejszy niż

mężczyzn. (…). To jest wiek, kiedy rodzą dzieci itd. Mężczyźni jakoś nie chcą rodzić właśnie. Więc siłą

rzeczy kobiety mają trudniej, ale takie nieraz sztuczne generowanie, sztuczne promowanie niewiele

daje.

46%

30%

3%

11%

3%

19%

19%

29%

3%

3%

10%

13%

13%

26%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Trudno powiedzieć, ogólne odpowiedzi

Inne

Zasady zatrudniania personelu w projekcie

Dopuszczalne grupy uczestników

Długi czas oczekiwania na odpowiedzi - ogólnie

Informacje o kwalifikowalności kosztów

Biuro projektu lub koszty pośrednie

Informacja o ogłoszeniu konkursu, udostępnienie dokumentacji konkursowej





Choć interpretacja zasady równości płci jako „50 na 50” jest błędna, to pozostaje faktem, że

wnioskodawca musi we wniosku zaplanować wskaźniki rezultatu, w tym udział kobiet. Udział ten jest

trudny do przewidzenia, gdyż trudno przewidzieć jaki będzie wynik rekrutacji, a stosowanie kryterium

płci w ramach rekrutacji jest niedopuszczalne.

Czy […] ja mam, na przykład, jak jest równo – zdobyła kobieta tyle samo punktów i mężczyzna -

preferować kobietę?

Wnioskodawca może korzystać jedynie z działań promocyjnych, aby zwiększać udział kobiet wśród

kandydatów, nie ma też wpływu na to, czy wyniki matury u kobiet będą porównywalne z wynikami

mężczyzn.

Obserwacja, że wnioskodawcy nie rozumieją tej zasady, może prowadzić do krytyki ich wiedzy czy też

zdolności, ale nawet jeżeli krytyka jest trafna, to z perspektywy wdrażania Priorytetu nie ma

znaczenia. Problem wystąpił na dużą skalę: w całym Programie a nie tylko w Priorytecie IV wiele

wniosków nie przeszło oceny formalnej z tego powodu. Oznacza to, że zagadnienie równości szans

jest nieznane, oraz początkowo nie zostało wystarczająco dobrze przybliżone wnioskodawcom,

a prawidłowe stosowanie tej zasady było trudne. A zatem wnioskodawcy potrzebują przejrzystej

i wyczerpującej informacji na ten temat.

Instytucja Pośrednicząca zidentyfikowała ten problem podczas oceny formalnej wniosków

o dofinansowanie w pierwszym konkursie ogłoszonym po wprowadzeniu standardu minimum.

Organizując kolejne konkursy, włączono do spotkań informacyjnych dla potencjalnych wnioskodawców

część poświeconą zasadzie równości szans, w tym poświęconą temu zagadnieniu prezentację.

Badanie ilościowe wykazało, że projektodawcy mieli wątpliwości, kogo można zaliczyć do grupy

docelowej. Natomiast jak wynika z badania jakościowego, problemem był nie tylko skład ale

szczególnie liczebność grupy docelowej. Projektodawcy, w opinii IP, niejednokrotnie przeszacowywali

założone liczby uczestników, i w konsekwencji wskaźników rezultatu (liczb osób objętych formami

wsparcia), co wynika z dążenia do uzyskania jak najlepszej oceny wniosku o dofinansowanie

i zaniedbania rzetelnej diagnozy oraz analizy rynku.

W tych początkowych projektach (…) wnioskodawcy nastawiając się na większą ilość punktów

zakładali większe wskaźniki. Te ich plany były może nie do końca realne, może czasami zapominali się,

że jest niż [demograficzny], że są inne problemy, że uczelni jest tyle.

Zdaniem innego pracownika IP, staranną diagnozę prowadzą wnioskodawcy, którzy zgłaszają projekt

dlatego, że mają potrzeby i wizję ich zaspokojenia, a środki PO KL stwarzają im możliwość rozwiązań –

w odróżnieniu od projektodawców, których motywacją jest przede wszystkim szansa skorzystania

z pieniędzy do realizacji wykreowanych na potrzeby projektu celów.

trzeba się wykazać przed rektorem (…) Ja znam takie podmioty, które mają bardzo dużą liczbę osób

w grupie docelowej, więc wiadomo, że ten rynek jest już jakoś nasycony (…) zaczynają się problemy

na etapie realizacji. (…) to jest po prostu brak diagnozy na początku (…) Nie piszemy projektu

ponieważ zdiagnozowaliśmy potrzeby takie, tylko piszemy projekt i szukamy potrzeb. (…) [Przeciwny

przykład stanowi projekt] gdzie dla bardzo wąskiego środowiska zdiagnozowane potrzeby, na które

oni nie mieli pieniędzy (…) 50 osób, które mają konkretne umiejętności, z tym, że oni na etapie

projektowania już z imienia i nazwiska znali tych ludzi.

Autocharakterystyka jednego z beneficjentów realizującego obszerny projekt rozwojowy w ramach

Poddziałania 4.1.1 potwierdza tę obserwację: rzetelne przygotowanie wniosku oraz korzystanie ze

spotkań informacyjnych przełożyło się na brak problemów w konstrukcji budżetu, sprawne zawarcie

umowy, projekt został też pozytywnie oceniony podczas kontroli na miejscu.




wszystkie zagadki (…) to na tych warsztatach. (…) jak pojechaliśmy na negocjacje, trwały one pięć

minut. Dlatego, że już mieliśmy wszystko dograne zdecydowanie przed. Więc nie było pytań. (…) Bo

jak wiemy jakie jest uzasadnienie projektu, to doskonale wiemy co rozpisać w poszczególnym zadaniu.

Wśród beneficjentów można się spotkać z wyjaśnieniami, że liczby uczestników, np. studentów nie da

się przewidzieć. Nie mniej trudne jest, zdaniem beneficjentów, zaplanowanie odsetka studentów,

którzy ukończą studia, ponieważ pomimo, że szkoła ma doświadczenie, to odsetek absolwentów

zmienia się w kolejnych latach.

Określenie ile przyjąć kobiet, ilu mężczyzn na studia, na które będzie nabór za 9 miesięcy, czy za pół

roku, to jest zupełnie nierealne. (…) oszacowanie ile ukończy (…) są roczniki, które kończy 70%, są

roczniki, które kończy 60% a w innym jest zupełnie inaczej, i jest to strasznie trudne.

Występowanie tego problemu sugeruje też jednak, że beneficjenci często nie przeprowadzili

wystarczająco rzetelnie diagnozy potrzeb, badania popytu i analizy konkurencji ze strony innych szkół

na rynku, a w efekcie przecenili swoje możliwości.

W rezultacie na etapie realizacji projektów do częstych zmian w projektach należą rozwiązania

problemu braku wystarczającej liczby uczestników, a rezultaty mogą nie zostać zrealizowane dokładnie

na założonym poziomie.

Do innych zgłaszanych problemów na etapie aplikacji należą problemy techniczne związane

z generatorem wniosków aplikacyjnych, w tym przede wszystkim brak rozwiązania walidującego które

sprawdzałoby zgodność pomiędzy harmonogramem a budżetem, brak blokowania górnego wiersza

oraz brak zawijania tekstu w wierszach.

4.5 Poziom znajomości IV Priorytetu w 2011 r. wśród nieaplikujących

Rozpoznawalność IV Priorytetu PO KL badano wśród instytucji, które są uprawnione do aplikowania,

ale dotychczas tego nie robiły. Natomiast o ocenę działań informacyjno-promocyjnych skierowanych

do potencjalnych beneficjentów pytano zarówno przedstawicieli tych podmiotów, które dotychczas nie

aplikowały, jak i tych, którzy aplikowali (beneficjentów i odrzuconych projektodawców) i zetknęli się

z działaniami informacyjno-promocyjnymi.

W instytucjach, które dotychczas nie ubiegały się o dofinansowanie projektu, przeprowadzano wywiad

z osobami, które w swoim zakresie obowiązków miały co najmniej jedno z niżej wymienionych zadań,

związanych z szeroko pojętym rozwojem instytucji. W większości respondenci byli osobami

odpowiadającymi za rozwój podmiotu lub pozyskiwanie środków finansowych, rzadziej odpowiadali za

bardziej szczegółowe zadania.




Wykres 13. Czy w Pana/Pani instytucji odpowiada Pan/Pani albo jest zaangażowany/a w co najmniej za jeden

z następujących obszarów…?

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=80)

Blisko 5% badanych nie słyszało o Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, a dla kolejnych blisko 18%

zasłyszana nazwa nie łączy się z wiedzą o treści programu.

Wykres 14. Znajomość PO KL wśród nieaplikujących

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=80)

34%

41%

49%

53%

62%

76%

78%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Programy studiów

Wprowadzanie elementów praktycznych do kształcenia lub ułatwianie studentom zdobycia …

Nawiązywanie współpracy środowiska naukowego z przedsiębiorcami

Podwyższanie kwalifikacji kadry

Uatrakcyjnianie Państwa oferty i dostosowywanie jej do potrzeb studentów / klientów

Pozyskiwanie środków finansowych na rozwój

Rozwój Państwa instytucji

5%

17%

14%

21%

28%

6%

9%

Mam pewną wiedzę o tym programie (55%) lub dobrze znam ten

program (23%);

78%

Nie słyszałem/am o tym programie

Słyszałem/am nazwę programu, ale nie wiem czego dotyczy

Nie orientuję się, jakie wsparcie przewidziano dla szkół wyższych i instytucji naukowych

Trochę o tym słyszałem/am lub czytałem/am ale nie znam szczegółów

Wiem ogólnie, jakie wsparcie przewidziano w Priorytecie IV

Znam szczegółowo przynajmniej jedno z Działań skierowanych do szkół wyższych lub instytucji naukowych w Priorytecie IV




Dalsze pytania zadawano tylko tym respondentom, którzy zadeklarowali znajomość programu –

stanowią oni badanych 78% nieaplikujących instytucji (po przeważeniu danych podstawa

procentowania wynosi 63). W tej grupie 45% nie zna Priorytetu IV i nie wie, jakie wsparcie

przewidziano dla szkół wyższych i instytucji naukowych.

Jednym z najważniejszych ograniczeń, które można uznać za przyczyny nieaplikowania, jest

nieznajomość możliwości wparcia w ramach Programu. Respondenci, którzy deklarują nieznajomość

PO KL stanowią 22% nieaplikujących. Kolejne 14% ogółu nieaplikujących nie wie, jakie wsparcie

przewidziano dla szkół wyższych, a 21% nieaplikujących deklaruje, że nie znają zakresu wsparcia dla

szkół wyższych i instytucji naukowych szczegółowo. Tym samym łącznie ci nieaplikujący, którzy nie

znają Priorytetu IV PO KL stanowią 57% badanych. A zatem, pomimo promocji IV Priorytetu PO

KL i bardzo dużego zainteresowania szkół wyższych oraz znaczącego zainteresowania innych

podmiotów aplikowaniem, ponad połowa potencjalnych beneficjentów którzy dotychczas nie aplikowali

(a dokładniej rzecz biorąc osoby które mają wpływ na rozwój swoich instytucji) nie zapoznała się bliżej

z informacjami o możliwościach wsparcia w ramach IV Priorytetu. Jak jednak wykazały odpowiedzi na

dalsze pytania, znaczna część z nich ma pewną, ogólną wiedzę o Priorytecie IV, niewyniesioną

z lektury dokumentów programowych. Ogólną znajomość IV Priorytetu deklaruje 29% badanych (36%

tych którzy deklarują pewna wiedzę o programie), ale przeprowadzony test wiedzy sugeruje, że

orientacja niebeneficjentów może być nawet większa.

Wśród badanych, którzy zadeklarowali pewną wiedzę o programie, sprawdzono znajomość PO KL

zadając pytanie, czy wymienione przedsięwzięcia można finansować z Programu. Wyniki wskazują na

raczej dobrą znajomość zakresu wsparcia w grupie respondentów deklarujących znajomość IV

Priorytetu.

Wykres 15. Wyniki testu znajomości Priorytetu IV wśród deklarujących jego znajomość

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI

22%

55%

58%

64%

64%

74%

77%

81%

87%

92%

47%

45%

11%

3%

8%

9%

3%

3%

3%

31%

0%

31%

34%

28%

17%

21%

17%

11%

8%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Budowę nowych obiektów dydaktycznych i naukowych

Prowadzenie prac badawczych

Działalność biur karier na uczelniach

Stypendia dla doktorantów

Szkolenia w zakresie zarządzania uczelnią

Szkolenia w zakresie zarządzania badaniami naukowymi lub pracami rozwojowymi

Szkolenia na temat współpracy z przedsiębiorcami

Otwarcie nowego kierunku studiów albo modyfikację programu

Praktyki i staże studenckie

Podwyższanie kwalifikacji kadry akademickiej

Czy z P.IV można finansować...?

(Deklarujący znajomość P.IV)

Tak Nie Nie wiem




Co ciekawe, także w grupie respondentów nie deklarujących znajomości IV Priorytetu, odsetki

prawidłowych odpowiedzi były znaczne. Może to być częściowo efekt przytakiwania ankieterowi, ale

ponieważ udział prawidłowych odpowiedzi jest znaczny, wydaje się, że zakres wsparcia w ramach

Priorytetu jest intuicyjnie rozpoznawany, być może na podstawie wiedzy pochodzącej z promocji

projektów w ramach innych priorytetów i ogólnie Programu.

Wykres 16. Wyniki testu znajomości Priorytetu IV wśród deklarujących jego nieznajomość


Okazuje się więc, że poziom ogólnej orientacji w tematyce PO KL jest w miarę wysoki. Natomiast do

znaczna część tych, którzy dotychczas nie aplikowali, nie została na tyle zainteresowana i zachęcona,

by np. zamieszczone na stronie MNiSW szczegółowe informacje o możliwościach wsparcia w ramach

IV Priorytetu. Mamy tu do czynienia z różnymi poziomami działań informacyjno-promocyjnych.

Znacząca jest skala oddziaływania informacyjnego, natomiast udział tych, którzy odebrawszy

informację, uznają ją za ofertę dla siebie i zostaną zainteresowani na tyle by podjąć minimum

działania (zdobyć wiedzę) jest w oczywisty sposób niższy. Oceny, czy jest on zadowalający, można

dokonać z różnych punktów widzenia, w tym odnosząc go do efektów, jakich można by oczekiwać

przy podjętych działaniach, efektów, jakich można by oczekiwać, gdyby podjęto inne działania oraz

z punktu widzenia potrzeb wyznaczanych celami Priorytetu i przyjętymi wartościami docelowymi.

Ocenę podjętych działań przedstawiamy w dalszym podrozdziale, w tym miejscu koncentrując się na

prezentacji wyników badań.

4.6 Przyczyny nieaplikowania

Nieaplikujących zapytano o to, dlaczego nie ubiegali się o dofinansowanie. Na początku zanotowano

odpowiedzi spontaniczne, następnie zaś poproszono respondentów o odpowiedź, czy dana przyczyna

(odczytywana przez ankietera) odnosi się do nich. Samodzielne nazwanie przyczyny nieaplikowania

26%

38%

41%

39%

46%

62%

69%

62%

44%

57%

36%

36%

5%

23%

16%

16%

16%

5%

10%

11%

38%

26%

54%

38%

38%

23%

16%

33%

45%

33%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Budowę nowych obiektów dydaktycznych i naukowych

Prowadzenie prac badawczych

Działalność biur karier na uczelniach

Stypendia dla doktorantów

Szkolenia w zakresie zarządzania uczelnią

Szkolenia w zakresie zarządzania badaniami naukowymi lub pracami rozwojowymi

Szkolenia na temat współpracy z przedsiębiorcami

Otwarcie nowego kierunku studiów albo modyfikację programu

Praktyki i staże studenckie

Podwyższanie kwalifikacji kadry akademickiej

Czy z P.IV można finansować...?

(Deklarujący nieznajomość P.IV)

Tak Nie Nie wiem




było dla respondentów trudniejsze i wymieniali oni mniej przyczyn, niż później wskazali. Odpowiedzi

koncentrowały się wokół postrzeganej niezgodności zakresu wsparcia PO KL z obszarem

działalności instytucji, niewystarczającej informacji oraz niewystarczającego potencjału

do przygotowania wniosku.

Spontanicznie badani mówili przede wszystkim o zakresie wsparcia, nieatrakcyjnym dla nich, lub – jak

uważali – niezgodnym z ich profilem działalności. Ponadto, rzadziej, argumentem było zaangażowanie

w inne projekty i bieżącą pracę, na tle których możliwość realizacji projektu w ramach PO KL nie była

priorytetem.

Z wypowiedzi wyłania się przekonanie, że wsparcie w ramach Priorytetu IV jest skierowane do uczelni.

Potencjalni beneficjenci nie są w pełni poinformowani o tym, że w PO KL przewidziano wsparcie także

dla podmiotów innych niż uczelnie, jakkolwiek na specyficzne przedsięwzięcia. Jest to zrozumiałe,

ponieważ podczas gdy Działanie 4.1 wspiera główną działalność uczelni, to Działanie 4.2 oferuje

instytucjom naukowym i innym podmiotom możliwość realizacji przedsięwzięć dodatkowych,

niewspierających bezpośrednio działalności naukowej. Stosunek liczby umów do liczby złożonych

wniosków o dofinansowanie jest wyższy w Działaniu 4.2 niż 4.1, co świadczy o relatywnie mniejszym

zainteresowaniu potencjalnych beneficjentów. Może to wskazywać na niewystarczającą promocję, lub

też jedynie na mniejszą atrakcyjność tego wsparcia.

W dalszej kolejności badani mówili o braku wiedzy o dostępnym wsparciu i ogłoszeniu konkursu, oraz

o nieznajomości wymagań. Oznacza to, że do części nieaplikujących nie dotarły najbardziej ogólne

działania informacyjno-promocyjne, takie, które dostarczyłyby im wiedzy o tym, gdzie szukać dalszych

informacji. Warto zauważyć, że następnie, wskazując odpowiedzi które w ich opinii trafnie opisują ich

sytuację, badani często byli zdania, że ich instytucja nie spełnia kryteriów udziału w programie.

Tymczasem badanie przeprowadzono wśród instytucji, które mogą aplikować, a zatem ta odpowiedź

świadczy o nieznajomości kryteriów.

Kolejna grupa przyczyn, to niedostatki własnego potencjału – brak zainteresowania, brak umiejętności

przygotowania wniosków przez pracowników i zdolności instytucjonalnej do aplikowania. Badani

rzadko mówili o tym spontanicznie, ale często wskazywali tego rodzaju przyczyny na liście odpowiedzi.

Respondenci w ogóle nie wymieniali spontanicznie, natomiast często wskazywali na odstraszającą ich

biurokrację – tak po stronie PO KL jak i własnej instytucji. Może to więc być bariera częsta, ale

o mniejszym znaczeniu od pozostałych przyczyn. Warto zaznaczyć, że w odniesieniu do PO KL bariera

„skomplikowanych wymagań i formalności” ma charakter potocznego przekonania niepopartego

wiedzą: zdecydowana większość respondentów, którzy ją wskazali, nie zapoznała się z dokumentacją

konkursową.

Z odpowiedzi wynika więc, że do znaczących barier należą przede wszystkim te związane z zakresem

wsparcia, na które działania informacyjno-promocyjne nie mają wpływu, oraz bariery związane

z brakiem wiedzy o PO KL i kompetencji do przygotowania wniosku – na te ostatnie można

oddziaływać poprzez działania informacyjno-promocyjne oraz szkoleniowe (warsztaty dla

potencjalnych projektodawców).




Wykres 17. Deklarowane przyczyny nieaplikowania


Połowa tych nieaplikujących, którzy deklarują znajomość PO KL, jest zdania, że ich instytucja nie

spełnia co najmniej części kryteriów udziału w Programie.

11%

9%

2%

2%

3%

4%

5%

6%

6%

9%

11%

12%

15%

16%

5%

12%

21%

10%

26%

8%

15%

21%

33%

19%

33%

37%

28%

17%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

Trudno powiedzieć

Inne

Żadne z powyższych

Procedury w naszej instytucji są zbyt skomplikowane

Minimalna wartość projektu jest za wysoka

Maksymalna wartość projektu jest za niska

W naszej instytucji nie było osoby zainteresowanej realizacją takiego projektu

Już mamy to, co można sfinansować z tego programu

Nie potrzebujemy realizować projektu, ponieważ wystarczają nam inne źródła finansowania

Nie wiemy dokładnie, co trzeba zrobić żeby uzyskać dofinansowanie

Nie mamy środków finansowych na realizację takiego projektu

Nie wiemy dokładnie, jakiego rodzaju wsparcie można uzyskać

Nie wiedzieliśmy o konkursach lub dowiedzieliśmy się za późno

Wymagania i formalności w tym programie są zbyt skomplikowane

Było zainteresowanie tym programem, ale nie było osoby gotowej przygotować wniosek

Za mały potencjał, brak umiejętności pisania wniosków

inne zoobowiązania, niemożliwość podjęcia kolejnych

Nie spełniamy kryteriów udziału w tym programie

PO KL nie wpisuje się w nasz zakres działań / nie jesteśmy uczelnią / nie prowadzimy dydaktyki

Tematy projektów, jakie można realizować w ramach tego programu nie są dla nas interesujące

Wskazanie odpowiedzi z listy Odpowiedzi spontaniczne




Wykres 18. Czy P. zdaniem Państwa instytucja spełnia kryteria wymagane od projektodawców ubiegających się

o dofinansowanie w ramach PO KL?


Jednak pytani o to, których kryteriów nie spełniają, respondenci często nie umieli ich wymienić.

W dalszej kolejności zaś wymieniali brak działalności dydaktycznej, np. tak specyficznej jak studia

doktoranckie – co świadczy o niedokładnej znajomości Działania 4.1 i nieznajomości działania 4.2.

Wykres 19. Których kryteriów Państwo nie spełniają?


44%

51%

5%

Tak, spełniamy wszystkie kryteria

Nie, nie spełniamy niektórych kryteriów

Nie wiem, trudno powiedzieć

15%

4%

4%

4%

7%

7%

7%

7%

13%

19%

32%

0% 10% 20% 30% 40%

Inne

Nie prowadzimy studiów na kierunkach matematycznych, przyrodniczych ani technicznych

Nierozliczenie poprzedniego projektu

Nie prowadzimy kształcenia ustawicznego / otwartego uniwersytetu

Nie współpracujemy z pracodawcami / nie mamy zawartego partnerstwa z pracodawcami

Brak środków finansowych

Nie prowadzimy studiów podyplomowych

Za mało lub brak pracowników dydaktycznych

Nie prowadzimy studiów doktoranckich

Nie jesteśmy uczelnią

Trudno powiedzieć




O nieznajomości możliwości, jakie stwarza Działanie 4.2 świadczy także fakt, że wśród przedstawicieli

podmiotów innych niż szkoły wyższe 41% było zdania, że ich instytucja nie spełnia kryteriów udziału

w programie, przy czym w tej podgrupie na pytanie, jakich kryteriów nie spełniają, 1/3

argumentowała, że ich podmiot nie jest uczelnią, a pozostali najczęściej wyjaśniali, że nie prowadzą

różnego typu kształcenia.

Odpowiedzi potwierdzają więc, że kluczową barierą ubiegania się o dofinansowanie jest niewiedza, ale

także mylne przekonania na temat zakresu wsparcia i kryteriów oraz niepoparte wiedzą stereotypowe

przekonanie o uciążliwości procedur.

4.7 Oczekiwane działania promocyjne

Najbardziej pożądanymi kanałami informacji o IV Priorytecie PO KL, w tym szczególnie o ogłaszanych

konkursach, są:

informacje na stronie internetowej MNiSW i MRR

oraz komunikacja bezpośrednia – pismo lub email albo newsletter wysyłany bezpośrednio do

instytucji (np. do rektoratu).

Jeżeli respondenci mówili o „bezpośrednim kontakcie emailem”, to ich odpowiedź zakodowano tutaj

podwójnie: do kategorii „newsletter albo pismo” oraz „poczta elektroniczna”. Porównanie częstości

obydwu odpowiedzi pozwala się zorientować, że większość respondentów oczekuje komunikacji

tradycyjnej, ale zapotrzebowanie na mailing elektroniczny też jest znaczące.

Zwraca uwagę fakt, bezpośrednim marketingiem są zainteresowani szczególnie odrzuceni

projektodawcy i nieaplikujący. Te same grupy nie uważają za korzystną komunikacji poprzez

ogłoszenia w prasie.

Pytani o oczekiwane sposoby komunikacji, respondenci wymieniali nie tylko kanały, lecz także zgłaszali

uwagi do jakości komunikowania. Ponad 9% odrzuconych projektodawców miało zastrzeżenia do

precyzji i kompletności informacji dostępnej na stronie internetowej MNiSW, a zdaniem 10% te

informacje są zamieszczane nie dość wcześnie.




Wykres 20. Gdyby w przyszłości realizowano podobne programy dla szkół wyższych i instytucji naukowych,

w jaki sposób powinno się o nich informować?


na beneficjentach

4.8 Ocena skuteczności i efektywności działań informacyjno-promocyjnych

skierowanych do potencjalnych wnioskodawców

Efekty działań promocyjnych skierowanych do potencjalnych beneficjentów można oceniać z punktu

widzenia oczekiwanych (przypuszczalnie możliwych) efektów przy danych środkach na działania

promocyjne. O dofinansowanie przynajmniej jednego projektu ubiegało się 45% ogółu uprawnionych

podmiotów (w tym część odniosła sukces), a w grupie szkół wyższych było to aż 69% szkół wyższych

w Polsce. Duże zainteresowanie konkursami świadczy o tym, że z punktu widzenia zapewnienia

wydatkowania środków PO KL informacja była wystarczająco dostępna. O relatywnie mniejszym

zainteresowaniu można mówić w przypadku Działania 4.2. O dofinansowanie w ramach tego

działania ubiegało się tylko 8% Instytutów Badawczych, 15% Placówek PAN i 2% podmiotów

działających na rzecz nauki.

Z wypowiedzi przedstawiciela Instytucji Pośredniczącej wynika, że pracownikom jest znana tylko

specyficzna grupa potencjalnych wnioskodawców – ci, którzy są dobrze zorientowani.

2%

4%

2%

2%

3%

3%

24%

4%

3%

3%

13%

13%

59%

21%

44%

7%

9%

2%

6%

2%

10%

15%

7%

1%

22%

5%

70%

10%

36%

1%

1%

2%

6%

14%

15%

32%

42%

46%

49%

84%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Inne

Broszury informacyjne

Internet, strony internetowe (ogólnie)

Należy udostępniać kompletne i bardziej precyzyjne informacje na stronie internetowej

Spoty telewizyjne

Tak jak obecnie

Konsultanci w MNiSW którzy odpowiedzą na pytania potencjalnych wnioskodawców

Należy udostępniać informacje z większym wyprzedzeniem

Poczta elektroniczna

Spotkania informacyjne, warsztaty

Reklamy w portalach internetowych

Ogłoszenia w prasie

Informacje przysyłane do konferencji rektorów i do rady głównej instytutów badawczych

Konferencje promocyjne

Newsletter albo pismo wysyłane bezpośrednio do uczelni i instytucji naukowych

Informacje na stronie internetowej funduszy europejskich

Informacje na stronie internetowej instytucji pośredniczącej ( Ministerstwa nauki)





Nie zdarza się raczej, że zgłasza się uczelnia, która nie ma w danym momencie żadnego

doświadczenia. Oni doskonale wiedzą czego szukają i po prostu pojawia się informacja o konkursie

i oni są już gotowi (…) składać wnioski w tym momencie. Nie ma czegoś takiego, jak na początku, że

wszyscy się uczyli. (…) oni wiedzą, czego chcą, zadają bardzo konkretne pytania (…), bo już mają

jakiś pomysł, albo już nawet tworzą te projekty i tylko przyjeżdżają się o coś dopytać. (…) mamy

bardzo sprecyzowaną grupę odbiorców, (…) wcale nie musimy ich zachęcać. Pani na pewno wie ile

wniosków wpływa na dany konkurs (…).

Jest to większość szkół wyższych w Polsce i znaczna część innych podmiotów, ale w rzeczywistości –

nie wszyscy. Obok tych aktualnych i potencjalnych beneficjentów, jest grupa nigdy dotychczas

nieaplikujących. Jest zrozumiałe, że uczelnia, która nie zna programu, nie zgłasza się do MNiSW – taka

uczelnia poszukuje informacji np. w instytucjach regionalnych lub prywatnych i wie o PO KL jeszcze za

mało, by trafić do właściwego pracownika w MNiSW. Ta część potencjalnych wnioskodawców

nie została rozpoznana przez IP.

Obecne sposoby komunikacji docierają do tych, którzy natkną się na ogłoszenie prasowe (jak wynika

z badania, to źródło rzadko bywa wymieniane) lub już wcześniej pozyskają pewną wiedzę

samodzielnie: wiedzą o istnieniu strony internetowej, zorientują się o możliwości zapisania się na

newsletter. Warto zwrócić uwagę, że ograniczając się do publikowania szerszych informacji

o konkursie na stronie internetowej, ogranicza się grono odbiorców do tych, którzy dysponują

elementarną wiedzą o PO KL i o tym, że informacje są dostępne na stronie internetowej MNiSW, co

jest optymalnym kanałem informacji dla dotychczas aplikujących, ale nie sprzyja rozszerzaniu ich

grona. Taka strategia promocji oznacza na obecnym etapie realizacji Programu zgodę na ograniczenie

grona aplikujących do tych, którzy mają pewną wiedzę o PO KL.

Tymczasem grupa nieaplikujących jest znacząca, a w niej znaczący jest udział tych, którzy nie znają

PO KL, lub też znają go bardzo ogólnie, nie wiedząc o tym, że w Programie przewidziano wsparcie

dostępne dla nich. Podczas gdy część nieaplikujących zna źródła informacji i ma podstawową wiedzę,

to do innych nie dotarło nawet minimum informacji, zachęcającej ich do dalszego poszukiwania.

W takim ujęciu, można postawić pytanie, czy wybrano efektywne sposoby promocji i czy

zaadresowano działania promocyjne w sposób wystarczająco precyzyjny, do osób odpowiadających za

rozwój uczelni, instytutów i innych podmiotów.

Warto zwrócić uwagę, że nieaplikujący oraz ci projektodawcy, których wnioski zostały odrzucone

oczekują wysłania informacji, pismem lub emailem bezpośrednio do instytucji. Jeżeli celem

jest dotarcie do ściśle określonej grupy niebeneficjentów, to działania bezpośrednie byłyby bardziej

efektywne: skuteczniejsze i tańsze, od skierowanych do ogółu społeczeństwa, w tym m. in.

docierających do potencjalnych projektodawców. Jest możliwe, że stosując przekaz bezpośredni

można by znacząco zwiększyć liczbę instytucji, które zaczną poszukiwać wiedzy o IV Priorytecie,

a część z nich przygotowałaby wnioski o dofinansowanie. Biorąc uwagę ograniczoną liczbę

uprawnionych podmiotów, koszt takiego działania byłby umiarkowany (obecnie jest to 386 dotychczas

nieaplikujących podmiotów). Przy niedużej liczbie potencjalnych beneficjentów, zastosowanie

bezpośredniej komunikacji byłoby możliwe. Ale, jak wynika z wywiadów indywidualnych, IP tego

unika, aby dbać o dobrowolność kontaktu zainteresowanego z Instytucją Pośredniczącą:

To musi być za ich zgodą i wolą (…)

Odbiorcą marketingu bezpośredniego nie byłyby osoby prywatne lecz instytucje, którym IP

przedstawiałaby ofertę, która może ich zainteresować.

Instytucja Pośrednicząca może we własnym zakresie przeprowadzić działania informacyjne skierowane

specjalnie do grup instytucji, które dotychczas nie aplikowały. W tego rodzaju kampanii szczególnie

istotne jest dostarczenie podstawowej wiedzy o zakresie wsparcia.

Działanie 4.1




W przypadku uczelni, nieaplikujący wydają się być instytucjami o przeciętnie słabszym

potencjale, mogą więc zobaczyć szanse dla siebie w projektach rozwojowych. Potrzebne jest

przy tym obalanie fałszywych przekonań o tym, że PO KL dotyczy tylko wsparcia kierunków

ścisłych.

Działanie 4.2

W przypadku instytucji naukowych, placówek PAN i podmiotów działających na rzecz nauki,

może być przydatne szczegółowe poinformowanie o możliwościach jakie stwarza Działanie

4.2, połączone z ukazywaniem korzyści z działań wykraczających poza pracę ściśle naukową,

a ułatwiających współpracę z sektorem biznesu.

Z drugiej strony, można także podać argumenty przeciwko docieraniu do tych, którym brak

elementarnej znajomości PO KL:

1. Efekty mierzone skalą zainteresowania konkursami nie przemawiają za koniecznością

intensyfikacji działań promocyjnych, szczególnie w odniesieniu do szkół wyższych.

W przypadku Działania 4.1 zainteresowanie jest znaczące, a w Działaniu 4.2 aplikuje

mniejszość, ale nadal wniosków nie brakuje.

2. Po drugie, podgrupę niebeneficjentów niezorientowanych nawet ogólnie w możliwościach

wsparcia w ramach Priorytetu IV można scharakteryzować jako najmniej aktywnie

poszukujących możliwości dofinansowania rozwoju swoich instytucji i dysponujących

przeciętnie słabszym potencjałem. Biorąc pod uwagę, że wsparcie w ramach Priorytetu IV nie

jest skierowane do podmiotów o relatywnie niższym potencjale, celem wyrównywania ich

szans, lecz przeciwnie, zgodnie z kryteriami wyboru projektów potencjał podmiotu jest

uwzględniany w ocenie merytorycznej projektu, można uznać, że stosowana strategia

promocji jest zgodna z przyjętym podejściem do wdrażania Priorytetu IV.

Jeżeli Instytucja Pośrednicząca za wartość nadrzędną w swojej strategii promocji przyjmie zwiększanie

dostępności Programu dla wszystkich a w konsekwencji dążenie do tego, by zaczęli składać wnioski ci,

którzy dotychczas tego nie robili, i których aktualna wiedza o PO KL jest przeciętnie mniejsza, to

najbardziej efektywnym rozwiązaniem będzie przesłanie do nich bezpośrednio informacji

o oferowanym wsparciu. Jeżeli natomiast IP pragnie koncentrować wsparcie w instytucjach

o największym potencjale oraz, w związku z niedoborem pracowników, uniknąć zwiększenia liczby

wniosków w konkursach i zwiększenia liczby elementarnych pytań od nowych wnioskodawców,

optymalne jest pozostanie przy aktualnej strategii. W oparciu i wyniki panelu ekspertów oraz

analizy skali uczestnictwa poszczególnych typów podmiotów w Programie, rekomendujemy strategię

mieszaną:

Działanie 4.1

Uczestnicy panelu ekspertów podsumowującego badanie opowiadali się przeciwko kierowaniu

działań promocyjnych bezpośrednio do podmiotów, które dotychczas nie aplikowały,

argumentując, że wsparcie nie trafiło przede wszystkim do szkół wyższych o słabym

potencjale, w tym takich, które mogą nawet zaprzestać działalności po nadejściu niżu

demograficznego.

Działanie 4.2

Liczba aplikacji do Działania 4.2 jest znacząca, ale mniejsza, niż do Działania 4.1. Co więcej,

podczas gdy 33% szkół wyższych jest beneficjentami, a kolejne 33% aplikowało bez

powodzenia, to tylko 9 ze 119 instytutów badawczych, 12 z 79 placówek PAN i 1 z 60

podmiotów działających na rzecz nauki ubiegały się o dofinansowanie (z czego beneficjentami

jest 5 instytutów i 2 placówki). Co więcej przedstawiciele tych pomiotów objęci badaniem

ankietowym często wyrażali przekonanie, że Priorytet IV jest skierowany tylko do uczelni i nie

znali możliwości jakie stwarza Działanie 4.2. Dlatego też w przypadku tej grupy docelowej

zdecydowanie rekomendujemy rozważenie komunikacji bezpośredniej.




Obydwa Działania

Uczestnicy panelu podkreślali, że należy kontynuować działania informacyjne skierowane do

przedstawicieli tych podmiotów, którzy już mają pewną orientację PO KL, ale którzy jeszcze

nie aplikowali (bo nie do końca wiedzą, jak to zrobić), lub którym się nie powiodło. Takie

działanie, prowadzone przez DWI, polegałyby na objaśnianiu, jak się ubiegać

o dofinansowanie i stanowiłyby kontynuację obecnej praktyki, zgodnie z którą pracownicy

DWI udzielają informacji i wyjaśnień potencjalnym wnioskodawcom.

Ogłoszenia prasowe rzadko są wymieniane jako źródło informacji o możliwości realizacji projektu,

ich efektywność stoi pod znakiem zapytania. Potencjalny beneficjent może się na nie natknąć, jednak

w przypadku ściśle zdefiniowanej i niezbyt licznej zbiorowości potencjalnych beneficjentów, bardzie

efektywne mogą się okazać inne kanały komunikacji (np. strona internetowa MNiSW, kontakt

z organizacjami rektorów i bezpośrednio z uczelniami). Tymczasem publikacja ogłoszeń prasowych

jest bardzo kosztowna. Jak wynika z analizy wydatków pomocy technicznej, koszty publikacji ogłoszeń

w mediach to 330 tys. zł., a utrzymania strony internetowej – 57,5 tys. zł., przy czym strona byłaby

prowadzona nawet wtedy, gdyby nie informowano na niej o PO KL. Nawet gdyby do kosztów

prowadzenia strony internetowej dodać koszty osobowe, tj. oprócz opłat dla firmy prowadzącej stronę,

uwzględnić koszt pracy pracownika MNiSW do zadań którego należy m. in. aktualizacja strony, można

przypuszczać, że strona zachowałaby kilkakrotną przewagę pod względem kosztów. Biorąc pod uwagę

niski koszt publikacji ogłoszenia na własnej stronie (nawet z uwzględnieniem kosztów prowadzenia

strony internetowej i kosztów osobowych) i wysoki – jego publikacji w prasie oraz wysoką skuteczność

pierwszego, a niską – drugiego rozwiązania, celem zwiększenia efektywności kosztowej działań

(poczynienia oszczędności) można rozważyć rezygnację z ogłoszeń prasowych. Rezygnacja z ogłoszeń

prasowych wiązałaby się z pewną stratą dostępności informacji, ale byłaby to strata niewielka.

Ponadto taka rezygnacja wpisuje się w strategię informowania potencjalnych wnioskodawców

mających już podstawową wiedzę. Natomiast w przypadku wyboru strategii ekstensywnej

(zwiększania szans) ogłoszenia prasowe powinny być utrzymane.

Taka decyzja należy do Instytucji Zarządzającej i wymagałaby zmiany Ustawy o zasadach prowadzenia

polityki rozwoju. Zagadnienie wymaga dalszych badań, w tym obejmujących inne priorytety PO KL, nie

można bowiem wykluczyć, że beneficjenci dowiedzieli się o możliwości dofinansowania z innych

źródeł, ale sam termin konkursu poznali z ogłoszenia w prasie. Niniejsze badanie daje jednak

podstawy do przypuszczeń, że zainteresowani śledzą strony internetowe instytucji pośredniczących,

a zatem rezygnacja z ogłoszeń prasowych przyniosłaby znaczące oszczędności środków pomocy

technicznej przy tylko nieznacznym ograniczeniu dostępności do informacji – nadal dostępnej dla

bardziej zaangażowanych kandydatów na projektodawców.

4.9 Podsumowanie badania działań informacyjno-promocyjnych oraz

szkoleniowych adresowanych do potencjalnych beneficjentów

Ze wsparcia w ramach IV Priorytetu PO KL skorzystała dotychczas większość szkół wyższych w Polsce

i tylko niewielka część instytutów badawczych oraz placówek PAN. Wśród badanych potencjalnych

beneficjentów, zdefiniowanych jako ci, którzy dotychczas nie aplikowali, znajomość PO KL jest

umiarkowana. Ponad połowa nieaplikujących ma jedynie podstawową wiedzę o programie i nie zna

zakresu wsparcia dla szkół wyższych i instytutów naukowych. Wśród nieaplikujących jest też

mniejszość (1/5) która deklaruje dobrą znajomość PO KL.

Spontanicznie wymieniane przyczyny nieubiegania się o dofinansowanie projektu, to przede wszystkim

brak zainteresowania programem, a w przypadku podmiotów innych niż uczelnie – argument, że

program nie jest skierowany do nich, co świadczy o błędnym przekonaniu, że IV Priorytet oferuje

wsparcie jedynie uczelniom. Natomiast poproszeni o wybór przyczyny z listy, nieaplikujący wskazywali




najczęściej brak osób gotowych do przygotowania wniosku, oraz brak środków na współfinansowanie,

a pośrednio także – brak potencjału (przekonanie o zbyt skomplikowanych wymaganiach) oraz brak

wiedzy o dostępnym wsparciu lub o tym, jak przygotować wniosek.

Spośród działań informacyjno-promocyjnych projektodawcy i potencjalni projektodawcy najczęściej

korzystają ze strony internetowej MNiSW i strony MRR oraz dokumentacji konkursowej. Jest to

kluczowy i efektywny kanał komunikacji. Poszczególne źródła informacji i dokumenty są umiarkowanie

pozytywnie oceniane przez projektodawców. Szczególnie cenną formą komunikacji są spotkania

informacyjne dla potencjalnych wnioskodawców, które stwarzają możliwość uzupełnienia wiedzy,

szczególnie o zagadnieniach, których zainteresowani nie zrozumieli czytając dostępne materiały.

Za mało znaczące w praktyce i nieefektywne kosztowo można natomiast uznać ogłoszenia prasowe.

Ponadto efektywność komunikacji bywa obniżana przez czas, w jakim jest udostępniana informacja –

dotyczy to ogłaszania konkursów w terminach, w których przygotowanie wniosków jest utrudnione

(miesiące letnie), brak synchronizacji terminów konkursów na kierunki zamawiane z terminami

rekrutacji oraz krótki czas na przygotowanie wniosku o dofinansowanie.

Obecnie potencjalnym beneficjentom najpotrzebniejsze są szkolenia lub inne formy informowania

potencjalnych wnioskodawców o tych zagadnieniach, które są dla nich najtrudniejsze. Szczególnie

potrzebne są:

kontynuacja informowania o tym, na czym polega i jak wypełnić wymogi zasady równości

szans kobiet i mężczyzn;

informowanie lub szkolenie na temat sposobu konstrukcji budżetu, w tym kwalifikowalności

oraz metodologii obliczania kosztów pośrednich;

upowszechnianie informacji o kwalifikowanych grupach docelowych.

Ponadto stwierdzono zapotrzebowanie dotychczas nieaplikujących podmiotów na bezpośrednią

komunikację – przesyłanie emailem informacji o ogłaszanych konkursach. Rozwiązanie to nie jest

jednak zasadne, jeżeli zostanie podjęta decyzja o kontynuacji obecnej strategii, nie wspierającej

najsłabszych, lesz wymagającej aktywności po stronie wnioskodawcy.




5. System i kryteria wyboru projektów w ramach IV Priorytetu PO KL

5.1 Trafność kryteriów wyboru projektów

Czy kryteria wyboru projektów są spójne wewnętrznie, obiektywne,

mierzalne oraz czy umożliwiają precyzyjną i jednoznaczną interpretację przez

osoby oceniające i potencjalnych beneficjentów?

Czy i na ile istniejące kryteria wyboru projektów pozwoliły przyjąć do

realizacji projekty, które w sposób najbardziej trafny, skuteczny, efektywny

umożliwią realizację celów Priorytetu IV?

Czy system wyboru projektów stanowi optymalne narzędzie do trafnego,

skutecznego i efektywnego wyboru projektów najlepiej realizujących cele

Priorytetu IV? Jeżeli nie – to jakie elementy i w jakim zakresie powinny

zostać zmodyfikowane? (dokumenty aplikacyjne, inne wymogi związane

z aplikowaniem, procedury, terminy, itp.)

Czy zakres tematyczny konkursów pozwoli na osiągnięcie zakładanych

wskaźników Priorytetu IV? Czy istnieje niebezpieczeństwo, że któryś z celów

Priorytetu IV może nie zostać osiągnięty? Jak rezultaty projektów przełożą

się na osiągnięcie celów Priorytetu IV?

Jeżeli struktura przyjętych projektów nie w pełni odpowiada celom Priorytetu

IV, na jakie kryteria wyboru projektów należy położyć nacisk w kolejnych

konkursach?

Jaki powinien być w nowej perspektywie tryb wyboru projektów różnego

typu – konkursowy czy systemowy? Jeśli konkursowy, to w jaki sposób

należałoby organizować konkursy – np. czy przyjąć podział na rodzaje

beneficjentów (publiczne, prywatne, itp.), typy projektów, w celu osiągnięcia

konkretnego poziomu wskaźników rezultatu określonych dla programu, itp.?

W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki przyjęto do stosowania dwa podstawowe rodzaje

kryteriów – ogólne, stosowane wobec wszystkich projektów zgłaszanych do finansowania, oraz

szczegółowe, ustalane dla poszczególnych Działań/Poddziałań i typów projektów wdrażanych

w ramach Programu i dotyczące kwestii istotnych z punktu widzenia danego obszaru wsparcia.

Kryteria ogólne to kryteria formalne, merytoryczne oraz horyzontalne, przy czym ze względu na cele

badania ograniczamy się tu do kryteriów merytorycznych, odnoszących się do jakości, spójności, logiki

projektu i racjonalności budżetu, choć zastrzec należy, że nie stanowiły one specyficznego przedmiotu

badania, jako że są one wspólne dla całego Programu i nie są zależne od IP dla Priorytetu IV. Kryteria

szczegółowe wskazywane są w Planie Działania dla danego Priorytetu, ich okres obowiązywania jest

więc zbieżny z okresem obowiązywania danego Planu, co nie wyklucza utrzymywania takich samych

kryteriów w kolejnych latach. Wskazywanie kryteriów szczegółowych nie jest obowiązkowe, ma ono

charakter uprawnienia Instytucji Pośredniczącej, o ile uważa za niezbędne bądź nałożenie pewnych

ograniczeń lub ukierunkowanie wsparcia (kryteria dostępu) bądź też wskazanie preferowanych ze

względów strategicznych obszarów i/lub form działania (kryteria strategiczne). O ile niespełnienie

kryteriów dostępu skutkuje odrzuceniem wniosku, to niespełnienie kryterium strategicznego oznacza

jedynie brak możliwości otrzymania specjalnej premii punktowej (do końca 2009 roku wynosiła ona

maksymalnie 20 punktów, natomiast w roku 2010 – maksymalnie 40 punktów), przyznawanej




wyłącznie wnioskom, które w ramach oceny merytorycznej zostały ocenione pozytywnie. W sytuacji

ustanowienia więcej niż jednego kryterium strategicznego pula punktów musi zostać podzielona przez

IP pomiędzy poszczególne kryteria (IP określa tzw. wagi punktowe dla kryterium), przy czym

minimalna wartość wagi punktowej może wynosić 5, co ma zapobiegać rozpraszaniu wartości

kryteriów strategicznych (regułę tę wprowadzono dopiero w połowie 2009 roku, a więc obowiązuje

dopiero od 2010 roku). Trzeba zaznaczyć, że IP nie ma obowiązku wyczerpania limitu 40 punktów

i określone przez nią kryteria strategiczne mogą zamknąć się mniejszą liczbą punktów.

W przypadku Priorytetu IV od pierwszego konkursu IP korzystała z możliwości określania zarówno

kryteriów dostępu, jak i kryteriów strategicznych. Niestety, w przypadku Planu Działania na lata 2007-

2008 nie było obowiązku uzasadniania zaproponowanych kryteriów, a jego tworzenie miało miejsce na

tyle dawno, że trudno dziś odtworzyć ówczesną logikę myślenia. Z kolei uzasadnienia zawarte

w Planach Działania na kolejne lata nie wyjaśniają w żaden sposób motywów, np. trudno uznać za

uzasadnienie dla kryterium uzależniającego liczbę projektów realizowanych przez uczelnię od liczby

studentów zapis: „dla większej kontroli planowanych wydatków przez uczelnie różnego typu”. Nie

wyjaśniono, jaki jest związek między kontrolą wydatków przez różne typy uczelni a liczbą studentów?

Czy na pewno fakt posiadania mniejszej liczby studentów oznacza, że wydatki są gorzej

kontrolowane? Tak więc oficjalnie dostępne dokumenty w żaden sposób nie objaśniają przyczyn użycia

określonych kryteriów i ich znaczenia z punktu widzenia strategicznych celów Ministerstwa Nauki.

Takie wyjaśnienie ma znaczenie z punktu widzenia projektodawców, przygotowujących się do

aplikowania, jak też dla ekspertów oceniających wnioski, ułatwia im bowiem weryfikację spełniania

kryterium na poziomie głębszym, niż tylko „zero-jedynkowa” deklaracja we wniosku. Dotyczy to

zwłaszcza kryteriów o charakterze merytorycznym, jak np. „projekty zawierające elementy zarządzania

wiekiem”.

5.1.1 Poddziałanie 4.1.1

W tabeli poniżej zestawiono wszystkie kryteria stosowane w ramach kolejnych konkursów

przeprowadzonych w okresie objętym badaniem. W przypadku kryteriów budzących zastrzeżenia

ewaluatorów odnotowano to przy danym kryterium, natomiast komentarz do kryteriów stosowanych

w ramach Poddziałania zamieszczono pod tabelą.

Ze względu na obszerność sformułowań niektórych kryteriów – część z nich zapisano w tabeli

w skrótowej formie.




Tabela 9. Kryteria w poddziałaniu 4.1.1

Nr

ko

nk

urs

u

Kry

teri

a

Nr

kry

teri

um

Nr kolumny

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Konkurs

1/2

008

Kryteria

dostępu

1 Czas

trwania

– min. 1

rok

Minim. 500 000

zł

Wyłącznie

uczelnie

publiczne

i niepubliczne

uwagi 2 Większą

użyteczność

z punktu

widzenia celów

programu

miałoby

kryterium

maksymalnej

wartości, co

zresztą

stosowano

w każdym

kolejnym

konkursie

Kryteria

strategic

zne

3 Projekty

przewidu

jące

prowadz

enie

zajęć

wyrówna

wczych

dla

studentó

w i roku

studiów

kierunkó

w

Projekty

przewidujące

organizację co

najmniej 3-

miesięcznych

staży dla

studentów u

pracodawców

4 pkt.

Projekty

realizowane

w partnerstwi

e z inną

uczelnią lub

jednostką

naukową

4 pkt

Projekty

realizowane

we współpracy

z przedsiębiorc

ami (nie licząc

organizacji

staży

i praktyk)

4 pkt

Projekty

uwzględniające

co najmniej

50% typów

operacji

określonych

w SzOP

4 pkt.




ścisłych

4 pkt

uwagi 4 Kryterium nie

ma wpływu na

jakość

projektów,

wprowadzając

dodatkowe

koszy

i złożoność

realizacji

Kryterium

sztuczne, nie

mające wpływu

na jakość

projektów

Konkurs

2/2

008

Kryteria

dostępu

5 Minimu

m 1 rok

Minimum

500 000 zł

Wyłącznie

uczelnia

publiczna lub

niepubliczna

Uwagi 6 jw

Kryteria

strategic

zne

7 Projekty

przewidu

jące

prowadz

enie

zajęć

wyrówna

wczych

z matem

atyki

i fizyki

dla

studentó

w i roku

studiów

5 pkt

Projekty

przewidujące

organizację co

najmniej 3-

miesięcznych

staży dla

studentów lub

absolwentów u

potencjalnych

pracodawców

5 pkt.

Projekty

realizowane

w partnerstwi

e z inną

uczelnią lub

jednostką

naukową

5 pkt

Projekty

realizowane

we współpracy

z przedsiębiorc

ami (nie licząc

organizacji

staży

i praktyk)

5 pkt

uwagi 8 jw

Konkurs

1/2

009

Kryteria

dostępu

9 Min. 24

mies.

Wyłącznie szkoła

wyższa

Maksymalna

wartość

uzależniona

od liczby

studentów –

od 3 do 15

Możliwość

jednoczesnej

realizacji od 2

do 8 projektów

w zależności

od liczby

Posiadanie

uprawnień do

prowadzenia

studiów,

studiów

doktoranckich

Posiadanie

pozytywnej

opinii PKA

w stosunku do

kierunku,

którego dotyczy

Średnio

max. 1,3 -

ocena

parametry

czna (opis

w treści

Projekt

zakłada

realizację min.

3 spośród 6

wskazanych

form wsparcia

.




mln zł studentów (opisane

w treści

wniosku)

projekt (opis

w treści

wniosku)

wniosku) (nowe

kierunki, nowa

oferta do osób

spoza

społeczności

akademickiej,

podnoszenie

kompetencji

kadry, staże

i szkolenia dla

kadry,

stypendia dla

kadry

w dziedzinach

rozwojowych,

projekty dla

studentów

niepełnospraw

nych)

uwagi 10 Kryterium

preferujące

duże

uczelnie, bez

związku

z jakością

projektów

Kryterium

preferujące

duże uczelnie,

bez związku

z jakością

projektów

Nieuzasadnione

wymaganie

opisu

spełniania

kryterium

w treści

wniosku

(ograniczenie

znaków na

opisanie istoty

projektów,

podczas gdy

kryterium może

być

zweryfikowane

w bazie MNiSW

i na podstawie

odpowiedniego

dokumentu

przed

podpisaniem

Nieuzasadnione

wymaganie

opisu spełniania

kryterium

w treści wniosku

(ograniczenie

znaków na

opisanie istoty

projektów,

podczas Gd

kryterium może

być

zweryfikowane

w bazie MNiSW

i na podstawie

odpowiedniego

dokumentu

przed

podpisaniem

umowy)

Sztuczne

kryterium, bez

wpływu na

jakość

projektów




umowy)

Kryteria

strategic

zne

10 Projekty

komple

mentarn

e ze

wsparcie

m

o charak

terze

„twardy

m”

(Prioryte

t XIII PO

IS oraz

RPO) lub

są

realizow

ane jako

kontynu

acja

działań

w ramac

h SPO

RZL (Pr.

II)

2 pkt.

Projekty

zawierające

elementy

zarządzania

wiekiem

1 pkt.

Projekty

z elementami

skierowanymi

do studentów

niepełnospra

wnych

1 pkt.

Projekty

przewidujące

realizację

kierunków

studiów lub

studiów

doktoranckich

lub programów

skierowanych

do osób spoza

społeczności

akademickiej

w języku

angielskim

6 pkt.

Projekty

przewidujące

przygotowanie,

otwarcie

i realizację

interdyscyplinar

nych studiów

doktoranckich

3 pkt.

Projekty

przewidujące

określanie

zakresu

tematycznego

studiów doktora

nich przy udziale

przedsiębiorców

lub podmiotów

mogących

stosować

w praktyce

wyniki badań

prowadzonych

w ramach

studiów dr

3 pkt.

Projekty

przewiduj

ące

zatrudnie

nie

wybitnego

naukowca

4 pkt

uwagi 11 Wysokoś

ć premii

nie

odzwierc

iedla

strategic

znego

charakte

ru

kryteriu

m

Wysokość premii

nie

odzwierciedla

strategicznego

charakteru

kryterium

Wysokość

premii nie

odzwierciedla

strategiczneg

o charakteru

kryterium

Kryterium

„łatwospełnialne

”, nie odnoszące

się do

rzeczywistej

jakości projektu

Kryterium

„łatwospe

łnialne”,

nie

odnosząc

e się do

rzeczywist

ej jakości

projektu

Konku

rs

2/2

00

9

Kryteria

dostępu

(12)

Analogicznie jak w konkursie 1/2009




Uwagi

(13)

Kryteria

strategic

zne

14 Projekty

komplemen

tarne ze

wsparciem

o charakter

ze

„twardym”

(Priorytet

XIII PO IS

oraz RPO)

lub są

realizowane

jako

kontynuacj

a działań

w ramach

SPO RZL

(Pr. II)

2 pkt.

Projekty,

których

wnioskodawc

a

współpracuje

z pracodawca

mi

w definiowani

u zakresu

tematycznego

kierunków

studiów (w

tym nowych

kierunków

studiów)

4 pkt.

Projekty

z elementami

skierowanymi

do studentów

niepełnospra

wnych

1 pkt.

Projekty

przewidujące

zatrudnienie

specjalistów

mających min

3-letnie

doświadczenie

w pracy

w przedsiębior

stwach

w dziedzinie

bezpośrednio

związanej

z zakresem

tematycznym

projektów

4 pkt.

Projekty

przewidujące

organizację

staży

w przedsiębior

stwach dla

studentów

i doktorantów

3 pkt.

Projekty

przewidujące

wdrożenie

systemu

regularnego

gromadzenia

przez uczelnię

informacji od

pracodawców

ws poziomu

dopasowania

kompetencji

absolwentów

do potrzeb

pracodawców

3 pkt.

Projekty

przewidując

e

zatrudnienie

wybitnego

naukowca

3 pkt

uwagi 15 Wysokość

premii nie

odzwiercied

la

strategiczn

ego

charakteru

kryterium

Kryterium

„łatwospełnial

ne”, nie

odnoszące się

do

rzeczywistej

jakości

projektu

Wysokość

premii nie

odzwierciedla

strategiczneg

o charakteru

kryterium

Kryterium

„łatwospełnialn

e”, nie

odnoszące się

do rzeczywistej

jakości

projektu

Kryterium

„łatwospełni

alne”, nie

odnoszące

się do

rzeczywistej

jakości

projektu

Konkurs

1/2

010

Kryteria

dostępu

16 Min. 24

mies.

Wyłącznie

szkoła wyższa

i/lub

placówka

naukowa PAN

i/lub

jednostka

badawczo-

rozwojowa

Maksymalna

wartość

uzależniona

od liczby

studentów –

od 7 do 25

mln zł (a dla

placówek

PAN i/lub JBR

– 15 mln)

Możliwość

złożenia 1

wniosku

w konkursie

Posiadanie

uprawnień do

prowadzenia

studiów,

studiów

doktoranckich

(opisane

w treści

wniosku)

Średnia z ocen

parametryczny

ch max.

1,3(opis

w treści

wniosku)

Projekt nie

może

przewidywa

ć wsparcia

dla

kierunków

studiów,

które

otrzymały

już

dofinansow

Projekt

zakłada min. 3

spośród 6

wskazanych

form wsparcia

(nowe

kierunki,

opracowanie

programów,

podnoszenie

kompetencji

Wszystkie

działania

w projekcie

muszą

wpisywać

się

w element

y

wymienion

e

w sąsiedni




anie

w ramach

poprzednich

edycji

konkursów

kadry, staże

i szkolenia dla

kadry,

stypendia dla

kadry, projekty

do studentów

niepełnospraw

nych)

m

kryterium

uwagi 17 Kryterium

preferujące

duże uczelnie

jw Kryterium

wprowadza

elementy

„prawa

działającego

wstecz” –

nie było

znane

wcześniej,

a mogłoby

mieć wpływ

na

wcześniej

złożony

projekt dla

danego

kierunku

Kryterium

sztuczne, bez

wpływu na

jakość

projektu

Kryteria

strategic

zne

18 Projekty

komplemen

tarne ze

wsparciem

o charakter

ze

„twardym”

(Priorytet

XIII PO IS

oraz RPO)

lub są

realizowane

jako

kontynuacj

a działań

Projekty

z elementami

skierowanymi

do studentów

niepełnospra

wnych

Projekty

przewidujące

realizację

w język

angielskim

całości zajęć

na kierunku

studiów i/lub

studiów

doktoranckich

Projekty

przewidujące

przygotowanie,

otwarcie

i realizację

interdyscyplina

rnych studiów

doktoranckich




w ramach

SPO RZL

(Pr. II)

5 pkt.

7 pkt.

13 pkt.

15 pkt.

uwagi 19

Konkurs

2/2

010

Kryteria

dostępu

20 Min. 24

mies.

Wyłącznie

szkoły wyższe

Maksymalna

wartość

uzależniona

od liczby

studentów –

od 7 do 25

mln zł

Możliwość

złożenia 1

wniosku

w konkursie

Posiadanie

uprawnień do

prowadzenia

studiów,

studiów

doktoranckich

(opisane

w treści

wniosku)

Projekt musi

być

realizowany

w partnerstwie

z potencjalnym

pracodawcą

Średnia

z ocen

parametrycz

nych max.

1,3(opis

w treści

wniosku)

Projekt nie

może

przewidywać

wsparcia dla

kierunku

studiów, który

otrzymał już

dofinansowani

e w ramach

poprzednich

edycji

konkursów

Projekt

zakłada

min. 3

spośród 6

wskazanyc

h form

wsparcia

(nowe

kierunki,

opracowani

e

programów

,

fakultatyw

ne zajęcia

wyrównaw

cze dla

studentów

fizyki

i matematy

ki,

programu

kształcenia

na

odległość,

współpraca

z pracodaw

cami,

wsparcie

ABK,

projekty dl

studentów

niepełnosp

rawnych)

Wszystkie

działania

w projekcie

muszą

wpisywać

się

w elementy

wymienion

e

w sąsiedni

m

kryterium




uwagi 21 jw jw jw jw jw

Kryteria

strategic

zne

22 Projekty

komplemen

tarne ze

wsparciem

o charakter

ze

„twardym”

(Priorytet

XIII PO IS

oraz RPO)

lub są

realizowane

jako

kontynuacj

a działań

w ramach

SPO RZL

(Pr. II)

5 pkt.

Projekty

z elementami

skierowanymi

do studentów

niepełnospra

wnych

5 pkt.

Projekty,

w których

działania

realizowane

w ramach

partnerstwa

dotyczą

definiowania

zakresu

tematycznego

kierunków

studiów

7 pkt.

Projekty

przewidujące

zatrudnienie

specjalistów

mających min

3-letnie

doświadczenie

w pracy

w przedsiębior

stwach

w dziedzinie

bezpośrednio

związanej

z zakresem

tematycznym

projektów

8 pkt.

Projekty

przewidujące

w ramach

partnerstwa

organizację

staży i praktyk

w przedsiębior

stwie

8 pkt.

Projekty

przewidujące

wdrożenie

systemu

regularnego

gromadzenia

przez uczelnię

informacji od

pracodawców

ws poziomu

dopasowania

kompetencji

absolwentów

do potrzeb

pracodawców

(jako element

współpracy

partnerskiej –

uczelnia –

przedsiębiorca)

7pkt.

uwagi 23 Kryterium

„łatwospełnial

ne”, niw

odnoszące się

do

rzeczywistej

jakości

projektu

Kryterium

„łatwospełnialn

e”, nie

odnoszące się

do rzeczywistej

jakości

projektu

Konkurs

3/2

010

Kryteria

dostępu

24 24 mies. Wyłącznie

szkoła wyższa

i/lub

placówka

naukowa PAN

i/lub

jednostka

badawczo-

rozwojowa

Maks.

wartość – 3

mln

Możliwość

złożenia 1

wniosku

w konkursie

Posiadanie

uprawnień do

prowadzenia

studiów,

studiów

doktoranckich

(opisane

w treści

wniosku)

Projekt zakłada

realizację

jedynie

następujących

elementów:

nowe kierunki

studiów

podyplomowyc

h oraz

rozszerzenie

Wszystkie

działania

muszą

wpisywać

się

w elementy

wymienione

w poprzedni

m kryterium




oferty do osób

spoza

środowiska

akademickiego

uwagi 25 jw Zbędne –

stanowi

powtórzenie

poprzednieg

o kryterium

Kryteria

strategic

zne

26 Projekty

z elementa

mi

skierowany

mi do

studentów

niepełnospr

awnych

5 pkt.

Projekty

przewidujące

partnerstwo

obejmujące

współpracę

z potencjalny

mi

pracodawcam

i

w definiowani

u zakresu

tematycznego

kierunków

studiów

podyplomowy

ch, kursów,

szkoleń

8 pkt.

Projekty

przewidujące

elementy

praktyczne

w przypadku

studiów,

kursów i/lub

szkoleń

10 pkt.

Projekty

przewidujące

realizację

wymienionych

w kryterium

dostępu nr 6

jednego lub

dwóch

elementów

w ramach

kierunków

technicznych

i/lub

matematyczny

ch i/lub

przyrodniczych

12 pkt

Projekty

zawierające

elementy

skierowane do

osób 45+

aktywnych

zawodowo

5 pkt

uwagi 27 Kryterium

„łatwospełnial

ne”, nie

odnoszące się

do

rzeczywistej

jakości

projektu




Kryteria dostępu

Stosowane w zasadzie we wszystkich konkursach ogłaszanych w ramach Działania 4.1.1 takie kryteria

dostępu jak ograniczenie prawa do aplikowania wyłącznie do szkół wyższych (i tylko incydentalnie do

placówek PAN i JBR), określenie maksymalnej wielkości dotacji czy minimalnego okresu trwania

projektu nie budzą wątpliwości, choć dobrze byłoby mieć pewność, że określenie górnej granicy

dotacji zostało poprzedzone każdorazowo analizą kosztów określonego typu projektów – a takiej

informacji w uzasadnieniu do kryterium brak. Tego typu kryterium nie powinno bowiem być

stosowane wyłącznie z intencją umożliwienia przyznania środków jak największej liczbie projektów bez

względu na rzeczywiste możliwości zrealizowania sensownych przedsięwzięć w ramach nałożonych

limitów. Nie ma też wątpliwości co do celowości stosowania takich kryteriów dostępu jak pozytywna

opinia PKA, posiadanie uprawnień do prowadzenia studiów/studiów doktoranckich czy wynik ocen

parametrycznych, budzi natomiast zastrzeżenia sposób weryfikacji tych ocen i uprawnień, polegający

na wymuszaniu określonego typu opisu we wniosku o dofinansowanie. Oznacza to bowiem, że

wnioskodawca zmuszany jest do przeznaczenia pewnej liczby i tak mocno limitowanych znaków na

deklaracje formalne, kosztem poszerzenia opisu merytorycznego swojego projektu. W tym przypadku

należałoby jednak uzgodnić z Instytucją Zarządzającą na poziomie Planu Działania wprowadzenie

prostych załączników w postaci oświadczeń, z wymaganiem złożenia stosowanych dokumentów

potwierdzających przy zawieraniu umowy. Jeszcze prostsza możliwość to weryfikowanie powyższych

danych w rejestrach /zasobach informacyjnych będących w dyspozycji MNiSW. z drugiej jednak strony

zaskakuje brak konsekwencji w stosowaniu powyższych kryteriów – w części konkursów nie były one

wymagane.

Krytycznie natomiast oceniamy kryteria uzależniające możliwość przyznania dotacji lub jej wysokość

od liczby studentów. To kryterium nie ma uzasadnienia merytorycznego, preferuje natomiast wyraźnie

szkoły duże, przez co jednocześnie sprawia wrażenie preferencji dla uczelni publicznych – zarzut

często podnoszony przez projektodawców, zarówno w wypowiedziach otwartych w badaniu

ilościowym, jak i w badaniu jakościowym (IDI i FGI). Zastosowane w 2010 r. kryterium jednego

projektu w konkursie ma charakter obiektywny i jednocześnie zapobiegający otrzymaniu kilku dotacji

w konkursie przez dużą uczelnię, zdolną do przygotowania kilku wniosków jednocześnie.

Za dyskusyjne uznać należy takie kryteria jak konieczność zastosowania określonej liczby form ujętych

w SzOP, takie kryteria bowiem prowadzą do mechanicznego wpisywania do wniosku kolejno

odliczanych form, niezależnie od rzeczywistych potrzeb, a przez to czasem też zbędnego podrażania

projektów, podczas gdy dobrze przemyślany projekt z jedną-dwiema formami interwencji może

przynieść znacznie lepsze wyniki niż projekt, do którego „na siłę” wpisano katalog form. Natomiast

kryteria wskazujące na możliwość zastosowania tylko określonych form interwencji mają sens i mogą

zostać ocenione pozytywnie, ale tylko wówczas gdy ich użycie wynika z przeprowadzonych analiz

i spowodowane jest na przykład szczególnymi potrzebami lub/oraz pewną niechęcią projektodawców

do realizowania danego typu projektów. Niestety, uzasadnienia zawarte w Planach Działania nie

zawierają takich wskazań. W efekcie stosowanie tego typu kryteriów sprawia wrażenie całkowitej

przypadkowości i, co gorsze, staje się przyczyną pojawiających się opinii o niedostosowaniu wsparcia

PO KL do potrzeb uczelni.

W pierwszym konkursie w 2010 roku wprowadzono kryterium uniemożliwiające otrzymanie

dofinansowania przez projekt, zakładający wsparcie dla kierunku, który otrzymał dofinansowanie

w ramach poprzednich edycji konkursów. Uzasadnienie zawarte w PD: „IP chce zapobiec podwójnemu

finansowaniu tych samych działań” brzmi racjonalnie, jednak przyjęte kryterium nie odpowiada temu

wyjaśnieniu. Inną sprawą jest bowiem „podwójne finansowanie tych samych działań”, a czym innym

możliwość złożenia projektu przez ten sam wydział/kierunek na kontynuację lub poszerzenie działań

realizowanych w ramach wcześniejszych projektów. Ponadto kryterium wprowadzono w 2010 roku,

nie było ono znane wcześniej, tak więc projektodawcy aplikujący i uzyskujący dofinansowanie w 2008




i 2009 roku nie mieli świadomości, że nie będą mogli ubiegać się o środki na kontynuację czy rozwój

swoich przedsięwzięć – wywiady wskazują, że było to źródłem rozczarowań części projektodawców,

którzy zamierzali stopniowo rozwijać swoje inicjatywy.

Ja powiem tak, że u mnie na wydziale to przyniosło aplikowanie w pierwszym konkursie zgubne skutki, bo faktycznie wydział świetnie zaaplikował za pierwszym razem, ze względu na faktyczny wtedy brak zupełnej orientacji przewidział jakieś działania bardzo ograniczone, chciał później starać się o znacznie większe kwoty, o większy wachlarz jakby działań, ale w drugim konkursie już nie mógł, ponieważ już korzystał.(FGI)

Kolejne dyskusyjne kryterium dotyczy partnerstwa z pracodawcami – bez względu bowiem na

intencje, odnoszące się do potrzeby zwiększenia stopnia dopasowania kształcenia do potrzeb rynku

pracy i wymagań pracodawców, co może się dokonać wyłącznie poprzez zbliżenie sektora szkolnictwa

wyższego z przedsiębiorstwami, to jednak sprowadzanie tego do konieczności realizacji projektu

partnerskiego, o wyższym stopniu złożoności, trudności, a tym samym wyższym ryzyku, o wyższych

kosztach – a bez gwarancji wyższej jakości nie wdaje się właściwym rozwiązaniem. W efekcie

pozytywnie będzie musiało zostać zweryfikowane partnerstwo z jednym przypadkowym pracodawcą,

negatywnie zaś posiadanie sieci współpracujących od lat podmiotów gospodarczych, które jednak nie

widzą potrzeby składania projektu jako partnerskiego (ze względów wspomnianych powyżej).

Nadrzędna zasada dotycząca partnerstwa stanowi, że partnerstwo powinno wynikać ze wspólnych

potrzeb obu stron. Dopuszczenie zaś możliwości składania projektów wyłącznie pod warunkiem

nawiązania partnerstwa sprawia, że mamy do czynienia z partnerstwem wymuszonym, co jest

szczególnie trudnym przypadkiem partnerstwa; mamy też do czynienia z partnerstwem

przypadkowym, formalnym. Proponujemy, by kryterium partnerstwa stosować co najwyżej jako

kryterium strategiczne (a więc merytoryczne, oceniane w ramach oceny jakości projektu),

uwzględniające realizację projektu w partnerstwie (również nieformalnym), o treści adekwatnej do

charakteru projektu oraz z partnerami adekwatnymi do charakteru projektu. Kryterium to byłoby

oceniane na podstawie całego wniosku, w szczególności treści zawartych w pkt. 3.1 i 3.3 i dotyczyłoby

oceny, czy zestaw partnerów i sposób współpracy z nimi przyczyni się do lepszego osiągnięcia celów

projektu.

Kryteria strategiczne

Charakter kryteriów strategicznych w większości przypadków nie budzi zastrzeżeń, jednak w wielu

konkursach zastanawia ich liczba – maksymalnie w konkursie 1/2008 zastosowano ich aż osiem, przy

czym za ich spełnianie można było otrzymać od 1 do maksymalnie 4 punktów. Takie rozproszenie

kryteriów strategicznych wskazuje na brak spójnej koncepcji co do tego, co faktycznie jest

strategicznie istotne z punktu widzenia polityki ministerstwa i nie prowadzi do rozwiązania żadnego

problemu. Krytycznie ocenić należy kryterium podobne do skomentowanego wyżej kryterium

dotyczącego zastosowania w projekcie określonej liczby form wsparcia – krytykowane także przez

ekspertów.

Kryterium realizacji projektu we współpracy z przedsiębiorstwem/przedsiębiorstwami, choć nie

wymuszające swoim charakterem projektu partnerskiego, nie może być uznane za spełnienie

oczekiwanego warunku zbliżania sektora szkolnictwa wyższego z gospodarką, gdyż nie wskazuje

w żaden sposób na charakter tej współpracy, przez co może być łatwo spełnione nie przynosząc

wartości – wystarczy napisać kilka zdań, że odbędą się spotkania i/lub seminaria dyskusyjne, by

kryterium zostało spełnione. Podobnie oceniamy kryteria odnoszące się do projektów przewidujących

zatrudnienie wybitnego naukowca czy praktyka znającego sektor przedsiębiorstw – nie negując

potencjalnego znaczenia takich sytuacji dla wzmocnienia uczelni nie dostrzegamy w sformułowaniu

tego kryterium aspektu jakościowego, wskazującego na konieczność powiązania faktu zatrudnienia

specjalisty/eksperta z rozwojem kadry czy programów kształcenia. Przeprowadzenie przez wybitnego




eksperta kilku wykładów czy seminariów dla studentów niewątpliwe może przyczynić się do lepszego

wykształcenia słuchaczy, pozostanie jednak bez wpływu na stałą kadrę i bez wpływu na samą

uczelnię, nie będzie więc sprzyjać osiąganiu celów Działania i Priorytetu.

Podsumowując, kryteria stosowane w ramach konkursów ogłaszanych w ramach Poddziałania 4.1.1

rozpatrywane łącznie nie stanowią spójnej koncepcji, ukierunkowanej na osiąganie celów Priorytetu

czy Działania lub rozwiązywanie strategicznych problemów, choć część z nich jest racjonalnych.




5.1.2 Poddziałanie 4.1.2

Tabela 10. Kryteria w Poddziałaniu 4.1.2 Nr

konkursu

Kryteria Nr

kryterium

Nr wiersza

1 2 3 4 5 6

Konkurs

1/2009

Kryteria

dostępu

1 Min. 36 mies. Min. 500000,

maks. 20 mln zł

Wyłącznie szkoła wyższa

posiadająca uprawnienia

do prowadzenia studiów

na zamawianych

kierunkach

Obligatoryjne

stosowanie

wskazanych

modułów: tworzenie

programów

stypendialnych oraz

tworzenie programów

wyrównawczych

Projekty muszą dotyczyć

kierunków/specjalności

wskazanych

w dokumentacji

konkursowej

Uwagi 2

Kryteria

strategiczne

3 Projekty

obejmujące

więcej niż

jedną

dodatkową

formę

działalności

dydaktycznej

5 pkt

Projekty, których

beneficjent brał

udział

w tworzeniu

spółek typu spin-

off

5 pkt

Projekty, za realizację

których odpowiada

jednostka naukowa,

biorąca udział

w projektach

badawczych w ramach

Programów Ramowych

UE

5 pkt.

Projekty, których

beneficjent prowadzi

ewaluację sposobu

kształcenia

5 pkt.

Uwagi 4

Konkurs

1/2010

Kryteria

dostępu

5 Min. 36 mies. Maks. 20 mln zł Wyłącznie szkoła wyższa

posiadająca uprawnienia

do prowadzenia studiów

na zamawianych

kierunkach

Obligatoryjny moduł

dotyczący wdrażania

programów

wyrównawczych

Projekty muszą dotyczyć

kierunków/specjalności

wskazanych

w dokumentacji

konkursowej

Wymagane

wskazanie w treści

wniosku informacji

o posiadaniu

stosownych

uprawnień oraz

o liczbach

studentów

Uwagi 6

Kryteria

strategiczne

7 Projekty

obejmujące

staże

studenckie u

pracodawców

Projekty, za

realizację których

odpowiada

jednostka

naukowa, biorąca

Projekty, których

beneficjent prowadzi

ewaluację sposobu

kształcenia

Projekty, których

beneficjent posiada

ocenę wyróżniającą

PKA




15 pkt.

udział

w projektach

badawczych

w ramach

Programów

Ramowych UE

8 pkt.

5 pkt.

12 pkt.

Uwagi 8 Słabością jest

brak określenia

min. czasu

trwania stażu

W przypadku konkursów w ramach Poddziałania 4.1.2 stosowane kryteria nie budzą wątpliwości jeśli chodzi o ich charakter, sposób sformułowania,

zwłaszcza, że w Planie Działania jasno określono przyczyny ich zastosowania: chęć powierzenia realizacji kierunków zamawianych najlepszym jednostkom,

gwarantującym najwyższą jakość nauczania, co jest zgodne z celami Priorytetu.

Podsumowując, całość stanowi spójną koncepcję, służącą osiąganiu celów strategicznych.




5.1.3 Działanie 4.2

Tabela 11. Kryteria w Działaniu 4.2

Nr

konkursu

Kryteria

Konkurs

1/2008

2/2008

3/2008

Kryteria

dostępu

Odbiorcami wsparcia są jednostki

naukowe i podmioty działające na

rzecz nauki z wyłączeniem

przedsiębiorców

Uwagi

Kryteria

strategiczne

Nie wskazano

Konkurs

1/2009

2/2009

Kryteria

dostępu

Odbiorcami wsparcia są pracownicy

jednostek naukowych i podmiotów

działających na rzecz nauki (z

wyłączeniowy przedsiębiorców)

Uwagi

Kryteria

strategiczne

Projekty wykorzystujące założenia RSI

właściwych dla obszaru realizacji

projektu

5 pkt

uwagi

Konkurs

3/2009

Kryteria

dostępu

Odbiorcami są studenci, pracownicy

jednostek naukowych, podmioty

współpracujące z podmiotami

działającymi w sektorze B+R

w zakresie działań informacyjnych

Uwagi

Kryteria

strategiczne

Projekty wykorzystujące założenia RSI

właściwych dla obszaru realizacji

projektu

5 pkt

uwagi

Konkurs

1/2010

Kryteria

dostępu

Wyłącznie szkoły wyższe, JBR,

placówki naukowe PAN, konsorcja

naukowe

Odbiorcami wsparcia są

pracownicy naukowi

uczelni, JBR, placówek

naukowych PAN,

konsorcjów naukowych

oraz pracownicy ww

jednostek odpowiedzialni

za opracowanie i realizację

projektów badawczych

Min. 6 mies.

Uwagi „pracownicy ww jednostek

odpowiedzialni za

opracowanie i realizację

projektów badawczych” –

sformułowanie

niejednoznaczne, trudne

do weryfikacji na etapie

oceny, zwłaszcza jeśli jest

to weryfikacja „dostępu”

Kryteria

strategiczne

Projekty, których wnioskodawca

posiada udokumentowane

doświadczenie i wypracowaną

metodologię działań w obszarze

objętym tematyką konkursu

5 pkt




uwagi niejednoznaczne

Konkurs

2/2010

Kryteria

dostępu

Wyłącznie szkoły wyższe, JBR,

placówki naukowe PAN, konsorcja

naukowe oraz firmy szkoleniowe

Odbiorcami wsparcia są

pracownicy naukowi

uczelni, JBR, placówek

naukowych PAN,

konsorcjów naukowo-

przemysłowych oraz

pracownicy ww jednostek

odpowiedzialni za


projektów badawczych

w zakresie merytorycznym

Min. 6 mies.

Uwagi

Kryteria

strategiczne

Projekty, których wnioskodawca

posiada udokumentowane

doświadczenie i wypracowaną

metodologię działań w obszarze

objętym tematyką konkursu

5 pkt

„pracownicy ww jednostek

odpowiedzialni za


projektów badawczych” –

sformułowanie

niejednoznaczne, nawet

po dodaniu „w zakresie

merytorycznym”, trudne

do weryfikacji na etapie

oceny, zwłaszcza jeśli jest

to weryfikacja „dostępu”

uwagi niejednoznaczne

Stosowane w konkursach w ramach Działania 4.2 kryteria, oprócz drobnych zastrzeżeń

dotyczących niejednoznaczności sformułowań, nie budzą zastrzeżeń.

Podsumowując, kryteria w ramach 4.2 stanowią spójną koncepcję, ukierunkowaną na

osiągnięcie celów Działania.




O ocenę kryteriów zapytano projektodawców w badaniu ilościowym. Należy mieć na uwadze, że

tylko część nieaplikujących zna kryteria wyboru, bowiem zastanawiała się nad aplikowaniem

(42% badanych nieaplikujących zapoznało się z kryteriami wyboru projektów).

Wykres 21. Opinie badanych o kryteriach, ich jednoznaczności, obiektywności, wzajemnej spójności oraz

sprawiedliwości

Źródło: Źródło: Badanie CATI na nieaplikujących i odrzuconych

oraz CAPI na beneficjentach

Zwraca uwagę, że najlepiej system kryteriów oceniają „zadowoleni”, jak umownie można

nazwać beneficjentów. Jako ci, których projekty zostały wybrane do dofinansowania, mają siłą

rzeczy najwięcej powodów by uznawać ten system za właściwy. To, że nawet w ocenie

beneficjentów system nie jest doskonały (niemały odsetek odpowiedzi negatywnych, zwłaszcza

w odniesieniu do „obiektywizmu” – 23% i „jednoznaczności” – 24%) wynika m.in. z tego, że

beneficjenci występują też niejednokrotnie również w roli odrzuconych, albo stali się

beneficjentami dopiero w wyniku odwołania, przeszli więc przez pogłębiony proces analizowania

oceny.

Badani najwyżej oceniają wzajemną spójność kryteriów – w każdej grupie ten aspekt systemu

kryteriów oceniony został najlepiej. Odrzuceni szczególnie krytycznie odnoszą się do

obiektywizmu kryteriów, a w następnej kolejności do ich jednoznaczności.

39%

10%

13%

37%

3%

8%

42%

14%

8%

30%

5%

10%

34%

28%

62%

30%

30%

53%

40%

46%

71%

42%

29%

48%

13%

34%

13%

16%

40%

19%

6%

21%

4%

8%

38%

17%

10%

22%

8%

21%

4%

5%

13%

4%

16%

13%

4%

5%

13%

9%

6%

15%

7%

6%

17%

15%

11%

13%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Beneficjenci

Odrzuceni

Nieaplikujący

Beneficjenci

Odrzuceni

Nieaplikujący

Beneficjenci

Odrzuceni

Nieaplikujący

Beneficjenci

Odrzuceni

Nieaplikujący

Jed

no

znac

zne

O

bie

ktyw

ne

Wza

jem

nie

sp

ójn

e Sp

raw

ied

liwe

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć




Wykres 22. Opinia badanych kryteriach, ich wagach, czy zostały dobrane tak, że prowadzą do wyboru

najlepszych projektów



Ogólna ocena kryteriów przez projektodawców wypada „raczej dobrze” – zdaniem większości

badanych, w tym zwłaszcza nieaplikujących i beneficjentów kryteria wyboru „raczej” prowadzą

do wyboru najlepszych projektów, przy czym konsekwentnie beneficjenci wyrażają bardziej

pozytywne oceny. Zdaniem odrzuconych system „raczej nie” prowadzi do wyboru najlepszych

projektów.

W wypowiedziach otwartych projektodawcy wskazywali na następujące, najważniejsze ich

zdaniem wady systemu kryteriów i oceny (przy czym podobnie wypowiadali się zarówno

beneficjenci, jak i nieaplikujący czy odrzuceni):

kryteria są mało czytelne, pozostawiają dużą dowolność oceniającym, brakuje jasnych

wytycznych dotyczących tego – ile punktów może być obniżonych w określonym

zakresie,

kryteria kładą zbyt duży nacisk na kwestie formalne, a nie merytoryczne,

kryteria preferują duże silne ośrodki oraz uczelnie publiczne,

uzasadnienia zawarte w KOM są mało precyzyjne, a powinny jasno wskazywać wady

i błędy, by w przyszłości można było ich unikać,

brak jest możliwości korzystania ze ścieżki odwoławczej, w przypadku gdy projekt

uzyskał 60% maksymalnej liczby punktów (a nie uzyskał dofinansowania; mając wyższą

liczbę punktów być może dofinansowanie by uzyskał).

Uczestnicy wywiadów grupowych – zarówno beneficjenci jak i eksperci – wskazują, że projekty

przygotowywane są „pod” kryteria. Nie jest to jednak równoznaczne z krytyką kryteriów –

pokazuje jedynie, że niezbędne jest bardzo przemyślane ich definiowanie. Potencjalni

projektodawcy analizują kryteria w ramach ogłoszonego konkursu, po czym wypełniają wniosek

o dofinansowanie, zwracając uwagę na konieczność eksponowania treści warunkujących

przyznanie premii lub wyższej liczby punktów, tracąc niekiedy z pola widzenia istotę

planowanego do realizacji przedsięwzięcia. Co istotne, również obie grupy, bardziej jednak

eksperci, zwracały uwagę na to, że nadmierna liczba kryteriów powoduje, że ekspert również

20%

4%

8%

45%

32%

72%

10%

40%

7%

12%

19%

13%

5%

13%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Beneficjenci

Odrzuceni

Nieaplikujący

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć




traci z pola widzenia istotę projektu na rzecz śledzenia spełniania przez wniosek/projekt

określonych warunków o charakterze formalno - technicznym. Oznacza to, że ważniejsza

w procesie przygotowania wniosku oraz oceny staje się sprawność techniczna oraz umiejętność

użycia tzw. słów-kluczy niż rzetelne przygotowanie projektu.

To znaczy nie sprawdzamy wizji, tylko tak naprawdę w pewnym momencie dochodzimy do

takiego momentu, że sprawdzamy sposób napisania, czy jest ładnie napisane, a nie, jaka jest

merytoryczna głębia w tym. My sprawdzamy czy ten wniosek jest ładnie napisany, a ten nie jest

ładnie, więc tu stawiam 4 punkty, a tu 6, nie porównuje oczywiście bezpośrednio. Tak, że

oceniamy sposób napisania wniosku, a nie czy to jest potrzebne, ok. obydwie uczelnie

uzasadniły, ale jedna uczelnia podała więcej danych statystycznych, to wyższe punkty w 3.1.a.

(FGI eksperci)

w (firmie x), tam jest bardzo dużo projektów, które oni mają i też wyspecjalizowała się grupa

ludzi w pisaniu tych projektów i ja już nie piszę żadnego projektu od siebie ze swojej szkoły,

ponieważ jak pisałem to mi wszystko odwalali, jak oni napisali to pasuje pod różne określenia,

kody językowe. Więc tu jest zabawa taka w kotka i myszkę pomiędzy przedmiotem, ważnym

przedmiotem gospodarczym, bo trzeba w ten sposób patrzeć, nie można tego bagatelizować,

ważnym przedmiotem a tymi ludźmi, którzy oceniają i potem jak dochodzi do oceny projektu to

jest wszystko oceniane.(FGI eksperci)

słowa klucze, wytrychy itp., ale też pewne formalne zapisy, do użycia których wnioskodawca

jest zobligowany, typu przestrzegał będzie zasady równości szans, przestrzegał będzie

przepisów PZP, przestrzegał będzie zasady konkurencyjności, biuro projektów mimo, że jest

napisane mieści się tu, tam, siam. i tak naprawdę rzeczywiście w tym generatorze wniosków

aplikacyjnych brakuje miejsca na tzw. clue, jeżeli ja mam wiedzę z tej strony, ale jeżeli ja wiem,

jakie są wytyczne dla oceniających projekty, to mnie samej jest bardzo trudno czasami tak

napisać mój wniosek, żeby on te wszystkie wymogi spełniał, czyli głupia sekcja 3.5, jakie mam

zaplecze techniczne, infrastrukturalne, kadrowe, finansowe… (FGI eksperci)

Zawężanie w ramach kolejnych konkursów możliwych do realizacji form wsparcia sprawia,

zdaniem ekspertów, że uzasadnienie potrzeby realizacji projektu (pkt 3.1 wniosku

o dofinansowanie) jest „dopasowywane” do planowanych działań, a działania przenoszone

z dokumentacji, ekspert oceniający jest zaś ograniczony schematyzmem pytań zawartych

w Karcie Oceny Merytorycznej.

Wielokroć jeśli wnioskodawca chce z sukcesem napisać projekt, to tak naprawdę zawiera

większość bądź wszystkie formy wsparcia niezależnie od tego, czy sytuacja jego placówki

dydaktycznej tego wymaga czy nie. (FGI eksperci)

To kilkudziesiąty z rzędu projekt, w którym działania są identyczne, bo nie ma czego wymyślić,

bo dokumentacja programowa nakłada takie ramy (FGI eksperci)

Eksperci bardzo silnie podkreślali, że chcieliby oceniać wnioski, mając na uwadze cel Priorytetu

i Dzałania/Poddziałania, ale mnogość nie zawsze oczywistych kryteriów sprawia, że często tracą

go z pola widzenia. Nie zgłosili jednak uwag odnośnie konkretnych kryteriów uzasadniając to ich

wielością i zmiennością w kolejnych konkursach. Jednocześnie zwrócili uwagę, że spojrzenie

horyzontalne, z punktu widzenia szerszych nadrzędnych celów wymagałoby przyjęcia zasady, że

ekspert zna większą liczbę projektów, co pozwala na pewien stopień relatywizmu oceny.

Nie macie Państwo takiego wrażenia, że rozdrobnienie w ilości ekspertów oceniających utrudnia

wybór rzeczywiście wartościowych projektów, bo nie daje takiego oglądu. Ja oceniając,




dostawszy 5, 10 projektów, robię sobie tzw. przeglądówkę, czyli badam, o co chodzi,

sprawdzam, jak one rzeczywiście są zasadne i jestem w stanie mając 10 uszufladkować, mam

ogólny ogląd, potem w szczególe sprawdzam, jak one są skonstruowane i co sobą reprezentują,

natomiast daje mi to możliwość wedle mojej najlepszej wiedzy przedstawienia punktacji takiej,

jakiej ona rzeczywiście jest z zapisów projektu, ale w jakiś sposób jestem w stanie je sobie

rankingować. Natomiast jak ja dostanę jeden i pan jeden i pan jeden i pani jeden, to moja wizja

wniosku w ogóle jako stanowiącego odpowiedź na konkurs może być zupełnie odmienna od

pana i nasze oceny obiektywne będą absolutnie nieporównywalne. i to może któryś dobry

projekt utłuc.

Uczestnicy wywiadów grupowych, zastanawiając się nad możliwością poprawy systemu oceny

projektów, wyrazili pogląd, że niewątpliwie sprzyjałoby temu nawiązanie i utrzymywanie

współpracy pomiędzy ekspertami. Formy tej współpracy, czy wręcz tylko komunikowania się,

mogłyby być różne, poczynając od udziału we wspólnych szkoleniach, poprzez dyskusje na

etapie przystępowania do oceny, po procedurę uzgadniania stanowisk albo tylko pomiędzy

dwoma dotychczas oceniającymi, albo w formie panelu ekspertów. Wszystkie jednak zostały

zadeklarowane jako pożądane.

Ale to może dochodzimy do wniosku właśnie, że może zbyt rzadko ze sobą pracujemy, żeby

stworzyć pewien standard postrzegania czegoś.(FGI, eksperci)

Zdaniem ewaluatorów te sugestie są zdecydowanie warte rozważenia, gdyż współpraca

ekspertów i wspólne dyskusje nad założeniami konkursów, omawianie kryteriów dla zrozumienia

ich celu i wypracowanie wspólnego podejścia może mieć znaczący wpływ na poprawę trafności

dokonywanych wyborów projektów. Wpłynie to także na zmniejszenie różnic w ocenach, przez

co poprawie ulegnie wizerunek systemu w oczach projektodawców. Jeśli przy tym współpraca

pomiędzy ekspertami odbywać się będzie przy udziale (niekoniecznie stałym) Instytucji

Pośredniczącej, to zwiększy to szansę na właściwe odczytanie kryteriów w kontekście celów

Priorytetu/Działania.

5.2 Ocena systemu wyboru projektów w porównaniu z innymi

programami

Czy beneficjenci Priorytetu IV pozyskują środki finansowe także

z innych źródeł na finansowanie swoich projektów rozwojowych? Jak

oceniają oni systemy wyboru projektów z innych źródeł finansowania

w porównaniu do systemu funkcjonującego w ramach PO KL?

Jak beneficjenci PO KL oceniają system kryteriów stosowany

w ramach programu w porównaniu do kryteriów wyboru projektów

w ramach innych źródeł finansowania projektów rozwojowych uczelni?

Można zauważyć, iż Beneficjenci i odrzuceni projektodawcy znacznie częściej pozyskują środki

z programów innych niż PO KL (odpowiednio 60% i 58%) niż ci, którzy nigdy nie aplikowali do

PO KL (tylko 42% z nich aplikowało do innych programów). A zatem na fakt, że pewna grupa




nie aplikuje do PO KL mogą się składać przyczyny takie jak potencjał podmiotu, warunkujące

korzystanie z różnego rodzaju dofinansowania.

Wykres 23. Udział w przygotowaniu projektu w ramach innego niż Kapitał Ludzki programu dla szkół

wyższych lub instytucji naukowych



Badani, którzy wskazali, iż pozyskiwali środki z innych niż PO KL programów, zostali poproszeni

o ocenę kryteriów wyboru projektów w ramach PO KL w porównaniu z zasadami wyboru

projektów finansowanych z innych źródeł. W przypadku nieaplikujących, zapytano tylko tych,

którzy zadeklarowali przynajmniej podstawową wiedzę o PO KL. Ta ostatnia grupa była rzadziej

zaznajomiona z kryteriami PO KL, więc częściej wybierała odpowiedź „nie mam zdania”.

Zdaniem większości badanych, z wszystkich trzech grup, kryteria w PO KL są porównywalne do

stosowanych w innych programach.

Wykres 24. Ocena kryteriów wyboru projektów w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki w porównaniu

z innymi programami



42%

58%

60%

53%

42%

40%

5%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Nieaplikujący

Beneficjenci

Odrzuceni

Tak Nie Nie pamiętam

19%

57%

9%

16%

12%

39%

37%

12%

11%

45%

8%

36%

0% 20% 40% 60%

Lepiej niż w innych programach

Podobnie jak w innych programach

Gorzej niż w innych programach

Nie mam zdania





W przypadku ocen negatywnych dla PO KL szczególnie dużą różnicę można zaobserwować,

w grupie wnioskodawców, których projekty zostały odrzucone. Nie dziwi to, jako że to ci

projektodawcy mieli zarazem najwięcej wątpliwości co do kryteriów PO KL i jest naturalne, że

nawet przy najbardziej obiektywnej ocenie ich wniosku, odrzucenie skłania do krytyki kryteriów

PO KL.

5.3 Podsumowanie badania kryteriów wyboru projektów

Badanie pokazało, że stosowane kryteria wyboru projektów w przypadku Poddziałania 4.1.1 nie

stanowią spójnej koncepcji, nakierowanej na osiąganie celów Priorytetu/Działania, natomiast

w przypadku Poddziałania 4.1.2 i Działania 4.2 konstrukcja kryteriów stanowi spójną koncepcję,

odpowiadającą celom tych działań. Zidentyfikowano szereg niedoskonałości w definiowaniu

kryteriów wyboru projektów (zależnych od IP – dostępu i strategicznych), przy czym większość

z nich odnosi się wyłącznie do konkursów w ramach Podddziałania 4.1.1:

stosowano kryteria, których rola nie jest zrozumiała – pozostają bowiem bez związku

z jakością projektów i nie mają wpływu na wskaźniki określone dla Priorytetu IV,

istniały kryteria, nazwane przez badaczy „łatwospełnialne”, a więc takie, które każdy

projektodawca może bez refleksji i trudu spełnić – co czyni je bezużytecznymi

w procesie selekcji projektów,

stosowano kryteria (zasadne co do istoty) wymagające od projektodawców zawarcia

w treści wniosku określonych zapisów, które mogły być zweryfikowane w inny

obiektywny sposób,

w części konkursów stosowano nadmierną liczbę niskopuntkowanych kryteriów, co

osłabia lub wręcz niweluje ich strategiczny charakter,

przyjmowane kryteria niekiedy wymuszają na projektodawcach stosowanie ściśle

określonych form wsparcia, jednocześnie nie pozwalając na stosowanie innych, przy

czym nie widać związku takich kryteriów z celami Priorytetu, choć czasem jest to

związane ze wskaźnikami określonymi dla Priorytetu,

pojawiły się też kryteria, z założenia sensowne, które jednak stanowiły zmianę zasad

w trakcie realizacji,

występują kryteria o charakterze preferencji dla większych uczelni, nie mające

uzasadnienia merytorycznego,

– sporadycznie wstępowały ponadto kryteria niejednoznaczne, których interpretacja

przez projektodawców i oceniających mogła być różna (wyłącznie w odniesieniu do

konkursów w ramach Działania 4.2).

W rezultacie nie można z całą pewnością stwierdzić, że przyjmowane w kolejnych konkursach

pozwoliły na wybór tych projektów, które w najbardziej trafny, skuteczny i efektywny sposób

umożliwią realizację celów Priorytetu, choć niewątpliwie pozwolą na osiągnięcie większości

wskaźników. W tym miejscu należy po raz kolejny zwrócić uwagę na niedoskonałość systemu

monitorowania, skupionego na osiąganiu wskaźników, a nie osiąganiu celów – a jak wykazano,

wskaźniki określone dla Priorytetu nie są wystarczające do mierzenia osiągania celów.

Badanie pokazało ponadto, że istniejący system wyboru projektów nie jest doskonały i nie

gwarantuje wyboru projektów najwyższej jakości. Dotyczy to kilku kwestii, przy czym część

z nich szerzej była omawiana w poprzednich częściach raportu:




kalendarz konkursów (ich ogłaszania, a także ogłaszania ich wyników, zawierania umów

i przekazywania pierwszej transzy środków) nie jest dostosowany do kalendarza

akademickiego,

dokumentacje konkursowe, stanowiące najważniejsze źródło wiedzy niezbędnej do

przygotowania projektu, stają się coraz bardziej skomplikowane, posługują się

hermetycznym językiem, zawierają wiele informacji zbędnych na etapie aplikowania

przez co informacje niezbędne trudniej jest znaleźć,

ogromnym utrudnieniem dla projektodawców, oceniających, ale też samej IP są ciągłe

zmiany w Systemie Realizacji PO KL, często dotykające projektów będących już

w trakcie realizacji, ale przede wszystkim utrudniające aplikowanie i ocenę wniosków

w kolejnych rundach konkursowych,

stosowane zasady oceny (nie tylko dotyczące kryteriów określanych przez IP)

wymuszają na projektodawcach ujmowanie we wniosku treści mniej istotnych z punktu

widzenia istoty ich projektu – kosztem tych istotnych; z drugiej strony wymuszają na

oceniających „premiowanie” schematyzmu opisu, techniczną doskonałość prezentacji

przedsięwzięcia kosztem docenienia inwencji i twórczego podejścia do rozwiązania

zidentyfikowanego problemu,

losowy dobór ekspertów w połączeniu z zasadą wykluczania ekspertów z rundy

konkursowej w przypadku aplikowania w danej rundzie instytucji z którą są związani

sprawia, że niejednokrotnie wniosek oceniany jest przez osoby nie posiadające wiedzy

ze specyficznej dziedziny, której projekt dotyczy,

eksperci nie współpracują za sobą, co powoduje różne podejście do tych samych

kwestii i naraża system wyboru na krytykę ze strony aplikujących; ponadto nie

wystarczająco z ekspertami współpracuje IP – brakuje spotkań o charakterze

merytorycznej dyskusji przed przystąpieniem do oceny w danym konkursie, mających

na celu uwspólnienie oczekiwań wobec projektów, wyjaśnienie intencji użycia

określonych kryteriów oraz ujednolicenie podejść do obowiązujących zasad oceny; tego

typu dyskusje przydatne byłyby również na etapie tworzenia Planów Działania, przy

określaniu kryteriów i ich wag.

Niezależnie od wymienionych wyżej zastrzeżeń do obowiązującego systemu wyboru projektów

należy z całym przekonaniem stwierdzić, że system konkursowy powinien być utrzymany

w następnej perspektywie jako mobilizujący środowisko uczelni do samooceny i tworzenia

ambitnych planów rozwoju oraz do myślenia i działania projektowego, a także dający

pracownikom uczelni (nie tylko naukowo-dydaktycznym) nowe kompetencje. System wyboru

projektów powinien przede wszystkim skupiać się na wyborze interesujących inicjatyw, trafnie

adresowanych wobec najistotniejszych problemów sektora nauki i szkolnictwa wyższego.

System ten powinien czerpać z dobrych praktyk zidentyfikowanych w innych programach

dotacyjnych, skierowanych do tego sektora. Szczególnie warte rekomendowania są, w ocenie

ewaluatorów, doświadczenia z oceny dokonywanej przez panele ekspertów.




6. Ocena wdrażania projektów realizowanych w ramach

Poddziałania 4.1.1 i 4.1.2 oraz Działania 4.2 w kontekście

osiągania celów Priorytetu IV PO KL.

6.1 Przebieg realizacji projektów

Czy projekty realizowane są zgodnie z harmonogramami?

Jeśli są opóźnienia w realizacji projektów, to z jakich przyczyn one

wynikają?

Czy istnieją czynniki mające negatywny wpływ na wdrażanie

projektów? Jeżeli istnieją, jakie są ich przyczyny i jakie należy podjąć

działania zaradcze/naprawcze w celu ich wyeliminowania?

Czy funkcjonujący w ramach PO KL system przepływów finansowych,

w szczególności związany z wprowadzeniem nowej ustawy o finansach

publicznych w styczniu 2010 r., jest skuteczny w opinii beneficjentów

i pozwala na terminowe otrzymywanie płatności? Czy istnieje różnica

w postrzeganiu tej problematyki przez beneficjentów reprezentujących

uczelnie publiczne i prywatne?

Czy pojawiają się, i ewentualnie jakie, zjawiska związane z realizacją

projektów, które można określić jako negatywne, nieuczciwe lub

nieetyczne (np. związane z pozyskiwaniem beneficjentów

ostatecznych, obniżaniem jakości oferowanych usług edukacyjnych,

obniżaniem standardów wymagań wobec studentów itp.)? Jak można

im przeciwdziałać?

Projekty są realizowane w znacznej mierze, ale nie całkowicie zgodnie z początkowymi

założeniami. Zmiany w umowach są częstym zjawiskiem. Spośród 481 umów, przynajmniej

jeden raz aneksowano 345, co stanowi 72%. Najczęściej wprowadzano zmiany w projektach

realizowanych w ramach Poddziałania 4.1.1. Jest to zrozumiałe, ponieważ są to projekty

o największej przeciętnej wartości, najbardziej zróżnicowane i złożone.

Tabela 12 Liczba aneksów do umów w poddziałaniach

Liczba aneksów

4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.2 Ogółem

0 16% 46% 27% 48% 28%

1 70% 52% 73% 31% 59%

2 13% 2% 0% 17% 11%

3 1% 0% 0% 4% 1%

Ogółem 100% 100% 100% 100% 100%

Liczba umów 283 104 11 83 481

Źródło: Dane z KSI przekazane przez Zamawiającego

Pomimo częstych zmian w przedmiocie umowy, bardzo rzadko zmieniano także datę końcową

realizacji projektu. Zaledwie w przypadku 4% umów data końcowa zawarta w najnowszym




aneksie jest inna, niż data zapisana w początkowej wersji umowy. Można więc stwierdzić, że

projekty są realizowane zgodnie z przyjętymi harmonogramami co do podstawowych założeń.

Natomiast w ramach przyjętego czasu realizacji projektu często są wprowadzane zmiany na tyle

istotne, że wymagają one akceptacji IP i formalnego zawarcia aneksu do umowy. Częstość

zmian w projektach wprowadzanych aneksem do umowy jest niezależna od typu beneficjenta:

niezależnie od typu uczelni, udział tych, którzy aneksowali umowy jest podobny.

Beneficjenci, którzy nie wprowadzają zmian w umowach, nie mają częstego kontaktu z IP,

można więc oczekiwać, że IP mniej wie o przebiegu ich projektów od strony rzeczowej – wie

tylko, i jest to dobra wiadomość, że są realizowane zgodnie z założeniami. Podjęto próbę

scharakteryzowania tych projektów, których beneficjenci nie kontaktują się z IP, w porównaniu

z tymi, z którymi jest prowadzona korespondencja. Liczba pism i emaili do poszczególnych

projektodawców nie jest odnotowywana (byłoby to uciążliwe i nierealne przy obecnej obsadzie

kadrowej). Udało się jednak zebrać cząstkowe dane o liczbie pism wysłanych do 23

projektodawców w dwóch konkursach w Działaniu 4.1.115.

Jak się okazuje, intensywność korespondencji (zapewne nierzadko dotyczącej zmian

w projektach, bo tym się zajmuje Wydział Wdrażania), pozostaje bez związku z tym, czy umowa

była aneksowana. Dla intensywności korespondencji nie ma też znaczenia, czy projekt był

realizowany przez szkołę publiczną czy prywatną, ani planowana długość trwania projektu.

Zachodzi jedynie słaba korelacja pomiędzy intensywnością korespondencji a wartością projektu

(r=0,2). Wartość projektu można uznać za przybliżoną miarę jego złożoności. Bardziej

intensywny kontakt z IP mają więc projekty przypuszczalnie bardziej skomplikowane,

w przypadku których, co zrozumiałe, może się pojawić więcej pytań albo potrzeb zmian.

Oznacza to także, że te projekty, z którymi IP ma więcej kontaktu, są w przybliżeniu

reprezentatywne dla ogółu projektów, a więc, że IP może poprzez rozmowy i korespondencję

wyrobić sobie adekwatny obraz realizacji ogółu projektów, z zastrzeżeniem, że wie relatywnie

mniej o projektach mniejszych.

Fakt, że beneficjent wprowadzał zmiany w projekcie nie oznacza, że należy ten projekt ocenić

negatywnie. Projekty są realizowane w warunkach obarczonych niepewnością, trudno np.

przewidzieć zainteresowanie studentów. Co więcej, można zaobserwować słabą dodatnią

zależność pomiędzy liczbą aneksów a sprawnością wydatkowania (r=0,2), a zatem do pewnego

stopnia ci, którzy prowadzą bardziej intensywne działania w projekcie, częściej wprowadzają

w nim zmiany (lub też wprowadzają je szybciej – zważywszy, że większość projektów jest

w toku).

Aż 56% beneficjentów zaangażowanych na etapie realizacji projektu deklaruje, że mają lub

mieli jakieś trudności w realizacji projektu. Najczęściej występujące utrudnienia w realizacji

projektu, to:

opóźnienia w rozliczaniu wniosku o płatność i otrzymywaniu płatności,

oraz trudności w rekrutacji uczestników.

15 Pracownik zajmujący się 101 projektami z 2 konkursów: 04.01.01/08/1 i 04.01.01/08/2 w nazwach

większości plików z pismami ujmował numer KSI (nie we wszystkich, co stanowi obciążenie oszacowania).




Wykres 25. Trudności w realizacji projektu (odpowiedzi spontaniczne)

Źródło opracowanie własne na podstawie badania CAPI.

Kategoria „Nie mieliśmy trudności (lub brak zdania)” Wyklucza

pozostałe. Można było wymienić dowolną liczbę trudności.

6.1.1 Czynniki mające negatywny wpływ na wdrażanie projektów

niezależne od systemu wdrażania

Wśród problemów leżących po stronie beneficjenta, na pierwszy plan wysuwają się trudności

z trafnym obliczeniem planowanej liczby uczestników projektu, a w konsekwencji

a etapie realizacji – problemy z rekrutacją uczestników. Mniejsze od zaplanowanych liczby

uczestników w projektach (np. studentów na roku lub studentów uczestniczących

w poszczególnych zajęciach), to problem którego przyczyny wydają się leżeć głównie w słabości

diagnozy na etapie przygotowania projektu. Niewystarczająca diagnoza i nieprawidłowe

oszacowanie wartości docelowych lub nieadekwatne zaplanowanie tematyki oferowanych

kursów wydaje się tutaj kluczowe.

Warto zaznaczyć, że trudności z rekrutacją na poszczególne zajęcia świadczą także

o pozytywnych zjawiskach: w jednym z projektów beneficjent nie znajdował wystarczającej

liczby chętnych na zajęcia dodatkowe, dopóki nie zaczął organizować spotkań wyjaśniających

studentom, jakie korzyści odniosą z uczestnictwa:

tutaj chodzi głównie o przekonanie [ich], co oni z tego mają (…) jakie posiądą nowe

umiejętności, czy nabędą nowe uprawnienia. Więc na początek przy rekrutacji na dodatkowe

44%

10%

3%

4%

4%

5%

6%

15%

37%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Nie mieliśmy trudności (lub brak zdania)

Inne

Opóźnienia w podpisywaniu umów

Problemy we współpracy z partnerami lub podwykonawcami

Problemy związane z udzielaniem zamówień publicznych

Trudności w przygotowaniu wniosku o płatność, konieczność poprawiania wniosku

Odejście członków zespołu, konieczność znalezienia nowych współpracowników

Trudności w pozyskaniu uczestników do projektu

Opóźnienia w otrzymywaniu płatności / rozliczaniu wniosku o płatność




formy konieczne są takie spotkania: [o tym] co jest tym efektem końcowym ukończenia takiego

kursu czy wykładu.

Omawiane zjawisko można uznać za pozytywne, ponieważ wskazuje, że studenci wykazują tutaj

praktyczne podejście do nauki i poszukują użytecznej wiedzy.

Nie wszyscy beneficjenci byli przygotowani na potrzebę promocji swojej nowej oferty. Dotyczy

to nie tylko zajęć dla studentów. Także np. kadra dydaktyczna w jednym z projektów nie była

szczególnie zainteresowana szkoleniami z zakresu metodyki kształcenia. Zdaniem respondenta –

dlatego, że wykładowcy nie uważali tego za potrzebne. Inny beneficjent ma ten sam problem ze

studentami, którzy nie chcą uczestniczyć w zajęciach wyrównawczych. Zdaniem beneficjenta

konieczność osiągnięcia wskaźników powoduje, że działania promocyjne, motywowanie

studentów wykracza poza granice przyzwoitości i sprzeciwia się kulturze uczelni, w sytuacji gdy

to wykładowcy bardziej niż studentowi zależy na tym, by student ukończył zajęcia:

Rezultaty [tj. konieczność realizacji wskaźników] (…) strasznie (…) demoralizują studentów. Bo

jak student czuje, że nam zależy, (…) my zaczynamy już (…) prosić żeby on chodził (…) bo my

musimy spełnić wskaźnik, no to on mówi „dobra”.

Diagnoza może dotyczyć nie tylko liczby uczestników, ale także ich potrzeb poznawczych

i braków edukacyjnych. Przeprowadzenie takiej diagnozy pozwala beneficjentowi przygotować

projekt adekwatny i cieszący się zainteresowaniem grupy docelowej. Dobrą praktyką w tym

zakresie jest projekt Politechniki Śląskiej, pt „Uatrakcyjnienie zajęć na kierunku Mechatronika na

Wydziale Mechanicznym Technologicznym Politechniki Śląskiej16”. Beneficjent przeanalizował

braki w umiejętnościach studentów oraz przeprowadził wśród nich badania ankietowe, w celu

ustalenia, jakimi zajęciami dodatkowymi są zainteresowani. Wyniki badań wykorzystano

przygotowując wniosek o dofinansowanie. W efekcie przeprowadzonych analiz w programie

studiów przewidziano więcej zajęć wyrównawczych, niż to było wymagane w dokumentacji

konkursowej. Zostały wprowadzone zajęcia wyrównawcze także na studiach II stopnia. Własne

obserwacje kadry dydaktycznej wskazywały m. in. na niewystarczającą wyobraźnię techniczną u

studentów – projektodawca zdecydował się więc na interesujące zajęcia rozwijające tę

wyobraźnię:

zauważyliśmy, że mamy problem ze studentami (…) nie mają takiej wyobraźni technicznej, nie

potrafią sobie wyobrazić, jak to się porusza. Wymyśliliśmy zajęcia z zastosowaniem klocków

lego dla studentów i roku.

Badanie ankietowe pozwoliło uczelni zidentyfikować także inne potrzeby studentów

i wprowadzić rozwiązania w ramach projektu:

w związku z zapotrzebowaniem studentów na naukę pracy w grupie, program jednego

z przedmiotów został uzupełniony o projekty grupowe;

badania wykazały też potrzebę wsparcia studentów w rozpoczęciu kariery naukowej –

dlatego, aby przełamać opory przed prezentacją wyników swoich badań na konferencji,

uczelnia organizuje konferencje skierowane wyłącznie do studentów, ponadto w ramach

projektu utworzono nowe koła naukowe.

16 Projekt została objęty badaniem ramach wywiadów indywidualnych, nie studiów przypadku. Nazwę

projektu podajemy za zgodą projektodawcy.




Ponadto projektodawca rozpoznaje specyficzne, indywidualne zainteresowania studentów

i stwarza im możliwości realizacji własnych projektów badawczych, a także udziału w stażach

oraz publikacji w czasopismach.

mamy studentów, którzy się interesują astronomią, którzy się interesują jakąś bronią

starożytną, fotografią, my ich kierujemy do pracowników administracji i profesorów (…) i oni

pod kierunkiem profesorów realizują indywidualne projekty, takie poza tokiem studiów (…) coś

takiego całkiem innego.

Do zagadnień, które sprawiają trudności niektórym beneficjentom, należy prawo zamówień

publicznych. Odpowiadając na zapotrzebowanie, Instytucja Pośrednicząca zorganizowała

szkolenie, w którym wzięło udział 36% badanych. Szkolenie okazało się bardzo

satysfakcjonujące: 52% uczestników oceniło jej jako bardzo przydatne, a 33% – jako

przydatne. Warto tutaj zauważyć, że stosowanie PZP napotyka na trudności związane ze

specyfiką szkół wyższych, ponieważ jest sprzeczne z praktyką współpracy ze sprawdzonymi

partnerami, których jakość pracy lub produktu jest znana, a trudno ją zagwarantować

przygotowując zamówienie:

ćwiczenia były przygotowywane z wykorzystaniem konkretnych odczynników. (…) my ich i tak

nie kupimy od innej firmy niż to było wcześniej zaplanowane. Bo w tym przypadku wiemy, że to

działa. To są dokładnie takie odczynniki i nikt nie będzie tego zmieniał łącznie z całymi

protokołami do zajęć, czy tego typu rzeczami.

To samo zagadnienie poruszyła Rada Głowna Instytutów Badawczych w odniesieniu do wyboru

współpracowników, postulując w piśmie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego wyłączenia

ze stosowania PZP17:

Specyfika projektów naukowych polega na współpracy specjalistów, opartej na wzajemnym

zaufaniu i dobrej komunikacji. Jeżeli we wniosku na dofinansowanie projektu jest podany zespół

wykonawców lub podwykonawców (nazwiska konkretnych osób), to powinna być

zagwarantowana możliwość zatrudnienia tych osób lub instytucji w projekcie bez procedur

przetargowych. Procedura przetargowa nie powinna być stosowana w odniesieniu ani do składu

zespołu, ani do instytucji realizujących projekt.

Inne szkolenia lub spotkania informacyjne organizowane przez IP dotyczyły ustawy o finansach

publicznych.

Pozostałe problemy niezależne od systemu wdrażania, to rotacja w zespołach projektowych,

zdarzające się okazjonalnie problemy we współpracy z partnerami czy podwykonawcami oraz

trudności związane z udzielaniem zamówień publicznych.

Zważywszy, że otoczenie realizacji projektu, to oprócz systemu realizacji PO KL, przede

wszystkim macierzysta instytucja beneficjenta, zbadano, czy beneficjenci uzyskali w niej

wsparcie. Spośród respondentów 68% zadeklarowało, że władze ich instytucji pomagały

w realizacji projektu, a 6% badanych ocenia, że władze stwarzały utrudnienia. Pozostali nie

doznali wsparcia ani utrudnień ze strony władz swojej instytucji. Można więc stwierdzić, że

instytucje często ale nie dość często wspierają starania swoich pracowników czy też wydziałów

w zakresie realizacji projektów PO KL. Nie ma przy tym różnicy w ocenie pomiędzy uczelniami

publicznymi i prywatnymi.

17 Sygnatura pisma RG /267/10.




6.1.2 Przypadki złych praktyk w realizacji projektów

Zgodnie z zapowiedzią w Raporcie Metodologicznym, chcemy zwrócić uwagę na pewne

zjawiska, które można określić jako złe praktyki, jednak bez wskazywania konkretnych

projektów, gdyż ewaluacja nie ma na celu kontroli projektów.

Wydaje się, że w wyniku analizy sposobu wdrażania Priorytetu IV należy wskazać kilka zjawisk,

które można określić jako złe praktyki.

Jedno zjawisko dotyczy możliwego obniżenia wymagań na egzaminach w odniesieniu do

studentów kończących pierwszy rok studiów na kierunkach zamawianych w celu osiągnięcia

wskaźników zaplanowanych we wniosku o dofinansowanie. Aż 22% badanych beneficjentów

projektów dotyczących kierunków zamawianych wyraziło opinię, że obecnie egzaminy dla

studentów kończących pierwszy rok studiów są łatwiejsze niż w poprzednich latach.

Wykres 26. Ocena trudności egzaminów na koniec i roku na kierunkach zamawianych

Źródło: Źródło: Badanie CATI na studentach oraz CAPI na

beneficjentach

Nie oznacza to w żadnym razie, że świadome zaniżanie wymagań występuje w blisko ¼

projektów, ponieważ odpowiedzi stanowią deklaracje subiektywnych obserwacji respondentów.

Niemniej jednak przekonanie o obniżaniu poziomu egzaminów występuje na tyle często, że

należy się spodziewać przypadków tego rodzaju złych praktyk.

Drugie zjawisko również dotyczy sytuacji, w której uczelni bardziej zależy, ze względu na

konieczność osiągnięcia wskaźników, na udziale studentów w dofinansowywanych z projektu

zajęciach niż studentom, co może prowadzić do nieetycznych relacji między studentami

a uczelniami, sprzecznych z kulturą uczelni, gdy wykładowcy zaczynają prosić studentów, by ze

względu na wskaźniki nie rezygnowali z zajęć. O takim zjawisku była mowa w jednym

z wywiadów jakościowych.

Jako złą praktykę pragniemy wskazać także przypadek zbytniego eksponowania w promocji

projektu (dotyczącego kierunku zamawianego) wyłącznie kwestii możliwości uzyskania

stypendium przez 50% studentów. Takie koncentrowanie kwestii motywacji wyboru kierunku

6%

61%

22%

11% 9%

67%

5%

19%

0%

20%

40%

60%

80%

Trudniejsze niż zdawane przez poprzednie

roczniki studentów

Podobne do zdawanych przez poprzednie

roczniki studentów

Łatwiejsze niż zdawane przez poprzednie

roczniki studentów

Nie mam zdania

Beneficjenci Studenci




studiów wyłącznie na doraźnej kwestii finansowej, okazało się nieopłacalne dla uczelni.

Zrekrutowała ona bowiem w ten sposób słabych studentów, których spora liczba zrezygnowała

ze studiów na pierwszym roku nie potrafiąc sprostać wymaganiom.

Częstą złą praktyką w projektach, której skutki uwidaczniają się w trakcie realizacji projektu,

poprzez trudności w rekrutacji lub niezadowolenie uczestników z uzyskiwanego wsparcia, jest

powierzchowna diagnoza potrzeb.

Oczywiście wnioskodawcy deklarują rzetelną diagnozę, którą uzasadniają potrzebę realizacji

projektu, jednak często diagnoza ta obarczona jest wieloma wadami:

Została przeprowadzona w zbyt małym kręgu osób, nie uwzględniła w wystarczającym

zakresie wszystkich interesariuszy (realizatorów i potencjalnych uczestników),

Nie uwzględniła kwestii organizacyjnych wsparcia takich jak miejsce szkoleń (w miejscu

pracy czy w formie szkoleń wyjazdowych), ich czasu trwania, liczebność grup,

harmonogram szkoleń (często kolidujący z bardzo specyficznym kalendarzem roku

akademickiego – np. projekt kończy się w grudniu i wówczas należy osiągnąć wskaźniki,

podczas gdy semestr kończy się w styczniu),

Niedostatecznie szczegółowo określiła zakres merytoryczny wsparcia (ograniczono się

do wskazania tytułu szkoleń bez dociekania o jakie konkretne i szczegółowe

zagadnienia chodzi),

Nie uwzględniła specyfiki niektórych form wsparcia oraz obaw i oporów społecznych

przed nimi (np. braku chętnych studentów do zajęć z psychologiem z zakresu

doradztwa zawodowego, które kojarzyło im się w usługą psychiatryczną),

Nierealistycznie podeszła do kwestii osiągania wskaźników (przyjmując np. że wszyscy

studenci będą kontynuować naukę po pierwszym roku studiów, podczas gdy wcześniej

50% studentów „odpadało” na egzaminach kończących pierwszy rok).

Do złych praktyk proponujemy zaliczyć również działania, które są w rzeczywistości działaniami

pozornymi, umożliwiającymi wnioskodawcom uzyskanie dodatkowych punktów za spełnianie

kryteriów strategicznych, które określiliśmy w rozdziale 5 jako „łatwospełnialne”. Należy do nich

na przykład współpraca z przedsiębiorcami, którą łatwo się deklaruje w projekcie, jednak jej

rzeczywista realizacja wymaga dobrego pomysłu na konkretne działania i zainteresowanie tak

trudnej grupy jaką są przedsiębiorcy. Badania terenowe dostarczyły zatem przykładu sztucznie

powołanych rad np. gospodarczych, które nigdy się nie spotkały, gdyż tak naprawdę nie

wynikają ze zdiagnozowanych potrzeb.

Innym działaniem, za które „łatwo” uzyskać punkty na ocenie merytorycznej, jest zapraszanie

zagranicznych profesorów. Jeśli takiemu przedsięwzięciu nie towarzyszy konkretny pomysł

zapewniający w dodatku trwałość efektów takiej wizyty, to najczęściej wsparcie to ogranicza się

do krótkiej wizyty (często za niskie stypendium), która wystarcza na wygłoszenie jednego

wykładu. Wydaje się, że tego typu działanie nie daje szans na doprowadzenie do zmiany, która

jest oczekiwana w wyniku realizacji Priorytetu IV.

W rozdziale 6 raportu wskazujemy na problemy związane z realizacją projektu, do których

zalicza się często kwestię zatrudniania personelu. Badania terenowe dostarczyły przykładu złych

praktyk, które negatywnie odbijają się na realizacji projektu i ogólnej atmosferze wokół niego

na uczelni. Nie mamy tutaj na myśli kwestii możliwości zatrudniania personelu w ramach kilku

umów i do realizacji różnorodnych zadań – co jest często przedmiotem rozważań nad

kwalifikowalnością tego typu sytuacji. Chodzi nam raczej o kwestie różnic w wynagradzaniu




pracowników zatrudnionych do realizacji projektu i pozostałych pracujących na uczelni.

Oczywiście najczęściej taka sytuacja ma miejsce na uczelniach publicznych, w których

występuje problem zbyt niskich wynagrodzeń pracowników. Wyższe wynagrodzenia dla

pracowników realizujących projekty jest uzasadniane tym, że oczekuje się od nich specyficznych

kompetencji oraz większego zaangażowania, jednak sytuację taką należy uznać za niezdrową

i będącą w dużej mierze przyczyną wielu przypadków zatrudniania osób na kilku stanowiskach

oraz kilku umowach w projektach, tylko i wyłącznie w celu uzyskiwania wreszcie godziwego

wynagrodzenia za pracę.

6.1.3 Weryfikacja wniosków o płatność – czynnik problemowy

z powodów leżących po stronie beneficjentów i IP

Kluczowe utrudnienie w realizacji projektów, związane z systemem wdrażania, to opóźnienia

w rozliczaniu wniosku o płatność mają kilka przyczyn.

Po stronie beneficjentów należy wskazać błędy popełniane we wnioskach o płatność.

Warto przy tym zauważyć, że beneficjenci rzadko sytuują problemy po swojej stronie,

mówiąc o trudnościach w prawidłowym przygotowaniu wniosku. Mogą więc nie

doceniać swojego udziału w opóźnieniach.

Po stronie Instytucji Pośredniczącej i Zarządzającej, na błędy we wnioskach o płatność

składa się brak precyzyjnej interpretacji instrukcji wypełnienia Załącznika nr 2 do WOP.

Z braku środków w budżecie państwa wynikają dwie przyczyny długiego rozliczania

WOP:

o Wydolność instytucji Pośredniczącej jest niewystarczająca na skutek niedoboru

etatów – obciążenie pracowników MNiSW jest największe wśród IP PO KL.

Ten problem jest znany Instytucji Pośredniczącej i IP podjęła działania które

spowodowały poprawę: nie mogąc pozyskać dodatkowych etatów, zatrudniła

dodatkowych pracowników na umowy-zlecenia.

o Ponadto były okresowe opóźnienia wypłat spowodowane brakiem środków

w budżecie Ministerstwa i aż trzymiesięcznym okresem oczekiwania na

uruchomienie rezerwy celowej.

Jak opisano powyżej, średnia liczba wniosków o płatność przypadających na etat w IP PO KL

w MNiSW jest bardzo wysoka. Wysoka też jest jednak przeciętna liczba dni zatwierdzania

wniosku. W Instytucji Pośredniczącej PO IG umieszczonej w tym samym Departamencie

Wdrożeń i Innowacji w MNiSW, liczba wniosków o płatność przypadających na etat jest tylko

trochę niższa, ale wnioski są zatwierdzane przeciętnie znacznie szybciej. Oznacza to, że

obciążenie IP PO KL w MNiSW jest nawet większe, niż by to wynikało z prostej miary średniej

liczby WOP na etat.

Średnia jest obliczana poprzez podzielenie liczby wniosków w półroczu przez liczbę wszystkich

etatów, tymczasem nie wszyscy pracownicy zajmują się rozliczaniem wniosków o płatność.

A zatem można wywnioskować, że dalece niewystarczająca jest w IP PO KL w MNiSW liczba

pracowników w Wydziale Obsługi Finansowej. Wprawdzie sytuacja uległa poprawie dzięki

zatrudnieniu osób na umowę zlecenie – średnia liczba dni zatwierdzania WOP spadła ze 100 do

65, ale porównanie w innymi IP wskazuje, że problem istnieje i pracowników jest nadal za mało.




Wykres 27. Relacja liczby WOP na etat do liczby dni zatwierdzania WOP

Źródło: Opracowanie własne

W 2010 r. w systemie realizacji PO KL zaszła zmiana dotycząca przepływów finansowych:

realizację płatności dla beneficjentów przejął Bank Gospodarstwa Krajowego. Zapytano więc

beneficjentów, którzy rozpoczęli realizację projektów przed 2010 r. o skutki tej zmiany dla nich.

Jak się okazuje, 32% respondentów jest zdania, że od 2010 r. płatności przebiegają sprawniej

niż wcześniej (może to wynikać także z innych zmian). Problem przedłużającego oczekiwania na

płatność uległ więc pewnemu zmniejszeniu, chociaż pozostaje znaczący. W opinii

przedstawiciela IP nie wynika to jednak ze zmiany płatnika lecz z zatrudnienia na umowy-

zlecenia osób do rozliczania wniosków opłatność. Beneficjenci reprezentujący uczelnie publiczne

i prywatne nie różnią się pod względem częstości przekonania, że płatności przebiegają

sprawniej.

Opóźnienia, to ważne ograniczenie – niewystarczająca efektywność procesu zatwierdzania

wniosków o płatność skutkuje bezpośrednio poważnymi problemami, z którymi muszą się

mierzyć beneficjenci: dopóki wniosek nie rozstanie rozliczony, beneficjent nie otrzymuje kolejnej

zaliczki. Jak wynika z badania w Instytucji Pośredniczącej, pracownicy IP rozumieją ten

problem:

Średnia ocena wniosku o płatność trwała u nas sto dni. (…) wiadomo, zaburza (…) finanse

uczelni. (…) Jeśli to jest mała uczelnia a duży projekt (…)A sto dni to jest w zasadzie jedna

trzecia roku. Jeśli mieliby się kredytować przez 1/3 roku, to im zaburza całkowicie gospodarkę

finansową.

System rozliczeń bywa oceniany jako uciążliwy i ingerujący w sprawy wewnętrzne instytucji oraz

poufność wynagrodzeń, co zdaniem respondenta wynika z wpisanej w system nieufności.

16,4

13,4

2,5

65

21

14

0

10

20

30

40

50

60

70

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

16,0

18,0

IP PO KL MNISW IP PO IG MNISW IP PO KL MPIPS

Średnia liczba WOP na etat w półroczu

Liczba dni zatwierdzania WOP dla projektów konkursowych




Już uważam, że zestawienie dokumentów jest bezsensowne (…) żeby właściwie ocenić wydatki

a szczególnie (…) wynagrodzenie. (…) Przecież dostęp do nich mogą mieć tylko osoby

uprawnione (…) i one [zestawienia] są w zasadzie nikomu do niczego niepotrzebne. Bo jak

urzędnik w ministerstwie może ocenić, czy akurat ta osoba mogła być kompetentna do

uczestnictwa w tym działaniu, czy tam wykonywania określonej pracy. (…) system oceny tego

wszystkiego jest taki, (…) że każdy jest potencjalnym złodziejem i musi się tłumaczyć z tego, że

tym złodziejem nie jest.

Fakt, że Instytucja Pośrednicząca żąda od czasu do czasu dodatkowych wyjaśnień nie powinien

dziwić. Czym innym jednak jest podzielane przez różne osoby wrażenie że w systemie

wdrażania panuje kultura kontroli i nieufności, powodująca tworzenie dodatkowych wymagań

wykraczających poza te określone w obowiązującej dokumentacji.

Trochę nas traktują jakbyśmy (…) chcieli (…) oszukać ich. Jakbyśmy chcieli te pieniądze (…)

zdefraudować.

Zabezpieczanie się wykracza nawet poza zakres określony w obowiązujących dokumentach

i świadczy o tym, że rzeczywista władza urzędników jest większa, niż to formalnie wynika

z dokumentów:

Wymagali od nas czegoś (…) w żadnych dokumentacjach nigdzie to nie jest, nie było podparte

żadnymi wytycznymi , po prostu był to jakiś ich wymysł, bo (…) uważają, że (…) my tutaj ich na

każdym kroku oszukujemy, czy kombinujemy.

Ocena złożoności systemu i skali kontroli wyrażana przez beneficjentów jest surowa, zwłaszcza

w porównaniu z programami ramowymi, w przypadku których także są prowadzone kontrole na

miejscu, ale sprawozdawczość ogranicza się do deklarowania łącznych kwot, bez konieczności

wykazywania poszczególnych wydatków.

Ja tylko daję sprawozdanie, że wykonałem pracę i za tą pracę mi płacą. Natomiast samo

rozliczenie finansowe polega na tym, że raz do roku (…) a przede wszystkim na koniec całego

przedsięwzięcia przyjeżdża audytor na miejsce do mnie.

Tak samo opisuje system programów ramowych osoba doświadczona w ich wdrażaniu:

to było zupełnie inne rozliczanie (…) nie było wniosków o płatność (…) przy (…) rozliczaniu

projektów badawczych: otrzymaliśmy tyle, wydaliśmy tyle i to jest tak naprawdę całe

rozliczenie.

Zdania w sprawie złożoności systemu finansowego są podzielone: odnotowano też wśród

beneficjentów pełne poparcie dla szczegółowych rozliczeń:

Nie narzekamy na biurokrację. (…) Ja uważam (…) jak ktoś dostaje kredyt, budżet (…) to trzeba

go po prostu wypytać. (…) Jak (…) weźmie pieniądze i wyda je bez sensu, to potem się tych

pieniędzy nie ściągnie.

Podobne problemy finansowe wynikają z opóźnień w podpisywaniu umów, jednak ten typ

problemów beneficjenci wymieniali najrzadziej.




6.1.4 Czynniki mające negatywny wpływ na wdrażanie projektów

związane z systemem wdrażania

Do czynników leżących po stronie systemu wdrażania PO KL i mających negatywny wpływ na

realizację projektów należy trudny dostęp do informacji. To zagadnienie zostało omówione

w dalszej części raportu – w tym miejscu omawiamy inne czynniki.

Szczególnie ważnym dla beneficjentów problemem są ograniczenia w zatrudnianiu do realizacji

zadań merytorycznych w projektach (np. prowadzenia zajęć) na mocy dodatkowych umów

własnego personelu, tj. osób które jednocześnie:

pełnią funkcje kierownicze w projekcie,

lub też są zatrudnione jako wykładowcy u beneficjenta.

Odmowa akceptacji tego rodzaju zatrudnienia jest uzasadniona stanowiskiem Instytucji

Zarządzającej, wydanym w związku z rezultatami audytu Komisji Europejskiej. Zgodnie z tym

stanowiskiem:

(…) udział kosztów związanych z zarządzaniem projektem (…) jest niewspółmiernie wysoki

w stosunku do zakresu merytorycznego projektów (…). Zarządzanie projektem nie jest celem

projektu (…) Instytucja Zarządzająca PO KL pragnie podkreślić konieczność szczegółowej

weryfikacji zasadności i racjonalności kosztów zarządzania projektem (…). W szczególności

dotyczy to liczby i charakteru zadań wykonywanych przez personel zarządzający projektem (…).

Ponadto, należy podkreślić, iż wydatki związane z wynagrodzeniem osób, które wykonują więcej

niż jedno zadanie/funkcję w ramach projektu lub są zatrudnione w więcej niż jednym projekcie

mogą być uznane za kwalifikowane, o ile obciążenie wynikające z wykonywania danego

zadania/funkcji nie wyklucza możliwości prawidłowej i efektywnej realizacji pozostałych

zadań/funkcji powierzonych danej osobie. (…) W związku z wątpliwościami dotyczącymi

prawidłowej i efektywnej realizacji zadań oraz podwójnego finansowania, nie jest zasadnym

stosowanie rozwiązań, w których członkowie zespołu zarządzającego wykonują równocześnie

inne zadania merytoryczne w projekcie na podstawie odrębnych umów (…). Instytucja

Pośrednicząca (…) może odmówić kwalifikowania całości lub części ww. wydatków, jeżeli nie

spełniają one warunków opisanych powyżej (…)18.

Z pisma wynika więc, że takie wydatki mogą być uznane za kwalifikowane pod określonymi

warunkami. Ograniczenie jest więc motywowane troską o jakość pracy (jakość może budzić

wątpliwości w przypadku zatrudnienia przekraczającego normalny wymiar czasu pracy). Kolejny

fragment pisma do pewnego stopnia przeczy jednak temu stanowisku. A zatem wydatki mogą

być uznane za kwalifikowane, ale Instytucja Zarządzająca uważa takie rozwiązanie za

bezzasadne, jeżeli wynagrodzenie wypłacałoby na mocy nowej umowy zawartej z tą samą

osobą.

Można wskazać co najmniej trzy argumenty stojące za stanowiskiem IZ. Jeden, to troska

o jakość realizacji zadań – dlatego to IP miała rozstrzygać, czy obciążenie godzinowe

pracowników jest realistyczne. Ponadto IP dodaje do tego argument, że praca powinna być

nadzorowana przez kogo innego, niż przez samego wykonawcę.

Kierownik zadania koordynuje swoją pracę (…). Nie może tak być.

18 Sygnatura pisma DZF-IV-82252-32-KP/10




Drugi argument, to troska o racjonalny poziom kosztów zarządzania projektem. Trzeci, kluczowy

argument, to unikanie podwójnego finansowania, co zdaniem IZ może mieć miejsce, jeżeli

beneficjent zatrudni swojego pracownika na mocy dodatkowej umowy, w tym powierzy

dodatkowe zadania kierownikowi projektu.

Warto zauważyć, że w przypadku zatrudnienia osoby realizującej działania zarządcze także do

zadań dydaktycznych, mamy do czynienia z finansowaniem podwójnie tej samej osoby –

wynagradzanej z części zarządczej i z części merytorycznej budżetu projektu. Koszty

zarządzania projektem pozostają przy tym niezmienione, niezależnie od tego, kto wykonuje

zadania zarządcze a kto merytoryczne i czy jest to ta sama osoba.

Czy zachodzi podwójne finansowanie tej samej pracy czy też produktu – o tym można by

dyskutować, ponieważ nie jest jasne, czy zarządzanie należy, czy nie należy do zadań

merytorycznych. Jak wynika z cytowanego pisma, zarządzanie jest uważane za zadanie

merytoryczne, co wynika ze stanowiska, że dodatkowe zlecenie byłoby „innym zadaniem

merytorycznym”. W przypadku zatrudnienia personelu zarządczego do zadań dydaktycznych

finansowano by więc „inne zadanie”, choć nadal „merytoryczne”, tymczasem we wcześniejszym

fragmencie pisma przeciwstawiono koszty zarządzania zakresowi merytorycznemu.

Teoretycznie, rozstrzygnięcie, czy wydatki mogą być uznane za kwalifikowane, zależy od wyniku

analizy obciążenia pracownika i rozstrzygnięcie to należy do IP, która może (a więc nie musi)

odmówić uznania wydatku za kwalifikowalny. Rzeczywiście, IP rozpatruje prośby beneficjentów,

weryfikując, czy suma godzin w ramach poszczególnych etatów jest realistyczna.

Warto przy tym zauważyć, że przeszacowanie kosztów zarządzania – jak choćby planowanie

wymiaru etatu kierownika powyżej potrzeb nie jest fikcją. Jeden z beneficjentów niechcący to

przyznaje, argumentując na rzecz łączenia stanowisk:

[to] co na papierze wygląda na rzecz właściwie niemożliwą i niewykonalną, czyli praca

jednoczesna przy czterech, czy pięciu projektach jest jak najbardziej do zrobienia pod

warunkiem (…) manewrowania tymi obciążeniami, absolutnie bez szkody dla realizowania

projektu.

Problem nie dotyczy tylko łączenia funkcji kierowniczych i merytorycznych, ale także

zatrudniania na dodatkowe umowy-zlecenia własnych pracowników etatowych. W obydwu

przypadkach z punktu widzenia beneficjentów sprawa jest prosta: pracownicy dydaktyczni

wykonują pracę dydaktyczną w ramach swojej pensji, wypłacanej za prowadzenia zajęć

w ramach określonej liczby godzin (pensum). Niemożność powierzenia im prowadzenia

dodatkowych, uruchamianych w ramach projektu zajęć, w ramach dodatkowej umowy oznacza,

że pracownicy pracowaliby więcej godzin za to samo wynagrodzenie, a więc dodatkowa praca

byłaby pracą darmową. W takiej sytuacji beneficjenci, nawet dysponując specjalistami w danej

dziedzinie, tracą możliwość skorzystania z ich wiedzy i muszą poszukiwać do prowadzenia zajęć

realizowanych ramach projektu specjalistów spoza swojej instytucji.

jeżeli na przykład profesor uniwersytetu opracuje program studiów podyplomowych i jest

kierownikiem projektu (…) to dlaczego autor programu nie może prowadzić zajęć? i to jest

kolejny przykład niedostosowania wytycznych do sektora szkolnictwa wyższego.

ponieważ tak napisaliśmy projekt, że są te umowy zlecenia i zmienić tego w tej chwili nie

możemy, więc zamiast zatrudnić swoich musimy szukać osób z zewnątrz (…) Na przykład nasz

pracownik jest najwyższej klasy specjalistą (…) i nie ma możliwości zatrudnienia go.




Kierownik projektu lub inny pracownik etatowy mógłby zgodnie z nowymi zasadami wykonać

zadania merytoryczne, np. przygotować i poprowadzić nowy przedmiot dla studentów, ale

jedynie w ramach swoich obowiązków dydaktycznych i dotychczasowej pensji, byłaby to więc

z punktu widzenia beneficjentów praca darmowa. W przypadku łączenia zadań istnieje

możliwość rozwiązania tego problemu bez potrzeby zawierania dodatkowych umów cywilno-

prawnych: podwyższenie zasadniczej pensji pracownika (na uczelniach publicznych – uchwałą

senatu) i finansowanie tej różnicy ze środków projektu. Takie rozwiązanie także jednak nie

spotyka się z akceptacją IZ:

Nie podoba się, że są uchwały senatu dotyczące wynagradzania personelu w projektach

finansowanych w projektach ze środków unijnych i że te wynagrodzenia mogą być w pewnej

części na przykład podwyższane ze względu na to, że to jest praca wykraczająca poza

standardowe obowiązki pracownika (…) takie uregulowania na uczelniach wyższych w Polsce

istnieją od ładnych paru lat i nikt do tej pory ich nie kwestionował i mam nadzieję, że IZ nie

będzie tego już chciała oficjalnie podważyć (…).

Można więc odnieść wrażenie, że w systemie wdrażania PO KL pracują osoby, które są zdania,

że to, co beneficjenci uważają za sprawiedliwe, tj. podwyższenie wynagrodzenia w sytuacji, gdy

pracownikowi powierza się dodatkowe zadania, byłoby rzeczą nie sprawiedliwą, lecz

niewłaściwą.

Konieczność stosowania nowych zasad wobec projektów już przyjętych do realizacji

znajdujących się w trakcie realizacji dezorganizuje realizację projektów, i to na dużą skalę:

W tym momencie możemy stwierdzić, że albo pół uniwersytetu pracuje nielegalnie w tym

projektach, albo jednak uznajemy, że nie do końca te interpretacje MRR są ze sobą spójne

i wtedy wszystko jest dobrze.

Ponadto zmiana zasad w toczących się projektach wywołuje rozczarowanie, szkodzi relacjom

międzyludzkim i podważa zaufanie w uczelnianych zespołach:

MRR napisał, że te wytyczne (…) do projektów, które zaczęły się przed pierwszym stycznia też

należałoby je stosować (…) To są życiowe sprawy. Człowiek, który decyduje się na pracę

w projekcie rezygnuje też z pewnych rzeczy innych (…) on powie, że się inaczej umawialiśmy.

No tak ale według starych wytycznych wolno ci było, a teraz już nie. i to są rzeczy, na które

chyba IZ jest nieczuła. Na czynnik ludzki po prostu.

Do zadań trudnych dla beneficjentów należy wypełnianie załącznika nr 2 do wniosku

o płatność, tj. załącznika, w którym projektodawcy wykazują postęp rzeczowy projektu

(planowane i osiągnięte wskaźniki), w tym liczby uczestników, zaliczonych do poszczególnych

kategorii, objętych poszczególnymi formami wsparcia. Także pracownicy IP obserwują, że

beneficjenci, wypełniając wniosek o płatność, mają trudności przede wszystkim z załącznikiem

nr 2 i o ten załącznik zadają wiele pytań, jeden z pracowników IP mówi wręcz, że jest to

największy problem.

Szczególne trudności sprawia prawidłowe monitorowanie przepływu uczestników projektu,

beneficjenci mają m. in. trudności z:

odróżnieniem pojęć „okresu rozliczeniowy” od okresu początku realizacji projektu

(„narastająco”);

rozumieniem, w jaki sposób powinni wykazywać osoby powracające do projektu, objęte

kolejną formą wsparcia.




W Załączniku nr 2. znajdują się definicje wskaźników, które mają być wykazywane przez

beneficjentów. Jednak beneficjenci mają wiele wątpliwości co do interpretacji tych definicji,

dlatego zwracają się z pytaniami do IP. Tymczasem beneficjenci skarżą się też na

niejednoznaczność otrzymywanych odpowiedzi, a ta wynika z faktu, że definicje nie tylko są

trudne, ale także w trakcie realizacji programu zmieniła się interpretacja Instytucji Zarządzającej

co do tego, jak należy je rozumieć.

Pracownicy IP obserwują, że beneficjenci zaczynają rozumieć, jak należy wypełnić załącznik

dopiero wtedy, gdy im się to wytłumaczy na przykładzie. Jedna z badanych osób przyznaje

wręcz, że gdyby znalazła się w sytuacji beneficjenta, dysponując jedynie definicjami, miałaby

trudności w prawidłowym wypełnieniu załącznika. A zatem jest to niewątpliwe zagadnienie,

którego we wzorze załącznika nie opisano wystarczająco zrozumiałe.

te definicje są jasne, ale dopiero wtedy, kiedy umie się konstruować ten załącznik. (…) ja sama

na podstawie tych definicji, które tam są nie potrafiłabym zrobić tego załącznika.

Pracownicy są także zdania, że przydałyby się szkolenia dla beneficjentów z tego zakresu – tego

rodzaju szkolenia usprawniłyby pracę także samej IP:

Nie ma takich szkoleń. Też nad tym ubolewamy, bo zajmuje nam to bardzo dużo czasu.

O tej samej potrzebie mówi inna osoba zajmująca się wnioskami o płatność:

Niestety, pomimo powtarzających się trudności w interpretacji załącznika nr 2., nie

przeprowadzono dodatkowego szkolenia, na którym beneficjenci uzyskaliby jednoznaczną

wykładnię wskaźników i przećwiczyliby wypełnianie załącznika nr 2, co oszczędziłoby

beneficjentom konieczności poprawiania załącznika, a Instytucji Pośredniczącej – udzielania tych

samych wyjaśnień wielokrotnie. Pomysł szkolenia zaistniał w zespole. Jak wynika z wypowiedzi

pracowników IP, zgłaszali oni przełożonym propozycję szkolenia beneficjentów z zakresu

załącznika nr 2. Jednak przez długi czas nie podejmowano w tej sprawie działań i pracownicy

nie wiedzieli, dlaczego decyzja o organizacji szkolenia nie została podjęta. Być może miało to

związek ze zmianami interpretacji definicji.

Takie pomysły są, ale nie wiem, jak to jest dalej widziane na tych wyższych szczeblach, że tak

powiem. (…)

W podobny sposób opisuje ten problem inny badany pracownik IP:

- kto mógłby takie szkolenie zorganizować?

- Przełożeni nasi. To są osoby decyzyjne i podejmują decyzję w zależności od potrzeb.

- To znaczy my zgłaszamy takie potrzeby.

Pomysł istnieje więc od dawna, ale dotychczas nie został zrealizowany pomimo, że szkolenia

usprawniłyby pracę także Instytucji Pośredniczącej, która ma braki kadrowe, a pracownicy

zajmujący się wnioskami o płatność są bardzo obciążeni. Na szczęście wydaje się, że

rozpoczęcie szkoleń z zakresu załącznika nr 2 staje się ostatnio bardziej realne:

na pewno to będzie wdrożone przy najbliższych warsztatach. Na pewno będziemy też z tego

załącznika na pewno szkolić (…) dla dobra wszystkich, nas też (…).




6.1.5 Rozwiązywanie problemów przez beneficjentów

Stosownie do rodzaju problemu, do najczęstszych rozwiązań należały: finansowanie projektu

z własnych środków (jako to określali respondenci – „kredytowanie” projektu z własnych

środków) w oczekiwaniu na opóźniającą się płatność. Rzadko natomiast zaciągano kredyt

w ścisłym znaczeniu. Rozwiązania związane z problemami w rekrutacji uczestników, to

intensyfikacja akcji promocyjnej. Konieczne były też uzgodnienia z IP i modyfikacje projektów,

a niektórzy beneficjenci nie uniknęli opóźnień w realizacji projektów.

Wykres 28. Rozwiązania problemów w projektach

Źródło: Badanie CAPI na beneficjentach

Innym problemem może być niewystarczająca jakość produktów wypracowanych w ramach

projektu oraz brak rozwiązań systemowych, które pozwalałyby monitorować projekt nie tylko

w zakresie wydatkowania i formalnego osiągania wskaźników, ale także pod wglądem jakości

merytorycznej. Przykład może stanowić projekt zbadany w ramach indywidualnych wywiadów

pogłębionych. Jednym z produktów tego projektu był skrypt (materiały dydaktyczne) dla

studentów, a na podstawie tego opracowania autor wniosku o dofinansowanie i samego skryptu

prowadzi zajęcia dydaktyczne ze studentami. W opinii ewaluatorów powstałe opracowanie nie

tylko dalece odbiega od poziomu podręcznika akademickiego, ale nie przekazuje wręcz

podstawowej wiedzy o przedmiocie którego dotyczy, a tego rodzaju zbiór informacji nie

powinien być przekazywany studentom jako wykład problematyki, do której opracowanie

pretenduje. Badany projekt jest realizowany prawidłowo, zgodnie z wnioskiem

o dofinansowanie. z perspektywy kryteriów stosowanych na etapie oceny wniosku oraz na

etapie realizacji (wydatkowanie i osiąganie wskaźników) projekt można by ocenić pozytywnie.

Świadczy to niestety o słabościach merytorycznego monitoringu. W praktyce w systemie

realizacji PO KL projektodawcy nie znajdują opiekunów będących zarazem merytorycznymi

partnerami w dziedzinie której dotyczy projekt – osób, które mogłyby ocenić poziom

wypracowywanych produktów – takich jak materiały dydaktyczne, materiały szkoleniowe czy

publikacje. Brakuje też rozwiązań systemowych, które pozwalałyby wymusić korektę lub

wstrzymanie projektu na postawie oceny specjalisty.

33%

3%

7%

10%

12%

13%

49%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

inne

finansowanie projektu poprzez zaciągnięcie kredytu

wzmożona akcja promocyjna

zmiana wniosków

opóźnienie działań

konsultacje z IP

finansowanie projektu z własnych środków




6.2 Potrzeby informacyjne oraz działania informacyjne i szkoleniowe

skierowane do aktualnych beneficjentów

Jakie są aktualnie potrzeby beneficjentów w zakresie wsparcia

w realizacji projektów ze strony IP oraz czy wsparcie to jest im

udzielane w adekwatnym do tych potrzeb zakresie?

Jakie szkolenia oraz jaka wiedza jest niezbędna beneficjentom

projektów na obecnym etapie realizacji projektów?

Czy wsparcie udzielane beneficjentom dociera do nich w odpowiednim

czasie, pozwalającym na wykorzystanie uzyskanej wiedzy w trakcie

realizacji projektu?

W jakim stopniu działania informacyjno-promocyjne i szkoleniowe

odpowiadają na potrzeby aktualnych beneficjentów?

Czy metody i narzędzia komunikacyjne wykorzystywane w ramach

działań informacyjno-promocyjnych oraz szkoleniowych prowadzonych

przez IP są optymalne z punktu widzenia założonych celów

i osiąganych efektów?

Jak powinna być prowadzona oraz aktywność szkoleniowa, aby jej

realizacja była możliwie efektywna?

Obok badania działań informacyjnych i promocyjnych skierowanych do potencjalnych

wnioskodawców, zbadano skalę i charakter zapotrzebowania na informacje ze strony Instytucji

Pośredniczącej na etapie realizacji projektu.

Z dokumentów opracowanych przez Instytucję Zarządzającą lub Pośredniczącą korzysta

większość badanych beneficjentów. Prawie wszyscy badani korzystali z instrukcji wypełniania

wniosku o płatność. Znaczącym ale mniejszym zainteresowaniem cieszyły się Zasady systemu

sprawozdawczości PO KL i Podręcznik wskaźników. Natomiast z Planem Działań zapoznało się

tylko 60% badanych. Wśród tych, którzy pisali wniosek o dofinansowanie zapoznało się

z Planem Działań niewiele więcej, bo tylko 68% badanych, a zatem można przypuszczać, że

aplikujący korzystają raczej z dokumentacji konkursowej.




Wykres 29. Częstość wykorzystywania dokumentacji przez beneficjentów


Jak wynika ze sprawozdań z realizacji działań informacyjno-promocyjnych, liczba osób19

telefonujących do pracowników IP wyniosła 108 000 do końca 2010 r. A zatem przypadało

średnio 48 telefonów na jeden wniosek o dofinansowanie, średnio 226 rozmów telefonicznych

w przeliczeniu na umowę i 3509 rozmów w przeliczeniu na etat20. Można się spodziewać, że do

IP dzwonią przede wszystkim beneficjenci oraz potencjalni wnioskodawcy. Nawet gdyby

telefony od beneficjentów stanowiłyby tylko połowę telefonów odbieranych w IP, to średnia

liczba telefonów w przeliczeniu na jeden projekt jest bardzo wysoka.

A zatem wydaje się, że beneficjenci bardzo często kontaktują się z IP, zadają wiele pytań. Jak

się okazuje zdarza się wręcz, że beneficjent rozumie realizację projektu jako wspólne

przedsięwzięcie beneficjenta i Instytucji Pośredniczącej – jak w poniższym przypadku, pomimo

że mamy tutaj do czynienia z doświadczonym beneficjentem PO KL.

Realizacja projektu, to tak naprawdę jest współpraca bieżąca, codzienna współpraca osoby

nadzorującej projekt z perspektywy IP i projektodawcy (…) mam wrażenie, że częściej słyszymy

się z przedstawicielami ministerstwa niż przedstawicielami partnerów. Właśnie dlatego, że to

trzeba umówić, potwierdzić, żeby to wszystko było tak, jak miało być.

Ostatnie zdanie wskazuje, że takie ostrożne podejście nie jest bezpodstawne – wynika nie tyle

ze złożoności wszelkich wymagań, ile z dużego obszaru niepewności – czytając dokumentację

beneficjenci nie mają pewności, czy prawidłowo zinterpretowali oczekiwania, wolą się upewnić.

Ostrożność i niesamodzielność projektodawców wynika więc częściowo z faktu, że realizują oni

projekty w systemie obarczonym niepewnością, w którym nie zawsze łatwo jest zrozumieć

wymagania zapisane w dokumentacji, a ponadto znaczny jest obszar decyzji zależnych nie

19 Należy przypuszczać, że jest to liczba telefonów (tj. „osób powtarzających się”) a nie liczba konkretnych

osób – obliczenie tej ostatniej nie jest możliwe bez rejestrowania nazwiska osoby dzwoniącej

i zapisywania liczby telefonów dla każdego nazwiska. 20 Liczba etatów według stanu na 30 czerwca 2010 r. (31 etatów).

60%

75%

78%

92%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Plan Działań

Podręcznik wskaźników Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Zasady systemu sprawozdawczości Programu Kapitał Ludzki

Instrukcja wypełniania wniosku o płatność




wprost od zapisów dokumentacji, lecz od interpretacji tych zapisów przez Instytucję

Pośredniczącą.

Szacowana liczba zapytań sugeruje, że beneficjenci dzwonią do IP we wszelkich sprawach

o różnym poziomie złożoności. Obserwacja pracownika IP, że beneficjenci dzwonią także wtedy,

gdy odpowiedź jest dostępna w dokumentacji, wydaje się więc obiektywna, nie jest tylko

jednostkowym wrażeniem.

W sytuacji, gdy takie są potrzeby beneficjentów, niezbędna jest organizacja ich systematycznej

obsługi, odpowiadanie na zapytania staje się bowiem jednym z kluczowych zadań pracowników,

nie zadaniem dodatkowym, które tylko „zakłóca” pracę z dokumentami, oraz poszukiwanie

wszelkich rozwiązań ograniczających liczbę pytań, takich jak upraszczanie dokumentacji,

kierowanie odpowiedzi na najpopularniejsze pytania do wiadomości wszystkich beneficjentów

czy zamieszczanie FAQ na stronie internetowej.

Wpływ Instytucji Pośredniczącej na realizację projektów, w tym wsparcie informacyjne

i szkoleniowe udzielane beneficjentom, można ocenić umiarkowanie pozytywnie,

z zastrzeżeniami.

Zważywszy, że do kluczowych trudności w realizacji projektów należą opóźnienia płatności,

łatwo zrozumieć, że Instytucja Pośrednicząca nie zawsze jest postrzegana przez beneficjentów

jako pomocna w realizacji projektu. Ponad połowa badanych jest zdania, że IP była pomocna,

jest jednak wśród beneficjentów niewielka grupa (9%), zdaniem której IP wręcz utrudniała

realizację projektu. Pozostała 1/3 badanych nie doznała ani pomocy ani utrudnień ze strony IP.

A zatem rozpatrując wpływ IP na projekty nie można mówić jedynie o wsparciu. IP rzeczywiście

udziela wsparcia, ale obok ogółu działań wspierających zdarzają się działania o przeciwnym

charakterze.

Wykres 30. W jaki sposób współpraca z Instytucją Pośredniczącą wpływa(ła) na realizację projektu?


Opinie przedstawicieli uczelni publicznych i prywatnych są w tej kwestii bardzo zróżnicowane.

Podczas gdy udział tych, którzy oceniali, ze IP pomagała w realizacji projektu nie różni się

57%

34%

9%

Pomaga(ła) w realizacji projektu

Nie pomaga(ła) i nie utrudnia(ła) realizacji projektu

Utrudnia(ła) realizację projektu




(odpowiednio 55% wśród uczelni publicznych i 57% wśród prywatnych), to podczas gdy tylko

5% przedstawicieli uczelni publicznych oceniało, że IP utrudniała realizację projektu, tego

samego zdania było aż 22% przedstawicieli uczelni prywatnych.

Warto zaznaczyć, jeden z uczestników badań jakościowych, który, podobnie jak kilku innych

miał do czynienia także z innymi instytucjami pośredniczącymi, w PO KL lub innych programach

współfinansowanych z funduszy strukturalnych, i na ich tle najlepiej ocenił współpracę

z MNiSW, ceniąc sobie elastyczność i przychylność interpretacji. Oczywiście wskazuje to po raz

kolejny również na nieprecyzyjność dokumentacji i zasad, skutkiem czego poszczególne IP

stosują rozbieżne interpretacje, o czym także mówią beneficjenci. Nie jest to opinia

odosobniona, w podobny sposób chwali podejście Instytucji Pośredniczącej inny beneficjent:

Pozytywnie. To znaczy nie ma dogmatyzmu urzędniczego „nie, bo nie”. Jest pewna niezależność

jeśli chodzi o wydawanie decyzji, zdrowy rozsądek przy tych decyzjach i próba też po pierwsze

wysłuchania a po drugie zrozumienia z czego wynikają pewne nasze problemy czy postulaty.

Większość beneficjentów ocenia, że w toku realizacji projektu otrzymywali od Instytucji

Pośredniczącej wystarczające informacje (np. odpowiedzi na pytania lub szkolenia), ale aż 20%

badanych deklaruje, że tego rodzaju wsparcie nie było wystarczające.

Wykres 31. Czy podczas realizacji projektu otrzymywali Państwo z Instytucji Pośredniczącej

wystarczające informacje istotne dla realizacji projektu, np. w formie odpowiedzi na

pytania, publikacji lub szkoleń?


Także pod względem oceny zaspokojenia potrzeb informacyjnych uczelnie publiczne i prywatne

bardzo się różnią. Oceny negatywne wyraża 19% przedstawicieli uczelni publicznych i aż 32%

przedstawicieli uczelni prywatnych. A zatem te same działania IP (tak wsparcie, jak i wymagania

czy procedury) są oceniane inaczej przez podmioty komercyjne, które jak się wydaje mają inne

od podmiotów publicznych oczekiwania co do współpracy. Można przypuszczać, ze wiąże się to

z inną kulturą organizacyjną. Styl zarządzania i organizacji w uczelniach publicznych może być

zbliżony do administracji publicznej, a więc działanie IP może być dla nich bardziej zrozumiałe.

45%

30%

13%

7% 5%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Zdecydowanie tak


Trudno powiedzieć




Tymczasem uczelnie prywatne, jako przedsiębiorstwa, wydają się oczekiwać po drugiej stronie

partnerów biznesowych i te same praktyki (tzw. biurokrację) oceniają surowiej.

Beneficjentów, którzy negatywnie ocenili w ankiecie zaspokojenie ich potrzeb informacyjnych,

zapytano, w jakich kwestiach brakowało wystarczającej informacji lub odpowiedzi. Na ten sam

temat wypowiadali się uczestnicy badania jakościowego. Jak się okazuje, problemowy obszar

tematyczny, to kwestie finansowe: pytania o to, kiedy zostanie wypłacona transza (niemożność

uzyskania odpowiedzi wynikała stąd, że także pracownicy Ministerstwa Nauki nie otrzymywali od

Ministerstwa Finansów informacji, kiedy zostanie uruchomiona rezerwa celowa), oraz o limity

wynagrodzeń, kwalifikowalność, koszty pośrednie i inne.

Przede wszystkim jednak, problemem nie są te czy inne kwestie, lecz organizacyjna strona

działania Instytucji Pośredniczącej. Beneficjenci nie tyle nie uzyskiwali odpowiedzi na niektóre,

pewnego rodzaju pytania, ile uzyskiwali ją z trudnością lub czasami wcale. Ważnym problemem

jest brak możliwości sprawnego kontaktu z MNiSW. W tej kwestii wypowiedzi beneficjentów

powtarzają się. Beneficjentom trudno jest się dodzwonić do Instytucji Pośredniczącej. Poniżej

cytujemy niektóre typowe odpowiedzi:

Brak możliwości kontaktu.

Problem z komunikacją z ministerstwem, nie można było się dodzwonić.

Był problem z dodzwonieniem się czasami (…) ale kiedy się już dodzwanialiśmy to było

w porządku.

Jak już nawiązaliśmy kontakt nie było problemu z uzyskaniem informacji, główny problem był

z komunikacją.

Przypadki opóźnień w udzielaniu odpowiedzi nie są regułą, ale często mają miejsce: aż 24%

badanych beneficjentów ocenia, że otrzymywali odpowiedzi za późno.

Wykres 32. Czy informacje, które Państwo otrzymywali od Instytucji Pośredniczącej podczas realizacji

projektu były dostępne wystarczająco wcześnie, by je wykorzystać w realizacji

projektu?


35% 34%

17%

7% 7%

0%

10%

20%

30%

40%

Zdecydowanie tak


Trudno powiedzieć




Beneficjenci nie tylko mają trudności z dodzwonieniem się, ale także długo czekają na

odpowiedź przesłaną mailem i na pisma.

Nie na wszystkie maile mamy odpowiedzi.

Nie mogliśmy się dodzwonić, na maile nie dostawaliśmy odpowiedzi, no więc ja tam poszedłem

i się dowiedziałem. No ustnie mam, natomiast mailowo niestety jeszcze nie dostaliśmy tej

odpowiedzi.

Walka o odpowiedź na maile. Nie odpowiadają. Forma pisemna dostępna po kilku tygodniach

gdy decyzje szkoła musi podejmować natychmiast. Nie można dodzwonić się, czasami trwa to

kilka dni, koszmar.

Zdarza się też, że odnoszą wrażenie, że IP unika zajęcia stanowiska na piśmie. Ponadto jakość

odpowiedzi bywa niezadowalająca: beneficjenci miewają poczucie, że ich wątpliwości nie zostały

wyjaśnione. W sytuacji, gdy beneficjent musi się dostosować do oczekiwań Instytucji

Pośredniczącej, niejasność tych oczekiwań i niemożność uzyskania jasnej odpowiedzi zwiększa

obszar niepewności w realizacji projektu i wywołuje niezadowolenie beneficjentów.

Należy zastrzec, że beneficjenci nie zawsze długo czekają na odpowiedź. Może się to zdarzać

szczególnie w dwóch przypadkach:

w okresie spiętrzenia prac w IP, związanych z ogłoszeniem nowego konkursu,

oraz w przypadku najtrudniejszych pytań.

Przykładowo jeden z beneficjentów długo czekał na odpowiedź na pytanie o akceptowalne

formy zatrudnienia personelu w projekcie. Akurat o ten problem pytało wielu beneficjentów,

sprawa budziła wątpliwości przez pewien czas, dopiero po pewnym czasie pojawiło się

stanowisko Instytucji Zarządzającej, co w praktyce wywołało nową serię pytań.

Większość beneficjentów, jak wynika z badania ilościowego, pozytywnie ocenia dostęp do

informacji. Także w badaniu jakościowym pojawiły się pozytywne wypowiedzi. Także ci badani

potwierdzają, że na odpowiedź trzeba poczekać, ale jest to dla nich akceptowalne. Wykazują

zrozumienie dla obciążenia pracowników, dostrzegają też poprawę obsługi.

Moje doświadczenia są takie, że mogę oczekiwać na pomoc, może nie jest to pomoc od razu,

ale nie narzekam.

Jeżeli chodzi o komunikację, - w sensie szybkość odpowiedzi na moje jakieś pytania, czy prośby

(…) to się polepszyło.

W zasadzie informacje otrzymuję w terminach wystarczających do realizacji, nie zakłócają

przebiegu realizacji projektu.

Ja jestem w stałym kontakcie (…) na wszystkie pytania odpowiedz znamy. Czasami to troszkę

dłużej trwa niestety (…) [pracownik] ma jeszcze czterdzieści innych [projektów]. Więc (…) ta

odpowiedź nie będzie w ciągu jednego, dwóch, tylko w przeciągu tygodnia. Ale zawsze można

zadzwonić telefonicznie i też od ręki uzyskać odpowiedź.

Beneficjenci szukając wytłumaczenia dla negatywnych przypadków komunikacji z IP mówią

o braku opiekuna projektu przypisanego do danego projektu oraz o rotacji poszczególnych

pracowników, która obniża kompetencje zespołu IP jako całości i szanse uzyskania informacji.

Problem generalny (…) za mało osób na stanowiskach ministerialnych, jedna osoba zarządza

kilkudziesięcioma projektami, wielka fluktuacja pracowników, co utrudnia rzeczową rozmowę.




Ministerstwo po prostu zakłada, że my wszystko wiemy i że sami się nauczymy. Wydaje mi się,

że jest tam duża rotacja kadrowa i to jest problem wielki.

Rzeczywiście, sposób organizacji pracy w Departamencie Wdrożeń Innowacji zakłada, że

beneficjent nie zawsze kontaktuje się z tą samą osobą. Funkcję opiekuna projektów do

pewnego stopnia pełnią pracownicy Wydziału Wdrażania, odpowiedzialni za poszczególne

konkursy – ale dotyczy to tylko ich obszaru kompetencji, tj. wprowadzania zmian we wnioskach

o dofinansowanie . Natomiast jeżeli beneficjenci potrzebują informacji w sprawach finansowych,

kontaktują się z Wydziałem Obsługi Finansowej, w którym co do zasady poszczególne projekty

są przypisane do konkretnych pracowników, ale zdarza się, że wnioskiem o płatność zajmuje się

kto inny. W wypowiedzi beneficjentów wynika, że nie mają oni poczucia, by był opiekun

zajmujący się finansowa stroną ich projektu. Zdarza się, że dzwoniąc kilkakrotnie, nawet w tej

samej sprawie, rozmawiają z innymi osobami.

W projekcie złożono trzy wnioski o płatność i powiem, że dopiero w tym momencie wiem, kto

jest opiekunem takim finansowym, który zajmuje się rozliczaniem. To znaczy została w końcu

przydzielona osoba, bo do tej pory po prostu za każdym razem ktoś inny się tymi wnioskami

zajmował, tak, że ciężko było po prostu wypracować jakieś…

- Wspólne stanowisko?

- Tak.

Wśród negatywnych konsekwencji braku przypisania opiekuna do wszystkich spraw projektu

można zauważyć rozproszenie odpowiedzialności za obsługę beneficjenta, brak poczucia

„własności projektu” ze strony konkretnej osoby – opiekuna w MNiSW, a w efekcie i przypadki

obniżenia jakości obsługi. Jeden z badanych wyjaśnia, że ponieważ nie ma opiekunów

projektów, przy każdym kontakcie trzeba długo opowiadać o projekcie i jego specyfice.

Rozproszenie odpowiedzialności może prowadzić do problemów we wdrażaniu:

Organizacja zakładająca brak opiekuna projektu, jest absolutnym nieporozumieniem.

Wielokrotnie gubiono w MNiSW dostarczane przez nas dokumenty.

O tym samym problemie mówił inny respondent poza nagraniem, dopiero wtedy czując się

swobodnie by podzielić się opinią o IP. Jak wyjaśnił, brakuje nawet podstawowej aktualnej

informacji o tym, z kim się kontaktować w jakiejś sprawie. Beneficjenci nie są informowani, że

dany pracownik siedzi w innym pokoju i związku z tym ma inny numer telefonu, podczas gdy

pod starym nikt nie odbiera. Ale jak wynika z wypowiedzi innego beneficjenta, który

doświadczał tego samego problemu, i w tej kwestii Instytucja Pośrednicząca poprawiła swoje

działania dzięki mniejszej rotacji personelu:

na początku (…) obserwowaliśmy zmiany kadrowe, ktoś zaczynał prowadzić jakąś sprawę, za

chwilę dana osoba się zmieniała, więc dzisiaj ja oceniam – poprawę na pewno na lepsze,

ustabilizowanie się.

Kwestia wagi rzeczywistych opiekunów projektów została także poruszona podczas panelu

ekspertów. Stwierdzono, że brak faktycznych opiekunów „prowadzących” projekt we wszystkich

jego aspektach, jest zjawiskiem niekorzystnym dla prawidłowego wdrażania Priorytetu.

Beneficjenci powtarzają, że łatwiej jest uzyskać odpowiedź ustną, gdy już się uda dodzwonić,

zdarzają się natomiast problemy z jej potwierdzeniem pisemnie (emailem). Niektórzy

beneficjenci odnoszą w takich sytuacjach wrażenie, że nie jest to zjawisko przypadkowe, lecz

związane z niemożnością lub unikaniem sformułowania interpretacji:




Odpowiedzi telefoniczne, unikanie odpowiedzi na piśmie, brak interpretacji formalno-prawnych.

Dostaliśmy ustnie (…) tylko prosiłem żeby było napisali jedno zdanie. To samo co mi tam pani

przekazała (…) no nie ma tego na piśmie.

Inny beneficjent patrzy jednak na to zjawisko z zupełnie odmiennego punktu widzenia,

wykazując zrozumienie dla obciążenia pracowników IP:

Czasami to troszkę dłużej trwa niestety no bo (…) osoba, która zajmuje się projektami (…) ma

jeszcze czterdzieści innych. Więc człowiek napisze maila no i ta odpowiedz nie będzie w ciągu

jednego, dwóch, tylko w przeciągu tygodnia. Ale zawsze można zadzwonić telefonicznie i też od

ręki uzyskać odpowiedź.

Znaczące zróżnicowanie opinii beneficjentów skłania do sformułowania hipotez o czynnikach,

które mogą mieć wpływ na jakość obsługi i szybkość odpowiedzi, byłyby to:

Rotacja kadrowa – w przypadku części konkursów zmieniła się osoba odpowiadająca za

projekty z danego konkursu;

Zmienne obciążenie IP – jak wynika z wypowiedzi jednego respondenta, czas

oczekiwania na odpowiedź zmienia się, jest więc możliwe, że bywa on dłuższy np.

podczas gdy IP jest zajęta nowym konkursem albo np. nowy pracownik przejmuje

obowiązki;

Czynnik indywidualny po stronie beneficjenta – ta sama sytuacja interpretowana

z różną dozą wyrozumiałości;

Czynnik indywidualny po stronie projektu – niektóre problemy są trudniejsze

w interpretacji od innych.

Nie wydaje się, by znaczący był tutaj czynnik ludzki po stronie IP. Pod względem zaspokajania

potrzeb informacyjnych i szybkości odpowiedzi, ocena jakości obsługi beneficjentów na poziome

przeciętnym nie różni się, bez względu na to, kto jest opiekunem danego projektu w Wydziale

Wdrażania IP – żaden pracowników nie wyróżnia się tutaj ani na plus ani, na minus. Należy

zauważyć, że zbadanie różnic średniej oceny dostępności informacji w zależności od tego, kto

jest opiekunem projektu w Wydziale Wdrażania, jest miarą niedoskonałą, ponieważ beneficjenci

kontaktują się także z innymi pracownikami, szczególnie sprawie wniosków o płatność.

Średnie oceny zaspokojenia potrzeb informacyjnych (tego, czy informacje były wystarczające),

różnią się natomiast ze względu na rok, w którym przeprowadzono konkursy. Na skali, gdzie 1

oznacza ocenę najwyższą, a 4 – ocenę najniższą, średnie oceny dla poszczególnych lat, to:

2008 – 1,5

2009 – 1,9

2010 – 2,3.

A zatem wraz z upływem czasu ocena obniża się. W tym czasie pracownicy IP nabierali

doświadczenia we wdrażaniu, dlatego obniżanie się oceny można wiązać z innym czynnikami.

Dane ilościowe nie pozwalają wyjaśnić tego zjawiska, natomiast na podstawie badań

jakościowych można sformułować hipotezy, że wiąże się to ze wzrostem doświadczenia

beneficjentów i pojawieniem się bardziej szczegółowych pytań oraz ze zwiększeniem złożoności

dokumentacji konkursowej, co może zwiększać obszary niejasności.

Jeden z uczestników badania jakościowego wysuwa hipotezę, że długi czas oczekiwania na

odpowiedź lub brak odpowiedzi wynikają także, w niektórych przypadkach z niewiedzy IP,




obawy przed wydaniem samodzielnej interpretacji lub braku uprawnień od jej wydania. W części

spraw IP musi się zwracać z pytaniami do IZ:

Jeżeli są jakieś takie pytania, które (…) są trudne dla dwóch stron, to pewnie muszą się do tego

Ministerstwa Rozwoju Regionalnego zwracać.

Przedstawiciel IP potwierdza, że tak się zdarza, tłumacząc, że nie w każdej sprawie może

rozstrzygać Instytucja Pośrednicząca. Oczywiście, ten problem dotyczy całego programu, a nie

tylko IV Priorytetu. Co więcej warto tutaj zauważyć, że MNiSW zwracanie się z pytaniami do IZ

nie jest stałą praktyką. Przeciwnie – w opinii jednego z respondentów, który ma doświadczenie

w kontaktach z różnymi instytucjami pośredniczącymi, MNiSW można ocenić na ich tle,

a zwłaszcza w porównaniu z instytucjami regionalnymi, jako instytucję samodzielną i decyzyjną.

Oceniam pozytywnie. Są decyzyjni i nie boją się podejmować decyzji. Na zapytanie tak czy tak,

jest konkretna odpowiedź. Ja tego oczekuję od instytucji, a nie jak robią inne instytucje: „my się

zastanowimy” (…).

Ponieważ część dokumentacji rodzi pytania, a instytucje pośredniczące mogą w części spraw

interpretować wytyczne samodzielnie, bez konieczności pytania Instytucji Zarządzającej,

w różnych IP zaczynają funkcjonować różne rozwiązania. Doświadczeni beneficjenci to

dostrzegają i dostosowują się do sytuacji:

Niezależnie od tego, że system jest wspólny dla całego PO KL, to współpracując równolegle

z PARP, MEN i właśnie Ministerstwem Nauki zdarza nam się widzieć jakieś odmienne

interpretacje jakichś szczegółowych zapisów. Dlatego na samym początku weryfikujemy, na ile

nasze przyzwyczajenia, nasze mniemania dotyczące takich a nie innych działań, na ile w tej

instytucji też to powinno w ten sposób być realizowane.

Z MEN-u dostaję interpretację, że mam zakaz. (…) Nasi mówią, że jest OK. PARP powiedział, że

róbcie jak chcecie, ważne żeby to było w stosunku do ustawy o finansach publicznych. (…)

wszystko dotyczy Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Świadczy to o pewnym marginesie niepewności co do zasad wdrażania PO KL i w efekcie

konieczności dokonania interpretacji, które bywają rozbieżne. W praktyce wiele zależy od

interpretacji IP, lub też konkretnego pracownika. Pracownicy IP też się jednak znajdują

w sytuacji niepewności lub w pewnych sprawach nie mogą dokonywać interpretacji. Wówczas

interpretacja nie pojawia się, lub też po dłuższym czasie wydaje ją Instytucja Zarządzająca.

Dokumentacja pozostawia duże obszary niejasności, my mając wątpliwości zwracamy się do

Instytucji Zarządzającej (…) my też nie jesteśmy władni do interpretowania każdego zapisu

dokumentu, bo to jest nie nasza dokumentacja, tylko Instytucji Zarządzającej.

Zdarza się także, że Instytucja Zarządzająca nie zawsze ma gotową odpowiedź i zanim

wypracuje stanowisko, dowiaduje się, w jaki sposób problem rozwiązują inne IP:

zwracamy się do Instytucji Zarządzającej, (…) na której odpowiedź musimy czekać, bo oni

często sami nie są w stanie udzielić. Do kolejnych ministerstw zwracają się z prośbą

o interpretację.

Takie poszukiwanie odpowiedzi może być o tyle korzystne, że pozwala wypracować rozwiązanie,

które sprawdzi się w praktyce.

Niestety są też sytuacje, w których Instytucja Zarządzająca znajduje się w sytuacji sprzecznej:

nie jest władna wydawać obowiązującej interpretacji w formie aktu normatywnego lub




wytycznych, w kwestiach, które należą do kompetencji instytucji pośredniczących,

a jednocześnie musi spełnić oczekiwania Komisji Europejskiej. Wówczas dochodzi do wydawania

tzw. zaleceń, opinii, dokumentacji roboczej itp. komunikatów, w których IZ ocenia dane

rozwiązanie jako „niezasadne”, „pozostawiając” decyzję instytucjom pośredniczącym. Takie

pisma i opracowania, nie mając mocy prawnej, formalnie do niczego nie zobowiązują instytucji

pośredniczących ani beneficjentów, ale w rzeczywistości nie jest dla nikogo do wyobrażenia

sytuacja, by IP nie dostosowała się do oczekiwań IZ, a IZ nie dostosowała się do oczekiwań KE.

Do tego rodzaju praktyk dochodziło w kontrowersyjnych kwestiach zatrudniania

i wynagradzania personelu w projektach.

Tworzenie fikcji typu, że jedna osoba koordynuje dziesięć projektów (…) ucywilizowanie takich

rzeczy jest jak najbardziej słuszne i konieczne. (…) pojawiły się ostatnio interpretacje MRR (…)

w formie pytań i odpowiedzi na stronie. MRR się tam pozastrzegał na początku, że to są tylko

pytania i odpowiedzi, ich takie opinie i że to nie ma mocy prawnej.

Opublikowane pytania i odpowiedzi okazały się niezrozumiałe dla beneficjentów, IP nie mogła

jednak ich interpretować, ponieważ o interpretacji decyduje tutaj IZ:

wytyczne dalej budzą wątpliwości i IP posługuje się tymi interpretacjami MRR, więc jeśli zada

się w IP pytanie to dostaje się w odpowiedzi ten dziesięciostronicowy dokument wygenerowany

przez MRR (…) tam są sprzeczności i na każdym szkoleniu, na które się idzie do IP pojawiają się

te same pytania ze strony szkół wyższych, na które pracownicy IP nie są w stanie odpowiedzieć.

W momencie realizacji badania 44% respondentów potrzebowało pomocy, wiedzy lub

odpowiedzi na pytania ze strony Instytucji Pośredniczącej. Pytani o to, jaka pomoc albo

informacja jest im potrzebna, udzielali dwojakiego rodzaju odpowiedzi. Mówili o konkretnych

zagadnieniach, o które pytają lub zamierzają zapytać, oraz, podobnie jak w poprzednim pytaniu,

o oczekiwaniu na odpowiedź, potrzebie otrzymania odpowiedzi na zadane pytania.

O oczekiwaniu na odpowiedź lub trudności w uzyskaniu odpowiedzi mówiła blisko ¼

beneficjentów. Potrzeba sprawnego udzielania informacji jest więc kluczowa, nadrzędna wobec

poszczególnych kwestii problemowych. Podobnie jak w kwestii rozliczania wniosków o płatność,

tak też pod względem udzielania odpowiedzi na pytania, działania Instytucji Pośredniczącej nie

są przez beneficjentów oceniane jako wystarczająco efektywne.




Wykres 33. Aktualne potrzeby informacyjne beneficjentów


Kwestie, w których beneficjenci potrzebują informacji, to przede wszystkim kwalifikowalność

wydatków, w tym sprawiające beneficjentom kłopoty zagadnienie dopuszczalnych form

zatrudnienia i rozliczania wynagrodzeń osób zatrudnianych w ramach projektu. Ankieterzy

odnotowali następujące wypowiedzi beneficjentów w tej kwestii:

Dotyczące rozwiązywania problemów, jakie powstały w projektach w związku

z wprowadzeniem zakazu łączenia funkcji koordynatora projektu i funkcji

merytorycznych (np. prowadzenia wykładów):

o stanowisko IP w kwestii kwalifikowalności wydatków dla koordynatora projektu

w zakresie jego udziału w zadaniach merytorycznych

o zatrudnianie i wynagradzania personelu projektu, w tym pracowników

dydaktycznych i trenerów

o wynagrodzenia – umowy dla wykładowców, czy te nowe przepisy obowiązują

w starym projekcie?

Dotyczące konieczności i sposobu prowadzenia ewidencji czasu pracy:

o Ewidencja czasu pracy i konieczności prowadzenia jej. Udział pracowników

w kilku projektach PO KL

o Informacja dotycząca zasad finansowania, np. karty czasu pracy, jak

finansować pracowników

Dotyczące poziomu wynagrodzeń:

o stawek za wykłady/seminaria/case study

Oraz sposobu ich rozliczania:

o jak rozliczyć trzynastki?

4%

25%

31%

7%

11%

24%

27%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Spójność odpowiedzi (niezależnie od udzielającego jej pracownika

Udzielanie przez IP odpowiedzi na zadawane pytania

Inne, w tym ogólne odpowiedzi

Sposób wypełniania Zał. 2 do WOP

Zmiany w projekcie

Kwalifikowalność sposobu rozliczania wynagrodzeń lub wytyczne dot. akceptowanych

form zatrudnienia

Rozliczenia i kwalifikowalność (ogólnie)




Przygotowanie wniosku o płatność bywa trudne dla beneficjentów co skutkuje błędami we

wnioskach o płatność. Znacząca część pytań kierowanych do IP dotyczy rozliczeń. Dlatego

dobrą praktyką IP jest organizacja warsztatów z zakresu przygotowania wniosków

o płatność. Obok wartości szkoleniowej, stwarzają one szansę beneficjentom i pracownikom IP

poznania się. Beneficjent nadal może rozmawiać z różnymi pracownikami w sprawie swojego

projektu, ale zna tych pracowników:

(…) można nawet na bieżąco, rozmawiać przez telefon, czy mailowo szybko załatwić, jeśli obie

strony wiedzą z kim rozmawiają, dlatego te warsztaty prowadzą pracownicy, którzy

bezpośrednio rozliczają te wnioski o płatność.

6.3 Powiązanie projektów systemowych i konkursowych

Czy istnieje, jeżeli tak to w jakim stopniu oraz w jakim zakresie,

zależność i komplementarność projektów realizowanych w ramach

Priorytetu IV?

Czy zachodzi synergia pomiędzy projektami systemowymi

i konkursowymi? Jeżeli tak, to jaka jest „wartość dodana" z tej

synergii?

Jeżeli komplementarność i synergia pomiędzy projektami

systemowymi i konkursowymi nie jest wystarczająca, jakie są tego

przyczyny? Jakie zmiany należałoby wprowadzić, w szczególności

w systemie wyboru projektów, aby ją wzmocnić?

Jak wiemy Priorytet IV PO KL dzieli się na dwa Działania, z których jedno skupia się na

wspieraniu sektora szkolnictwa wyższego (4.1), a drugie na sektorze nauki (4.2). Podstawowy

zakres zależności i komplementarności projektów wyznacza zakres wsparcia przewidziany

w Szczegółowym Opisie Priorytetów (SzOP) PO KL. Dokument ten określa również

komplementarność z innymi Priorytetami Programu Operacyjnego oraz z innymi Programami,

które także wspierają te dwa sektory, przede wszystkim PO IG, PO IiŚ, ale również Regionalne

Programy Operacyjne. Zapisy programowe określają jednak bardziej komplementarność

w rozumieniu linii demarkacyjnej – to znaczy projekty nie zachodzą na siebie, jednak zapisy

SzOP nie mogą gwarantować, że projekty konkursowe wzajemnie się uzupełniają. Wzajemnym

uzupełnianiem można sterować natomiast poprzez kryteria dostępu i strategiczne

w poszczególnych konkursach.

Począwszy od 2009 r. IP wprowadziła w konkursach do Poddziałania 4.1.1 zasadę ograniczającą

możliwą liczbę wniosków o dofinansowanie składanych przez jednego beneficjenta. Jednym

z celów było zmniejszenie zagrożenia skupienia zbyt dużej części alokacji w projektach kilku

najlepszych beneficjentów i wiążących się z tym ewentualnych problemów z wdrażaniem zbyt

dużej liczby projektów jednocześnie, ale również chęć zmuszenia beneficjentów do podejścia

bardziej kompleksowego, a więc do czegoś co może być postrzegane jako komplementarność

wewnętrzna projektów. Ten wymóg może być jednak przedmiotem krytyki – jak piszemy o tym

w rozdziale poświęconym analizie kryteriów – gdyż takie wymuszanie na beneficjentach

określonej liczby form wsparcia niekoniecznie musi pokrywać się ze zdiagnozowanymi przez nich




potrzebami. Ponadto, może okazać się w praktyce, że w wyniku diagnozy zostaną

zidentyfikowane potrzeby, które nie są objęte zakresem wsparcia PO KL albo konkretnego

konkursu. Zatem komplementarność wewnętrzna projektów – w rozumieniu wzajemnego

powiązania poszczególnych zadań – jest w dużym wypadkową zakresu wsparcia PO KL

i poszczególnych konkursów. Ponadto jest ona ograniczona tym, że możliwość składania

wniosków jest limitowana. Ponadto, w 2010 r. pojawiło się w Poddziałaniu 4.1.1 kryterium,

które stoi w sprzeczności z idea komplementarności, projekty nie mogą bowiem przewidywać

wsparcia dla kierunków studiów, które otrzymały już dofinansowanie. Zatem niemożliwa jest

podstawowa forma komplementarności rozumiana jako kontynuowanie i rozwijanie działalności

wcześniej już wspieranej. Brak jest jakichkolwiek kryteriów promujących komplementarność

między 4.1.1 a 4.1.2 czy 4.2. Nie przewidziano także kryterium promującego komplementarność

w ramach Poddziałania 4.1.2 i Działania 4.2. Oznacza to brak, a nawet blokowanie

komplementarności wewnątrzprogramowej.

Dotychczasowy sposób wdrażania Priorytetu IV PO KL nie przewiduje komplementarności

z innymi, na przykład krajowymi programami wsparcia sektorów szkolnictwa wyższego i nauki.

Odnośnie komplementarności z innymi programami operacyjnymi, jest ona premiowana

w niektórych konkursach wyłącznie w ramach Poddziałania 4.1.1 i odnosi się do PO IiŚ oraz

RPO, a także SPO RZL, natomiast nie odnosi się do PO IG.

Jednocześnie sposób wdrażania trybu systemowego wyboru projektów wskazuje, że kwestia

komplementarności jest uznawana za istotną w ramach Priorytetu IV PO KL.

Od samego początku dostrzegano potrzebę komplementarności miedzy trybem konkursowym

a systemowym. Na przykład na początku wdrażania Priorytetu tzw. „zamawianie kierunków

studiów” odbywało się w trybie systemowym i towarzyszył temu projektowi projekt promocyjny

(tzw. „mała promocja”), a gdy zdecydowano o przeniesieniu „zamawiania kierunków” do trybu

konkursowego – również uruchomiono projekt systemowy promujący te kierunki studiów.

Jednocześnie obserwacja przebiegu wdrażania Priorytetu spowodowała, że w 2011 r.

uruchomiono projekty systemowe, których celem jest uzupełnienie wsparcia, które jest

udzielane w ramach projektów konkursowych (w Działaniu 4.2). Jak wyjaśnia respondent

z MNiSW, pojawiła się potrzeba zapewnienia komplementarnych szkoleń (krajowych

i zagranicznych) dla naukowców i kadry instytucji biorących udział w projektach w ramach PO

IG i PO IiŚ.

Innym przejawem komplementarności między trybem konkursowym, a systemowym, jest

podporządkowanie terminu ogłoszenia i treści (zakresu konkursu) dotyczącego modeli

zarządzania w szkolnictwie wyższym od wyników realizacji projektu systemowego dotyczącego

tej kwestii. Jednak mamy tutaj do czynienia z pewnym zagrożeniem, gdyż opóźnienie

w realizacji projektu systemowego, powoduje opóźnienie w ogłoszeniu konkursu, a tym samym

w realizacji projektów, które zostaną wybrane do realizacji. Zatem coś co w teorii jawi się jako

dobra praktyka w zakresie komplementarności, może w rzeczywistości uniemożliwić osiągnięcie

zamierzonych wskaźników, a także pośrednio celów Priorytetu.

Można zatem podsumować, że o ile komplementarność nie jest premiowana, a czasami jest

wręcz blokowana w trybie konkursowym, to na jej realizację częściowo pozwala tryb

systemowy, w ramach którego jego stosowanie jest postrzegane jako istotne i celowe.




6.4 Skuteczność IV Priorytetu PO KL

W jakim stopniu założone cele projektowe zostaną osiągnięte?

Jakie rezultaty (zamierzone i niezamierzone) przyniosły/przynoszą

realizowane projekty dla beneficjentów (realizatorów projektów) oraz

beneficjentów ostatecznych?

Czy jest i ewentualnie jaka „wartość dodana" z realizacji projektów dla

beneficjentów (realizatorów projektów) oraz beneficjentów

ostatecznych? Czy ta „wartość dodana” została przewidziana

w projekcie?

Jaka jest obecnie i jaka może być w dłuższej perspektywie czasowej

trwałość osiągniętych/osiąganych rezultatów?

Czy beneficjenci projektów planują aplikowanie o projekty będące

kontynuacją aktualnie realizowanych projektów w ramach Priorytetu

IV PO KL?

Które z typów projektów są najbardziej skuteczne w realizacji

założonych celów związanych z rozwojem uczelni i podnoszeniem

kwalifikacji kadr?

Czy w chwili obecnej można wskazać „dobre praktyki", które warto

byłoby rozpropagować pomiędzy innymi beneficjentami (aktualnymi

i potencjalnymi) projektów Priorytetu IV?

Czy na obecnym etapie realizacji można określić, w jakim stopniu

założone cele projektowe zostaną osiągnięte?

Jak rezultaty projektów przełożą się na osiągnięcie celów Priorytetu

IV?

Beneficjenci deklarują, że założone rezultaty ich projektów zostaną osiągnięte w więcej niż

połowie, ale tylko 66% respondentów, których projekty jeszcze nie zostały zakończone,

spodziewa się, że założenia zostaną osiągnięte w całości.




Wykres 34. Czy Pana/Pani zdaniem zaplanowane rezultaty Państwa projektu zostaną osiągnięte?


Niestety, monitoring postępu poszczególnych projektów w sposób umożliwiający ilościową,

porównawczą analizę wyników jest prowadzony w Instytucji Pośredniczącej jedynie w zakresie

finansowym. Dane o założonych i poniesionych kosztach trafiają do kliku baz danych, w tym

KSI, oraz do niezależnie do arkuszy roboczych, z których faktycznie korzystają pracownicy IP.

Dane o postępie w osiąganiu wskaźników rzeczowych projektów pozostawały do końca 2010 r.

jedynie w indywidualnych załącznikach nr 2 do wniosków o płatność, przechowywanych

w Instytucji Pośredniczącej (w odróżnieniu od samego wniosku) w formie papierowej. Pozwala

to śledzić postęp konkretnego projektu. Na potrzeby sprawozdawczości rocznej dane te są

sumowane, ale nie notuje się ich w sposób umożliwiający monitorowanie postępu rzeczowego

poszczególnych projektów w powiązaniu w innymi danymi o projektach (w bazie takiej, jak

robocze odpowiedniki KSI prowadzone w MS Excel). W konsekwencji dane nie umożliwiają

przeprowadzenia analizy zróżnicowania skuteczności projektów w realizacji założonych celów

w zależności od innych zmiennych charakteryzujących projekty (takich jak typ projektu).

Projekty są wieloletnie i większość z nich znajduje się w trakcie realizacji. Nie ma więc

wystarczających danych historycznych, które pozwoliłyby przeanalizować, w jakim stopniu

beneficjenci osiągają na koniec projektu założone cele i na tej podstawie prognozować, w jakim

stopniu cele zostaną osiągnięte w projektach jeszcze niezakończonych. Tymczasem ostrożność

deklaracji beneficjentów sugeruje, że plany mogą nie zostać zrealizowane w 100%.

Zupełnie inna kwestia, to osiągnięcie zaplanowanych wartości wskaźników realizacji Priorytetu.

Te już zostały przekroczone w przypadku części wskaźników, a więc nie ma ryzyka

nieosiągnięcia większości z nich. Natomiast dyskusyjna jest adekwatność tych wskaźników do

celów.

Inne zagadnienie, to wartość informacyjna załącznika nr 2, wspólnego dla całego PO KL. Są

w nim gromadzone wskaźniki postępu rzeczowego, ale nadal jest to jedynie informacja o ilości,

nie o jakości rezultatów. Tymczasem w samym MNiSW pojawia się zapotrzebowanie na wiedzę

o rzeczywistych efektach projektów, co skutkuje prowadzeniem doraźnie uzupełniających

0% 0% 1%

30%

66%

4%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

W ogóle nie zostaną

osiągnięte

Zostaną osiągnięte w

mniej niż połowie

W połowie zostaną

osiągnięte


ponad połowie


całości

Trudno powiedzieć




działań monitoringowych. Wprawdzie nie są one elementem systematycznej sprawozdawczości,

ale bywają prowadzone. Brakujące informacje opisowe są pozyskiwane stosownie do bieżących

potrzeb, w sposób zapewniający wiedzę o rodzaju i postępie działań w poszczególnych

projektach.

Jeśli ja mówię o programie rozwojowym uczelni, (…)załącznik numer 2, który ma badać ten

postęp rzeczowy to jest tylko przepływ uczestników w projekcie, który nie mówi mi nic zupełnie

o moich projektach. (…)czasami prosimy beneficjentów o to, żeby nam na kilku stronach

napisali generalnie (…) co zrobili teraz w projekcie. (…) minister chce wiedzieć, na co wydaje

środki i co w tych projektach jest realizowane..

Powyższe informacje opisowe nadal jednak nie koncentrują się na jakości uzyskiwanych

efektów.

Projektodawców, których projekty zostały zakończone, zapytano w badaniu ankietowym

o trwałość osiągniętych rezultatów i o ich wartość dodaną. Połowa beneficjentów, którzy

zakończyli projekty, była zdania, że ich projekt przyniósł rezultaty dodatkowe w stosunku do

tych, które zaplanowano, albo miał nieoczekiwane skutki dla uczestników lub dla instytucji.

Efekty te nie są jednak aż tak nieoczekiwane, jak by się to mogło wydawać: z dość ogólnych

wypowiedzi respondentów można wywnioskować, że obejmują one efekty, których można było

się spodziewać: korzyści dla studentów oraz rozwój współpracy z przedsiębiorcami. Natomiast

wszyscy badani zadeklarowali, że projekt przyniósł trwałe efekty, które mają znaczenie także po

jego zakończeniu. Obecnie takich projektodawców jest zbyt mało by wyciągać daleko idące

wnioski, ale perspektywy trwałości rezultatów wydają się rysować optymistycznie.

Zdecydowana większość, aż 88% badanych których projekty znajdowały się w trakcie realizacji

podczas badania, zamierzała po zakończeniu projektu kontynuować działania prowadzone

w ramach projektu. Większość badanych (68%) zamierzała też w przyszłości ubiegać się

o dofinansowanie projektów, które będą stanowiły kontynuację badanego projektu. Można się

więc spodziewać znaczącej trwałości działań, rozumianej jako kontynuacja przedsięwzięć –

nawet jeżeli faktycznie będzie ona mniejsza od obecnych deklaracji.

6.4.1 Zadowolenie z uczestnictwa w projektach i ocena przydatności

do pracy zawodowej

Wśród uczestników projektów badano ogólny poziom zadowolenia z uczestnictwa w projekcie,

i postrzeganą przydatność projektu do pracy zawodowej uczestników, ponadto rozpatrywano

zagadnienia specyficzne dla poszczególnych form wsparcia.

Uczestnicy ogólnie wysoko oceniają projekty, w których brali udział. Ocen w badaniu

ankietowym dokonywano na skali: od 1 (jestem bardzo niezadowolony/a) do 7 (jestem bardzo

zadowolony/a). Średnia ocena to 6 z punktów, jest więc bardzo wysoka i nie zachodzą tutaj

różnice pomiędzy grupami respondentów. Oceny minimalne przyjmowały natomiast wartości nie

niższe niż 3 punkty.




Tabela 13. Poziom zadowolenia z uczestnictwa w projektach

Czy ogólnie rzecz biorąc jest P. zadowolony/a

z uczestnictwa w tym projekcie?

Min

imu

m

Ma

ksim

um

Śre

dn

ia

Od

ch

yle

nie

sta

nd

ard

ow

e

Lic

zb

a

resp

on

de

ntó

w

Studenci uczestniczący w stażach lub praktykach

w ramach – Dz. 4.1.1 3 7 6,1 0,9 130

Studenci kierunków zamawianych 4 7 6,2 0,9 130

Pracownicy dydaktyczni uczelni uczestniczący

w szkoleniach, kursach lub studiach podyplomowych

– Dz. 4.1.1

3 7 6,0 0,9 80

Pracownicy sektora B R uczestniczący w szkoleniu lub

studiach podyplomowych – Dz. 4.2 4 7 6,0 0,9 60

Źródło: Badanie CATI uczestników (N=400)

Zdecydowana większość pracowników sektora B+R (98%) i większość badanych pracowników

dydaktycznych (90%) miała stałą pracę w momencie badania. Rzadsze stałe zatrudnienie tych

ostatnich może się wiązać z rodzajem umowy jaka ich wiąże z uczelni (np. doktoranci). Co nie

dziwi, znacznie rzadziej, niż pracownicy dydaktyczni czy sektora B+R, stałą pracę mieli studenci,

przy czym studenci objęci stażami w ramach Poddziałania 4.1.1 pracowali częściej, niż studenci

kierunków zamawianych.

Wykres 35. Posiadanie stałej pracy przez studentów i absolwentów w momencie badania

Źródło: Badanie CATI na uczestnikach (N=260)

Częstości wykonywania stałej przez studentów uczestniczących w stażach nie można

jednoznacznie uznać za rezultat tej formy wparcia. Różnica może raczej wynikać z wieku

studentów: uczestnicy działania 4.1.1 mieli w roku badania średnio 25 lat, uczestnicy działania

4.1.2 średnio między 21 a 22 lata. W każdej z grup studenci pracujący byli starsi od

niepracujących: pracujący uczestnicy staży mieli średnio 27 lat, a pracujący studenci kierunków

zamawianych średnio 24 lata.

87%

58%

3%

19%

5%

12%

5%

12%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Studenci kierunków zamawianych (4.1.2)

Studenci uczestniczący w stażach lub praktykach(4.1.1)

nie pracuje i studiuje pracuje i studiuje pracuje i nie studiuje nie pracuje i nie studiuje




Można zauważyć znaczną dysproporcję w ocenach przydatności szkoleń w pracy zawodowej

w zależności od tego, czy badany student posiada stałą pracę, czy też nie. W zależności od

sytuacji zawodowej respondenta i odpowiednio formuły zadanego pytania (Czy udział w tym

projekcie był przydatny w Pana/Pani pracy zawodowej? bądź Czy uważa P., że udział w tym

projekcie będzie przydatny w Pana/Pani pracy zawodowej?) badani w różny sposób oceniali

odbyte kursy. z wyjątkiem pracowników sektora B+R, niżej oceniali zajęcia uczestnicy, którzy

mieli stałą pracę w momencie badania. Szczególnie duża dysproporcja jest zauważalna

w przypadku studentów kierunków zamawianych, gdzie osoby pracujące średnio wystawiają

ocenę negatywną (3,3). Wsparcie w formie kursów lub studiów podyplomowych dla

pracowników sektora B+R i pracowników dydaktycznych ma korzystny wpływ na pracę

zawodową uczestników. Natomiast w przypadku studentów rzeczywiste efekty są niższe od

oczekiwanych.

Tabela 14. Średnia ocena (na skali 1-7) przydatności szkoleń w pracy zawodowej

Czy udział w tym projekcie był / będzie przydatny

w Pana/Pani pracy zawodowej?

Średnia

ocena

przydatności*

W tym

Posiadający

stałą pracę

Bez stałej

pracy

Studenci uczestniczący w stażach lub praktykach w ramach Dz.

4.1.1 5,4 4,8 5,6

Studenci kierunków zamawianych 4,9 3,3 5,0

Pracownicy dydaktyczni uczelni uczestniczący w szkoleniach,

kursach lub studiach podyplomowych – Dz. 4.1.1 5,5

Pracownicy sektora B+R uczestniczący w szkoleniu lub studiach

podyplomowych - Dz. 4.2 5,4


*W przypadku pracowników dydaktycznych i pracowników sektora B+R, ze względu na mała liczbę osób

nieposiadających stałej pracy, podany jest wynik zbiorczy.

6.4.2 Rezultaty kierunków zamawianych

Na liście kierunków zamawianych, dofinansowanych w ramach projektu systemowego lub,

w latach 2009 i 2010, projektów konkursowych, znajduje się 15 kierunków. Są to: automatyka

i robotyka, biotechnologia, budownictwo, chemia, energetyka, fizyka, fizyka techniczna,

informatyka, inżynieria materiałowa, inżynieria środowiska, matematyka, mechanika i budowa

maszyn, mechatronika, ochrona środowiska oraz wzornictwo.

W celu oceny skuteczności oferowanego wsparcia, przebadano próbę studentów korzystających

z zajęć wyrównawczych lub stypendiów. Próba studentów objętych wsparciem w ramach

Poddziałania 4.1.2 była proporcjonalna wobec struktury populacji studentów kierunków

zamawianych: przebadano 80 osób otrzymujących tylko stypendia, 19 korzystających tylko

z zajęć wyrównawczych i 31 odbiorców obydwu form wsparcia. Pominięto w badaniu

(odnotowywanych w PEFS) odbiorców jedynie dodatkowych form wsparcia, innych niż dwie

wymienione.

6.4.2.1 Znaczenie zajęć wyrównawczych

Studenci studiów zamawianych uczestniczący tylko w zajęciach wyrównawczych, podobnie jak

studenci kierunków zamawianych otrzymujący także stypendia, dobrze oceniają przydatność

zajęć wyrównawczych w dalszej nauce na studiach. Na skali od 1 (zupełnie nie pomogły) do 7




(bardzo pomogły) średnia ocen to 5,5, a najniższą uzyskaną oceną jest 3. Studenci nie

postrzegają jednak tych zajęć jako czynnika decydującego o ich szansach kontynuacji nauki.

Wszyscy stypendyści i większość uczestników zajęć wyrównawczych o przeciętnie gorszych

wynikach w nauce była zdania, że bez udziału w zajęciach wyrównawczych również byliby zdolni

zdać na kolejny rok studiów. Jednak studenci, którzy uczestniczyli w zajęciach wyrównawczych

i nie otrzymywali stypendiów (czyli studenci o gorszych wynikach w nauce) rzadziej byli tego

zdania. Rozkład odpowiedzi na te pytania sugeruje mały ale korzystny wpływ zajęć

wyrównawczych na kontynuację nauki.

Wykres 36. Opinia uczestników zajęć wyrównawczych, czy zdaliby na następny rok studiów, nie biorąc

w nich udziału


*Pytanie zostało zadane tylko uczestnikom, którzy kontynuowali

naukę na tym samym kierunku po pierwszym roku studiów

Analiza częstości kontynuacji nauki po pierwszym roku studiów także sugeruje skuteczność

zajęć wyrównawczych, ale przypuszczalnie większą w przypadku najlepszych, a nie najsłabszych

studentów.

Spośród trzech wyróżnionych grup studentów, udział kontynuujących naukę na kierunku

zamawianym po pierwszym roku studiów był najwyższy (istotnie wyższy niż w pozostałych

grupach) w grupie studentów otrzymujących stypendia i zarazem uczestniczących w zajęciach

wyrównawczych.

Wykres 37. Kontynuacja nauki na kierunku zamawianym po pierwszym roku nauki


3

17

5

13

1 2 1 Uczestniczący tylko w zajęciach wyrównawczych

Otrzymujący stypendia i uczestniczący w zajęciach wyrównawczych

Zdecydowanie tak Raczej tak Trudno powiedzieć Raczej nie Zdecydowanie nie

30

59

12

101

1

21

7

29

Otrzymujący stypendia i uczestniczący w zajęciach wyrównawczych

Otrzymujący tylko stypendia

Uczestniczący tylko w zajęciach wyrównawczych

Ogółem

Tak Nie




Udział studentów kontynuujących naukę był najniższy w grupie osób objętych tylko zajęciami

wyrównawczymi, tj. studentów o przeciętnie gorszych wynikach (nieotrzymujących

stypendium). Zajęcia te mogą być skuteczne w tym sensie, że bez nich odsetek

niekontynuujących mógłby być wyższy, ale jest to jedynie hipoteza której nie można

zweryfikować w niniejszym badaniu21, przemawiają za nią jedynie omówione powyżej deklaracje

studentów, którzy kontynuowali naukę.

Porównanie stypendystów uczestniczących i nieuczestniczących w zajęciach wyrównawczych

sugeruje natomiast innego rodzaju efekty: przypuszczalnie zajęcia te poprawiają rezultaty

szczególnie tych studentów, których wyniki w nauce były przeciętnie lepsze jeszcze przed

przystąpieniem do zajęć wyrównawczych. Ponadto zróżnicowanie wśród stypendystów

wskazuje, że wysoka średnia ocen nie przesądza o szansach na kontynuację nauki.

Podsumowując, zajęcia wyrównawcze wydają się przynosić korzystne efekty wśród studentów

o lepszych i gorszych wynikach, choć korzyści te wydają się większe w pierwszej grupie. Warto

więc prowadzić zajęcia wyrównawcze na szeroką skalę. W jednym z projektów beneficjent

wyraźnie dostrzega korzystne efekty łącznie zajęć wyrównawczych i stypendiów

sprawność nauczania jest wyższa w porównaniu do lat poprzednich, jak patrzymy i to dość duży

jest taki skok.

Taka obserwacja wymaga weryfikacji ilościowej w ramach ewaluacji końcowej: analizy zmian

odsetków studentów kontynuujących naukę po pierwszym roku i zmian średnich ocen na

kierunkach zamawianych w porównaniu ze zmianami zachodzącymi na kierunkach nieobjętych

Działaniem 4.1.2 w Polsce.

Biorąc pod uwagę stwierdzenie, że zajęcia wyrównawcze wydają się skuteczne i że potrzeba

prowadzenia takich zajęć jest dostrzegana przez wykładowców, niepokoi fakt, że studenci

niejednokrotnie nie chcą uczestniczyć w tych zajęciach. Zasady rekrutacji i uczestnictwa nie są

jednakowe u wszystkich beneficjentów. Zajęcia są proponowane osobom o najniższych

wynikach (np. wynikach matury lub stwierdzonych w efekcie przeprowadzonego testu), nie

zawsze są natomiast obowiązkowe.

wydaje mi się, że te kryteria są dobre, bo te zajęcia wyrównawcze powinny być, pomimo tego,

że studenci nie chcą chodzić…

[studenci / student] kursów wyrównawczych nie traktuje jako coś, co im da szansę (…)

oczywiście jakaś część tak, ale myślę, że większość niestety (…) [pomyśli] „kolejne dodatkowe

[zajęcia]…”.

W takiej sytuacji wydaje się zasadne traktowanie zajęć wyrównawczych w projektach jako

obowiązkowych, a nie fakultatywnych. Należy przy tym dodać, że są przykłady projektów,

w których, przeciwnie, chętnych na zajęcia wyrównawcze jest więcej niż miejsc, przy czym

studentów motywuje chęć uzupełnienia wiedzy, ale także (jak wynika ze studium przypadku)

studenci dążą do podwyższenia średniej ocen poprzez udział w łatwych zajęciach, po to aby

zwiększyć swoje szanse na stypendium.

21 Zbadanie tej ostatniej byłoby możliwe, gdyby dobór kandydatów na zajęcia wyrównawcze był losowy

i istniałaby grupa studentów o takich samych wynikach w nauce, którzy choć spełnialiby kryteria

udziału w zajęciach wyrównawczych, nie zostaliby do nich dopuszczeni. Ze względu na cele i etykę

realizacji projektów, taka grupa nie istnieje.




6.4.2.2 Znaczenie stypendiów

Stypendia dla najlepszych studentów z kierunków zamawianych mają pewne choć niewielkie

znaczenie przy wyborze studiów. Gdyby nie było stypendiów na kierunkach zamawianych, aż

82% respondentów wybrałoby ten sam kierunek na tej samej uczelni. Kolejne 5% wybrałoby

ten sam kierunek, ale na innej uczelni – wybrali więc tę uczelnię dlatego, że to ona oferowała

stypendia. Warto tutaj zauważyć, że kierunki zamawiane zapewniają przewagę konkurencyjną

uczelni, są wręcz szansą przebicia się na rynku i szansą utrzymania się dla szkół niepublicznych,

a dla niektórych studentów szansą opłacenia czesnego.

Na państwowych mają za darmo studia i dostają jeszcze stypendium – na zamawianych tysiąc

złotych (…). No i my, żeby walczyć z konkurencją na rynku, a idzie (…) niż demograficzny (…)

musimy jakoś tych studentów przyciągnąć, (…) żeby oni do nas przyszli, a nie poszli na

politechnikę.

Z tego względu wydaje się szczególnie ważne, aby beneficjentami projektów były najlepsze

uczelnie.

Natomiast 13% studentów to osoby zmotywowane stypendiami – gdyby nie oferowano

stypendiów, zdecydowaliby się na inny kierunek Zwraca uwagę, że 11% ogółu studentów

wybrałoby pomimo wszystko tę samą uczelnię, a zaledwie 2% - inną, a zatem studenci

wybierają nie tylko kierunki, ale ma dla nich znaczenie uczelnia, na której są prowadzone.

Wykres 38. Wybór uczelni i kierunku studiów w przypadku gdyby nie było stypendiów dla najlepszych

studentów


Możliwość otrzymania stypendium w podobnej mierze motywowała tych studentów, którzy

ostatecznie je otrzymali i którzy go nie otrzymali, jest więc pewną zachętą niezależnie od

wyników w nauce.

Stypendium nie ma natomiast wpływu na kontynuację studiów – większość stypendystów

deklaruje, że kontynuowałaby naukę także bez stypendium. Częstszą kontynuację nauki w tej

grupie należy wiązać raczej z lepszymi wynikami w nauce. Jeżeli więc stypendium w pewnej

12%

81%

5%

2%

inny kierunek na tej samej uczelni

ten sam kierunek na tej samej uczelni

ten sam kierunek na innej uczelni

inny kierunek na innej uczelni




mierze motywuje do wyboru kierunku, ale nie do kontynuacji nauki, wydaje się zasadne

wypłacanie go w pierwszych latach studiów.

6.4.2.3 Zainteresowanie kierunkami znajdującymi się na liście

zamawianych

Oprócz badania ankietowego, przeprowadzono analizę danych zastanych dotyczących liczby

kandydatów na poszczególne kierunki (na studia I stopnia) oraz liczby studentów na tych

kierunkach, porównując dane dla 15 kierunków, które mogą być objęte Poddziałaniem 4.1.2 do

pozostałych kierunków studiów. Należy zaznaczyć, że analizowane dane dotyczą nie tylko tych

uczelni, które uzyskały dofinansowanie projektów, lecz wszystkich prowadzących wymienione

kierunki. Ponadto analiza jest oparta na danych MNiSW i obejmuje wyłącznie uczelnie

podlegające ministerstwu, podczas gdy od 2009 projekty w ramach Poddziałania 4.1.2 mogą

być realizowane także na uczelniach nienadzorowanych przez MNiSW. Dane dotyczą studiów

stacjonarnych, ponieważ tylko te mogą być objęte wsparciem w ramach Poddziałania 4.1.2.

Wyniki analizy nie mogą być interpretowane w sposób jednoznaczny jako dane o skuteczności

Poddziałania 4.1.2, ponieważ na wybór kierunków studiów przez studentów może wpływać

wiele czynników, w tym także PO KL. Wyniki te są jednak obiecujące.

W latach 2001 – 2007 r. zainteresowanie kandydatów kierunkami znajdującymi się na liście

zamawianych powoli ale systematycznie obniżało się. Natomiast od 2008 r. następował wzrost

zainteresowania tymi kierunkami, a w 2010 r. zainteresowanie wzrosło znacząco – w ciągu

jednego roku przekraczając poziom występujący przez poprzednie 8 lat.

Podobnie kształtował się udział studentów na pierwszym roku tych kierunków wśród ogółu

studentów (różnice tendencji można tłumaczyć tym, że kandydaci powtarzają się, tj. jedna

osoba może kandydować na wiele kierunków).

W 2010 r. udział studentów kierunków znajdujących się na liście zamawianych wśród ogółu

studentów wzrósł znacząco w stosunku do roku poprzedniego. Jeżeli zaś porównać stan z roku

2010 do stanu z 2007 r. tj. ostatniego roku sprzed realizacji Poddziałania 4.1.2, to można

zauważyć, że przez te 3 lata udział kandydatów na kierunki znajdujące się na liście

zamawianych w stosunku do ogółu kandydatów wzrósł aż o połowę: z 18% do 24%.




Wykres 39. Udział kandydatów na kierunki z listy zamawianych wśród ogółu kandydatów oraz studentów

na tych kierunkach wśród ogółu studentów

Źródło: Dane o wynikach rekrutacji przekazane przez

Zamawiającego

Także liczba studentów, a więc i miejsc na pierwszym roku studiów wzrastała. W 2010 r. na

wymienionych piętnastu kierunkach (tylko na uczelnie nadzorowane przez MNiSW) rozpoczęło

naukę 56 736 studentów, podczas gdy w 2007 r. było ich 49 234. Jednocześnie liczba

studentów pierwszych lat studiów ogółem zmniejszała się.

Wykres 40. Liczba studentów na pierwszym roku kierunków znajdujących się na liście zamawianych


Zamawiającego

19% 18% 19%

17%

14% 15% 16%

18%

20%

24% 22% 21% 21%

20% 19%

20% 18%

18% 19%

23%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

udział kandydatów na kierunki z listy zamawianych wśród ogółu kandydatów

udział studentów na kierunkach z listy zamawianych wśród ogółu studentów

54,2 56,7 55,6 53,9 51,7 50,6 49,2 50,6 57,4 56,7

190 208 208 219 225

207 218 226 244

192

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Tysiąc

e

kierunki z listy zamawianych pozostałe kierunki




Podsumowując, niewątpliwie wzrosła liczba miejsc na pierwszych latach studiów na kierunkach

z listy zamawianych, co wiąże się m. in. z tworzeniem dodatkowych miejsc na studiach dzięki

dofinansowaniu z PO KL. Niewątpliwie zwiększyło się też zainteresowanie kandydatów tymi

kierunkami i można się tutaj spodziewać wpływu Programu.

Wzrost liczby kandydatów przewyższał przyrost liczby miejsc, co należy uznać za zjawisko

pozytywne. Przy założeniu, że poziom kształcenia w szkołach średnich jest stały, oznaczałoby

to, że w związku z większą konkurencją wzrasta przeciętny poziom wykształcenia średniego

wśród tych osób, które rozpoczynają studia na pierwszym roku kierunków znajdujących się na

liście zamawianych. To z kolei umożliwia stopniowe podwyższanie poziomu kształcenia na

studiach i daje nadzieję, że uczelnie będą opuszczać coraz lepiej wykształceni absolwenci.

Wykres 41. Liczba kandydatów na miejsce na kierunkach z listy zamawianych


Zamawiającego

6.4.3 Rezultaty wsparcia rozwoju uczelni

Ze względu na szeroki zakres wsparcia dostępny dla uczelni w ramach Poddziałania 4.1.1,

możliwe do uzyskania rezultaty, podobnie jak możliwe do realizacji działania, są różnorodne.

W Poddziałaniu 4.1.1 w praktyce można wyróżnić dwa typy projektów: wsparcie kierunku

studiów i wsparcie uczelni. Projekty, których zakres wykracza poza jeden kierunek, zawierają

wsparcie dla jednego lub kilku kierunków i/lub działania ogólnouczelniane, dotyczące np.

wykorzystania komunikacji przez internet, poprawy znajomości języków obcych wśród kadry,

ułatwienia dostępu do nauki osobom niepełnosprawnym czy zwiększenia zakresu działań biur

karier lub podwyższenia kwalifikacji pracowników tych biur.

W projektach znajduje odzwierciedlenie fakt, że na jakość kształcenia i potencjał uczelni składa

się wiele aspektów a więc rozwój może przebiegać wielotorowo. W związku z ową

różnorodnością, nasuwa się problem spójności projektów. Obserwacje badaczy pokrywają się

tutaj z obserwacjami pracowników Instytucji Pośredniczącej: w przypadku części projektów daje

się zauważyć myśl przewodnią, cel i pomysł na projekt jako całość, podczas gdy inne, to katalog

działań, które można sfinansować z PO KL. Poszukując odpowiedzi na pytanie, co wyróżnia

2,0 2,2

2,4 2,4

2,2 2,1 2,2

2,6

2,9

3,2

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010




projekty spójne, natrafia się na czynniki „miękkie”. W praktyce w projektach mogą być

realizowane podobne zestawy działań, a jednak niektóre projekty sprawiają wrażenie bardziej

przemyślanych i spójnych, osiągających wartościowe cele. Różnicę można zaobserwować

w tym, w jaki sposób osoba odpowiedzialna za projekt o nim pisze (we wniosku

o dofinansowanie) lub mówi (w wywiadzie), czy przekazuje wizję potrzeb, celów i rozwiązań,

czy wykazuje się rozumieniem – w konkretnym kontekście danej uczelni – takich zagadnień jak

jakość kształcenia, dostosowanie programów do wymagań rynku pracy itp. Liczy się więc

sposób myślenia o problemie i projekcie, przy czym wiedza o sposobie myślenia projektodawcy

jest zapośredniczona przez jego kompetencje komunikacyjne.

Pojawiające się w odniesieniu do części projektów wrażenie odrębności przedsięwzięć

realizowanych przez różne wydziały i biura może odzwierciedlać trzy zjawiska: strukturę

i sposób funkcjonowania uczelni oraz zakres wsparcia PO KL. Struktura, zwłaszcza dużych

uczelni jest o tyle specyficzna, że tylko do pewnego stopnia można rozpatrywać je jako

pojedyncze instytucje. Są one w praktyce także federacjami autonomicznych jednostek. Na

„uczelnię jako całość” składają się rozwiązania i usługi wspólne, oraz, przede wszystkim, to co

wnoszą poszczególne wydziały i kierunki. Przy takim ujęciu rezultaty projektu mogą być sumą

rezultatów cząstkowych, chociaż od „programu rozwojowego” można by oczekiwać więcej.

Po drugie, heterogeniczność projektów można tłumaczyć niewystarczającym potencjałem

uczelni do zarządzania i planowania strategicznego, a w efekcie niedostatek spójnej wizji

projektu. Warto jednak zauważyć, iż wiadomo o tym, że nie jest to mocna strona wielu uczelni.

Niewystarczający potencjał uczelni został zdiagnozowany w samym PO KL, w ramach którego

przewidziano m. in. podwyższanie kompetencji kadry kierowniczej i wdrażanie modeli

zarządzania i jakości. W tej sytuacji projekty mogą być obciążone słabościami systemu

szkolnictwa wyższego. Reforma zarządzania uczelniami to zadanie podstawowe, które może

wpłynąć na sposób przeprowadzenia i rezultaty osiągane w ramach innych przedsięwzięć

realizowanych przez uczelnie w Poddziałaniu 4.1.1. Można się też spodziewać, że będzie to

proces długotrwały. Dlatego też zjawiskiem problematycznym jest brak modeli zarządzania,

które miał powstać w ramach projektu systemowego MNiSW. Sytuacją idealna byłoby

udostępnienie ich w 2008 r. tak, aby to od ich wdrażania rozpoczęły się działania rozwojowe

uczelni. Nie było to możliwe, ponieważ modele są opracowywane w ramach PO KL, niestety

występuje dodatkowo opóźnienie w ich przygotowaniu. Po opracowaniu modeli i uruchomieniu

konkursów na ich wdrożenie, zaplanowane wskaźniki zapewne nie będą zagrożone. Jednak

rzeczywiste rezultaty mogą być gorsze od tych, jaki można by był osiągnąć wcześniej – dotyczy

to rezultatów samego wdrażania modeli jak i całości programów rozwojowych uczelni.

Trzeci czynnik, to dopuszczalny zakres wsparcia. Zakres ten został opisany w Szczegółowym

Opisie Priorytetów, w przypadku Działania 4.1 i Poddziałania 4.1.1. Już samo uzasadnienie

Działania 4.1 sformułowano jako katalog możliwych działań, a typy projektów dla Poddziałania

4.1.1 są liczne i różnorodne. Tak sformułowany zakres wsparcia zachęca projektodawców do

umieszczania we wnioskach o dofinansowanie wszystkiego tego, na co dofinansowanie jest

dostępne. Oczywiście Instytucja Pośrednicząca stawia na projekty spójne, przemyślane, oparte

na strategii rozwoju uczelni, jej pracownicy obserwują jednak, że nie wszystkie projekty

spełniają te oczekiwania.

Nawet w projektach, które w mniejszym stopniu charakteryzuje spójność, gdzie brak

szczególnego „pomysłu na projekt”, można zaobserwować wiele wartościowych rezultatów

cząstkowych, w tym rozszerzenia wiedzy przekazywanej studentom, uzupełnienia braków dzięki




zajęciom wyrównawczym, dokonań naukowych kadry wspartej dzięki stypendiom dla

doktorantów, zwiększenia wiedzy czy nowych inspiracji we własnej dziedzinie dzięki udziałowi

w stażach w innych jednostkach badawczych, poprawy umiejętności dydaktycznych i ogólnych u

kadry, zdobycia doświadczenia zawodowego przez studentów – stażystów, a także ułatwień

organizacyjnych czy też wzmocnienia działań w zakresie np. współpracy międzynarodowej czy

promocji zawodowej absolwentów. Jednak to dzięki temu pomysłowi pojawia się wartość

dodana – widoczna nawet na poziomie cząstkowych rezultatów, które są lepszej jakości –

przykład takiego projektu, realizowanego przez Politechnikę Poznańską, opisano w podrozdziale

poświęconym współpracy uczelni z pracodawcami.

Obok właściwych rezultatów projektów Poddziałanie 4.1.1 wpływa na cały rynek szkół wyższych

– w obszarze studiów podyplomowych. Wsparcie wzmacnia pozycję konkurencyjną

beneficjentów i przynosi szkody tym, którzy nie mogą zaproponować słuchaczom studiów

bezpłatnych:

zawsze przy finansowaniu ze środków publicznych instytucji, które działają na rynku jest aspekt

konkurencyjności (…) i wpływania na rynek, (…) w przypadku studiów podyplomowych czy

jakichś kursów często widać, że potencjalni klienci naszego centrum podyplomowego zaczynają

od tego, że pytają, co macie za darmo. Tak, że to jest ten drugi aspekt taki powiedzmy

negatywny, natomiast on dotyczy bardziej projektów z Priorytetu II czy VIII, jeśli chodzi o IV

mimo wszystko daje uczelni dużo możliwości.

W ramach programów rozwojowych uczelni realizowano m. in. formy wsparcia dla

pracowników dydaktycznych, takie jak szkolenia, kursy czy studia podyplomowe. Uczestnicy

tego rodzaju zajęć zostali objęci wywiadami kwestionariuszowymi. Pracownicy dydaktyczni

uczelni najczęściej czerpali swoją wiedzę o projekcie za pośrednictwem instytutu bądź uczelni,

które ich poinformowały o podobnej możliwości. Tylko 24 z 80 badanych uczestników kursów,

szkoleń i studiów podyplomowych dla kadry dydaktycznej zostało zapytanych przez organizatora

o potrzeby przed rozpoczęciem kursu. W ramach niniejszego badania wszystkich pracowników

nie tylko tych, których potrzeby badał projektodawca, zapytano czy szkolenie lub studia

podyplomowe odpowiadały ich potrzebom – 76 osób (95%) udzieliło odpowiedzi twierdzącej,

a zatem trafność wsparcia jest wysoka.

Skuteczność wsparcia dla pracowników dydaktycznych oceniano mierząc częstość wykorzystania

nowych metod albo podejścia w pracy ze studentami, dzięki udziałowi w projekcie. Ponad

połowa spośród nich (65%) udzieliła odpowiedzi twierdzącej. Wsparcie miało więc dość

znaczący wpływ na sposób prowadzenia dydaktyki przez wspartych pracowników, choć ten

efekt jest daleki od powszechnego, co, jak wynika ze studiów przypadku, można tłumaczyć tym,

że nie wszystkie kursy dotyczyły umiejętności dydaktycznych – część dotyczyła umiejętności

ogólnych, takich jak obsługa programów komputerowych czy radzenie sobie ze stresem. Można

więc stwierdzić, że wśród pracowników dydaktycznych objętych wsparciem następuje poprawa

jakości kształcenia.

Rezultaty programów rozwojowych rozumiane w sensie operacyjnym, zgodnie z definicjami

wskaźników monitorowania PO KL, najprawdopodobniej zostaną w większości osiągnięte,

ponieważ liczba zakontraktowanych programów rozwojowych uczelni oraz liczba uczelni

oferujących zajęcia wyrównawcze znacznie przewyższają wartości planowane. Nie

zakontraktowano natomiast wystarczająco wysokiej liczby studentów uczestniczących w stażach

i na obecnym etapie realizacji programu, wydaje się, że nie jest to do nadrobienia (kwota

zakontraktowana przekracza 70% alokacji, a wartość tego wskaźnika w zakontraktowanych




projektach dochodzi zaledwie do 23%), co oznacza, że realizacja tego wskaźnika jest

zagrożona, jak zresztą zostało to wykazane w innym badaniu, w którym również sugerowaliśmy,

iż poziom tego wskaźnika został przeszacowany i należy zmniejszyć jego wartość22. Obecnie

zagrożony pozostaje także wskaźnik dotyczący liczby uczelni, które wdrożyły modele

zarządzania jakością i kontroli, co wynika z faktu, że modele nie są jeszcze dostępne.

Planowany poziom kontraktacji będzie możliwy do osiągnięcia po uzyskaniu modeli,

opracowywanych w ramach projektu systemowego.

6.4.4 Rezultaty w zakresie współpracy uczelni i środowiska

naukowego z przedsiębiorcami

Wartość dodana projektów, o jakiej mówili respondenci w badaniu ilościowym, to przede

wszystkim nieoczekiwane możliwości współpracy, którą nawiązano w ramach realizacji lub przy

okazji realizacji projektu i która była kontynuowana. Respondenci mówili tutaj przede wszystkim

o współpracy z przedsiębiorcami.

Wśród beneficjentów Poddziałania 4.1.1 43% współpracowało z przedsiębiorcami w ramach

projektu. Wśród ocen tej współpracy nie padła ani jedna ocena krytyczna: połowa

współpracujących ocenia tę współpracę bardzo dobrze, pozostali dobrze lub w pojedynczym

przypadku badany nie ma zdania.

Jako efekty współpracy z przedsiębiorcami, respondenci najczęściej wymieniali kontakt

studentów z pracodawcami i korzyści przez nich odniesione. Wymieniane rezultaty nie zaskakują

– są to działania charakterystyczne dla projektów, w ramach których realizuje się staże lub

promocję zawodową absolwentów. Te efekty, to poprawa przygotowania zawodowego, w tym

poprzez możliwość poznania specyfiki zakładów pracy i otrzymywanie ofert pracy przez

studentów. Natomiast wśród korzyści dla uczelni wymieniano zacieśnienie (istniejącej już

wcześniej) współpracy z przedsiębiorcami.

Wyniki badania kwestionariuszowego są zbieżne z obserwacją przedstawiciela Instytucji

Pośredniczącej, że współpraca często dotyczy staży, rzadziej tworzenia programów nauczania.

O tych ostatnich nie mówił żaden z respondentów badania ilościowego, są to więc rezultaty

rzadkie.

faktycznie ta współpraca z przedsiębiorcami jest. Nie ukrywam, że najczęściej one też dotyczą

tych programów stażowych przy współpracy, przy studiach podyplomowych. (…) Może

w tworzeniu tych programów nauczania mniej, ale są uczelnie, które mają doświadczenia, które

mają porozumienia z danym przedsiębiorcą.

Współpracę z pracodawcami nawiązywał lub rozwijał ten, kto organizował staże czy praktyki,

jak wynika z badania jakościowego były to np. biura karier. W badaniu ilościowym o efektach

współpracy wykraczających poza tego rodzaju standardowe działania można mówić

w jednostkowych przypadkach, co oznacza, że ponadstandardowe efekty dotyczyły mniejszości

szkół wyższych. Interesująca jest tutaj wypowiedź jednego z respondentów, beneficjenta

Poddziałania 4.1.1, który tak charakteryzuje zbliżenie świata uczelni i świata biznesu. Jako

jedyny w badaniu ilościowym ujmuje rezultaty na tym poziome ogólności:

22 Ocena systemu monitorowania i wartości wskaźników PO KL 2007-2013, PSDB, Warszawa, 2010 r., str.

83.




Współpraca spowodowała przełożenie języka uczelnianego na dialog komercyjny.

Tego rodzaju rezultaty są charakterystyczne raczej da Działania 4.2, mogą też jednak wystąpić

w Poddziałaniu 4.1.1, jeżeli projekt faktycznie angażował przedsiębiorców.

Lepsza jakość projektu przemyślanego, przygotowanego przez projektodawcę dostrzegającego

konkretne problemy do rozwiązania i potrzeby, dysponującego wiedzą i zaangażowanego, jest

widoczna np. na przykładzie projektu Politechniki Poznańskiej „Era inżyniera”. Zaangażowanie

twórcy projektu (prorektora) w zagadnienia zbliżania uczelni do rynku, w tym rynku pracy oraz

znajomość problematyki pozwoliły zaplanować skuteczne, innowacyjne i spójne działania.

Projekt składa się z wielu przedsięwzięć ale ich jakość jest szczególnie widoczna na przykładzie

organizacji staży i wykorzystania ich rezultatów. Projektodawca zdecydował się jedynie na staże

trzymiesięczne, argumentując, że krótsze, np. jednomiesięczne staże nie pozwalają studentowi

poznać firmy i branży oraz wdrożyć się w działanie firmy. Opierając się na swojej wiedzy

zaplanował więc tylko staże skuteczniejsze. Rezultaty staży były dalej wykorzystywane. Uczelnia

już wcześniej współpracowała z pracodawcami, organizując konferencje z udziałem praktyków –

przedstawicieli biznesu i nauczycieli akademickich, poświęcone zagadnieniom dostosowania

programów nauczania do potrzeb rynku pracy. W ramach projektu konferencje były

kontynuowane, z tym, że brali w nich udział studenci oraz pracodawcy dzielący się swoimi

doświadczeniami ze staży. Jak deklaruje pracodawca, rezultaty konferencji wykorzystano do

modyfikacji programów. W innym projekcie objętym badaniem jakościowym zastosowano

podobne rozwiązanie: mają zostać opracowane sprawozdania ze staży, celem poznania

oczekiwań pracodawców, odbywają się także panele dyskusyjne na ten temat.

Interesujące przykłady działań zidentyfikowane w ramach badań jakościowych, w tym studiów,

przypadku, to:

Prowadzone przez pracodawców (jednorazowe) wykłady i warsztaty dla studentów;

Planowana konferencja z udziałem pracodawców i studentów, na której pracodawcy

przedstawią swoja ofertę i oczekiwania, a studenci wezmą udział w dyskusjach.

Pracodawcy chcący się zaprezentować wręcz sami się zgłaszali do beneficjenta;

Rada programowa, w skład której wchodzą przedsiębiorcy, która pracuje nad

programami kształcenia, m. in. recenzuje materiały dydaktyczne dla tworzonej nowej

specjalizacji;

Utworzenie nowej specjalizacji na kierunku we współpracy z firmą działającą w danej

branży;

Wprowadzenie zajęć z zakresu przedsiębiorczości dla studentów.

Badania jakościowe pozwalają sformułować hipotezę, że uczelnie w ramach Poddziałania 4.1.1

raczej rozwijały istniejącą współpracę z przedsiębiorcami, niż ją nawiązywały. Można mówić

o nawiązywaniu współpracy z nowym partnerami, ale nie o tym, że projekty były pierwszym

krokiem w kierunku sektora biznesu. Jeden z beneficjentów mówił o tym, że uczelnia utrzymuje

stałe kontakty z kilkoma firmami, które regularnie zatrudniają jej absolwentów, ponadto

konsultował się z pracodawcami na etapie przygotowania projektu. Podobnie inny beneficjent

konsultował wniosku o dofinansowanie programu rozwojowego z przedsiębiorcami, którzy

prowadzą w szkole zajęcia praktyczne. Inni badani mówili o zacieśnieniu współpracy w efekcie

projektu.

Warto zwrócić uwagę, że respondenci mówiąc o współpracy szkoły z pracodawcami nie

oddzielali działań realizowanych w ramach projektu PO KL od pozostałych. To, co utrudnia




badaczowi identyfikację rezultatów PO KL, świadczy w rzeczywistości o pozytywnym zjawisku.

W przypadku wyróżniających się projektów można zauważyć, że dla uczelni, które mają trwałą,

rozwiniętą współpracę, ta współpraca jest całościowym procesem, złożonym z różnych

przedsięwzięć, finansowanych z dostępnych źródeł. Projekt wpisuje się więc w przemyślane

działania uczelni, co jest tym, czego należy oczekiwać od tego typu projektów. Takie powiązane

może być widoczne nawet w ramach działań projektowych – przykładowo na konferencji na

Politechnice Poznańskiej, w ramach projektu „Era inżyniera”, zaprezentowano także inne

działania uczelni w zakresie współpracy z pracodawcami.

Studentów uczestniczących w stażach lub praktykach w ramach Poddziałania 4.1.1 zapytano

o tę charakterystykę i efekty tej formy wsparcia. W przypadku 86% badanych, praktyki lub

staże trwały krócej niż 3 miesiące. Odbycie stażu lub praktyki nie przekładało się na

zatrudnienie w tej samej firmie w momencie badania: spośród trzydziestu dziewięciu badanych,

którzy mieli stałą pracę w momencie badania, tylko pięciu pracowało tam, gdzie odbyli praktyki.

Co więcej, badani uczestnicy staży i praktyk, którzy obecnie pracują, w ponad połowie

przypadków uważają, że dostaliby obecnie wykonywaną pracę, nie mając doświadczenia

zdobytego poprzez udział w projekcie. Nikt nie deklaruje w sposób zdecydowany, że nie

otrzymałby wykonywanej pracy bez doświadczenia wyniesionego z projektu, ale dwunastu

spośród trzydziestu dziewięciu badanych było zdania, że „raczej nie” dostaliby tej pracy.

A zatem skuteczność staży, rozumianą jako efekt netto wsparcia w porównaniu do sytuacji bez

stażu, można ostrożnie szacować na poziomie nie wyższym niż 30%.

Tak rozumiana skuteczność jest niższa od obserwowanej w studiach przypadków projektów, co

wynika z innej definicji. Beneficjenci objęci badaniami jakościowymi podkreślali, ze znaczna

część lub większość studentów została zatrudniona po stażu przez pracodawcę u którego

odbywali staż. Natomiast w niniejszym badaniu pytano o stałą pracę w momencie realizacji

badania. Różnice pomiędzy oszacowaniami beneficjentów i wynikami badania ankietowego

sugerują, że podczas gdy stażyści często znajdują zatrudnienie u pracodawcy, u którego

odbywali staż, to rzadko jest to zatrudnienie trwałe. Jest to sytuacja zupełnie zrozumiała, jako

że długotrwałe rezultaty zawsze występują rzadziej od bezpośrednich, ponadto wśród osób

młodych można się spodziewać nietrwałego zatrudnienia.

Pracownicy sektora B+R, objęci wsparciem w ramach Działania 4.2, najczęściej

dowiadywali się o projekcie ze swojej macierzystej jednostki, ale stosunkowo często wskazywali

także samodzielne zgłoszenia, jak i wskazywali na inicjatywę firm prowadzących szkolenia.

Tylko 23 z 60 badanych uczestników kursów, szkoleń i studiów podyplomowych dla

pracowników sektora B+R zostało zapytanych przez organizatora o potrzeby przed

rozpoczęciem kursu. W ramach niniejszego badania wszystkich pracowników nie tylko tych,

których potrzeby badał projektodawca, zapytano czy szkolenie lub studia podyplomowe

odpowiadały ich potrzebom – 57 osób (95%) udzieliło odpowiedzi twierdzącej, a zatem trafność

wsparcia jest wysoka.

Pracowników sektora B+R spytano o tematykę projektu. Najczęściej tematyka zajęć

obejmowała transfer technologii oraz komercjalizację badań naukowych lub prac rozwojowych,

a także ochronę własności intelektualnej i zarządzanie badaniami. Projekty koncentrowały się

więc na zagadnieniach praktycznych i ściśle związanych ze współpracą z sektorem biznesu.

W przypadku wszystkich zagadnień badani deklarują (łącznie w 88%), iż lepiej się orientują

w tematyce będącej przedmiotem kursu, szkolenia czy studiów podyplomowych.




Wykres 42. Tematyka kursów, szkoleń i studiów podyplomowych dla pracowników sektora B+R

w ramach Działania 4.2

Źródło: Badanie CATI uczestników (N=60). *Suma udzielonych odpowiedzi

jest wyższa od N, gdyż pytanie miało charakter wielokrotnego wyboru.

Ponad połowa pracowników sektora B+R (38 spośród 60) w swojej pracy zawodowej

współpracuje z przedsiębiorcami. Co jednak istotne, opinie czy udział w projekcie ułatwił tę

współpracę są podzielone, choć przeważają te pozytywnie oceniające wpływ projektu. Średnia

oceny wpływu to 4,4. Warto zauważyć, że jest to ocena niższa od przeciętnego poziomu

zadowolenia z udziału w projekcie i niższa od przeciętnego poziomu oceny przydatności do

pracy zawodowej.

Wykres 43. Opinie o wpływie udziału w projekcie na podejmowanie współpracy z przedsiębiorcami przez

pracowników sektora B+R


Istnieje potrzeba kontynuowania wsparcia polegającego na rozwijaniu u pracowników

naukowych wiedzy i umiejętności współpracy z biznesem. Współpraca w zakresie komercjalizacji

badań stanowi obszar odmienny od współpracy w zakresie dydaktyki, co wskazuje na słuszność

wyodrębnienia Działań 4.1 i 4.2. Znajduje to potwierdzenie np. w doświadczeniu beneficjenta

34

33

29

28

21

17

16

13

Transfer technologii

Komercjalizacja badań naukowych lub prac rozwojowych

Ochrona własności intelektualnej, patentów

Zarządzanie badaniami naukowymi lub pracami rozwojowymi

Możliwości współpracy z przedsiębiorcami

Potrzeby sektora nauki

Zapotrzebowanie gospodarki na badania naukowe lub prace badawczo-rozwojowe

Inne

4 2

5 6

10

6 5

0

5

10

15

1 - był bez znaczenia 2 3 4 5 6 7 - bardzo ułatwił




Poddziałania 4.1.1. Pomimo, że pracuje on w wyższej szkole o profilu technicznym i wysokim

potencjale oraz w ramach projektu rozwinął współpracę z przedsiębiorcami, to jego potrzeby,

pośrednio dostrzegalne poprzez opisywane przez respondenta wątpliwości, wpisują się w zakres

wparcia Działania 4.2. Najwyraźniej nie wiedział o możliwości skorzystania z tego rodzaju

wsparcia, przyznał też, że jemu samemu i jego współpracownikom brakuje wiedzy by rozwijać

tego rodzaju współpracę. W efekcie komercjalizacja to coś, za co „nie wiadomo jak się zabrać”:

- Kadra naukowa nie jest osadzona w biznesie. (…) Szkoła nie jest przygotowana. (…) Za

granicą jest coś takiego, że wokół szkół są tworzone różne spółki, które się zajmują wdrażaniem

jakiś technologii. (…) [u nas tego] nie ma, bo nie ma wydziału prawnego, a nie mamy

doświadczenia. (…) Trzeba oddzielny dział zrobić , (…) [który] by się w ogóle tym zaczął

[zajmować], (…) Nie ma zaplecza, żeby coś takiego robić (…), żebyśmy my (…) tworzyli spin-

off, jakąś spółkę ze studentem, i (…) żebyśmy udziałowo wchodzili, jeszcze jego pilnowali, czy

on dobrze na przykład pieniądze pożytkuje, czy nie. (…) A szkoły nie są do tego powołane, bo

nie mają specjalistów do tego w ogóle. Do prowadzenia spółek handlowych. (…).

- Nawet szkoły prywatne, tak? No bo w końcu Państwa szkoła jest rodzajem biznesu (…)?

- No jest, ale to biznes specyficzny, (…) uczelniany. A nie (…) taki (…) normalny, powiedzmy jak

(…) spółki informatyczne, czy jakieś innego typu.

Problem barier we współpracy dobrze rozumie twórca projektu „Komercjalizacja nauk

innowacyjnych” realizowanego przez Fundację „Nowe Media”, objętego studium przypadku jako

dobra praktyka. W tym miejscu cytujemy fragment studium tytułem ilustracji problemów we

współpracy sektora nauki i biznesu, potrzeby dalszej realizacji działań takich, jak 4.2, oraz

ilustracji tego, jak duże znaczenie dla jakości projektu ma znajomość przedmiotu i pomysł

projektodawcy.

„Idea leżąca u podstaw projektu wynikała z osobistych doświadczeń jego późniejszego

koordynatora. Jest to osoba, która sama w przeszłości była pracownikiem naukowym, jednakże

wybrała komercyjną ścieżkę kariery w przedsiębiorczości. Dzięki temu doświadczeniu, była

w stanie dostrzec rozbieżność między światem nauki a biznesu, już na etapie ustalania

priorytetów. Przedsiębiorca, czy inwestor patrzy na przedstawiony pomysł pragmatycznie,

w kategoriach potencjalnego zysku finansowego, bądź ewentualnej straty. Natomiast spojrzenie

naukowców jest zgoła odmienne. Zazwyczaj pracownicy naukowi nie wykazują się znajomością

rynku i nie prowadzą badań pod kątem bieżącego zapotrzebowania gospodarki. Również

przepływ informacji między tymi dwoma środowiskami jest utrudniony, gdyż strony operują

zupełnie innymi kodami znaczeniowymi oraz preferują odmienny sposób komunikowania, co

w efekcie powoduje niemożność porozumienia. Biznesmen oczekuje, że pomysł zostanie

przedstawiony sprawnie i syntetycznie, natomiast badacze, przyzwyczajeni do specyfiki

akademickiej, nie są do tego przygotowani. Nie znają również odpowiednich narzędzi,

przydatnych do promowania swojej marki i sprzedaży pomysłu. Brak znajomości realiów

biznesowych powoduje, że naukowcy mają również obawy przed nawiązywaniem współpracy.

Bywa, że lęk przed wykorzystaniem przez partnera komercyjnego nie jest bezpodstawny.

Kierownik badanego projektu, kilka lat temu, wdrożył w życie swój pomysł we współpracy

z pewnym przedsiębiorstwem. Brak doświadczenia i wiedzy, w jaki sposób zadbać o swoją




pozycję w projekcie, doprowadziły do tego, że nie osiągnął optymalnych korzyści

finansowych.23”

6.4.5 Realizacja wskaźników Priorytetu IV

Odpowiadając na pytanie o skuteczność Priorytetu IV, można rozpatrywać cele Priorytetu

dwojako:

Jako cele szczegółowe Priorytetu, określone w kategoriach założonych wskaźników

rezultatu;

Jako cele zdefiniowane pośrednio – wówczas należałoby badać, czy w efekcie realizacji

Priorytetu sprostano wyzwaniom określonym w jego opisie (takim jak zapewnienie

wysokiej jakości kształcenia, współpracy międzynarodowych środowisk akademickich,

mobilności studentów kadry akademickiej, współpracy instytucji szkolnictwa wyższego

i sektora badawczo-rozwojowego z sektorem gospodarki, wzrostu kwalifikacji kadr

sektora B+R i poprawy jakości i efektywności badań oraz wzrostu innowacyjności

gospodarki).

Należy zwrócić uwagę, że stwierdzenie czy są lub będą osiągnięte wartości docelowe

wskaźników (monitoring) może się przekładać na stwierdzenie, czy cele Priorytetu zostaną

osiągnięte jedynie pod warunkiem, że:

przyjęte wskaźniki rezultatu adekwatnie odnoszą się do celu i skutecznie mierzą, w jaki

stopniu Priorytet IV sprostał wyzwaniom (oddzielając zmiany będące efektem innych

czynników), oraz

wartości docelowe wskaźników zostały ustalone na odpowiednim poziomie (nie za

wysokim i nie za niskim) w stosunku alokacji i do możliwości beneficjentów.

Może się bowiem zdarzyć, że wskaźniki zostaną osiągnięte na przyjętym poziomie. Jeżeli jednak

nie były adekwatne, ani nie mierzyły wpływu PO KL, to osiągnięte skutki nie będą oznaczały

rzeczywistego osiągnięcia celów Priorytetu.

Może też dojść do sytuacji, że wskaźniki zostaną osiągnięte na poziomie wyższym od

zakładanego. Tak się niewątpliwie zdarzy w przypadku wskaźników:

Liczba programów rozwojowych wdrożonych przez uczelnie w ramach Priorytetu;

Liczba uczelni oferujących dodatkowe zajęcia wyrównawcze dla studentów i roku

kierunków matematyczno-przyrodniczych i technicznych;

Liczba studentów i roku na kierunkach zamawianych przez ministra właściwego ds.

szkolnictwa wyższego;

Liczba absolwentów kierunków matematyczno-przyrodniczych i technicznych,

zamawianych przez ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego.

W takiej sytuacji można uznać, że zostanie osiągnięty sukces przekraczający zamierzenia.

Można też jednak dojść do wniosku, że wartości docelowe zostały oszacowane poniżej

23 Studium przypadku projektu „Komercjalizacja Nauk Innowacyjnych” realizowanego przez Fundację na

Rzecz Budowy Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Nowe Media” w ramach działania 4.2 PO KL.




możliwości i zwiększyć wartości docelowe. Taka decyzja byłaby zasadna, o ile wskaźniki byłyby

adekwatne i skutecznie mierzyły wpływ PO KL, tymczasem te wskaźniki zostały ocenione jako

nieadekwatne.

Rozpatrując skuteczność działań w odniesieniu do przyjętych wskaźników i ich wartości

docelowych, z pominięciem zagadnienia ich adekwatności, skuteczności oraz poprawności

wartości docelowych, należy stwierdzić, że jak wynika z przewidywań beneficjentów (badanie

ankietowe), cele ich projektów zostaną osiągnięte w całości lub w ponad połowie, a zatem nie

wszystkie rezultaty projektów zostaną zrealizowane w 100%. Jak wynika z poziomu

zakontraktowanych rezultatów, nawet niecałkowite osiągnięcie celów projektów będzie

wystarczające do zrealizowania większości wskaźników monitorowania Działań na przyjętym

poziomie.

Do problematycznych rezultatów należy wdrożenie modeli zarządzania jakością przez uczelnie.

Dotychczas zakontraktowano wdrożenie modeli zarządzania jakością i kontroli jakości jedynie

w 10 uczelniach, podczas gdy w Programie zaplanowano wdrożenie ich w 120 uczelniach.

W żadnej z 10 uczelni modele nie zostały wdrożone, ale to akurat nie musi niepokoić, ponieważ

projekty rozwojowe są w trakcie realizacji. Natomiast w połowie realizacji Programu niepokojący

jest brak większej liczby projektów, w których zaplanowano wdrożenie modeli zarządzania

jakością. Opóźnienie w realizacji tego typu projektów wynika z faktu, że w projektach ma być

stosowany model zarządzania jakością, który w momencie badania nadal był opracowywany

w ramach projektu systemowego MNiSW. Realizacja tego projektu była opóźniona w stosunku

do założeń. W momencie realizacji badania spodziewano się, że model zostanie wypracowany

do końca marca 2011 i bezpośrednio po zakończeniu projektu planowano ogłoszenie konkursu

na wdrażanie modelu.

Kolejny problematyczny wskaźnik, to liczba studentów, którzy ukończyli staże lub praktyki.

Dotychczas został on zakontraktowany na poziomie 23% wartości docelowej. Przedstawiciel

Instytucji Pośredniczącej odnosi wrażenie, że uczelnie, mając wybór działań, wybierają

łatwiejsze przedsięwzięcia, niż współpracę z przedsiębiorcami w zakresie organizacji staży,

pomimo, że stwarza to uczelniom szansę uzyskania informacji zwrotnej o jakości nauczania:

Uczelnie trochę obawiają się tych staży (…) wpisujemy to też w kryteria strategiczne, żeby jakoś

zmobilizować do tego uczelnie, ale jest małe zainteresowanie uczelni (…) oczekujemy, że (…) te

programy stażowe będą miały na celu, jakby połączenie (…) współpracy (…) uczelni

z przedsiębiorcami i też będzie to tak naprawdę odpowiedź na potrzeby przedsiębiorców. (…)

Potem też uzyskają odpowiedź od (…) przedsiębiorcy, czy ten student jest tak naprawdę

przygotowany (…) do wejścia na rynek pracy, czy to jego wykształcenie, które on zdobył na

uczelni odpowiada oczekiwaniom tego przedsiębiorcy.




Tabela 15. Stan kontraktacji i realizacji wskaźników IV Priorytetu na koniec 2010 r.

L.p. Nazwa wskaźnika Działanie/Poddziała

nie

Alokacja wg SzOP w euro

Wartość docelowa wskaźnika

Wartość docelowa wskaźnika w ujęciu

procentow

ym (na podst. SzOP)

Wartości z zawartyc

h umów (zakontrak

towane

rezultaty)

Stopień realizacji

Zrealizowane wartości od początku Programu

Stopień realizacji

wskaźnika

K M Ogółem

1 2 3 7 8 9 10=(9/3)*100

PRIORYTET IV PRIORYTET IV

1 Liczba programów rozwojowych wdrożonych przez uczelnie w ramach Priorytetu

4.1.1 500 000 000

100 22,5% uczelni

284 284,00% Nie

dotyczy Nie

dotyczy 11 11,00%

3 Liczba studentów, którzy ukończyli staże lub praktyki, wspierane ze środków EFS w ramach Priorytetu

140 000

Wzrost liczby studentów

uczestniczą-cych

w stażach o 7%

32 102 22,93% 467 1 119 1 586 1,13%

4 Liczba studentów, którzy ukończyli staże lub praktyki trwające co najmniej 3

miesiące

28 000 j.w. 10 579 37,78% 375 654 1 029 3,68%

5 Liczba instytucji szkolnictwa wyższego, które wdrożyły modele zarządzania jakością i kontroli jakości w ramach Priorytetu

120 27% uczelni 10 8,33% Nie

dotyczy Nie

dotyczy 0 0,00%

- w tym publiczne instytucje szkolnictwa wyższego

26

4 15,38% Nie

dotyczy Nie

dotyczy 0 0,00%

- w tym prywatne instytucje szkolnictwa

94

6 6,38% Nie

dotyczy Nie

dotyczy 0 0,00%




wyższego

6 Liczba uczelni oferujących dodatkowe zajęcia wyrównawcze dla studentów i roku kierunków matematyczno-przyrodniczych

i technicznych

4.1.2 370 000 000

48

Wskaźnik służy

realizacji celu:

zmniejszenie o 33%

odsetka studentów

niekontynuujących nauki

po i roku

70 145,83% Nie

dotyczy Nie

dotyczy 67 139,58%

7 Liczba studentów i roku na kierunkach zamawianych przez ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego

20 800

40 408 194,27% 4 108 9 501 13 609 65,43%

8 Liczba absolwentów kierunków matematyczno-przyrodniczych i technicznych, zamawianych przez ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego

18 000

22% absolwen-

tów to absolwenci

wskazanych kierunków

19 860 110,33% 0 0 0 0,00%

9 Liczba pracowników sektora B+R, którzy ukończyli szkolenie

w zakresie zarządzania badaniami naukowymi i komercjalizacji wyników prac badawczo-rozwojowych w ramach Priorytetu

4.2 61 500 000 9 000

Zwiększenie o 7,3% odsetka

pracowników sektora B+R,

którzy podnieśli

swoje kwalifikacje

6 977 77,52% 923 2 253 3 176 35,29%

Źródło: dane Instytucji Pośredniczącej oraz Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL




Proponujemy jednak uwzględnić kwestie adekwatności, skuteczności i wartości docelowej

wskaźników monitorowania. Adekwatność przyjętych wskaźników, ich skuteczność w mierzeniu

wpływu PO KL oraz odpowiedniość ich docelowych poziomów stanowiła przedmiot badania pt.

Ocena systemu monitorowania i wartości wskaźników PO KL 2007-2013 zrealizowanego przez

nasz zespół na zlecenie Instytucji Zarządzającej PO KL. Badanie to wykazało, że system

wskaźników nie mierzy wpływu interwencji EFS na osiąganie celów Programu, zarówno na

poziomie celu głównego jak i celów strategicznych. Znaczna część wskaźników została

zdefiniowana w sposób budzący wątpliwości interpretacyjne, wiele z nich jest również

nieadekwatnych do wyznaczonych celów. W zasadzie żaden wskaźnik oddziaływania nie spełnia

swojej roli. Jako rozwiązanie alternatywne proponuje się dokonanie zmiany nazewnictwa

i przyjęcie, że wymienione wyżej wskaźniki pełnią rolę wskaźników kontekstowych. Część

wskaźników rezultatu liczona jest jako wartość procentowa na podstawie wskaźników produktu

(licznik) oraz danych dotyczących liczebności danej grupy w województwie lub w Polsce

(mianownik). Taki wskaźnik nie dotyczy efektu, a jedynie skali działania – nadal więc mówi

o produkcie, można natomiast mówić o tzw. wskaźniku pokrycia24.

Co więcej: 65,5% ankietowanych pracowników instytucji systemu realizacji zgadza się

z twierdzeniem, że „we wdrażaniu PO KL przykłada się większą wagę do postępu finansowego

(wydatkowania), niż do osiąganych rezultatów”. Podobna część respondentów (65,3%) jest

przekonanych, że „we wdrażaniu PO KL przykłada się większą wagę do osiągania wskaźników,

niż do osiągania celów”. Powszechne jest więc odczucie, że w procesie realizacji PO KL traci się

z oczu cele, a na ich miejsce kładzie się nacisk na osiąganie wskaźników. Wskaźniki te są

wprawdzie w zamierzeniu powiązane z celami, zarazem jednak nieuchronnie stanowią

uproszczenie celów i eksponują raczej ilość niż jakość działań25.

W ramach wspomnianego badania przeprowadzono ocenę adekwatności, skuteczności

i wartości docelowej wskaźników monitorowania PO KL, przy czym w przypadku stwierdzenia

braku adekwatności wskaźnika, nie prowadzono dalszej analizy odnoszącej się do jego

skuteczności oraz wartości docelowej. Brak adekwatności jest bowiem jednoznaczny z potrzebą

zmiany definicji wskaźnika lub jego usunięcia. Analogicznie, jeżeli uznano, iż dany wskaźnik jest

adekwatny lecz stwierdzono brak skuteczności dla szacowania wpływu interwencji EFS,

wówczas nie poddawano weryfikacji jego wartości docelowej. (…) za skuteczne uznajemy te

wskaźniki, które pokazują, na ile interwencja EFS wpływa na realizację założonego celu26.

Wskaźniki IV Priorytetu, nawet w ujęciu procentowym, są w istocie rzeczy wskaźnikami

pokrycia. Przykładowo w odniesieniu do szkoleń: rezultatem szkolenia są nowe umiejętności czy

nowa wiedza, zaś liczba uczestników – nawet wyrażona jako % populacji - to produkt, tak jak

liczba godzin tego szkolenia, czy liczba wydanych na potrzeby danego szkolenia podręczników.

Oczywiście wiedza o tym, jaki % populacji skorzystał ze szkolenia jest istotna, nie mówi jednak

o rezultacie, o tym jaką wiedzę/umiejętności i w jakim stopniu nabyli uczestnicy. Rezultat

powinien być wyrażony, podobnie jak cel, w kategorii nowego stanu dotyczącego uczestników

czy systemu, a osiągniętego bezpośrednio w wyniku interwencji. Można też powiedzieć, że

24 Ocena systemu monitorowania i wartości wskaźników PO KL 2007-2013, PSDB, Warszawa, 2010 r., str.

2. 25 Op. cit. str. 2. 26 Op. cit. str. 38.




rezultat to korzyść osiągana przez uczestnika/system bezpośrednio w trakcie korzystania ze

wsparcia. Tak więc rezultat pokazuje zmianę, a nie zasięg27.

Tym samym monitorowanie opisanych powyżej wskaźników nie przynosi informacji o zmianach

w zakresie jakości szkolnictwa wyższego czy też kwalifikacji pracowników dydaktycznych i B+R.

Poniżej przedstawiono wyniki ewaluacji wskaźników odnoszących się do IV Priorytetu PO KL.

Wskaźnik: Wzrost odsetka absolwentów szkół wyższych na kierunkach matematycznych,

przyrodniczych i technicznych w odniesieniu do absolwentów szkół wyższych z 14.7% do 22%.

Wskaźnik ten jest adekwatny ale nieskuteczny. To znaczy odnosi się do celu strategicznego

„upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia przy równoczesnym

zwiększeniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki

opartej na wiedzy”, ale nie pokazuje, w jaki sposób osiągnięta zmiana jest efektem PO KL a nie

innych czynników. Dlatego definicja wskaźnika mogłaby przykładowo przyjąć następujący

kształt: wzrost odsetka absolwentów szkół wyższych na kierunkach matematycznych,

przyrodniczych i technicznych w odniesieniu do absolwentów szkół wyższych spowodowany

bezpośrednio interwencjami z EFS. Oszacowanie wskaźnika oparte mogłoby być na wskaźnikach

produktu i rezultatu dla działań mających na celu wzrost liczby absolwentów powyższych

kierunków28.

Wskaźnik: Wzrost odsetka kierunków ocenionych przez Państwową Komisję Akredytacyjną jako

wyróżniające w relacji do wszystkich ocenionych kierunków z 1.25% do 5%.

Wskaźnik ten spełnia kryterium adekwatności nie spełnia jednak kryterium skuteczności. (…)

postulujemy usunięcie wskaźnika. Zamiast niego można dodać wskaźnik pokazujący wpływ PO

KL na sektor B+R. Mógłby on mierzyć np. wzrost liczby skomercjalizowanych rezultatów badań

naukowych osiągnięty dzięki działaniom w ramach Programu29.

Z uwagi na wyniki omawianej ewaluacji, nie jest zasadne badanie, czy zostaną osiągnięte

wartości następujących wskaźników, ocenionych jako nieadekwatne do sformułowanych celów:

Liczba programów rozwojowych wdrożonych przez uczelnie w ramach Priorytetu;

Liczba uczelni oferujących dodatkowe zajęcia wyrównawcze dla studentów i roku

kierunków matematyczno-przyrodniczych i technicznych;

Liczba studentów i roku na kierunkach zamawianych przez ministra właściwego ds.

szkolnictwa wyższego;

Liczba absolwentów kierunków matematyczno-przyrodniczych i technicznych,

zamawianych przez ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego;

Odsetek studentów, którzy nie kontynuują nauki po i roku studiów na kierunkach

matematyczno-przyrodniczych i technicznych w relacji do studentów i roku kierunków

matematyczno-przyrodniczych i technicznych.

Nie jest też zasadne badanie osiągnięcia wartości wskaźników, które nie mierzą wpływu PO KL:

27 Op. cit. str. 39.

28 Op. cit. str. 45. 29 Op. cit. str. 46.




Odsetek studentów, którzy ukończyli staże lub praktyki, wspierane ze środków EFS

w stosunku do całkowitej liczby studentów;

Odsetek studentów, którzy ukończyli staże lub praktyki, trwające co najmniej 3 miesiące

– w stosunku do całkowitej liczby studentów;

Odsetek instytucji szkolnictwa wyższego, które wdrożyły modele zarządzania jakością

i kontroli jakości kształcenia w stosunku do wszystkich instytucji szkolnictwa wyższego,

w tym: a) publiczne instytucje szkolnictwa wyższego, b) prywatne instytucje szkolnictwa

wyższego;

Odsetek pracowników sektora B+R, którzy podnieśli swoje kwalifikacje w zakresie

zarządzania badaniami naukowym i komercjalizacji wyników prac badawczo-

rozwojowych w ramach Priorytetu w stosunku do ogólnej liczby pracowników sektora

B+R (O/K/M).

Wśród wskaźników produktu za poprawne zostały uznane następujące:

Liczba instytucji szkolnictwa wyższego, które wdrożyły modele zarządzania jakością

i kontroli jakości w ramach Priorytetu, w tym: a) publiczne instytucje szkolnictwa

wyższego, b) prywatne instytucje szkolnictwa wyższego;

Liczba pracowników sektora B+R, którzy ukończyli szkolenie w zakresie zarządzania

badaniami naukowymi i komercjalizacji wyników prac badawczo-rozwojowych w ramach

Priorytetu (O/K/M).

Ponieważ jednak odpowiadające im wskaźniki rezultatu nie są skuteczne, badanie tych wielkości

byłoby bezprzedmiotowe.

W odniesieniu do następujących wskaźników, ocenionych jako adekwatne i skuteczne,

stwierdzono potrzebę weryfikacji wartości docelowych:

Liczba studentów, którzy ukończyli staże lub praktyki, wspierane ze środków EFS

w ramach Priorytetu;

Liczba studentów, którzy ukończyli staże lub praktyki, trwające co najmniej 3 miesiące.

Przyjęte wartości docelowe dotyczące uczestników staży nie mogą zostać osiągnięte, co nie

wynika z nieskuteczności działań lecz z przeszacowania tych wartości. Stwierdzono, że dostępna

alokacja powinna pozwolić na odbycie staży przez nieco ponad 44 tys. osób, przy założeniu, że

wszystkie projekty będą prowadzić do wzrostu wskaźnika. Ponieważ jednak założenie to nie jest

spełnione i część projektów nie ma wpływu na osiągnięcie wskaźnika, rekomendujemy jego

obniżenie do poziomu 35 tys. osób30.Trzeba jednak zastrzec, że powyższe szacowanie zostało

dokonane blisko półtora roku temu, w oparciu o dostępne wówczas dane z SIMIK na temat

wartości realizowanych wówczas projektów.

Analizując powiązanie pomiędzy celami Działań, ich uzasadnieniem, a dostępnymi formami

wsparcia i przyjętymi wskaźnikami monitorowania możemy zauważyć dodatkową niespójność.

Polega ona na tym, że np. nazwa Działania 4.1 „wzmocnienie i rozwój potencjału

dydaktycznego uczelni oraz zwiększenie liczby absolwentów kierunków o kluczowym znaczeniu

dla gospodarki opartej na wiedzy” ma charakter częściowo jakościowy i częściowo ilościowy.

30 Op. cit. str. 83.




Uzasadnienie dla Działania, zawarte w Programie, silnie akcentuje kwestie jakościowe:

„Wsparcie w ramach Działania będzie ukierunkowane na podniesienie jakości kształcenia

na poziomie wyższym poprzez realizację programów rozwoju uczelni i wsparcie systemowe dla

szkolnictwa wyższego”. Takie też kwestie wyeksponowano w celu Działania:

budowa potencjału rozwojowego uczelni poprzez umożliwienie im rozszerzenia

i wzbogacenia oferty edukacyjnejzapewnienie efektywnego zarządzania systemem

szkolnictwa wyższego oraz dostosowanie struktury podaży absolwentów do

potrzeb gospodarkiWydaje się, że uzasadnienie Działania 4.1, tj. ukierunkowanie

wsparcia na „podniesienie jakości kształcenia” nie znajduje precyzyjnego

odzwierciedlenia w Celach Działania. Te ostatnie są nakierowane na „rozszerzenie

i wzbogacenie oferty uczelni” oraz na „efektywne zarządzanie systemem szkolnictwa”,

tj. na zwiększenie ilości i rozszerzenie zakresu oferty i skuteczniejsze zarządzanie, co

może i powinno, ale nie musi przekładać się w dłuższej perspektywie na podnoszenie

jakości kształcenia.

Cel Działania 4.1. w obecnym brzmieniu opisuje więc proces związany z rozszerzeniem

i wzbogaceniem oferty edukacyjnej, dostosowaniem absolwentów do rynku pracy oraz

zarządzaniem systemem szkolnictwa wyższego, a nie stan docelowy/planowaną zmianę, jaką

jest podniesienie jakości kształcenia, poprzez realizację opisanych Działań.

Dodatkowo, jak pokazano już wcześniej, wszystkie wskaźniki realizacji Działania są

sformułowane ilościowo. Wskaźniki ilościowe są adekwatne do mierzenia rezultatów Działania

4.1., ale jedynie w części dotyczącej Zwiększania liczby absolwentów kierunków kluczowych dla

rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Natomiast nie są adekwatne do mierzenia drugiej części

opisu Działania4.1., jakim jest Wzmocnienie i rozwój potencjału dydaktycznego uczelni.

Wskaźniki ilościowe mogą też determinować beneficjentów do przyjęcia takich kalkulacji

wartości wskaźników (zwłaszcza rezultatów, podanych w liczbach), aby wartości te podnosiły

możliwość wyboru danego projektu spośród innych wnioskodawców.

W efekcie mamy do czynienia z sytuacją, w której większość wskaźników określonych

w Programie ma szansę zostać osiągnięta, nie możemy jednak mieć pewności, czy osiągnięte

zostaną cele postawione przed Priorytetem – nie możemy bowiem mieć pewności, czy dzięki

wdrażanym projektom osiągnięta zostanie zmiana polegająca na uzyskaniu wyższej jakości

kształcenia. To oznacza, że planując dalsze działania w ramach Priorytetu należałoby dokonać

wyboru między koncentracją na wskaźnikach, a osiąganiem rzeczywistych celów. Nie musi to

być bezwzględnie wybór pomiędzy skrajnymi opcjami. Biorąc pod uwagę stan osiągania

wskaźników i dotychczasowe osiągnięcia w zakresie wdrażania niektórych form wsparcia można

rekomendować skoncentrowanie wsparcia w ramach Poddziałania 4.1.1 w 2012 i 2013 roku (bo

tego okresu mogą dotyczyć rekomendacje) na projektach mających na celu wzmocnienie

jakości kształcenia i poprawy jakości zarządzania. Zdecydowanie rekomendujemy przy tym

rezygnację z wszelkich kryteriów, które mogą mieć charakter dyskryminujący jednostki mniejsze

i niepubliczne. Ewentualne kryteria strategiczne w odniesieniu do poprawy jakości zarządzania

powinny wynikać z zakresu przewidzianego do wdrażania modelu zarządzania, w odniesieniu

zaś do wzmacniania jakości kształcenia powinny ukierunkowywać na rozwój kadry we

współpracy ponadnarodowej i współpracy z pracodawcami.




W ramach Poddziałania 4.1.2 i Działania 4.2, o ile tylko w roku 2012 i 2013 przewidywane jest

nadal kontraktowanie, należy utrzymać dotychczasowe formy i kryteria, jako odpowiadające

celom tych działań.

Biorąc pod uwagę wskazane wyżej niespójności pomiędzy diagnozą, celami i wskaźnikami

rekomendujemy w ramach przeglądu śródokresowego dokonanie we współpracy z IZ PO KL

urealnienia miar, ich definicji i wartości wskaźników dla Priorytetu IV.

W tym celu pożądane byłoby zlecenie ewaluacji oceniającej faktyczny stan wdrażania Priorytetu

IV. Badanie takie nie tylko pozwoli urealnić zapisy Programu, przez co pozwoli w przyszłości

dokonać rzetelnej oceny skuteczności EFS dla wzmocnienia sektora szkolnictwa wyższego, ale

też pozwoli precyzyjnie zaplanować działania na ostatnie dwa lata kontraktowania.

6.4.6 Dobre praktyki

Przeprowadzone badanie ewaluacyjne pozwoliło zapoznać się zespołowi badawczemu z wieloma

różnorodnymi projektami realizowanymi w ramach Priorytetu IV PO KL. W szczególności

badania terenowe – a przede wszystkim wywiady indywidualne oraz studia przypadku –

dostarczyły materiału, na podstawie którego możliwe jest wskazanie przykładów dobrych

praktyk – sprawdzonych pomysłów na sprawną realizację skutecznych projektów. Dobre

praktyki mogą dotyczyć różnych aspektów związanych z realizacją projektów – jego

przygotowania, realizacji od strony merytorycznej oraz od strony zarządczej i organizacyjnej, jak

i oceny ich skuteczności.

W aspekcie przygotowania projektu istotną kwestią jest diagnoza potrzeb. Oczywiście każdy

projekt przeprowadzenie takiej diagnozy deklaruje, jednak praktyka projektowa pokazuje, że nie

zawsze deklaracje te odzwierciedlają faktyczne wystarczające dogłębne przeanalizowanie

potrzeby realizacji projektu.

Kilka projektów dostarcza ciekawych przykładów innego podejścia do tej kwestii. W Państwowej

Wyższej Szkole Zawodowej (PWSZ) w Skierniewicach, przygotowując się do napisania projektu

pt. „Pewny start na rynek pracy – wsparcie biura karier PWSZ w Skierniewicach w aktywizacji

zawodowej studentów i absolwentów”, przeprowadzono pilotażowe szkolenia z tematyki, która

była wskazywana jako niezbędna w celu doprecyzowania zakresu tematycznego szkolenia.

Można zatem zalecić pilotaż niektórych elementów projektu, w celu potwierdzenia ich

zasadności i dookreślenia ich zakresu.

Inną dobrą praktyką w tym zakresie jest przeprowadzenie diagnozy potrzeb w sposób

profesjonalny, przy wykorzystaniu technik badań ewaluacyjnych (np. CATI), jak zrobiła to

Fundacja Nowe Media w Olsztynie przygotowując się do projektu „Komercjalizacja Nauk

Innowacyjnych”. Takie rzetelne podejście to zagadnienia daje większą gwarancję trafności

wyników tak przeprowadzonej analizy, co potwierdza się w trakcie realizacji projektu.

W przypadku tego samego projektu, jego realizatorzy, wcześniej sami wzięli udział

w szkoleniach dotyczących komercjalizacji wyników badań naukowych, w celu zapoznania się

z doświadczeniami, w tym błędami innych, których nie należy powtarzać w ich projekcie.

Jednak najlepszą dobrą praktykę dotyczącą diagnozy dostarcza, nieco w sposób pośredni,

projekt „Partnerski związek nauki i postępu” realizowany przez Urząd Marszałkowski

Województwa Wielkopolskiego w partnerstwie z Politechniką Poznańską i Telewizją Regionalną

Poznań. Otóż projekt jest efektem i elementem ponad 3. letniej współpracy wielu instytucji




w regionie realizujących wspólnie inicjatywę pt. Program akceleracji wiedzy technicznej

i matematyczno-przyrodniczej (finansowej z różnych źródeł w zależności od pojawiających się

możliwości). W przypadku tego projektu nie mamy do czynienia z sytuacją, w której diagnoza

jest dopasowywana do zakresu ogłoszonego przez IP konkursu, lecz to zakres konkursu tak

odpowiadał wnioskodawcom, że postanowili część swojej dotychczasowej współpracy umieścić

w ramach projektu. W takiej sytuacji, diagnoza potrzeb dla projektu była tylko formalnością,

gdyż była znana od jakiegoś czasu i realizowana w ramach różnych pojedynczych inicjatyw.

Merytoryczny zakres realizowanych w ramach Priorytetu IV projektów jest bardzo różnorodny,

na co pozwala szeroki zakres wsparcia określony w dokumentacji programowej oraz

w dokumentacjach do poszczególnych konkursów. Beneficjenci najczęściej realizują projekty

obejmujące kilka zadań uwzględniających różne działania o charakterze merytorycznym.

Jedną z ważniejszych form wsparcia w ramach Priorytetu IV PO KL są staże dla studentów.

Pozwalają na kontakt z rzeczywistym rynkiem pracy, jego zasadami i wymogami. W przypadku

kilku projektów przyjęto interesujące podejście do kwestii staży, jeszcze bardziej podkreślając

ich związek z rynkiem pracy poprzez wprowadzenia elementu konkurencyjności. We

wspomnianym już projekcie PWSZ w Skierniewicach uzyskanie stażu było uzależnione od

udziału w konkursie (na napisanie eseju) i zajętego w nim miejsca (jednocześnie beneficjent

przewidział dosyć wysokie stypendium stażowe). Z kolei w Wyższej Szkole Bankowej (WSB)

w Gdańsku (projekt „Praktycznie najlepsi – program kształtowania przyszłości studentów

w biznesie”) rekrutacja do stażu odbywała się na takich samych zasadach jak rekrutacja na

stanowisko pracy, z tym że dodatkowo, po rozmowie rekrutacyjnej na staż, student otrzymywał

informację zwrotną od komisji rekrutacyjnej. W tych przypadkach uzyskanie stażu nie było

bonusem, który się uczestnikom należał, ale nagrodą za podjęty wysiłek dla najlepszych.

Innym ważnym działaniem w ramach Priorytetu IV są zajęcia wyrównawcze dla studentów

z przedmiotów matematyczno-fizycznych. Nie w każdym projekcie zajęcia kończą się sukcesem.

Politechnika Wrocławska, w ramach projektu „Wzrost liczby absolwentów w Politechnice

Wrocławskiej na kierunkach o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

realizowała zajęcia w małych grupach, co przyczyniło się do ich popularności i skuteczności

(i było nowym podejściem na tej uczelni). Z kolei Politechnika Poznańska w projekcie „Era

inżyniera. Rozbudowa potencjału rozwojowego Politechniki Poznańskiej” po pierwsze

dostosowała zakres materiału omawianego na zajęciach wyrównawczych do poziomu ich

uczestników dzięki przeprowadzonemu wcześniej testowi wiedzy, a po drugie promowała te

zajęcia jako zajęcia dodatkowe, a nie wyrównawcze, co, jak się okazało dla wielu studentów

miało wydźwięk negatywny (zajęcia dla „słabych”, nie radzących sobie). Ciekawe podejście do

zajęć wyrównawczych zaprezentowała także Akademia Morska w Gdyni, która w projekcie

„Rozwijaj Żagle Akademio!” realizuje zajęcia wyrównawcze dla kandydatów na studia, co

zachęca ich do studiowania na tej uczelni i przygotowuje jej lepszych studentów.

W Priorytecie IV PO KL duży nacisk jest kładziony na współpracę z przedsiębiorcami.

Współpraca ta przyjmuje różne formy – często tworzenie wspólnych ciał kolegialnych (rad,

zespołów), które mają wypracowywać kolejne konkretne formy współdziałania. Nie zawsze

jednak jest to współpraca efektywna. Przykładu skutecznej współpracy dostarcza wspomniany

wcześniej projekt WSB w Gdańsku, w którym powołano Radę Przedsiębiorczości. W rekrutację

członków tej Rady zaangażowali się przedstawiciele władz uczelni – dziekani i prodziekani.

Pozwoliło to przekonać przedsiębiorców, że inicjatywa jest poważna. Ponadto wypracowano




sposób pracy w małych zespołach zadaniowych, którym udało się już wypracować i wdrożyć

konkretne efekty.

Szybko zmieniające się rozwiązania technologiczne wymuszają również uwzględnienie tego

faktu w realizacji projektów, w szczególności tych dotyczących poprawy dydaktyki. Wiele

projektów uwzględnia uruchomienie lub rozwijanie platform e-learningowych. Przy tej okazji

warto wskazać na dwie interesujące dobre praktyki. Jedną z nich jest wykorzystanie gry

decyzyjnej w procesie dydaktycznym przez Wyższą Szkołę Informatyki i Zarządzania

w Rzeszowie (w projekcie „Program rozwoju Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania –

Uczelnia Jutra”). Drugą – jeszcze bardziej cenną – są kursy projektowania zajęć dydaktycznych

przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii (samodzielnie lub we współpracy

z profesjonalistami w tej dziedzinie), które były skierowane nie tylko do pracowników

beneficjenta – Politechniki Warszawskiej – ale również do nauczycieli innych poziomów edukacji.

Takie podejście daje więcej szans na trwałość wsparcia.

Warto zwrócić uwagę na dobrą praktykę, którą udało się osiągnąć w tak złożonym aspekcie

jakim jest komplementarność. Wspomniana wyżej Fundacja Nowe Media z Olsztyna realizuje

swój projekt z PO KL w ramach Działania 4.2 prowadząc szereg działań, w tym bardzo

praktyczne warsztaty, na temat komercjalizacji wyników badań naukowych. Projekt PO KL –

oferujący tzw. wsparcie miękkie – jest uzupełniany przez projekt realizowany w ramach PO IG,

w którym istnieją możliwości uzyskania środków finansowych na praktyczną realizację

najlepszych projektów badawczych, na praktyczne wykorzystanie wiedzy i umiejętności

zdobytych w ramach projektu z PO KL.

Oczywiście strona merytoryczna projektu jest najistotniejsza, jednak kwestie organizacyjno-

zarządcze – jeśli są niewłaściwie prowadzone, mogą poważnie zaszkodzić realizacji nawet

najlepszego projektu merytorycznego.

Badania terenowe wskazują, że kwestia zarządzania projektem jest szczególnie trudna i ważna

w przypadku uczelni państwowych. Jako instytucje sektora finansów publicznych, silnie

zhierarchizowane, mają one częściej niż uczelnie i inne podmioty prywatne trudności

ze znalezieniem optymalnego systemu zarządzania projektami. To właśnie na tego typu

uczelniach dochodzi częściej do sporów między personelem naukowo-dydaktycznym,

a administracyjnym projektu. Dwa projekty dostarczają dobrych przykładów pokazujących

możliwości rozwiązania tej kwestii. W obydwu przypadkach, w ramach projektów, powołano

biura projektu zajmujące się jego realizacją od strony administracyjno-finansowej, w których

pracuje personel administracyjny uczelni. W obydwu przypadkach realizację zadań

merytorycznych powierzono zespołom merytorycznym składającym się z pracowników

naukowo-dydaktycznych i w obydwu przypadkach wyznaczono jednak osoby o odpowiednim

autorytecie „pośredniczące” między obydwoma stronami. Na Politechnice Poznańskiej, we

wspominanym już projekcie „Era inżyniera” na czele zespołu stoi Pełnomocnik Rektora ds.

Projektu. Z kolei na Politechnice Wrocławskiej, w projekcie „Wzrost liczby absolwentów

w Politechnice Wrocławskiej na kierunkach o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na

wiedzy”, kierownikiem projektu jest pracownik administracyjny uczelni, jednak w relacjach

z zespołami merytorycznymi wspiera go koordynator merytoryczny, którego zadaniem jest

doprowadzanie do zgodnej współpracy wszystkich realizatorów projektu.

Wiele projektów przewiduje, zgodnie z wymogami PO KL, monitorowanie osiąganych przez

siebie rezultatów. Najczęściej jednak monitorowanie to przyjmuje najprostsze formy

gromadzenia danych o osiąganych produktach czy rezultatach twardych. W przypadku




monitorowania rezultatów miękkich najczęściej stosuje się ankiety badające zadowolenie

z udziału w szkoleniu czy stażu. Z tego względu na podkreślenie jako dobra praktyka zasługuje

przykład, cytowany już kilkakrotnie, projektu Fundacji Nowe Media z Olsztyna, w którym,

podobnie jak to miało miejsce w przypadku diagnozy potrzeb, ewaluacja osiąganych przez

projekt rezultatów miękkich, jego oddziaływania, została przeprowadzona przy wykorzystaniu

profesjonalnych technik i narzędzi badawczych (FGI, PAPI). Jest to bardzo rzetelne podejście do

analizowania efektów swojej działalności, które przynosi dużo wiarygodniejsze wyniki niż zwykłe

ankiety. Jest ono jednak oczywiście czaso i kosztochłonne.

6.5 Podsumowanie oceny wdrażania projektów

Projekty są realizowane w znacznej mierze, choć nie całkowicie zgodnie z początkowymi

harmonogramami. Zmiany są wprowadzane nieznacznie częściej w projektach bardziej

złożonych, przy czym nie oznacza, że są one realizowane gorzej od innych.

Zidentyfikowano kilka czynników utrudniających realizację projektów. Opóźnienia lub zmiany

w projektach wiążą się przede wszystkim z przeszacowaniem założeń co do liczb uczestników,

problemami z rekrutacją uczestników i podejmowaniem działań naprawczych w przypadku

nieosiągania założonych wielkości.

Ze względu na trudności z osiąganiem założonych wskaźników dotyczących liczby uczestników,

zdarza się, że aby zachęcić lub utrzymać studentów na zajęciach, beneficjenci uciekają się do

praktyk niezgodnych z kulturą uczelni, takich jak prośby o uczestnictwo „dla dobra projektu” lub

też przypuszczalne choć nie udowodnione obniżanie poziomu wymagań na egzaminach dla

studentów kończących pierwszy rok kierunków zamawianych.

Opóźnienia w realizacji projektów od strony finansowej (opóźnienia płatności) wynikają

natomiast z błędów popełnianych we wnioskach o płatność oraz z długich okresów weryfikacji

wniosków. Długi okres oczekiwania na płatności (choć obecnie krótszy, niż w 2009 r.), należy

do najważniejszych czynników wpływających negatywnie na wdrażanie projektów, dlatego też

nadal aktualna jest potrzeba zwiększenia liczby pracowników zajmujących się w IP weryfikacją

wniosków o płatność. System przepływów finansowych nie może więc być obecnie oceniony

jako wystarczająco efektywny.

Błędy we wnioskach o płatność dotyczą nie tylko części finansowej, ale także monitoringu

postępu rzeczowego w ramach załącznika nr 2 do wniosku o płatność. Załącznik okazuje się

trudny dla beneficjentów, którzy nie rozumieją niektórych jego części, dlatego nieprawidłowo

podają liczby uczestników lub zadają wiele pytań Instytucji Pośredniczącej. Dlatego cennym

usprawnieniem we wdrażaniu projektów oraz usprawnieniem pracy IP mogłoby być

uzupełnienie szkoleń z wypełniania części finansowej wniosku o płatność o szkolenia dotyczące

załącznika nr 2.

Do innych czynników wpływających negatywnie na realizację projektów należy wprowadzony

w trakcie wdrażania projektów zakaz łączenia funkcji w projekcie i zawierania umów

bezosobowych z pracownikami beneficjenta zatrudnionymi na umowę o pracę. Beneficjenci

postulowali, aby tego zakazu nie stosować do projektów już realizowanych, lecz tylko do

przyszłych.

Działania informacyjne IP cieszą się zainteresowaniem i są zazwyczaj pozytywnie oceniane

przez realizujących projekty. Większość beneficjentów korzysta z dokumentów przeznaczonych




dla projektodawców. Beneficjenci często dzwonią do IP, przy czym zdarza się, że IP nie może im

udzielić pełnej odpowiedzi. Oba te zjawiska świadczą o tym, że w realizacji projektów jest

znaczący obszar niepewności – nie brakuje kwestii, co do których dokumentacja nie dostarcza

jednoznacznych odpowiedzi i istotne są indywidualne interpretacje.

Instytucja Pośrednicząca jest najczęściej oceniana jako pomocna w realizacji projektu lub

neutralna wobec niego. Większość beneficjentów pozytywnie ocenia działania IP pod względem

zakresu udzielanych informacji. Także większość jest zdania, że IP udziela informacji

wystarczająco wcześnie. Pozytywnie oceniana jest też działalność szkoleniowa IP.

Zorganizowane przez IP szkolenia z zakresu prawa zamówień publicznych oraz wypełniania

wniosków o płatność w zakresie części finansowej były oceniane jako przydatne przez większość

uczestników.

Dla części beneficjentów ważnym problemem jest niesprawna komunikacja z IP: trudność

w dodzwonieniu się oraz długie oczekiwanie na odpowiedź, a czasami nawet brak odpowiedzi

na zadawane pytania. Grupa która zarzuca IP niedostępność i brak odpowiedzi jest

w mniejszości, ale problem ten powtarza się na tyle często, że należy go uznać nie za zjawisko

incydentalne, lecz za pewną niedoskonałość organizacji wdrażania IV Priorytetu.

Należy zaznaczyć, że na trudności komunikacyjne składa się problem braku rzeczywistego

opiekuna przypisanego do projektu.

Obecnie pytania i niezaspokojone potrzeby informacyjne beneficjentów dotyczą przede

wszystkim kwestii finansowych: kwalifikowalności wydatków i sposobu ich rozliczania, w tym

kwalifikowalnych form zatrudnienia personelu (pomimo udostępnienia stanowiska IZ pozostają

przypadki w których beneficjenci nie wiedzą, jakie rozwiązanie będzie akceptowane). Relatywnie

często pytania dotyczą też sposobu wypełniania załącznika nr 2 do wniosku o płatność, a także

zmian w projektach. A zatem potrzeby szkoleniowe beneficjentów obejmują obecnie

następujące tematy:

jak rozliczać różnego typu wydatki (kwalifikowalność),

jakie rozwiązania zastosować, aby pozostając w zgodzie z nowym stanowiskiem IZ

dotyczącym niełączenia zadań i niestosowania umów bezosobowych móc zrealizować

projekt zgodnie z zamierzeniami,

jak prawidłowo wypełnić załącznik nr 2 do wniosku o płatność.

Najbardziej efektywnym rozwiązaniem wydaje się tutaj działanie dwutorowe:

działania informacyjne, przede wszystkim udostępnienie beneficjentom jednoznacznej

interpretacji kwestii kwalifikowalności, w tym kwalifikowalności form zatrudnienia,

rozstrzygającej wątpliwości, które nadal pozostają po zapoznaniu się z opracowaniami

IZ;

oraz przeprowadzenie jednorazowo opartych na przykładach warsztatów z zakresu

wypełniania załącznika nr 2 do wniosku o płatność dla wszystkich zainteresowanych, na

następnie włączenie tego warsztatu jako stałego elementu wszystkich kolejnych szkoleń

dotyczących wypełniania wniosku o płatność.

W ramach konkursów do Poddziałania 4.1.1 stosuje się kryteria strategiczne premiujące

komplementarność projektów z innymi projektami realizowanymi w ramach innych programów

operacyjnych. Brak jednak kryteriów premiujących komplementarność wewnątrzprogramową

czy wewnątrzpriorytetową. Wręcz przeciwnie, stosuje się kryteria uniemożliwiające uzyskanie

dofinansowania na kontynuowanie wsparcia dla kierunku studiów, który wcześniej już był




wspierany. Dobrze natomiast jest realizowana komplementarność pomiędzy projektami

konkursowymi, a systemowymi. IP obserwuje sytuację wśród projektów konkursowych

i wychodzi z inicjatywą komplementarnych projektów systemowych (nowe projekty, które będą

realizowane od 2011 r.). Te projekty systemowe są komplementarne względem wsparcia

w ramach PO IG i PO IiŚ i uzupełniają wsparcie, jakie jest udzielane w ramach projektów

konkursowych.

Większość beneficjentów, których projekty były realizowane w momencie badania, spodziewała

się, że osiągną w całości założone rezultaty. Można się spodziewać trwałości osiąganych

rezultatów lub trwałości realizowanych działań, jako że beneficjenci, którzy zakończyli projekty

są zdania, że przyniosły one trwałe efekty, a ci, których projekty znajdowały się w trakcie

realizacji, w większości zamierzali kontynuować działania po zakończeniu projektu i (rzadziej)

ubiegać się o dofinansowanie projektu stanowiącego kontynuację.

Jednak aż 30% projektodawców, których projekty znajdowały się w trakcie realizacji,

spodziewało się, że nie zrealizują swoich zamierzeń w stu procentach. Jak wynika z badań

jakościowych, trudności te należy przypisać przede wszystkim przeszacowaniu założeń.

Pomimo to, ze względu na zakontraktowanie wysokich wartości rezultatów, należy się

spodziewać osiągnięcia a nawet przekroczenia wartości docelowych większości wskaźników

monitorowania IV Priorytetu PO KL. Biorąc pod uwagę fakt, że w przypadku Poddziałania 4.1.2

przy danej alokacji było możliwe zakontraktowanie nawet 194% wartości docelowej, należy

ocenić, że wartości zostały niedoszacowane na poziomie programu, choć bywają przeszacowane

na poziomie projektów.

Realizację programów rozwojowych uczelni można ocenić pozytywnie, w tym jako adekwatne

i skuteczne jest oceniane wsparcie dla pracowników dydaktycznych. Można się więc spodziewać

skuteczności, ale z dwoma ważnymi wyjątkami. Zagrożone rezultaty szczegółowe Poddziałania,

to:

rezultaty dotyczące zarządzania jakością na uczelniach: ponieważ w MNiSW opóźnia się

realizacja projektu zmierzającego do wypracowania modeli zarządzania jakością, do

końca okresu realizacji badania nie ogłoszono konkursu na wdrażanie tych modeli;

rezultaty dotyczące uczestnictwa studentów w stażach zawodowych – skala działań jest

tutaj poniżej oczekiwań IP.

Obydwa te braki mają ważne konsekwencje. Brak modeli zarządzania jakością oznacza, że

uczelniom nie zapewniono w ramach PO KL wsparcia u samych podstaw – w zakresie

zarządzania. Oznacza to, że programy rozwojowe są realizowane jako przedsięwzięcia

zawierające wiele cennych inicjatyw, ale wzmacniające w sposób cząstkowy uczelnie

niezreformowane, nadal funkcjonujące według niezmienionych zasad i kultury organizacyjnej.

Są to uczelnie nierzadko obciążone takimi słabościami, jak nieefektywne aspekty autonomii

wydziałów (co widać w mozaikowej strukturze wniosków o dofinansowanie w ramach

Poddziałania 4.1.1 w miejsce spójnej koncepcji rozwoju uczelni jako całości) czy brak orientacji

na współpracę z pracodawcami.

Z tym drugim obciążeniem można wiązać drugi z zagrożonych rezultatów. Uczelnie rzeczywiście

w ramach programów rozwojowych realizują staże dla studentów, ale ta forma cieszy się

umiarkowaną popularnością, i tylko okazjonalnie stanowi okazję do rozwinięcia przedsięwzięć

ponadstandardowych, wpisujących się w systematyczne działania uczelni mające na celu

zorientowanie kształcenia na potrzeby rynku, przynoszących dodatkowe efekty, inne niż




zdobycie kwalifikacji i ofert pracy przez studentów. Pojedyncze przykłady dobrych praktyk

w tym zakresie obejmują m. in. udzielanie przez pracodawców informacji zwrotnej dla uczelni

na temat kompetencji studentów i wspólne poszukiwanie modyfikacji programów kształcenia.

Efekty Działania 4.2 są mniej spektakularne, ponieważ skala tego działania była mniejsza.

Zrealizowane działania szkoleniowe (szkolenia, studia podyplomowe) skierowane do

pracowników sektora B+R należy ocenić raczej pozytywnie. W przypadku większości badanych

uczestników działania te przyczyniły się do zwiększenia wiedzy, a części z nich ułatwiły

współpracę z przedsiębiorcami. Na marginesie badań prowadzonych wśród przedstawicieli

uczelni, którzy nie uczestniczyli w Działaniu 4.2, lecz realizowali Działanie 4.1, można stwierdzić,

że nadal występują duże potrzeby ukazywania uczelniom możliwości współpracy z sektorem

biznesu oraz przełamywania niewiedzy i oporów z tym związanych.

Poddziałanie 4.1.2 przynosi ważne, choć nie spektakularne efekty w zakresie popularności

zamawianych kierunków i poziomu umiejętności studentów. Możliwość uzyskania stypendium

przyciąga grupę kandydatów, którzy w przeciwnym wypadku wybraliby inny kierunek. Co

więcej, odkąd rozpoczęto realizację Poddziałania, obserwuje się znaczący wzrost

zainteresowania tymi kierunkami, którego dynamika przewyższa dynamikę wzrostu liczby

miejsc, powodując większą konkurencję i dając nadzieję na wyższe kwalifikacje absolwentów.

Efekt ten może wynikać z różnych przyczyn, w tym m. in. dostępności stypendiów. Druga forma

wsparcia – zajęcia wyrównawcze, ma pewne znaczenie dla poziomu umiejętności studentów.

Dla części uczestników stanowią one szansę, bez której kontynuacja nauki mogłaby się okazać

niemożliwa. Zajęcia te nie cieszą się jednak popularnością (z wyjątkiem przypadków w których

dają możliwość łatwego podwyższenia średniej, wpływając tym samym na szanse uzyskania

stypendium). Dlatego wydaje się celowe, by były one obowiązkowe dla tych studentów, którzy

zostaną do nich wytypowani ze względu na najniższe wyniki matury lub testu rekrutacyjnego.




7. Inne programy skierowane do sektora szkolnictwa wyższego

i nauki (benchmarking) i reforma tych sektorów

7.1 Inne programy skierowane do sektora szkolnictwa wyższego

i nauki (benchmarking)

Jak można ocenić sprawność systemu wdrażania Priorytetu IV PO KL

w porównaniu do systemu wdrażania projektów rozwojowych uczelni

finansowanych z innych źródeł zewnętrznych (programy krajowe,

programy ramowe)? Jakie elementy tych innych systemów wdrażania

można by wykorzystać w PO KL obecnie lub w przyszłym okresie

programowania?

7.1.1 7 Program Ramowy

Dokumenty

Do 7PR odnosi się zbiór różnych oficjalnych dokumentów dotyczących zarówno ogólnych zasad

działania całego programu, jak i realizacji pojedynczych projektów (od momentu powstania

pomysłu aż do sporządzenia raportu końcowego z realizacji projektu) oraz szereg dokumentów

strategicznych odwołujących się do poszczególnych polityk Wspólnoty.

1. Decyzja nr 1982/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r.

dotycząca powołania siódmego programu ramowego Wspólnoty Europejskiej w zakresie

badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007-2013).

Jest to podstawowy dokument opisujący cele, strukturę, ogólne zasady funkcjonowania

oraz budżet na cały siedmioletni okres trwania programu ramowego. Jego ostateczny

kształt jest wynikiem uzgodnień i zawartego porozumienia pomiędzy Parlamentem,

Radą i Komisją Europejską. Decyzja ta w obecnym kształcie jest praktycznie

niezmieniana przez cały okres trwania programu i stanowi podstawę dla wszystkich

pozostałych dokumentów i działań.

Decyzja nr 2006/970/Euratom Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. dotycząca siódmego

programu ramowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) w zakresie

działań badawczych i szkoleniowych w dziedzinie jądrowej (2007-2011).

2. Decyzje Rady z dnia 19 grudnia 2006 r. dotyczące poszczególnych programów

szczegółowych, wdrażających 7PR (2007-2013) i Euratom (2007-2011). Dokumenty te

doprecyzowują zapisy decyzji ustanawiających 7PR i Euratom poprzez określenie

szczegółowych zasad realizacji poszczególnych programów szczegółowych, ustalenie

czasu ich trwania i środków uznanych za niezbędne dla ich realizacji. Znajduje się tutaj

także ogólny opis obszarów tematycznych które będą dofinansowywane z funduszy

7PR. Dokumenty te stanowią odniesienie do zasad uczestnictwa przedsiębiorstw,

ośrodków badawczych i uczelni oraz zasady upowszechniania wyników badań.

W procesie formułowania programów szczegółowych udział biorą przedstawiciele




rządów państw członkowskich pracujący w połączonej grupie roboczej ds. badań

i zagadnień nuklearnych.

3. Program szczegółowy Współpraca - decyzja nr 2006/971/WE

Program szczegółowy Pomysły - decyzja nr 2006/972/WE

Program szczegółowy Ludzie - decyzja nr 2006/973/WE

Program szczegółowy Możliwości - decyzja nr 2006/974/WE

Program szczegółowy Wspólnotowe Centrum Badawcze - decyzja nr 2006/975/WE

Program szczegółowy Euratom - decyzja nr 2006/976/Euratom

Program szczegółowy Wspólnotowe Centrum Badawcze - decyzja nr 2006/977/Euratom

4. Rozporządzenie (WE) NR 1906/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia

2006 r. ustanawiające zasady uczestnictwa przedsiębiorstw, ośrodków badawczych

i uczelni w działaniach prowadzonych w ramach siódmego programu ramowego oraz

zasady upowszechniania wyników badań (2007-2013) Rozporządzenie Rady (Euratom)

nr 1908/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustanawiające zasady uczestnictwa

przedsiębiorstw, ośrodków badawczych i uczelni w działaniach prowadzonych w ramach

siódmego programu ramowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej oraz zasady

upowszechniania wyników badań (2007-2011) Oba dokumenty szczegółowo precyzują

zasady działania programu ramowego podając np. definicje uprawnionych uczestników

i krajów, określając minimalne wymogi uczestnictwa, kryteria oceny, zasady finansowe,

zasady powoływania ekspertów, ochrony własności intelektualnej, procedury oceny,

składania i wyboru wniosków, itp.

Obszary wsparcia

Generalnie obszary wsparcia są ściśle związane z celami, ustanowionymi dla realizowanego

Programu. Dlatego niniejsza analiza wskazuje w pierwszej kolejności główne cele, przyjęte dla

7PR jak i IV Priorytetu PO KL. Na ich podstawie możliwe będzie wskazanie tych obszarów, które

w obu Programach są, na etapie planowania celów, spójne ze sobą. Przykłady rozwiązań

i dobrych praktyk w 7PR, a zaczerpnięte z podobnych obszarów wsparcia, posiadają bowiem

większy potencjał do zastosowania w PO KL, niż ewentualne dobre praktyki z odległych od

siebie obszarów tematycznych.

Analiza celów dla 7PR oraz dla całego Programu PO KL wskazuje na częściową spójność

realizowanych programów, jako instrumentów strategicznych, co obrazuje ich zestawienie ze

sobą: 7 PR jest podstawowym instrumentem realizacji celu strategicznego, jaki wyznaczyła

Rada Europejska w marcu 2000 roku w Lizbonie, tj. przekształcenie UE w najbardziej

konkurencyjną i dynamiczną, opartą na wiedzy gospodarkę na świecie, zdolną do zapewnienia

trwałego wzrostu gospodarczego, zagwarantowanie większej spójności społecznej

oraz stworzenie liczniejszych i lepszych miejsc pracy.

Natomiast Program Operacyjny Kapitał Ludzki stanowi jeden z instrumentów systemu realizacji

Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007–2013. Cel strategiczny NSRO jest osiągany

poprzez realizację celów horyzontalnych, wynikających z wyzwań Strategii Lizbońskiej, których

celem jest również tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na

wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności

społecznej, gospodarczej i przestrzennej.




Cele szczegółowe są konsekwencją zaplanowanego w Lizbonie celu strategicznego i dla 7. PR

zostały sformułowane następująco;

wspieranie współpracy ponadnarodowej we wszystkich obszarach badań i rozwoju

technologicznego;

zwiększenie dynamizmu, kreatywności i doskonałości europejskich badań naukowych

w pionierskich dziedzinach nauki;

wzmocnienie potencjału ludzkiego w zakresie badań i technologii poprzez zapewnienie

lepszej edukacji i szkoleń, łatwiejszego dostępu do potencjału i infrastruktury

badawczej, wzrost uznania dla zawodu naukowca oraz zachęcenie badaczy do

mobilności i rozwijania kariery naukowej;

zintensyfikowanie dialogu między światem nauki i społeczeństwem w Europie celem

zwiększenia społecznego zaufania do nauki;

wspieranie szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy uzyskanej

w wyniku działalności badawczej, finansowanej ze środków publicznych.

Natomiast cele szczegółowe Priorytetu IV PO KL nakierowane są, stosując pewne uogólnienie

obszarów wsparcia, na wspieranie i uzupełnianie się trzech obszarów: gospodarki i rynku pracy,

sektora kształcenia na poziomie wyższym (w tym komercjalizacji badań) oraz kadr systemu

B+R, co obrazuje poniższe zestawienie;

Cel szczegółowy 1: Dostosowanie kształcenia na poziomie wyższym do potrzeb

gospodarki i rynku pracy;

Cel szczegółowy 2: Poprawa jakości oferty edukacyjnej szkół wyższych;

Cel szczegółowy 3: Podniesienie atrakcyjności kształcenia w obszarze nauk

matematyczno – przyrodniczych i technicznych na poziomie wyższym;

Cel szczegółowy 4: Podniesienie kwalifikacji kadr sektora B+R w zakresie współpracy

z gospodarką oraz marketingu i komercjalizacji badań naukowych.

Zestawienie celów 7 PR oraz celów IV PO KL wykazuje częściową zbieżność. Ma ona miejsce

w zakresie celu szczegółowego 2 i 4 PO KL tj. poprawy jakości oferty edukacyjnej szkół

wyższych i podnoszenia kwalifikacji kadr systemu B+R oraz części celu 3. 7 PR tj.: wzmocnienie

potencjału ludzkiego w zakresie badań i technologii poprzez zapewnienie lepszej edukacji

i szkoleń.

Wydaje się, iż także cel szczegółowy 4 PO KL w zakresie komercjalizacji badań jest zbieżny

z celem piątym 7PR tj. wspieraniem szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania

wiedzy, uzyskanej w wyniku działalności badawczej. Zbieżność ta występuje w zakresie

wykorzystywania rezultatów i wiedzy, uzyskanych w wyniku prowadzonych badań naukowych

w obu programach. Nie odnosi się natomiast do samej komercjalizacji jako takiej, gdyż 7 PR nie

wspiera jej bezpośrednio. Komercjalizacja wyników badań i wszelkie koszty z nią związane (np.

marketing, konkretne działania podejmowane w celu przygotowania komercjalizacji) nie są

finansowane przez KE31.

Również położenie nacisku na współpracę międzynarodową jest elementem wspólnym dla obu

programów, choć w 7PR jest ona nakierowana na współpracę w zakresie badań naukowych,

natomiast w PO KL współpraca ta jest realizowana w zakresie projektów współpracy tzw.

31 Informacja na temat systemu finansowania 7PR znajdują się m.in. na portalu www.kpk.gov.pl




ponadnarodowej i nie jest ograniczona tematycznie32. Jednak jak dotychczas współpraca

ponadnarodowa nie jest w praktyce realizowana w PO KL.

Zbieżność niektórych celów oraz obszarów wsparcia w obu Programach daje podstawę do

porównania niektórych elementów systemu wdrażania 7PR oraz IV Priorytetu PO KL.

Porównanie takie ma na celu wskazanie tych rozwiązań systemowych 7. Programu Ramowego,

które mogą służyć optymalizacji niektórych elementów wdrażania IV Priorytetu PO KL

w zbieżnych obszarach wsparcia.

Najbardziej charakterystyczną cechą wdrażania 7. PR jest podział tematyczny na cztery

programy szczegółowe33: Ludzie, Możliwości, Współpraca, Pomysły.

Poszczególne programy szczegółowe zostały w formie skrótowej opisane poniżej.

ludzie (People), w którym główne cele programu to wzmocnienie ilościowe

i jakościowe potencjału ludzkiego w obszarze badań i technologii w Europie poprzez

zwiększanie atrakcyjności Europy dla najlepszych naukowców, przyciąganie badaczy

z całego świata i zachęcenie europejskich naukowców do pozostania w Europie oraz

zainteresowanie większej liczby młodych ludzi karierą naukową. Składa się on z 10

rodzajów projektów badawczo-szkoleniowych nazwanych "Akcjami Marie Curie",

skierowanych przede wszystkim do instytucji zainteresowanych rozwijaniem swoich

zasobów ludzkich. Umożliwiają one również rozwój indywidualnej kariery naukowej na

każdym z jej etapów.

możliwości (Capacities), w którym wspierane są inicjatywy wspierające potencjał

w zakresie badań i innowacji poprzez wzmocnienie możliwości innowacyjnych MŚP oraz

ich zdolności do wykorzystywania wyników prac badawczych; wspieranie rozwoju

regionalnych klastrów badawczych; uwolnienie potencjału badawczego w regionach

konwergencji i w oddalonych regionach UE; optymalizację wykorzystania i rozwoju

europejskich infrastruktur badawczych; zbliżenie nauki i społeczeństwa w celu

harmonijnego zintegrowania nauki i technologii ze społeczeństwem europejskim oraz

rozwijanie współpracy międzynarodowej z krajami trzecimi.

współpraca (Cooperation), której celem jest wspieranie szerokiego zakresu działań

badawczych, prowadzonych w ramach współpracy międzynarodowej w określonych

dziesięciu obszarach tematycznych, odpowiadających głównym dziedzinom wiedzy

i technologii, w których wspierana jest najwyższa jakość badań. Obszary te zostały

określone na stosunkowo wysokim poziomie ogólności tak, aby można było dostosować

je do zmieniających się potrzeb i możliwości pojawiających się w trakcie trwania 7. PR.

32 Źródło: Wytyczne w zakresie wdrażania projektów innowacyjnych i współpracy ponadnarodowej

w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z dnia 16.08.2007:”W przypadku projektów współpracy

ponadnarodowej, Instytucja Zarządzająca nie określa Tematów w ramach których mogą być realizowane

projekty ponadnarodowe. Zgodnie z założeniami w PO KL, współpraca ponadnarodowa powinna

koncentrować się na realizacji tych celów szczegółowych Priorytetów w przypadku, których możliwość

wymiany doświadczeń i wzajemnego uczenia się na poziomie ponadnarodowym wniesie znaczną wartość

dodaną. Stąd realizacja współpracy ponadnarodowej powinna być oparta na precyzyjnie określonych

oczekiwaniach, co do spodziewanego wpływu jej realizacji na osiąganie celów poszczególnych Priorytetów,

jak i poszczególnych projektów”. 33 Są one uzupełnione o program obejmujący badania nuklearne (EURATOM) i działania Wspólnotowego

Centrum Badawczego (JRC).

http://cordis.europa.eu/fp7/people/home_en.html

http://cordis.europa.eu/fp7/capacities/home_en.html

http://cordis.europa.eu/fp7/cooperation/home_en.html




pomysły (Ideas) to program, który wspiera twórcze i nowatorskie pomysły we

wszystkich dziedzinach wiedzy w ramach projektów składanych przez indywidualnych

naukowców. Finansuje badania podstawowe, jak i stosowane, lecz muszą one mieć

charakter poznawczy, pionierski, przekraczać obecne granice wiedzy (frontier research).

Projekty, przede wszystkim interdyscyplinarne, o wysokim stopniu ryzyka naukowego,

mają prowadzić do fundamentalnych odkryć, przełomowych wyników. Programem

zarządza Europejska Rada do spraw Badań Naukowych (European Research Council -

ERC)34 .

Szczególnie dwa pierwsze programy szczegółowe, tj. Ludzie i Możliwości są zbieżne w swych

założeniach z zakresem tematycznym wsparcia w ramach Priorytetu IV PO KL, tj. działaniem

nakierowanym na wzmacnianie kadr B+R, na rozwój potencjału kadry naukowej (np. Działanie

4.2), skorelowaniem oferty edukacyjnej z potrzebami przedsiębiorców (np. Podziałanie 4.1.1.)

oraz wzmocnienie potencjału MŚP do udziału w definiowaniu oferty edukacyjnej szkół wyższych

(np. Podziałanie 4.1.1 – kryteria strategiczne). Programy szczegółowe są zbieżne także np.

z kryterium strategicznym w Podziałaniu 4.1.2.. Premiowane są w nim projekty, za które

odpowiada jednostka naukowa, biorąca udział obecnie lub w ostatnich 2 latach w projektach

badawczych w ramach 7PR.

Cele oraz obszary wsparcia 7PR i IV Priorytetu PO KL są częściowo zbieżne. Widać to

szczególnie w części celu 3. 7 PR tj.: wzmocnienie potencjału ludzkiego w zakresie badań

i technologii poprzez zapewnienie lepszej edukacji i szkoleń oraz celu 5. 7PR tj. wspieraniem

szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy, uzyskanej w wyniku działalności

badawczej. Zbieżność ta występuje także w działaniach nakierowanych na wzmacnianie

potencjału MŚP do udziału w działaniach szkół wyższych, w tym wykorzystywaniu przez te

podmioty wyników prac badawczych.

Szeroki wachlarz wsparcia w 7PR wymaga precyzyjnego systemu naboru, oceny i wyboru

wniosków do dofinansowania, odpowiadającego na potrzeby sektora nauki i szkolnictwa

wyższego. Ze sposobu organizacji tego systemu wypływają cenne wnioski, które mogą być

wskazówką co do systemu wdrażania dla IV Priorytetu PO KL zarówno obecnie, jak i w przyszłym

etapie programowym.

Nabór, ocena i wybór projektów w 7PR na tle tego systemu w IV PO KL

W fazie naboru wniosków szczególnie istotne są Programy Pracy (WP). W ramach

przygotowywanych dla każdego obszaru tematycznego Programu Pracy opracowywane są

szczegółowe tematy35

do realizacji.

Programy pracy są opracowywane są dla poszczególnych tematów i akcji 7PR na każdy kolejny

rok ich realizacji. Oznacza to, że np. dla tematu Nanotechnologie, w programie szczegółowym

Współpraca będziemy mieli w sumie siedem Programów Pracy, osobny na rok 2007, 2008, 2009,

2010 itd. Istotne jest to z punktu widzenia instytucji, ponieważ będą ją obowiązywały zapisy tego

34 Pierwsza europejska instytucja wspierająca badania poznawcze. 35 Priorytety tematyczne 2010 to Zdrowie, Żywność, rolnictwo, rybołówstwo i biotechnologia, Technologie

informacyjne i komunikacyjne, Nanonauki, Nanotechnolgie, materiały i nowe technologie produkcyjne,

Energia, Środowisko (łącznie ze zmianami klimatycznymi), Transport (łącznie z aeronautyką), Nauki

społeczno-ekonomiczne i humanistyczne, Przestrzeń kosmiczna, Bezpieczeństwo.

http://cordis.europa.eu/fp7/ideas/home_en.html




WP, który zawiera konkretne zaproszenie do składania wniosków w ramach którego instytucja

przygotowuje dany projekt.

W kolejnych latach WP mogą się od siebie różnić, co w efekcie może spowodować istnienie

różnych wymogów względem instytucji realizującej projekty składane w tym samym temacie, ale

w różnych latach. Jest to instrument podobny do Rocznych Planów Działania w PO KL.

Programy Pracy konkretyzują obszary tematyczne oraz zawierają szczegółowe informacje na

temat obowiązujących systemów finansowania, zasad uczestnictwa, minimalnych wymogów

formalnych, kryteriów oceny i budżetu dla wszystkich konkursów przewidzianych w danym roku.

Dla dziesięciu tematów programu Współpraca definiują także obszary tematyczne, przewidziane

do finansowania w danym roku. W przypadku niektórych tematów WP składa się z kilku części:

opisu ogólnego, szczegółowych informacji o konkursach w danym roku i aneksów.

Ocena i wybór wniosków

Na ok. 1 miesiąc przed terminem oceny KE zwraca się do wybranych z bazy ekspertów o zgodę na

udział w ocenie projektów w konkretnym konkursie. Po otrzymaniu zgody KE przesyła pakiet

dokumentów dotyczących danego konkursu do wypełnienia. Warto wskazać na dobrą praktykę, iż

przed przystąpieniem ekspertów do oceny często organizowane jest szkolenie w zakresie

obowiązujących założeń i metodologii oceny wniosków.

Proces oceny jest wspomagany przez system elektroniczny RIVET, do którego wpisywane są

oceny punktowe i uzasadnienie oceny. Ocena dokonywana jest w Brukseli i trwa najczęściej od

4 do 5 dni. Każdy ekspert otrzymuje dostęp do systemu RIVET i pracuje na wyznaczonym do tego

celu komputerze. Ekspert otrzymuje od kilku do kilkunastu projektów do oceny, na którą składa

się indywidualna ocena punktowa (0-5) oraz jej pisemne uzasadnienie (IER- Individual evaluation

report). Średnio dziennie ekspert ocenia 4 projekty36. Każdy wniosek jest oceniany przez trzech

ekspertów, którzy po ocenie indywidualnej, biorą udział w spotkaniu tzw. consensus meeting.

Obecny jest w nim także moderator, czyli pracownik KE, opiekujący się daną grupą ekspertów.

Podczas spotkania dyskutowana jest wspólna ocena końcowa projektu, wymieniane są opinie na

jego temat.

Jest to element, który nie występuje w trakcie oceny w PO KL, w którym każdy ekspert ocenia

wnioski indywidualnie. Efektem końcowym ocen mogą być jedynie ewentualne negocjacje np.

wysokości przyznanej punktacji pomiędzy ekspertami w wypadku określonej rozbieżności

punktowej ich ocen. Obecnie w dokumentach programowych PO KL nie przewiduje się wspólnej

oceny końcowej projektu, a w praktyce oceny wniosków w tym programie nie przewiduje się

systemowej wymiany opinii ekspertów na temat wniosku.

W procesie oceny w 7 PR spośród oceniających wybierana jest osoba, która na podstawie

indywidualnych opisów ekspertów, przygotowuje łączną pisemną ocenę danego projektu. Ocena

ta wraz z końcową punktacją jest następnie przesyłana do koordynatora projektu. W przypadku

36 Liczba ekspertów oceniających wnioski, angażowanych do każdego konkursu, jest uzależniona od liczby

złożonych wniosków. Przykładowo w działaniu 11.3 – Strenghtening cooperation in ICT R&D in an

enlarged European Union w konkursie FP7-ICT-2011-7, złożono 53 wnioski, co oznacza, że do oceny

zaangażowano 8 różnych ekspertów.




rozbieżności oceny powoływani są dodatkowi eksperci (zwykle dwóch37

), a ocena jest

dyskutowana ponownie podczas kolejnej fazy negocjacji w której uczestniczą: Wnioskodawcy,

eksperci oceniający oraz pracownik KE.

Po zakończeniu oceny, KE zaprasza ekspertów do udziału w tzw. panelu rankingowym, na którym

jest ustalana lista rankingowa projektów. Bazując na wcześniej przyznanych punktach i ich

uzasadnieniach, eksperci ustalają kolejność projektów na liście. Ich rola jest szczególnie istotna

przy projektach, które otrzymały taką samą liczbę punktów38

. Umowa podpisywana jest po

zakończeniu negocjacji.

Faza negocjacji to element, który znacząco różni system 7 PR i PO KL. W systemie wdrażania PO

KL ostateczna lista rankingowa jest ustalana nie przez ekspertów, lecz przez Instytucję

Pośredniczącą. Istnieje też inna ścieżka oceny wniosków w niektórych konkursach 7PR. Ocena

projektów jest dokonywana przez eksperta w domu (on line) z wykorzystaniem systemu RIVET.

KE zaprasza wtedy ekspertów do Brukseli na jednodniowe szkolenie. Po nim eksperci mają około

2 tygodni na ocenę wyznaczonej liczby wniosków. KE przyjmuje liczbę projektów, jaką ekspert

powinien ocenić w ciągu jednego dnia roboczego, za który wypłaca wynagrodzenie. Liczba

projektów może być różna w zależności od konkursu i objętości projektów. Po upływie tego

okresu, eksperci są ponownie zapraszani do Brukseli na wspólne uzgadnianie oceny.

Jak wynika z przeprowadzonego IDI na potrzeby niniejszego badania, cechą charakterystyczną

fazy oceny wniosków jest położenie nacisku na jego zawartość merytoryczną.

Warto też zauważyć, iż każdy wybrany w 7PR projekt do dofinansowania, otrzymuje już od

momentu jego wyboru opiekuna merytorycznego z ramienia KE – tzw. oficera projektowego. Jest

to urzędnik, który monitoruje merytoryczną realizację projektu i jego postęp rzeczowy, zgodnie

z założeniami przedłożonymi we wniosku i wynegocjowanym aneksem do umowy. Jak wynika

z wywiadu, współpraca z opiekunem ma charakter ciągły i trwa przez cały okres realizacji

i rozliczania projektu. Komisja Europejska nie podaje oficjalnej informacji o liczbie projektów

przypadających na jednego oficera, jednak w wypadku, gdy liczba realizowanych projektów jest

znaczna, system przewiduje możliwość zatrudnienia dodatkowego personelu, tzw. asystentów

oficera projektowego.

Dobra praktyka – faza oceny merytorycznej wniosków: przed przystąpieniem

ekspertów do oceny organizowane jest szkolenie w zakresie obowiązujących

założeń i metodologii oceny wniosków, ekspert otrzymuje dziennie max. 4 wnioski

do oceny, między ekspertami jest dyskutowana merytorycznie wspólna ocena

końcowa projektu, lista rankingowa projektów ustalana jest podczas wspólnego

panelu przez ekspertów z udziałem przedstawiciela KE. Umowa jest podpisywana po

zakończeniu procesu negocjacji z wnioskodawcą.

Natomiast ocena formalna sprowadza się do kilku elementów, które muszą zostać spełnione,

w przeciwnym razie wniosek nie podlega ocenie merytorycznej. Wnioskodawca nie ma też

możliwości uzupełnień lub poprawy błędów, jak to ma miejsce w PO KL.

Na pierwszy rzut oka wydaje się więc, iż ocena formalna w 7PR jest bardziej restrykcyjna, niż ma

to miejsce w wypadku wniosków podlegających ocenie formalnej w ramach PO KL. Należy jednak

37 Podobnie jak w PO KL, choć w tym ostatnim powoływany jest trzeci ekspert. 38 Sporządzana jest lista rezerwowa projektów, które mogą być zakwalifikowane do dofinansowania po

pozytywnym przejściu etapu negocjacji z KE.




zwrócić uwagę, iż czas, zaplanowany na przygotowanie wniosków jest znacząco dłuższy w 7PR,

niż w PO KL. Jak wynika z wywiadu z przedstawicielem Krajowego Punktu Kontaktowego,

założenia do programów szczegółowych są dopracowywane przez KE mniej więcej do końca

sierpnia i od tego czasu do rozpoczęcia naborów (przełom listopada/grudnia), Wnioskodawcy

mają czas na przygotowanie wniosków, są to więc ponad 3 miesiące. W PO KL dla konkursów

zamkniętych pomiędzy datą ogłoszenia naboru a ostateczną datą składania wniosków nie może

upłynąć mniej niż 30 dni.

Przyznanie Wnioskodawcom dłuższego czasu na przygotowanie wniosków, w tym od strony

formalnej, ma pozytywne skutki dla oceny całościowej wniosków, gdyż:

ocena formalna nie obciąża nadmiernie zasobów czasowych, osobowych oraz finansowych

służb KE w trakcie pierwszej fazy oceny,

pozwala na pełne wykorzystanie zasobów na etapie oceny merytorycznej,

skutkuje zatem wyborem wniosków lepszych jakościowo, a więc w konsekwencji realizacją

projektów precyzyjnie odpowiadających na ustanowione cele Programu.

Dobra praktyka – ocena formalna: wymagania formalne konkursów są znane na

ponad 3 miesiące od daty rozpoczęcia naboru, faza ta sprowadza się do weryfikacji

jedynie kilku elementów, natomiast ich niespełnienie w fazie składania wniosku jest

fundamentalne, gdyż skutkuje niedopuszczeniem wniosku do oceny merytorycznej.

Efektem takiej procedury jest końcowy wybór wniosków lepszych jakościowo, gdyż

zasoby służb KE skierowane są na ocenę merytoryczną wniosków oraz bieżący

monitoring postępów rzeczowych i osiąganych rezultatów.

Kolejnym elementem systemu wdrażania 7PR jest merytoryczne dokumentowanie fazy systemu

naboru, oceny i wyboru wniosków do dofinansowania oraz jego upublicznianie. KE stosuje

bowiem mechanizm szczegółowego opisu wszystkich złożonych wniosków oraz opisuje ich drogę

od fazy naboru, poprzez ocenę, fazę negocjacji, do fazy wyboru konkretnych projektów do

realizacji. Przygotowywane jest całościowe zestawienie poszczególnych etapów oceny wraz

z uzasadnieniem oceny końcowej. Dokument ten jest udostępniany publicznie i zamieszczany na

stronach internetowych Programu. Dzięki takiemu mechanizmowi wzrasta nie tylko przejrzystość

oceny, ale także jakość składanych wniosków w kolejnych naborach. Efektem ubocznym jest też,

jak należy przypuszczać, zbieranie informacji ilościowych i jakościowych z naborów. Posiadając

zbiorcze dane z odbytych naborów, można bardziej trafnie planować tematyczne założenia

Programu w kolejnej perspektywie czasowej.

Kryteria oceny wniosków

Rolę kryteriów formalnych, jakie stosowane są w Programie PO KL, spełniają w wypadku 7 PR

m.in. tzw. kryteria dostępu. Każdy z konkursów, ogłaszany w poszczególnych programach

szczegółowych jest wyposażony we własne kryteria dostępu, specyficzne dla danego typu

działania i konkursu. Przykładowo w 7PR, w akcjach Marie Curie, w konkursie Incoming




International Fellowships 201139 kryteria te są opisane nie tylko w ogłoszeniu o konkursie, ale

tez np. w przejrzystym przewodniku beneficjenta w formie pytań formalnych. Po odpowiedzeniu

na wszystkie kolejne pytania twierdząco, Wnioskodawca może być pewny, iż jest formalnie

uprawniony do składania wniosku40. Wniosek, który nie spełnia kryteriów formalnych,

specyficznych i innych dla każdego rodzaju konkursu w 7PR, nie jest dopuszczany do oceny

merytorycznej. Na etapie kryteriów dostępu, ściśle określone są też grupy podmiotów,

uprawnione do składania wniosków w tym konkursie. Również warunki, które musi spełniać

Wnioskodawca, w tym wypadku naukowiec, który decyduje się na udział w konkursie Incoming

International Fellowships, zaliczane są do kryteriów dostępu.

Cenne są dla Wnioskodawców informacje, umieszczone w przewodniku Beneficjenta o tym, kto

nie jest uprawniony do składania wniosku w ww. programie. Jednym z powodów może być np.

brak 4-letniego doświadczenia badawczo-naukowego lub tytułu doktora, czyli niespełnienie

kryteriów dostępu, zawartych w pytaniach formalnych). Przewodnik dla Beneficjenta podaje

w takiej sytuacji praktyczną informację, w jakim programie szczegółowym 7PR i typie działania,

taki Wnioskodawca może ubiegać się o wsparcie.

Wskazówki, zawarte w przewodniku, odnośnie innych możliwości wsparcia w całym Programie,

to przykład przejrzystości i dostępności informacji, która szczególnie na początkowym etapie

zapoznawania się z wymaganiami konkursowymi, ma dla Wnioskodawców fundamentalne

znaczenie. Należy taka praktykę wskazać jako godną naśladowania, także w Programie PO KL.

KE przywiązuje dużą wagę do oceny merytorycznej. Warto zauważyć, iż w porównaniu do PO KL,

kryteria merytoryczne w 7PR są ogólniej sformułowane i jest ich mniej. Opisano je poniżej:

1. doskonałość naukowa i techniczna. W tym kryterium oceniany jest potencjał naukowy

projektu oraz zespołu/partnerstwa, składającego wniosek, dotychczasowe osiągnięcia

naukowe na tle potencjału uczelni, konwergencja merytoryczna projektu z profilem

każdego z partnerów oraz celami Programu Ramowego,

2. implementacja projektu, czyli ocena planowanego wdrażania projektu, w tym rodzaju

działań i planu działania, zaplanowanych zasobów, w tym finansowych, czasowych

i kadrowych,

3. oddziaływanie, które polega m.in. na ocenie potencjału projektu w zakresie spełniania celu

5 PR, tj. szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy uzyskanej w wyniku

działalności badawczej,

39 Źródło: THE 2011 PEOPLE PROGRAMME GUIDE FOR APPLICANTS MARIE CURIE ACTIONS,Call identifier

FP7-PEOPLE-2011-IIF

40 Pytania formalne to np.: Czy posiadasz odpowiednik co najmniej 4-letniego doświadczenia badawczo-

naukowego w pełnym wymiarze albo tytuł naukowy doktora (Phd)? Czy organizacja goszcząca w projekcie

ma siedzibę w jednym z państw UE lub państwie stowarzyszonym? Czy mieszkałeś w kraju organizacji

goszczącej dłużej niż 12 miesięcy w ostatnich 3 latach?




4. budżet projektu, w którym ocenie podlega uzasadnienia merytoryczne i techniczne budżetu

projektu, zasadność kosztów bezpośrednich 41

i kosztów pośrednich w stosunku do

planowanych typów działań.

Choć kryteriów jest mniej, ważna jest praktyka stosowania zapisanych kryteriów przez

oceniających. Jak wynika z przeprowadzonego IDI z przedstawicielem KPK, każde z powyższych

kryteriów ma inne znaczenie, w zależności od typu planowanych działań. Przykładowo, jeśli

oceniany jest projekt z programu szczegółowego Możliwości, który kładzie nacisk na najwyższą

jakość badań, najbardziej znaczącym kryterium będzie doskonałość naukowa i techniczna.

Choć kryteria merytoryczne są sformułowane ogólnie, to w trakcie oceny pozwalają na wybór

wniosków, które odpowiadają najbardziej spójnie na ustanowione cele poszczególnych

programów szczegółowych.

Koszty w 7 PR – powiązanie z typem działania i podmiotów składających projekt

Warto zatrzymać się dłużej nad systemem planowania kosztów w projektach 7 PR, gdyż różni się

on od rozwiązań, stosowanych w PO KL. Jednocześnie niektóre jego elementy mogą stanowić

przykład dobrych praktyk do zastosowania w przyszłym okresie programowym.

Cechą charakterystyczną jest fakt, iż KE przewiduje dofinansowanie projektów z ogólnie

sformułowanego katalogu działań:

Działań w zakresie badań i rozwoju technologicznego. Badania skierowane muszą być

na zdobycie nowej wiedzy, która będzie wykorzystana w celu rozwoju nowych

produktów, procesów lub usług lub też doprowadzi do znaczącej ich poprawy.

W ramach tego typu działań mieści się również koordynacja naukowa.

Działań w zakresie demonstracji. Działania te są związane ze sprawdzeniem

w badaniach przemysłowych nowych lub poprawionych produktów, procesów lub usług,

włącznie z prototypami, jeżeli nie mogą być one bezpośrednio skomercjalizowane.

Działania te nie mogą dotyczyć rutynowych lub okresowych zmian prowadzonych

w produktach, liniach produkcyjnych, procesach produkcyjnych, istniejących usługach

i innych działaniach w toku, nawet jeżeli w wyniku tych zmian nastąpi ich poprawa.

7 PR rozróżnia ponad wyżej wymienione także tzw. Inne Działania. Są to wszystkie działania,

nieodpowiadające wymienionym powyżej. Szczegóły ich realizacji są dyskutowane w trakcie

negocjacji pomiędzy urzędnikiem KE, ekspertami oraz Beneficjentem i zawierane w aneksie do

umowy grantowej. Działania Inne to:

Działania związane z upowszechnianiem wiedzy: upowszechnianie poza partnerami/konsorcjum,

rezultatów prac projektowych podczas konferencji lub warsztatów, koszty podroży związane

z tymi prezentacjami, opracowywanie publikacji naukowych i ponoszenie opłat za ich

publikowanie, utworzenie strony internetowej projektu.

Działania odnoszące się do sieci współpracy: organizacja specjalnych seminariów/spotkań w celu

nawiązania i rozwijania współpracy z realizatorami innych projektów o tym samym zakresie

41 Takich jak: koszty wynagrodzenia (personnel costs), koszty podrózy i diet, koszty sprzetu trwałego

użytku (zakup i amortyzacja sprzętu, Materiały (Consumables and supplies), podwykonawstwo, koszty

inne, w tym zarządzania projektem, koszty dyseminacji, promocji, publikacji.




tematycznym, działania ukierunkowane na komunikowanie się i wymianę informacji między

podmiotami zewnętrznymi.

Działania związane z koordynacją :organizacja spotkań i podroży w celu skoordynowania działań

z innymi projektami o tym samym zakresie tematycznym, choć koordynacja naukowa projektu

nie może być wykazana w ramach powyższego działania.

Działania związane z ochroną i zarządzaniem prawami własności intelektualnej: zgłoszenia

patentowe i procedury związane z uzyskaniem patentowej lub innej ochrony własności

intelektualnej, w tym poszukiwania patentowe i porady prawne, a także opłaty na rzecz stron

trzecich, jeżeli ich własność intelektualna jest niezbędna do realizacji projektu, z wyłączeniem

komercjalizacji wyników badań.

Działania związane ze studiami nad społeczno-ekonomicznymi aspektami projektu: ocena

spodziewanych efektów socjoekonomicznych w wyniku wygenerowanej wiedzy, opracowanych

technologii (aspekty etyczne, regulacje itp.).

Działania związane z promocją wykorzystania wiedzy wygenerowanej w ramach projektu:

opracowywanie analiz, studiów wykonalności dla tworzenia spin-off, ekspertyzy, weryfikacja

możliwości zastosowania nowych technologii i rozwiązań. Jak już wspomniano, komercjalizacja

wiedzy i wszelkie koszty z nią związane (np. marketing, konkretne działania podejmowane

w celu przygotowania komercjalizacji) nie są finansowane przez KE.

Działania w zakresie zarządzania konsorcjum: wydatki związane z obsługą

partnerstwa/konsorcjum, a także ogólne zarządzanie prawno-finansowo-administracyjne (w tym

uzyskiwanie świadectw kontroli sprawozdań finansowych, świadectw metodologii) oraz koszty

związane z kontrolami/audytami finansowymi i przeglądami technicznymi, oraz organizacja

przetargów wyłaniających nowych beneficjentów. Mieszczą się tu wszelkie pozostałe działania

w zakresie zarządzania przewidziane w umowie grantowej z wyjątkiem działań z zakresu badań

i rozwoju technologicznego (koordynacja naukowa).

Działania w zakresie szkoleń: zapewnienie szkoleń na zaawansowanym poziomie dla

pracowników badawczo-naukowych i innych kluczowych pracowników nauki, kierowników prac

badawczych, kadry kierowniczej podmiotów przemysłowych (zwłaszcza MŚP) i potencjalnych

użytkowników wiedzy wygenerowanej w ramach projektu.

Jak widać z powyższego zestawienia, działania inne nie są działaniami badawczymi czy

demonstracyjnymi, choć ich realizacja jest przeważnie konieczna do skutecznej realizacji

projektu badawczego. Nie wszystkie z nich muszą być jednak realizowane w jednym projekcie.

Projekt powinien być natomiast na tyle dobrze zaplanowany, by obronić konieczność realizacji

działań Innych w trakcie negocjacji z ekspertami oraz urzędnikiem KE, o ile działania takie

zostały zaplanowane.

Dobra praktyka – niektóre działania są dyskutowane w trakcie negocjacji pomiędzy

wnioskodawcą, ekspertami i urzędnikiem KE. Negocjacje dają KE możliwość wpływu

na planowane działania projektowe i monitorowanie efektów rzeczowych realizacji.

Taka procedura potwierdza ważną rolę planowania strony merytorycznej

w projekcie oraz jej oceny.




System rozliczania kosztów

Również system rozliczania kosztów jest ścisłe związany ze stroną merytoryczną projektu.

Koszty muszą bowiem bezpośrednio wynikać z zaplanowanego merytorycznego zakresu

projektu. Oznacza to, że są one niezbędne do zrealizowania zadań przewidzianych w projekcie

i muszą być spójne z zakresem zadań przewidzianych w opisie prac stanowiącym aneks do

umowy grantowej. W 7PR wymienia się zamkniętą listę kosztów niekwalifikowanych, lecz jest

ona znacząco krótsza, niż w PO KL. Są to generalnie:

dające się określić podatki pośrednie, w tym podatek VAT,

opłaty celne,

należne odsetki,

rezerwy na poczet przyszłych strat lub obciążeń,

straty wynikające z ujemnych różnic kursowych, koszty związane ze zwrotem z kapitału,

koszty zadeklarowane, poniesione lub zwrócone w związku z innym projektem,

zobowiązania i koszty ich obsługi, wydatki nadmierne lub lekkomyślne42.

Nie obowiązują szczegółowe, ogólnie obowiązujące i odgórnie zdefiniowane przez KE zasady

rozliczania kosztów. W 7PR nie stosuje się już modeli rozliczania kosztów, jak to miało miejsce

w poprzednich programach ramowych. W momencie sprawozdawania kosztów i kalkulacji

dofinansowania, brane są pod uwagę koszty bezpośrednie i pośrednie poniesione w ramach

realizacji projektu, natomiast każdy z partnerów rozliczając koszty projektu stosuje praktyki

przyjęte w jego instytucji. Nie oznacza to jednak, że beneficjenci mogą tworzyć nowe zasady,

specjalnie na potrzeby projektów w 7. Programie Ramowym43. Przykładowo, jeżeli w przyjętych

zasadach księgowania dany koszt był zawsze uznawany za koszt pośredni, musi on być

zakwalifikowany również jako koszt pośredni w ramach działań w projektach 7PR.

Istnieją dwa podstawowe sposoby sprawozdawania kosztów projektu, które różnią się między

sobą jedynie metodą kalkulacji kosztów pośrednich:

1. jednostka wylicza i sprawozdaje rzeczywistą wartość swoich kosztów pośrednich. Mogą

ją stosować instytucje mające system księgowości analitycznej pozwalający na

szczegółową alokację kosztów. Dla wyliczenia kosztów pośrednich beneficjenci mogą

korzystać również z tzw. metody uproszczonej, jeśli nie mają księgowości analitycznej44.

Metodę uproszczona mogą stosować, gdy potrafią wyliczyć swoje koszty pośrednie na

poziomie całej instytucji;

2. koszty pośrednie są rozliczane jako ryczałt wg stawki ustalonej przez KE, liczonej jako

procent od poniesionych kosztów bezpośrednich, z wyłączeniem podwykonawstwa.

Istotne jest, iż wysokość stawki ryczałtowej na koszty pośrednie w 7PR uzależniona jest od

podmiotu, realizującego projekt oraz typu działań w projekcie. i tak jednym z podmiotów,

42 Nadmiernymi nazwane są wydatki, które znacząco wykraczają poza obowiązujące stawki rynkowe

wynagrodzeń personelu, ceny zakupu dóbr lub usług. Taka definicja jest praktycznie stosowana także

w trakcie oceny wniosków w PO KL, choć nawet koszty uznane za nadmierne nie stają się automatycznie

kosztami niekwalifikowanymi w tym programie. 43 Przy stosowaniu tej zasady muszą być wzięte pod uwagę wymogi kwalifikowalności kosztów wynikające

z umowy grantowej. Przykładem jest podatek VAT, który nawet jeżeli byłby traktowany jako koszt zgodnie

z systemem księgowym instytucji, nie jest kosztem kwalifikowanym dla projektów realizowanych w 7PR. 44 Jej brak uniemożliwia szczegółową alokację kosztów na poziomie poszczególnych jednostek

organizacyjnych.




uprawnionych do wyższej stawki ryczałtowej 60 % są m.in. szkoły wyższe45 oraz działania

w zakresie badań i rozwoju technologicznego oraz działania demonstracyjne.

Obszar, który jest wspierany przez oba z wymienionych programów to m.in. wzmacnianie

kapitału ludzkiego, w tym kadr nauki, jak opisano w części poświęconej celom szczegółowym

programów. Jednak dla akcji badawczo-szkoleniowych Marie Curie programu szczegółowego

Ludzie, stawki ryczałtowe wynoszą, podobnie jak w PO KL, 10%. Natomiast dla wszystkich

działań koordynacyjnych i wspierających koszty pośrednie ograniczone są do 7%.

Wyższe stawki ryczałtowe są instrumentem, stosowanym przez KE, jako zachęta do realizacji

konkretnych działań przez preferowane typy podmiotów i instytucji. KE zdecydowała się na

zastosowanie instrumentów zachęty w odniesieniu do działań stricte badawczych, gdyż to one

najpełniej odpowiadają na zdefiniowane cele badawcze 7 PR.

Wysokość dofinansowania

Oprócz zróżnicowanych stawek ryczałtowych, co opisano powyżej, różna jest też wysokość

ogólnego dofinansowania projektu w 7PR, w zależności od rodzaju działania, rodzaju podmiotu

i typu projektu. Dofinansowanie to kalkulowane jest na podstawie:

wstępnego budżetu przedstawiającego szacunkowe rzeczywiste koszty kwalifikowalne

oraz/ lub koszty wyliczone z zastosowaniem metody ryczałtowej oraz z podziałem na

rodzaje działań i wykonawców,

maksymalnych poziomów dofinansowania ze względu na rodzaj instytucji, typ projektu

oraz rodzaj działania wykonywanego w projekcie,

ograniczeń dotyczących publicznego finansowania działań z zakresu badań, rozwoju

technicznego, innowacji i wdrożeń, wyznaczonych przez Ramowe Przepisy UE46.

Wysokość dofinansowania KE stanowi określony procent całkowitych kosztów kwalifikowanych.

Dla działań badawczo-rozwojowych w przypadku podmiotów publicznych o charakterze

niezarobkowym, szkół średnich i uczelni, jednostek badawczych oraz MŚP jest do 75%47.

Dofinansowanie KE nie może stanowić podstawy do osiągania jakiegokolwiek zysku i z tego

względu beneficjenci w swoich okresowych sprawozdaniach finansowych wykazują wszelkie

wpływy48 uzyskane w danym okresie sprawozdawczym. Całkowite dofinansowanie KE nie może

przekraczać kosztów kwalifikowanych pomniejszonych o wpływy na rzecz projektu. Jeśli

45 A oprócz tego: podmioty publiczne o charakterze niezarobkowym, szkoły średnie, jednostki badawcze,

małe/średnie przedsiębiorstwa (MŚP). 46 Przepisy w sprawie pomocy państwa dla badań i rozwoju (Community framework for State aid for

research and development). 47 Inne działania m.in. w zakresie zarządzania, w tym uzyskiwania świadectw kontroli sprawozdań

finansowych i metodologii, działań szkoleniowych, koordynacji, sieci współpracy oraz upowszechniania

(włączając publikacje) – do 100%. Projekty typu „Akcje koordynacyjne i wspierające”, program

Pomysły oraz akcje badawczo-szkoleniowe Marii Curie (program Ludzie) – do 100%. 48 Tj. dochód wygenerowany w ramach projektu oraz zasoby udostępnione przez strony trzecie na rzecz

beneficjenta w postaci nieodpłatnych

transferów finansowych i aportów, jeżeli zostały one wniesione specjalnie w celu wykorzystania w ramach

projektu. Jeżeli sposób wykorzystania tych zasobów został pozostawiony do uznania beneficjenta, nie są

one uznawane za wpływy na rzecz projektu.




zaistnienie taka sytuacja, są one brane pod uwagę w momencie kalkulacji płatności końcowej

i wtedy może dojść do zmniejszenia kwoty dofinansowania KE.

Przykład:

1. Koszty kwalifikowalne beneficjenta: 100 000 EUR

2. Subwencja krajowa na realizację projektu: 20 000 EUR

3. Wsparcie ze strony sponsora do realizacji projektu: 20 000 EUR

4. Opłaty za udział w konferencji pobrane od uczestników: 5 000 EUR

5. Całkowite wpływy do projektu: 45 000 EUR

Dofinansowanie KE 50 000 EUR + wpływy 45 000 EUR = 95 000 EUR, czyli suma

dofinansowania KE i wpływów do projektu nie przekracza kosztów kwalifikowalnych

beneficjenta, dlatego też w tym przypadku dofinansowanie KE nie ulegnie zmniejszeniu.

Wydaje się, iż regulacje dotyczące osiągania zysku w wyniku realizacji projektu są w PO KL

traktowane bardziej rygorystycznie niż w 7PR, gdyż dotyczą każdego zysku, jaki pojawia się

w wyniku działań projektowych.

W programie ramowym konieczność zwrotu uzyskanych kwot uzależniona jest od ich proporcji

do wysokości kosztów kwalifikowanych oraz dofinansowania z Programu łącznie.

Pewnym uproszczeniem w realizacji projektów w 7PR jest możliwość dokonywania przesunięć

środków budżetowych między poszczególnymi działaniami i między beneficjentami bez

konieczności wnoszenia zmian pisemnych do umowy grantowej, o ile prace są realizowane

zgodnie z zapisami aneksu49. Wątpliwości, czy dane przesunięcie ma wpływ na zawartość

aneksu do umowy, co praktycznie ma często miejsce, jest wyjaśniana na bieżąco między

koordynatorem projektu a oficerem projektowym w KE.

Dokonywanie płatności

W trakcie realizacji projektu w ramach 7PR, KE dokonuje generalnie trzech typów płatności. Są

to:

zaliczka po rozpoczęciu projektu, tylko jedna dla całego okresu realizacji, której kwota

określona jest w umowy grantowej, wypłacana koordynatorowi w ciągu 45 dni od daty

wejścia w życie umowy grantowej,

płatności pośrednie, dla projektów z więcej niż jednym okresem sprawozdawczym,

płatność końcowa po zakończeniu ostatniego okresu sprawozdawczego i przyjęciu

raportu końcowego, wynikająca z kwoty kosztów kwalifikowalnych zaakceptowanych

w ostatnim okresie sprawozdawczym, zmodyfikowana o wymagane korekty.

49 Nie jest dozwolone przesuwanie środków finansowych do tej części budżetu projektu, która podlega

zwrotowi w formie płatności ryczałtowej. Wszelkie tego typu zmiany muszą być przedyskutowane z KE

oraz poprzedzone formalną procedurą wprowadzenia zmian do umowy grantowej.




Dobra praktyka - we wcześniejszych programach ramowych zdarzało się, że

w okresach pomiędzy akceptacją przez KE sprawozdania finansowego,

a otrzymaniem płatności, wykonawcy projektów nie dysponowali środkami

finansowymi do realizacji projektu zgodnie z harmonogramem. Na podstawie tych

doświadczeń Komisja zaproponowała w 7PR taką wielkość zaliczki, która powinna

zapewnić realizowanym projektom płynność finansową.

Warunki płatności

Warto zwrócić uwagę, iż dokonanie płatności na rzecz Beneficjenta uzależnione jest m.in. od

osiągnięcia /lub nie/ zaplanowanych rezultatów. KE ocenia bowiem na zakończenie każdego

z okresów sprawozdawczych przedkładane sprawozdania50 z realizacji projektu wraz z opisem

rezultatów, określonych w aneksie do umowy grantowej. Płatność jest dokonywana po ich

zaakceptowaniu. KE jednocześnie może po upływie terminu wyznaczonej płatności, odrzucić

zarówno sprawozdania, jak i rezultaty. Jeżeli uzna za stosowne, może też rozpocząć procedurę

rozwiązania umowy, w całości lub w określonym zakresie. KE może też zawiesić termin

płatności, jeżeli jedno lub kilka sprawozdań nie zostało złożonych w terminie, są niekompletne

lub są wątpliwości dotyczące kwalifikowalności kosztów wykazanych w sprawozdaniach

finansowych oraz/lub przeprowadzane są dodatkowe kontrole. Zawieszenie ustaje z dniem,

w którym Komisja otrzyma ostatnie sprawozdanie, rezultaty lub dodatkowe informacje, których

zażądała.

Gdy płatność jest opóźniona, a nie ma przesłanek ku płaceniu odsetek od później płatności,

Komisja zobowiązana jest wypłacić odsetki za opóźnienie płatności, bez wezwania ze strony

beneficjenta. Procedura naliczania odsetek nie dotyczy jednak Beneficjentów będących

podmiotami publicznymi.

Jednym z uproszczeń sposobu rozliczania kosztów jest też brak konieczności załączania do

sprawozdań finansowych oryginalnych dokumentów np. rejestrów czasu pracy, faktur, biletów

czy rachunków. Dokumenty takie są przechowywane przez Beneficjentów przez cały okres

realizacji projektu i przez pięć lat po jego zakończeniu, gdy KE ma prawo do ich kontroli.

KE przewidziała natomiast inny mechanizm kontroli; jest nim świadectwo kontroli sprawozdań

finansowych51. Jest to dokument poświadczający, że koszty wykazane w sprawozdaniu lub

sprawozdaniach finansowych, deklarowane wpływy są, dla okresu objętego świadectwem,

kosztami kwalifikowanymi i spełniają wymogi określone w umowie grantowej.

Należy podkreślić, że zakres badania sprawozdania finansowego oraz jego wymagania są ściśle

określone przez KE i są takie same dla wszystkich projektów realizowanych w ramach 7PR.

Weryfikacja strony finansowej projektu spoczywa na wyspecjalizowanych audytorach. Natomiast

niezmienność zakresu badania sprawozdania finansowego ułatwia Beneficjentom spełnienie

wymogów kontroli. Jest to element godny naśladowania również w ramach całego Programu PO

KL.

50 Sprawozdania okresowe, końcowe oraz sprawozdania finansowe. Te ostatnie są częścią sprawozdań

okresowych. 51 Koszt świadectwa kontroli sprawozdań finansowych jest kosztem kwalifikowalnym projektu. Audytor

musi być niezależny od Beneficjenta, z którym jest związany umową. Nie łączy go umowa z KE, gdyż nie

wnika w jakiekolwiek relacje pomiędzy audytorem a beneficjentem.




Wydaje się także, iż nieuchronność badania sprawozdania finansowego każdego z projektów,

skutkuje łącznie niższym poziomem występujących nieprawidłowości w realizowanych

projektach.

Komisja może zlecić także przeprowadzenie audytu technicznego i/lub etycznego w dowolnym

momencie trwania umowy grantowej i do 5 lat po zakończeniu realizacji projektu. Audyt

techniczny może obejmować: aspekty naukowe; technologiczne; inne aspekty związane

z prawidłową realizacją projektu i umowy grantowej. Podczas audytu technicznego oceniane są

tak elementy merytoryczne jak i zarządzania projektem;

stopień realizacji programu pracy projektu w danych okresach i odpowiadające mu

rezultaty;

osiągnięcie celów projektu oraz potencjału, umożliwiających dokonanie znaczących

osiągnięć naukowych i wypracowanie nowych rozwiązań technologicznych;

zasoby zaplanowane i wykorzystane dla osiągniętego postępu prac w projekcie, ich

zgodności z zasadami „dobrego gospodarowania” i efektywnego wydatkowania;

procedury i metody zarządzania projektem oraz metodologia realizacji projektu;

wkład poszczególnych beneficjentów w realizację zadań projektowych, jak i stopień

integracji konsorcjum;

oczekiwany potencjalny wpływ realizacji projektu na wzrost konkurencyjności i poprawę

warunków ekonomicznych i socjalnych oraz plany beneficjentów w zakresie

rozpowszechniania i wykorzystania wiedzy powstałej w wyniku realizacji projektu.

Natomiast audyt etyczny dotyczy oceny, czy realizowany projekt jest zgodny z podstawowymi

zasadami etycznymi, co jest szczególnie istotne przy prowadzeniu nowatorskich badań

naukowych i technologicznych.

Dobra praktyka - kontrola, stosowana w 7PR jest nakierowana nie tylko na stronę

finansową wdrażania i realizacji projektu, ale jej instrumenty służą także

sprawdzaniu takich elementów merytorycznych projektów, jak osiąganie celów

i rezultatów, jakości konsorcjum czy oczekiwanego wpływu realizacji projektu na

wzrost konkurencyjności czy poprawę warunków socjalnych, a także aspektów

etycznych.

Na zakończenie porównania elementów systemów wdrażania i rozliczania projektów w ramach 7

PR umieściliśmy opis procedur, które KE zaproponowała w roku 2011. Maja one na celu dalsze

uproszczenia w systemie i mogą być wskazówką także dla Programu PO KL w kolejnym okresie

programowania. Każdy z nich jest opatrzony komentarzem, jaki udało się nam uzyskać

w trakcie przeprowadzonego IDI z przedstawicielem środowiska naukowego z KPK na ich temat.

Uproszczenia w zakresie zarządzania i wdrażania 7PR

Komisja Europejska przyjęła w kwietniu 2010 oraz w styczniu 2011 konkretne warianty zmian

w systemie wdrażania i zarządzania grantami. Generalnie mają one zachęcać najlepszych

naukowców oraz innowacyjne przedsiębiorstwa, w szczególności małe i średnie, do uczestniczenia

w 7PR, w zakresie badań. Środki te upraszczają też zasady uczestnictwa w tym programie i mogą

być wprowadzone w ramach obecnie obowiązujących przepisów i regulacji.




1. Zmiany, polegające na doskonaleniu systemu już istniejącego:

Wypracowanie wysokiej jakości systemu informacji, jej przejrzystości, dalsze rozwijanie

narzędzi internetowych.

Dążenie do jednolitej interpretacji zasad wdrażania przez poszczególne służby w KE

Optymalizacja terminów ogłaszania konkursów.

Według opinii respondenta, krokiem w dobrym kierunku jest szczególnie wprowadzenie narzędzia

internetowego URF (Unique Registration Facility) oraz wprowadzenie portalu dla Beneficjentów

(Participant Portal). Umożliwiają one zebranie w jednym miejscu wszelkich informacji i działań

związanych z udziałem w projektach, od procesu walidacji instytucji i oceny wniosku, fazy jego

negocjacji, raportowania w trakcie realizacji, wprowadzania zmian do umowy etc.

2. Uproszczenia, które musiałyby zostać poprzedzone zmianami w przepisach prawnych:

Ten sam poziom dofinansowania bez względu na rodzaj działań i typ podmiotu lub

Pozostawienie rozróżnienia między dofinansowaniem różnych typów podmiotów przy

takim samym dofinansowaniu poszczególnych rodzajów działań.

Redukcja metod wyliczania kosztów pośrednich. Propozycja KE to jedna stawka

ryczałtowa dla wszystkich rodzajów podmiotów i typów projektów, a także szersze

stosowanie średnich kosztów personelu.

Ryczałt na koszty personelu ustalany na etapie negocjacji dla każdego partnera

projektu/konsorcjum.

Ryczałt na koszty personelu jest przez respondenta oceniany pozytywnie: ”Przejście na jakaś

formę ryczałtu na koszty personelu byłoby ze wszech miar korzystne i z naszego punktu widzenia

należy za tego typu rozwiązaniem optować. Byłoby to rozwiązanie zapewniające większe

bezpieczeństwo oraz mniejsze obciążenie dla służb administracyjnych beneficjenta”.

Jeśli chodzi o propozycję ustalania wysokości ryczałtu na koszty personelu na etapie negocjacji dla

każdego partnera projektu, został on przez respondenta oceniony jako „rozwiązanie bardzo

wygodne”. Jednocześnie jednak pojawiły się wątpliwości, jak fakt wypłacania poszczególnym

instytucjom Beneficjentów ryczałtu na koszty personelu, wpłynie na jakość zarządzania w tych

instytucjach: ”Przy słabości systemu zarządzania w niektórych [..] instytucjach można

przypuszczać, że kwestia wysokości i sposobu wypłacania wynagrodzeń pozostawiona byłaby do

wyłącznej decyzji kierownika projektu, a nie byłby to z pewnością krok w kierunku budowy

sprawnego systemu zarządzania projektami w instytucjach badawczych”.

Kolejną propozycją KE jest wprowadzenie dla właścicieli MŚP ryczałtu na zasadzie „scale of unit

costs” (stawki godzinowe dla różnych kategorii pracowników), których wynagrodzenie nie jest

ewidencjonowane i w związku z tym nie może być wykazane w projekcie. Jest to szczególnie

interesująca propozycja na tle wdrażania Priorytetu IV PO KL, w którym jednym z partnerów

projektów są także MŚP. Jak wynika z wypowiedzi respondenta, sam pomysł jest dobry, gdyż: „od

lat występują problemy z tą grupa beneficjentów”. i choć sama KE nie zdecydowała się na




wprowadzenie już w ramach 7PR tego systemu dla MŚP52, zdaniem respondenta: ”właśnie ta

forma ryczałtu byłaby dla naszych instytucji najbardziej odpowiednia”.

Powyżej opisane propozycje uproszczeń, mają jedna cechę wspólną, która występuje także we

wszystkich Priorytetach PO KL. Mieszczą się one nadal w systemie finansowania, opartego na

kosztach (cost-based model). Natomiast trzecia z przedstawionych opcji KE proponuje radykalna

zmianę w sposobie spojrzenia na rozliczanie kosztów. Jest to przejście na finansowanie, oparte na

rezultatach (result-based).

Radykalna zmiana53 – polegająca na wprowadzeniu ryczałtu na koszty projektu jako całości.

Eliminowałoby to konieczność sprawozdań finansowych i prowadzenia audytów kosztów

i przeniosłoby cały ciężar związany z kontrolą na aspekt badawczy.

Ryczałty mogłyby mieć postać stałych kwot, pokrywających całkowite koszty wykonania działań,

co usprawniłoby końcowe rozliczenie projektu. Koncepcja ta wymaga jednak szczegółowego

zdefiniowania wyników/rezultatów dla każdego projektu oraz rzetelnych szacunków kosztów

kwalifikowanych, by móc określić kwotę ryczałtu jako całości. Wymagałoby tez szerszej

współpracy z ekspertami zewnętrznymi, w związku z nasilonym monitorowaniem projektu na

poziomie naukowo-technicznym.

KE proponuje by podejście zorientowane na efekty, które nie łatwo oszacować pod kątem

potencjalnych możliwości i trudności, poprzedzić projektami pilotażowymi.

W Polsce w praktyce wdrażania projektów finansowanych ze środków UE projekty pilotażowe

dobrze się przysłużyły rozwojowi standardów współpracy, zarządzania i wdrażania projektów.

Przykładem jest Program Equal, którego efekty i wypracowane rozwiązania znalazły częściowo

swoje odzwierciedlenie w programach współpracy ponadnarodowej i innowacyjnej PO KL.

Do czasu skutecznego i głębokiego uproszczenia reguł finansowania badań naukowych, KE

artykułuje54 konieczność :”wprowadzenia specjalnego dopuszczalnego ryzyka błędu w dziedzinie

badań naukowych [..]. Jego celem byłoby zadbanie o prawidłową równowagę między

nasileniem kontroli, a skutecznością polityki w tej dziedzinie”.

Jak wynika z opinii respondenta z KPK, ryzyko takie istnieje rzeczywiście w projektach

finansowanych z 7 PR, dlatego tak ważne jest zwrócenie uwagi na opis ryzyka oraz plan

zaradczy, które powinny być umieszczane w składanych wnioskach. Jednym z wymienionych

52 Motywując to ogromnym zróżnicowaniem wynagrodzeń różnych typów pracowników, wynikające

z różnicy systemów funkcjonujących w poszczególnych krajach, regionach, sektorach gospodarki

i poszczególnych instytucjach 53 Komunikat Komisji do PE, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu

Regionów o uproszczeniach w realziacji programów ramowych w zakresie badań naukowych, Bruksela,

24.04.2010, KOM (2010)187 wersja ostateczna: „Difficult compromises for reaching a better balance

between trust and control and between risk taking and risk avoidance have to be made, while ensuring

sound financial management. The debate on a research specific Tolerable Risk of Error (TRE) offers an

opportunity in this respect”. 54 Komunikat Komisji do PE, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu

Regionów o uproszczeniach w realziacji programów ramowych w zakresie badań naukowych, Bruksela,

24.04.2010, KOM (2010)187 wersja ostateczna: „Difficult compromises for reaching a better balance

between trust and control and between risk taking and risk avoidance have to be made, while ensuring

sound financial management. The debate

on a research specific Tolerable Risk of Error (TRE) offers an opportunity in this respect”.




przykładów ryzyka, występującego obecnie w projektach 7PR są różnice kursowe w momencie

wydatkowania i otrzymywania płatności z KE.

Wydaje się, iż w Programie PO KL opis ryzyk i plan ich zapobiegania mógłby być dodatkowym

elementem wniosku, szczególnie w projektach innowacyjnych i współpracy ponadnarodowej. Te

bowiem projekty obarczone są największym ryzykiem błędów, stwarzają sporo wątpliwości na

etapie oceny przez ekspertów55 oraz w samej realizacji.

7.1.2 Krajowe Programy grantowe dla sektora szkolnictwa wyższego

i nauki

Poniżej zostaną przedstawione główne założenia dwóch programów, finansowanych przez

MNiSW: „Kreator Innowacyjności” oraz „Kreator Plus”, przeznaczone na wsparcie sektora

szkolnictwa wyższego i nauki. Programy te nazywane są też czasem Programami Ministra, gdyż

posiada on szerokie kompetencje w zakresie decyzyjnym w tych projektach, co zostanie

omówione w dalszej części analizy.

Pierwszy z tych programów skierowany jest na: ”wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości

akademickiej”, drugi zaś na „wsparcie patentowania wynalazków”. Ponieważ system wdrażania

obu projektów różni się nieznacznie, główny opis programów w części wdrażania dotyczy

programu Kreator Innowacyjności. Występujące różnice, o ile znaczące pod kątem

benchmarkingu dla Priorytetu IV PO KL, zostaną omówione rozdzielnie. W analizie zostaną

przedstawione też rekomendacje dobrych praktyk w każdym z programów.

W obu programach środki przyznawane są przez Ministra następującym podmiotom:

jednostkom naukowym, uczelniom, akademickim inkubatorom przedsiębiorczości, centrom

transferu technologii, konsorcjom naukowo-przemysłowym, podmiotom działającym na rzecz

nauki.56 Lista ta w wypadku programu Patent Plus jest rozszerzona o centra doskonałości oraz

fundacje, wspierające transfer technologii i przedsiębiorczości, posiadającym siedzibę w RP.

W ramach programu „Kreator Innowacyjności” mogą być finansowane następujące zadania;

tworzenie i wdrażanie uczelnianych systemów komercjalizacji nowoczesnych

technologii;

przygotowanie i wdrożenie procedur zarządzania własnością intelektualną w uczelniach;

tworzenie i obsługa baz danych zawierających informacje o wynikach badań

naukowych;

zakup usług doradczych i szkoleniowych – z zakresu zadań, o których mowa w pkt 1 i 2

lub świadczenie usług doradczych i szkoleniowych - z zakresu zadań, o których mowa

w pkt 1 i 2,

udział w wystawach i targach dotyczących współpracy jednostek naukowych

z przedsiębiorcami;

55 Na stronach KIW pojawił się np. w styczniu 2011 „Poradnik dla oceniających projekty innowacyjne

i projekty współpracy ponadnarodowej", który:” [..] został przygotowany w odpowiedzi na pojawiające się

problemy z oceną projektów innowacyjnych i projektów współpracy ponadnarodowej, zgłaszane przez

Instytucje Ogłaszające Konkursy i samych oceniających”. 56 W tym MŚP, o ile podmiot nie korzysta z dotacji statutowej, a podejmuje działania na rzecz nauki.




działalność informacyjno–promocyjna polegająca na prowadzeniu działań edukacyjnych

dotyczących komercjalizacji wiedzy, transferu technologii i przedsiębiorczości wśród

studentów i kadry naukowej;

zakup sprzętu i wyposażenia na potrzeby realizacji zadań określonych w pkt 1 - 6.

Jak wynika z powyższego zestawienia, zakres wsparcia Programu Kreator Innowacyjności jest

częściowo zbieżny z zakresem wsparcia w IV Priorytecie PO KL.

Zbieżność obu programów widoczna jest w zadaniach skierowanych w Kreatorze

Innowacyjności na tworzenie i wdrażanie uczelnianych systemów komercjalizacji nowoczesnych

technologii, udział w wystawach i targach dotyczących współpracy jednostek naukowych

z przedsiębiorcami oraz prowadzeniu działań edukacyjnych dotyczących komercjalizacji wiedzy,

transferu technologii i przedsiębiorczości wśród studentów i kadry naukowej.

Zadania te są zbieżne z typami projektów przewidzianymi w Działaniu 4.257 tj. realizację

przedsięwzięć upowszechniających osiągnięcia nauki polskiej i światowej w procesie kształcenia

na poziomie wyższym (m.in. 2008), na organizację kursów, szkoleń, studiów podyplomowych

dla pracowników B+R w zakresie zarządzania projektami badawczymi, pracami rozwojowymi

oraz komercjalizacji ich wyników, a także w zakresie zarządzania instytucjami transferu

technologii (m.in. 2009), czy na prezentację i upowszechnianie informacji o znaczeniu badań

naukowych dla gospodarki i udział w targach (m.in. 2010).

Zbieżność niektórych obszarów wsparcia umożliwia bardziej trafne wskazanie dobrych praktyk

z programu Kreator Innowacyjności i daje podstawę do ich ewentualnego wykorzystania w IV

Priorytecie PO KL.

Ocena formalna i merytoryczna wniosków

Weryfikacja formalna przeprowadzana jest przez pracowników Ministerstwa. Wnioski badane są

pod kątem poprawności wypełnienia formularza, oraz jakości i liczby wymaganych i dołączonych

załączników58.

Weryfikacja merytoryczna prowadzona jest przez Zespół Specjalistyczny, w skład którego

powoływani są eksperci z listy Ministra..Przy ocenie wniosku w tym programie stosuje się

następujące kryteria:

1. wpływ na rozwój innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej;

2. możliwość wykorzystania wyników realizacji projektu przez inne podmioty;

3. zasadność planowanych kosztów w stosunku do zakresu i rodzaju planowanych działań

oraz oczekiwanych rezultatów;

4. zapewnienie zaplecza techniczno-organizacyjnego dla realizacji zadań;

5. cel i sposób realizacji zadań;

6. planowane efekty realizacji zadań;

7. plany dotyczące kontynuacji dofinansowanych zadań po zakończeniu projektu.

57 Typy projektów w latach 2008, 2009, 2010 58 Przewodnik Beneficjenta, Kreator Innowacyjności – wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości

akademickiej, Warszawa 2009




Kryteria stosowane na etapie oceny merytorycznej są, jak widać z powyższego zestawienia,

w większości de facto kryteriami merytorycznymi59, co należy zapisać jako dobra praktykę

w tym programie.

Warto zapamiętać, iż ocenie przez Zespół podlegają poszczególne zadania projektowe. Zespół

ocenia propozycje finansowania poszczególnych zadań i wydaje rekomendacje co do przyznania

wnioskowanej kwoty, jej zmniejszenia lub odmowie finansowania projektu. Minister podejmuje

decyzje na podstawie ww. rekomendacji i jest to decyzja administracyjna. Wnioski pozytywnie

zaopiniowane przez zespół, w których proponowana wysokość dofinansowania ze środków

finansowych na naukę przekracza kwotę 1 mln złotych, są kierowane do oceny właściwej

Komisji60 Rady Nauki.

Beneficjent zapewnia środki własne w wysokości minimum 10% planowanych kosztów realizacji

zadań, a wysokość przyznanych środków finansowych może wynosić maksymalnie do 90%

planowanych kosztów realizacji zadań. Budżet jest podzielony na koszty bezpośrednie tj:

wynagrodzenia z pochodnymi, sprzęt i wyposażenie oraz tzw. koszty inne, np. koszty

obowiązkowego audytu zewnętrznego w wypadku projektów powyżej 2 mln złotych. Drugą

część budżetu stanowią koszty pośrednie, które mogą stanowić ogółem maksymalnie 10%

wartości zadań, realizowanych w ramach programu.

W przyznawaniu środków na realizacje projektów z Programu Kreator Innowacyjności nie ma

automatyzmu, jaki ma miejsce w systemie wdrażania PO KL. Określona bowiem wysokość

procentowa wsparcia na poziomie maks. do 90% skutkuje tym, iż są projekty, które otrzymają

procentowo mniejsze dofinansowanie. Natomiast w PO KL wszystkie projekty wybrane do

dofinansowania, otrzymują procentowo stałą wysokość wsparcia, zdefiniowaną w dokumentach

programowych i dokumentacji konkursowej.

Łączy się to z innym istotnym elementem wdrażania, różniącego oba programy. W Kreatorze

Innowacyjności nie określono minimalnej i maksymalnej kwoty dofinansowania wniosku/

wielkości projektu. Jak wynika z wywiadu prowadzonego z przedstawicielem MNiSW,

odpowiedzialnym za zarządzanie programem, wartość dofinansowania określona we wnioskach

waha się od zwyczajowo od kilkudziesięciu tysięcy do kilku milionów złotych. W wypadku

projektów powyżej 2 mln złotych obowiązkowe jest przeprowadzenie audytu zewnętrznego.

Jednakże :”w historii programu zdarzyło się to tylko raz”61.

Również budżet Programu nie został z góry określony. Informacje o środkach przeznaczanych

na jego finansowanie znajdują się w części 28 budżetu państwa, a wysokość tych środków jest

uzależniona od kwot zobowiązań z poprzednich lat realizacji oraz „aktywności

Wnioskodawców”62.

Analiza formularzy wniosku do programu Kreator Innowacyjności wskazuje również w tym

obszarze dobra praktykę. Formularz ten składa się jedynie z 6 pól, które Wnioskodawca

powinien opisać, tj.: dane wnioskodawcy, informacje ogólne (tytuł projektu, planowany okres

realizacji, planowane nakłady na realizację projektu ogółem), informacje o wnioskodawcy, opis

59 oprócz kryterium które nie jest merytoryczne tj. zapewnienie zaplecza techniczno-organizacyjnego dla

realizacji zadań. 60 Komisji Badań na Rzecz Rozwoju Gospodarki 61 Program jest realizowany od 2007 roku, na początku jako program pilotażowy. 62 Przewodnik dla Beneficjentów, Kreator Innowacyjności, Warszawa, 2009, str.12




zadań i oczekiwanych efektów ich realizacji (3 podpunkty), harmonogram wykonywania zadań

oraz tabelaryczny kosztorys. z jednej strony ogólne ujęcie tematów w formularzu, daje

Wnioskodawcy możliwość szerszego opisu poszczególnych elementów planowanego projektu.

z drugiej strony wskazuje, iż formularz nie jest głównym instrumentem i źródłem informacji na

etapie oceny formalnej i merytorycznej w tym programie.

Duże znaczenie ma bowiem zgromadzenie szerokiej wiedzy w Zespole oceniającym wnioski,

gdyż zasiadają w nim specjaliści nie tylko z sektora szkolnictwa wyższego ale też nauki oraz

sektora gospodarki. Cały zasób ich wiedzy jest „używany” do oceny przedkładanych wniosków,

co jest elementem odróżniającym ten program od PO KL. Również odmiennie niż w PO KL,

Zespół oceniający wydaje po konsultacjach merytorycznych jedną wspólną decyzję, natomiast

w PO KL ocena ta jest indywidualna. W tym ostatnim nad oceną wniosku pochyla się zazwyczaj

dwóch ekspertów, jednak jednym z kryteriów ich naboru jest zbieżność ich kwalifikacji

z obszarem oceny. Jest to w wypadku niektórych projektów, zwłaszcza innowacyjnych

i ponadnarodowych trudne, m.in. z racji ich różnorodności.

Wydaje się więc godnym rekomendacji, w wypadku projektów skomplikowanych merytorycznie,

a takimi są z pewnością projekty wspierające sektor nauki i szkolnictwa wyższego IV Priorytetu,

dopuścić do wspólnej merytorycznej dyskusji nad wnioskami oraz zwiększyć różnorodność

kwalifikacji ekspertów oceniających.

Opisane rozwiązania skutkują sprawnością całego systemu: od momentu złożenia wniosków do

otrzymania dofinansowania przez beneficjenta upływa okres ok. trzech miesięcy63. Jest to

również wskazanie dla PO KL, by szukać możliwych uproszczeń na etapie składania wniosku

i jego oceny, a skutkujących przyspieszeniem momentu rozpoczęcia realizacji projektu przez

Beneficjenta.

Rozliczanie kosztów i rezultatów projektów

Rozliczenie środków finansowych przekazywanych Beneficjentowi na zadania realizowane

w ramach programu jest dokonywane na podstawie raportów rocznych i raportu końcowego.

Raport roczny z realizacji zadań podlega sprawdzeniu pod względem zgodności wykonywania

zadań z kosztorysem i harmonogramem, dołączonymi do umowy.

Raport końcowy podlega ocenie Zespołu. Na podstawie oceny raportu końcowego z realizacji

zadań w ramach programu minister dokonuje rozliczenia umowy. Środki finansowe przyznane

na realizacje zadań w ramach programu wykorzystane niezgodnie z umową, podlegają zwrotowi

na rachunek bankowy urzędu, obsługującego ministra wraz z odsetkami.

W kontekście dyskusji, prowadzonej na temat koniecznych uproszczeń w ramach 7PR, warto

zwrócić uwagę na istotny element systemu wdrażania programu Kreator Innowacyjności.

Minister ma tu bowiem prawo umorzyć należność finansową od Beneficjenta, jeżeli wystąpi

jedna z następujących przesłanek:

1. wystąpiła nadzwyczajna zmiana stosunków gospodarczych, której strony nie mogły

przewidzieć w dniu zawarcia umowy, z powodu której zapłata należności przez dłużnika

groziłaby znacznym pogorszeniem jego sytuacji ekonomicznej;

63 Bez uwzględnienia poprawek i uzupełnień jest to 111 dni, z nimi to 125 dni. Wnioski składa się dwa razy

w roku w terminie do dnia 30 czerwca lub do dnia 30 listopada.




2. wystąpiły ważne okoliczności losowe niezależne od dłużnika;

3. jest to uzasadnione ryzykiem naukowym wynikającym z charakteru wykonywanych

badań.

A więc ostatnia z wymienionych przesłanek przewiduje sytuację ryzyka w badaniach

naukowych. Jest to w swej istocie podejście, które UE uznała za prawidłowe, jak opisano na

przykładzie uproszczeń w 7PR64. Jednak jak się wydaje autorom niniejszej analizy, sposób

rozwiązania problemów, wynikających z wystąpienia ryzyka w badaniach poprzez umorzenie

zadłużenia, nie jest adekwatnym rozwiązaniem i nie może służyć jako dobra praktyka w innych

programach wsparcia tego sektora.

Adekwatny sposób traktowania ryzyka w badaniach naukowych był też przedmiotem

prowadzonego IDI z przedstawicielem MNiSW, odpowiadającym za Program Kreator

Innowacyjności. Jak wyraził się respondent: „Ryzyka muszą być zidentyfikowane, planując

badanie”. Jego zdaniem: ”ryzyko w badaniach powinno być w opisie zarządzania projektem”.

Takie podejście wydaje się słuszne i zostało już przywołane w kontekście 7PR niniejszej analizy,

jako dobra praktyka do wdrożenia w PO KL.

Obecnie w programie Kreator Innowacyjności nie przewiduje się dalszych naborów, poza tymi

realizowanymi z roku 2010, a: ”kompetencje z zakresu instrumentów wsparcia będzie posiadać

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Może ono ustanowić w przyszłym okresie programowym

taki program, jak realizowany obecnie”. I, jak wypada dodać, zwiększać efektywność wdrażania,

poprzez sięgniecie do wypracowanych dotychczas dobrych praktyk.

Ponieważ system wdrażania w obu programach Ministra jest bardzo podobny, poniższa analiza

dotyczy głównie aspektów merytorycznych i dobrych praktyk w Programu Patent Plus. System

wdrażania jest opisany tylko w zakresie tych elementów, które są istotne dla celów

benchmarkingu.

7.1.3 Patent Plus

Szczególne powiązanie sektora nauki z gospodarką jest widoczne w programie „PATENT PLUS

— wsparcie patentowania wynalazków”. Powiązanie takie ważne jest także w Priorytecie IV PO

KL w zakresie celu szczegółowego 4, tj. podniesienia kwalifikacji kadr sektora B+R w zakresie

współpracy z gospodarką oraz marketingu i komercjalizacji badań naukowych . Również

działania, które mogą być finansowane w Programie Patent Plus są zbieżne z celem

szczegółowym 4 PO KL, co ukazuje poniższe zestawienie:

W programie Ministra mogą być:

64 The Commission should create a flexible, lightweight and well-defined form of sub-contracting or

associate partnership for SMEs. Moreover, the Commission has to switch from a low-risk, low-trust attitude

to a more trust-based and risk-tolerant approach. Research is an inherently risky business with uncertain

outcomes and it would be preferable if risk were managed rather than avoided at all costs. [..] Better risk

management would lighten the administrative burden on beneficiaries and the Commission services alike.

It would also support a climate of trust and risk-taking which is favourable to innovation and creativity”,

Intermin Evaluation of the 7th Framework Programme, Brussels, 2010




1. dofinansowane lub refundowane koszty niezbędne do przygotowania zgłoszenia

patentowego65 w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej oraz w procedurze

międzynarodowej, procedurach regionalnych lub procedurze krajowej do urzędu

patentowego państwa innego niż RP, w tym również czynności rzecznika patentowego;

2. finansowane zadania związane z ułatwianiem pozyskiwania partnerów do

komercjalizacji wynalazków oraz dofinansowane szkolenia i upowszechnianie wiedzy

o ochronie własności przemysłowej.

Ocena merytoryczna wniosku

Przy ocenie wniosku66 uwzględnia się następujące kryteria;

1. możliwość komercjalizacji wynalazku, na uzyskanie ochrony patentowej, dla którego

będzie udzielane dofinansowanie;

2. możliwość zastosowania wynalazku przez przedsiębiorców mających siedzibę w RP;

3. współmierność kosztów do zakresu zadań objętych wnioskiem, w tym cel i rodzaj

planowanych zadań oraz planowana ilość osób do przeszkolenia;

4. zaplecze techniczne i kadrowe zapewniające prawidłową organizację szkoleń;

5. dostosowanie tematyki szkolenia do celów programu;

6. wskaźnik liczby zgłoszeń wynalazków wnioskodawcy lub liczba udzielonych patentów,

liczba wdrożeń opatentowanych wynalazków, a także historia zgłoszeń wynalazków

pochodzących z jednostki wnioskującej o dofinansowanie lub refundację,

7. możliwość uzyskania dla gospodarki dochodów z zagranicy ze sprzedaży lub opłat

licencyjnych z tytułu wykorzystywania praw własności przemysłowej, objętych

wnioskiem o dofinansowanie z programu;

8. dotychczasowa współpraca wnioskodawcy z przedsiębiorcami w celu komercjalizacji

rozwiązań opracowywanych w jednostce naukowej.

Ocena merytoryczna polega, tak jak w programie Kreator Innowacyjności, na ocenie przez

Zespół, który przedstawia ministrowi propozycje finansowania poszczególnych zadań67.

Ciekawym rozwiązaniem jest możliwość refundowania kosztów już poniesionych przed

złożeniem wniosku. W takim wypadku udokumentowaniem takich kosztów jest zgłoszenie

patentowe. Program dopuszcza więc finansowanie działań już rozpoczętych, o ile wpisują się

one strategicznie w cel główny Programu.

65 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12.08.200 w sprawie programu „PATENT

PLUS — wsparcie patentowania wynalazków, &1.1.pkt 3.:”Warunkiem ubiegania się o refundację kosztów

na zadania, o których mowa w ust. 1 pkt 1, jest dokonanie zgłoszenia w Urzędzie Patentowym

Rzeczypospolitej Polskiej”. 66 Dokonywanej przez powołany przez Ministra „Zespół”. Ocena wniosku zawiera propozycję przyznania

środków finansowych na zadania realizowane w ramach programu i ich wysokości lub propozycję odmowy

ich przyznania oraz uzasadnienie tej propozycji. 67 W wysokości takiej, jak to ustalono dla Programu Patent Plus tj. do 90 % planowanych kosztów

realizacji zadań w ramach programu. Uprawniony podmiot zapewnia środki własne w wysokości co

najmniej 10 % planowanych kosztów realizacji zadań w ramach programu. Wnioski pozytywnie

zaopiniowane przez Zespół ,w których proponowana wysokość dofinansowania ze środków finansowych na

nauk´ przekracza kwotę 1 mln złotych, są kierowane do oceny właściwej komisji Rady Nauki.




Program nakierowany jest głównie na wsparcie uczelni w zakresie patentowania

i komercjalizacji wynalazków. Jak wynika z informacji uzyskanych w trakcie interview

z przedstawicielem MNiSW, nakreślenie takich celów wynikało z faktu, iż: ”potencjał w tym

zakresie został oceniony nisko, dlatego uruchomiono program”. W przeszłości co prawda

patentowanie było sporadycznie stosowane, jednak obszar komercjalizacji był zaniedbany.

Jednym z założeń Programu jest więc podniesienie świadomości na temat znaczenia

patentowania i komercjalizacji wyników badań wśród podmiotów uprawnionych do składania

wniosków. Jednym z takich podmiotów są jednostki naukowe.

Co ciekawe MŚP, mogą być uznane za jednostkę naukową, jeśli nie korzystają z dotacji

statutowej, a podejmują działania na rzecz nauki68. Są to zatem podmioty, które są również

uprawnione do dofinansowania w IV Priorytecie PO KL (choć czasem są wykluczone na etapie

kryteriów strategicznych) oraz w 7PR69.

W tym miejscu zostanie przedstawiona część analizy, dotycząca sposobów wspierania

przedsiębiorców w 7PR. Zastosowane w nim regulacje wskazują na alternatywny sposób

wspierania przedsiębiorstw, odmienny zarówno od Programu Patent Plus jak i IV Priorytet PO

KL.

Program ten umożliwia małym grupom MŚP nie posiadającym własnego zaplecza badawczego,

rozwiązanie wspólnych problemów w zakresie technologii oraz wprowadzenie innowacyjnych

rozwiązań70.

Generalnie sposób wsparcia w 7PR można streścić jako Badania na rzecz MŚP. MŚP w ramach

projektu zlecają konkretne usługi badawcze wykonawcom badań (np. uczelniom, jednostkom

badawczo-rozwojowym, firmom prowadzącym działalność badawczo-rozwojową).

MSP zakupują u wykonawców tych badań know-how, potrzebny im do opracowania nowych

rozwiązań technologicznych, bądź udoskonalenia istniejących produktów lub usług.

Rodzaje Beneficjentów w 7PR w zakresie wsparcia MSP w wykorzystywaniu rezultatów badań:

wykonawcy badań, a więc np. jednostki naukowe, uczelnie, konsorcja naukowo-

przemysłowe,

uczestnicy będący MŚP,

inni beneficjenci – niebędący ani MŚP, ani wykonawcami badań (np. tzw. użytkownicy

końcowi71.

Z zasady w projektach 7PR dla wsparcia MSP, rezultaty są własnością przedsiębiorców, ale

konsorcjum projektowe może postanowić inaczej, np. ustalić, że wiedza wygenerowana

w projekcie pozostanie własnością wykonawcy badań, a MŚP uzyskają dostęp do niej na

zasadzie licencji.

W projektach tego typu występują następujące rodzaje działań:

68 Źródło: interview z przedstawicielem MNiSW, marzec 2011 69 MŚP oznacza w 7PR mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa w rozumieniu zalecenia

Komisji 2003/361/WE w wersji z dnia 6 maja 2003 r. Zatrudnia mniej niż 250 osób, jego roczny obrót nie

przekracza 50 mln EUR i/lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 mln EUR. 70 Opracowane przez KE szczegółowe omówienia zasad Badań na rzecz MŚP i stowarzyszeń (”Research for

SME at a glance” i ”Research for SME association at a glance”) znajdują się na stronie

http://cordis.europa.eu/fp7/capacities/research-sme_en.html 71 Np. w projektach innowacyjnych PO KL




działania w zakresie badań i rozwoju technologicznego – stanowią zasadniczą część

projektu i są domeną wykonawców badań. Zadaniem MŚP jest z reguły testowanie

wyników badań oraz etap przygotowania do wdrożenia,

działania w zakresie demonstracji – są to działania związane ze sprawdzeniem

w badaniach przemysłowych nowych technologii, jeżeli nie mogą być one bezpośrednio

skomercjalizowane (włącznie z prototypami),

działania mające ułatwić przejęcie rezultatów badań przez MŚP, głownie są to działania

w zakresie szkoleń i upowszechniania wiedzy,

działania związane z zarządzaniem konsorcjum.

Należy podkreślić, że kluczową kwestią z punktu widzenia MŚP jest odpowiedź na pytanie, czy

nowa technologia wpisuje się w ogólną strategię przedsiębiorstwa i nowa wiedza będzie mogła

być przez nie wykorzystana.

W programie Patent Plus główny ciężar takiej oceny, jak należy podkreślić, jest przypisany

uczelniom i jednostkom badawczym. Oprócz prowadzenia badań, muszą one nabywać także

kompetencje w dziedzinie zachowań rynkowych (znajdowanie zainteresowanych

przedsiębiorców oraz komercjalizacja). Jednym bowiem z kryterium oceny potencjału uczelni72

jest „możliwość zastosowania wynalazku przez przedsiębiorców”. Takie regulacje, jak wynika

z wywiadu w MNiSW są też często krytykowane przez naukowców, którzy nie widzą możliwości

łączenia funkcji naukowych oraz marketingowych/managerskich.

Wydaje się, iż zróżnicowanie kryteriów oceny, w zależności od typu instytucji (MSP czy jednostki

naukowe), byłoby w wypadku programów wsparcia, w tym programów rozwojowych uczelni,

godna rozważenia. Szczególnie, że w 7PR występują rodzaje Beneficjentów,

połączonych ze sobą celem wspólnego projektu, a każdy z nich jest też grupa docelową w IV

Priorytecie PO KL.

7.1.4 Dotacje podmiotowe MNiSW

W ramach programów, wspierających sektor szkolnictwa wyższego, analizie poddaliśmy dotacje

podmiotowe, realizowane w Departamencie Finansowania szkół wyższych MNiSW. Zajmuje się

on opracowywaniem zasad podziału oraz projektów rocznych planów dotacji podmiotowych

w obszarze działalności dydaktycznej dla uczelni publicznych. Przeprowadziliśmy wywiad

z ekspertem, zajmującym się planowaniem strategicznym i zarządzaniem dotacji podmiotowych,

a bezpośrednie informacje uzyskane w trakcie tego wywiadu oraz analiza dokumentów na temat

systemu wdrażania tego instrumentu wsparcia prowadzi do następujących wniosków:

1. system wdrażania dotacji podmiotowych MNiSW jest różny od systemu wsparcia

projektów konkursowych i systemowych w IV PO KL,

2. instrumenty systemu wdrażania, zidentyfikowane w ramach dotacji podmiotowych,

mogą być jedynie w ograniczonym zakresie wykorzystane w ramach IV

Priorytetu PO KL,

3. reforma sektora nauki i szkolnictwa wyższego przynosi natomiast istotne zmiany

w systemie dofinansowania uczelni z dotacji podmiotowych. Wskazane obszary reform,

mogą być przedmiotem zainteresowania IZ PO KL w kontekście kolejnego

okresu programowego.

72 Rozporządzenie z 12.08.2009, &4.




Zasady podziału poszczególnych dotacji ujęte są w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa

wyższego z dnia 9 maja 2008 r. w sprawie zasad podziału dotacji z budżetu państwa m.in. dla

uczelni publicznych73

, w którym określono reguły i formuły algorytmicznego

rozdysponowywania określonych dotacji. W przypadku zasad podziału dotacji

stacjonarnej, która jest przedmiotem analizy, wytyczne ustawowe zaleciły uwzględnienie

w podziale dotacji: liczb studentów i doktorantów na studiach stacjonarnych, liczb nauczycieli

akademickich oraz tzw. współczynników kosztochłonności poszczególnych kierunków,

makrokierunków i studiów międzykierunkowych na studiach stacjonarnych.

Dotacja jest przydzielana systemowo, rozdzielana według ściśle określonych reguł

wsparcia i nie ma w niej obecnie możliwości wykluczenia z przydziału dotacji

w wyniku niespełnienia określonych kryteriów, np. jakościowych.

Jedynie wysokość dotacji nie jest jednakowa dla wszystkich uczelni, a zróżnicowana

w zależności od wyliczeń jej wysokości na podstawie wspomnianego algorytmu. Jest to istotny

element, różniący dotacje podmiotowe od systemu wsparcia sektora nauki i szkolnictwa

wyższego w PO KL.

Instrumenty systemu wdrażania, zidentyfikowane w ramach dotacji podmiotowych, mogą być

jedynie w ograniczonym zakresie wykorzystane w ramach IV Priorytetu PO KL. Takim

elementem są, jak się wydaje, instrumenty projakościowe, zawarte w ustawowym

algorytmie.

W niniejszej analizie nie znajdzie jednak miejsca opis sposobu wyliczeń algorytmu. Główny opis

dotyczy zasady, na której wyliczenia te się opierają. Jak wspomniano, algorytm to próba

połączenia przyznawanej dotacji z elementami jakości kształcenia na studiach

stacjonarnych. Uwzględniane czynniki projakościowe przy przydziale dotacji to:

współczynnik liczby studentów i doktorantów w wielkościach bezwzględnych,

współczynnik studentów i doktorantów tzw. przeliczeniowych, pod kątem

kosztochłonności ich kształcenia na uczelni publicznej (w tym np. koszty personelu,

który takie kształcenie realizuje),

składnik kadrowy uczelni, tj. typ kadry, np. naukowa, techniczna, konieczna do

realizacji poszczególnych kierunków studiów, kryteria wagi dla każdego rodzaju

zatrudnionego personelu naukowego,

współczynnik badawczy, tj. pomiar ilości pozyskiwanych projektów na badania

własne/promotorskie, projektów na wymiany międzynarodowe, w tym liczba studentów

wyjeżdżających oraz przyjeżdżających na studia stacjonarne,

ilość nadanych stopni na uczelni.

Jak wynika z przeprowadzonego wywiadu74

: ”70% dotacji jest dzielona w stosunku do

wysokości udzielonego wsparcia z roku poprzedniego, a jedynie 30% to suma, wynikająca

z bieżących wyliczeń”. Jak się wydaje, jest to związane z faktem, iż większość wydatków

73 Dz. U. Nr 89, poz. 544 74 Departament Finansowania szkół wyższych, IDI przeprowadzone w marcu 2011




otrzymywanych z dotacji, jest na uczelniach przeznaczana na wynagrodzenia, a dotacja jako

taka, jest skierowana na wsparcie dydaktyki, nie sektora nauki.

Elementy projakościowe są więc istotne jedynie na etapie wyliczania dotacji.

Natomiast nie mają znaczącego wpływu na zmianę jakości kształcenia na

uczelniach, skoro większość z nich jest kierowana na bieżące wynagrodzenia.

Dlatego w niniejszej analizie użytek elementu projakościowego jako przykład dobrej praktyki we

wsparciu jakości dydaktyki na uczelniach, w tym np. dla programów rozwoju uczelni w PO KL,

jest ograniczony. Należy też podkreślić, iż w procesie badawczym elementy dydaktyki schodzą

w praktyce uczelni na drugi plan. W kontekście celów IV Priorytetu PO KL, aby wypromować

„jednostki flagowe” o najwyższej jakości badań, praktyka wykorzystywania dotacji

podmiotowych nie jest obecnie skutecznym instrumentem do osiągnięcia tego celu.

Natomiast z punktu widzenia przyszłego okresu programowego PO KL, istotny jest kierunek

zmian, jaki jest od 2012 roku oczekiwany w zakresie dotacji podmiotowych. Generalizując,

nowym instrumentem ma być dotacja projakościowa, udzielana tak uczelniom

publicznym jak i niepublicznym, w tym np. tworzonym na mocy reformy ośrodkom „KNOWN”,

dofinansowane maja być też m.in. stypendia doktoranckie75

. W ramach proponowanych zmian,

znajduje się też program naprawczy dla uczelni z elementami monitorowania i bilansowania

wydatków uczelni.

Nowy system wsparcia w ramach dotacji projakościowej ma zawierać impulsy do

poprawy niektórych76 obszarów zarządzania zasobami uczelni. Wydaje się wiec, iż

kierunek ten jest zbieżny z celami postawionymi przed uczelniami wyższymi

w ramach Priorytetu IV PO KL.

Wnioski w analizy dotacji podmiotowych MNiSW

Dotacja jest przydzielana systemowo, rozdzielana według ściśle określonych reguł

wsparcia i nie ma w niej obecnie możliwości wykluczenia z przydziału dotacji w wyniku

niespełnienia określonych kryteriów, np. jakościowych.

Elementy projakościowe są obecnie istotne jedynie na etapie wyliczania dotacji.

Natomiast nie mają znaczącego wpływu na zmianę jakości kształcenia na uczelniach.

Dlatego nie rekomendujemy go jako element benchmarkingu dla PO KL.

75 Będzie obowiązywała nowa kategoryzacja jednostek naukowych. Od stycznia 2011 na innych zasadach przyznawane są środki w ramach tzw. dotacji statutowej. Jednostki kategorii pierwszej znajdą się teraz w kategorii +A+, drugiej i trzeciej - +B+, natomiast czwarta i piąta to będzie teraz kategoria +C+, która zgodnie z nowymi przepisami otrzyma w tym roku dotację tylko na sześć miesięcy. 76 Jednym z takich obszarów jest Certyfikat ECTS Label – przyznawany przez KE tym uczelniom, które wzorcowo stosują europejski system transferu punktów. Jednym z elementów oceny jest system zarządzania procesem dydaktycznym i zaliczania okresu studiów, realizowanych w innych uczelniach. Na ogłoszonej w X/2010r. liście nie ma żadnej polskiej uczelni. Źródło: Europa dla aktywnych, Kwartalnik FRSE, zima 2011




Nowy system wsparcia w ramach dotacji projakościowej ma zawierać impulsy do

poprawy niektórych obszarów zarządzania zasobami uczelni. Wydaje się wiec, iż

kierunek ten jest zbieżny z celami postawionymi przed uczelniami wyższymi w ramach

Priorytetu IV PO KL.

7.1.5 Podsumowanie

Wydaje się, iż odmienne od PO KL systemy wdrażania programów dla sektora nauki

i szkolnictwa wyższego oraz uproszczenia w zarządzaniu dotacjami na badania, mogą stanowić

wskazówkę dla systemu zarządzania, szczególnie w zakresie elementów oceny oraz systemu

zarządzania finansowaniem projektów z Priorytetu IV.

Efekty zaproponowanych uproszczeń w 7PR należy monitorować na bieżąco pod kątem ich

funkcjonalności i efektywności dla sektora nauki i szkolnictwa wyższego.

Praktyczne efekty wprowadzonych zmian i uproszczeń mogą stać się również wskazówką

w procesie planowania nowej perspektywy finansowej w PO KL. Ocena możliwości zastosowania

pewnych rozwiązań w nowej perspektywie finansowej dla tego programu, będzie jednak

możliwa dopiero po ewaluacji śródokresowej wprowadzonych do 7 PR uproszczeń oraz

ewaluacji końcowej dla programów, finansowanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa

Wyższego.




7.2 Reforma szkolnictwa wyższego i systemu nauki

Kontekst niniejszego badania stanowią zmiany systemowe. Sektor szkolnictwa wyższego i nauki

jest obszarem, w którym ostatnio zachodzi wiele zmian. Zmiany te będą miały wpływ na

realizację projektów jeszcze w obecnym okresie programowania oraz będą miały istotne

znaczenie dla programowania kolejnej perspektywy finansowej.

Zmiany systemie szkolnictwa wyższego koncentrują się na trzech filarach:

I. Efektywnym modelu zarządzania szkolnictwem wyższym

II. Dynamicznym modelu kariery naukowej

III. Skutecznym modelu kształcenia.

7.2.1 Efektywny model zarządzania szkolnictwem wyższym

Strategicznymi celami w zakresie zarządzania szkolnictwem wyższym są:

1. zróżnicowanie uczelni na uczelnie elitarne, zdolne do konkurowania z najlepszymi

uczelniami w Europie, dobrze wpisujące się w rozwój społeczno-gospodarczy

makroregionu i kraju oraz uczelnie zawodowe prowadzące działalność dydaktyczną

skoncentrowaną na zaspokajaniu potrzeb lokalnych i regionalnych;

2. zwiększenie autonomii uczelni w zakresie określania i realizacji ich misji, w tym

kształtowania oferty dydaktycznej oraz gospodarowania zasobami materialnymi

i niematerialnymi uczelni;

3. zwrot w kierunku finansowania zadaniowego, przez promocję kultury zdobywania

środków w drodze konkurencyjnej, otwartej dla uczelni publicznych i niepublicznych;

4. zwiększenie nacisku na efekty działalności uczelni, a w szczególności na jakość

prowadzonych badań naukowych i dydaktyki, oraz powiązanie uczelni z otoczeniem

społeczno-gospodarczym.

Narzędziami realizacji tych celów są:

Finansowanie projakościowe – utrzymany został dotychczasowy poziom finansowania

uczelni publicznych z zachowaniem corocznej waloryzacji przy jednoczesnym uruchomieniu

dotacji podmiotowej na finansowanie zadań projakościowych, która zasilana będzie przez wzrost

wydatków Państwa na szkolnictwo wyższe. Dotacja będzie przeznaczona na finansowanie

najlepszych jednostek organizacyjnych uczelni publicznych i niepublicznych, które uzyskają

status Krajowych Naukowych Ośrodków Wiodących (KNOW).

Wyłanianie krajowych naukowych ośrodków wiodących – KNOW będą wyłaniane

w drodze konkursów w ośmiu określonych obszarach wiedzy: humanistycznym, społecznym,

ścisłym, technicznym, medycznym i o zdrowiu, przyrodniczym, rolniczym i leśnym oraz sztuce.

Liczba KNOW-ów funkcjonujących w jednym obszarze wiedzy nie będzie większa niż trzy (by

zapewnić koncentrację środków publicznych pozwalającą osiągnąć efekty o znacznej skali).

Proces wyłaniania KNOW-ów przeprowadzą niezależne komisje z udziałem międzynarodowych

ekspertów, uwzględniając m.in. oceny parametryczne dokonane przez Komitet Ewaluacji

Jednostek Naukowych. Finansowanie KNOW w formie dotacji celowej pochodzącej z dotacji

projakościowej trwać będzie 5 lat z możliwością przedłużenia o kolejne 5 lat. Jednostki, które

uzyskają status KNOW będą miały swobodę wyboru przeznaczenia środków uzyskanych




z dotacji (np. na dofinansowanie wynagrodzeń swoich pracowników, ufundowanie atrakcyjnych

stypendiów dla najlepszych doktorantów). Dotacja będzie przeznaczona na zwiększenie

wysokości stypendiów doktoranckich dla 30% najlepszych doktorantów, dodatkowe

finansowanie jednostek organizacyjnych uczelni posiadających ocenę wyróżniającą Polskiej

Komisji Akredytacyjnej (PKA), finansowanie studiów doktoranckich w uczelniach niepublicznych

oraz wdrażanie wewnętrznych systemów zapewniania jakości kształcenia w powiązaniu

z Krajowymi Ramami Kwalifikacji (KRK).

Zwiększenie autonomii programowej - utraciło moc rozporządzenie o standardach

kształcenia, w którym minister definiował proces kształcenia dla zamkniętej listy kierunków

studiów. Podstawowe jednostki organizacyjne uczelni będą mogły same określać i uruchamiać

nowe kierunki studiów.

Umożliwienie zmian w ustroju uczelni publicznej – w ramach zmian wprowadzonych do

działu drugiego nowelizowanej ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym przewiduje się dwie

alternatywne procedury powoływania rektora, kierowników podstawowych jednostek

organizacyjnych, także ich zastępców: w drodze wyborów albo w drodze konkursu.

Lepsze wykorzystanie potencjału badawczego i dydaktycznego – uczelnie zostały

zobowiązane do opracowania i przyjęcia regulaminów ochrony własności intelektualnej oraz

zasad komercjalizacji wyników badań naukowych. Wprowadzono mechanizmy deregulacyjne,

takie jak zniesienie wymogu zatwierdzania regulaminów studiów i statutów uczelni przez

ministra, dopuszczenie możliwości konsolidacji podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni

przy zachowaniu uprawnień naukowych oraz dydaktycznych, a także nadanie szerszych

kompetencji rektorowi.

Integracja z otoczeniem społeczno-gospodarczym – wprowadzono do ustawy możliwość

kształcenia przy udziale pracodawcy, a także kształcenia na jego zamówienie. Przewiduje się

włączenie praktyków reprezentujących organizacje gospodarcze, publiczne i społeczne do

procesu dydaktycznego na kierunkach o profilu praktycznym przy tworzeniu programów

studiów, realizacji procesu kształcenia oraz ocenie jego efektów.

Zmiana sposobu funkcjonowania organizacji przedstawicielskich i kontrolnych -

ograniczone zostało członkostwo w Polskiej Komisji Akredytacyjnej (PKA), Radzie Głównej Nauki

i Szkolnictwa Wyższego (RGNiSW) oraz Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów (CK) do co

najwyżej dwóch następujących po sobie kadencji, zwiększyć ma się także udział kobiet

w pracach tych organów, a także zostać rozpoczęty proces stopniowego wprowadzania parytetu

dla kobiet w PKA.

7.2.2 Dynamiczny model kariery naukowej

Strategicznymi celami w tym zakresie są:

1. uproszczenie ścieżki awansu naukowego tak, aby perspektywa zdobywania kolejnych

stopni oraz tytułu naukowego działała na naukowców motywująco,

2. wprowadzenie przejrzystych procedur konkursowych na stanowiska uczelniane oraz

otwarcia się uczelni na badaczy z zagranicy,

3. usprawnienia funkcjonowania Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów, która musi

cieszyć się pełnym zaufaniem środowiska nauki.





Podniesienie poziomu doktoratu – ustanowiony został warunek otwarcia przewodu

doktorskiego w postaci minimum jednej publikacji w czasopiśmie naukowym o zasięgu co

najmniej krajowym lub w recenzowanym sprawozdaniu z międzynarodowej konferencji

naukowej. Recenzent nie będzie mógł być zatrudniony w instytucji naukowej, gdzie broniona

jest rozprawa lub z której pochodzi osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora. Zniesione

mają być ograniczenia dotyczące liczby zagranicznych recenzentów. Wprowadzenie

dodatkowego finansowania stypendiów doktoranckich (prowadzonych przez Krajowe Naukowe

Ośrodki Wiodące) oraz stypendiów doktoranckich tzw. „prymusów”.

Uproszczenie i skrócenie procedury habilitacyjnej - sama procedura została skrócona

z 11 do 4 miesięcy. Wprowadzono wymóg jawności osiągnięć aplikanta, obowiązkowe

uzasadnianie decyzji, publikacja harmonogramu przebiegu postępowania oraz decyzji rady

naukowej i składu Komisji powołanej do rozpatrzenia sprawy. Honorowane będą też dyplomy

magisterskie i doktorskie a także tytuły profesorskie uzyskane w państwie członkowskim Unii

Europejskiej, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) lub Europejskiego

Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Nie będzie potrzebna, wymagana obecnie,

nostryfikacja.

Otwarcie uczelni na wybitnych badaczy z zagranicy - wprowadzono możliwość

podejmowania przez rektora decyzji o zatrudnieniu na stanowisku profesora nadzwyczajnego

i wizytującego (bez konieczności przechodzenia postępowania habilitacyjnego) nie tylko

cudzoziemców i obywateli polskich, którzy uzyskali stopień doktora za granicą, ale też obywateli

polskich, którzy uzyskali stopień doktora w Polsce i podczas pracy za granicą przez minimum

pięć lat kierowali samodzielnie zespołami badawczymi oraz posiadają znaczący dorobek

i osiągnięcia naukowe.

Poprawa polityki kadrowej w uczelniach i instytucjach naukowych – ograniczona ma

być wieloetatowość – dodatkowy etat będzie możliwy jedynie za zgodą rektora, przy

jednoczesnym swobodnym kształtowaniu przez rektora wysokości pensum, w przypadku osób

realizujących wysokiej jakości granty badawcze. Wprowadzona została zasada zatrudniania

nauczycieli akademickich wyłącznie w drodze konkursów. Określony w statutach tryb

konkursowy będzie obejmował również powoływanie do pełnienia funkcji – na okres kadencji –

kierowników katedr, zakładów, laboratoriów i innych jednostek w publicznych uczelniach.

W ramach ustawy stworzony zostanie centralny wykaz nauczycieli akademickich i pracowników

naukowych.

7.2.3 Skuteczny model kształcenia

Strategicznymi celami w zakresie filaru III są:

1. zwiększenie dostępności do studiów, szczególnie dla osób mniej zamożnych;

2. zapewnienie najbardziej uzdolnionym studentom lepszych warunków do rozwoju

w kraju;

3. umiędzynarodowienie procesu kształcenia;

4. nadanie studentom, doktorantom oraz reprezentującym ich organom większej

podmiotowości.





Zwiększenie dostępności do studiów wyższych - rozszerzona ma być dostępność do

bezpłatnego systemu kształcenia. Podejmowanie jednocześnie studiów na więcej niż jednym

kierunku bezpłatnie zostanie zarezerwowane dla 10% najlepszych studentów.

Lepsze przygotowanie absolwentów do potrzeb rynku pracy - wprowadzona zostanie

możliwość kształcenia przy udziale pracodawcy, a także kształcenia na zlecenie pracodawcy.

Utworzono specjalną ścieżkę dla wybitnie uzdolnionych studentów – „Diamentowy Grant” –

pozwalającą na rozpoczęcie zaawansowanych badań naukowych zaraz po ukończeniu studiów

licencjackich lub inżynierskich bez konieczności obrony pracy magisterskiej, zapewniając

jednocześnie finansowanie badań kończących się obroną pracy doktorskiej.

Uczelnie będą miały obowiązek monitorowania losów absolwentów. Mechanizm ten będzie

stanowić jedno z kryteriów oceny instytucjonalnej dokonywanej przez PKA. Wprowadzone

zostaną uczelniane dyplomy ukończenia studiów z godłem uczelni w miejsce obecnie

obowiązujących wszystkie uczelnie ujednoliconych dyplomów państwowych.

Umiędzynarodowienie studiów - kształcenie w językach obcych będzie uwzględniane jako

ważne kryterium oceny jakości kształcenia dokonywanej przez PKA. Ustanowione zostaną reguły

współpracy międzynarodowej na poziomie studiów magisterskich i doktoranckich.

Upodmiotowienie studentów i dbałość o ich prawa – w dziale czwartym nowelizowanej

ustawy wprowadzony został określony katalog bezpłatnych usług edukacyjnych świadczonych

studentom studiów płatnych i bezpłatnych w procesie kształcenia. Usługi te obejmować będą

rejestrację na kolejny semestr/rok studiów, egzaminy, egzaminy poprawkowe, egzamin

komisyjny, egzamin dyplomowy, złożenie i oceny pracy dyplomowej, wydanie dziennika praktyk

zawodowych, wydanie suplementu do dyplomu. Aby zwiększyć ochronę praw studenta

przewiduje się wprowadzenie umów między uczelnią a studentami studiów stacjonarnych

w uczeniach publicznych (umowy cywilno-prawne).

Wejście w życie ustawy przewiduje się z dniem 1 października 2011 r., z tym że przepisy

wskazane w art. 39 pkt 1 wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2012 r., a przepisy wskazane w art.

39 pkt 2 z dniem 1 października 2012 r.

7.2.4 Rozwiązania ustawowe

Od 1 października 2010 roku obowiązuje sześć ustaw reformujących system nauki. Pakiet

obejmuje ustawy: o zasadach finansowania nauki, o Polskiej Akademii Nauk, o Instytutach

Badawczych, o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz o Narodowym Centrum Nauki.

Reforma nauki wprowadziła nowy model finansowania oparty na zasadach konkurencyjności,

jakości i przejrzystości procedur, a także nowy system oceny jakości pracy jednostek

naukowych. Uruchomione zostało Narodowe Centrum Nauki, czyli zewnętrzna agencja

dystrybuująca fundusze na tzw. badania podstawowe. Nie mniej niż 20 proc. wszystkich

grantów ma być przeznaczanych na badania początkujących naukowców. Dotychczasowe

jednostki badawczo-rozwojowe przekształcone zostały w instytuty badawcze podlegające

ścisłym zasadom oceny jakości oraz systematycznemu audytowi. Podstawowym zadaniem

instytutów jest obecnie realizowanie badań i prac rozwojowych na potrzeby gospodarki oraz

transfer najnowszych technologii do przemysłu.




Od stycznia 2011 weszły w życie nowe przepisy dotyczące oceny jakości jednostek naukowych

i ich finansowania. Instytuty naukowe oraz wydziały uczelni, które najsłabiej wypadły

w ostatniej ocenie resortu nauki dostaną na 2011 r. o połowę mniejszą dotację.

Będzie obowiązywała nowa kategoryzacja jednostek naukowych. Od stycznia na innych

zasadach przyznawane są środki w ramach tzw. dotacji statutowej. Jednostki kategorii pierwszej

znajdą się teraz w kategorii A, drugiej i trzeciej - B, natomiast czwarta i piąta to będzie teraz

kategoria C, która zgodnie z nowymi przepisami otrzyma w tym roku dotację tylko na sześć

miesięcy.

Dotację na działalność statutową otrzymują instytuty badawcze (dawne jednostki badawczo-

rozwojowe), instytuty Polskiej Akademii Nauk, wydziały oraz inne jednostki organizacyjne

uczelni prowadzące badania naukowe (np. kliniki), fundacje i firmy zajmujące się działalnością

naukową. Na początku roku powstał Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych (KEJN), którego

zadaniem jest właśnie cykliczna ocena poziomu naukowego instytucji prowadzących badania.

Obecnie kategorie przyznaje zespół ekspertów, który bierze pod uwagę personel jednostki,

dotychczasowe efekty pracy naukowej, wyposażenie i inne kryteria świadczące o potencjale

badawczym ocenianej instytucji.

Dotacje statutowe będą mniejsze, ale więcej pieniędzy na badania ma być rozdzielanych

w konkursach. Ich organizacją zajmie się Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz nowo

utworzone Narodowe Centrum Nauki. W grudniu 2010 została powołana nowa rada

Narodowego Centrum Badań i Rozwoju i stanowisko objął nowy dyrektor centrum - były

wiceminister nauki prof. Krzysztof Kurzydłowski.

Zgodnie z art. 96 pkt 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym zasady podziału poszczególnych

dotacji ujęte są w rozporządzeniu ministra nauki i szkolnictwa wyższego z dnia 9 maja 2008 r.

w sprawie zasad podziału dotacji z budżetu państwa dla uczelni publicznych i niepublicznych

(Dz. U. Nr 89, poz. 544), w którym określono reguły i formuły algorytmicznego

rozdysponowywania określonych dotacji.

W przypadku zasad podziału dotacji stacjonarnej, wytyczne ustawowe zaleciły uwzględnienie

w podziale: liczb studentów i doktorantów na studiach stacjonarnych, liczb nauczycieli

akademickich oraz tzw. współczynników kosztochłonności poszczególnych kierunków,

makrokierunków i studiów międzykierunkowych na studiach stacjonarnych. Art. 96 p. 2

wskazuje tylko dwa zasadnicze kryteria podziału dotacji: liczbę studentów studiów

stacjonarnych i wskaźniki kosztochłonności poszczególnych kierunków studiów.

Art. 96 wyznacza tryb wprowadzenia wskaźników (minister właściwy ds. szkolnictwa wyższego

określa w drodze rozporządzenia), natomiast nie określa metody ich obliczenia czy określenia.

Określić a obliczyć wskaźniki to znacząco zróżnicowane podejście do problemu. Ostatnio

stosowany algorytm podziału dotacji uwzględniał dwa wskaźniki: wskaźnik (waga) grupy

kierunków (kj=1, 1,5, 2, 2,5, 3) oraz współczynniki (wagi) przeliczające kadrę nauczycieli

akademickich z tytułem profesora (wpt=2), ze stopniem doktora habilitowanego (wdh=1,5) i ze

stopniem doktora (wd=1). Pierwszy z nich, ustalony na początku lat 90., zdezaktualizował się,

co potwierdzają średnie koszty kształcenia podawane przez GUS.

W tej sytuacji uczelnie zostały zmuszone do kształcenia na studiach stacjonarnych „za określoną

kwotę”, a na studiach niestacjonarnych ponoszone koszty kształcenia wyznaczają wysokość

pobieranych opłat (które nie w każdym przypadku zyskują aprobatę kandydatów).




Nowelizacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule

naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, przyjęta dnia 04 lutego 2011 przez Sejm

RP, jest drugim etapem reformy nauki i szkolnictwa wyższego.

Nowelizacja ma na celu:

zapewnienie polskim studentom wyższej jakości kształcenia i lepszego przygotowania

do zmieniających się warunków gospodarczych,

polskim uczonym stworzenie szans szerszego uczestnictwa w największych

międzynarodowych przedsięwzięciach badawczych,

a polskim uczelniom stworzenie perspektywy systematycznego rozwoju i stałego

powiększania potencjału badawczo-dydaktycznego.

Rezultatem prowadzonych zmian ma być poprawa kluczowych wskaźników tj.: zmniejszenie

liczby studentów przypadających na jednego doktora habilitowanego, zmniejszenie liczby

nauczycieli akademickich zatrudnionych na więcej niż jednym etacie, wzrost liczby studentów

studiujących bezpłatnie, wzrost udziału środków publicznych przyznawanych uczelniom

w sposób konkurencyjny, wzrost pozycji najlepszych polskich uczelni w rankingach europejskich

i światowych.

Zmiany w zasadach finansowania systemu edukacji mają charakter projakościowy oraz mają

prowadzić do poprawy efektywności wydatkowania publicznych środków na szkolnictwo wyższe.

Przewiduje się, że wzrost realny tzw. „dotacji stacjonarnej” w 2012 r. (po uwzględnieniu

czynnika inflacji) wynosić będzie nie mniej niż 2,5% (przy założeniu ponad 2,5% wzrostu PKB

w 2012 r.) lub nie mniej niż połowę wzrostu PKB w przypadku, gdy wskaźnik PKB będzie niższy

niż 2,5%.

Oznacza to powiązanie finansowania zmian w sektorze szkolnictwa wyższego ze stopniem

rozwoju gospodarczego. Istotne jest jednak, iż: ”Jeśli wzrost gospodarczy będzie niższy niż

2,5% rocznie, wówczas wartość dotacji podmiotowej na finansowanie zadań projakościowych

zostanie odpowiednio do nakładów z budżetu ograniczona, a część zadań przeznaczona do

finansowania z tego funduszu zostanie odłożona w czasie”77.

Zgodnie z brzmieniem art. 50 ustawy o finansach publicznych należy pamiętać, że

wprowadzenie dotacji podmiotowej na finansowanie zadań projakościowych służy realizacji celu,

umiejscowionego w budżecie zadaniowym państwa – Podnoszenia jakości kształcenia.

Miernikami opisującymi ten cel są:

1. liczba polskich uczelni na liście The Times – dla 2 uczelni w latach 2010-2011 i 3 uczelni

w latach 2012-2013;

2. liczba studentów i doktorantów zagranicznych studiujących w Polsce w stosunku do

ogólnej liczby studentów i doktorantów – dla lat: 2010 – 1,10%, 2011 – 1,20%, 2012 –

1,30%, 2013 – 1,35%.

Przełomem od 2011 roku jest finansowanie badań na uczelniach niepublicznych w formie dotacji

statutowej. Po raz pierwszy w historii uczelnie niepubliczne, które prowadzą badania, zostały

poddane w 2010 kategoryzacji, jak wszystkie jednostki naukowe, i te z najlepszymi kategoriami

będą otrzymywać środki budżetowe na badania - takich uczelni niepublicznych jest obecnie 34,

na niektórych po kilka wydziałów. „Po reformie najlepsze uczelnie niepubliczne będą

77 Komentarz do nowelizacji ustawy, przyjętej w dniu 04.02.2011




otrzymywać dodatkowe środki na studia doktoranckie, co pozwoli im na rozwój własnej

kadry"78.

7.2.5 Krytyka reformy

Nowelizacje spotkały się z niejednoznacznym odbiorem w środowisku naukowym. Uczestnicy

poświęconej reformie konferencji zorganizowanej w dniu 18 stycznia 2011 w Warszawie

wyrażali opinię, że nowelizacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym prowadzi do monopolu

szkół publicznych i może skutkować upadkiem szkół niepublicznych zwłaszcza w mniejszych

ośrodkach. Elementem prowadzącym do opisanego monopolu jest brak powiązania poziomu

dotacji przyznawanych uczelniom z jakością, co utrwala system dotacji dla szkół państwowych

związany z liczbą studentów.

Stanowisko w sprawie dotacji zajęła Rada Główna Szkolnictwa Wyższego79. W opinii Rady, brak

zasad określania wskaźników kosztochłonności dla kierunków studiów utrudnia jednoznaczną

ocenę przedstawionego projektu rozporządzenia. Biorąc pod uwagę przygotowane zmiany

systemowe szkolnictwa wyższego, w tym wdrażanie Krajowych Ram Kwalifikacji, Rada uznała

przedłożony projekt rozporządzenia jako rozwiązanie przejściowe.

Środowisko uczelni prywatnych wyrażało także krytykę regulacji dotyczących wieloetatowości,

argumentując, że na uczelniach publicznych częściej niż na uczelniach prywatnych nauczyciele

pracują na drugim etacie, przedstawiciel szkoły prywatnej rekomendował zarazem, aby

zlikwidować możliwość finansowania zatrudniania na drugim etacie ze środków publicznych.

8. Analiza ryzyk i zagrożeń

Analiza wielu aspektów związanych z realizacją Priorytetu IV PO KL przy użyciu metod zarówno

ilościowych jak i jakościowych pozwoliła na zidentyfikowanie szeregu zjawisk, które stanowią

zagrożenie dla pomyślnej realizacji Priorytetu IV. Pod pojęciem pomyślnej, zakończonej

sukcesem realizacji Priorytetu IV, rozumiemy osiągnięcie zaplanowanej w dokumentacji

programowej zmiany jakościowej w obszarach szkolnictwa wyższego i nauki w przewidzianym

w tej dokumentacji terminie.

Analiza prowadząca do wskazania ryzyk i zagrożeń została przeprowadzona przy wykorzystaniu

diagramu Ishikawy, której poglądowe wyniki prezentuje poniższy wykres.

78 Komunikat MNiSW, 2010 79 Stanowisko nr 81/2011 z dnia 13 stycznia 2011 roku w sprawie projektu rozporządzenia Ministra Nauki

i Szkolnictwa Wyższego zmieniającego rozporządzenie w sprawie wskaźników kosztochłonności

poszczególnych kierunków, makrokierunków i studiów międzykierunkowych studiów stacjonarnych oraz

stacjonarnych studiów doktoranckich w poszczególnych dziedzinach nauki.




Etap programowania

- Koncentracja na

wskaźnikach, a nie na celach

- Niedokładne zasady oceny oraz nie zawsze

jednoznaczne i adekwatne kryteria

Etap wyboru projektów

- Dodatkowe wymogi, często niewłaściwie wytłumaczone

wnioskodawcom i trudne do oceny we wnioskach

-Niejasne i często zmieniane zasady aplikowania

Brak osiągnięcia

celów Priorytetu i to

nawet wówczas, gdy

osiągnięte zostaną

wskaźniki

- Wskaźniki nieadekwatne,

nieskuteczne, źle oszacowane

Etap realizacji projektów

IP

- Niewystarczające zasoby kadrowe

- Brak w strukturze IP komórki odpowiedzialnej za

monitorowanie osiągania rezultatów, celów Priorytetu

i strategicznego ukierunkowania procesu jego wdrażania

- Brak współpracy z innymi departamentami MNiSW

merytorycznymi

Beneficjenci

- Braki w kwestii umiejętności zarządzania, w tym zarządzania

projektem

System

- Skupianie się na rozliczaniu finansowym wniosków, a nie analizie

działań wdrażanych w ramach projektów

- Atmosfera niepewności towarzysząca beneficjentom




Naszą analizę skupiliśmy zatem na kwestii ryzyk i zagrożeń dla pomyślnej realizacji Priorytetu,

co automatycznie pokazało główne zagrożenie, jakim jest brak osiągnięcia celów Priorytetu (a

więc zaistnienia pożądanej zmiany). To kluczowe zagrożenie jest tym bardziej istotne, że, jak

wykazało inne badania cytowane przez nas w rozdziale 6 dotyczące oceny systemu

monitorowania i wartości wskaźników w PO KL, wskaźniki mierzące osiągnięcie celów nie

zostały właściwie określone, co powoduje, że nie posiadamy odpowiednich środków do

stwierdzenia – na zakończenie wdrażania Priorytetu – czy pożądana zmiana miała miejsce.

Zatem jako główne zagrożenie można wskazać brak osiągnięcia celów Priorytetu i to

nawet wówczas, gdy osiągnięte zostaną wskaźniki.

Na to główne ryzyko składa się kilka przyczyn, które proponujemy pogrupować według

kategorii odpowiadających kolejnym chronologicznym etapom realizacji Priorytetu.

Pierwszą kategorią przyczyn jest etap programowania. W ramach tego etapu jako zagrożenie

należy wskazać przyjęcie systemu pomiaru rezultatów koncentrującego się na nieadekwatnych

i nieskutecznych wskaźnikach. Jak wykazało inne badanie zrealizowane dla IZ PO KL80, brak jest

spójności między celami Priorytetu IV, a wskaźnikami pomiaru (nie dotyczy to zresztą wyłącznie

Priorytetu IV). Wybrane do pomiaru zachodzącej zmiany mierniki są nieadekwatne

i nieskuteczne, a ich wartość w kilku przypadkach została źle oszacowana. Tymczasem cały

proces kontraktowania projektów jest ukierunkowany na osiąganie tych wskaźników, co jest

oczywiście logiczne, jednak przy ich błędnej identyfikacji, może doprowadzić do sytuacji, gdy

pomimo osiągnięcia wskaźników, nie nastąpi zmiana jakościowa, do której Priorytet IV ma

zmierzać. Z tym ryzykiem wiąże się również kwestia ogólniejsza dotycząca braku instrumentów

do zmierzenia zmiany, jaka nastąpiła w wyniku realizacji Priorytetu IV. Innymi słowy, przy

obecnych wskaźnikach zmierzymy coś, ale nie będziemy pewni czy osiągnęliśmy to co

chcieliśmy i co w ogóle osiągnęliśmy.

Kolejnej grupy przyczyn głównego zagrożenia dostarcza etap wyboru projektów. W

przypadku PO KL, system wyboru projektów jest taki sam dla całego programu i został

narzucony przez Instytucję Zarządzającą. W tej kategorii główne zagrożenie stanowi fakt, że

nie jesteśmy pewni czy wybierane są najlepsze projekty – to jest takie, które najlepiej

przyczyniają się do osiągania celów Priorytetu. Na to niesprzyjające zjawisko składa się szereg

przyczyn. Stosuje się niedoskonałe zasady oceny, nie zawsze jednoznaczne i adekwatne

kryteria. Narzuca się dodatkowe wymogi, które nie zostały właściwie wytłumaczone

wnioskodawcom i są trudne również dla oceniających wnioski (np. standard minimum).

Funkcjonowanie Komisji Oceny Projektów również zawiera wiele niedoskonałości. Ocena

merytoryczna bywa złej jakości. Zresztą w trakcie badania (panel ekspertów) podważono jej

merytoryczny charakter, zwracając uwagę na jej bardziej techniczny wymiar. Przyjęty system

wyboru ekspertów (w tym surowe zasady bezstronności) powodują brak ekspertów

posiadających odpowiednią wiedzę merytoryczną. Dodatkowo ocena jest przeprowadzana

indywidualnie. Eksperci nie mają możliwości nawet przedyskutowania swoich poglądów

i wątpliwości między sobą. Również zasady aplikowania o środki, określane w dokumentacji

projektowej, są trudne, gdyż napisane trudnym językiem, liczne, niejednoznaczne i często

zmieniane.

Na etapie realizacji projektów przyczyny zagrożeń leżą zarówno po stronie IZ (system całego

programu), jak IP oraz samych beneficjentów.

80 Ocena systemu monitorowania i wartości wskaźników PO KL 2007-2013, PSDB, Warszawa, 2010 r.




Zagrożenia wynikające z rozwiązań systemowych narzuconych dla całego programu dotyczą

głównie kwestii monitorowania realizacji projektów, które skupia się na rozliczaniu finansowym

wniosków, a nie na analizie działań wdrażanych w ramach projektów. Dobry projekt to projekt,

który się dobrze i terminowo rozlicza, bez względu na jakość oferowanych szkoleń czy innych

form wsparcia (od jakości nie zależy rozliczanie wydatków). Drugą przyczyną zagrożenia

systemowego w trakcie realizacji projektów jest atmosfera niepewności towarzysząca

beneficjentom, przejawiająca się istotnymi zmianami w zasadach realizacji projektów (np.

kwalifikowalności wydatków) stosowanymi również w odniesieniu do projektów już

realizowanych (zmiana „zasad gry w trakcie gry”).

Z kolei zagrożenie ze strony sposobu działania przyjętego przez IP jest związane z

niewystarczającymi zasobami kadrowymi tej instytucji. Zbyt mała liczba pracowników nie jest

w stanie sprawnie – skutecznie i terminowo – obsłużyć wszystkich beneficjentów. Brakuje

odpowiedniego nadzoru i wsparcia merytorycznego dla projektodawców ze strony tzw.

opiekunów projektów, którzy często nie posiadają odpowiedniej wiedzy merytorycznej

w zakresie projektu oraz są przeciążeni pracą. IP koncentruje się, zresztą zgodnie z tym czego

oczekuje od niej IZ, na zadaniach wdrożeniowych. W strukturze IP brakuje komórki

(przynajmniej jednoosobowej) odpowiedzialnej za monitorowanie osiągania rezultatów

(prowadzenie odpowiedniej bazy, gromadzenie informacji od beneficjentów) i celów Priorytetu

i strategicznego ukierunkowania procesu jego wdrażania. Ponadto IP nie współpracuje z innymi

departamentami merytorycznymi MNiSW w dziedzinie strategicznego programowania wdrażania

Priorytetu i monitorowania osiąganych przez projekty rezultatów.

Zagrożeniem dla realizacji projektów są również sami beneficjenci. Kluczową kwestią w tym

aspekcie są umiejętności związane z zarządzaniem w ogóle, w tym zarządzaniem projektami.

Zagrożenie to jest bardziej widoczne (tj. projekty są mniej sprawnie zarządzane ) w przypadku

uczelni publicznych, niż prywatnych. Jednocześnie braki tego typu, stanowiące zagrożenie dla

realizacji projektów, zostały zdiagnozowane jako problemy szkolnictwa wyższego

w dokumentacji programowej PO KL, a projekty, które miały się przyczynić do ich zmniejszenia,

są poligonem, na którym te niedociągnięcie się objawiają i niejako muszą być automatycznie

rozwiązywane, powodując przy okazji różnorakie utrudnienia, np. związane z niedostosowaniem

procedur wewnętrznych uczelni dotyczących płatności lub podejmowania decyzji do

rzeczywistości projektowej (chodzi przede wszystkim o długotrwałość obiegu dokumentów, lecz

również obejmowanie funkcji zarządczych w projektach przez pracowników naukowo-

dydaktycznych nie posiadających odpowiednich umiejętności w zakresie zarządzania

projektami).

9. Wnioski i rekomendacje

Ewaluacja Priorytetu IV była prowadzona pod kątem następujących kryteriów:

Trafność

Skuteczność

Efektywność

Użyteczność i

Trwałość




Poszczególne kryteria zostały zastosowane w odniesieniu do poszczególnych obszarów

badawczych.

Obszar dotyczący działań informacyjno-promocyjnych i szkoleniowych prowadzonych dla

wnioskodawców oraz beneficjentów badano pod względem jego skuteczności

i efektywności.

Badanie pozwoliło stwierdzić, że prowadzone działania są skuteczne, gdyż informacja o

Priorytecie IV dociera do większości uczelni – potencjalnych beneficjentów Działania 4.1. Nie

aplikują o środki raczej uczelnie słabsze, które nie mają odpowiedniego potencjału. Niższa jest

skuteczność działań informacyjno-promocyjnych w odniesieniu do Działania 4.2, gdyż

mniejszość instytutów naukowych i placówek PAN aplikowała o środki. W tym zakresie

rekomendujemy podniesienie wiedzy tych potencjalnych wnioskodawców poprzez komunikację

bezpośrednią (bezpośrednie e-maile z informacjami nt. konkursów do Działania 4.2).

Najbardziej skutecznymi kanałami informacyjnymi są strona internetowa oraz dokumentacja

konkursowa. Do nich zainteresowani sięgają najczęściej. Chwalone są także spotkania

informacyjne o konkursach oraz szkolenia dla beneficjentów realizujących projekty. Skuteczność

informacji dla beneficjentów obniża fakt utrudnionego kontaktu z pracownikami IP w związku z

niewystarczającą liczbą pracowników obsługujących Priorytet IV, a także złożoność

dokumentacji konkursowej, częste zmiany w systemie realizacji, którym nie zawsze towarzyszą

jednoznaczne wyjaśnienia i interpretacje. Badając powiązanie osiąganych wyników w zakresie

informowania i promowania Priorytetu oraz szkolenia beneficjentów okazało się, że kosztowną,

a nieskuteczną formą informowania o konkursach są ogłoszenia prasowe. Jednak rezygnacja z

nich wymaga zmiany w przepisach prawnych. Koszty pozostałych rodzajów działań są

adekwatne do rezultatów. W wyniku realizacji badania nie rekomendujemy zasadniczych zmian

w dotychczasowym sposobie informowania o Priorytecie i szkolenia beneficjentów. Zalecamy

jednak zatrudnienie większej liczby pracowników w celu szybszej i sprawniejszej obsługi

Priorytetu, w tym komunikacji z beneficjentami, uproszczenie dokumentacji konkursowej,

aktualizacja FAQ, bezpośrednia komunikacja z uprawnionymi beneficjentami Działania 4.2 oraz

przesyłanie odpowiedzi na najbardziej problemowe kwestie mailem do wszystkich

beneficjentów.

System i kryteria wyboru projektów badaliśmy pod względem trafności, a zatem ich

adekwatności do potrzeb, jakimi w tej sytuacji jest wybór projektów, których realizacja pozwoli

osiągnąć cele Priorytetu IV.

W odniesieniu do kryteriów wyboru, analiza ekspercka uzupełniona o badania jakościowe

pozwoliła dojść do wniosku, że kryteria stosowane przy wyborze projektów w ramach

Poddziałania 4.1.2 oraz Działania 4.2 są trafne i z dużą dozą prawdopodobieństwa pozwalają

wybrać projekty realizujące cele tych Działań. Nasze zastrzeżenia natomiast wzbudziły kryteria

dostępu i strategiczne stosowane w największym z modułów Priorytetu IV – Poddziałaniu 4.1.1.

Niektóre z tych kryteriów oceniliśmy jako pozostające bez związku z jakością projektów, nie

mające wpływu na wskaźniki, łatwe do spełnienia, wymuszające na wnioskodawcach

stosowanie określonych form wsparcia (niezależnie od ich diagnozy). Podważyliśmy także

zasadność stosowania dużej liczby kryteriów strategicznych o niskiej punktacji, co osłabia ich

strategiczne znaczenie. Zatem w odniesieniu do tego Poddziałania nie wszystkie kryteria są,

zdaniem ewaluatorów, trafne. Z kolei jeśli chodzi o trafność całego systemu wyboru projektów,

to wśród kluczowych czynników jego nieadekwatności ewaluatorzy wymienili zbyt słabej jakości

ocenę merytoryczną, schematyzm tej oceny, brak współpracy między ekspertami oceniającymi




projekty oraz niewystarczającą komunikację pomiędzy IP, a ekspertami w zakresie oceny

wniosków (wyjaśnianie założeń i celów konkursu, jednolite podejście do rozumienia kryteriów).

Inne słabe strony systemu to niedopasowanie terminów konkursów do kalendarza roku

akademickiego, częste zmiany w zasadach aplikowania oraz złożoność dokumentacji

konkursowej (w tym odsyłanie do wielu innych, obszernych i skomplikowanych dokumentów).

Kolejny obszar badawczy – ocena wdrażania projektów w ramach Priorytetu IV w kontekście

osiągania celów – został poddany analizie pod kątem skuteczności, a także użyteczności

i trwałości. O ile skuteczność można mierzyć częściowo w sposób ilościowy, o tyle użyteczność

oraz trwałość projektów – w sytuacji gdy większość projektów się nadal toczy – mogą być

badane jedynie w sposób jakościowy i przybliżony. Biorąc pod uwagę przyjęte dla Priorytetu IV

wskaźniki postępu rzeczowego, można powiedzieć, że projekty są skuteczne, gdyż pozwolą na

osiągnięcie większości, chociaż nie wszystkich wskaźników. Zagrożony jest wskaźnik dotyczący

zarządzania jakością przez uczelnie (ze względu na brak modelu wypracowanego w projekcie

systemowym, którego realizacja opóźniła się), natomiast mało prawdopodobne jest osiągnięcie

wskaźnika dotyczące liczby studentów korzystających ze staży zawodowych. Z kolei większość

beneficjentów sądzi, że osiągnie wszystkie lub prawie wszystkie założone rezultaty, i że będą

one trwałe. Beneficjenci chcą realizować kolejne tego typu projekty (nie zrażając się

trudnościami, które zostały wskazane w badaniu), uznając, że przedsięwzięcia te są użyteczne

dla ich instytucji. Badanie pokazało także wzrost popularności kierunków studiów znajdujących

się na liście kierunków zamawianych oraz to, że zajęcia wyrównawcze, chociaż skuteczne, nie są

popularne wśród studentów. Dobrze oceniana jest przez beneficjentów współpraca z

przedsiębiorcami, przyjmująca jednak najczęściej formę staży i praktyk.

Dodatkowy obszar badawczy związany z systemem instytucjonalnym przyjętym w ramach

Priorytetu IV był analizowany z perspektywy jego trafności i efektywności. Analiza pokazała,

że działający system nie odpowiada w pełni na potrzeby (w rozumieniu sprawnej, skutecznej

i szybkiej obsługi procesu wyboru i realizacji projektów) przede wszystkim z powodu zbyt małej

liczby pracowników. Ta praprzyczyna pociąga za sobą szereg innych utrudnień – przedłużające

się niektóre procesy np. weryfikacja wniosków o płatność i problemy beneficjentów z powodu

utraty płynności finansowej (częściowo już rozwiązane, dzięki zatrudnieniu osób na umowy

cywilno-prawne), udzielanie odpowiedzi na zapytania beneficjentów z dużym opóźnieniem, a

także brak właściwego monitoringu realizacji projektów pod względem osiągania rezultatów

i celów projektów i Priorytetu (brak opiekunów projektów oraz pracowników ds. monitorowania

postępu rzeczowego Priorytetu). Za nieefektywne ewaluatorzy uznali również niewystarczające

włączenie innych departamentów merytorycznych w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego

do wdrażania Priorytetu np. w zakresie corocznego programowania wsparcia czy wyboru

projektów.




Lp. Zidentyfikowany problem Stopień

istotności

problemu

Stan pożądany Rekomendacja Adresat

rekome

ndacji

Sposób wdrożenia Termin

realizacji

1. Zbyt mała liczba pracowników

IP do realizacji zadań IP dla

Priorytetu IV PO KL skutkujące

opóźnieniami, np. w weryfikacji

wniosków o płatność,

trudnościami

w skomunikowaniu się z IP czy

odpowiednim wspieraniu

i nadzorowaniu

(merytorycznym) projektów

Bardzo

istotny

Odpowiedni stan

zatrudnienia

pozwalający na

terminową realizację

zadań bez

nadmiernego

przeciążania

pracowników

Zatrudnienie kilkunastu

dodatkowych osób, przynajmniej

w ramach umów cywilno-

prawnych.

IP Zatrudnienie

dodatkowych kilkunastu

osób

Do końca

2011 r.

2. Niewystarczająca „opieka” nad

realizowanymi projektami: brak

rzeczywistych opiekunów

merytorycznych

monitorujących przebieg

projektu

Istotny Każdy projekt

powinien mieć

jednego opiekuna

posiadającego pełną

wiedzę o przebiegu

projektu, a także

przynajmniej

minimalną wiedzę

merytoryczną

w dziedzinie, której

dotyczy projekt

Jak w pkt 1 oraz

ustanowienie rzeczywistych

opiekunów projektów

dokonujących również

(wstępnej) weryfikacji wniosków

o płatność i sprawozdań

z realizacji projektu oraz kontroli

projektów na miejscu, będących

jedyną osobą do kontaktu dla

beneficjenta. W szczególności

tacy opiekunowie będą

niezbędni w przypadku

projektów innowacyjnych.

IP Jak w pkt 1

Rozważenie możliwości

zatrudnienia

dodatkowych osób na

umowy cywilno-prawne,

w szczególności do

„opieki” nad projektami

szczególnie złożonymi lub

innowacyjnymi.

Reorganizacja zakresu

zadań pracowników, tak

aby jedna osoba była

opiekunem projektu od

kwestii finansowych

i niefinansowych.

Do końca

2011 r. i

w przyszłym

okresie

programowan

ia

3. Niewystarczające

monitorowanie postępu

w realizacji celów Priorytetu

IV: monitorowanie postępu nie

Bardzo

istotny

IP posiada pełną

wiedzę o tym co się

dzieje w projektach,

czy osiągają one

Jak w pkt 1 oraz ustanowienie

w IP systemu gromadzenia

danych o osiąganych przez

projekty rezultatach (nie tylko

IP Jak w pkt 1

Zmiany strukturze

wewnętrznej IP

Do końca

2011 r.




powinno ograniczać się do

monitorowania osiągnięcia

wskaźników

swoje cele,

osiągnięcie których

celów jest zagrożone.

w celu obliczenia poziomu

wskaźników) poprzez lepszy

nadzór opiekunów projektów

i prowadzenie bazy danych

w której będą odnotowywane

dla każdego projektu:

Dane gromadzone

w KSI

Osiągane wartości

wskaźników postępu

rzeczowego,

Notatki na temat stanu

realizacji projektów

i uwagi IP

Utworzenie co najmniej jednego

samodzielnego stanowiska pracy

ds. monitorowania rezultatów

zbiorczo na poziomie Priorytetu

i ds. strategii wdrażania

Priorytetu

4. Niewystarczające włączenie

realizacji PO KL do polityki

MNiSW: brak zaangażowania

innych departamentów

merytorycznych MNiSW

(oprócz Departamentu

Strategii) w planowanie

wdrażania Priorytetu IV

Bardzo

istotny

IP jest wspierana

w swojej funkcji

strategicznego

planowania wdrażania

Priorytetu IV przez

departamenty

merytoryczne MNiSW

Włączenie departamentów

merytorycznych MNiSW

w przygotowywanie Rocznych

Planów Działania

IP Zmiana w Instrukcji

wykonawczej

i procedurach

wewnętrznych.

Organizacja co najmniej

roboczych spotkań.

2011 r. -

w ramach

przygotowyw

ania RPD na

2012

5. Niewystarczające zrozumienie

i stosowanie przez

beneficjentów zasady „gender”

Istotny Beneficjenci rozumieją

i poprawnie stosują

zasadę równości

szans kobiet

i mężczyzn w swoich

Przygotowanie krótkiego

przeglądu dobrych praktyk

stosowania zasady „gender”

w projektach w ramach

Priorytetu IV oraz włączenie

IP Przygotowanie

rekomendowanego

dokumentu oraz

organizacja szkoleń.

Do końca

2011 r.




projektach przykładów dobrych

praktyk do prezentacji

IP,

oraz prezentacji

przedstawianych przez

beneficjentów, którzy

prawidłowo stosują tę

zasadę

do działań informacyjno-

szkoleniowych dla potencjalnych

wnioskodawców w IP

6. Liczne błędy ze strony

beneficjentów w wypełnianiu

Załącznika nr 2 do Wniosku

o płatność, które powodują

dużą liczbę zapytań

kierowanych do IP oraz

konieczność poprawy wielu

wniosków

Bardzo

istotny

Beneficjenci

poprawnie wypełniają

Załącznik nr 2 do

Wniosku o płatność

Zorganizowanie specjalnego

szkolenia dla beneficjentów

poświęconego temu tematowi

oraz włączanie go do

standardowych warsztatów dla

beneficjentów z zakresu

wniosków o płatność

Przygotowanie opartego na

przykładach elektronicznego

poradnika dla beneficjentów.

IP/IZ Przygotowanie

materiałów

szkoleniowych

i przeprowadzenie

szkoleń

Do września

2011 r.

7. Skomplikowane i często

zmieniające się zasady

realizacji PO KL:

Skutkuje to atmosferą

„niepewności” zarówno po

stronie beneficjentów jak

i pracowników IP, rozbieżnymi

interpretacjami uzyskiwanymi

przez beneficjentów od

różnych pracowników IP, dużą

liczbą zapytań, koniecznością

sięgania po czasem niejasne

Bardzo

istotny

System realizacji jest

jasny dla

beneficjentów, którzy

go rozumieją i stosują

bez błędów

Uproszczenie dokumentacji

konkursowej – dokonanie jej

przeglądu pod względem

językowym przez

profesjonalnego redaktora

tekstów.

Wprowadzenie zasady, że

nowe zasady realizacji PO KL

nie odnoszą się do już

realizowanych projektów.

Zaprzestanie wprowadzania

zmian do systemu realizacji do

IP oraz

IZ

Przygotowanie

uproszczonej

dokumentacji

konkursowej do

kolejnych konkursów,

w szczególności na

projekty innowacyjne.

Bieżące aktualizowanie

FAQ. Stworzenie bazy e-

mail wszystkich

beneficjentów

i przesyłanie im

W 2011 r.




interpretacje IZ końca bieżącego okresu

programowania.

Bieżące aktualizowanie FAQ.

Stworzenie bazy mailowej do

wszystkich beneficjentów

i przesyłanie im odpowiedzi na

najtrudniejsze (najbardziej

problemowe) pytania

odpowiedzi i wyjaśnień

na

najtrudniejsze/najbardziej

problemowe pytania.

8. Niewłaściwy sposób oceny

projektów systemowych

MNiSW

Mało

istotny

Projekty systemowe

są przyjmowane

„automatycznie” po

akceptacji RPD przez

KM

Zmiana sposobu oceny

projektów systemowych MNiSW

poprzez ich akceptację przez KM

w ramach RPD

IP, IZ Przygotowanie Instrukcji

wykonawczej lub

odpowiedniej procedury

oraz zapisów

w dokumentach

programowych

Przyszły okres

programowan

ia

9. Niewystarczająca jakość oceny

merytorycznej wniosków

o dofinansowanie.

Bardzo

istotny

Ocena merytoryczna

projektu jest wysokiej

jakości, gdyż jest

wspólnym

stanowiskiem kilku

ekspertów

posiadających

odpowiednią wiedzę

merytoryczną

w dziedzinie, której

dotyczy wniosek;

organizowane są

spotkania dla

ekspertów w celu

wyjaśnienia założeń

konkursu i zasad

oceny projektów

Zmiana sposobu dokonywania

oceny merytorycznej wniosków

poprzez omówienie oceny przez

dwóch oceniających (w tym

okresie programowania) oraz

przyjmowanie wspólnej oceny

przez cały panel ekspertów (w

przyszłym okresie

programowania)

IP, IZ Przygotowanie Instrukcji

wykonawczej lub

odpowiedniej procedury

oraz zapisów

w dokumentach

programowych.

Organizowane są

obowiązkowe spotkania

dla oceniających

w danym konkursie,

podczas których

ujednolicane jest

podejście do oceny

poszczególnych

kryteriów.

W ramach

bieżących

i kolejnych

konkursów

w tej

perspektywie

oraz w

przyszłym

okresie

programowan

ia

10. Ponad połowa potencjalnych

beneficjentów nie zapoznała

Mało

istotny

Wszyscy potencjalni

beneficjenci PO KL

Zapoznanie wszystkich ważnych

potencjalnych beneficjentów PO

IP Mailing bezpośredni do

nieaplikujących,

W trakcie

przygotowań




się z ofertą IV Priorytetu PO

KL, w szczególności w ramach

Działania 4.2

uznani przez MNiSW

za ważnych ze

strategicznego punktu

widzenia dla polityki

MNiSW posiadają

właściwą informację

o PO KL,

w szczególności

w zakresie Działania

4.2

KL z możliwościami jakie oferuje

program, w szczególności

w zakresie Działania 4.2

w szczególności

w odniesieniu do

Działania 4.2

kolejnego

konkursu do

Działania 4.2

11. Niezadowalająca jakość

kryteriów w konkursach do

Poddziałania 4.1.1

Bardzo

istotny

Odpowiednie

strategicznie kryteria

pozwalające właściwie

prowadzić politykę

Ministra NiSW

Zastosowanie właściwych

kryteriów w ramach konkursów

do Poddziałania 4.1.1 (zob.

rozdział 5)

IP Należy pozwolić

beneficjentom na wybór

form wsparcia zgodnie

z diagnozą potrzeb; jeśli

jakaś forma wsparcia jest

szczególnie ważna –

można uczynić ją

przedmiotem odrębnego

konkursu; liczba

kryteriów strategicznych

powinna być

ograniczona, ale ich

waga wyższa; łączna

waga kryteriów

strategicznych powinna

wynosić najwyżej 20 pkt

2012 r.

12. Brak spójności pomiędzy

diagnozą, celami

a wskaźnikami w Priorytecie

powodująca wybór projektów

„pod wskaźniki,” a nie „pod

cele”

Bardzo

istotna

Wybór projektów

gwarantujących

jakościową zmianę

przewidzianą w PO KL

Rekomendacja odnosi się przede

wszystkim do Poddziałania

4.1.1:

skoncentrowanie wsparcia

w ramach w 2012 i 2013

roku na projektach mających

IP Uwzględnienie w RPD na

2012

2012




na celu wzmocnienie jakości

kształcenia i poprawy

zarządzania jakością,

rezygnacja z wszelkich

kryteriów, które mogą mieć

charakter dyskryminujący

jednostki mniejsze

i niepubliczne.

Ewentualne kryteria strategiczne

w odniesieniu do poprawy

jakości zarządzania powinny

wynikać z zakresu

przewidzianego do wdrażania

modelu zarządzania,

w odniesieniu zaś do

wzmacniania jakości kształcenia

powinny ukierunkowywać na

rozwój uczelni jako całości

instytucji oraz kadry we

współpracy ponadnarodowej

i współpracy z pracodawcami.

13. Stosowanie nieadekwatnych

i nieskutecznych wskaźników

Bardzo

istotna

Stosowanie

wskaźników

pozwalające ocenić

zachodzącą zmianę

jakościową

Zmiany we wskaźnikach

w ramach przeglądu

śródookresowego:

Urealnienie wartości wskaźników

dla Priorytetu IV, a optymalnie

także wprowadzenia nowych

wskaźników, mierzących cele

w zakresie jakości a nie tylko

„pokrycie” tj. procentowy zasięg

działań w grupach docelowych.

IP i IZ Dokonanie we

współpracy z IZ PO KL

zmian we wskaźnikach:

Urealnienie wartości

docelowych

Ewentualne

uzupełnienie listy

wskaźników nowymi

wskaźnikami,

monitorującymi

realizację celów

2011-12

14. Niedopasowanie kalendarza Istotna Rozstrzyganie Dopasować kalendarz konkursu IP Ogłaszanie konkursów do Najbliższy




konkursów do roku

akademickiego,

w szczególności dotyczy to

Działania 4.1.2

konkursów

w Działaniu 4.1.2 jest

dopasowane do

kalendarza roku

akademickiego

i umożliwia nabór

studentów na kierunki

zamawiane

w miesiącach

wiosennych

do Działania 4.1.2 do kalendarza

roku akademickiego

Działania 4.1.2 na

początku roku,

niezwłocznie po

akceptacji RPD, co

pociąga za sobą

odpowiednio wczesne

przygotowanie

dokumentacji

konkursowej

konkurs

w ramach

4.1.2

15. Stypendium wypłacane

studentom kierunków

zamawianych nie ma wpływu

na kontynuację nauki na tym

kierunki

Istotna Racjonalne

zarządzanie

stypendiami w celu

promocji wybranych

kierunków studiów

Wypłacanie stypendiów tylko

w pierwszych latach studiów

IP,

wnioskod

awcy

Przekazanie tej sugestii

wnioskodawcom

w ramach spotkań

informacyjnych.

Najbliższe

spotkania

informacyjne

o konkursach

16. Zajęcia wyrównawcze nie

cieszą się popularnością wśród

studentów

Istotne Studenci w pełni

wykorzystują szansę

jaką dają im zajęcia

wyrównawcze

Wprowadzenie zasady

obowiązkowości zajęć

wyrównawczych dla studentów,

przynajmniej dla tych, którzy

uzyskali najniższe wyniki matury

lub testu rekrutacyjnego

IP,

wnioskod

awcy

Przekazanie tej sugestii

wnioskodawcom

w ramach spotkań

informacyjnych.

Najbliższe

spotkania

informacyjne

o konkursach




10. Załączniki

10.1 Metodologia badania

W ramach badania zastosowany został pakiet zróżnicowanych metod i technik gromadzenia

danych pierwotnych i wtórnych. Złożyły się na niego:

Analiza danych zastanych:

o Jakościowa analiza dokumentów,

o Ilościowa analiza danych monitoringowych.

Badania terenowe jakościowe i ilościowe:

o Indywidualne wywiady pogłębione oraz diada ,

o Zogniskowane wywiady grupowe,

o Standaryzowane wywiady kwestionariuszowe CAPI i CATI,

o Studia przypadków.

Analiza i ocena zebranych danych:

o Analiza ryzyk i zagrożeń,

o Analiza benchmarkingowa,

o Panel ekspertów.

10.1.1 Jakościowa analiza dokumentacji

Punktem wyjścia do przeprowadzenia niniejszej ewaluacji była analiza zakresu wsparcia

w ramach Priorytetu IV PO KL oraz otoczenia systemowego, w którym program jest

realizowany. W analizie zostały uwzględnione:

Ustawa Prawo o Szkolnictwie Wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. oraz projekt jej

nowelizacji,

Nowy pakiet ustaw dotyczący sektora nauki,

Program Operacyjny Kapitał Ludzki,

Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,

System Realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 (Warszawa,

aktualna wersja, jednak w razie potrzeby odniesiemy się do wcześniej obowiązujących

zasad).

Przeanalizowane zostały także opracowania dotyczące systemu szkolnictwa wyższego i nauki

oraz wyniki monitoringu i dotychczasowych badań systemu wdrażania PO KL, w tym działań

informacyjnych. W szczególności zostały uwzględnione;

Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego w Polsce. Ernst & Young, IBnGR na zlecenie

MNiSW, 2009 r.;




Analiza zadań i celów strategicznych szkolnictwa wyższego wynikających z krajowych

dokumentów strategicznych; Ernst & Young, IBnGR na zlecenie MNiSW, 2009 r.;

Ocena systemu zarządzania i wdrażania PO KL 2007-2013, PSDB, na zlecenie MRR,

2010;

Ocena systemu monitorowania i wartości wskaźników PO KL 2007-2013 , PSDB, na

zlecenie MRR, Warszawa, 2010 r.

Badanie Punktów Informacyjnych tworzących System Informacji o Funduszach

Europejskich oraz działających w ramach PO KL, Pentor i Laboratorium Badań

Społecznych, na zlecenie MRR, 2010.

Aby dokonać ewaluacji systemu i kryteriów wyboru projektów przeanalizowaliśmy:

Plany Działania dla Priorytetu IV,

Dokumentację konkursową,

Wnioski o dofinansowanie projektów systemowych.

Z kolei ewaluację działań informacyjno-promocyjnych przeprowadzono w oparciu o:

Plan komunikacji PO KL,

Plan komunikacji MNiSW,

Dokumentację projektu pomocy technicznej dotyczącego działań informacyjno-

promocyjnych IV Priorytetu PO KL (Rocznych Planów Działania PT, wnioski o płatność,

ankiety monitoringowe).

W celu oceny skuteczności w realizacji celów, a także identyfikacji ewentualnych problemów we

wdrażaniu Priorytetu przeanalizowaliśmy:

Sprawozdania roczne z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w latach 2007

– 2009 i za i półrocze 2010 r.,

Sprawozdanie roczne z realizacji IV Priorytetu PO KL za 2010 r. (uzyskane od

Zamawiającego),

Dokumentację projektów realizowanych w ramach IV Priorytetu PO KL w ramach

studiów przypadku (wnioski o dofinansowanie oraz najnowsze wnioski o płatność) –

analiza jakościowa objęła zakres tematyczny projektów, podejmowane działania oraz

rezultaty ujęte w sposób opisowy.

Przeanalizowano została również komplementarność wniosków konkursowych przyjętych do

realizacji z projektami systemowymi. W tym celu zapoznaliśmy się z zakresem projektów

konkursowych i systemowych Priorytetu IV PO KL.

Ocenę systemu wdrażania IV Priorytetu PO KL i analizę możliwości jego ewentualnych

modyfikacji przeprowadziliśmy z uwzględnieniem analizy porównawczej tego systemu

z popularnymi w środowisku naukowym innymi programami. Dlatego też przeanalizowane

zostały dokumenty ustanawiające zasady wyboru i realizacji projektów w ramach:

Siódmego Programu Ramowego UE,

Programu Patent Plus,




Programu Kreator Innowacyjności,

Dotacji podmiotowych dla uczelni.

Ponadto przeprowadzono analizę formalną trudności tekstu dokumentacji konkursowej na

przykładzie dokumentacji dla Poddziałania 4.1.1 z 2010 r. Analizę przeprowadzono obliczając

wskaźnik trudności tekstu zgodnie z metodologią Walerego Pisarka81.

10.1.2 Ilościowa analiza danych monitoringowych

Ilościowa analiza danych monitoringowych stanowiła punkt wyjścia do ewaluacji skuteczności

w osiąganiu celów Priorytetu IV. Przeanalizowany został postęp rzeczowy oraz postęp finansowy

Priorytetu w odniesieniu do zakładanych wartości docelowych wskaźników. Analiza została

przeprowadzona w oparciu o następujące źródła danych:

Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL;

Plany Działania dla Priorytetu IV;

Sprawozdania z realizacji Priorytetu IV;

Robocze zestawienia monitoringowe prowadzone przez Instytucję Pośredniczącą;

Informacje miesięczne z realizacji Priorytetu IV;

Zatwierdzone wnioski o dofinansowanie oraz ostatnie wnioski o płatność (dane w KSI).

Aby zbadać, czy są osiągane cele Poddziałania 4.1.2, pozyskano także od Zamawiającego:

dane o liczbie studentów przyjmowanych na pierwszy i kolejne lata studiów na

kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych.

10.1.3 Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami

Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Wywiady pogłębione zostały zastosowane jako jedna z technik ewaluacji, w szczególności

w odniesieniu do takich zagadnień, jak system wdrażania Priorytetu IV, kryteria wyboru

projektów, działania informacyjno-promocyjne, postęp w realizacji Priorytetu, dotychczasowe

i oczekiwane rezultaty, pojawiające się problemy, identyfikacja dobrych i złych praktyk

i wartości dodanej, a także do rozpoznania oczekiwań i sformułowania rekomendacji dla

wdrażania podobnych działań w kolejnej perspektywie finansowej. Zostały przeprowadzone

następujące wywiady indywidualne:

Wywiady z maksymalnie pracownikami Instytucji Pośredniczącej z:

o Zastępcą Dyrektora DWI odpowiadającym za wdrażanie P. IV PO KL,

o Naczelnikiem Wydziału Koordynacji i Wdrażania Projektów PO KL w DWI,

o Trzema pracownikami Wydziału Koordynacji i Wdrażania Projektów PO KL

w DWI (tj. po jednym pracowniku dla Poddziałania 4.1.1, 4.1.2 i Działania 4.2),

81 Walery Pisarek: Jak mierzyć zrozumiałość tekstu; „Zeszyty prasoznawcze” 1969 (4).




o Pięcioma pracownikami Wydziału Obsługi Finansowej i Sprawozdawczości PO

KL zajmującymi się weryfikacją wniosków o płatność i monitorowaniem

realizacji projektów pod względem finansowym (przeprowadzono dwie diady),

o Pracownikiem Samodzielnego Stanowiska ds. Pomocy Technicznej i Obsługi

Beneficjenta Systemowego PO KL,

o Dwoma pracownikami Biura Ministra (Wydziału Promocji Funduszy

Europejskich) zajmującymi się informacją i promocją PO KL.

Ponadto przeprowadzono wywiady z następującymi pracownikami Ministerstwa Nauki:

przedstawicielem Departamentu Strategii;

przedstawicielem Krajowego Punktu Kontaktowego w odniesieniu do 7 Programu

Ramowego UE;

przedstawicielem DWI zajmującym się Programem Patent Plus i Kreator Innowacyjności

(Wydział Polityki Wspierania Innowacyjności),

przedstawicielem Departamentu Finansowania Szkół Wyższych zajmującym się

realizacją programu dotacji podmiotowych.

10.1.4 Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z beneficjentami

Przeprowadzono indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami beneficjentów

wszystkich trzech badanych Poddziałań / Działań. Respondentów dobrano tak, aby

reprezentowali różne typy projektów, ich projekty były realizowane w różnych warunkach, oraz

odmiennie przebiegały. Zastosowano następujące kryteria doboru respondnentów:

Działanie / Poddziałanie,

Typ instytucji beneficjenta, a w przypadku występowania jednego typu instytucji

w Poddziałaniu, wielkość (małe vs duże uczelnie) i potencjał („flagowe” vs mniej znane

uczelnie),

Stan realizacji projektu (projekty zakończone, na półmetku, niedawno rozpoczęte ),

Stosunek postępu finansowego do czasowego

Sugestie pracowników IP (opiekunów projektów) wyrażone podczas wywiadów

indywidualnych.

Przeprowadzono wywiady z beneficjentami:

Poddziałania 4.1.1 – 4 IDI,

Poddziałania 4.1.2 – 4 IDI,

Poddziałania 4.2 – 3 IDI.

10.1.5 Wywiady z przedstawicielami zainteresowanych środowisk

Przeprowadzono wywiady z przedstawicielami organizacji zrzeszających podmioty sektora nauki

i szkolnictwa wyższego zainteresowanymi realizacją PO KL, w tym uczestniczącymi w nich jako




beneficjenci. Wywiady dotyczyły oceny systemu wdrażania, w tym wyboru projektów, w ramach

Priorytetu IV w kontekście potrzeb środowisk akademickich i naukowych. Przeprowadzono po

jednym wywiadzie z przedstawicielami następujących instytucji:

Rada Główna Instytutów Badawczych,

Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP),

Konferencja Rektorów Zawodowych Szkół Polskich (KRZaSP) – respondent wskazany

przez członka,

Stowarzyszenie Rektorów i Założycieli Uczelni Niepaństwowych,

Polskiej Akademii Nauk.

10.1.6 Zogniskowane wywiady grupowe

Wywiady grupowe posłużyły w szczególności do oceny systemu i kryteriów wyboru projektów

oraz formułowania rekomendacji dla kolejnego okresu programowania. Wywiad grupowy

stanowił możliwość wymiany poglądów na temat kryteriów wyboru projektów w ramach

dotychczasowych konkursów. Wspólnej dyskusji została poddana adekwatność doboru i wagi

kryteriów, ich przejrzystość, efekty zastosowania istniejących zestawów kryteriów, a także

ewentualne problemy związane ze spełnieniem wymogów lub z dokonaniem obiektywnej oceny.

Wywiady zostały przeprowadzone z następującymi respondentami:

1 wywiad z beneficjentami (5 uczestników)

1 wywiad z ekspertami zewnętrznymi dokonującymi oceny merytorycznej projektów

w ramach Priorytetu IV PO KL (6 uczestników).

10.1.7 Bezpośrednie standaryzowane wywiady kwestionariuszowe

CAPI z obecnymi beneficjentami

Badanie beneficjentów miało na celu ocenę działań informacyjnych i promocyjnych z punktu

widzenia ich odbiorców, rozpoznanie potrzeb beneficjentów w zakresie informacji i promocji,

ocenę systemu wyboru projektów oraz ocenę rezultatów projektów i skuteczności osiągania

celów Priorytetu IV.

Ze względu na tematykę badania, koncentrującego się na kryteriach wyboru projektów oraz

odbiorcze i potrzebach w zakresie działań promocyjnych, objęto badaniem kwestionariuszowym

beneficjentów projektów realizowanych w trybie konkursowym. Uwzględnienie projektów

systemowych zaburzałoby bowiem spójność populacji, a pytania o kryteria i o działania

promocyjne byłyby nieadekwatne, ponieważ te projekty są kwalifikowane do dofinansowania

w inny sposób, a beneficjent inaczej uzyskuje potrzebną wiedzę.

Z tego powodu przeprowadzono badanie z osobami, które w praktyce kierowały projektami

lub koordynowały znaczącą część prac. Dlatego też respondentów w pierwszej kolejności

rekrutowano wśród osób, których nazwiska zostały podane do kontaktu w sprawach postępu

rzeczowego. Nie zakładano natomiast ankietowania formalnego kierownika projektu jeżeli była

to osoba decyzyjna, która może w rzeczywistości nie znać dobrze projektu (np. rektora dużej

uczelni). Na etapie rekrutacji do badania ustalano, czy respondent był zaangażowany na etapie




przygotowania wniosku o dofinansowanie i na etapie realizacji projektu. W miarę możliwości

poszukiwano osoby przygotowującej projekt i kierującej pracami projektowymi lub pracownika

zaangażowanego w znaczącą część projektu. Ze względu na rotację pracowników nie zawsze to

było możliwe. Warunkiem koniecznym udziału w badaniu było zaangażowanie na etapie

realizacji,

Respondenci w tym badaniu należą do grupy osób bardzo trudno dostępnych (pracownicy

naukowi i osoby na stanowiskach kierowniczych, w tym na wysokich stanowiskach), dlatego

niezbędne było założenie przeprowadzenia badania na próbie.

Zgodnie z informacją udostępnioną przez Zamawiającego, do końca 2010 r. zostały zawarte

umowy lub wydane decyzje dotyczące na realizacji 481 projektów łącznie w Działaniach 4.1.1,

4.1.2, 4.1.3 i 4.2, w tym 468 projektów konkursowych. Wstępnie zakładano, że może często

dochodzić do sytuacji, w której jedna osoba odpowiada za kilka projektów, jak jednak wykazała

analiza danych pochodzących z wniosków o dofinansowanie oraz innych danych kontaktowych

gromadzonych przez IP, taka sytuacja zdarza się bardzo rzadko. Przyjęto więc, że jednostką

badania jest projekt. Badanie zrealizowano więc na próbie nieprorporcjonalnej 100 projektów.

Badanie zostało poprzedzone pilotażem na grupie 10 respondentów.


z potencjalnymi beneficjentami

W celu pogłębienia oceny działań informacyjno-promocyjnych oraz systemu i kryteriów wyboru

projektów, przeprowadzone zostało badanie kwestionariuszowe techniką standaryzowanego

wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) wśród 150 potencjalnych

beneficjentów, tj. wśród przedstawicieli:

1. instytucji, które ubiegały się o dofinansowanie, ale ich wnioski zostały odrzucone

(niebeneficjenci w wąskim znaczeniu),

2. instytucji, które choć mogły się ubiegać, nie ubiegały się o dofinansowanie projektu

w ramach Poddziałań 4.1.1 i 4.1.2 oraz Działania 4.2 PO KL (nieaplikujący).

Strukturę populacji potencjalnych beneficjentów przedstawiono w poniższej tabeli.




Tabela 16 Struktura populacji beneficjentów i potencjalnych beneficjentów

Typ podmiotu

Liczebność

populacji

generalnej

W tym

Różnica:

populacja

nieaplikujących

Liczba podmiotów,

których jednostki

organizacyjne są

beneficjentami

projektów

konkursowych

Liczba instytucji

których wszystkie

wnioski odrzucono

i instytucja nie

realizuje innego

projektu

Szkoła wyższa82 481 173 158 150

Instytut Badawczy 119 5 4 110

Placówka Naukowa

PAN83 79 2 10 67

Podmioty działające

na rzecz nauki84 60 0 1 59

Ogółem: 705 180 209 316

Badanie dotyczyło dwóch zasadniczych zagadnień:

informacji i promocji, w tym sprawdzenia, czy badani zetknęli się z działaniami

informacyjno-promocyjnymi, a jeżeli tak, czy były dla nich zachęcające i użyteczne do

przygotowania wniosku, a także potrzeb informacyjnych zarówno odrzuconych

projektodawców, jak i nieaplikujących,

oceny systemu i kryteriów wyboru projektów – dla grupy projektodawców, których

wnioski zostały odrzucone te pytania zostały bardziej rozbudowane i są porównywalne

z pytaniami dla beneficjentów, natomiast nieaplikujących zapytano o ich przekonania co

do dostępności PO KL i kryteria wyboru wniosków.

10.1.8.1 Badanie CATI projektodawców, których projekty zostały

odrzucone

Do badanej zbiorowości zostali zaliczeni ci projektodawcy, których instytucja macierzysta

(uczelnia lub inna) nie realizowała innego projektu w ramach IV Priorytetu. W przypadku, gdy

82 Wartość ta różni się od liczby uczelni Podawanej przez GUS. Najprawdopodobniej różnica ta – 14

jednostek – wynika z niestałej ilości uczelni niepublicznych, ich łączenia się czy też zmian nazwy, która

– obok adresu, który nie zawsze był wskazany w zestawieniach projektów uczestniczących

w konkursach – była zmienną identyfikującą szkołę. Liczba 481 jest sumą: szkół publicznych

i niepublicznych, których organem nadzorującym jest MNiSW, szkół nadzorowanych przez MZ, MKiDN,

MI, MSWiA, MON oraz instytucji, które znalazły się na liście beneficjentów, a nie odnaleziono ich

w zestawieniach ww. instytucji prowadzących.

83 Według danych na oficjalnej stronie internetowej, PAN posiada 79 placówek.

84 Zgodnie z wykazem przyjętym przez MNiSW.




dany projektodawca złożył kilka projektów, i w ramach jednego lub niektórych z nich została

zawarta umowa na realizację, w takiej instytucji badano beneficjentów.

Wywiady przeprowadzono z osobami odpowiedzialnymi za przygotowanie wniosków

o dofinansowanie. Jednostką badania był projekt, natomiast na etapie rekrutacji do badania

CATI ustalano kontakt do osoby, która przygotowywała wniosek o dofinansowanie projektu.

W przypadku powtórzenia osoby przygotowującej wniosek, losowano kolejny projekt.

Z uwagi na dysproporcje pomiędzy liczbą odrzuconych projektów, których projektodawcy nie

byli beneficjentami innych projektów oraz odmienny zakres wsparcia w działaniach, analizę

wyników badania beneficjentów i odrzuconych projektodawców prowadzono odrębnie. Badanie

zostało poprzedzone pilotażem na grupie 5 respondentów.

10.1.8.2 Badanie nieaplikujących instytucji

Do tej zbiorowości zaliczono instytucje, które są potencjalnymi beneficjentami IV Priorytetu, ale

nie aplikowały do żadnego z konkursów. Podstawowe typy podmiotów w tej zbiorowości, to:

szkoły wyższe,

instytuty badawcze,

placówki naukowe PAN,

podmioty działające na rzecz nauki.

Ponieważ w 2011 r. największa część środków na konkursy jest przeznaczona na wsparcie dla

uczelni, a mniejsza na wsparcie dla pozostałych podmiotów, próba została dobrana tak, aby

minimalizować błąd oszacowania frakcji szczególnie w podgrupie uczelni. z uwagi na

nieproporcjonalny dobór próby, wyniki badania zostały przeważone po ustaleniu zakresu

liczebności podmiotów działających na rzecz nauki.

W wypadku instytucji nieaplikujących, wywiady telefoniczne przeprowadzono z osobami, które

odpowiadają za rozwój danej szkoły lub instytucji, w szczególności za pozyskiwanie

dofinansowania ze środków europejskich lub z innych źródeł.

Badanie zostało poprzedzone pilotażem na grupie 5 respondentów.


z uczestnikami projektów

Aby poznać opinie uczestników projektów na temat form wsparcia, którymi byli objęci,

przeprowadzono wywiady kwestionariuszowe wśród tych uczestników, których dane kontaktowe

są gromadzone w bazie PEFS Do badania zakwalifikowano:

Studentów, którzy ukończyli staże lub praktyki w ramach Poddziałania 4.1.1,

Studentów korzystających ze stypendiów i / lub zajęć wyrównawczych na kierunkach

zamawianych w ramach Poddziałania 4.1.2,

Kadrę dydaktyczną uczelni uczestniczącą w szkoleniach lub studiach podyplomowych

w ramach Poddziałania 4.1.1,




Pracowników sektora B+R, którzy ukończyli szkolenie lub studia podyplomowe

w ramach Działania 4.2,

Badanie zostało przeprowadzone na próbie warstwowej nieproporcjonalnej 400 uczestników

projektów, dobranej tak, aby zapewnić reprezentatywność w grupach odbiorców

poszczególnych form wsparcia, zgodnie z informacjami zawartymi w PEFS. Ze względu na

zróżnicowany charakter wsparcia w poszczególnych Działaniach / Poddziałaniach, założono, że

badana zbiorowość nie będzie traktowana jako jednorodna. Dlatego też wyniki dla

poszczególnych grup wyróżnionych według form wsparcia analizowano odrębnie i nie było

potrzeby ich ważenia.

Założono relatywnie większą liczebność warstw studentów. Takie rozwiązanie wynika stąd, że są

to grupy otrzymujące bardziej zróżnicowane formy wsparcia. Podczas gdy kadrę dydaktyczną

i pracowników sektora B+R można potraktować jako grupy względnie jednorodne pod

względem wsparcia, to w przypadku studentów istotne jest wyodrębnienie odbiorców wsparcia

różnego typu.

W przypadku studentów objętych wsparciem w ramach Poddziałania 4.1.1 istotne było

zapewnienie wystarczającej reprezentacji w próbie tych studentów, którzy uczestniczyli

w stażach lub praktykach trwających więcej niż 3 miesiące. Na koniec drugiego półrocza 2010 r.

stanowili oni 62% ogółu uczestników staży i praktyk. A zatem udział uczestników krótszych

i dłuższych staży / praktyk był zrównoważony i przy doborze prostym studentów w ramach tej

kategorii do próby liczniejszej niż 100 osób otrzymano wystarczająco liczną reprezentację

obydwu kategorii studentów.

W przypadku studentów objętych wsparciem w ramach Poddziałania 4.1.2, istotne było

zapewnienie wystarczającej reprezentacji w próbie odbiorców stypendiów oraz zajęć

wyrównawczych, przy czym te dwie kategorie nie są rozłączne. Do badania zakwalifikowano

więc trzy podgrupy: odbiorców stypendiów, zajęć wyrównawczych i obu form wsparcia, stosując

dobór proporcjonalny wewnątrz warstwy. Studenci niekorzystający z żadnej z dwóch form nie

byli objęci badaniem. Badanie zostało poprzedzone pilotażem na grupie 10 respondentów.

10.1.10 Dobór prób i struktura prób

Badaniami ilościowymi techniką standaryzowanego wywiadu kwestionariuszowego objęto cztery

zbiorowości:

1. beneficjentów,

2. projektodawców, których wszystkie wnioski o dofinansowanie zostały odrzucone,

3. instytucje, które potencjalnie mogą aplikować do Priorytetu IV, ale dotychczas tego nie

robiły,

4. uczestników projektów.

W tym miejscu omawiamy wyniki badania instytucji – należących do trzech pierwszych

zbiorowości. Strukturę badanych populacji i prób oraz wagi zastosowane w związku

z nieproporcjonalnym doborem próby przedstawiono w poniższej tabeli. Po przeważeniu udział

poszczególnych grup wyznaczających warstwy jest identyczny, jak w badanych populacjach.




Tabela 17 Dobór prób instytucji

Warstwy Liczebność w populacji

Częstość w populacji

Liczebność w próbie

nieważonej

Częstość w próbie

nieważonej Waga

Beneficjenci - realizowane projekty (umowy)

Działanie / Poddziałanie

4.1.1 283 60,5% 39 36,8% 1,64

4.1.2 102 21,8% 36 34,0% 0,64

4.2 83 17,7% 31 29,2% 0,61

Ogółem 468 100,0% 106 100,0% 1,00

Odrzuceni projektodawcy – projekty, których projektodawcy nie realizują innego projektu w ramach IV Priorytetu PO KL

Działanie / Poddziałanie

4.1.1 455 86,7% 50 71,4% 1,21

4.1.2 39 7,4% 10 14,3% 0,52

4.2 31 5,9% 10 14,3% 0,41

Ogółem 525 100,0% 70 100,0% 1,00

Nieaplikujący - podmioty

Typ podmiotu

Szkoła wyższa 150 38,9% 35 43,8% 0,89

Instytut Badawczy 110 28,5% 25 31,3% 0,91

Placówka Naukowa PAN

67 17,4% 10 12,5% 1,39

Podmioty działające na rzecz nauki

59 15,3% 10 12,5% 1,22

Ogółem: 386 100,0% 80 100,0% 1,00

Z uwagi na fakt, że dane są ważone, w raporcie nie podajemy liczebności nominalnych,

a jedynie odsetki odpowiedzi.

Wśród aplikujących poszczególni respondenci byli w różny sposób zaangażowani

w przygotowanie wniosków o dofinansowanie. W przypadku badania beneficjentów, którego

przedmiotem był zarówno etap aplikowania, jak i realizacji projektu, przeprowadzano wywiady

z osobami, które najlepiej znały projekt. Zamierzeniem była rozmowa z osobami

zaangażowanymi na etapie przygotowania wniosku, ale nie zawsze te osoby były dostępne, m.

in. dlatego, że następowały zmiany w zespołach projektowych. W próbie beneficjentów 86%

respondentów było zaangażowanych w proces pisania wniosku (66% pisało go samodzielnie lub

jako współautorzy, a w przypadku pozostałych 20% projektów wniosek był pisany przez kogo

innego, ale respondent był zaangażowany w proces ubiegania się o dofinansowanie). Takich

osób zbadano 91 (po przeważeniu podstawą do obliczeń odsetków jest 90). Tym osobom

zadawano pytania dotyczące etapu przygotowawczego – tj. działań informacyjno-promocyjnych

skierowanych do potencjalnych wnioskodawców, wniosku o dofinansowanie i kryteriów.

Natomiast badanie odrzuconych projektodawców dotyczyło tylko etapu aplikacji, dlatego

rozmawiano tylko z osobami które były zaangażowane w proces przygotowania wniosku. W tej

próbie 87% badanych pisało wniosek samodzielnie lub jako współautorzy.




Ponadto objęto badaniem uczestników wybranych form wsparcia. Dobór próby

uczestników projektów przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 18 Dobór próby uczestników projektów

(Pod)Dzia-łanie

Typ respondenta Kryterium selekcji

Liczba osób spełniającyc

h kryteria w PEFS

W tym uczestników

którzy zakończyli

udział w projektach

Próba uczestników

4.1.1

Studenci uczestniczący w stażach /praktykach

Uczestnik indywidualny

Podziałanie 4.1.1 Korzystał ze

staży/praktyk/ przygotowania zawodowego

2115 919 130

4.1.1

Kadra dydaktyczna uczelni uczestnicząca w szkoleniach lub studiach podyplomowych

Uczestnik instytucjonalny

Podziałanie 4.1.1 Korzystał

z kursów/szkoleń lub studiów podyplomowych

3109 2749 80

4.1.2

Studenci kierunków zamawianych otrzymujący tylko stypendia


Podziałanie 4.1.2 Otrzymywał

stypendium Nie uczestniczył

w zajęciach wyrównawczych

2807 557 80

4.1.2

Studenci kierunków zamawianych tylko uczestniczący w zajęciach wyrównawczych


Podziałanie 4.1.2 Nie otrzymywał

stypendium Uczestniczył

w zajęciach wyrównawczych

1096 131 19

4.1.2

Studenci kierunków zamawianych otrzymujący stypendia i uczestniczący w zajęciach

wyrównawczych


Podziałanie 4.1.2 Otrzymywał

stypendium Uczestniczył

w zajęciach

wyrównawczych

1380 218 31

4.2

Pracownicy sektora B+R uczestniczący w szkoleniach lub studiach podyplomowych

Uczestnik instytucjonalny

Działanie 4.2 Korzystał

z kursów/szkoleń lub studiów podyplomowych

350 242 60

Ogółem

10857 4816 400




W bazie PEFS występowały niedoskonałości. Wśród 45064 rekordów w bazie uczestników

„indywidualnych” było 67 błędnych. Zdarzały się przypadki kilkakrotnego wykazania tego

samego uczestnika: 704 numery PESEL występowały dwukrotnie, 13 – trzykrotnie a 2 –

czterokrotnie (w tym nieliczne fikcyjne numery PESEL dla obcokrajowców typu „0”). Tym

samym liczba uczestników jest zawyżona o 742 osoby, a rzeczywista liczba uczestników na

koniec 2010 r. to 48 48885. Inne ograniczenia, to przypadki niewłaściwego sklasyfikowania

uczestnika jako indywidualnego lub instytucjonalnego, zdarzały się też przypadki sprzecznego

kodowania statusu uczestnika, np. „bierny zawodowo” i „zatrudniony”.

10.1.11 Przykłady dobrych praktyk (studia przypadku) i przykłady złych

praktyk

Część badania stanowiły studia przypadku projektów zidentyfikowanych jako przykłady „dobrych

praktyk", oraz przykłady „złych praktyk" pojawiających się w realizacji projektów. Przykłady,

zarówno dobre, jak i problematyczne, zidentyfikowano na podstawie:

Wywiadów z przedstawicielami Instytucji Pośredniczącej,

Analizy danych monitoringowych (w tym postęp finansowy w odniesieniu do

zaplanowanego harmonogramu realizacji projektu, przedłużenie realizacji projektu,

ocena parametryczna).

Przeprowadzono studia zarówno nad pozytywnymi, jak i negatywnymi przykładami.

Opracowanie wyników tych badań ujęte zostało w odmiennej formie.

Studia przypadku – ze szczególnym uwzględnieniem dobrych praktyk

Celem realizacji studiów przypadku w niniejszym badaniu było przede wszystkim zrozumienie

zespołu czynników sprzyjających występowaniu dobrych praktyk w projektach oraz

popularyzacja tych praktyk.

Przeprowadzono 10 studiów przypadku odnoszących się do projektów różnego typu,

w następującym podziale na Poddziałania/Działania P. IV:

6 projektów dla Poddziałania 4.1.1,

2 projekty dla Poddziałania 4.1.2,

2 projekty dla Działania 4.2

W ramach studium przypadku zastosowano następujące techniki badawcze:

1. Analiza danych zastanych

wniosku o dofinansowanie,

wniosków o płatność.

A także, gdy były dostępne dokumentacji beneficjenta powstałej w związku z realizacją

projektu, produktów projektu. Etap ten służył zgromadzeniu wstępnej, a zarazem obszernej

85 W tabeli podano liczby według wierszy w PEFS.




wiedzy o projekcie, co pozwalało badaczowi jakościowemu zagłębić się w kontekst projektu

i precyzyjnie ukierunkować badania terenowe.

2. Wywiady pogłębione:

1 wywiad z kierownikiem projektu,

1 lub 2 wywiady z inną osobą (osobami), zaangażowaną bezpośrednio merytorycznie

w realizację projektu.

2 wywiady z odbiorcami wsparcia, takimi jak pracownicy uczelni lub instytucji naukowej

– uczestnicy szkoleń, studenci kierunków objętych programami rozwojowymi lub

„zamawianiem” kształcenia, studentami uczestniczącymi w stażach, praktykach lub

zajęciach dodatkowych. Wywiady te dotyczyły oceny projektu przez odbiorców, w tym

rezultatów projektu dla uczestników.

3. Analiza ryzyka projektu

Analiza ryzyka była przeprowadzana przy udziale personelu i uczestników projektu (za pomocą

odpowiednich pytań zadanych w czasie wywiadów) oraz przez badacza w oparciu

o zgromadzony materiał oraz obserwacje poczynione w miejscu realizacji projektu. Analiza

ryzyka miała formę analizy SWOT. Przedstawione zostały w formie tabelarycznej mocne i słabe

strony oraz szanse i zagrożenia projektu. W analizie ryzyka badacz zwracał szczególną uwagę

na następujące obszary ryzyka:

Zakres merytoryczny projektu, w tym:

o Złożoność projektu,

o Różnorodność zadań w projekcie,

o Zbieżność zadań w projekcie ze standardową działalnością beneficjenta,

o Dotrzymywanie harmonogramu realizacji projektu.

Zarządzanie finansowe, w tym:

o Wielkość budżetu,

o Złożoność budżetu projektu,

o Realizacja projektu w partnerstwie,

o Status beneficjenta (podmiot prywatny lub publiczny)

Zarządzanie projektem, w tym:

o Personel projektu i ewentualna rotacja personelu,

o Złożoność struktury organizacyjnej,

o Miejsce jednostki realizującej projekt w instytucji,

o Doświadczenie w realizacji projektów ze środków UE.

Z każdego studium przypadku zostanie opracowano raport, zawierający m. in.:

Charakterystykę instytucji realizującej projekt, podmiotów i partnerów zaangażowanych

oraz otoczenia projektu,




Opis projektu, w tym wypracowania pomysłu na projekt oraz przeprowadzonej

diagnozy,

Rezultaty projektu,

Opis i analizę dobrych praktyk – ze względu na różnorodność dobrych praktyk,

rozszerzony opis i analiza mogły dotyczyć np. rezultatów projektu, zarządzania

projektem, budowania partnerstwa itp.,

Analizę SWOT obejmującą analizę ryzyka projektu.

Każdy z raportów wskazuje na specyficzne cechy badanego przypadku oraz ich konsekwencje.

Raport zawierają kserokopie, zdjęcia, itp.

Przypadki złych praktyk

Zidentyfikowane „złe praktyki” omówiono w raporcie końcowym, jako wskazanie i ilustrację

ewentualnych problemów związanych z realizacją projektów. Ze względu na prawo

respondentów do anonimowości oraz odmienność funkcji ewaluacji od kontroli, nie wskazywano

konkretnego projektu.

10.1.12 Analiza ryzyk i zagrożeń

Do przeprowadzenia analizy ryzyk i zagrożenia wynikających ze zidentyfikowanych w trakcie

gromadzenia danych problemów występujących na poziomie Priorytetu IV PO KL zastosowano

tzw. diagram Ishikawy.

Diagram Ishikawy jest metodą analizy służącą rozpoznaniu przyczyn problemów

występujących lub potencjalnych problemów (niepowodzeń) w realizacji analizowanych

przedsięwzięć, w tym projektów lub programów. Nazywany jest również wykresem

przyczynowo-skutkowym lub wykresem rybiej ości86.

Diagram ten często jest też nazywany schematem jodełkowym lub schematem rybiej ości ze

względu na swoją budowę i kształt. Zawiera on;

głowę ryby, czyli skutek, tj. analizowany problem;

kręgosłup, który skupia promieniście rozłożone przyczyny – ości;

ości, czyli przyczyny powodujące dany skutek.

Analizowane kategorie przyczyn są określane w zależności od dziedziny, w jakiej wykres jest

stosowany. Do najczęściej stosowanych kategorii przyczyn należą:

człowiek (Man),

materiał (Material),

sprzęt/maszyna (Machine),

metoda (Method),

86 Por. S. Wawak, R. Tochman, Wykres Ishikawy, 2007; E. Kindlarski, Wykres Ishikawy, Warszawa 1995.




kierownictwo (Management),

środowisko/otoczenie (Environment).

W zależności od rodzaju i dziedziny analizowanego problemu możliwe jest również użycie innych

kategorii przyczyn, np. wyposażenie, informacje, procedury, procesy, organizacja pracy.

Każda kategoria przyczyn jest rozbudowywana o kolejne przyczyny szczegółowe, a w razie

potrzeby również podprzyczyny. Budowa wykresu kończy się w momencie pełnego

zidentyfikowania zjawiska.

Diagram Ishikawy jest popularnym i użytecznym narzędziem do badania złożonych problemów

organizacyjnych. Diagram jest niejako „mapą'" analizowanego w nim problemu. Podstawowe

cechy diagramu to:

uporządkowany przekaz informacji,

trafność analizy,

hierarchia danych,

nacisk na lokalizację i eliminację przyczyn problemu.

Diagram pozwala na zidentyfikowanie przyczyn zaistniałego problemu i ustalenie ich

wzajemnych zależności.

Poniżej prezentujemy przykładowy schemat diagramu Ishikawy.

Rys. 2. Schemat diagramu Ishikawy

W ramach niniejszego badania diagram Ishikawy został zastosowany w celu szczegółowej

analizy szeregów przyczynowych skutkujących powstawaniem zidentyfikowanych problemów

w we wdrażaniu Priorytetu IV PO KL, które mają charakter ‘systemowy’, a więc są

charakterystyczne nie tylko dla pojedynczych projektów, ale dla ich większych grup, a więc

Kategoria przyczyn I

Zasoby ludzkie

Problem

Opóźnienia

wydatkowaniu

środków

Brak odpowiedniej liczby

pracowników

Niewystarczające kwalifikacje

pracowników

Kategoria przyczyn II

Kategoria przyczyn III

Kategoria przyczyn IV

Brak etatów

Brak powierzchni

biurowej




wynikają z barier w skutecznym i efektywnym wdrażaniu Priorytetu IV PO KL. Analiza ta

posłużyła również do precyzyjnego określenia typów stwierdzonych barier, a dzięki pogłębionej

identyfikacji ich przyczyn ułatwiła trafne określenie środków zaradczych.

Analiza została przeprowadzona w drugiej części fazy gromadzenia danych przez cały zespół

biorący udział w badaniu w formie dyskusji grupowej.

10.1.13 Analiza benchmarkingowa

Analiza benchmarkingowa została wykorzystana dla porównania systemu wdrażania Priorytetu

IV oraz systemu wyboru projektów w ramach tego Priorytetu z dwoma innymi zewnętrznymi

instrumentami finansowania sektorów nauki i szkolnictwa wyższego. Uważamy, że jest to

istotne ze względu na specyfikę tego sektora na tle innych sektorów korzystających ze wsparcia

z EFS oraz na fakt, że bezpośrednie wsparcie „miękkie” skierowane do tych sektorów ma

miejsce po raz pierwszy w tej perspektywie finansowej, podczas gdy pozostałe dwa instrumenty

finansowania zewnętrznego są wykorzystywane od dłuższego czasu. Benchmarkingiem objęto:

7 Program Ramowy

Krajowe programy grantowe dla sektora szkolnictwa wyższego i nauki (dotacje

podmiotowe, Program Patent Plus, Program Kreator Innowacyjności),

Analiza została oparta na dokumentach dotyczących tych instrumentów oraz na informacjach

uzyskanych w trakcie badań terenowych (IDI). Analiza dotyczyła:

procedur wyboru projektów, w tym w szczególności kryteriów wyboru,

zasad finansowania projektów, w tym zasad kwalifikowalności wydatków,

zasad zarządzania projektami, w tym dokumentowania realizacji projektu i jego

wyników.

10.1.14 Panel ekspertów

Panel ekspertów został zorganizowany w końcowym etapie fazy analizy i oceny – po

przygotowaniu pierwszej wersji raportu końcowego oraz wniosków i rekomendacji, a także

analizy ryzyka i zagrożeń.

W panelu wzięło udział 8 osób – przedstawiciele zespołu badawczego oraz przedstawiciele

zamawiającego, beneficjenta systemowego PO KL w ramach Priorytetu IV, eksperci ds. nauki

i szkolnictwa wyższego oraz eksperci ds. EFS i szkolnictwa wyższego. Przed spotkaniem wszyscy

uczestnicy otrzymali materiały do dyskusji.

Podczas przeszło 2. godzinnego spotkania omówiono propozycje wniosków i rekomendacji. Do

najważniejszych konkluzji panelu należały następujące wnioski, ujęte w ostatecznej treści

raportu końcowego:

Uczelnie, które nie aplikują do Priorytetu IV nie są zainteresowane tego rodzaju

działaniami lub nie mają wystarczającego potencjału, zatem prowadzenie

ukierunkowanych na nich działań informacyjno-promocyjnych, w szczególności

w świetle dużego zainteresowania Priorytetem, nie jest zasadne;




Warto natomiast podjąć bardziej aktywne działania informacyjno-promocyjne względem

instytutów naukowych, w celu zaprezentowania im możliwości uzyskania

dofinansowania w ramach Działania 4.2;

Ocena merytoryczna projektów w formie obowiązującej w PO KL nie jest de facto oceną

merytoryczną wniosku, ale raczej oceną techniczną weryfikującą czy beneficjent

wypełnił wniosek zgodnie ze schematem, używając odpowiednich sformułowań;

Zbyt mała jest liczba ekspertów oceniających wnioski posiadających ekspercką wiedzę

nt. nauki i szkolnictwa wyższego a surowe zasady bezstronności jeszcze bardziej

ograniczają dostępność ekspertów;

Brak „rzeczywistych” opiekunów projektów jest istotną słabością systemu

instytucjonalnego w Priorytecie IV.

Documents

-promocyjnych Oferta · Ludzki (PO KL) realizowanego Oferta Badanie ewaluacyjne działań informacyjno-promocyjnych i szkoleniowych oraz systemu wyboru i wdrażania projektów w ramach