Prostorni Plan za Podru - ammk-rks.net · Prostorni Plan za Područje posebnog Ekonomskog Interesa “Podruqje Novog Iskopa” MSPP – Institut za Prostorno Planiranje . 12. Prema

Prostorni Plan za Područje posebnog Ekonomskog Interesa “Podruqje Novog Iskopa”

MSPP – Institut za Prostorno Planiranje

2

Prostorni Plan za Područje posebnog Ekonomskog Interesa “Podruqje Novog Iskopa ”


3

Vlada Republike Kosova Ministarstvo Sredine i Prostornog Planiranja

PROSTORNI PLAN 2010 - 2020 +

Zona od Posebnog Ekonomskog Interesa

“ Područje Novog Iskopa ”

Institut za Prostorno Planiranje

Priština, Mart , 2011



4

ISASTAVLJAĈI PLANA

Institut za Prostorno Planiranje :

Direktor : Luan Nushi,

Koordinator projekta : Faton Deva,

Planeri i istraţivači posebnih podrucia: Faton Deva, Elvida Pallaska, Arbën Rrecaj, Zana Mehmeti, Besim Gollopeni, Festa Nela, Luan Nushi, Shpend Agaj, Nexhmije Kamberi, Rizah Murseli i Gëzime Grajqevci.

Obrada karata – IPP - GIS Jedinica: Ismail Gagica, Rizah Murseli i Festa Nela

Tehniċka priprema : Institut za Prostorno Planiranje

Međuministarska Radna Grupa :

Glavni Kordinator : Faton Deva iz IPP / MSPP ;

Drugi Koordinator: Ardiana Zhuri iz PATEL / MER (do zaršetka početnog drafta );

Pomočni Koordinator: Zana Mehmeti iz IPP / MSPP kao i

Ĉlanovi : Sabit Restelica, Ismail Hetemaj, Hazir Çadraku, Fatmir Azemi, Abdurrahman Vërbovci i Sylë Tahirsylaj iz MSPP; Valon Stavileci, Sabri Limari i Pëllumb Gjinolli (na finalni deo procesa) iz PATEL /

MER, Lulzim Korenica, Fatos Aliu i Arsim Kuliqi iz MER; Burbuqe Deva iz MKOS; Isah Rudaku iz MPŠRR; Xhevat Tafa iz MJS ; Afrim Krasniqi iz MRSO; Naim Kelmendi iz MTPT; Gëzim Tërnava iz KEK-a A. D. i Nazif Shala iz Opštine Obilić.

Drugi članovi učesnici , na dve prve faze početnog draft-Plana (Profil i Vizija ) su bili - Ilirjana Mejzini i Adem Ibërhysaj iz MSPP kao i Miftar Nika i Besiana Qorraj iz MER.

Drugi uċesnici iz :

Drugih Opština uċesnice u zoni ,

Universiteti,

Agencije i domaċi Instituti ,

NVO – domaċe i strane :

Javni i Privatni Sektor:

Nezavisni Profesionalci :

Agencije i međunarodni partneri

ZAHVALNICA

Zahvaljujemo se svim učesnicima međuministarske radne grupe (MRG ), učesnike opština i javnih organizacija vladine i nevladine kao i druge profesionalne eksperte , za njihov doprinos na organizovanim sastancima ,u cilju pruţenoj pomoči i porške MSPP-a odnosno Institutu za Prostorno Planiranje , za sastavljanje i povečanju kvaliteta ovoga dokumenta :

“ Prostorni Plan za Područje od Posebnog Ekonomskog Interesa - Područje Novog Iskopa 2010 - 2020+”.



5

LISTA SKRAĈENICA

Skračenice Naziv

BK Buđet Kosova KP Kancelarija Premijera UKP Upravni Komitet Projekta za transakciju Termocentrala “Kosova e Re” MER Ministarstvo Energetike i Rudnika, referuje se odgovornosti, odlukama i koriščenih

izvora ove institucije prije 22 Marta 2011 MZHE Ministarstvo Ekonomskog Razvoja, referuje se odgovornosti, odlukama i koriščenih

izvora ove institucije posle 22 Marta 2011 MSPP Ministarstvo Sredine i Prostornog Planiranja MPŠRR Ministarstvo Poljoprivrede Šumarstva i Rruralnog Razvoja MKOS Ministarstvo Kulture, Omladine i Sporta MTPT Ministarstvo Transporta i Post – Telekomunikacije, referuje se odgovornosti,

odlukama i koriščenih izvora ove institucije prije 22 Marta 2011 MI Ministria e Infrastruktures, referuje se odgovornosti, odlukama i koriščenih izvora ove

institucije posle 22 Marta 2011 MEF Ministarstvo za Ekonomiju i Finansije, referuje se odgovornosti, odlukama i

koriščenih izvora ove institucije prije 22 Marta 2011 MF Ministria e Financave, referuje se odgovornosti, odlukama i koriščenih izvora ove

institucije posle 22 Marta 2011 MRSO Ministarstvo Rada i Socijalnog Osiguranja MALV Ministarstvo Administriranja Lokalne Vlade MPNT Ministarstvo Prosvete, Nauke i Tehnologije MZ Ministarstvo Zdravlja MTI Ministarstvo Trgovine i Industrije MMRG Međuministarska Radna Grupa KAZS Kosovska Agencija za Zaštitu ţivotne Sredine HMIK Hidro-Meteorološki Institut Kosova DSI Departman Stanovanja i Izgradnje DZS Departman za Zaštitu Ţivotne Sredine DPP Departman Prostornog Planiranja IPP Institut za Prostorno Planiranje PP Prostorni Plan ZPEI Zona Posebnog Ekonomskog Interesa PNI Područje Novog Iskopa PP PNI Prostorni Plan za Područje Novog Iskopa PDP Plan Delovanja za Preselenje FRZ Fond za razvoj zajednice (ili CDF – Comunity Development Found) GRP Glavni Rudarski Plan (Ruda ) PRP Pomočni Rudarski Plan PUS Procena Uticaja na Sredinu SPŢS Strateška Procena ţivotne i Socijalne Sredine PTAEL Projekat Tehničke Asistencije za Energiju od Lignita TZE Traktat Zajednice za Energiju DIE Direktiva za industrijske emisije LPCD Direktiva za velika postrojenja za sagorevanje (Large Combustion Plant Directive) EJL Jugoistočna Evropa ENTSO-E Operator Sistema Transmisije u Evropskoj Mreţi – Istok (European Network Transmission System Operator - East) AER Evropska Agencija za ponovnu izgradnju EZ Evropska Zajednica SB Svetska Banka



6

UNMIK Misija Privremenog Upravljanja Organizacije Ujedinjenih Nacija na Kosovu KEK Energetska Korporacija Kosova KOSTT Kosovski Operator Sistema , Transmisije i Trţišta električne energije (Kosovo Operator System, Transmission and Trade of energy) INKOS Institut Kosova za projektiranje i istraţivanje u KEK-u PĈRZ Projekt za Ĉiščenje i Rehabilitaciju Zemlje STEAG Konzorcijum STEAG Vattenfal Izračivač Glavnog Rudarskog Plana u oblasti Sibovca (VEM i DMT) VEM Kompanija Vattenfall Europe Mining AG DMT Kompanija Deutsche Montan Technologie GmbH SEK Strategija Energije Kosova SEE Strategija Električne Energije HC Hidrocentral TC Termocentral TC A Termocentral Kosova A TC B TermocentralKosova B TC NR Termocentral Novo Kosovo SP Sagorevanje u obliku Praha SFS Sagorevanje u Fluidiziranom Sloju SO Skupština Opštine ROP Razvojni Opštinski Plan TER Trougao Ekonomskog Razvoja SWOT Analiza koja ima Prednosti , Slabosti , Mogučnosti i Opasnosti KMKD Kompanija za Menađiranje Kosovovskih Deponija Mt/g Milion tonelata godišnje MWh Megavatčas MKM Milion Kubičnih Metara



7

SADRŢAJ DOKUMENTA

Predgovor................................................................................ ................................................................. 09 Izvršni sadrţaj ........................................................................................................................................ 11 Uvod ..................................................................................................................... ................................... 14 Razvoj procesa rikonfiguracije ......................................................................................................... 15 Obuhvačanje i definisanje zone .......................................................................................................... 17 Sveobuhvatnost izrade plana ............................................................................................................. 20 Cilj irade plana , ..................................................................................................................................... 21 Osnovanost, sistem i proces planiranja ............................................................................................ 22 Struktura i sadrţaj plana ............................................................................................................ 26

PROFIL PROSTORNOG RAZVOJA I ANALIZA STANJA 27

Pozicija i Analiza postoječeg stanja .................................................................................................... 27 Pozicija, kotekst i prirodne i geografske osobenosti..................................................................... 27

Geografski poloţaj .................................................................................................................... 27 Kontekst podrumčja i učešče opštine .................................................................................. 28 Prirodne i geografske osobenosti .......................................................................................... 30 Prirodne opasnosti ................................................................................................................... 35

Analiza stanja – Koriščenje zemljišta ................................................................................................... 37

Sredina – Vazduh .................................................................................................................................... 44

Voda ............................................................................................................................................ 48

Zemlja .......................................................................................................................................... 50

Otpaci i njihov uticaj ................................................................................................................. 51

Buka ............................................................................................................................................ 54

Peisaţ, biodiversitet i prirodno i kulturno nasleđe .......................................................... 55

Resursi lignita ........................................................................................................................... 58

Stanovništvo , socijalni razvoj i naselja .............................................................................................. 61

Stanovnoštvo .............................................................................................................................. 61

Socijalni razvoj .......................................................................................................................... 63

Naselja , stanovanje i socijalne usluge ................................................................................... 65

Ekonomski razvoj ................................................................................................................................... 68

Industrija ..................................................................................................................................... 68

Trgovina ...................................................................................................................................... 68

Poljoprivreda .............................................................................................................................. 68

Turizam ....................................................................................................................................... 69

Infrastruktura i tehničke usluge ............................................................................................................ 70

Infarstruktura transporta ....................................................................................................... 70 Hidrotehnička Infrastruktura .................................................................................................. 71 Infrastruktura električne energije .......................................................................................... 72 Upravljanje otpadom .............................................................................................................. 74

Zona “PNI-a” u smislu planiranja ...................................................................................................... 75 Zona u kontekstu sa prostornim planom Kosova ............................................................ 75

Kontekst zone sa razvojnim planom i opštinske analize .................................................. 76

Izveštaji i sektorijalne strategije .......................................................................................................... 77

Analiza - SWOT ..................................................................................................... ................................. 81

Procena investicionih kapaciteta ....................................................................................................... 84 Glavni izazovi ........................................................................................................................................ 88

VIZIJA , PRINCIPI I CILJEVI 89

Vizija osnovana na izazovima , principima i ciljevima ...................................................................... 89

Glavni izazovi osnovana na prioritete i medjunarodne principe ................................................... 90

Opšti principi .......................................................................................................................................... 98

I

II



8

Deklaracija Vizije ................................................................................................................................... 98

Strmljenja (ciljevi) dugoročnog prostornog razvoja .......................................................................... 99

Strateški prioriteti .................................................................................................................................... 101

OKVIR BUDUĈEG PROSTORNOG RAZVOJA 103

Koncepti i e struktura budučeg razvoja ............................................................................................. 103

Koncept prostornog razvoja “Detelina i Propeler ”........................................................................... 103

Struktura razvoja prema konceptu .................................................................................................... 105

Proizvodnja i sigurno snadbevaje sa električnom energijom i grejanjem ..................................... 105

Koriščenje lignita za snadbevanje centra za proizvodnju ................................................................ 107

Okvir politika za preselenje stanovništva ........................................................................................ 108

Rehabilitacija ţivotne sredine ............................................................................................................... 110

Procena scenarija osnovanih na koncept budučeg razvoja.............................................................. 113

Alternativni scenariji za odabir lokacije za kapacitete proizvodnje ............................................. 113 Posebni kriteriji za procenu scenarija ............................................................................................... 114 Procenjivanje scenarija novog iskopa.................................................................................................. 117

STRATEGIJA ZA BUDUĈI RAZVOJ 120

Konkurentne Strategije........................................................................................................................... 120

Strategija prema trendu (ili “nula ”) ................................................................................................... 120

Startegija prema konceptu razvoja ...................................................................................................... 121

Razvoj strategije prema konceptu razvoja ......................................................................................... 123

Predviđeno koriščenje zemljišta u 2020 .................................................................................................139

Procena strategija .................................................................................................................................. 142

ODREDBE ZA SPROVOĐENJE STRATEGIJE 143

Odredbe za sprovođenje Koncept – Strategije .................................................................................. 143

Uslovi i mere Vlade , lokalne Vlade ,privatnog Investitora i drugih odgovornih institucija .. 143

Uslovi opšte mere ................................................................................................................................. 143

Prijava plana od strane Vlade Republike Kosova ......................................................................... 144

Prijava plana od strane lokalne vlade ............................................................................................... 144

Prijave plana od strane privatnih investitora ................................................................................... 145

Sprovođenje plana od strane drugih odgovornih institucija ......................................................... 145

Uređenje i koriščenje prostora ........................................................................................................... 146

Odredbe za konsultiranja , saradnju i učešče ................................................................................. 146

Odredbe o hronologiji i etape sprovođenja ..................................................................................... 147

Upustva za daljna istraţivanja ........................................................................................................... 147

DODACI NA PROSTORNOM PLANU 150

STRATEŠKI PLAN DELOVANJA 155

IV

III

V



9



10



11

IZVRŠNI SADRŢAJ

siguranje proizvoda i redovonog snadbevanja sa električnom energijom je preduslov za ekonomski razvoj drţave. Na Kosovu, trenutna proizvodnja električne energije, zavisi uglavnom od njegove proizvodnje što kao osnovu ima sagorevanje lignita na blokovima

Termocentrala „Kosova A‟ i „Kosova B‟.

Kosovo, u ovoj fazi planiranja, razvoj energetike bazira na koriščenje domačih izvora. Lignit je najvaţniji energetski resurs Kosova, koji snadbeva oko 97% totalne proizvodnje električne energije. Procenjeni resursi lignita u celom Kosovu postiţu oko 12.5 miliardi tona, od kojih, količina od 8.6 miliardi tona, smatra se da su rezerve što sa ekonomskog aspekta smatraju povoljnim za koriščenje.

Daljni razvoj energetskog sektora na Kosovu moţemo nači uglavnom, kod dobitka električne energije sagorevanjem lignita. Ovaj razvoj , koristeči rezerve lignita sa rigoroznim međunarodnim kriterijima o globalnom grejanju, kontrole, trgovanju i emetiranja uljen dioksida, bazira se na kapacitetima i kvalitetu rudarskih rezervi lignita u Zoni od Posebnog Ekonomskog Interesa (ZPEI) “Područje Novog Iskopa” i u izgradnji postrojenja novog (termocentrala) TC “Kosova Re” unutar njega.

Zona od interesa PNI, za koji se izrađuje ovaj Prostorni Plan, ima površinu od 150 km² (od one predloţene kao na odluci objave zone Br.02/57, dt. 13.03.2009 sa 143 km²) i obuhvača razne određivačke prostorne faktore. Svaki od njih, traţi analize, studiranja i predhodna istraţivanja o socijalnim i ambientalnim uticajima koji se uzrokuju od delatnosti, aktivnosti i planiranim postoječim i budučim projektima u okviru razvoja energetskog sektora.

Postoječi Termocentrali, baziraju svoju aktivnost do prestanka, posle zatraţene rehabilitacije koja se bazira na dozvoljenim međunarodnim standardima, TC „Kosova A‟ raviče najkasnije do kraja godine 2017 godine, a sa tehničkom ambientalnom rehabilitacijom, TC „Kosova B‟ do 2030. godine . U međuvremenu na osnovi Energetske Strategije za period 2009 – 2018, očekuje se izgradnja novog termocentrala TC “Kosova e Re” u dve faze, gde funksionisanje prvih blokova referišuči se plana, biče u periodu u najmanje do pet godina, dok traje izgradnja i razvoj novih blokova, da bi još dva blokova TC Kosova B potpuno zamenili oko 2030.godine.

Razvoj i avansiranje površinskog iskopavanja, u novoj rudarskoj oblasti, pod duţnostima KEK-a realizira se prema Glavnog Rudarskog Plana izrađenog od Vatenffal1, u cilju snadbevanja termocentrala sa lignitom. Ovaj proces, sa sobom nosi i veliku socijalnu problematiku, premeštanja stanovništva od naselja što utiče direktno u ovom prostoru. Proces premeštanja, sa svojom hronologijom, evidentiranje, eksproproacija, procenjivanje, nadoknade i premštanje stanovnioštva u nova naselja, vrši se predhodno da bi se dozvolio početak površinskog iskopavanja kod nošenja lignita do termocenterala.

Rehabilitacija i pobolšanje ţivotne sredine, razvije se kao kontuinirani i neophodni proces, počeči sa odstranjivanjem i rekultivacijom zona sa deponiranim pepelom i spoljnog slaganja jalovine, nastavljajuči sa rehabilitacijom, zamenama i postavljanjem novih tehnoloških postrojenjaj na ostoječim blokovima (za sprečavanje zagađenja i degradacije vazduha, vode i zemljišta), degradiranih zona i koriščenih rudnika. Izgradnja zaštitnih pregrada od poplave, erozije, vibracije i buke a posebno okolnog pojasa rudničke zone u okviru generisane energije od zeleniša u okviru ovoga procesa , duţni su izvršiti i to što pre da se realizira

1 Vattenfal Europe Mining AG, Deutsche Montan Technologie GmbH “The Main Mining Plan for New Sibovc Mine”, Jun 24, 2005.

o



12

Prema odluci Vlade Republike Kosova, bazirano na zakonskom okviru Kosova , zadeţuje se MSPP-a - IPP-a (Institut za Prostorno Planiranje) da izradi Prostorni plan za Zonu od Posebnog Ekonomskog Interesa “Područje Novog Iskopa”. Prostorni Plan je izrađen uz pomoč profesionalne radne grupe u nivou međuministarskih eksperata, gde su znatan doprinos dali i neki konsulenti i drugi profesionalni domani i vanjski eksperti.

Cilj izrade prostornog Plana za Područje Novog Iskopa je planiranje budučih aktivnosti unutar i van zone, u korist osiguranja proizvodnje električne energije i grejanja od sagorevanja lignita, u postoječim termocentralima i izgradnji TC-a Novo Kosovo, premeštanja stanovništva i materijalnih dobare po naseljima doticanim neprekidnim aktivnostima iskopavanja kao i pobolšanju ţivotne sredine i ţivotnog kvaliteta ţivota za stanovnike zone koristeči racionalno prirodne resurse i prirodno i kulturno nasleđe.

Zona od posebnog ekonomskog interesa PNI- a, u domačem kontestu sa Prostornim planom Kosova, postavljen je u“ Plavoj zoni ” takozvanoj“ Kapija Kosova ”, oko TER-a (Trougao za Ekonomski Razvoj Kosova ) i obuhvača opštine: Obiliča, Lipjana, Kosovo Polje , Glogovac, Podujevo i Prištine kao centar A, na lokalnom kontekstu, zona interesa“ Oblast Novih Iskopina ” adaptirat če se na planovima i razvojnim stretegijama koje obuhvačaju opštine (Obiliča, Kosovo Polje, Vučitrna, Glogovac).

Područje Novog Iskopa, kao zona od posebnog ekonomskog interesa, sa sobom obuhvača određivačke prostorne faktore kao: Novu oblast iskopavanja (oblast „C‟), Industrijske zone postoječih TC-a sa mogučim lokacijama za TC KR, transportni i infrastrukturni Koridori, Postoječi rudnici, Vanjske deponije jalovina, Stvorene deponije pepela i zaštitna buferična zona oko ovih uticajnih prostornih faktora.

Iz vršene analize profila o postoječoj situaciji i stanju , proizašli su novi problemi , poređeni po određenim tematskim oblastima bazirano po Vladinim prioritetima i osnovnim međunarodnim principima , grupisani u 4 (četiri ) Glavne razvojne izazove iz zone PNI-a :

1. Osiguranje električne energije i grejanja, 2. Eksroproacija, premeštanje i kvalitet ţivota zajednice, 3. Koriščenje prirodnih resursa i 4. Stanje ţivotne sredine.

Oslanjajuči se na materijalima na raspolaganju (analize, istraţivanja, procene, izveštaje, studiranja, strategije i druge razne nacrte) kao i date ideje osnovane na iskustvima profesionalnih eksperata, u mnogim vršenim diskusijama za vreme radnih susreta, sastavljena je deklaracija Vizije koja ima ovaj sadrţaj :

“Zona od Posebnog Ekonomskog Interesa – Područje Novog Iskopa , paţljivo menađirana zona , u skladu sa standardima EZ-a , u korist ekonomskog razvoja , socijalne zastite i povoljno stanje ţivotne sredine.”

Uspeh naglašene Vizije, moţe se obezbediti, oslanjajuči se na opšte principe (sa kojim je usklađen ovaj strateški plan ) za zaštitu i razvoj ove zone interesa i sa analognog aspekta sa četiri Glavnim Izazovima. Znači kao koherentni odraz svega ovoga poređeni su ovi četiri Glavni Ciljevi budučeg Prostornog Razvoja :

Sigurna proizvodnja i snadbevanje sa električnom energijom - predloţeni ciljevi , moraju ispuniti naglašeni cilj u kojem se radi o: Mogučnošču izgradnje jedinica novih (kapaciteta) energetski generisane sa sagorevanjem lignita; prenošenje, raspodelu električne energije i odrţavanje domače elektroenergetske mreţe. Neprestana inicijativa za koriščenje obnovljivih izvora za proizvodnju energije.

Planiranje i kontrola procesa preseljavanja i razvoj Naselja – Nastoji da se postiţe, sa predloţenim ciljevima kao što su : Inventarizacija i procena nepokretne imovine; Esproproacijai nadoknada nepokretne imovine ; Primena prihvatljivog procesa za preseljavanje - relokacija zajednice i postizanje dogovora za pitanje groblja ; Planiranje i kontrola razvoja za pobolšanje ţivota unutar zone . Stvaranje Fonda za Razvoj zajednice kao i Kontrola razvoja cele zone Kosovskih bazena .



13

Postojano Upravljanje prirodnim resursima - Cilj koji stremi da se postiţe , predloţenim ciljevima, kao, : racionalno koriščenje lignita ; sprečavanje samo-sagorevanja lignita u rudniku (iskopavanju ) kao i koriščenje i racionalno upravljanje vodenim resursima .

Pobolšanje stanja ţivotne sredine i vođenje računa o nasleđenim dobrima - Ovde se naglašavaju , neki od predloţenih ciljeva, koji se veruje da če se postici ovo stremljenje, kao: pobolšanje performence ţivotne sredine , postoječih TC-a ; zatvaranje starih blokova, rehabilitacija i rikultivacija degradiranih površina; monitorisanje i redovna kontrola ţivotne sredine u vazduhu, vodi i zemlji; postojano upravljanje „Nove Regionalne Deponije‟ u Mirashu; upravljanje i koriščenje sveţeg pepela za potrebe gradjevinarstva kao i potrebno i efikasno zbrinjavanje za biologšku raznolikost i (prirodno, kulturno, i industrijsko nasleđe ) u zoni PNI –a .

Dalje, rađeno je u određivanju koncepta za buduči prostorni razvoj, koji omogučava i olakšava donošenje odluka u vezi sa buduči razvoj zone . Koriščena osnova za ovo je odluka Vlade Republike Kosova, kojom je ova zona objavlena „Zona od Posebnog Ekonomskog Interesa‟, glavnim stemljemnjem da se preko razvoja energetskog sektora unapredi i ekonosmki razvoj drţave.

Koncept budučeg prostornog razvoja za interesnu zonu PNI-a, nazvanog“Detelina i Propeler ”, na skematski način pokazuje, buduči razvoj u okviru četiri glavnih stremljenja - sastavni deo Vizije – karakterizirane kao neprekidne procese . Ovaj koncept, potencira buduči razvoj neprestane generisane energetske snage , postavljene baš u sredini zone kao centralna osa propelera i tri pokretačke elise koje pokazuju popratne procese , racionalnog koriščenja resursa lignita , zaštiti interese stanovništva za vreme tretiranja naselja kao i rehabilitaciji ţivotne sredine .Ali , i zoni PNI-a , samo kada se ispunjavaju zatraţeni kriteriji socijalnog aspekta i ţivotne sredine (simbolično predstavljene ekologškom biljkom - detelinom), onda se dozvoljava da se vrše ove predviđene promene (simbolično predstavljene propelerom).

Preko ovog koncepta nastoji se postizanje ţeljenog prostornog razvitka , predhodne deklarisane Vizije za zonu PNI-a , gde delatnosti i aktivnosti koji proizlaze iz ovog koncepta su veoma jasni i precizni. Predloţene aktivnosti potpuno podrţavaju planiranje i koordinirani prostorni razvoj u odnosu sa glavnim izazovima obuhvačene u zoni. Dodatni vapor se vrši kod međuinstitucionalne saradnje, između centralnog i lokalnog nivoa, uticajuči u usklađivanju delatnosti kod selektiranja prioritetnih aktivnosti i sprovođenju konkretnih projekata obuhvativši i kontrolu razvoja unitar i van zone.

Jedna od glavnih zadataka radne grupe bilo je i odabiranje adekvatne lokacije za razvoj novog rudnika i izgradnji novog termocentrala Novo Kosovo. Jedan od mugučih scenarija, bazirano na studijama i predhodnim istraţivanjima, analiziran i procenjen je smer razvoja rudnika i četiri potencijalnih lokacija za izgradnju TC-a „ Novo Kosovo”. Na analizima je obuhvečena i lokacija industrijalnog kompleksa TC “Kosova A”; lokacija kompleksa TC “Kosova B”; lokacija u blizini sela Bivolak i lokacije u blizini sela Grabovc. Od procene specifikčnih kriterija za odabiranje lokacije, osim onih opštih, za svaki scenarij , rezultirao je da: najprikladnija i najbolja lokacija za izgradnju “TC KR” je opcija B (unitar industrijskog kompleksa TC „Kosova B‟).

Opšti dinamični plan, preseljenje – smeštenje stanovnika iz opasne zone, treba spremiti prema naseljima koje su atakovane prema selektovanom scenariju za avansiranje i razvoj iskopavanja, u skladu sa Glavnim Rudarskim Planom .

Ovaj plan i sve druge aktivnosti opisane su detaljno u poglavlju Strategija Prostornog planiranja zone – koji je glavni deo dokumenta. Strategija prema konceptu razvoja PNI-a dalje radi na odobrani scenarijo koji se postiţe prvo sa hiearhičnim razvojem stremljenja , posle vako stremljenje na specifikonim ciljevima i na kraju svaki cilj ima svoje mere , aktivnosti konkretne projekte da se postiţe cilj .

Prostorni Plan za Zonu od Posebnog Ekonomskog Interesa “Područje Novog Iskopa” zaršava se poglavljem odredbi za sprovođenje , što istovremeno pokazuju pravila i odgovornosti za svakog uključenog učesnika u realizaciji predviđenih aktivnosti .



14

UVOD

opšteno, trenutna proizvodnja električne energije na Kosovu zavisi od starih Termocentrala “Kosova A” i “Kosova B”, koje koriste lignit koji se vadi od postoječih rudnika u Bardhu i Mirashu, Sitnici, na zapadu glavnog grada Kosova – Prishtine. Proizvodnja lignita iz novog

rudnika “ Jugozapadni Sibovc”, počinje u 2010.godini. mineralja bogastva kod postoječih iskopina (Bardh i Mirash), na kraju su i očekuje se da se eksloatišu do 2011 godine. zato imajuči to u obzir, Vlada Kosova sa svojim određenim sektorom preuzeo je inicijativu za otvaranje novih rudnika. Ova iniciativa, prirodno da osim sektora energjetike traţi i obuhvačanje svih drugih sektora, obuhvativši ovde i sektor za prostorno planiranje u svojstvu koordinatora procesa planiranja.

Osiguranje proizvodnje i snadbevanja dovoljnom električnom energijom , za ispunjavanje domačih potreba za koriščenje i uopšteno ekonomski razvoj Republike Kosova, glavni je element u ovom procesu. Daljni razvoj površinskog iskopavanja treba se bazirati na kapacitetima i kvalitetima rudničkih rezervi u zoni od posebnog ekonomskog interesa (ZPEI ) - “Područje Novog Iskopa”. Investiranje i izgradnja novog postrojenja (termocentrala) novog (TC “Novo Kosovo”), sa avansiranom tehnologijom , efikasnijom proizvodnjom i istovremeno boljeg za ţivotnu sredinu , biče razloţniji od neprekidnih investiranja koja koštaju mnogo za rehabilitaciju i adaptaciju blokova TC „Kosova A‟ u suprotnosti za ţivotnim vekom i tehnologijom koje imaju one.

Izgradnja novih blokova, od izgradnje do njihovog funksioniranja, treba razviti uporedo funksionisanju blokova na dva postoječim termocentralima . Očekuje se da svoju aktivnost , funskionisanja do prestanka - dekomisije TC „Kosova A‟ sa svojim blokovima A3, A4 i A5 razvije najkasnije do 2017 godine, a TC „Kosova B‟ sa svojim blokovima B1 i B2 ( rehabilitirane do 2017 godine ) oko 2030 godine .

Razvoji kao: izgradnja i funksioniranje novog termocentrala „Novo Kosovo‟; dekomisija blokova na TC Kosova A i rehabilitacija blokova na TC Kosova B; premeštanje stanovnoštva i dislociranje naselja; razvijanje rudnika na Područje Novog Iskopa ubuhvativši popunjavanje i re-kultivaciju koriščenih rudnika u Belaćevcu (Bardu) i Mirašu, koštaju mnogo. Nesumnjivo glavna odgovornost pada Vladi Kosova i mogučnostima koje ima Buđet Kosova. Polazeči od domačih ekonomskih teškoča jasno je da se za razvoj novih energetskih kapaciteta, potrebna nam je pomoč i od drugih finansijskih izvora. Zato, Odluke Vlade i postiţeni dogovori sa kompanijama nosiocima Projekta, moraju jasno definisati potrebne generativne kapacitete, poziciju Kosovskih institucija kao i spomenute odgovornosti stranog investirora, za razvoj Projekta, veoma energetski potrebnog za ekonomski razvoj Kosova.

Strategija Energije Kosova za period 2005 – 2015 , izrađen od Ministarstva Energetike i Rudnika (MER) odobrene od Skupštine Kosova u 2005 godini , potvrđuje činjenicu , da u dugoročnim skemama , lignit če ostati glavno gorivo za proizvodnju električne energije za Kosovo. Isto je potvrđeno i u Razmatranoj Strategiji Energije Kosova za period 2009-2018 gde , da iskopavanje lignita u sledečem periodu je predviđen da se vrši na severnom delu bazena lignita “Kosova”. Ovaj deo je poznat i nazivom “ Polje Sibovca”, ali , zahtevom stanovnika te oblasti za vreme javnih konsultacija sada se ovo polje zove “Područje Novog Iskopa”.

Ova strategija, iz koje je izrađeno prvi nacrt PP za “PNI” u Novembru 2009, traţi se da se lignit kao domači proizvod stavlja na koriščenje za proizvodnju električne energije , sa odgovornim tretiranjem ţivotne sredine i socio- ekonomskog tretiranja. Posle koriščenja iskopavanja i snadbevanja sa lignitom postoječe termocentrale i onih novih, izgrađeni u fazama sa generisanim kapacitetima od 2 x 1000 MW, traţi se da , koriščene rudničke površine, papune i rehabilitiraju a posle te se rekultivišu . Uporedo sa procesima sa spomenutim aktivnostima , traţi se razvijanje i prihvatljivih aktivnosti i okviru procesa eksproproacije i

premeštanja – preselenje zajednice. Rezultati ovih procesa , biče promene u prostornoj strukturi, pokazane kao na konfiguraciji, ţivotnoj sredini, koriščenjej zemljišta, peisaţu, prostriranje naselja itd.

U



15

RAZVOJ PROCESA RIKONFIGURACIJE

Predhodni Nacrtni dokumenat – Prostorni Plan za područje od posebnog ekonomskog interesa “Područje Novog Iskopa” baziran je na Strategiji Energije 2005 – 2015 i drugim izrađenim i odobrenim dokumentima do Julija 2009 godine . Sa vršenim promenama za vreme razmatranja ove Strategije proizašla su i druga rešenja i upustva zbog opšteg interesa za energiju Kosova .

Strategija Energije Kosova za period 2009 – 2018 ( Razmatranje one iz 2005 – 2015), usvojena sa nekim izmenama 01 Aprila 2010 od Skupštine Kosova, predviđa:

Siguran i postojani razvoj snadbevanja energijom da bi svi korisnici imali pristup neprestanom snadbevanju efikasnom energijom , adekvatnog kvaliteta .

Restrukturacija i razvoj sektora energetike u skladu sa Traktatom Komuniteta Energije , obezbedivši da zakonodastvo o energiji je u skladu sa Acquiss Communitaire Evropske zajednice za Energiju.

Razvoj i rehabilitacija kapaciteta generisanja sagorevanjem lignita, obuhvačanje privatnog sektora da bi obezbedili dovoljno generisanje sa električnom energijom za domače koriščenje, rezervni kapacitet i izvoz.

Razvoj linija za transmisiju da bi obezbedili domače snadbevanje i veze sa susednim drţavama.

Razvoj infrastrukture i distribucije da bi smanjili gubitke u distributivnoj mreţi.

Promocija i vanjske investicije u sektoru energije preko restrukturisanju sektora i osiguranju regulativne ţivotne sredine unutar konteksta konkurentnog trţišta .

Optimizam za koriščenje svih energetskih resursa, obuhvativši domače ili uvozene resurse.

Promovisanje samosvesnosti za zaštitu ţivotne sredine kod energetskih aktivnosti , u skladu sa Acquiss Communitaire za Ţivotnu sredinu.

Osiguranje efikasnog koriščenja energije i promovisanje upotrebe obnovljivih resursa energije . Odluka Vlade Republike Kosova datuma 17.12.2009 br. 07/99 (vidi dodatak 3), rikonfiguriše transakciju za Termocentral Novo Kosovo u oblasti lignita u Sibovcu , sa ovim komponentima :

Izgradnja novog centrala za generisanje električne energije “termocentral Novo Kosovo ” sa početnim kapacitetom instaliranog od 500 MW sa mogučnoščom proširenja do 1000 MW i prikladnim interkoneksioniranim stabilimentima .

Brzi razvoj Oblasti Lignita u Sibovcu da bi nudili lignit za postoječe centrale na Kosovu (Kosova A i Kosova B) i nove postoječe jedinice termocentrala “ Novo Kosovo ” Kada počinju operiranje .

Participacija privatnog sektora u termocentralu Kosova B. Istom odlukom zatraţeno je da se vrši izraţavanje interesa, gde če se opisati detaljnosti transaksije, minimalni kriteriji za odabiranje, konkurenciju i stremljenja Vlade za ovu transakciju. Datuma 18 decembra 2009 godine, publikovano je izraţavanje interesa, gde je zatraţeno od aplikanata da dostavlja svoje kredencijale za pre- kvalifikaciju do 29 januara 2010. Datuma 20 i 21 Januar 2010 odrţana je međunarodna konferencija za investitore za ovu transakciju , gde je pokazan izraţen interes raznih međunardnih kompanija. Na konferenciji vršene su prezentacije dva dana ,gde su razmatrane mugočnosti investiranja na Kosovu i posete terenu sa postoječim kapacitima Generisanja Električne Energije i Iskopavanju . Dana 18 Februara 2010 objavljena je uska lista prekvaliciranih ponudioca . Dana 01 Aprila 2010, Skupština Republike Kosova usvojila je promene u Strategiji Energije Kosova 2009-2018. Usvojene promene rešenjem Br. 03-V-272 Skupštine Kosova (vidi dodatak 4), istovremeno i preporuke iz Funksionalne Komisije za Ekonomiju, Trgovinu, Industriju , Energetiku, Transport i Telekomunikaciju, naglašene su kao što stoji :

Resursi Lignita postavljau se na raspolaganju i koriščenju u skladu sa novim generisanim kapacitetima energije i u skladu sa razvojnim interesima Kosova.

Da se stvara zakonsi ambienat za konkurenciju slobodnog trţišta u oblasti sektora energije .

Privatni sektor da se obuhvati u Revitalizaciji TC Kosova B u okviru transakcije “ Novo Kosovo”.



16

Izgradnja novih generativnih kapaciteta da se uradi na bazi dugoročnog interesa za Kosovo, u prvoj fazi kapacitet od 1000 MW sa mogučnoščom izgradnje drugih kapaciteta, u skladu sa zahtevima i energetskim bilacnom drţave i regiona,i

Vlada Kosova zaduţuje se da uskladi Plan Delovanja sa Startegijom Energije usvojenog za period 2009 - 2018 .



17

OBUHVAĈANJE I DEFINISANJE ZONE

Obuhvačanje zone

U martu 2009 godine, sa predlogom MER-a (Ministarstva Energije i Rudnika), Vlade Republike Kosova “ Područje Novog Iskopa ” objavljena je Zona od Posebnog Ekonomskog Interesa , površine zemlje od 143 km², kao i u mapi 1 izrađene po zonama katastralnih granica.

Mapa 1. Predloţena granica zone sa uticajnim prostornim faktorima (pov. 143 Km2) : izvor : PATEL / MER

Ova zona od posebnog interesa PNI-a , za koju se izrađuje ovaj prostorni plan , u sebi obuhvača elemente i određivačke prostorne faktore za koja su potrebna studije - istraţivanja i analize o njihovim primarnih uticaja u ţivotnoj sredini od postoječih aktivnosti i onih planiranih . Faktori ili prostorni elementi , koji se obuhvačaju (saţimaju) u zajedničkoj zoni, listirane su poredopsledu u dolenavedenim mapama :

Zona uticaja Nove Rudničke Oblasti (takozvana “C” ili centrom u Sibovcu ) ima površinu prilicno od 16 km² za koriščenje ;

Lokacije postoječih TC-a “Kosova A i Kosova B” kao i opcije za izgradnju Termocentrala Novo Kosovo ;

Koridori za transportne trake i infrastruktura ;

Postoječi i aktuelni Rudnici ;

Spoljne deponije jalovine stvorene od aktivnosti rudnika u prošlosti i sadašnje ;

Stvorene deponije pepela iz i u blizini TC-a “Kosova A i B” kao i zone pod uticajem podizanja pepela u vazduhu oko ovih deponija , i

Zona organičena (buferična ) oko spomenutih prostornih faktora obuhvativši i koridore linija

transmisijske mreţe i vodenog kanala “Ibar – Lepenac”.

Zona od posebnog ekonomskog interesa “Novi iskop”



18

Mapa 2. Odredjena granica zone sa uticajnim prostornim faktorima (pov. 150 Km2) - Izvor : IPP / MSPP

Zahvaljujuči se neumornom radu zajedničke radne grupe (Međuministarska radna grupa i sluţbenike IPP-a), koji sa svojim izlaskom na terenu sa osnovnom mapom za objavu zone , definisali su i odredili liniju evidentiranja (najvizuelniju i najdoticajnu liniju) granične zone sa teritorijalnom površinom od oko 150 km², kao u mapi 2 za koju treba izraditi ovaj Prostorni Plan .

PROSTORNI PLAN ZA PODRUCJE NOVOG ISKOPA UTICAJ SREDINE U ZONI I NJENE OKOLINE

Op. TCKR



19

Opis definisanja zone

Zona PNI-a , kao što se zna, prostire se na centralnom delu Kosova i ima površinu od 14,986 hektara ili oko 150 km², predstavljana kao u mapi 3. Ova zona obuhvača površinu iz četiri učesničkih opština: Obilič, Kosovo Polje, Vučitrn i Glogovac.

Mapa 3. Granica zone PNI-a sa površinom od 150km2. – izvor : IPP / MSPP

Granica počinje, u svojoj juţnoj tački, od sela Slatine, u raskrsnici puteva Peč – Prishtina i Belačevc/Bardh – Magura (stari put za Aerodrom) i ide u pravcu istoka prateči put M9 do izlaska grada Kosovo Polje, odnosno u kvotama; X = 4722505.17 m‟, Y = 508997.04 m‟ i Z= 551.2 m‟. Posle granica ide ka severu do ţelezničkog puta gde i prati taj pravac ka istoku u visini od 1,352 m‟. Opet, granična linija prati međuopštinsku granicu Kosovo Polje - Prishtina, ide ka severnom pravcu prolazeči ka zapadnom delu sela Orlovič i nastavlja se ka putu M2 ostavljajuči sa sobom brda Gazimestana u desnoj strani , posle ide preko sela Lazarevo, Miloshevo do granične međuopštinske tačke Obilič – Vučitrne . Iz ove tačke (most blizu sela Babimoc), granična linija ide ka zapadu prateči tok reke Lap do tačke imeđu dva sela Donji Stanovac i Priluţa. Granica dalje se nastavlja i ide usred sela Priluţa do tačke se sreče sa ţelezničkim šinama koje prate u pravcu Mitrovice do duzine od 1,400m. Odavde, granična zona PNI-a okruţuje katastralne zone kao: Glavotin (O. Vučitrne ), Bibolak (O. Vučitrna), Ţilivoda (O. Vučitrne, Gornji Grabovac (O Obiliča), Donji Grabovac (O Kosovo Polje), Vasilevo (O. Glogovca), V. Belaqevc/ Bardh i Madhë (O. Kosovo Polje), Pomazotin (O. Kosovo Polje), M. Bellaqevc/Bardh i Vogël (O. Kosovo Polje) da bi se zaršila opet u raskrsnici sela Slatine (O. Kosovo Polje) postavši njihov deo .

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Granica PNI



20

SVEOBUHVATNOST IZRADE PLANA

Odlukom, brojem protokola 02/57 datuma 13.03.2009, Vlada zaduţuje Ministarstvo Sredine i Prostornog Planiranja za izradu Prostornog Plana za ovu zonu . Ovim slučajem , kao i zbog potrebe izrade ovoga Plana , osim profesionalnih sluţbenika Instituta za Prostorno Planiranje stvorena je i Među-ministarska Radna Grupa (MMRG), u početnom sastavu sa ekspertima MER-a i MSPP . Na početku procesa izrade ovoga Plana, ova radna grupa proširuje se i sa predstavnicima iz drugih sastavnih sektora Vlade Kosova. Nastavak rada grupe za vreme ovoga procesa nalazi to podeljene u podradnim grupama, određene prema izazovima prve faze, odnosno prema stremljenjima kasnijih faza. Radne grupe neprestano se šire i dalje sa uključivanjem drugih učesnika, predstavnicima van vlade, od drugih interesnih grupa u ulozi eksperta i drugih profesionalnih konsulenata .

Osim toga, bazirano u principu sveobuhvatnosti kao u neprestanom istraţivanju za potrebne podatke , pozivaju se i predstavnici od šire javnosti , u cilju njihovog uključivanja i ranijeg učešča za vreme rada radnih grupa. Krajno, na otvorenim konsultanskim diskusijama i javnim organizovanim razmatranjima , daje se mogučnost uključivanja i drugih učesnika kao u šemi predstavljenoj u fig. 1 u nastavku , gde se i postiţe stremljeni cilj sveobuhvatnosti interesiranih stranki .

Slika 1. Skema sveobuhvatnosti u procesu izrade Plana . – Izvor IPP / MSPP.

Sema – Ko je obuhvacen?

SSEMedju-Ministarska

Radna GrupaPPN KPR SRS

Internacionalne Institucije

Vlada Kosova

Savet

Pro

sto

rno

g

Pla

nir

an

ja

Ministarstvo Sredine i

Prostorno Planiranje

Odluku-cinioci

Profesionalne Grupe PPN KPR SRSSSE

•Civilno Drustvo

•Univerzitet,

•Institucije Nauke

Privatni Sektor

Drustveni Sektor

Internationalni Partneri i Agencije

Nezavisni Profesionalci

Opstine:Obilic, Kosovo Polje,

Vucitrna i Glogovac

-SSE – Sigurno Snabdevanje Energijom;- PPN- Preseljavanje i Planiranje Naselja;- KPR – Koriscenje Prirodnih Resursa, &- SRS – Stanje i Regulisanje Sredine.



21

CILJ IZRADE PLANA

Razvoj gorenavedenih rudnika i proizvodnja električne energije stvarače promene i velike transformacije u prostornoj i demografskoj strukturi u zoni od posebnog ekonomskog interesa. Oblast Novih Iskopina. Dok, izgradnja Termocentrala Novo Kosovo traje oko 4 - 5 godina i njegovo koriščenje oko 40 godina , razvoj rudnika moţe da ide ka još dugoročnijim procesom od 4 – 5 dekada, za period koji , sa ukjlučivanjem mnogih aktivnosti , promeniče se trenutno koriščenje zemljišta kao i sam prirodni peisaţ. Sa ovim Planom, osim rudničkih aktivnosti za eksploataciju lignita, proizvodnju i snadbevanje električnom energijom, daju se predlozi za buduči prostorni razvoj kao iz aspekta rehabilitacije sredine tako i onog socijalnog .

Izrada ovoga Plana , bazira se na Finalnom izveštaju Socijalne i Strateške Procene Zivotne Sredine (izveštaj SPSS –a 2) sastavljen u okviru Projekta Tehničke Asistencije za Energiju od Lignita (PATEL) uz poršku MER-a . Tamo se daje opis postoječeg socijalnog stanja i ţivotne sredine , procenjuju se efekti predloţenog projekta i njegovih sastavljača , vrši se identifikacija uticaja od predviđenih scenarija za razvoj kao i predlaţe se plan monitoringa i mere omekšivanja za te uticaje .

Opšti cilj ovoga Plana, koji se izrađuje od institucija zakonskim mandator (MSPP - IPP) u saradnji sa međuministarskom radnom grupom, je da nudi osnovu projekata za ekonomski razvoj drţave uopšteno i zone od posebnog značaja posebno kao i da informira donosioce odluka za mogučnosti , opcije i uticaje razvoja u zoni PNI-a .

Također, ovaj nacrt mora stremiti da jasno definira :

Prostorne implikacije izgradnje TC Novo Kosovo i razvoja Novog Rudnika (oblasti “C” ili oblasti sa centrom u selu Sibovca);

Osnovni okvir prostornog planiranja za aktivnosti razvoja PNI-a koje če se preduzeti od Investitora preko Privatne Kompanije Projekta;

Mere olakšanja za prostorno planiranje kod tretiranja posledica da bi bile prihvatljive iz socijalnog aspekta i za ţivotnu sredinu , i

Uputstva koja se mogu koristit za izradu planova drugih posebnih zona kao i za obuhvačene opštine za njihov buduči lokalni razvoj: prostorni, razvojni i urbani .

Prostorni plan za zonu PNI-a je dokumenat koji promoviše zajedničke interese stanovnika Kosova, za brţi ekonomski razvoj, u cilju poboljšanja ţivotnog kvaliteta, istovremeno zastičujuči prirodne resurse, biodiversitet, prirodno i kulturno nasleđe .

2 Za vise detalja o procesu PUS – a vidi elektronsku Sliku Projekat za Tehnicku Asistenciju za Energiju od Lignita : www.lignitepower.com/sesa



22

OSNOVANOST I PROCES PLANIRANJA

Zakonski Okvir Kosova, za tretiranje , planiranje i razvoj zone energetike osigura preko “ Zakona o Prostornom Planiranju ”, gde prema članu 12 ovog zakona, izradit če se - Prostorni Planovi za Posebne zone - koje traţe poseban reţim organiziranja , razvoja , namene i zaštite . Također , deo ovoga okvira , jeste i drugostepeno zakonodastvo o “Proceduru Diskutiranja o Prostornim i Urbanim planovima ” kao i Administrativno Uputstvo o “ Osnovnim Elementima Sadrţaja Prostornih Planova za Posebne Zone ”.

Prostorni Planovi za Posebne zone, Izrađuju se od Ministarstva Sredine i Prostornog Planiranja (MSPP) odnosno Instituta za Prostorno Planiranje (IPP), u ulozi nosioca i koordinatora projekta . Pre finalizacije Nacrt –plana za odobrenje , MSPP-a isti stavlja na raspolaganju , najmanje za 60 dana za razmatranje i komentare , kao i za širu javnost također i za druge domače vladine institucije kao i za opštine gde pripadaju zone od interesa . Prostorni plan za Zonu od posebnog Ekonomskog Interesa “Područje Novog Iskopa”, pošto bude finaliziran i sa rezultatom od javnih konsultacija , dostavlja se Vladi za predhodno odobrenje i koji ulazi na snazi posle usvajanja od Skupštine Kosova. Posle usvajanja i publikovanja u Sluţbenom Listu Kosova, prostorni planovi za posebne zone , uzimaju se u obzir kod prostornog planiranja od niţeg nivoa – od onog lokalnog /opštinskog .

Predviđeni razvoj sektora energije, osim zakonskog instrumenta za odobrenje Prostornog Plana za Posebne Zone , podvrgava se i Proceni Uticaja na Sredinu , prema zakonu na snazi za PUS-a. Oslanjajuči se na ovo i najboljim međunarodnim praksama , za izgradnju predviđenog termocentrala i rudnički razvoj vađenja lignita kao i međusobnu povezanost za pitanja ţivotne sredine i socijalna pitanja , moraju se orientirati i zahtevi koji se nude unutar ugovornih odredbi sa Privatnim Investitorom .

Legalna osnova Treba naglasiti da zakonska osnova na Kosovu zbliţila se u zadovoljavajučoj meri sa zakonskim okvirom acquiss communitaire EZ-a . Ovaj Plan se bazira na zakonodastvo na snazi Kosova kao i na praksama i dobrim međunarodnim standardima . U toku izrade Plana , poštovana je zakonska osnova u sektoru Sredine , Energije , Rudnika , zakonodastvo iz drugih relevantnih sektora kao i kompleksnost određenih Uputstva koje proizlaze iz ovih zakona , kao što sledi :

Zakon o Prostornom Planiranju br. 2003/14;

Zakon o Promeni zakona za Prostorno Planiranje br. 2003/14 br 03/L-106;

Zakon o Zaštiti sredine br. 03 / L – 025;

Zakon o Zaštiti Prirode br. 02 / L – 18;

Zakon o Zaštiti Vazduha od Zagađenja br. 03/ L - 160;

Zakon o Proceni Uticaja na Sredinu br. 03 / L – 024;

Zakon o Strateškom Uticaju na Sredinu br. 03 / L – 015;

Zakon o Otpadu br. 02 / L – 30;

Zakon o Vodi br. 2004 / 24;

Zakon i Zaštiti od Buke br. 02 / L – 102;

Zakon o Sprečavanju i Integrisanu Kontrolu Zagađenja br. 063 / L – 043;

Zakon o Hidrometeorološkim Delatnostima br. 2006/02-L79;

Zakon o Izgradnji br. 2004/15;

Zakon za Energiju br. 2004 / 8;

Zakon za Električnu Energiju br. 2004 / 10;

Zakon za Regulator energije br. 2004 / 9;

Zakon za Promenu Zakona 2004/9 o Regulatoru Energije br. 03 / L - 080;

Zakon o Rudnicima i Mineralima br. 03 / L - 163;

Zakon za Puteve br. 2003/11

Zakon o Eksproproaciji Nepokretne Imovine br. 03 / L – 139;

Zakon o Imovini i druga prava o stvarima br. 03 / L - 154;

Zakon za Poljoprivredu i Ruralni Razvoj br. 03 / L - 098;



23

Zakon o Kulturnom Nasleđu br. 02 / L - 88;

Zakon o Posebno Zaštičenim Zonama br. 03 / L - 039;

Zakon o Poljoprivrednom Zemljištu br. 02 / L - 26;

Zakon o Opštinskim Administrativnim Granicama br. 03 / L - 041;

Zakon o Javnim Preduzečima br. 03 / L - 087;

Zakon za javno-privatni partneritet i koncesije na infrastrukturi i procedure za njihovo izdavanje br. 03 / L - 090.

Institucionalna osnova

Ministarstvo za Ekonomski Razvoja (MER) - glavna je struktura i deo Vlade Republike Kosova , i okviru institucionalnog okvira , sa ovlaščenjima vlade i odgovorna je za izradu politika i strategija koje proizlaze iz osnovnih zakona iz oba dva sektora - Električne Energije i Rudnika . Sve odluke , stavovi i relevantja studiranja, za ova dva sektora , predlaţe se da se preduzimaju od ovog Ministarstva . Pre svega , izrada ovoga dokumenta , bazira se na Strategiji Energije Republike Kosova za period 2009 – 2018 (razmatranje predhodne Startegije za Energiju 2005 – 2015), spremljeno od MER i usvojeno u Aprilu 2010 od Skupštine Kosova.

Uporedo sa ovlaščenjima Ministarstva za Ekonomski Razvoj, još su dve stvorene agencije nezavisne u svojstvu odgovornih regulatora za sektor energije i rudnika.

Kancelarija Rregulatora Energije (KRE) – nezavisna je institucija , stvorena Zakonom o Regulotaru Energije Br. 2004/9, koji se vodi od Borda Direktora imenovanih od skupštine Kosova. Odgovornost KRE je nadgledanje trţišta energije , zaštita korisnika Energije , licenciranje operatera energjetike ,itd .

Nezavisna Komisija za Rudnike i Minerale (NKRM) – prvenstveno , stvorena je Pravilnikom Br. 2005/2 21 Januara, koja se posle menja Pravilnikom Julija sa Br . 2005/38 i Zakonom Br. 03/L-81 datuma 13 Juni 2008 gde se određuje kao Nezavisna Agencija regulative za sektor Rudnika. NKRM –a kao nezavisna agencija , u skladu je sa članom 119 (stav 5.) i 142 Ustava Republike Kosova , rukovodi se od Borda izabranih direktora iz Skupštine Kosova i pod njegovom nadleţnošču je i licenciranje “Operatorera za rudnike ”.

Kosovska Energetska Korporacija (KEK) – je kompanija koja ima status javne energetskog preduzeča i licencirana je za površinsko iskopavanje lignita od nezavisne komisije za rudnike i minerale i za proizvodnju električne energije iz kancelarije Rregulatora Energije . KEK-a se vodi od Borda odabranih direktora izabrani od Vlade Republike Kosova .

Operater Sistema, Transmisije i Trţište (OSTT – KOSTT) – je javno energetsko preduzeče , licencirana od kancelarije Rregulatora energije i ima status Operatera Sistema za Transmisiju i Trţište sa električnom energijom na Kosovu.

Osim okvira i spomenute zakonske i institucionalne infrastrukture, ia ovog Nacrt Prostornog Plan za Područje Novog iskopavanja , bazira se na mnogim studijama , istraţivanjima , izveštajima i izrađenim planovima pre toga , povezane sa prostornim prostriranjem projekata za generisanje električne energije i razvoj rudnika sa drugim popratnim paralelnim aktivnostima .

Planovi , studije i razni izvestaji, koji se uzimaju u obzir, koji podrţavaju razvoj Novog ermocentrala i Novog rudnika , su :

Glavni rudnički Plan za Novi rudnik lignita u Sibovcu – u okviru PNI-a , spremljen od Vattenfall Europe Mining (VEM) i Deutsche Montan Technologie (DMT) u 2005 godini [ili MMP 2005];

Dodatni Rudnički Plan za Jugo-zapadni Rudnik lignita u Sibovcu, spremljen od Konsorciuma STEAG 2006 godine , [ili PPM-JP];

Studiranja koja Podrţavaju razvoj Novih Generativnih Kapaciteta i dodatnih za Prenošenje – Kosova UNMIK-u – Task4 Odabir Mesta , spremljen od konsorciuma Pöyry, Cesi, Terna i Decon u 2007 godini ;



24

Izveštaj Razmatranja terena za Projekat Ĉiščenja i Re –Kultivacije Zemlje (CLRP), spremljeno od DMT/VEM/INKOS, Krajni iveštaj , Juni 2008;

Strateška Socijalna Procena Sredine (SSPS ) – Krajni Izveštaj o Opcijama Razvoja TC-a Novo Kosovo i rudnika Lignita ,spremljen od konzorciuma vođenog od ERM i podrţan od ELC Electroconsult i CSA Group, Novembar 2008;

Studiranje Prefizibiliteta za Snadbevanje vodom Termocentral Novo Kosovo predloţeno od Hidrosistema “Ibar – Lepenac”, spremljeno od Konsorciuma Becom, Enviros, Exergia, Tractabel Enginnering i Cowi, Februar 2008;

Okvir Politika za Premeštanje Naselja i Nacrt zakon za Eksproproaciju od Javnog Interesa , spremljeno od Hunton & Williams i IPA Energy + Water Consulting godine 2008;

Izveštaj Socijalnog Istraţivanja za Zonu Studimranja PATEL, spremljeno od u Aprilu 2008;

Socio-ekonomsko Istraţivanje Doticanih Zajednica , spremljeno od Prism Research, Maj 2008;

Konsultiranje sa zajednicama : Stvaranje Izveštaja i odrţavanje Foruma za razvoj Zajednica , spremljeno od Fonda za Razvoj Zajednice – CDF, Maj 2008.

A, od prostornoh planova i prostorne analize za opštine kao i za opštinske razvojne i urbane planove , uzeti su u obzir :

Prostorno Plan Kosova 2010 - 2020+ ( Pregled PPK PHK 2005 – 2015+), spremljen od Instituta za Prostorno Planiranje (IPP) u Ministarstvu Sredine i Prostornog Planiranja (MSPP) i u saradnji sa drugim sektorima u Vladi Kosova .

Opštinske Prostorne Analize , za Vučitrne i Obilič , spremljeno od IPP –a i mogu se pronači u elektronskoj strani MSPP-a -së: www.rks-gov.net/mmph;

Razvojni i Urbani Opštinski Planovi (RUOP –i i RUP –i ), za opštine: Glogovac, Vučitrne i Obilič;

Razvojni i Urbani Plan za Kosovo polje i

Drugi Strateški dokumenti (Strategije i Razvojni sektorijalni i teritorijalni Izveštaji ) koji se povezuju sa planiranjem i prostornim razvojem .

Sistem planiranja na Kosovu

Slikaa 2. Šema sistema za planiranje na Kosovu - Izvor : IPP / MSPP

Centralni Nivo Lokalni Nivo

Opstinski

Razvojni Plan

Urbano

Razvojni Plan

Urbano

Regulacioni

Planovi

1

2

34

n

1

2

n

Sistem Planiranja na Kosovu

Po Zakonu Prostornog Planiranja

Prostorni

Plan Kosova

Prostorni Plan za

Specificnu Oblast



25

Prema Zakonu za Prostorno Planiranje, sistem planiranje se deli na dva nivoa , na onom centralnom i opštinskom / lokalnom Kao što se vidi u fig. 2, u centralnom nivou planiranja izrađuju se prostorni planovi za celu teritoriju Republike Kosova također i za posebne zone (sa raznim specifikčnostima ). Dok, u lokalnom nivou / opštinskom , izrađuju se razvojni i urbani planovi kao i planovi uređenja .

Proces planiranja

Izrada Prostornog plana za Zonu od Posebnog Ekonomskog Interesa “ Područje Novog Iskopa ”, treba proči po nekolikim fazama , vreme koje moţe proizači i neke drugačije odluke ili delatnosti za vreme razvoja ovoga procesa, do usvajanja Plana , da bude jasnije vidi fig. 3.

Inicijativom Ministarstva Energetike i Rudnika (MER) i na osnovi njegovih predloga – odluka za zonu energetike, Vlada donosi odluku i objavljuje, Područje Novog Iskopa od Posebnog Ekonomskog Interesa za drţavu . Ovim slučajem , Vlada je zaduţila Ministarstvo Sredine i Prostornog Paniranja (MSPP) konkretno Institut za Prostorno Planiranje (IPP), da izradi Prostorni Plan za spomenutu zonu . Posle izrade Plana i javnog razmatranja, MSPP-a dostavlja Vladi, koja posle odobravanja dostavlja Parlamentu na usvajanje.

I. PROFIL PROSTORNOG

RAZVOJA I ANALIZA

SADASNJEG STANJA

II. VIZIJA I

STRATEGIJSKI CILJEVI

II. VIZIJA I

STRATEGIJSKI CILJEVI

Razvojna Pitanja

na Kosovu

Razvojna Pitanja

na Kosovu

III. OKVIR PROSTORNOG

RAZVOJA

III. OKVIR PROSTORNOG

RAZVOJA

IV. IZVRSNE

STRATEGIJE

IV. IZVRSNE

STRATEGIJE

V. PREPORUKE ZA

IZVRSENJE PROSTORNOG

PLANA

V. PREPORUKE ZA

IZVRSENJE PROSTORNOG

PLANA Strategija Odrzivog Razvoja

za Kosovu

Osnovne

Orijentacije

Prve odluke

za lokaciju

AkcioniAkcioni PlanoviPlanovi

Verifkacija / harmonizacija

Nad

zo

r / O

cenjivanje

/ R

ed

efin

icija

Pro

ce

s n

acrt

a P

rost

orn

og P

lan

a z

aS

.Z.E

.I.“

FM

R”

MER – predlozi VLADA – Odlucuje i naruci PP zone MSPP-uProstorni Plan za Specijalnu

Zonu Ekonomskog Interesa

“Fusha e Mihjes se Re”

Pripremni

poslovi

Prostorni Plan

Kosova

Subjekti:

MSPP

VLADA

SKUPSTINA

Slika 3. Šema procesa planiranja (Procedura izrade Plana) na Kosovu - Izvor : IPP / MSPP

Ovaj Prostorni plan za zonu od posebnog ekonomskog interesa , je strateški dokumenat za sektor energija na Kosovu , i kao drţavni usvojeni dokumenat , predstavlja veliko postignuče za drţavu , kod sprovođenja i ispunjavanja Prostornog Plana Kosova , koji bi zajednički doprineli opštoj Strategiji za Postojani Razvoj Republike Kosova.

Vaţnu ulogu u izradi prostornog plana za zonu od posebnog ekonomskog interesa imale su i Vladine Institucije .Međuministarska Radna Grupa (MMRG , stvorena za izradu ovoga Plana , sastavljen od Predstavnika Raznih Institucija uzela je u ozir razne sektorijalne strategije , kao što su : Prostorni Plan Kosova , Plan delavanja za Sredinu 2006–2010, Strategija Energije 2009-2018, Nacrt – Strategija



26

Rudnika Kosova , Strategija za postojani poljoprivredni i ruralni razvoj na Kosovu , relevantni dokumenti o Cilja i celovitosti prirodnog i kulturnog nasleđa itd .

Kada se analiziraju strategije svih sektora koja su sarađivali između sebe, bile one u dobroj međusobnoj vezi delovanja (strategije za energjetiku ) ili u suprotnosti ( konflikte strategije ) između sebom. Sve ovo , vrši se za što bolja moguča postignuča, kao i minimizacija konflikta također i prioritizacija i avansiranje zajedničkog interesa , za napredovanje zone “ Područje Novog Iskopa ” kao i cjeloj drţavi.

STRUKTURA I SADRŢAJ PLANA

Dokumenat, Prostorni Plan za Zonu od Posebnog Ekonomskog „ oblast novih iskopina sastavlja se od tekstualnog dela i onog grafičnog . Na grafičkom delu ulazi sve vrste ilustracija bile te mape ili , figure (šeme – grafikoni), tabele vidik ili slike.

Struktura i sadrţaj PP “NRO ”, izrađen je prema “ Administrativnom Uputstvu Zakona za Prostorno Planiranje – o Sadrţaju Glavnih Elemenata Prostornog Plana za Posebne Zone ”, Br. 43 sa Protokolom 04/05, donošen od MSPP . Ovaj Plan, kao u spomenutom uputstvu , predstavlja socijalno i stanje ţivotne sredine sa uzrokovanim trenutnim posledicama od rudničkih aktivnosti vađenja lignita i proizvodnje električne energije do sada kao i stanje na osnovi predviđanja za iste aktivnosti u budučnosti a također i zemljišta posle koriščenja rehabilitacije eksploatisanih rudnika , dekomisioniranja , demontiranja i uređivanja okolnih prostora pored termocentrala.

Prostorni Plan za Oblast Novih Iskopina , podeljen je u pet (5) faza i postoji mogučnost da se izrađuju u volumenu samo sa pet poglavlja (kao u vom slučaju ) ili kao zbirka sa pet podeljenih dela i to prema ovoj strukturi :

Faza ili Poglavlje 1 predstavlja prostorni profil zone od posebnog ekonomskog interesa NRO i opisuje postoječe socijalnio i ambientalno stanje ;

Faza ili Poglavlje 2 predstavlja ţeljenoj viziji za zonu sa principima i stremljenjima ovoga Plana;

Faza ili Poglavlje 3 predstavlja predloţeni okvir za buduči planirani prostorni razvoj;

Faza ili Poglavlje 4 predstavlja sugerisanu strategiju sa merama , aktivnostima i delatnostima za sprovođenje koncepta za buduči razvoj , i

Faza ili Poglavlje 5 predstavlja pravila i odgovornosti za sprovođenje prdloţene strategije za prostorni razvoj zone .



27

PROFIL PROSTORNOG

RAZVOJA I

1. PROFIL I ANALIZA POSTOJEĈEG STANJA

1.1. POZICIJA, KONTEKST I PRIRODNE GEOGRAFSKE OSOBENOSTI

1.1.1. GEOGRAFSKA POZICIJA

epublika Kosova, pripada Jugo-Istočnom delu Evrope, prostire se na Balkanskom Poluostrvu i ima centralnu poziciju u Zapadnom Balkanu. Okruţuje se od četiri susednih drţava, organičivše se : sa Albnijom u Jugo-Zapadu, Crnom Gorom u Severo- Zapadu, Srbijom na

Istoku i Severu kao i Makedonijom na Jugu (IRFJ). Kao i u regijonu , u teritoriji Kosova i raznim zonama, nalaze se bazeni Lignita, od koji, posebnim naglaskom se potencira bazen Kosova kao največi i nalazi se u ravnici Kosova.

U datim mapama predstavljene u mapama 4, primečuje se , da zona od posebnog ekonomskog interesa “ Oblast Novih Iskopina ” deo je “Bazena Kosova” i obuhvača skoro polovinu oblasti – na severnom delu.

Mape 4. Prostorni kontekst:: Bazeni lignita na Kosovo i Zona PNI-a na Bazenu Kosova. Izvor : IPP / MSPP

R



28

Zona od posebnog ekonomskog interesa (ZPEI) organičava se sa planinama Ĉičavice na severo-zapadu kao i sa magistralnim nacionalnim putevima M9 (Prishtina-Peč) na jugu i sa M2 (Prishtina-Mitrovica) na severo-istoku. Juţni i centralni deo zone je zabeleţen od koriščenog zemljišta površinskih rudnika Miraša i Bardha, vanjske proširene deponije jalovine , industrijalnu zonu lokacije Kosova A, a na severu od postoječih iskopina lignita prostire se poljoprivredno zemljište .

Zona od posebnog ekonomskog interesa “ Oblast Novih Iskopina ”, zauzima skoro centralnu poziciju na teritoriji Republike Kosova i veoma je blizu njegovom glavnom gradu - Prishtini , sa oko 150 km² (ili tačnije 14.986 ha), prostire se na centralnom delu ravnice Kosova. Ova zona , sa svojim centrom po geografskoj duţini i širini pribliţnu od 21°,00‟ odnosno 42°,30‟, u administrativnom aspektu na četiri učesničke opštine: Obiliča (Kastriota), Kosovo Polje, Vučitrne i Glogovca (Drenasit).

1.1.2. KONTEKST ZONE I UĈESTVOVANJE OPŠTINA

Prostriranje zone od interesa , na učesničkim opštinama , vidi se jasno na mapama kao na mapi 5 i tabeli 1, predstavljene kao što sledi , sa datim podacima za svaku opštinu po hektarima i procentima.

Mapa 5. Prostrijanje i teritorijalni kontekst zone PNI-a sa opštinama - Izvor: IPP / MSPP

Tabela 1.Povrsine (po hektaru i %) konteksta

PNI – Ucesnicke Opštine. – Izvor: IPP/MSPP

Kontekst površina , PNI – Učesniške Opštine , po ha i %

Opštine Totalna površ.

(ha) PNI u Opštini Povr. na PNI (ha) Opština na PNI

Obiliča 10.484 72.0% 7.566 50,5 %

Kosovo-Polje 9.522 49.0% 4.673 31,2 %

Vučtrne 34.485 5.1% 1.782 11,9 %

Gllogovac 27.568 3.5% 965 6,4 %

Totalna površina PNI –a 14.986 100,0 %



29

Ova zona , prostire se na zapadu glavnog grada – Prishtine , za aktualni centar generisanja električne energije u mestu opštine Obiliča , dok termocentrali Kosova A i Kosova B postavljene su u blizini grada – njegove urbane zone. Aktualni rudnici , u okviru ove zone , u Bardhu i Mirashu , više se nalaze u opštini Obiliča a manje u oblasti Kosovog Polja .

Vanjske deponije jalovine na jugu zone PNI-a , postavljene su uglavnom u opštini Kosovog-Polja i delimično na opštinskoj teritoriji Obiliča , dok vanjska deponija na jugo-zapadu zone koja je lokacijom na Vasilevi , nalazi se u opštini Glogovca .

Izgradnja Termocentrala Novo Kosovo i otvaranje Nove Oblasti za površinsko iskopavanje , takozvana Polje sa centrom u selu Sibovc ili Polje “C”, imače največi uticaj ,uglavnom u opštini Obiliča i obuhvatiče oko 13 % njene teritorije , dok opština Kosovo Polja i Vučitrna samo je delimično obuhvačena .

Momentalno , odstranjivanje zemljišta ili jalovine , za vađenje i koriščenje lignita , počelo se realizirati na jugo-zapadnom delu od strane KEK-a i nalazi se u opštini Kosovo Polja u blizini sela donji Grabovc . Dok , dugoročno proširenje Novog rudnika lignita , u okviru zone od posebnog ekonomskog interesa PNI-a , očekuje se orientirati ka severu i stiči če do teritorije opštine Vučitrna , na istočnom delu sela Ţilivoda .

Lokacija Sanitarne Regionalne deponije , prostire se na 50 hektara za 15 godišnju upotrebu , postavljena je severo-istočno od postoječeg rudnika Mirasha i utiče na naselja u okolini pošto zauzima centralni deo PNI-a .

Centar transformacije i transmisijske električne mreţe koja se koristi za transformisanje proizvedene energije na pritiscima i adekvatna mreţa za prenošenje ili za raspodelu . Ovaj centar od kojeg se distribira električna energija menađira se od KOSTT sh.a. i nalazi se u blizini industrijske zone termocentrala Kosova B.

Vodeni Kanal Hidrosistema “Ibar – Lepenac” snadbeva termocentale Kosova A i Kosova B, sa prerađenom vodom, od akumulucionog jezera Ujmana /Gazivode. Ovaj kanal, koji prelazi preko zone PNI-a, koristi se od mnogih konsumatora i bazirano u njegovom dovoljnom kapacitetu moţe snadbevati i Termocentral Novo Kosovo .



30

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Bazen Lignita i zona PNI

1.1.3 PRIRODNE I GEOGRAFSKE OSOBENITOSTI

Morfologija i topografija terena. Bazen uglja na bazenu Kosova pokriva površinu od oko 300 km², sa vertikalnim diagonalnim prostriranjem sa prosekom u duţini od 30 km od severa ka jugu i sa prosečnim proširenjem u pravcu istok-zapad od 10 km. Morfologija Sliva Kosova, formira priširenu dolinu , gde promene u nadmorskoj visini nisu više od 80 metara. Jedna centralna ravnica , što se prostire duţ reke Sitnica , pračena je jednim brdovitim terenom , što se pribliţava planinama Ĉičavice i Goleša u zapadu skoro do Šarskih Planina na jugo-zapadu . Zemljište , u bokolini rudnika , upotrebljava se uglavnom za poljoprivredu , sa nekim malim šumama u juţnom delu sliva .

Zona “Podrucje Novog Iskopa ” (PNI ), kao u mapi 6, nalazi se u dolini između reke Sitnice na istoku sa nadmorskom visinom od oko +525 metara i jedan planinski venac koji se proširuje na jugu sa nadmorskom visinom koja ide do +750 metara, a na zapadnom delu nastavlja da se okruţuje sa dolinom Reke Drenica sa nadmorskom visinom od oko +550 metara.

Topografija Aktuelna topografija terena, U oblasti Novih iskopina ili polja “C”, je jedna brdovita površina sa relativnim promenama nadmorske visine od +550 do +670 metara. Odnosno do sela Hade na jugu do +656 m‟, sela Lajthishte na istoku i Shipitulli na zapadu do +666 m‟ kao i selo Siboc, do potoka istok naziva , na severu od +560 metara nadmorske visine.

Najvaţnije delatnosti u ovoj zoni iz aspekta ţivotne sredine su rudnici uglja i proizvodnja energije . Eksploatacija lignita , vrši se skoro 100 godina i velike operacije kao što se vidi danas kod površinskog iskopavanja i proizvodnji električne energije, funksionirale su skoro pre 40 godina, bez nekog posebnog tretiranja za uticaje na sredinu i stanovništvo.

Mapa 6. Prostiranje PNI-a u okviru bazena uglja Kosova. – Izvor IPP / MSPP



31

Geologija i Hidrogeologija . Kosovo kao u mapama 7 i 8, a sa tim i zona od posebnog ekonomskog interesa , iz hidrogeološkog aspekta, gradi se od sedimenta Paleozoika, Mezezoika (Kretak, Jurasiku i Triasiku) i Kenozoika ( Terciari i Kuaternari).

Paleozoik (Pz) – predstavljen je od kristalnih škriljca ( što su predstavljeni u glinastom obliku , filita i retko kad sa amfiboličkim škriljcima ) i kristalnih krečnjaka (što u večini slučajeva nalaze se preko škriljaka , e njihov manji deo nalazi se u sredini škriljate serije ). Kristalni krečnjaci nalaze se na ekstremnom zapadnom delu zone, na istočnom delu Planine Ĉičavice , raspodeljeni su u formi mnogih sočiva. U malim grupama krečnjaci su silifikovani do te mere da se teškočom razlikuju od filita i kuarcitita . U kristalnim škriljcima i kristalnim krečnjacima do sada nije pronađena flora ni fauna i od ovoga pitanje njihove dobi postalo je otvoreno .

Mezozoik (Mz) – predstavljen je od Serpentinita, Od gornje grede Fliš i krečnjaci . Serpentiniti i Peridotiti javljaju se po nekim poređenim zonama u pravcu S-SZ – i J-JI. Male mase javljaju se i na JZ sela Sibovc, odnosno u glavnoj uskrsnoj liniji preko koje je formiran Sliv Kosova.

Kenozoik (Kz) - predstavljen je od sedimenta Terciara i Kuaternara. Terciar (Tc), predstavlja se od andezitog stena - Daci i kvačila kao i Neogjenit sedimenta (Ng). Kuaternara (Q), u največem delu je predstavljen od aluvialnim peskom i šljunkom.

Mape 7. Geološki sastav Kosova . Izvor : NKRM



32

Opšta konstatacija koja pripala problematici hidrogeologije , unutar teritorije zone od posebnog ekonomskog interesa , smatra se uglavnom površinom zemljišta , preko i samom sloju uglja . Iz mnogo hidrogeoloških istraţivanja konstatirano je da se podzemne vode sreču veoma blizu površine u dubini od 3 – 5 m. To su vode slobodnog nivoa (fratične ). Bitno je naglasiti da za vreme rada za odstranivanje voda od rudnika Mirasha i Bardha, često je došlo do eksploZPEI podzemnih voda i pukotine ugljenih slojeva . Sa bušenjima za vreme rudničkih radova konstatovano je da je glavni rezervoar podzemnih voda su aluvijumi sa obe strane reke Sitnice, kao i aluvijumi reke Drenice.

Mapa 8. Hidrološki sastav Kosova. Izvor : NKRM 3

3 NKRM bazirano na datim podacima iz Instituta “Inkos”- Studija za PROCENJIVANJE ISTRAŢIVANJA I REZERVI UGLJA NA KOSOVU 2007, U Prishtini I Institut Rudarstva i Geologije u Beogradu.



33

Največi deo ove zone pokriven je ţutim i sivim humusom, koji je nepropustljiv za vodu i ne dozvoljava infiltriranje površinskih voda do slojeva uglja , ali največi deo vode od padavina teče po površini do korita spomenutih reka, kao i po nekim potocima sa privremenim tokom koja se nalaze u ovoj zoni .

Iz hidrogeološkog aspekta , posebnu paţnju treba posvetiti litologijskom i granulo-metričkom sastavu aluivalnih formacija , i njihovim hidrološkim karakteristikama kao što su : koeficient filtriranja , bogatstvo izvora, reţimu niova podzemnih voda , izvorima hrane izvora , količinu protoka vode na izvoru i njegovim hemijskim svojstvima , itd .

U kontaktnom delu između formacija Mezozoika ( Jurasika, Triasika i Kretaka ) i sedimenata Kuaternara , javile su se neki prirodni izvori vode . Ovi izvori se sreču u zapadnom delu crepova Ĉičavice. Svi izvori se nalaze u selo Shipitulla, Grabovc, Sibovc, Caravadica (Palaj) i Zhilivoda.

Klima. Zona PNI-a podvrgnava se klimatskom uticaju sliva reke Sitnice i Ibra. Ima mikroklimu sa svojim specifičnostima u kojoj su uticali hemijsko- tehnološki procesi kao posledica industrijskog energetskog razvoja . Procesi emisja u ovoj zoni uticale su i na aerosolima i drugim klimatološkim elementima . Zbog hemijsko-tehnoloških procesa , zona u kojoj se planira da se izgradi TC Novo Kosovo ima veliki stepen relativne vlage što varira od 95% - 47%, dok normalne granice obično su od 45 - 56%.

Temperatura vazduha je promenjliva gde godišnja prosečna vrednost, vidi fig. 4, je ë 10.2 °C (Celsiusa), pošto najhladniji mesec je Januar sa -1.5 °C dok najtopliji mesec je Juli sa prosečnom godišnjom temperaturom od 20.5 °C. Godišnja amplituda temperature vazduha je 21.9 °C gde sa svojim ekstremnim vrednostima i sa drugim elementima stvaraju klimu prolaznog reţima između prosečne kontinentalne oštre planinske klime, gde jesen je topliji od proleča za 1.5 °C.

Slikaa 4. Grafik fluktuacije mesečnih temperatura - Izvor : Hidrometeorološki institut Kosova, 2004

U reţimu atmosferskih padavina ove zone i okoline , glavni uticaj imaju cikloničke aktivnosti raznog porekla koja se manifestiraju za vreme putana vazduha sa visokom i hladnom vlagom iz Atlantika, a one tople iz Jugu iz oblasti Mediterana kao i one koje prodiru u toku zime iz hladnih vazdušnih masa koje dolaze iz Severa i severo – istoka. količina padavina menja se od 670 - 810 mm4.

-Meteorološki institute Kosova vršio je studiju 1999 godine što pokazuje prosečne mesečne padavine za period od 25-godina . Institut također obezbedio je prosečne vrednosti za godine od 1979 do 1995. dodavši vrednosti godina 2001 do 2004 ova baza podataka proširila se pokrivajuči period od 25 godina (1979 – 2004). Baza podataka je kompletirna sa postoječem procenom za period 1948 do 1978.



34

Prema vrednostima dominacije pravca vetra i njihove mirnoče moţe se konstatirati da se mirnoča javlja najčešče kada nema promene atmesferskog pritiska i temperature sa 32.7%. Od vazduha najčešče duva frontalni vetar od Severo- Severoistoka sa 20.3% iz severa sa 19.4% i onaj koji se manje javlja je vetar u pravcu istoka sa 4 % i Juga sa 5%. Vetar iz pravca Severoistoka najčešče se javlja u proleče a ređe zimi . Največa mirnoča vetrova uočava se u Avgustu a najmanje u mesecu Aprilu. Prosečna brzina večih vetrova koja je merena u mesecu martu nekoliko godina ima vrednost od 3.2 m/sekunda, a najmanja u mesecu Septembru 1.8 m/sekunda .

Slika 5. Ruţa vetrova za Pristinu. – Izvor HMIK, 2004.

Ruţa vetrova, predstavljena u sl. 5, vršena je za monitornu tačku Hidrometeorološkog Instituta Kosova, poverljivost podataka je relevantja pošto se nalazi u radijusu od pet kilametara od centra zone PNI-a. Dok, u budučnosti, od sakupljenih podataka iz monitorskih stranica, instalirane unutar zone PNI-a, dobičemo i adekvatnu ruţu za zonu od interesa.

Foto 1. Slike Pristine sa donetom prašinom od vetra . – Izvor : IPP / MSPP



35

1.1.4. PRIRODNE OPASNOSTI

Sizmika – Kosovo se podvrgnava se vertikalnim tektonskim pokretima i nalaze se na jednoj aktivoj

sizmičnoj zoni uzduţ Orogenskog - Alpskog - Himalajskog Pojasa . U donjenavedenoj mapi , kao u mapi 7, pojavljuju se u oblastima seizmičkog stepena na Kosovu na osnovu magnitude koje su do sada posmatrani epicentar zemljotresa zabeleţen u period od jednog veka . Istorijske registracije pokazuju da su bili 534 zemljotresa , od njih 82 večeg intensiteta od 6° MSK (kategorije prema Merkalovoj skali ), 12 intensiteta >7° MSK, 10 intensita >8° MSK i 3 intensiteta >9° MSK.

Mapa 9. Pozicija PNI-a , u seizmičkoj zoni sa intensitetom t 7° MSK prema registriranim zemljotresima , na

Kosovu . Izvor : Institut za seizmiku / MER i IPP / MSPP

Svaka nova izgradnja, u budučnosti, u zoni od posebnog ekonomskog interesa “ Oblast Novih Iskopina, mora da se prilagodi normama i građevinskim standardima za seizmičke zone preko 7° MSK. Zona NRO –a nalazi se u seizmičkoj zoni koja za 95 sledečih godina očekuje da se dese zemljotresi koji če uzrokovati akceleraciju - pomeranje zemljišta vrednosti u rasponu od 0.06 - 0.08 g, prema poslednjoj kartu Seizmičke Opasnosti za teritoriju Kosova.

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Zona PNI



36

Poplave i erozija - Ĉeste i naglašene poplave u zoni od posebnog interesa “ Područje Novog Iskopa”,

date u mape 10, neprestani su problem ove teritorijalne zone. Poplave zemljinih površina naješče se uzrokuju od skretanja reke Sitnica od korita koja su evidentna , posebno u vremenskom poeriodu kada je mogučnost velikih padavina velika - Od Novembra do Marta. Analizirajuči potpuno , sadašnje stanje zaštite od štetnih delatnosti vode nije povoljno. Zaštitna infrastruktura (nasipi, druge regulativne delatnosti, nasipi za zaštitu od eroZPEI i potoci ), i Monako delimično predhodno tretirane, zadnjih godina bilo je velikih šteta.

Mapa 10. Mesta poplave reka (levo ) i nivo erozije (desno ) u Zoni PNI-a . – Izvor: IPP/MSPP prema Hidrometeorološkom Atlasu Kosova.



37

1.2. ANALIZA POSTOJEĈEG STANJA

1.2.1. KORIŠĈENJE ZEMLJE

Mapa 11. Površine u upotrebi i u vlasništvu od strane KEK-a . – Izvor : KEK / Divizija Uglja

U okviru zone vaţno je da se zna učešče u imovini zemljišta . U mapi 11, predstavljene su površine u upotrebi i u vlasništvu KEK-a , koja čine oko 20% opšte površine . Dok , vlasništvo drugog dela unutar zone , je privatno i javno , što je promenjivo po opštinama koje učestvuju.

Opština Obiliča , je opština koja se najviše utiče od generisanja električne energije , površinskog iskpovanja , deponiranju pepela kao i jalovine kao i premeštanju naselja, koristi i privatna vlasništva % (ili 5.683 ha) zemljine površine , a u vlasništvu i javnom upravljanju su 4.809 ha (ili 46 %), od koji KEK-u poseduje 15 %.

Koriščenje zemlje za spomenuto zonu od interesa, ima veliku vaţnost i podrazumeva destinaciju površina ili vrstu zauzimanja prostora , odnosno zemljine površine pod poređenim sektorima od koji se one koriste. Veličina poređenih vrednosti, prikazane po hektarima ili procentima, predstavljaju međusektorijalni izveštaj (n.p. nalaţenje industrijske zone uporedo zoni naseljenih mesta ili pokrivenom površinom od izgrađenih zona; uporedo površina sa poljoprivrednim ili šumskim zemljištem, itd ). Takva informacija , osim što pokazuje prioritetne i uticajne korisnike tako i one koji su doticani , ovo če koristiti i za upoređivanje vrednosti prema destinaciji, onih početno postoječih sa onim u budučnosti od realizovane strategije posle zaršetka plana / projekta.



38

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Koriscenje zemlje u PNI

Mapa 12. Koriščenje zemljita u zoni PNI-a. - Izvor: IPP / MSPP

Iz mape 12 i tabele sa grafikom 2 data u nastavku, primečuje se da poljoprivredno zemljište ima dominirajuču ulogu u aspektu koriščenja zemljišta, posle dolaze redom šumsko zemljište i izgrađeno zemljište ili za stanovanje /naselja, slogane jalovine , košiščeni rudnici itd.



39

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Bonitet zemljista

Tabela sa grafikonom 2. Koriščenje zemlje u zoni PNI-a . – Izvor : IPP / MSPP

Zone sa poljoprivrednim potencijalom – Poljoprivreda , od datih podataka iz tabele 2 i grafikona 2, je dominantno koriščenje zemlje PNI. Poljoprivredna zemlja pokriva 55% ili 8 080 ha teritorije i uglavnom se koristi za proizvodnju pšenice i kukuruza, ali i povrča u limitiranoj površini. Tip zemljišta je vertisola za sadrţajem gline, a plodno zemljište prema bonitetu predstavljene su kao što stoji, u mapi 13.

Za vreme letnje sezone i sušnih perioda, nefavorno je zbog vertikalnih pukotina. aktuelno koriščenje hemijskog đubriva i agro- hemikalija je nizak zbog visoke cene i mnoge oblasti su ostale neprerađene.

Šumske zone – Šume , u zoni PNI-a, pokriju teritoriju od 2.325 ha ili 6% od njene sveokupne površine. U zapadnom delu ove zone nalaze se niske šume koje se pokrivaju od šumskih kserotermofilnih pojasa i mezotermofilne hrastovine i drugim vrstama:–Querrcus Frainetto,– Qurqus Cerris, - Carpinus Orientalis, bukva – Fagus Moesiaca. Dok jugo-zapadni deo zone pokrije se i karaskterizira sa šumskom površinom od pošumljavanja , uglavnom sa – Pinus Silvestris i crnim borom– inus Negra. Uglavnom su niske degradirane šume.

Mapa 13. Nalaţenje klasi poljoprivrednog zemljišta5 u PNI –a . – Izvor : IPP / MSPP prema UN FAO

5 Baziranomu nomenklaturi i kriterije Organizatciji Ujedinjenih Nacija za Poljoprivredu i Hranu - UN FAO.

Koriscenje zemlja u PNI Površina (%)

Zona sa poljoprivrednim potencijalima 8.080 ha 55

Šumska zona 2.325 ha 16

Zona za stanovanje / naselja 1.737 ha 11

Vanjske slošene jalovine 1.320 ha 8

Zone rudnika koji se koriste 1.061 ha 7

Deponije pepela iz Kosova “A i B” 272 ha 2

Industrijalna zona - TC Kosova „A‟ i „B‟ 191 ha 1

Ukupno : 14.986 ha 100



40

Naselja / Stanovanje - Izgrađeni prostor , za potrebe stanovanja u okviru zone PNI-a , pokriju oko 11% njene ukupne površine odnosno nalaze se na 1.702 ha. Grad Obilica i Kosovo-Polje su dva urbana centra i istovremeno i dva opštinska naselja ruralnog karaktera , znači su naseljena sela sa stanovništvom koje se bavi poljoprivredom .

Naselja u unutrašnjosti zone Oblasti Novog iskpopavanja , na bazi uticaja koji imaju i za poseban način tretiranja koji se traţi , prema međuministarske radne grupe dele se , kao što je dato u mapi 14, u tri kategorije :

1. Naselja u notoj oblasti iskopina - što se zaduţuje da se podvrgnava procesu premeštanja . Ovde se radi o naseljima unutar nove oblasti iskopavanja , koja se dotiče direktno o razvoja vađenja lignita i avansiranja Iskopavanja , i one su :

Hade (sa oko 5.0 km² i 2.900 stanovnika ) – O. Obilič,

Leshkoshiq (Lajthishte sa oko 3.7 km² i 1.300 stanovnika ) – O. Obiliq,

Shipitula (iz naselja Krasniqi sa oko 1.0 km² i 100 stanovnika ) ne sasvim – O. Obiliq i

Sibovc ( sa oko 7.5 km² i 2.020 stanovnika ) – O. Obiliq.

2. Naselja sa vručim tačkama - koje se preporučuju da se podvrgnu procesu do premeštenja . U ovoj grupi , radi se o naseljima koje se nalaze unutar trougla degradirajučeg uticaja (između vručih tačaka ), koji su doticani direktno od objekata za generisanje električne energije , deponije pepela i spoljne sklapanja kao i avansiranje rudničkog razvoja i regionalnih deponija otpada i podvlači ovo :

Krusheci (ili Dardhishtë, sa oko 6.6 km² i 2.210 stanovnika ) –O. Obiliq,

Caravadica (ili Palaj, sa oko 7.1 km² i 1.150 stanovnika ) –O. Obiliq i

Naselje Berishevo u Donjem Grabocu – O . Kosovo Polje .

3. Druga naselja u PNI-a- koje su doticane od očekivanih razvoja . Ovde pripadaju sva druga naselja zone od posebnog interesa PNI-a , koja su indirektno doticane od uticaja , bilo od rudničkih aktivnosti , za vreme generiranja električne energije , uticajima za vreme prenošenja deponije otpada i spoljih sklapanja itd , koja moraju vršiti posebno tretiranje od institucija centralne Vlade i one lokalne gde brojimo ova mesta : o Novi Obiliq – Opštinski Centar (sa 5.300 stanovnika ) i stari Obiliq (sa 1.500 s.), o Donji i Gornji Mazgit – O. Obiliq (sa 3.000 s.), o Milloshevo - O. Obiliq (oko 1.500 s.), o Plemetin –O. Obiliq sa 2.200 s.), o Hamidi – O. Obiliq (me 300 s.), o Gornji Graboc – O. Obiliq (sa 760 s), o Shipitulla – O. Obiliq (ostali deo , oko 600 s.) o Kosovo Polje – Opštinski centar . o Nakarada – O . Kosovo Polje , o Lismir – O. Kosovo Polje , o Kuzmin – – O. Kosovo Polje , o Vragoli – – O. Kosovo Polje , o Bardh i Vogël – – O. Kosovo Polje , o Pomazotin – – O. Kosovo Polje , o Bardh i Madh – – O. Kosovo Polje , o Donji Graboc – – O. Kosovo Polje , o Bivolak – O. Vučitrna, o Zhilivoda – O. Vučitrna, o Gllavatin – O. Vučitrna, o Prilluzhe – O. Vučitrna, o Vasileve – O. Gllogovc



41

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Zone pod uticajem

Mapa 14. naselja u zoni PNI-a – Izvor : IPP / MSPP

Zone spoljašnih slaganja jalovine – Odstranjivanje gornjih substrata i drugih naslaga zemljišta , za otkrivanje i vašenje lignita, kao rezultat je stvaranje jedne velike površine slagane jalovine degradirajuči znatnu površinu zemljišta uglavnom poljoprivrednog . Oko 8% opšte površine PNI-a ili 1.320 ha su pokrivene površine sa ovim spoljim naslagama . Prema spremljenoj šemi, od KEK-a , kao u sl. 6, ubrzo počinje realizacija Projekta za PRT.

Slika 6. Šema prostriranja spoljnim naslagama i postoječeg rudnika u zoni PNI-a . – Izvor : KEK

OCM Bardh

OCM Mirash

MirashEast

1

2

1 ... Sanitary Landfill2 ... TPP B Ash Spoil Dump

Sitnic

a river

Shipitulla

Hade

Bardh

Lismir

Kuzmin

Krushec

Caravadice

F Kushe osove

UglarBresje

Nakarade

Outside Dump

Kalaja

Lugu

I Th

ell

Outside Dump

Ash Dump

Drenice

Outside Dump

Outside Dump

Outside DumpVasilev

Outside Dump South

TPP A



42

Zone postoječih rudnika – postoječa otvorena iskopavanja lignita u Bardhu i Mirashu (Slika 2), pokriju površinu od 1.061 ha ili 7 % od opšte teritorije PNI-a, zone od posebnog ekonomskog interesa i operiraju još od godine 1963/64. Za sada ova dva rudnika snadbevaju dva termocentrala sa pribliţno 7 miliona tona lignita vađenog godišnje. U okviru ove zone nalazi se regionalna sanitarna Deponija otpada . Od 2006 godine u delu vršenih aktivnosti rudnika Mirasha izgrađena je regionalna deponija i počelo je da se koristi prostor za deponiranje urbanog otpada Opština Prishtine, Obiliqa, Kosovo Polja, Podujeva i Lipjana. U okviru ove aktivnosti ne vrši se selekcija i reciklacija otpadnog materijala .

Foto 2. Slika iz postoječeg rudnika Mirasha - Izvor : Divizija Uglja / KEK

Deponije pepela . - TC-i Kosova A i B nalaze se u ravnoj zoni doline reke Sitnice. Svaki TC ima po jednu veliku deponiju pepela što su velika pitanja uticaja na ţivotnu sredinu. Deponije pepela iz Kosovo B je konsolidirana a od 2006 godine sveţi pepeo, iz proizvodnje , na hidraulikčkom načinu nosi se u bivšem rudniku Mirasha . Deponija pepela iz Kosova A, kao na Slika 3, proširuje se na juţnom delu i također se planira prenošenje sveţeg pepela iz ovog termocentrala, na hidraulikčom načinu u rudniku Mirasha .Opšta površina učešča deponije pepela , u zoni PNI-a je 2 % ili 272 Ha.

Foto 3. Slika iz deponije pepela u TCA – Izvor IKS / MSPP



43

Industrijske zone – Generisanje električne energije - Lokacije TC-a „Kosova A‟ i „Kosova B‟ (Slika 4) su jedine vaţne industrijalne zone u ovom prostoru . Također u okviru ovih zona u blizini TC Kosova A , nalaze se Sektori Gazifikacije , Industrijskog grejanja , sušionice, Separacije i one za proizvodnju Veštačkog đubriva koja su ostala van upotrebe več dve decenije pre. Danas one predstavljaju jedan veliki problem za ţivotnu sredinu zbog kontaminiranja uglavnom sa fenolima i drugim substancama .

Sve ove industrijalne lokacije prisutne u svim popratnim stabilimentika , u opštoj površini PNI-a pokriva samo 1% ili 191 Ha.

Foto 4. Slika termocentrala Kosova B – Izvor : IPP/MSPP



44

1.2.2. ŢIVOTNA SREDINA

Vazduh

Izvori onečišćenja zraka na cijelom Kosovu nalaze se u dokumentu "Katastar zagađivača vazduha“6, dok ZZPK (Zona zaštite površinskog kopa), izvor onečišćenja zraka iz rudarskih aktivnosti podrazumijeva se koristenje površinskim kopovima, termoelektranama,deponije od hira nastale sagorijevanjem ugljena, samozapaljivi ugljen u rudniku,onečišćenja iz lokalnog prometa i sustavnog grijanja. Također ne daleko od ovog područja nalazi se rudnik i topionica od Feronikela, smatra se kao potencijalni zagađivači. Oko 30 km sjeverno od podrucja nalazi se kompleks rudnika Trepča kao jedan od izvora zagađenja. Ti izvori onečišćenja uglavnom emitiraju ova oneciscenja: SO2, NOx, CO, CO2, čestice suspendirane u zraku, teških metala (Pb, Zn, Cr, Ni, Cd, Mn, itd.). Prevladavajući vjetrovi, u području od interesa koji dolaze iz V-VL temelji se grafom "Ruz od vjetra" za Prištinu, koja posljedično utječe na sela u smjeru J-JZ, kao što su najviše pogođene emisije TC Kosovo A i Kosovo B , odlagalista od hira i aktivnosti od povrsinskog kopa.

Pouzdani podaci o kakvoći zraka u područje interesa su ograničene i ne sustavne. Dvije nadzorne stanice su prisutne u tom području, jedan u gradu Obiliću i drugi na Institutu INKOS-a, u blizini TC Kosova A,ali samo mjere SO2, čađa i PM10. Nema kontinuiranog/stalnog/ mjerenja na NOx-u. KEK, kroz INKOS-a uzimaju uzorke iz depozita prašine u blizini bivše separacijskog objekta u blizini termoelektrane na Kosova A i rudarstva Bardhi.

INKOS institut, radi mjerenja i predstavlja ogledalo o stanju okolisa na nekoliko odredeni tocaka,uglavnom postojanje emisija (glavni zagadivaci) u zraku, uključujući i SO2, čađa, čestice i deponirani pepeo (sediment), koji se izvijescuje KEK. Poslije, su se pojavile srednje godišnje vrijednosti koje su prikazane za razdoblje 2202 - 2005, kao na tab. 3 sljedećeg , kao i za mjesecne za godine 2006, 2007 i 2008 kao u tab. 4 dolje.

Tabela 3. Srednja vrednost imisije za 2002 – 2005. -Izvor: INKOS

6 Izvor: Departament za zaštitu sredine / MSPP

Godišnja srednja vrednost ne kritičnim mestima merenja emesije za 2002 - 2005

Emiteri i godina INKOS Obiliċ Belaċevac Separacija TC B Kruševac PML

SO

2

2002 18.36 15.32

Be

s st

an

ice

za

me

ren

ja

Be

z s

tan

ice

za m

ere

nja

Be

z s

tan

ice

za

mer

en

ja

110

µg

/m³

2003 11.48 80.86 20.15

2004 11.00 58.40 24.00

2005 13.26 33.80

čađ

a

2002 12.10 10.05

50

µg

/m³

2003 9.87 25.25 10.56

2004 10.10 14.40 6.22

2005 18.48 22.31

čest

ice

2002 85.13 119.04

150

µg

/m³

2003 100.40 91.85 113.43

2004 56.80

2005 56.00

Se

dim

en

ti

/Pra

šin

a

de

po

nir

an

a

2002 727.00 817.20

300

mg

/(m

²d) 2003 1865.00 553.61 410.85 4093.50 583.90

2004 313.00 460.00 195.00 1518.16 694.00 1279.50

2005 429.00 428.00 429.00 989.90



45

Na temelju dugoročnog kriterija za odobrenih SO2 - 110 µg/m³ i čađi - 50 µg/m³, u tim kratkoročnim za SO2 - 350 µg/m³ i čađi - 140 µg/m³, takoder i trenutacno one struje za SO2 - 500 µg/m³ i čađi - 150 µg/m³, I kao onih 24-satni SO2 - 500 µg/m³ i čađi - 50 µg/m³, vrijednosti su nešto povoljnije za godine 2006, 2007 i 2008.

Tabela 4. Srednja vrednost imisije za godine; 2006 – 2008. - izvor: INKOS

Sedimenti se analiziraju prema njemačkom standardu VDI smjeru 2119 Blatt 2 (1972).Uzorci se prikupljaju tijekom mjeseca, a rezultati su izraţeni u mg / (m2d). Uzorci sedimenta uz kvantitativno određivanje kolicine prašine, koristi se za određivanje topivih tvari i netopiva, pH sadrţaja hlorida i topivog sulfata. Podaci izvješća pokazuju da: dopušteni kriteriji su prekoraceni nekoliko puta, s prosječnim vrijednostima od 300 mg / (m² d) za 3 - 4 mjeseca tijekom godine i pH-a prema OBSH, dok Anorganske tvari i otapala su dio komponente ukupne prašine za razdoblje od 2006, '07 i '08.

Za određivanje čestica koristi se gravimetrijska metoda koja se temelji na određivanju količine čestica prikupljenih od pet uzoraka tijekom filtriranja određenih količina zraka. Ne postoje kriteriji prekoračenja dozvoljenog tijekom godina 2002 - 2006, ali samo jednom tijekom prosinca 2007, a četiri puta tijekom 2008.

Izvor: Odijel za zaštitu okoliša / MOPP Najnoviji podaci koji su dostupni koriste se u SPU primljenih Izvješćaja o okolišu KEK-a 2006, pokazuju značajne kontaminacije unutar europski standarda, s iznimkom deponije od pepela. Međutim, tih nekoliko lokacija uzimanja uzoraka nemogu se smatrati potpuni odraz realne razine onečišćenosti zraka u okolišu osjetljivih receptora, stanovništvo i naselja. Tijekom javne rasprave sa zajednicom i anketom provedenoj u domaćinskim područima tijekom izrade SPU-a, sudionici su izvijestili o brojnim problema s disanjem i drugim zdravstvenim simptomima koji se mogu pripisati onečišćenja okoliša.

Kosovski Hidrometeoroloski institut (KHMI) i dalje nastavlja s promatranjem zraka s točaka promatranja, kao na mapi 15, među njima: 9 u Mitrovici, jedan u Prištini (mjesto hidro) i 5 točaka promatranja Drenas (2 u ruralnom područjima u blizini levaonica za topljenje u selima Gllabar i Ćikatovo i 3 unutar industrijske zone Feronikel).

IHK, nema postavljenu stanicu (bodova) praćenje unutar područja FMR, a odnosi se na podatke za kvalitetu zraka iz točke promatranja u Prištini.Na ovoj tocki, mjere se NOx, SO2, čađi i čestice, dok u kompleksu Feronikela mjere se suspendirane čestice i teški metali.

Mu

aji

Srednja vrednost imisije SO2 i čađe (u µg/m³) u merenjnjim tačkama za 2006, 2007 i 2008

SO2 Ĉađa SO2 Ĉađa SO2 Ĉađa

INKOS Kastriot INKOS Kastriot Kastriot Bardh Kastriot Bardh Kastriot Bardh Kastriot Bardh

1 9.20 13.7 11.26 18.60 35.60 25.11 17.45 6.58 26.09 38.34 28.97 10.40

2 9.34 19.81 21.55 34.46 17.80 19.91 19.83 5.04 18.35 20.76 32.79 15.11

3 9.21 13.00 11.30 18.60 23.77 32.20 12.95 3.91 36.72 32.50 28.34 7.37

4 42.00 22.50 7.31 14.36 24.40 31.05 7.47 3.61 16.39 27.94 13.68 4.93

5 27.59 29.10 8.45 11.20 21.75 27.31 19.21 2.28 11.37 36.83 11.26 3.26

6 21.00 6.73 24.36 57.89 6.70 1.94 12.39 29.39 9.54 2.26

7 9.88 12.30 24.40 41.97 10.08 2.96 14.25 20.33 12.56 5.05

8 11.80 9.37 22.30 28.75 9.37 4.74 23.75 33.03 6.77 5.87

9 15.20 11.10 46.11 33.61 7.89 2.86 16.13 21.86 7.26 4.53

10 19.30 17.40 39.86 39.79 32.87 5.44 18.35 29.14 15.46 8.45

11 31.40 43.51 36.72 32.50 28.34 7.37 22.09 24.47 17.88 10.78

12 41.07 34.33 36.72 38.34 28.34 10.40 23.38 27.08 9.42 6.20

Mes. 19.46 20.7 11.97 19.33 29.48 34.03 16.7 4.76 19.93 28.47 16.16 7.01



46

Vlerat mesatare mujore të SO2 në piken monitoruese IHMK,2005-2008

0

20

40

6080

100

120

140

160

Jana

r

Shkurt

Mars prill

Maj

Qersho

rKorr

ikGus

ht

Shtator

Tetor

Nëntor

Dhjetor

Muajt

Përq

ën

dri

mi µg

/m3 2005,SO2

2006,SO22007,SO22008,SO2VML,SO2

Mesecne prosecne vrednosti SO2 u tacku monitorisanja HMIK, 2005 - 2008

Mapa 15. Distribucije merenih tačaka za monitorisanje vazduha na Kosovu - Izvor: HMIK

U nedostatku mreţe i odgovarajuće opreme za promatranje zraka, IHK ne nadzire sve parametre uzimajuci kao indikatori kakvoće zraka, prema Zakonu o zaštiti zraka, ali samo koncentracije ovih parametara u zraku: SO2, čađa i aerosedimentin (ukupni deponirani pepeo, pH, električna vodljivost, sulfat iona, klorid iona i teških metala).

Slika 7. Dijagram srednih mesecnih vrednosti za SO2 mereno u HMIK 2005 –2008. - Izvor: HMIK / MMPH



47

Vlerat mesatare mujore të blozës në piken monitoruese IHMK,2005-2008

05

101520253035404550556065707580

Jana

r

Shkurt

Mars prill

Maj

Qersho

rKorr

ikGush

t

Shtator

Tetor

Nëntor

Dhjetor

Muajt

Për

qën

dri

mi µ

g/m

3

2005,bloza2006,blozë2007,blozë2008,blozaVML,blozë

Godišnji i mjesečni rezultati prosječnih vrijednosti uz dopuštene stope u skladu s Direktivom 99/30/EC za SO2 (slika. 7) i čađe su prikazane grafovima, medutim za aerosedimentin EU nema sluzbene norme.

Prosječne mjesečne vrijednosti čađi, u točki nadzora IHK za razdoblje 2005-2008, prikazani su u grafikonu kao na sljedećoj sl. 8:

Slika 8. Dijagram srednjih mesecnih vrednosti za čađu mereno u HMIK 2005 –2008. - Izvor: HMIK U međuvremenu, prosječne godišnje vrijednosti sulfata iona, klorid iona, pH i električna vodljivost u točki promatranja IHK, 2007/2008 i moţe se vidjeti u grafu na fig.9.

05

1015202530354045505560657075

pë

rqë

nd

rim

i

Kloruret Sulfatet pH Përqushmeriaelek.

Parametrat

Vlerat mesatare vjetore të joneve sulfate ,joneve klorure,pH dhe

përqushmeris elektrike në piken monitoruese IHMK,2007/2008

Mes.vje.2007

Mes.vje.2008

Slika 9. Dijagram srednjih mesecnih vrednosti za sulfat ione, hlor ione, pH-kao i elktričnu provodljivost za

2007 i 2008. – Izvor: HMIKMK



48

Voda

Samo područje rudnika obuhvaća šest područja vodotoka vode, četiri od njih tecu u smjeru rijeke Sitnice prema istoku i dvije u smjeru rijeke Drenice na zapadu. Uz rijeku Sitnicu, nalazi se područje koje se potaplja s vodom u velikim kišnim sezonama u kojoj se nalazi industrijske zone gdje se nalaze dva bloka TC-a "Kosovo B".

U zoni interesa , posebno Reka Sitnica je zagađena od ispuštanja njegovog srednjeg toka iz urbanih ispuštanja , osim njih i od efluenata iz termocentrala i iskopavanja KEK-a npr, koja se direktno ispuštaju , bez adekvatnog tretiranja ,kao i tokovi voda iz deponije pepela . Osim njih , reke primaju i veliki obim organskih materija , pošto se crne vode uopšte ne tretiraju ili veoma malo . Sastavljeni podaci u SPSS –a o ispušnim tačkama i uzimanja uzoraka kvaliteta vode , pokazuju da vodu iz Reke Sitnice treba kategorizovati kao Voda IV Klase , prema bivshem jugoslavskoj klasifikaciji (znači , “ voda koja se moţe upotrebiti samo posle specijalnog tretiranja”) i veoma je daleko od evropskih standarda za kvalitet .

Največi korisnici površinske vode su TC- Kosova A i B, koristivši reku Lap . Međutim , nema dovoljnih analiza o tretiranju spištenih voda. Snadbevanje običnom vodom TC Novo Kosovo rasmatrano je u okviru posebne studije za snadbevanje vodom iz Hidrosistema Ibar.

Površinske vode . Glavni izvori površinskih voda , u zoni “PNI-a ” a što pripadaju slivu Crnog Mora, su reka Sitnica i reka Drenica, kao i neke mali potoci sa stalnim i privremenim tokom .

Reka Sitnica, je grana Reke Ibar, koji iz izvora do mesta ispuštanja u reci Ibar, blizu Mitrovice, dugačka je 90 km, sa prosečnim prinosom 15 m3/sek7. Je spoljna reka sa malim nagibom, sa širokim koritom, plitko i sa krivinama, karakteriše se sa malim godišnjim prinosom vode. Za letnje vreme nema veči prinos vode od 2.5 m3/sek, a za zimsko vreme i u proleče, kada se sneg topi, ovaj Drinos je 15 puta veči, odnosno 37.5 m3/sek. Za vreme velikih prinosa vode , Reka Sitnica izlazi van korita i poplavljuje radne zemljine površine okolo, uzrokojuči veliku štetu poljoprivredi. Sitnica se smatra i kao največi vodosakupljač u ravnici Kosova gde se ispuštaju reke: Drenica, Llap, Prishtevka Graqanka, Janjevka, Trepça kao i neki potoci malog uticaja. Potencijalni zagađivač ove reke je KEK–a, i vode iz domačinstva koja se ispuštaju direktno u reku bez tretiranja.

Foto 5. Slika zone poplave u blizini TC Kosova A. Izvor : IPP / MSPP, 2005

7 Prema Master Planu Vode e Kosova, 1983-2000



49

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Stepen Zagadjenosti reka

Aluvioni Reke Sitnica. Aluviolne tarase reke Sitnica zauzimaju vaţno prostorno mesto tokom njegovog proticanja , i za proizašle izvore u njegovom formiranju . Mogu biti vaţne za snadbevanje pijučom vodom , poljoprivredi i industriji ove zone .

Debljina sedimenta je različita , tako da u blizini Vučitrna je oko 10 m, dok u celoj površini Lipjana postiţe debljinu do 15 m, a u blizini sela Batuse debljina ide do 33 m. Prema podacima koje imamo , izvori blizu Vučitrna koja su izvršena u istraţivačkom radu , konstatovano je da je dubina 2.7 - 7.7 m, gde je njegov nivo slobodan i ima nivo od 2.2 m, kod Lipjana konstatovana je dubina 16.6 - 28.6 m, nivo vodosakupljača postiţe 4.78 m, od zemljine površine . Neko detaljnije istraţivanje na terenu nije izvršeno u ovim aluvionima.

Tretiranje zagađenih voda ( crnih)

Nema nijedan sistem za tretiranje zagađenih voda , sve vode se ispuštaju bez tretiranja u reci Sitnica . Crne vode iz naselja unutar zone PNI-a , u nedostatku kanalizacijske mreţe , ispuštaju se preko otvorenih kanala u vodotoku , što rezultira sa zagađenjem površinskih i podzemnih voda .

Kontrola i monitoring stope zagađenja reke Sitnica, vrši se od HMIK i INKOS-a preko monitorne mreţe sa oko 17 tačaka 8 .

Postoječi termocentrali imaju opremu za delimično tretiranje zagađenih industrijalnih voda , dok rudnici nemaju nikakvu opremu za adekvatno tretiranje .

Neki parametri nekih reka koja prelaze maksimalne dozvoljene vrednosti prema standardima evropske Zajednice za kvalitet rečnih voda. Večina vaţnih reka pokazale su znakove velikih organskih zagađenja, one imaju deficit rastvorenog kiseonika sa velikim hemijskim potrebama za kiseonik ( COD) i biološkim kiseonikom ( BOD).

Kvalitet površinskih i podzemnih voda

Iz postoječih podataka za kvalitet površinskih voda dobitih od HMIK –a ( Hidrometeorološki Institut Kosova ), moţemo reči da stanje nije zadovoljavajuče pošto postoje prekoračenje dozvoljenih maksimalnih vrednosti . Merenja se analiziraju za svaku reku na ulasku i izlasku reke , i na bazi toga se određuje kvalitet vode . Prema sistemu monitoringa HMIK-a i INKOS-a , površinske vode u ovoj zoni zagađena su kao rezultat hemijsko- tehnoloških procesa i netretiranih voda .

Podzemne vode , uopšteno dobrog su kvaliteta u izvoru . Dok , njihov kvalitet monitoriše se od INKOS preko 5 monitorskih tačaka unutar zone od posebnog interesa . Merenja kvaliteta podzemnih voda vrši se mesečno .

Mapa 16. Kategorizacija reka prema stepenu zagađenja . Izvor : DV / MSPP

8 Izvestaj 2003, INKOS i Godisnji Statisticki Izvestaj 2008, HMIK



50

Zemlja

Vrsta zemljišta što dominira u zoni PNI-a su vertisolno zemljište, koja su osnova poljoprivredne proizvodnje. Unutar zone od posebnog ekonomskog interesa, dok je površina zemlje pokrivena sa depozitiranom jalovinom od aktivnosti iskopavanja i deponija pepala od termocentraleva.

Aktualno, uticaj sredine od poljoprivrede prisutan je zbog upotrebe veštačkog đubriva i pesticida. Razvojem ruralne ekonomije , upotreba đubriva i pesticida sigurno če obeleţiti povečanje. Istovremeno, nema puno zagađenja iz industrije zbog nedostatka industrijalne aktvnosti. Međutim, pređašnje lokacije teške indstrije ostaju izvor zagađenja ţivotne sredine, pošto su one još kontaminirane sa zagađenim vodama sa ostacima raznih ostataka metala i hemijskih materija, koja protiču u površini i podzemnim vodama. Što se tiče uticaja na peisaţu, postoje sedam deponija sa lokacijom u severozapadu, jugozapadno, jugu i jugoistočnih iskopina Bardha i Mirasha, koja pokrivaju površinu od oko 15 km² . Oštečenja ţivotne sredine od postavljenih deponija van oblasti iskopavanja dešavaju se uglavnom zbog nedostatka upravljanja deponijama , sumnjive dugoročne geotehnološke stabilnosti i nedostatka rerivegetacije. Na vrhu zapadnog Miraša bilo je klizanja zemljišta zbog nestabilnosti bregova deponija . Percepcije na peisaţu pokazuju da manje od 10% spoljih deponija su rekultivisane. Ove deponije predstavljaju potencijalni izvor prašine za radnike koji rade na iskopavanju i za lokalno stanovništvo sela Bardh i Hade, u večoj meri preko leta .

Zagađenje i degradiranje zemljišta . Postoji zagađenje zemljišta u zoni bivših industijalnih energetskih objekata , u lokaciji blizu TC Kosova A, deponiranje toksičnih materia iz proizvodnje (fenolskih ostataka ), deponiranje pepela iz TC Kosova A, kao i starih radova podzemnih rudnika . Ove starije kontaminacije podloţene su jednom širem programu istraţivanja unutar Projekta Ĉiščenja i Ri-Kultivacije Zemlje PĈRZ / CLRP) koji , između ostalog , stremi da identificira pojavljenu kontaminaciju , da obezbedi organičavanje bliskih opasnosti do njihovog eventualnog saniranja .

Glavna identifikovana potencijalna kontaminiranja zemljišta i podzemnih voda su :

Ispuštanja uljnih substanci i drugih hemijskih materija, posebno po lokcijama ranijih stabilimenata za gazifikaciju azotika ;

Kisele kiše, aerosoli i suspendovane čestice iz termocentrala, aktivnosti iskopavanja kao i deponije pepela (ranije je bilo i deponiranja zagađivača iz starih postrojenja za gazifikaciju azotika);

Starije i sadašnje deponiranje otpada po deponijama pepela , posebno u deponiji pepela Kosova A i u starom rudniku (regionalna sanitarna deponija); i

Ispuštanje netretiranihindustrijalnih i crnih voda .

Bazirano u najnovijim istraţivanjima u vezi sa testiranjem podzemnih voda i slobodnih voda u fazi istraţivanja na lokaciji PĈRZ –a pokazalo je povečani nivo BTEX (Benzol, Toluen, Etilbenzol i Xylene) i PAH (aromatični ugljovodonici policiklike ) kod nekih uzoraka . Metali su unutar standarda pijuče vode (OBSh, BE) osim arsena, koji je pronađen u koncentraciji (12 i 13 mikrograma/L) malo preko standarda za pijuču vodu (10 mikrograma/L) na uzetim uzorcima na zapadu deponije pepela u Kosova A. Ove koncentracije arsena mogu biti povezane sa prirodnom prisutnošču ovoga elementa u geologiji zone. Zaključak je da rezultati testiranja ne mogu identificirati nijednu kontaminaciju protoka podzemnih voda na deponijama pepela. Postoje verbalni izveštaji kontaminacije podzemnih voda na bunarima , što sada se moţe povezati sa bacanjem hemijskih materija na starim galerijama rudnika ali takva stvar ima potrebu za dodatna istraţivanja. Neki plitkiji bunari pokazali su visoki nivo električne provodljivosti (od soli ) što sugerira uticaj od prašine pepela ili ispuštanja vode iz deponije pepela9.

9 IPUSS (VSMS, strant 18).



51

Istraţivanja od PĈRZ10 pokazale su prisustvo vručih tačaka u visokom nivou fenolskih ostataka, fenolskih voda i prisustvo katrana na deponijama pepela Kosova A , iako deponija nije upotrebljena na redovnim bazama za deponiranje ovih materija . Dva sliva na vrhu srednjeg dela deponije pepela Kosova A i nekim bušenjima uporedo jedan drugog iz ovih slivova , identifikovane su kao zone deponija . Totalni iznos ovih ostataka je veoma organičen i izgleda da su one izolirane na prihvatljivoj masi . Deponirani pepeo na deponijama pepela sadrţi povečani nivo teških metala , ali zbog hemijskog sastava pepela , potencijal za proceđenje je organičen . Povečani nivoi nekih teških metala , također , pronađeni su na deponijama jalovine , ali iste su bile pronađene i u prirodi u toj zoni . U zoni u blizini Prishtine (Dragodan) oko deponije jalovine kao i deponije pepela blizu Kosova A, pronađene su ilegalne deponije sa opštinskim otpadom , građevinskim otpadom , druge otpade iz termocentrala , širiti iz starih guma , gvoţđarijom , itd .

Geohemijska analiza obuhvača analizu uzoraka zemlje uzete u raznim dubinama (od 0.50 do 80 metara) u 11 novih izbušetinama za određivanje pH vrednosti , kalcijuma , magnezijuma , kalijuma , sodijuma i matara . Na zapadu deponije pepela , oko 200 metara od sela Krushevc (Dardhishte), upotrebljen je neki stariji bunar ventilacije za deponiranje ostataka katrana i fenola . Ova ista praksa desila se i na drugim podzemnim rudnicima . Osim toga , otvorene deponije nemaju adekvatno pokrivenost ili drugu opremu za zaštitu zemljišta i ne postoji nijedna mera za smanjenje uticaja kantaminacije i ispuštanja voda od rapidnih padavina i oluja .

Dok rezultati studija pokazuju kontaminirane podzemne vode, nije bila jasna povezanost sa meterijalima otpada iz deponije pepela . Također , zagađene galerije rudnika mogu predstaviti ozbiljnu opasnost za lokalne vode i bunare , ali za ovo su potrebna nova istraţivanja .

Teren starih stabilimenata azotika i gazifikacije izgleda da su kontaminirane . Prema PĈRZ planiran je početak jene studije u godini 2008 da bi identificirali nivo kontaminacije .

Također , prema PSBT, investiranja za radove poboljšanja deponije pepela na Kosovo A i deponije jalovina obuhvačene su na završnom nacrtu projekta (april 2008). Posle formalnog odobrenja , predloţene mere za ponovno formiranje , delimično odstranjivanje nestabilnih delova , pokrivanje i sadna vegetacije treba obezbediti adekvatno rešenje protiv emetiranja partikulata , mogučeg zagađenja zemljišta / podzemnih voda i kontaminaciju vodnih tokova .

Nemamo dostupnih informcija o sastavu deponije pepela na Kosovu B. Izgleda da on sadrţi druge vrste tvrdog otpada , kao što su , stare gume i druge industrijalne ostatke .

U deponiji pepela često ima poplave . Ovo stanje izgleda uzrokovano je od kontaminacije reke Sitnice sa slojevima (sedimentima ). Deponija pepela Kosova B emitira manje partikulata nego Kosova A ali imamo na raspolaganju organičene podatke o stanju lokalnih podzemnih voda . Potrebno je jedno ovakvo istraţivanje .

Otpad i njihov uticaj

Otpad se javlja u raznim formama i one su kao rezultat rada na iskopinama, na generisanju energije i od bivšeg procesa hemijske Industrije (Gazifikacija, Azotika i Sušionica). Največa količina ostataka dolazi kao produkti sagorevanja lignita, koja se mogu izbeči, ali postoje velike mogučnosti da se one smanjuju . Od postoječih kapaciteta i bivše hemijske industrije ističu se ovi ostaci :

Otpad iz sagorevanja lignita (pepo i zgura )

Ostarela oprema i materijali

Otpad od tretiranih voda

Ostaci iz procesa Gazifiacije

Radioaktivne materije , itd .

10 Juli godine 2007 pocelo je “Istrazivanje lokacije , tehnicka organizacija , planiranje i odredjivanje uticaja na sredinu ” kao deo Projekta za ciscenje i rekultivaciju zemljista ” ((CLRP/PPRT), koji stremi da identifikuje nivo kontaminacije i poboljsanju stsanja zivotne sredine oko rudnikai termocentrala KEK-a, pëeko smanjenja emitiranja partikulara (cestica ) iz deponija pepla postojeceg u Kosovës A.



52

Neki otpaci su neopasni po ljude i ekosisteme. Istovremeno oni mogu biti korisni kao produkti reciklaţe (razne vrste metala i pepela) dok druge, osobito otpadi iz tretiranih voda, opasni su i moraju se upravljati sa velikom paţnjom .

Pepeo – je največi problem iz aspekta količine i zauzete površine sa postoječim deponijama, gde opšta količina pepela samo preko 2008 godine, za dva TC-a (tabela 5), bila je 1.161.171 t. Loše tretiranje ovih deponija sa pepelom predstavlja socijalni i ambientalni ozbiljni problem za zonu od posebnog interesa PNI-a .

Pepeo is proizvodnje električne energije na Termocentralu Kosova B transportira i deponira se u prostoru rudnika Mirasha sa novim hidraulikčkim sistemom još iz 2006 godine .

TC Kosova A i TC Kosova B u blizini imaju deponije pepela , koja su stvarale “ nove bregove ” u postoječem peisaţu. Opšta količina pepela je oko 40 miliona tona, na obe deponije . U nastavku predstavljene su količine proizvodnje pepela za period 2005-2008 od TC A i TC B.

Pepeo i proizvodnja (proizvodnja u totalnoj vrednosti /specifikona proizvodnja u prosečnoj vrednosti )

Div. Generisanja Jedinica 2005 2006 2007 2008

TC Kosova A t/v 232618.7 321577 438272.32 376179 t/MW 0.293 0.3109 0.315 0.27

TC Kosova B t/v 820362.7 726559.4 723183.10 784992

t/MW 0.232 0.227 0.219 0.21

Iznos (A+B) t/v 1052981.4 1048136.4 1161455.42 1161171 t/MW 0.2409 0.24241 0.267 0.24

Tabela 5. količine pepela kao produkt rada na TC Kosova - Izvor : TIAM / KEK-a / MER

Oprema i upotrebljeni materijali mogu se zapaziti na raznim delovima blizu postoječih Termocentrala i u prostoru oba Površinskih Iskopina. Uglavnom se uočavaju metalni delovi. Velike količine metalnih delova bačeni su na neadekvatnim mestima. Uticaj na ţivotnu sredinu od opreme i drugih materijala smatra se izrazitim, zato upravljanje njima je veoma vaţno. Za sakupljanje metalnih otpada KEK-a sklopio je ugovor sa preduzečem "METALKOS". Za vreme 2006 godine, ovo preduzeče odstranilo je velike količine otpada (tabela 6).

Tabela 6. Odstranjivanje otpada iz TC-Kosova B za vreme 2004 godine i 2005 ( levo ) i od dva TC-a za vreme 2006 godine (desno ). – izvor : KEK

Otpad iz tretiranih voda. Ostaci koji ostaju iz tretiranih voda (hemijske pripreme prosesne vode) opterečene su sa solima i raznim elementima. Otpad iz ovog procesa deponira se na deponijama pepela. Hemijski sastav ovih ostataka nije poznat u ovom trenutku i postoji potreba za monitorin njihovog kvaliteta.

11 TIAM-KEK

Odstranjivanje otpada iz TC-Kosova B prema godinama 11

Metalni otpad

Drugi otpad

Ukupno Tona

Godina 2004 870 5702 6572

Godina 2005 (Januar-Mart)

171 4390 4561

Godina 2005 (April –Juni )

282 3110 3392

Metalni otpad odstranjen za vrem 2006 godine

T.C. Kosova A 632,662 t

T.C. Kosova B 342,536 t

Ukupno 975,198 t



53

Hemikalije i ulja . Hemikalije i industrijska ulja nisu deponirana na prikladan način i snjima se operira na nepravilan način . Problem u sebi predstavljaju i stare hemikalije ( isteknutim rokom ), sačuvane godinama i u nekim situacijama njihov sastav nije u poptunosti poznat .

Polihlorisani bifenili (PCB) - Postoječi kapaciteti Rudnika lignita , Termocentrali Kosova A i B kao i usluge odrţavanja upotrebljavaju velike količine industrijskog ulja . Samo mala količina PCB-a , ili substanci koja sadrţe PCB-a izveštene su upotrebljene u ovom trenutku i njihova upotreba se izbegava što je više moguče . U KEK pokazuje se spremnost da se izbegava kupovina ulja koji mogu uticati na ţivotnu sredinu posle njihove upotrebe . Velike količine ulja sa sadrţajem PCB upotrebljena su pre konflikta i sigurno su bačena po deponijama pepela , ali ovo mora da se konstatira .

Ostaci iz Sektora Gasifikacije lignita počeo je u 1970 godini i nastavilo se do 1988 godine ,iz kojeg je dobijen termički gas i drugi ostaci , kao koncentrirani fenol , katran, srednje ulje , neprerađena benzina , amonična voda itd , delovi koji se vide i u slici 6. kao rezultat gazifikacije lignita ostali su deponirani ovi nus produkti12:

- Koncentrisani fenol ........................................ 850 m3 - Neprerađena benzina ..................................... 113 m3 - Fenolna voda ................................................... 113245 m3 - Katran i srednje ulje ........................................ 753 m3 - Di-izopropileter................................................ 78 t

Uporedo ovim materijama koja predstavljaju veliki problem za ţivotnu sredinu , ova zona također se karakterizira sa mnogim drugim objektima (Sušionica , podela vazduha itd ), što u sebi sadrţe razne materije , ali njihovo stanje nije poznato . KEK-a nastoji da reši ovaj problem .

Foto 6. Izgled nekih rezervara sa sadrţajem nus produkata, ostali iz procesa gasifikacije - izvor : KEK / INKOS

Radioaktivne Materije. Unutar sektora za gasifikaciju postoji jedno izolirano skladište gde je deponirana jedna količina radioaktivnih materija . Ove materije su izotopi kobalta (Co-60), koji su bili instalirani na generatorima sektora za gasifikaciju. Bunker za deponiranje rodioaktivnih materija izgrađen je u 1988 godini. U ovom bunkeru deponirane su tri vrste radioaktivnih izvora 13:

- I-i tip : 12 izvora , sa početnim aktivnostima A0=3.70 GBq; - II- i tip 18 izvora , sa početnim aktivnostim A0=0.74 GBq; - III-i tip : 4 izvora , sa početnim aktivnostim A0=1.48

12 Izvestaj stanja zivotne sredine u , KEK, 2006 13 Institut Zdrastvenog Rada Prema , 2006



54

Vršena merenja od KFOR14 - daju ove podatke :

Unutar bunkera - Iza zaštitnog betonskog paravana ........... 4-104.23 μSv/h; - Pre zaštitnog paravana .............................. 4- 23.12 μSv/h; Van zidova bunkera - Pre ulaska doza je 0.11-0.18 μSv/h;

Ove merene vrednosti nisu opasne za kratko vreme izlaganja, ali opet ne preporučuje se ulazak unutar bunkera . Zračenje oko bunkera je u normalnim vrednostima.

Azbest ili materijali koji sadrţe azbest , ne upotrebljavaju se u TC Kosova B. U vreme kada je izgrađeno Kosova A bila je normalna upotreba asbesta ali večina njega je zamenjena . ostala količina je zatvorena i predstaviče problem posle zaršetka upotrebe TC Kosova A.

Buka

Buka predstavlja ozbiljan problem za ljudsko zdravlje i stanovništvo . Na nekim mestima TC-a nivo buke ponekad prelazi 85 dB. Izolacije buke primenjuje se za bučnu opremu . Radnici koriste zaštitnu opremu za bučne prostore uzrokovani od TC-a . Faktori kao pravac i brzina vetra , atmosversko absorbiranje i vlaga vazduha , utiču na širenje buke . Preko noči , buka u najbliţoj Opštini Obiliq, oko 500 metara od Kosova B, prekuračuje nivo za naseljeni prostor prema Carl Bro15 . U nedostatku Mapa za buku , Carl Bro ovako je uračunao stopu buke u tabeli 7.

Mesto Distanca Lokalna Buka Procenjeni nivo buke

Obilić 500m 55 - 60 63

Tabela 7. Stopa buke - izvor: Carl Bro, 2002

Tipične Vrednosti za dozvoljene granice emetiranja blizu najbliţeg naselja , koji su se primenili u zamljema EZ-a su 55 dB preko dana i 40-50 dB preko noči .

U blizini poređanog pepela , koji utiču u kvalitetu ljudskog ţivota koji ţive u okolini . primečeni su ovi izvori buke :

- Eskavatori; - Transportna sredstva (autovozila i transporte trake za lignit /pepeo ) - Opčerativna buka Termocentrala Kosova A i B - Operiranje lokomotiva KEK-a.

Emetiranja buke od termocentrala dolaze uglavnom iz transportnih traka , opreme za usitnjavanje , turbina, generatora , ventilatora, kompresora, mnogo pumpi , rashladni tornjevi i hladnjaci . U raznim zonama oko opreme blokova termocentraleva, nivo buke moţe prevaziči vrednost od 85 dB (decibela).

Istorijski nema podataka od monitoringa nivoa buke u blizini bjekata i opreme , iako nivo buke , si kao za zaposlene tako i za stanovnike u unutrašnjosti zone energetike , shatra se glavni aspekt koji se mora tretirati u okviru standarda EZ-a i dobrim praksama

14 Measure of Radiation in Power Plant Kosovo A, 12th of July 2006 15 Carl Bro, 2002, VNM i Plan delovanja za KEK



55

Peisaţi , biodiversitiet i prirodno i kulturno nasleđe

Peisaţi . U zoni od posebnog Interesa PNI-a , do sada nemamo neki peisaţ koji je zaptičen na osnovi zakonodastva na snazi . Što se tiče vizuelnog izgleda moţe se reči da ,u največem delu zone nije zadovoljavajuči , osim severozapadnog dela PNI-a .

Površina prirodnih zona u zoni od interesa povečače se posle zaršetka projekta , faktički posle rekultivacije . U budučim planovima , zona postoječih iskopina , deponije pepela i deponirana jalovina če se očistiti , re-kultivirati i posaditi , izgleda da če se neprestano poboljštati vizuelni izgled zone – prirodni peisaţ .

Biodiversitet i prirodno nasleđe . Zona „PNI-a ‟, za koji se izrađuje ovaj Prostorni Plan , ne procenjuje se prema nekim visokim nivoom što se tiče prirodnog nasleđa. U zoni novih iskopina postoje samo neki prirodni monumenti prema podacima Instituta Kosova za Zaštitu Prirode i to :

Izvor mineralne vode u Gornjem Grabocu

Izvor /česma u centru sela Caravadica (Palaj);

Jedino stablo lipe (Tilia spec.), star oko 200 godina , u naselju Nicak (Sibovc), i

Grupa drvenih stabla hrasta (3x Quercus spec., 1x Quercus cerris), negde oko 300 godišnjih , u naselje Megjuana (Sibovc).

Nacrt –Prostorni plan PNI-a ne dotiče nijednu striktnu zaštitnu prirodnu zonu ili naselje (habitat) zaptičenu za ciljeve sačuvanja biljaka , pečurki ili ugroţenih ţivotinja ili ugroţena od istrebljenja .

Arheološko i kulturno-istorijsko nasleđe . Također , arheološko , arkitaktonsko i istorijsko nasleđe je veoma vaţno za doprinos postojanog razvoja , posebno njegovo učešče u raznolikosti (diversitetu ) razvoja ruralnih zona , što se faktički traţi za zonu PNI-a . Poznati objekti i celine ovog nasleđa , pokazane su gde se nalaze u prostornoj mapi zoni od interesa kao u mapi 17, a drugi interesantni podaci za druga arheloška mesta moţemo nači u dole navedenoj listi u 8.

“Zamak ili Gradina” Bellaqevca – Srednjovekovni je gradina sa rešenjem broja E.K. 02 – 389/77 nalazi se na listi monumenata (objekta i celina ) pod drţavnom zaštitom . One se nalaze u blizini sela Bellaqevc (Veliki Madh) i prostile se preko najbliţeg brega na stom zapadnom delu .

Sveti Grob Sulltan Murata I-og – Stavljen je pod zaštitom još u godini 1950 rešenjem broja E.K. 245/50 i nalazi se u 6-tom kilometru dalje od Prištine , u selo Mazgit (na levoj strani magistrale Prishtina – Mitrovica),. Sveti Grob Sulltan Murata I-og ili Meşhed-i Hüdâvendigâr (u slici 7), izgrađena je u XIV veku i predstavlja najstarije Otomansko delo na Kosovu. Osim njegove kulturne. Istorijske i arhitetonske vrednosti , objavljen je monument i zaptijen je zakonom o kulturnom nasleđu . u blizini Groba , u 1896 godini , izgrađen je objekt za posetnike da se odmore , jedu i spavaju , nazvanog Selamllek (Selamlık). Grob je renoviran nekoliko puta pre , ali ova zadna , u godini 2005, temeljitije je renoviran i sprovohen je od strane presedništva Islamske zajednice Turske .

Foto 7. Slika . Svetog Groba Sulltan Murata I-og . izvor : IPP / MSPP



56

Mapa 17. Prostriranje prirodnog i kulturnog nasleđa u okolini zone “ PNI ”- izvor :MSPP /IPP

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Prirodno i kulturno nasledje



57

Tabela 8. Kulturno- istorijsko nasleđe za zonu PNI-a - izvor : DTK / MKOS

Lista lokaliteta unutar zone PNI –a

Br Opština Naselje Lokaliteti Status – a/u Vlasništvo Period Br . Inv.

1 Kosovo Polje Donji Graboc Srednjovekovna Nekropola Istraţeno Afrim Berisha

Rano Srednjovekovni

2 Kosovo Polje Donji Graboc Kërshi i Halitajve Evidentirano Afrim Berisha Pre –istorijsko

3 Kosovo Polje Veliki Bellaçevc Kalaja e Bellaçevcit

Pod zaštitom

Mesjetë e hershme

E.K.-389/77

4 Kosovo Polje Veliki Bellaçevc

Arat e Komanovës

Nije istraţivan

Rano Srednjovekovni

5 Kosovo Polje Mala Sllatina Arat në rrugë-Tumë

Nije istraţivan Nezir Gërguri Pre-istorijsko

6 Kosovo Polje Mala Sllatina Arat Nije istraţivan

Restelica & Gashi Rimsko

7 Kosovo Polje Lismir Oborr shtëpie - A.T. Evidentiran

Abdullah Tërnava Rimsko

8 Kosovo Polje Vragolija Te mulliri Nije istraţivan

Hamdi Dervisholli Rimsko

9 Kosovo Polje Vragolija Kumanovkë Nije istraţivan Privatno Antikë e vonë

10 Obilić Gornji Grabovac

Gradina - Maja e Zezë Evidentiran Para-historike

11 Obilić Gornji Grabovac Lugu i Kishës Evidentiran Kasnija Antika

12 Obiliq Hade Lugu i Bucakut Nije istraţivan

Rano Srednjovekovni

13 Obilić Sibovc Quvrilat-te Kisha Nije istraţivan Kasnija Antika

14 Obilić Mazgit Tyrbja e S. Muratit

Pod zaštitom Osmanlijsko

E.K.-245/50

15 Vučitrne Bivolak Lugu i lumit të Strovcit

Nije istraţivan Mexhit Klinaku Srednjovekovni

16 Vučitrne Zhilivoda Kërshi (Stena) Evidentiran Pajazit Krasniqi Pra-istorijski



58

Resursi lignita

Lignit je najvaţniji energetski resurs Kosova, koji snadbeva oko 97% totalne proizvodnje električne energije. Opšte geološke rezerve , Resursa lignita na celom Kosovu , procenjene su prema Institutu “INKOS”, i postiţu 12.5 miliardi tona, od koji se smatra , da količina od 8.6 miliardi tona su rezerve za eksploataciju, što sa ekonomskog aspekta smatraju povoljno za kori.[enje . Resursi lignita , na Republici Kosova , sa opštom površinom od 334 km², nalaze se na tri glavna bazena : “Basen Kosova”, Basen Drenice i “Baseni Dukagjinija”. Dodatna geološka istraţivanja, potrebna su u svim trim bazenima, osim u zoni ugljodrţača Sibovca koja je istraţena detaljno , i od koje polaze detaljni projekti za koriščenje, U okviru energetske Strategije Kosova i “Projekta za generisanje električne energije od lignita ”

Figura 10. Upoređenje sa drugim međunarodnim rudnicima . – Izvor : MER/SPSS /PricewaterhouseCoopers LLP

Kvalitet resursa lignita na bazenima Kosova je sa niskim sadrţajem sumpora kao i koncentracijom kreči (kalcijum oksida) koristan absorbcija dela sumpora tokom sagorevanja . Kvalitet lignita kao i odnos među slojeva jalovine i onog od lignita što je veoma povoljan za koriščenje rudnika (vidi fig. 10).

Zona od posebnog eknomskog interesa namazi se u aktivoj zoni iskopina Basena Lignita na Kosovu. Površinski rudnici Mirasha i Bardha (sa godišnjom proizvodnjom prilliţno 7 miliona tona) su gotovo iscrpljene posle 3 - 5 decenija koriščenja i proizvodnje. Zato su počele pripreme za eksploaaciju lignita u takozvanom “Jugozapadno Polje Sibovca” i rudnika Sitnice. Ovi rudnici su nastavak rudnika Bardha ova prva, a druga proširenje rudnika Mirasha, predviđene da obezbede kratkoročno snadbevanje lignitom za postoječe termocentrale Kosova A i Kosova B.



59

Figura 11. Oblasti iskopavanja lignita u Basenu Kosova. Izvor : MER/SPSS /PricewaterhouseCoopers LLP.

Na basenu Kosova identifikovane su tri potencijalne zone za razvoj novih kapaciteta za iskopavanje lignita . Za koriščenje ovih rudničkih kapaciteta , u roku od 40 godina , moţe se izgraditi i instalirati novi kapaciteti za generisanje električne energije , bazirano na rezervama lignita iz ovih novih rudničkih oblasti , predstavljene u opsegu kao u fig . 11 kao i tabeli 9.

Tabela 9. Rezerve lignita unutar PNI-a na Basenu Kosova - izvor : MER / KEK

Rezerve lignita Oblast “C”/Sibovca Oblast “D”/Dardhishte Oblast “E”/Juţno

Geološko (na milion tona) 990 395 537

Upotrebljive (na m.t.) 830 280 370

Površine rezervi 19.7 km2 7.8 km2 8.0 km2

Moguči kapaciteti za 40 godišnje geberisanje

2000 MW 600 MW 1000 MW

“C”

“D”

“E”

FMR



60

Resursi lignita u Novu Rudarsku Oblast procenjuju se da su oko miliardi tona i sadrţe jedan znatan aset Kosova koji če obezbediti proizvodnju energije za mnoge buduče decenije .uračunate rezerve lignita kao prirodan resurs, unutar ovog područja centrom u Sibovcu u površini od 19.7 km2, rezultirao je sa geološkim rezervama od 990 miliona tona od kojih 830 miliona tona su upotrebljivi .

Iz predhodnih istraţivanja i vršenih studija koja su finansirana iz Evropske Agencije za Rekonstruisanje, dostupna su dva Rudnička plana , lokaciju koji moţete videti u mapi 18.

Glavni Rudnički Plan (GRP) za Nove Iskopine u oblasti Sibovca godine 2005 urađen je u cilju osiguranja i je napravljen da obezbedi tehničke i ekonomske proizvodnje električne energije na Kosovu i garantuje postoječe i buduče blokove proizvodnih postrojenja da im nude za sagorevanje uglja tokom celog njihovog ţivota.

Dodatni Rudnički Plan (DRP ) za Oblast Sibovca Jugo-Zapadni u 2006 godini, uprkos GRP za Novu Oblast Iskopina (Sibovca), fokusira se na sigurno snadbevanje postoječih termocentrala lignita za sagorevanje , obezbedivši garantiranu količinu od 9 miliona tona/god , za vremenski period njihovog ţivota do 2024 godine .

Mapa 18. Odnos među rudničkim oblastima (u koriščenju, prema PKX i one licencirane prema PPX. Izvor MER / SPSS / PricewaterhouseCoopers LLP



61

1.2.3. STANOVNIŠTVO, SOCIJALNI RAZVOJ I NASELJA

Stanovništvo

Razvoj stanovništva je veoma vaţna oblast za planiranje i buduči razvoj . Svi razvoji u prostoru vrše se u interesu stanovništva. Zato , analiza demografskih razvoja je neophodna za adekvatno planiranje zone aludirajuči u zahtevima stanovništva i interes zone za buduči razvoj .

Sada je več poznato da na Kosovu , još od 1981 godine i nadalje , nije bilo registracije stanovništva i podaci su promenjlivi zavisno od organizacija koje su se bavile procenom broja stanovništva , bilo za određene zone ali u nivou Kosova . Koriščeni podaci , koji su hovim slučajem procenjeni kao realniji , dobiti su od izvora UNHCR-a iz godine 1998.

Broj stanovništva - u zoni PNI-a , ţive oko 55.000 stanovnika. A u striktnoj zoni gde trebaju da se premesti stanovništvo ţive oko 7000 stanovnika Zna se da su podaci za stanovništvo nepotpuni ne samo za ovu zonu več i u nivou Kosova. Koriščeni podaci su od raznih izvora i godina. U ovoj zoni treba naglasiti da se nalaze dva grada sa velikim brojem stanovništva, Obilič i Kosovo Polje.

Tabela 10. Gustoča stanovništva prema naseljima . izvor : IPP / MSPP

Kadastralne zone za PNI km² Stanovnistvo Gustoca

1 Malisht (Vasileva) 9.48 779 82

2 Veliki Bardh (V. Bellaqefc) 11.29 3500 310

3 Kosovo Polje 10.68 16225 1520

4 Gurarbr (D. Grabofc) 8.06 1788 222

5 Albana e Vogël (M. Sllatina ) 1.32 600 454

6 Livragonë (Vragolija) 1.73 1653 954

7 Bardhi i Vogël (V. Bellaqec) 1.57 850 540

8 Kuzmin 4.30 565 132

9 Mesbardh (Pomozitin) 2.74 697 255

10 Lismir (Dobërdupi) 4.89 1250 256

11 Palaj (Ceravadica) 7.11 1147 161

12 Mjekaj (G. Grabofc ) 8.59 762 89

13 Hade 4.91 2892 589

14 Hamidi 1.73 280 161

15 Lajthishtë (Leshkoshiq) 3.68 1284 349

16 Mazgit 5.80 3104 535

17 Analum (Plemetin) 5.72 2026 354

18 Shipitullë 2.96 662 224

19 Shpat (Sibofci) 7.50 2018 269

20 Dardhishtë (Krushefce) 6.63 2210 333

21 Muzakaj (Millosheva) 7.13 3200 449

22 Obiliq 11.16 5300 475

23 Burim (Bivolaku) 2.97 1302 438

24 Rranzë (Zhilivoda) 4.68 1092 233

25 Gurkuq (Gllavotina) 2.55 447 175

26 Preluzhë (Prelluzha) 6.57 2222 338

Total / Srednja gustoča stanovništva (skm²). 145.75 57855 397



62

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Gustoca stanovnistva po katastralnim zonama

Gustoča stanovništva - u zoni PNI-a ţive oko 360 b/km². Ovo je velika gustina stanovništva uporedivši sa prosekom Kosova. Iz tabele 10 i mape 19 dolenavedenoj primečuje se da : unutar zone imamo naglašene razlike što se tiče gustine stanovništva , ngelja sa manjim brojem stanovništva imaju manju gustina, dok u dva grada gustina je viša .

Struktura stanovništva prema dobi i polovima - veoma je vaţnoa za demografski , ekonomski i socijalni razvoj . Iz ove strukture protiču glavni kontingenti stanovništva , koji utiču u demografskom i socio-ekonomskom razvoju jednog naroda .

Ova zona samtoji se uglavnim od mladog stanovništva, iako, u zadnjem vremenskom periodu, primečuju se neke tendencije sa malim promenama u smanjenju vrednosti kod nove godišnje dobi . Preko 30% stanovništva, u zoni su mlađe dobi , od 0 do 18 godina , dok od dobi 19 – 35godina procenjuje se dai h je oko 30%, onda dobi 36 – 65 godina , obuhvačaju oko 35% a dobi preko 66 odina postiţu oko 5% opšteg stanovništva . Ovi podaci , kao u fig. 12, pokazuju da ova zona kao i celo Kosovo ima mlado stanovništvo sa oko 60% ispod srednje godišnje dobi od 35 godina .

Mapa 19. Gustoča stanovni.tva (b/km2) po katastralnim zonama PNI-a. – Izvor : IPP / MSPP 2009.



63

Što se tiče odnosu polova, postoji mali polni debalans, kod stanovništva ove zone , gde stanovništvo muškog roda dominira sa 51.1 %, u poređenju sa ţenskim rodom koje ima 48.9 % op.teg stanovništva.

Figura 12. Grafikon strukture stanivništva prema godišnjoj dobi u NRO –a za godinu 200816. –

Izvor : IPP / MSPP 2009

Etnička struktura stanovništva - prema podacima godine 1998, preko 70% stanovništva bili su alabanci , a drugi bili su srbi , romi, aškalije itd. Dati podaci su izvor vršenih procena od raznih domačih i vanjskih organizacija koje deluju na Kosovu.

Migriracija stanovništva - danas predstavlja višedimenzionalni , demografski , ekonmski , prostorni , socijalni, i politički problem , I postiču niz sloţenih faktora , često povezanih i međusobno uslovljeni 17. Nedostatak demografskih podataka uopšteno i posebno za migraciju , oteţava posao i postizanje tačnih rezultata za migracije za ovu zonu . Prema raznim procenama moţe se reči da ima naglašene migracije uglavnom kod daljnih ruralnih podrumčja ka onim urbanim . Ali , ne treba zaboraviti da imamo migraciju i van drţave i oni predstavljaju veliki broj stanovništva . Uslovi koji su ih prisiljavali ove migracije su raznih priroda , obuhvativši one ekeonomske i zaposlenosti (poboljšanju kvaliteta ţivota ), sociajalni , demografski , politički itd . Ekonomski razlozi i zapošljavanje su glavni faktori koji su prisiljavali ove migracije , iz šinjenice da u prostoru jedan znatan broj nisu mogli da pronađu posao i kao jedinu mogučnost da bi obezbedili dobre uslove za ţivot bilo je emigriranje i zapošljavanje van drţave .

Socijalni razvoj

Prosveta - Obrazovanje stanovništva je osnova jednog zdravog društva , što garantira perspektivnu društvenu , ekonomičnu , kulturnu i političku budučnost jedne drţave . Obrazovni sistem Kosova , posle 2000 godine , razvio je naglašene prednosti u realizaciji modernih školskih programa . Godine 2002, stvoren je jedan novi model za obrazovni sistem mesta . Reformisana struktura nudi 5 godina osnovnog obrazovanja , nastavljajuči po 4 godina niţeg i srednjeg obrazovanja . Model 5+4+3 zamenjuje se predašnjom strukturom 4+4+4. Sa novom strukturom , duţno obrazovanje produţen je za jednu godinu , sada 9 godina uporedo sa predhodnim sa 8 godina .

Organizativna struktura obrazovnog sistema u zoni PNI-a, organizovana je u četiri nivoa : Predškolsko obrazovanje (5 - 6 godišnjaci ), osnovno obrazovanje ( I – V ), srednje i niţe obrazovanje (VI – IX) i srednje više obrazovanje (X – XII). Broj školskih objekata je ukupno 28, obuhvativši i srednje škole . Obrazvovni proces pohađaju oko 7500 učenika .

Obdaništa za decu ispod 5 godina unutar teritorije zone postoje tri takve , ukupni i nalaze se po urbanim centrima (K. Polja i Obiliču ).

Predškolsko obrazovanje srečemo kod znatnim osnovnim školama koje nude jednogodišnje obrazovanje za decu od 5 i 6 godina .

16 Rezultati istrazivanja realizirani od PATEL – MER kroz Prism Resarch 2008, 17 Hivzi Islami, Demografiske studije , 100 godina demografskog razvoja na Kosovu , Prishtina 2008. str. 255.



64

Odnos Đak- predavač u školskim prostorima je oko 20 đaka za jednog predavača sa velikim razlikama od jedne škole do druge . Što se tiče fizičkih uslova školskih objekata one su drugađije od mesta do mesta . U opštem aspektu nastave uslovi nisu zadovljavajuči kod unutrašnjim ruralnim selima . Da bi imali detaljnije analize potrebni su esencijalni podaci za svaku školu posebno .

Zdrastvo - Zdrastvo na Kosovu, i nasuprot velikih investicija posle ‟99 godine , nije u dobrom stanju . Kosovski zdrastveni sistem ima puno problema , kao niske fondove , nedostatak mogučnosti za tretiranje nekih komplikovanih bolesti kao leukemija, insuficienija bubrega , kardiohirurgija , tretiranje onkološko- radioterapije itd . Ali , postoje problemi organizativne prirode , odnosno kod sprovođenja zakona za zdrastvo , paralelizmu srbskih struktura, nepostojanje zdrastvenog osiguranja , nedostatak dovoljnog kadra , nedostatak sredstva za nova investiranja i oprema , naučna istraţivanja , neprihvatljivost privatnog sektora u SZ itd . Aktualno na Kosovu zdrastveni sistem organizovan je u tri nivoa : a) prvostepeni nivo b) drugostepeni i c) trečestepeni nivo . Osim u javnom sektoru , i u privatnom sektoru organizovan je u širem stepenu .

Na teritoriji PNI-a, u javnom sektoru, zdrastvo je organizovano u prevostepenom nivou. Zdrastvene usluge se nude u oko 12 zdrastvenih objekata , gde dva od njih su Glavni Centar Porodišnog Zdravlja koji se nalaze po urbanim sredinama a druge su Ambulante i Centar za Porodično Zdravlje .

Što se tiče fizičkog stanja zdrastvnih objekata ovo se menja od jednog objekta do drugog , ali uopšteno u prihvatljivom su stanju . Također trebamo naglasiti da u ovoj teritoriji nude zdrastvene usluge i od privatnog sektora. ovaj sektor nudi usluge u hirurgiji, ginekologiji , pediatriji , stomatologiji , diagnostiko , neuropsihiatrije , internistike itd .

Reorganizacija zdrastvenog sistema i investicije u socijalnoj infrastrukturi uopšteno, a uglavnom u zdrastvu , utiču u poboljđanju zdrastvenog stanja stanovništva . Zdrastveno stanje mnogo zavisi i od indikatora ţivotne sredine , prevenstveno od vazduha , pijuče vode , kao u količinskom aspektu , također i kvalitetnom aspektu, itd .

Nezaposlenost i siromaštvo -- Jedan od glavnih izazova za stanovništvo kosova je viska stopa nezaposlenosti , koja odraţava mnogo probleme u društvu . Stopa nezaposlenosti u drţavi je oko 4.4%18. Ova stopa nezaposlenosti je najviša u regionu 1/3 stanovništva Kosova je ispod dobi od 16 godina , u međuvremenu oko 60% stanovništva su u radnom dobu . ova velika stopa nezaposlenosti , povečava se kod ţenskog roda (58.06%), nezavisno od veoma visoke stope neaktivnosti za njih .

Prema istraţivanim podacima za teritoriju PNI-a za svako brebivalište, primetili smo da velika nezaposlenost je jedna od največih izazova koji zabrinjavaju stanovništvo ovog podneblja. Broj onih koji traţe posao, registrirani u kancelariji za zaposlenost , koji čekaju da pronađu posao , je velik (oko 12%opšteg broja stanovnika ), što ne znači da je realan , moţe biti višestruko veči, ako bi se registrirali svi nezaposleni .

Ova velika stopa nezaposlenosti uticala je u povečanju stope siromašnosti . Siromaštvo je dotaklo skort t sve pore društvenog ţivota na Kosovu . Istraţivanja zadnjeg vremena pokazuju visoku stopu siromaštva . Prema hovim istraţivanja polovina stanovništva (50.3%) ţive u opštem siromaštvu , a oko 13% stanovnika ţivi u ekstremnom siromaštvu 19. Nizak nivo ekonomskog razvoja , sniska stopa obrazovanja, uništavanje domova , biznisa i preduzeča od zadnjeg rata na Kosovu (‟99), uticali su na povečanje siromaštva .

Siromaštvo je kompleksan socijalni fenomen je teţak da se meri . Za merenje siromaštva traţe se podaci kao : prihodi po glasi stanovnika , nivo obrazovanja , uslovi stanovanja , zdrastvo , itd . Parcijalizacija zemljišta , nepovoljni krediti za razvoj poljoprivrede , visoke takse , seme , veštačko đubrivo itd , su štetni za poljoprivredu (poljoprivrednika ), zbog ovoga i drugih razloga , stanovništvo nije interesirano da se bavi aktivno i ekskluzivno poljoprivredom , sektor koji bi mogao da smanji stopu nezaposlenosti i siromaštva . Ruralna mesta dalje od urbanih zona , brdovita i planinska mesta ,

18 UNDP, Izvestaj o humanom razvoju,Kosovo, 2004, 19 UNDP. Izvestaj o humanom razvoju,Kosovo, 2004,



65

sa niskam stopom obrazovanja, sa nerazvijenim zdrastvo , sa lošim stambenim uslovima itd , obuhvačeni su u večoj stopi nezaposlenosti i siromaštva .

Naselja , stanovanje i socijalne uskuge

U prostoru PNI-a postoje 26 naselja proširene u prostoru za koji se planira , gde dve od njih su urbani prostor a druge su ruralni prostor . Naselja koja pripadaju opštini Obiliqia su ukupno 12, a 9 naselja koja pripadaju Kosovo Polju , 4 naselja opštini Vučitrna i 1 naselje opštini Glogoca.

Prema veličini i broju stanovnika , najmanje naselje je Hamidi/ja sa 280 stanovnika i največe naselje Kosovo Polje (urbana zona ) sa 16.225 stanovnika, a sva naselja u zoni moţemo ih podeliti u pet grupa:

Naselja do 500 stanovnika ,

Naselja do 501-1500 stanovnika ,

Naselja do 1501-3000 stanovnika ,

Naselja do 3001-5000 stanovnika , i

Naselja do 5000 stanovnika , .

Što se tiče tipizacije naselja , postoje dve vrste ; naselja koncentrisanog tipa i raspodeljenog . U prvoj grupi naselja ulaze velika naselja odnosno grad Kosovo Polje i Obiliqa i druga naselja sa večim brojem stanovnika . A u drugoj grupi , ulaze naselja sa manjim brojem stanovništva kao Hamidi-ja, Nakarada, itd . Ova naselja ( raspodeljena ) predstavljaju celinu stambenih objekata i ekonomskih od poljoprivrednih proizvođača i istovremeno manjih kategorija sela . Večina ovih kategorija stoje dalje od urbanih centrova i ruralni su predeo , koji su tipična poljoprivredna sela . Karakteristika ovih naselja je viska stopa autonomije , mala transformacija , loša veza sa urbanim centrima i sa naglašenom depopulacijom .

U večini naselja postoji individualno stanovanje , osim u urbanim zonama Kosovo Polja i obiliča , gde postoje izmešano kolektivno i individualno stanovanje . naselja koja se nalaze blizu urbanih centrova i , onih blizu puteve , primečuju se tendencije linearnog razvoja , prativši komunikativne linije , iz ovoga razloga stambeni objekti kao i oni poslovni nalaze se u lančanoj formi . ovo se obrazloţava i zbog činjenice da se stanovništvo neprestano odbija da se bavi poljoprivredom .

Največi broj stambenih objekata izgrađen je po ravnim urbanim površinama , što je istovremeno i najnaseljeniji prostor . Za kvalitet građevinskog materijala , izgrađenoj površini i opreme u naseljenom prostoru , ova zona , također raspolaţe sa jepnim fondom dosta kvalitetnih stanova .

Okolnosti rata za vreme 1998/99 godine , uticale su da mnogi stari stambeni objekti i drugi budu rušeni . Posle 2000 godine počela je izgradnja modernih kuča , što je uticalo da se tradicionalni promeni stil kuča . Stambeni objekti i dvorišta razlikuju se zavisno od mesta izgradnje , kao : grad , naselja u blizini grada , brdovita-šumska naselja . Večina stambenih objekata okruţeni su zidovima, po dvorištima se promečuju i drugi ekonomičnipoljoprivredni objekti.

Sva naselja koja se nalaze u zoni PNI-a , su pod uticajem zagađenja i buke koja se stvara u blizini termocentrala i rudničkih aktivnosti vađenja lignita (površinskog ikopavanja ). Ali naselja koja su u direktnoj blizini i traţe poseban tretman (za premeštanje ) su : Sibovc, Hade, Shipitulla i Leshkoshiq (Lajthishtë). Na hovim naseljima ţive oko 7000 stanovnika . Godina t 2004/05 iz naselja sela Hade premeštene su 158 porodica (664 stanovnika ) kao posledica klizanja zemljišta uzrokovane od rudničkih aktivnosti



66

PROSTORNI PLAN PODRUCJA NOVOG ISKOPA SOCIALNA INFRASTRUKTURA I USLUGE

Foto 8. Slika sela Hade. Izvor : IPP /MSPP.

Objekti , centri i kancelarije vledihih institucija i infrastrukture i opštinskih usluga kao one socijalne , sigurnosti, rekreativni , kulturni, proizvođački i trgovački koji se nalaze u zoni od posebnog ekonomskog interesa PNI-a , obim koji se moţe videti u mapi 20, računaju se :

Mapa 20. Objekti socijalne infrastrukture i usluga u zoni PNI-a .

Izvor : IPP / MSPP.

Objekti javne administracije :

Opštinski centrovi u Obiliqu i Kosovo Polje

Opštinske kancelarije za zapošljavanje u Obiliču i Kosovo Polje

Centrovi za socijalni rad u Obiliču i Kosovo Polje

Opštinske kancelarije za penzionere u Obiliču i Kosovo Polje

Kancelarija registrara u Bardhu



67

Edukativno Obrazovni Objekti :

Dečja obdaništa su dve 2 u kosovo polje i jedna u Obiliču ;

Osnovne i srednje kole su u Kosovo Polje – urbani centar 4, 2 u V. Bardhu i po jedna u Lismir, Kuzmin, Pomozotin, Vragoli, Sllatini, M. Bardhu, D.Graboc , a u opštini Obiliqa – urbani centar 2 i po jedna u Milloshevo, Plemetin, Siboc, Leshkoshiq (Lajthishte), Shipitulla, Caravadica (Palaj), G. Graboc , Hade, Krushec (Dardhishte) i Mazgit, dok u Prilluzhi, Gllavotin, Bivolak i Zhilivodi su po jedna u opštini Vučitrna kao i one Drenasa i Vasileva;

Zdrastveni Objekti :

Glavni centar porodičnog zdravlja (GCPZ ) su po jedan u Kosovo polje i Obiliqu;

Centar porodičnog zdravlja (CPZ ) ili Ambulante su po jedna u Vragoliji , Sllatini , M. Bardh, V.bardh i D. Graboc u opštini Kosovo Polja , a u opštini Obiliqa imamo u Plemetinu, Caravadici (Palaj) Shipitulli, Sibovcu i Milloshevi.

Objekti javne sigurnosti :

Policijske stranice u Obiliču i Kosovo Polje

Regionalna policijska stranica u Kosovo Polje

Policijska stranica u Prilluzhi;

Operativna jedinica za protivpoţarne intervencije kod KEK-a i u Kosovo Polje

Vojna jedinica u Pomozotin (Opština Kosovo Polje ); Objekti i rekreativne institucije :

Stadioni fudbala u Obiliqu i Kosovo Polje

Sala za rukohet u Obiliqu

Sportska sala u Obiliqu (gradi se )

Drugi sportski objektu u Kosovo Polje su 2 i po jedna u Lismir, Sllatini, V. Bardh , Milloshevo i Prilluzhi,

Park u centru grada u Obiliqu

Omladinski centar u Plemetinu

Ugostiteljski objekti u Kosovo Polje su 3 sosh, Sllatina 4, Vragolija 2 i Obiliq Kulturno –istorijski verski i memorijalni objekti:

Kulturni domovi u : Obiliqu, Milloshevi, Prilluzhi i Kosovo Polje ,

Muzeji u Hamidi;

Vodenica u G. Grabovcu i

Đamije su u : starom Obiliqu , Novom Obiliqu , D. Mazgit , Hade, Hamidi, Sibovc, G. Grabovc , Milloshevo, Krushevc (Dardhishte), Kosovo Polje (4), V. Bardh i Sllatine po dve 2 , a po jedna u Lismiru i Vragoliji , Zhilivodi, Bivolaku i Gllavotinu;

Crkve su u : Obiliqu, Plemetinu, Prilluzhi i Kosovo Polje ;

MERorijalni Monumenti : palih boraca za slobodu u Obiliqu, od Ferid Currit u D. Mazgitu kao i palih boraca od rata OVK -a u Hade i Shipitulli

Objekti za usluge sa gorivom :

Benzinske pumpe u Kosovo polje su u 4, Vragoliji 4, Sllatini 4, Bardh i Madh 2, Obiliq 3, Milloshevo 3 i Llazarevo 1.

Proizvođački objekti :

U opštini Kosovo Polje postoje fabrike kao ona Brašna , Klanica , Mlekara , Hrane za stoku , Laka, Lekova itd , a u Obiliqu , osim termoenergetskih objekata moţemo spomenuti i 4 objekata za preradu i paketiranje prehrambenih stvari kao i 4 Skladišta za građevinski material , 2 fabrika za preradu plastike i gume.



68

1.2.4. EKONOMSKI RAZVOJ

Ekonomski razvoj zone od posebnog ekonomskog interesa uglavnom zavisi od proizvodnje električne energije i razvoja rudarskih aktivnosti koji se predstavljaju kao glavne industrije ove zone, uključujući i aktivnosti u oblasti poljoprivrede. Jedan od najvećih potencijala ove zone koji pomaţu ekonomskom razvoju ove zone su takođe i magistrale M2 na relaciji Priština-Mitrovica i M9 na relaciji Priština-Peć.

Bogastvo uglja u ovoj zoni koja je pod kontrolisanom eksploatacijom, u bliskoj budućnosti se planira da se proširi što će biti popraćeno i postepenim preseljavanjem naselja koji se nalaze na rezervama lignita.

Od ekonomskog razvoja ove zone zavisi i odrţiv razvoj celog mesta koji se uglavnom povezuje sa generisanim nasledenim potencijalima energije. Ovo znači da osim prednosti koje nudi ovo nasleđe uglavnom industrijsko, postoje i problemi u vezi sa potrebama za nova investiranja u sektoru energije i rudarstva i kao okolnost preseljenje sela unutar zona rudnika.

Industrija

Rudnici i proizvodnja električne energije ključne su industrije u ovim zonama i slobodno se moţe reći da je ova zona ekskluzivni industrijski centar, u kojoj se nalaze generisani kapaciteti Termocentrala Kosovo A i Kosovo B.

Pogon za gasifikaciju, industrijska toplana i onaj za proizvodnju veštačkog đubriva koji se nalaze na lokaciji industrijske zone “Kosovo A” zatvoreni su više od dve dekade. Postoje takođe dve “sušionice”, za proizvodnju i prodaju uglja trećoj stani, ali od tih kapaciteta se koristi samo 3 - 5%.

Aktivnosti KEK-a, koji obuhvata oko 5,100 radnika, obezbeđuje zapošljavanje i primarne prihode za većinu stanovnika nekoliko okolnih sela te zone.

Trgovina

Trgovina u ovoj zoni je postala naj aktivniji sektor u poslednjoj dekadi. Trgovina se razvila u vidu malih i srednjih biznisa. Ako se paţljivo pogleda, duţ dve putne ose koje prolaze ovu zonu autoputa Priština-Mitrovica i one Priština-Kosovo polje-Peć, vidi se koncetrisani broj poslovnih aktivnosti i trgovinskih preduzeća.

Dok, većina preduzeća ili biznisa registrovanih u seoskim lokacijama ove zone su mali trgovinski biznisi koji zapošljavaju 2-3 lica.

Na osnovu prostornih analiza opština koji se nalaze unutar ove zone od posebnog interesa izrađenih od IPPH/MSPP, podaci registra biznisa proizlazi da je sektor trgovine posle industrijskog sektora dominirajući u odnosu na druge sektore.

Poljoprivreda

U zoni PNI poljoprivreda je tradicionalno razvijena od strane velikih porodica i bila je glavna ekonomska delatnost izvan sektora energije i rudarstva. Od prilike 60 % stanovništva koji ţivi u ovom regionu su poljoprivrednici koji kultivišu ţitarice, uglavnom pšenicu i kukuruz. Zetva i mlevenje ţitarica uglavnom je uređeno u obliku zadruga i pojedinačno. Nema neke velike stočarske farme nego

većinom malih i srednjih farmi ovaca i svinja u selu Ceravadice(Palaj).. Kao posao, poljoprivredne delatnosti u sektoru poljoprivrede ne pojavljuju se registrovanim ali je evidentno da su one među primarnim delatnostima porodice. Stoga, zona NRO se karakteriše tipičnim seoskim aktivnostima (poljoprivreda i šumarstvo) oko sela.



69

Të ardhurat ndihmëse në %

0 10 20 30 40 50 60

Prodhime bujqësore (20%)

Qumshti dhe bylmeti (10%)

Prodhime mishi ( 40% )

Prerja e drunjëve (10%)

Vlasništvo nad zemljištem se menja u zavisnosti od naselja, ali većina stanovnika imaju zemlju u vlasništvu gde oni ţive i dvorište oko kuće koje se koristi za poljoprivrednu proizvodnju za sovpstvene potrebe. Međutim, ekonomski značaj poljoprivrede ove zone je u opadanju. Danas mnoge oblasti sa kvalitetnim poljoprivrednim zemljištem su neobrađene i većina proizvodi samo za potrebe porodice.

Nivoi dohodaka u anketiranim selima su niski i većina stanovnika zavisi od ekstenzivne poljoprivrede za opstanak, za najveći deo hrane ako ne i sve hrane.

Drugi pomoćni prihodi, prema anketiranim porodicama, stavaraju se kroz druge aktivnosti kao u sl. 13. sečom drveća i malih farmi.

Oko polovine stanovništva povećavaju prihode za 10% poljoprivrednom proizvodnjom (prodaja mleka i mlečnih proizvoda), dok 40% stanovništva ispunjava buđetske prihode prodajom drugih poljoprivrednih proizvoda povećavanjem ukupnog porodičnog prihoda za 20%. Dok 15% stanovništva proizvodnjom mesa povećavaju svoje prihode za 40%. Seča drveća povećava prihode za 10% porodičnog buđeta 25% anketiranog stanovništva.

Slika 13. Grafikon pomoćnih prihoda u kućnoj ekonomiji Izvor: SPSS 2008, od PATEL/MER

Turizam

Turizam u zoni od posebnog privrednog interesa nema neki vidljiv razvoj. Pošto se ova zona smatra da bude jedna od zona sa najvećom mogućnošću industrijskog razvoja u odnosu na druge sektore ekonomije, turizam kao sektor je ograničenog razvoja. Izuzetak čini kulturni turizam, ali je ova vrsta turizma veoma kratke sezone trajanja. Jedan od kulturno-istorijskog spomenika od velikog značaja je“Turbe Sultan Murata II”, u selu Mazgit blizu Obilića, najvećeg kapaciteta tokom meseca maja sa oko 20 hiljada posetioca.

Planina Ĉičavica koja se nalazi u severozapadnom delu zone NRO, ima mogućnost razvoja lovačkog turizma. Takođe, i u severnom delu zone posebno meštani sela Ţilivoda, na ilegalan način se još bave lovarstvom. Nekada, kao rezervat, bilo je posetilaca na organizovan način od strastvenih lovaca iz raznih delova Evrope, aktivnost koja je generisala materijalna dobra.

Pomocni prihodi u %



70

1.2.5. INFRASTRUKTURA I TEHNIĈKE USLUGE

Saobraćajna infrastruktura

Putevi – Drumski saobraćaj do i od posebnog područja NRO je razvijen kroz jednostavan pristup sa proširenim glavnim nacionalnim putevima M2 (Priština – Mitrovica) i M9 (Priština – Peć), koji su i severo-istočne i jugo-istočne granice tog područja (skoro polovina granične linije).

Ovde vredi napomenuti i direktnu vezu sa autoputem Merdare – Morina, koji prema najnovijem projektu Ministarstva za transport i post telekomunikacije, kao na mapi 21 rađene u IPP, neće prolaziti kroz područje od posebnog privrednog interesa NRO , odnosno tangencirat će na njenoj jugo-istočnoj ivici gde se susreće za ţelezničkom prugom (industrijsko područje Pruštine).

Druge veze ili glavni putevi koji prolaze kroz područje regionalni su putevi R220, koji prolaze (paralelno sa M2) kroz Priluţje, Plementinu, Obilić i Kruševac koji se povezuje u M2 kao i ono koje razdvaja rudarsko područje R120, koji dolazi od M2 i prolazi kroz Obilić, Caravadicu (Palaj), Hade, Donji Grabovac, Gornji Barli do Male Slatine gde se uključuje u M9. Pošto je regionalni put R120 prekinut zbog rudarskih aktivnosti na severnom kraju postojećeg rudnika Barli, kao zamena je izgrađen drugi put.

Drugi su lokalni putevi koji povezuju naselja unutar područja NRO sa regionalnim putevima i njihovim urbanim centrima kao i sa drugim najbliţim naseljima druge opštine(međuopštinske). Ovde, za put ovog nivoa, moţe se pomenuti: - Severo-zapadni put, oko novog rudarskog odručja, počevši od Priluţja, Glavotine i Bivolaka koji se

odvaja za Hamidi – Plemetinu i za Ţilivode, Shipitullë, Gornji Grabovac, Donji Grabovac do Bardhi i Madh;

- Centralni put, koji prolazi kroz novo rudarsko područje, od centra Obilića vezuje se u Palaj i prema Leškošiću za Hamide ili Sibovc do Shipitullë ili druge koje se odvaja za Hade.

- Jugo-istočni put, u odnosu sa novim rudarskim područjem, koji povezuju Obilić sa Mazgitom i Miloševom preko Kruševca sa Nikaraden i Lismirin u Kosovo polje da bi nastavio kroz Kuzmin do ,,Bardh të Madh,.

Ţeleznički putevi – Dve ţelezničke linije prolaze kroz posebno privredno područje.Jedna linija je Skoplje-Kosovo polje-Mitrovica sa stanicama u Kruševcu, Obiliću i Plementini i druga linija Kosovo polje- Peć, sa ţelezničkom stanicom u Kuzminu, ,, Bardh të Madh, i Gornjem Grabovcu. Ovde treba pomenuti da i lokacije postojećih termocentrala “Kosovo A” i “Kosovo B” povezane su ţelezničkim linijama.

Saobraćaj – Javni saobraćaj u oba opštinska centra Obilića i Kosovog polja koji se nalaze unutar područja NRO zasnivan je na autobusu i lokalnom minibusu kao i pomognut urbanim transportom i taksijskim uslugama Prištine. Saobraćajne veze nisu organizovane u svim selima. Od naselja sa pristupom javnom saobraćaju moţemo izdvojiti: Obilić (stari i novi), Caravadicu (Palaj), Hade, Leškošić (Lajthishtë), Sibovc, Hamidinë, Kosovo polje, Kuzmin, Vragolinë, Bardhin e Vogël, Bardhin e Madh i Donji Grabovac.

Telekomunikacije i pošta – Prostor NRO u potpunosti se pokriva mobilnim telefonskim talasima. Usluge nude samo dva operatera mobilne telefonije na Kosovu, Vala i Ipko. Naţalost, isto se ne moţe reči za fiksne telefone, pošto se u njenoj mreţi ne obuhvataju sva naselja područja NRO. Fiksna telefonijska mreţa prostire se na naselja: Obilić, Kosovo polje, Palaj, Gorni Grabovac, Donji Grabovac, Mazgit, Hamidi(sekondarna mreţa od Plemetine), Plemetin, Kuzmin(ne koriste se od PTK), Vragoli, Bardh i Madh, Bardh i Vogël i Pomazotin, dok u Priluţje iako postoji telekomunikaciona infrastruktura, nemamo pristup čiji je uzrok političke prirode.



71

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Transportna mreza

Što se tiče poštanskih usluga u ovom području, on se nudi u dve kancelarije Kosovo Polja sa poštarskim kodovima 12000 i 12010, posle u tranzitnom centru puta Priština-Kosovo Polje (poštarski kod 12010), u kancelariji u Obiliću sa poštanskim kodom 15000 i u kancelariji Bardh të Madh poštarskog koda 12060.

Mapa 21. Rasprostranjenje tehničke infrastrukture na

području PNI - Izvor: IPP /MSPP / MTPT

Hidro-tehnička infrastruktura

Snabdevanje i kvalitet pijaće vode – Snabdevanje pijaćom vodom naselja PPEI (područje od posebnog ekonomskog interesa ) “ Novo rudarska oblast” je oformljena od operativnih jedinica u okviru regionalnog vodovoda - KRUK “Prishtina”.

Operativna jedinica ” Vodovod Obilić”, je preduzeće koja pijaćom vodom snabdeva devet(9) naselja u opštini sa oko 15.000 stanovnika, ne samo grada Obilić20 nego i sela: Stari Obilić, Hade, Caravadica (Palaj), Sibovc, Hamidi, Plemetin, Krušec (Dardhishtë), Mazgit, Miloševo i Lazarevo. Na osnovu podataka ovog preduzeća, redovno snabdevanje stanovnika pijaćom vodom vrši se akumulacijom podzemnih voda u tri bunara sa sveobuhvatnim proizvodnim kapacitetom od 42 l/s (sa sadašnjim kapacitetom od 3 X 14 l/s). Variranje u kapacitetu bunara nema tokom godišnjih doba.

20Prema podacima iz NVO “Obiliq” - 2009



72

Snabdevanje vodom iz podzemnih izvora, bunara ili individualnih bunara vrši se u 4 naselja opštine: Shipitullë, Grabovc, Sibovc, Hamidi.

Unutar zone PNI, u sistemu regionalnog javnog vodovoda KRUK “Prishtina” uključuju se i naselja opštine Kosovo Polje sa opštinskim centrom Kosovo Polje i sela Lismir, Kuzmin, Vragoli, Bardh i Madh, Bardh i Vogël, Pomazotin kao i selo Priluţje u opštini Vučitrn.

Što se tiče kvaliteta pijaće vode, na osnovu podataka nekih operatera koji su potvrđeni i od Nacionalnog Instituta zdravlja (NIZ), sadašnja situacija u ovom području je sledeća:

Kvalitet vode koja izlazi iz fabrika za preradu vode je u skladu sa Evropskim21 standardima kvaliteta.

Ne koriste se dovoljne količine hlora za dezinfekciju vode i nijedan od izvora pijaće vode nije zaštićen;

Postoji opasnost po zdravlje u smislu kontaminacije pijaćom vodom, uključujući bolesti od bakterija koje se razvijaju u vodi, posebno proliva.

Drugi izvor kontaminacije je deportovanje vode koje sadrţe parazite kroz spojne cevi kada ove cevi nisu pod potrebnim pritiskom.

Lična oprema ili polu-kolektivna retko su dizajnirane i odrţavane kako treba i plitki bunari često uopšte nemaju okolo zaštitnu zonu.

Objekti za snabdevanje vodom, nisu u dobrom stanju i odrţavane dobro, uz sve kontaminacija vodenih izvora je uočljiv. Gubitci proizvedene količine vode su:

U proizvodnom sistemu: 5 % U glavnim cevima: 10-15 % U distributivnoj mreţi: 20-25 % Ukupni gubitci: 35-45 %

Kanalizacijona mreţa – Prema SPSS, u kanalizacijoni sistem otpadnih voda uključuju se naselja: Obilić, Stari Obilić, Mazgit, Kruševac (Dardhishtë), Caravadice (Palaj), Miloševo, Lazarevo i Plemetina (sve su u opštine Obilić), onda Kosovo polje, Lismir, Kuzmin, Vragoli, Bardh i Madh, Bardh i Vogël, Pomazotin (iz oštine Kosovo polje) i Priluţje u opštini Vučitrn. Nema tačnih podataka o broju ili procentu lokalnih stanovnika koji imaju pristup kanalizacionom sistemu, ali se procenjuje da na teritoriji opština Obilić i Kosovo Polje negde oko 60 % stanovnika ima pristup sistemu kanalizacije.

21 Daniel Ludier , Izvestaj o upravljanju vodnim resursima



73

Infrastruktura električne energije

Mreţa prenosa električne energije – Prenos proizvedene električne energije u ovom području obezbeđuje se od Kosovskog operatera sistema, transmisije i trţišta (KOSTT).

Naselja NRO područja povezana su mreţom lokalnih linija za snabdevanje. Na basenu lignita, ili preciznije na novo rudarskoj oblasti sa centrom Sibovc, u okviru planirane NRO, kao što se vidi i na karti 22, ne prolazi transmisijona linija od regionalnog značaja.

Mapa 22. Mreţa prenosa električne energjie u i oko NRO oblasti - Izvor: PPHK - IPP / MSPP

Ukupna duzina dalekovoda (400 kV, 220 kV i 110 kV) je oko 1.100 km. Prenosna mreţa na Kosovu, posebno linija od 400 kV-a, delimično je uništena u toku rata. Dok, sistem dalekovoda ponovo je u funkciji nakon posleratno urađenih popravki, izgrađeni su i druge podstanice 400 / 110 kV (na pr. u Peći).

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Mreza elektricne energije



74

Prenosna mreţa od 400 i 220 kV u okviru elektro energetskog sistema Kosova integralni je deo regionalnog transmisijonog sistema. Osim sa Republikom Albanijom, gde je veza napona samo od 220 kV, preko podstanica u Prizrenu do HC Uroševac- Alabnija.

Kosovski elektroenergetski sistem prenosa električne energijie je povezan sa svim sistemima drugih susednih zemalja na nivou napona od 400 kV. Međutim, očekuje se da će u 2012 godini, oţiveti i nova veza 400 kV, kao na mapi 23, iz podstanica 400 / 220 kV blizu Kosova B sa podstanicom Kashar u Albaniji.

Mapa 23. Prostiranje transmisione mreţe električne energije na Kosovu i povezuje sa regionom - Izvor: KOSTT uzetog od PATEL/MER

Upravljanje otpadom

Regionalno preduzeće otpada u Prištini "Pastrimi" organizuje sakupljanje, transport i odlaganje nastalog otpada od strane stanovnika koji ţive i rade na teritoriji opštine Prištine, Glogovca (Drenas), Kosovo Polje, Obilić i Lipljan.

Regionalna sanitarna deponija (opremljena drenaţnom bazom, ali bez daljnjeg tretmana), mesečnog kapaciteta od 6.000 tona ili njen sveokupni kapacitet je od 3.500.000 m³, za odlaganje sakupljenog otpada od 725.251 stanovnika.

Lokacija Regionalne sanitarne deponije u Prištini, veličine od 50 hektara, nalazi se na severo-istočnom delu postojećeg Maraš rudnika i planira se da ima vek trajanja 15 godina.



75

FMR

TZHEK

1.3. PODRUĈJE “PNI” U KONTEKSTU PLANIRANJA

Područje u kontestu sa Prostornim planom Kosova

U odnosu na nacrt Prostornog plana Kosova, područje od posebnog privrednog interesa za NRO sastavni je deo Plavog prostora (Vrata Kosova) koja uključuje Prištinu kao referentnog centralnog grada i nekoliko okolnih opština uključujući Obilić, Kosovo Polje i Glogovac. Plavi prostor karakteriše se nizom prostornih funkcija i ciljeva razvoja usmerenih na administraciju, obrazovanje, zdrastvo, usluge i trgovinu, laku industriju, turizam ali i poljoprivredu van privrednih centara.

Područje od posebnog ekonomskog interesa “Područje Novog Iskopa”, kao na fig. 14, nalazi se na Severu Trougla Privrednog Razvoja Kosova (TPRK) kao sastavnog dela Plavog prostora koji što se tiče funkcije predstavlja glavni centar razvoja Kosova. TPRK se predviđa da bude kičma privrednog razvoja od nacionalnog interesa, izvor prihoda Kosovske privrede i potencijalna lokacija za moguća strana investiranja. Stoga, u kontekstu šireg prostornog razvoja, područje “PNI” predstavlja glavnu podršku odrţivog razvoja uopšte i posebno je direktno podrţana od Trougla privrednog razvoja.

Slika 14. Šema odnosa između područja NRO, TPRK i Autoputa od PPK 2010-2020+. - Izvor: IPPH / MSPP

Prostorni plan “NRO” i predviđeni razvoj u potpunom su skladu sa predviđenim ciljevima. Od najistaknutijih konflikta između različitih sektora identifikovani su: poljoprivredno zemljište i njeno korišćenje – sa planiranim površinskim iskopavanjm i ţivotna sredine sa proizvodnjom energije.

Područje od interesa NRO se nalazi na području sa visokim potencijalom poljoprivrednog razvoja, zato kao takva je tretirana u detalje i bila je tema rasprava na mnogim međusektoralnim sastancima.

Mišljenje svih učesnika je da – u postoječim privrednim okolnostima, prednost treba imati konsolidacija proizvodnje energije za industrijske potrebe pre korišćenja ove oblasti za potrebe poljoprivrede. Na osnovu plana, uklonit će se kvalitetan sloj poljoprivrednog zemljišta, da bi se rekultivisalo i koristilo kao poljoprivredno zemljište, posle korišćenja lignita koji se pod njom nalazi. Ovo je postupak koji će se primeniti na celoj površini predviđenoj za površinsko iskopavanje, koje će se na kraju vratiti na poljoprivredno prema fazama predviđenim planom za iskopavanje.

Momentalno najizraţeniji sukob je proizvodnja energije i njen uticaja na ţivotnu sredinu. Pozivajući se na podatke iz različitih izvora, trenutno zagađenje prouzrokovano od postojećih postrojenja, za neke parametre prelaze dozvoljene međunarodne standarde. Stoga, pozivajući se na preporuke stručnjaka iz oblasti energetike, planirano je da se novi energetski kapaciteti strogo ispoštuju prema traţenim standardima. Izgradnja novih kapaciteta stvorit će uslove da se stara postrojenja zatvore, tako da uticaji na ţivotnu sredinu budu minimalni.



76

Područje u kontestu sa opštinskim razvojnim planovima i analizama

Kontekst prostornog razvoja

Predviđeni razvoj sektora energetike i rudarstva uglavnom će delovati na opštinu Obilič. Ojačat će ulogu opštine Obilić koji će biti kao centar generisanja električne energie za Kosovu sa odgovarajućim efektima na poljoprivredu i zapošlavanje. Međutim, u isto vreme imat će prostorne implikacije za jedno duţe vreme. Ovo će imati veoma ograničen efekat na korišćenje zemljišta i druge opcije razvoja prostora opštine. Značajni razvoji opštine Obilić ubuduće će zavisiti u velikoj meri od situacije i razvoja područja NRO. I opština Kosovo Polje doţivet će prostorne promene, uglavnom pozitivnog uticaja u srednjoročnom periodu. Ovde, značajne površina poljoprivrednog zemljišta aktuelno su degradirane, uglavnom od postojećeg Bardha rudnika, koje će se u budućnosti rekultivisati. Površine pokrivene deponovanom jalovinom koja se nalazi na juţnom delu aktuelnog područja imaju potencijal da postanu poljoprivredno ili šumsko zemljište. Iako, u drugim dvema opštinama učesnicama implikacije su manje izraţene. Dok, u opštini Vučitrn, koje su najviše pogođene od zagađenja, buke i u pejzaţu će biti područje oko sela- Ţilivode i Bivolak, u opštini Glogovac, implikacije u području pod uticajem razvoja su manji kao i onog na katastarskom području Vasiljevo.

Planovi i opštinska prostorna analiza

Opština Obilić u opštinskom odboru odobrila je razvojne planove, opštinske i urbane, izrađenih u saradnji sa kompanijama dobitnicima tendera za ovu svrhu. Sprovođenje ova dva plana kao celine, ili onog opštinskog već odvojenog, mora biti u potpunom skladu sa ovim Prostornim planom područja od posebnog privrednog interesa – za “Novo rudarsko naselje”.

Prostorna analiza za opštinu Obilić pripremljenu pre tri godine od strane Instituta za prostorno planiranje (IPP), predstavlja osnovi dokument i olakšanje za pripremu opštinskih razvojnih planova. Posebno što je tu naglašeno je da se zatvara rudarski i generisani razvoj na NRO u cilju smanjenja uticaja na osetljivo naselje kao i da se u budućnosti obezbede upustva za prostorni razvoj. Tu se takođe nude smernice predviđene posebno na korišćenje zemljišta kao i povoljni uslovi za razvoj tog područja.

Opština Kosovo Polje počela je sa izradom Opštinskog razvojnog plana, prema Zakonu o prostornom planiranju iako raspolaţe Urbanim planom razvoja, izrađenog ranije ali ne prema Zakonu o prostornom planiranju. Opština Kosovo Polje takođe tokom izrade ORP treba da se bazira na ovaj prostorni plan za područje od posebnog privrednog interesa– PH zs „PNI‟.

Opština Vučitrn završila je opštinski razvojni plan, koji se prema potrebi sprovođenja mora uskladiti i biti u skladu sa preporukama koji proizlaze iz ovog PP za područje od posebnog interesa za NRO. Prostorna analiza opštine Vučitrn izrađena je od IPP /MSPP i nesumljivo je posluţila kao osnovni dokument za izradu dva razvojna plana predviđena ZPP.

Opština Glogovac, i ova opština ima dva plana ( OPR i URP) za koje je i dobila saglasnost od MSPP-a, da bi se sprovelo OPR treba se uskladiti sa PP područje PNI.



77

1.4. IZVEŠTAJI I SEKTORALNE STRATEGIJE

Razvoj novih iskopina

Područje od posebnog privrednog značaja nalazi se u aktivnom području iskopavanja Kosovskog basena lignita. Postojeći površinski rudnici, Miraša i Bardhi-a (sa proizvodnjom lignita od oko 8 miliona tona godišnje), gotovo su iscrpljeni nakon 3 odnosno 5 dekada rada i proizvodnje. Zato, počele su pripreme za operisanje lignita u takozvanom “ jugozapadnom delu Sibovca” i rudniku Sitnica koji je proširenje rudnika Maraš, da bi se obezbedilo kratkoročno snabdevanje lignitom za termocentrale Kosovo A i B. Resursi lignita u NRO procenjuje se da je oko milijardu tona i čine značajan aset Kosova koji će obezbediti proizvodnju električne energije tokom 5 budućih dekada.

Dok, posmatrano sa aspekta kvaliteta, od 8115 uzoraka vađenih u oblasti novih iskopina, oko 92% lignita ima kalorijsku vrednost od 8.000-9.500 kJ/kg (ili u proseku od 8.548 kJ/kg), sa veoma niskim sadrţajem od 1.01 % sumpora (u vlaţnosti od 45%) i mali procenat od 14.7%.të ostatka pepela. Dok, drugi deo sa samo od oko 8 % ima kalorijsku vrednost od 6 500 – 8 00kJ/kg.

Generisanje električne energije

Generisani kapaciteti tehničko instalirani i na raspolaganju, vidi tabelu 11, termocentrala Kosovo A i Kosovo B, upravljenih od KEK-a (akcionarsko društvo), biće dovoljni za ispunjavanje osnovnih aktuelnih zahteva korisnika električne energije. Međutim, zbog starosti (od 24 do 46 godina), degradacije i neinvestiranja na termocentrale na Kosovu tokom perioda od 1990-1999 godine i neadekvatnog odrţavanja niza godina pre i posle rata, sigurnost i dostupnost opreme su ozbiljno oštečeni. Trenutno, stanje je nešto bolje, sa neprekidnim povečanjem operacija u svim blokovima, do oko 70 % instaliranih kapaciteta.

Tabela 11. Proizvodni kapaciteti u blokovima postoječih termocentrala na Kosovu - Izvor: KEK, 2009

Največi deo proizvodnih blokova termocentrale Kosovo A su u slabim radnim uslovima i sa veoma malim mogučnostima za proizvodnju (ispod nivoa instaliranih parametara), kao posledica neočekivanih defekata kvara i starosti blokova. Blokovi A1 i A2 ne funkcijonišu, dok popravke i hitna kapitalna remontiranja su urađeni u blokovima A3 ( 2006 godine), u A4 ( 2007 godine) i A5 2008 godine. Status blokova u Termocentrali Kosovo A biče baziranao na proučavnju Dekomisioniranja (2010), Kosovske Strategije za energiju 2009 – 2018, izgradnji novih blokova Termocentrale Novo Kosovo i na odlukama Vlade o obezbeđivanju snabdevanja potrošača električnom energijom.

Blokovi termocentrale

Kapaciteti blokova u MW Vrsta goriva

Početak rada (doba)

Instaliranih Prag Na raspolaganju

TC Kosovo A

Blok A1 65 58 0 Lignit/Nafta 1962 (46)

Blok A2 125 113 0 Lignit/Nafta

1964 (44)

Blok A3 200 182 110-120 Lignit/Nafta

1970 (38)

Blok A4 200 182 110-120 Lignit/Nafta

1971 (37)

Blok A5 210 187 125-130 Lignit/Nafta 1975 (33)

TC Kosovo B

Blok B1 339 309 240–260 Lignit/Mazut 1983 (25)

Blok B2 339 309 260 – 280 Lignit/Mazut 1984 (24)



78

U oba bloka TC Kosovo B opala je aktivna snaga zbog oštećenja u svim rotorima CTU turbine, zbog toga, u bloku B1 maksimalna neto snaga je 240 MW, dok je u B2 280 MW. Proizvodni kapaciteti ova dva bloka značajno će se povećati, do nivoa od 290 – 300 MW, nakon što su zamenjeni rotori CTU u dve turbine kao i rotor generatora u bloku B1 tokom 2010 godine.

Hidro-Centrala Ujmana (ili Gazivoda sa 2 X 17.5 MW = 35 MW), je jedini i momentalno najznačajniji u elektroenergetskom sistemu Kosova koji koristi vodeni resurs, i kojim upravlja Javno kompanija “Hidro-Sistemi Ibër - Lepenc” (kratko HS ILE). Dok, što se tiče drugih malih hidrocentrala, kao u Lumbardh, Dikancë, u Istoku i Radavcu, razvijene su aktivnosti na njihovoj reaktivizaciji ili izdavanju pod kirijom u periodu od 2004 – 2009 godine.

Ukupni kapacitet neto proizvodnje na Kosovu, od oko 970 MW na kraju 2009 godine, bili su od TC Kosovo A 402 MW, TC Kosovo B 525 MW , HC Ujmane od 35 MW i od drugih hidrocentrala u distributivnoj mreţi 8.5 MW. Treba napomenuti da je tokom poslednjih 10 godina primećena izraţena promena u strukturi potrošnje električne energije između različitih kategorija potrošaća.

Prenos električne energije

Sistemom prenosa upravlja OPST (Operater Prenosnog Sistema i Trţišta)., Kosovskog operatera za električnu energiju. Kosovo je ugovorna stranka Regionalne energetske zajednice i povezana je sa regionalnim sistemom kroz interkonekciju sa Srbijom, Makedonijom, Crnom Gorom i Albanijom.

Kosovo se takođe nalazi u centru trajekta sever-jug prenosne mreţe Jugoistočne Evrope (JIE), od značaja je za tokove energetskih snaga za i od Srbije, Makedonije i Grčke. Pad bilo kojeg od segmenta ovih prenosnih linija ima negativan uticaj na protoke energije u regionu JIE. OPST je imala manjka u investiranju zbog nedostatka sredstava u ranijim periodima, a sada ima dovoljno prenosnog kapaciteta za pokrivanje potreba na Kosovu, tokom zimskih perioda.

Ukupna duţina dalekovoda (400 kV, 220 kV i 110 kV) je 1.098,6 km sa transformacijonim kapacitetima od 2550 MVA. Sistem dalekovoda je vraćen u rad, posle urađenih posleratnih popraki i novih podstanica (na primer kao onaj 400 / 110 kV u Peći). Mreţa prenosa od 400 i 220 kV-a u okviru elektroenergetskog sistema Kosova integralni je deo regionalnog prenosnog sistema.

Snabdevanje, faturisanje i naplata električne energije

Elektro-energetska mreţa Kosova pokriva 100% potraţnju potrošača za snabdevanje električnom energijom. Proizvodnja električne energije je ispod postojećih kapaciteta trenutnih zahteva, tako da se jedan njen deo pokriva uvozom.

Električnoj mreţi u 2009 godini bili su priključeni 406,610 potrošača sa ukupnom godišnjom potrošnjom od 5,271 GWh.

Glavni izazov i preduslov za stabilizaciju snabdevanja električnom energijom, prilačenje investicija u različitim sektorima i ekonomski razvoj Kosova uopšte, komercijalni su gubici, efikasno faturisanje i neredovno plaćanje električne energije. Komercijalni gubici(zloupotreba i neplaćanje od strane srpske manjine) još uvek su izuzetno visokog nivoa za oko 25 %. Ovo stanje se treba svakako smanjiti i pravnim merama eleminisati. Realizacija faturisanih isplata potrošene energije je na nivou od 81%. Neplaćanje i zloupotreba su na nivou od 35%, ili oko 65% je realizovana naplata, u poređenju sa raspoloţivom energijom za prodaju.

Zbog nedovoljnog razvoja, mreţa za distribuciju električne energije nije u dobrom stanju rada, da bi izdrţala snabdevanje preterene potrošnje sa maksimalnim opterećenjima, kao u linijama i podstanicama u zimskim periodima. Tehnički gubici u 2006 godini bili su 18.2 %, dok u 2008 godini opali su na 17.1%. Komercijalni gubici još uvek su visoki sa usporenim trendom smanjenja prema godinama, gde tokom 2006 godine su bili 29.18%, i u 2008 godini su izgleda 25.8%.



79

Zaštita ţivotne sredine

Konačni izveštaj Strateške i socijalne procene ţivotne sredine (SSPS)22 završena je novembra 2008 godine, nakon konsultacija sa stručnjacima i javnošću. U ovom izveštaju identifikuju se na strateškom nivou pitanja i uticaji ţivotne i socijalne sredine povezanih sa postojećim stanjem i sa razvojem sektora energetike i lignita na širem regionu planiranog novog rudnika. Izveštaj SPSS-a istraţuje i razmatra rezultate strateškog izbora, koje Vlada Kosova (povezano sa ciljevima Energetske Strategije) i investitori , u budućnosti treba da preduzmu adekvatne korake u kontestu poboljšanja stanja snabdevanja i razvoja novih glavnih projekata u energetskom sektoru. Najvaţnije opcije razvoja ekoloških i socijalnih perspektive su analizirani i oni se odnose na lokaciju izgradnje nove termocentrale, šemu i dinamiku razvoja rudnika, veličinu blokova termocentrale, izbora tehnologije kao i avanciranje razvoja projekta u odnosu sa zahtevom nivoa proizvodnje energije i preostalog ţivota u radu postoječih termocentrala posebno TC Kosovo A.

Pozivajući se na Osnovno studiranje ţivotne i socijalne sredine, studiranja i aktuelnog stanja ţivotne sredine, ovaj izveštaj dolazi do zaključka da je stanje ţivotne sredine u području energetike veoma sloţeno iz više razloga:

Stanje ţivotne sredine je duboko pogođeno od ranijih rudarskih aktivnosti, koji su uzrokovali i izraţene prostorne modifikacije na terenu;

Kvalitet vazduha je slab zbog emisija iz postojećih termocentrala, izgrađenih zastarelom tehnologijom i standardima, koji su u suprotnosti aktuelnim standardima EU-a;

Pretrpljeni kvalitet zemljišta i podzemnih voda od deponovanja pepela i drugog otpada kao i od aktivnosti postrojenja sušionice, gasifikacije i azotiranja u prošlosti;

Kvalitet površinskih voda je pod uticajem ispuštanja netretirana urbanih i industrijskih voda (iz termocentrala, rudarskih aktivnosti itd.);

Emisije buke nastale rudarskom aktivnošću su uznemiravajući za ljude koji ţive blizu površinskih iskopina;

Nedostatak i neefikasna kontrola ţivotne sredine(ili ne- efikasnosti kontrole) u pogledu vode i vazduha;

Ne postoji formalna procedura za upravljanje vode u industrijskim lokacijama;

Loše upravljanje regionalne deponije otpada i van standarda za ţivotnu sredinu; itd)

Tretman emisije ugljen dioksida (CO2). - Republika Kosovo se angaţuje da bude učesnica

UNFCCC i da ratifikuje Protokol Kyota, pošto ona sada učestvuje u procesu post-Kyoto diskusije.

Kosovo se stalno angaţuje da blagovremeno sprovede obavezu podrţavanja kvota dozvoljenih emisija iz njenih energetskih postrojenja. Ona, će od privatnih operatera novih generisanih postrojenja zahtevati da poštuju u skladu sa trţišnim uslovima, sva angaţiranja koje će Kosovo uzeti na obzir u okviru učešća u gore navedenim sporazumima.

22 SPSS je izrađen kao deo projekta PATEL finansiranog od WB i EC. Konačni rezultati SPSS-a obavestit će istovremeno i za izradu Plana razvoja područja nove iskopine koji će predstaviti okvir sektoralnih investiranja i takođe i blaţe mere za sprečavanje i smanjenje različitih mogućih negativnih uticaja opcija razvoja.



80

Poljoprivredno zemljište

Imajući u vidu odrţivi razvoj ekonomije mesta Vlada Kosova zasnovana na primenjenoj Energetskoj Stategiji ima prioritet razvoja sektora energetike putem otvaranja novog rudnika i izgradnje Termocentrale Novo Kosovo.

Evidentno je da Republika Kosovo moţe izgraditi sigurnu budućnost razvijajući sektor energetike zasnovanu na korišćenju lignita poštujući principe odrţivog razvoja i očuvanja poljoprivrednog zemljišta. Na Kosovu, razvoj energetskog sektora, treba da sadrţi pored dobijanja električne energije sagorevanjem lignita i proizvodnju energije korišćenjem i obnovljivih resursa energije, kao vodenih izvora, vetra, biomase, solarne energije itd.

Podruqje Novih Iskopina, karakteriše se korišćenjem velikih površina poljoprivrednog zemljišta za odvijanje rudarske aktivnosti, što istovremeno uzrokuje potpunu ili privremenu degradaciju zemljišta za korišćenje poljoprivrednih podsektora.

Radnje i aktivnosti, koje će se odvijati u NRO , a što će kao rezultat dovesti promene u destinaciji poljoprivrednog zemljišta:

Otvaranje novog rudnika (u Oblasti “C” ili centra Sibovac);

Postavljanje opreme za transport lignita i cevi za hidraulični transport pepela;

Ponovno meštanje raseljenog naselja na nove površine poljoprivrednog zemljišta;

Zagađenje poljoprivrednog zemljišta oko termocentrale od prašine koja izlazi iz dimnjaka, kiselih kiša kao i deponija pepela (koje se procenjuje da ima jedan radijus delovanja na okolno poljoprivredno zemljište).

Slika 9. Slika sa poljoprivrednih površina u interesnoj zoni. – Burimi: IPH / MMPH



81

1.5. SWOT ANALIZA

Na osnovu dosadašnjih podataka, o postojećem stanju prostornog razvoja, prema različitim sektorima, u okviru ovog područja izrađen je i pripremljen u nastavku, instrument ili poznato sredstvo kao SWOT analiza (skraćenica na engleskom jeziku koja pokazuje Strengthenes – Prednosti, Weaknesses – slabosti, Oportunities – mogućnosti i Threatness – rizici ili pretnje) za područje NRO. Ako ţelimo da imamo skraćenicu ove analize i na srpskom jeziku, tada za slabosti- koje je isto sa nedostacima, za prednosti- su avantaţe, pretnje- rizici kao i za mogućnosti- su šanse, tada analiza ove skraćenice će biti - “Analiza NARŠ”.

Analiza SWOT (NARŠ na srpskom jeziku), nastalu informacijama koje proizlaze iz Profila razvoja kao faze (ili prvo poglavlje), daje jasniji odraz rezultata o postojećem stanju područja i veoma pomaţe za buduće faze, planiranja razvoja, tokom procesa izrade ovog Strateškog prostornog plana.

Podaci navedeni i na nedostatke/slabosti kao i avantaţe/prednosti područja, su informacije koje proizlaze iz inutrašnje tačke gledišta i uticaja, koje informiše javnost o stvarnom stanju i upućuju donosioce odluka i stručnjake planiranja kako bi orjentisali budući razvoj područja od interesa. Međutim, podaci koji proizlaze iz spoljašnje tačke gledišta i uticaja ili onog međunarodnog su podaci koji informišu javnost i stučnjake planiranja, o brigama oko interesa koji se mogu pojaviti u vidu rizika i mogućnosti, u slučaju nesprovođenja ili sprovođenja planiranih budućih razvoja za prostor područja od interesa.

Informacije koje stupaju navedene u nastavku, za područje od posebnog privrednog interesa „Novo rudarska oblast‟, su odvojeno tretirane kao prema gore navedenim grupama:

1.5.1. NEDOSTACI (ILI SLABOSTI)

1. Promena prostorne strukture i ţivotne sredine – Degradiranje ţivotne sredine;

2. Nedostatak stvaranja zaštitnog područja(tampon) oko rudnika;

3. Nedostatak postrojenja za prečišćavanje industrijskih voda

4. Nedostatak postrojenja za prečišćavanje urbanih voda;

5. Prisustvo otvorenih deponija pepela;

6. Nedostatak sistema monitoringa za vazduh, vodu i zemljište;

7. Gubitak poljoprivrednog zemljišta;

8. Nedostatak ORP za opštine Obilić i Kosovo Polje;

9. Preseljavanje naselja iz Nove rudarske oblasti;

10. Zastarela Infrastruktura u mreţi snabdevanja (vodovoda, kanalizacije, energetike itd.);

11. Nedostatci u zakonodavnom okviru o dislokaciji i preseljavanja naselja;

12. Starost generisanih kapaciteta (TC Kosovo A);

13. Redukcije električne energije;



82

1.5.2. AVANTAŢE (ILI PREDNOSTI)

1. Značajna rezerva podzemnog lignita sa niţim troškovima proizvodnje u basenu Kosova;

2. Osnovna fizička infrastruktura za razvoj energetskog sektora;

3. Stručni kadar sa iskustvom u oblasti energetike;

4. Adekvatne institucije prostornog planiranja(IPPH, DPP/MSPP);

5. Institucije za monitoring ţivotne sredine (KAZS, HMIK, DZS; INKOS);

6. Osnovni Zakonski okvir u sektorima za planiranje, ţivotne sredine, energije i rudastva;

7. Područje u centru Kosova za generisanje električne energije Kosova;

8. Infrastruktura sistema prenosa i dobre veze sa susednim drţavama preko interkoneksijonih linija;

9. Postojeća i potencijonalna infrastruktura za razvoj rudarskog sektora;

10. Interesovanje privatnog sektora za investicije;

11. Učešće zajednice u procesu planiranja i donošenja odluka;

12. Mlado i aktivno stanovništvo za rad;

1.5.3. RIZICI (ILI PRETNJE)

1. Kašnjenje u donošenju osnovnih odluka za projekt Novo Kosovo;

2. Neizgradnja novih generisanih kapaciteta – stvara zavisnost uvoza električne energije, nastavljanje redukcije i nezamenjuje se Kosovo A;

3. Ponuda boljih uslova od susednih zemalja za investitora u sektoru energetike;

4. Nesprovođenje standarda ţivotne sredine prema terminima utvrđenih od EU-a u postoječim kapacitetima proizvodnje u TC Kosovo A;

5. Tehnička i ekološka nerehabilitacija blokova u TC Kosovo B prema planiranim terminima;

6. Smanjenje radnih mesta primenom naprednih tehnologija;

7. Nerealizacija projekta linije 400 kV Albanija -Kosovo;

8. Kašnjenje u preseljenju naselja prema Rudarskom planu avasiranja iskopavanja.



83

1.5.4. ŠANSE (ILI MOGUĆNOSTI)

1. Neprekidno snabdevanje domaće potraţnje električnom energijom iz lokalnih izvora u ekonomskom razvoju zemlje;

2. Republika Kosovo da bude konkurentni faktor na regionalnom trţištu energije;

3. Korišćenje iskustva razvijenih zemalja za razvoj ovog sektora;

4. Otvaranje novih radnih mesta i usluga tokom izgradnje TC-e Novo Kosovo i novih rudnika;

5. Procesiranje, uzimanje i proizvodnja CO2;

6. Korišćenje pepela i gipsa za građevinsku proizvodnju;

7. Oporavak i rekultivacija nasleđene štete;

8. Korišćenje najnaprednije tehnologije u skladu sa normama i standardima EU-a;

9. Povećanje interesovanja u oblasti energije ;

10. Korišćenje procesne vode za centralno grejanje;



84

1.6. PROCENA INVESTICIONIH KAPACITETA

Investiranja u energetskom sektoru u periodu od 1999-2008 godine

Procena investicionih kapaciteta je istraţivanje potencijala i mogućih izvora za finansiranje planova i politika razvoja za teritoriju određenu za razvoj. Rezultati iz ovih analiza trebaju se koristiti kao osnova podataka, koji će omogućiti identifikaciju mogućnosti za investiranje na datoj teritoriji. Bazirajući se na ove mogućnosti, stvara se realnija slika izbora projekata i programa koji će biti specifični za područje Ovi investicioni kapaciteti sastoje se od: kapaciteta javnog sektora, privatnog, javnog- privatnog partnerstva (JPP), kredita i pomoći, međunarodnih fondacija, donacija itd.

U slučaju područja od posebnog ekonomskog značaja – “Novo rudarska oblast”, koje se odnosi na investiranja i sveukupnog interesa za razvoj područja, definitivna situacija nije precizno utvrđena. Osim, nekih projekt-planova sa jasnim investicionim vrednostima koji dolaze iz sektora energetike i rudarstva nema drugih projekt planova iz drugih sektora sa kapacitetima ili sa odeđenim procenama investiranja. Jasnoća o kapacitetu investiranja u sektoru za energiju i rudarstvo, zasniva se na prethodnim studijama-istraţivanjima i obavezama realizovanih pod nadzorom Vlade Kosova kao i direktnih informacija iz Ministarstva energetike i rudarstva

Naravno, zbog teške ekonomske situacije, kojom se suočava RepublikaKosovo u odnosu na nizak nivo svog javnog budţeta, razvoji su predviđeni da se realizuju u saradnji sa privatnim sektorom, koji će pokriti najveći deo investiranja. Ciljno stanje sistema u energetskom sektoru, nasleđenu posle rata, zahtevala je znatna finansijska sredstva od oko 320 milion €. Ovaj iznos posluţilo je samo za aktiviranje, saniranje nastalog stanja, u periodu od 1990-1999 godine, za nastavljanje rada objekata sa smanjenim kapacitetima u sektoru lignita, proizvodnje električne energije i zagrevanja.

Od kraja 1999 godine do 2008 godine, osim sopstvenih sredstava KEK-a i preduzeća za zagrevanje, energetski sektor dobio je oko 1,052 milion € u vidu subvencija, od čega 459 milion € iz budţeta Kosova (BK) i 593 milionë € od donatora (od kojih 415 milion € od Evropske agencije za rekonstrukciju - EAR, Evropske komisije, KFW itd.). Ova sredstva su korišćena za: uvoz električne energije, rad, odrţavanje (sektor lignita, termocentrala, prenos, distribucija i kupovina goriva za sisteme centralnog grejanja) kao i otklanjanje posledica od poţara u Termocentrali Kosovo B i od klizanja jalovine u rudniku lignita Bardh u 2002 godini. Alokacije od BK-a sa oko 70 milion €/ godišnje, tokom tri poslednje godine čine 11 % të svih izdataka. Ova široka finansijska pomoć dovela je da proizvodnja ima neprekidan porast svake godine, zahvaljujući proizvodnji uglja (od otvaranja rudnika „Sitnica‟) i električne energije (od remontiranja u tri bloka Termocentrale Kosovo A).

Međutim, kao rezultat povećanje potrošnje kao i slabog rada na kontroli potrošnje i naplati za distribuciju energije, KEK je imao negativne uticaje na javne finasije i poslovno okruţenje. Dakle, Kosovska energetska korporacija, zbog nemogućnosti uvoza električne energije i lošeg kvaliteta usluga koje pruţa, kosovskoj privredi uzrokuje ogromne troškove i ostavlja skup teret na plećima Kosovskog budţeta. Tako, osim što troši znatan deo donacija za Kosovo, neredovno snabdevanje električnom energijom često se smatra najvećom barijerom stranih ulaganja na Kosovu. Trenutna situacija u sektoru sistema centralnog grejanja je ista, skoro u potpunosti, kao i sa elektroenergetskim sektorom.

U tabeli 12, kao što sledi, dati su troškovi nastali u sektoru energije opšte i podeljeno premaa investitoru, tokom devet godina 2000- 2008 godine.



85

Tabela 12. Ukupni rashodi za energetski sektor (u milionima €) - Izvor: PATEL / MER

Ova podrška je nastavljena i u 2009 godini, kada su troškovi za energetski sektor dostigli 9.4% od ukupnog budţeta za tu godinu.

Glavne karakteristike energetskog sektora u periodu od 1999-2009 godine je rad sa objektima izgrađenim u periodu od 1962-1984 godine, sa trenutnim standardima vremena i u različitim periodima, koji nisu odrţavani i nisu revitalizovani tokom određenih perioda. Neki od njih su pri kraju trajanja (Termocentrala KosovaoA, rudnici lignita Mirash i Bardh) i neki drugi su van rada i sa nedefinisanim statusom (industrijska toplana, gasifikacija, azotiranje) i ne ispunjavaju današnje standarde ţivotne sredine.

Procena planiranih investicija u energetskom sektoru za 2010 – 2020 godinu

U okviru sprovođenja Energetske strategije za period 2009-2018 i programa njenog sprovođenja za period 2009-2011, bezbednost odrţivog snabdevanja električnom energijom na Kosovu sadrţi visok prioritet koji podrţava ekonomski razvoj mesta.

Sigurnost snabdevanja potrošnje električne energije u različitim periodim, avansiranje na razvoj novih iskopina za snabdevanje postojećih blokova, izgradnja novih proizvodnih kapaciteta za zamenjivanje kapaciteta koji proizlaze iz proizvodnje, socijalne politike i uređenje ţivotne sredine su glavni prioriteti za Vladu Kosova.

Kosovska strategija za energiju identifikuje: stanje postojećih objekata, planove i rad u vezi sa njihovim statusom u različitim periodima, relevantni projekti razvoja i period realizacije. Pored, odrţavanja postojećih objekata, glavnih energetskih razvoja na Kosovu su i realizovanje kapitalnih investicija kao što je otvaranje novog rudnika uglja, rehabilitacija TC Kosovo B i izgradnja Termocentrale novo Kosovo i popratnih objekata u periodu od 2010-2020 koji se planiraju da izgrade u posebnom području “Podruqje Novih Iskopina”.

Projekat “ Nova iskopina lignita i Termocentrala Novo Kosovo” planira da se izgradi u fazama, u kojoj prva faza sa 600 (2 x 300) MW i sa ulaskom u komercijalni rad u 2015/16 godini koja zamenjuje proizvodnju Termocentrale Kosovo A. Druga faza sa drugim kapacitetima od j 600 (2 x 300) MW do 2020 godine, eliminiše uvoz električne energije, ispunjava zahtev za porast, stabilizuje snabdevanje potrošača u dugoročnom periodu i vidljivo poboljava stanje ţivotne sredine. Treća faza sa kapacitetima do 1 000 MW, koje zavisi od lokalnih i regionalnih zahteva mogu biti u funkciji posle 2025 godine omogućuje zamenu Termocentrale Kosovo B, nakon završetka njenog ţivotnog veka za dugoročno. Realizovanje projekta “ Nova iskopina lignita i Termocentrala Novo Kosovo” podrazumeva investicije za kapitalne objekte i dodatna investiranja datih u tabeli 13.



86

Br Sektori Izvor investiranja

Period 2009-2011

Period 2012-2016

Period 2017-2020

1. Rudnici uglja 616.2 mil. € 151.2 275.0 190.0

1.1 Rehabilitacija postojeće opreme i kupovina novih za novi rudnik

KB 75.0

1.2 Rehabilitacija bagera u sistemu jalovine NRB, KB 41.2

1.3 Projekat novog rudnika - Projekat Sibovca Jug.zap. – faza I - Finalni projekat novog rudnika – faza II

IPP IPP

35.0

200.0

75.0

190.0

2. Generisanje 1,911.0 mil. €

(10.5 mil. $) 375.0 € / (10.5 $ )

1 031.0 505.0

2.1

Termocentrala Kosovo A - Odrţavanje - Izrada „Studije za dekomisiju‟ - Projekat za hidraulični prenos pepela - Razgradnja elektrofiltrova - Dekomisioniranje

KB,KEK,

ZNKE SB, KEK KB, IPP KB, BE

56.4 3.0 5.0 7.5

15 60.0

2.2

Termocentrala Kosovo B - Odrţavanje - Pripremanje studije revitalizacije i JPP - Revitalizacija dva bloka - Zamena deponije pepela i uređenje - Projekat kogeneracije:

kfW (donacija)

opština Prištine

kredit

BK,KEK

Donacija

JPP JPP

kfW. KB

37.0

3.0

10.0

250.0 30.0

2.3

- Priprema projekta „TC Novo Kosovo‟ - Izgradnja prve faze - 600MW - Izgradnja druge faze - 600MW - Priključenje Nove Termocentrale u SEK - Izrada „Studija fizibiliteta za rezervar vode ‟ - Izgradnja rezervnog basena vode

EK, SB IPP IPP IPP IPP

2.0 € dhe 10.5 $ 250.0

1.0

450.0 200.0

6.0

20.0

500.0 5.0

3. Ţivotna sredina 5.6 mil. €

(11.1 mil. $) 5.6 + (11.1) 0.0 0.0

3.1 - Projek regulisanja pepela i jalovine HK, SB 3.0 € &

10.5 $

3.2

- Sistem monitoringa vazduha (Faza I) - Stanica monitoringa vode u TC Kosovo A i B, popravku kanalizacijonog sistema u uzorcima zemljišta

SB

0.5 € & 0.6$

2.1

4. Socijana 211.0 mil. € 111.0 100.0 0.0

4.1

- Razmeštanje naselja Shala - Završetak razmeštanja Hade - Razmeštanje naselja u NRO - Projekat PUS - Projekat Procena socijalnog uticaja (PSU)

KB KB,KEK

IPP IPP IPP

5.0 80.0 20.0 4.0 2.0

100.0

5. Objekti van rada 106.0 mil. € 6.0 100.0 0.0

5.1. - Izrada studije za dekomisiju nitrifikacije, gasifikacije, toplane, separacija i sušionice – Dekomisija i uređenje zemljišta

(KB, EZ, SB)

6.0

100.0

6. Ukupno u milionima Evra (€) Ukupno u milionima Dolara ($)

2,915.3 21.6

641.3 21.6

1,491.0 0.0

695.0 0.0

Tabela 13. Planirane investicije za projekat “ Nova iskopina lignita i Termocentrala Novo Kosovo”. - Izvor: PATEL / MER, 2009.



87

Na investicije procenjene za period 2009-2020, za realizovanje projekta “Nova iskopina lignita i

Termocentrala Novo Kosovo”, Vlada Kosova planira uključenje ekspertize i privatnog kapitala iz inostranstva i za tehničku i okolnu rehabilitaciju Termocentrale Kosovo B sa modelom Javnog privatnog partnerstva .

Kratak opis za investicione kapacitete prema prisutnim sektorima na području

Poljoprivredni sektor i nasuprot obilne površine obradivog zemljišta, nema neki jasan plan razvoja. Razlog je energetski sekotor i razvoji koji se dešavaju u ovom pravcu. Ovi razvoji čine nejasnim i nesigurnim angaţovanje u razvoju poljoprivrede. Jedina informacija koja se povezuje sa ovim sektorom, bit će angaţovanje za Projekat čišćenja i rehabilitacije zemljišta (PĈRZ) sa fokusom sklapanja jalovine i deponije pepela TC Kosovo A, što će na direktan način uticati na rast fonda poljoprivrednog zemljišta.

Sve potrebne investicije sa aspekta tehničke infrastrukture bit će deo računa i planova koji se trebaju predvideti u projektu TCNK. Dodatna investiranja u smislu infrastrukture realizovat će se izgradnjom potrebnih puteva za povezivanje novih naselja koji će se naseliti od stanovnika preseljenih sela.

Podaci o investiranjima na socijalnu infrastrukturu (usluge, obrazovne ustanove, zdravstvo, religiozne obrede i druge usluge), na osnovu informacija su nedovoljne. Izgradnja novih kapaciteta realizovat će se u nova naselja, koji će se formirati preseljenjem stanovništva iz područja iskopina.

Do sada nije urađen neki razuman proračun koji će nam pomoći na donošenju pribliţnog računa investiranja u realizovanju projekata kulturnog i prirodnog nasleđa kao drugo pitanje koje zahteva dodatnu paţnju. Identifikovani su nekoliko problema od kojih je najosetljiviji dislokacija i vrednih spomenika. Do sada, referišu ći se stanju ţivotne sredine područja, ali i od informacija kojim raspolaţemo, nije urađena neka sveobuhvatna investicija u ovaj sektor kao jednog od najosetljivijeg.

Izračunavanje opštinskog kapaciteta investiranja-u području PNI-a je teško zbog činjenice što su sve opštinske razvojne orjentacije, usmerene van područja i što dalje od nje.



88

1.7. GLAVNI IZAZOVI ZASNOVANIH NA PROBLEMIMA I PRONAĐENIM PITANJIMA

Na osnovu dosadašnje analize o postojećem stanju, zapaţa se da problemi i pitanja sa kojima se trebamo suočiti, na području od posebnog ekonomskog interesa, “Novo rudarsko podrućje”, su brojni. Oni su grupisani i odvojeni prema oblastima njihovog delovanja u takozvanim glavnim izazovima, na kojima je nastavljen rad podgrupa na izradi ovog Plana. Ovaj Plan, u narednim poglavljima, pruţit će

moguća rešenja za probleme grupisanih u ova četiri izazova, datih kao u nastavku:

1. Dugoročno osiguravanje električne energije – Pitanja grupisana u ovom izazovu koje se bave problemima investiranja i lokacija za TC Novo Kosovo, najnaprednije tehnologije, proizvodni kapacitet instaliran na ispunjenje zahteva itd.

2. Preseljenje i kvalitet ţivota zajednice – Pitanja grupisana u ovom izazovu bave se problemima o načinu i metodologiji za razvoj procesa realizovanja programa za preseljenje zajednice.

3. Korišćenje prirodnih resursa – Pitanja grupisana u ovom izazovu bave se problemima o korišćenju resursa lignita i vodnog potencijala.

4. Stanje ţivotne sredine – Pitanja grupisana u ovom izazovu bave se problemima poboljšanja i rehabilitacije elemenata ţivotne sredine (vazduha, vode i zemljišta) i degradiranih područja i korišćenja drugih potencijala, vetra, gasa, solarne energjie, biomase itd.



89

VIZIJA O BUDUĆEM PROSTORNOM RAZVOJU II

2. VIZIJA ZASNOVANA NA IZAZOVIMA, PRINCIPIMA I CILJEVIMA

blast Novih iskopina snosit će visok stepen prostornih transformacija koje će se koristiti za proizvodnju energije od lignita. Trajanje ovih razvoja od najmanje 50 godina ulazi u dugoročne termine razvoja regiona. Eksploatacija lignita u Novoj rudarskoj oblasti, kao

dugoročni proces, imat će postepene trasnformacije visokog stepena koji se razvijaju uporedo sa ritmom i avansiranjima rudarstva kao i izgradnje Termocentrale Novo Kosovo. Paralelno sa ovim razvojima, od poznatih aktivnosti tokom procesa iskopavanja i proizvodnje energije, trebaju se tretirati i davati prihvatljiva rešenja i za socijalne i ekološke probleme, gde se ispostavilo da su rezultat ovakvih razvoja.

Tokom razvoja ovog dela, Vizije, koji je ostvarljiv san, gde se njeno postizanje podrţava na glavnim izazovima razvoja i utvrđenim međunarodnim principima, kao i graditi od ciljeva koji se moraju ispuniti sa definisanim ciljevima i podrţanim vladinim prioritetima. Ovi ciljevi trebaju biti prihvatljivi sa socijalno ekološkog aspekta i na liniji mera za ekonomski razvoj, i sa tim i razvoja energetskog sistema Kosova.

Problemi i naišla pitanja grupisana u okviru izazova, kao rezultat će imat aktivnosti (bilo mera, aktivnosti ili projekata) koji vode na odrţivi razvoj sektora energetike (u rudarstvu ili proizvodnji), raseljavanje – preseljenje prihvatljivo za zajednicu kao i čišćenje rehabilitaciju (Slika 10) prostora od zagađenje i degradacija u prošlosti u potpunom skladu sa dozvoljenim normama prema Direktivi EU-a. Slika 10. Izgled iz delimične rehabilitacije deponije jalovine . Izvor: IPP / MSPP

O



90

2.1. GLAVNI IZAZOVI ZASNOVANI NA PRIORITETIMA VLADE I MEĐUNARODNIM PRINCIPIMA

Budući razvoj Kosova, na dugoročnom terminu, oslanja se na regionalnoj integraciji, zasnovanoj na socio-ekonomskoj i teritorijalnoj koheziji kao i na međunarodnoj saradnji. Budući ekonomski razvoj Kosovo zasniva na razvoju energetskog sektora kroz proizvodnju električne energije koristeći svoje prirodne resurse.

Nagomilani problemi, grupisani su i odvojeni prema njihovoj oblasti rada, na takozvane glavne izazove razvoja, na osnovu koje su nastavile rad radne podgrupe na izradi ovog Plana. Ovaj Plan, u narednim poglavljima, ponudit će moguća rešenja za probleme grupisane u ovim navedenim izazovima kao:

1. Obezbeđenje električne energije za dugoročni period – Pitanja grupisana u ovom izazovu bave se problemima izbora investitora, lokacije za TC NK, najnaprednije tehnologije, proizvodne kapacitete instalirane za TC Novo Kosovo, rehabilitaciji TC Kosovo B kao i razvoj mreţe za prenos električne energije na Kosovu.

2. Preseljavanje i ţivotni kvalitet zajednice – Pitanja grupisana u ovom izazovu bave se problemima pronalaţenja načina i najzadovoljavajućih metodologija razvoja procesa na ostvarivanju programa za eksproprijaciju zemljišta, preseljavanje kao i projekata koji obezbeđuju kvalitetniji ţivot za zajednicu.

3. Korišćenje prirodnih resursa – Pitanja grupisana u ovom izazovu bave se problemima obezbeđenja i odrţivog korišćenja resursa lignita, potencijala vode, vetra, gasa, solarne energije, biomase, geotermalnog potencijala.

4. Stanje ţivotne sredine – Pitanja grupisana u ovom izazovu bave se problemima oko poboljšanja i rehabilitacije elemenata ţivotne sredine (vazduha, vode i zemljišta) i degradiranih područja.

2.1.1. IZAZOV 1 : OBEZBEĐENJE ELEKTRIĈNE ENERGIJE

Zašto i šta je izazov?

Istorijski, energija i rudnici bili su stub kosovske ekonomije, pruţajući direktno i indirektno zapošlavanje, izvore prihoda, zaradu od izvoza, kao i doprinos za sektor industrije. Stoga, od toga da doprinese ekonomskom porastu ona je zasnovana na niskam nivou korišćenja potencijala resursa lignita, u neobnovljiv izvor koje je do sada koristišćeno samo 3% kapaciteta.

Pored toga, u periodu od 1999 – 2009 godine nestabilno snabdevanje električnom energijom postalo je kao jedan od glavnih prepreka razvoja kosovske ekonomije i privlačenja investicija. Kosovo nastavlja da pati od neredovnih električnih restrikcija, preskupog uvoza i iako istraţivanja različitih kompanija su izveštavala da nedostatak odrţivog snabdevanja električnom energijom su jedan od glavnih prepreka u odnosu na njeno funkcijonisanje.

Problemi i glavni izazovi koji su identifikovani kroz analizu istorijskog razvoja i trendova zahteva za energijom i njenog podmirivanja u budućnosti Kosova su:

Ekonomski razvoj zemlje, traţnja rasta, i porast, zastarela tehnologija za proizvodnju električne energije, Termocentrala Kosovo A veoma blizu zatvaranja, povećane potraţnje za električnom energijom, zamena starih termocentrala u određenim periodima zahteva ozbiljan pristup planiranja i donošenja odluke za hitnu izgradnju novih jedinica za proizvodnju energije.

Obezbeđenje samosnabdevanja potrošača, nezavisno i eliminišući uvoz električne energije u dugoročnom perodu, moţe se postići korišćenjem lokalnih resursa energije gde se glavna proizvodnja očekuje da bude zasnovana na korišćenju lignita



91

Osim izgradnje termocentrala, sagorevanja lignita naprednom tehnologijom, paralelno se mogu razviti aktivnosti na izgradnji Hidrocentrale Zhur sa koncesijom kao i iz drugih obnovljivih izvora.

Pritisak na energetski sektor moţe se smanjiti štednjom električne energije, njenog efikasnog korišćenje, izgradnja sistema centralnog grejanja u urbanim centrima, redovno plaćanje električne energije i grejanja obezbeđujući i druge vrste energije u energetskoj potrošnji Kosova.

Koje su identifikovane mogućnosti?

Na osnovu realizovanih studija u jednom veoma dugom periodu zasnovanu na sadašnjem stanju energetskog sektora i stanja ţivotne sredine, preporuke su da će se proizvodnja električne energije u budućnosti Kosova zasnivati prvenstveno na korišćenju lokalnih energetskih izvora obezbeđujući suverenost, energetsku nezavisnost i sigurnost snabdevanja.

Lokalni izvori energije sa lignitom, hidropotencijal i drugi obnovljivi izvori mogu da zadovolje potraţnju Kosova za električnom energijom na dugoročnom periodu. Izgradnjom Termocentrale Novo Kosovo, izgradnja novog rudnika lignita za snabdevanje postojećeg i novog kapaciteta, moţe se obezbediti isključivanje starih Termocentrala u određenim periodima i ispunjenje povećane potraţnje, u funkciji ekonomskog razvoja mesta.

Rezultati Izveštaja SPSS-a 2008 godine za izgradnju Termocentrale Novo Kosovo do 2.000 MW preporučuju najpre industrijsku lokaciju u blizini TC Kosovo B koje jednom ne preferiraju korišćenje zelenih lokacija. Sa tehnološkog aspekta preferira se korišćenje CFB tehnologije( sagorevanje u fluidiziranom sloju) ili PF (sagorevanje sa sitnjenjem u obliku prašine) sa sub ili super kritičnim parametrima visoke efikasnosti komercijalno dokazane tehnologije.

Trenutno stanje ţivotne sredine zahteva jasno adresiranje i sprovođenje programa za smanjenje uticaja na ţivotnu sredinu tako da on ne bude prepreka u budućem razvoju energetskog sektora. Zaštita ţivotne sredine tokom implementacije projekta isključivo će se sprovesti u LPCD (Large Combustion Plant Directive ili Direktiva za velike Termocentrale sa sagorevanjem), direktiva koja se trenutno koristi za planiranje i izgradnju blokova za nove termocentrale u Evropi.

Šta kaţu međunarodni sporazumi u vezi sa energijom ?

Pošto je Kosovo potpisnik Ugovora o osnivanju energetske zajednice (UEZ) Jugo- istočne Evrope, u ovom kontekstu, Kosovska Vlada angaţovana je substancijalno razvoju energetskog sektora u skladu sa zahtevima UEZ-a. Ugovor energetske zajednice zahteva od ugovornica da sprovode vaţne delove acquis communautaire, nudi mogućnosti za stvaranje jedinstvenog energetskog trţišta i mehanizam za trţište energije koji se prate kroz mreţe.

Identifikovana pitanja:

Neodrţivo snabdevanje električnom energijom i obezbeđenje snabdevanja

Zahtevi za neprekidnu potraţnju električne energije

Izbor i definisanje tehnologije visoke efikasnosti, minimalni uticaj ţivotne sredine i komercijalno potvrđena tehnologija

Postojeće lokacije kao najpogodnijim za izgradnju TC-e Novo Kosovo

Niske i prihvatljive cene za proizvodnju lignita i električne energije

Korišćenje obnovljivih izvora

Isključenje starih termocentrala u određnim periodima

Ekološke obaveze u okviru UEZ-a.



92

2.1.2. IZAZOV 2 : ISELJAVANJE I KVALITET ŢIVOTA ZAJEDNICE


Eksproprijacija nepokretnog bogastva u području identifikovane kao “Podruqje Novih Iskopina” predstavlja izazov koje treba tretirati sa više ozbiljosti. Skupština Kosova usvojila je Zakon o ekspropijaciji nepokretne imovine gde su na detaljan način predviđeni procedualni modeli kada se radi o eksproprijaciji i takođe teţi na poštovanju međunarodnih standarda preseljenja zasnovane na radnim politikama Svetske Banke 412 (ne dobrovoljnog preseljenja) i ljudskih prava uopšte, putem izrade okvira politika za preseljenje.

Preseljenje je unutrašnji izazov i do sada se predstavlja i kao glavni izazov tokom tretiranja ovog prostornog plana za područje od posebnog ekonomskog interesa. Preseljenje kao proces u prošlosti predstavljen je kao crna rupa u razvoju projekata od interesa za Kosovo. Kosovo nema adekvatan zakon o tretmanu preseljenja stanovništva, ali teţi se da se tretira dokumentom politika preseljenja. U okviru MSPP-a izrađena je Okvir politika za preseljenje (OPP) koja reflektuje najbolje međunarodne prakse i politike23 za zaštitu, nadoknadu i uslove preseljenja stanovništva i bit će implementiran od Privatne kompanije Projekta.

Za svaku fazu preseljenja stanovništva izrađuje se Akcijoni plan za preseljenje koji treba da bude u skladu sa Radnim politikama Svetske banke 412 i Ekvatorskih politika- standard performanci SP 5. Kompanija Projekta treba da bude odgovorna za nošenje finasijskih troškova o sprovođenju akcijonog plana preseljenja.

Izazov po sebi je i određivanje novih lokacija, odnosno preseljavanje na druge površine (odprilike oko 850 - 950 stambenih jedinica sa oko 4000 stanovnika sela Hade, Leshkoshiq (Lajthishtë)), Shipitullë i Sibovc trebaju se preseliti čuvajući sve specifičnosti zajednice u fizičkom pogledu–izgradnja stambene kuće sa popratnim elementima, ekonomskim i socijalnim-razvoj ekonomskih i socijalnih delatnosti čuvanje porodične kompaktnosti itd. Skupštine Opštine površinama pogođenim projektom nemaju dovoljno javnih imovina za destinaciju izgradnje pošto zemljiše u vlasništvu bivših zadruga i poljoprivrednih kombinata sada su privatizovane i nalaze se u vlasništvu pojedinaca sa vremenskim rokom od 99 godina, i takođe javna privatna zemljišta su u manjoj količini nego sam zahtev koji se treba ponuditi stanovnicima. Ako se smatra da se prenesu stanovnici iz opštine Obilić u druge opštine, isti je problem sa imovinom i jednom će se stvoriti debalansa u demografskom smislu- smanjenje broja stanovnika u Obiliću i povećanje broja stanovnika u drugoj opštini što će uticati na sve sfere razvoja opštine ili drugih dotičnih opština.

Koje su identifikovane mogućnosti?

Da se izrade podzakonski akti o određivanju metodologije obračuna naknade za oduzete imovine i koje su u vezi sa eksproprijacijom, u skladu sa Zakonom o eksproprijaciji nepokretne imovine. Ovi podzakonski akti treba da izradi Ministarstvo ekonomije i finansija kao neophodna potreba za adekvatnu primenu ovog zakona.

Da se izradi poseban zakon koji će tretirati pitanje preseljenja u celosti.

Da se Vlada u potpunosti uključi na kvalitet nadzornika tokom procesa preseljavanja.

23 Politika rada Svetske banke 4.12 (OP 4.12) io preseljavanju stanovnika na nedobrovoljan način., Međunarodna finansijska korporacija (MFK) korespondentna, Standard peformanci 5 (SP-5)



93

Identifikovana pitanja: Značajno je napomenuti da su eksproprijacija zemljišta i njeno preseljenje neodvojivi delovi kada je reč o rudarstvu. Troškovi su visoki i jedan je od najizazovnijih i kompleksnih pitanja koje se treba adresirati. Trenutni prioritet, koji se treba zatvoriti pre nego što se rudarska oblast Sibovca moţe otvoriti, je da se uradi preseljenje sela Hade. Ovo je sada prioritet Vlade, pošto se jedan deo sela Hade klizi u rudnik Marash-a kao rezultat lošeg upravljanja prethodnih rudarskih operacija. Eksproprijacija i preseljavanje treba se primenjivati na sve aspekate rudnika lignita i projekta energije. Ovo će uključiti eksproprijaciju zemljišta za rudarske operacije i druge popratne opreme, uključujući i zemljište koje bi bilo potrebno za kancelarije, skladišta sirovina, jalovine i prolaznog puta.

Neki od identifikovanih pitanja na koje će eksproprijacija i preseljavanje uticati su:

Gubitak zemljišta: kada se ceo ili jedan značajan deo zemljišta gubi, stanovništno će izgubiti prihode i u mnogim slučajevima i njihovo snabdevanje hranom(voće, povrće, mleko). Tokom procesa preseljenja na drugo mesto najmanje će se izgubiti plodovi;

Gubitak kuća: kao što se gubi kuća kao fizička struktura, ljudi će izgubiti i druge popratne usluge, kao što su: snabdevanje vodom, pristup putu i električnoj energiji;

Gubitak poslova: Mala preduzeća mogu biti pod uticajem gubitka poslovne lokacije i gubitka klijenta, posebno onih redovnih;

Gubitak zaposlenja: Ako je jedan pogođen zatvaranjem tada imamo gubljenje radnih mesta i takođe kao posledica preseljavanja na drugi prostor lica mogu izgubiti posao zbog udaljenosti koja nastaje;

Gubitak usluga i kulturnog nasleđa: Ovde se uključuje gubitak pristupa i dugih olakšanja kao što su: škole, ambulante, dţamije, grobnice, spomenici rata i drugo.

2.1.3. IZAZOV 3 : KORIŠĆENJE PRIRODNIH RESURSA


Kosovo poseduje značajne resurse energetskih minerala. U dugoročnom planu lignit kao mineralni resurs ostat će glavni izvor za proizvodnju električne energije Kosova

Rezerve lignita na Kosovu nalaze se u dva najveća basena, nazvana “Kosovo” i “Dukađini” i u nekoliko manjih basena. Geološke rezerve lignita se procenjuju na oko 14 milijardi tonelata (ovde se uključuju sve kategorije rezervi).

Kosovski lignit je nov i ima nizak sadrţaj sumpora, relativno dobru koncetraciju kreča (kalcijum oksidit) za apsorpciju jednog dela sumpora tokom procesa sagorevanja.Odnos između jalovine i lignita je veoma povoljan, što je činjenica da čine površinske rudnike ekonomski privlačne za korišćenje sa niskim troškom.

U prethodnim studijama u basenu “Kosovo” identifikovane su nekoliko oblasti eksploatacije kao i rangirani su za razvoj na osnovu količine i uslova eksploatacije (postotak jalovine:lignita).

Na osnovu količine i uslova eksploatacije, za basen “Kosovo”određeno je područje C (“Sibovci” ili “Podruqje Novih Iskopina”) koja nudi povoljnije uslove za površinsku eksploataciju.

Na osnovu dosadašnjih analiza, otvaranje novog rudnika lignita u području C “Podruqje Novih Iskopina” sa ekonomske, socijalne i ekološke tačke gledišta je najprihvatljiviji. Zbog ovoga, početak otvaranja i stavljanja u proizvodnju ovog rudnika ima znatnu prednost.

Problemi i glavni izazovi koji su identifikovani kroz analizu prirodnog razvoja i traţenih trendova posebno u rudnicima lignita su:



94

Veća potraţnja za lignit kao trenutačno jedinog resursa za proizvodnju električne energije,

Racijonalno korišćenje resursa lignita,

Nestabilnost cena lignita i porast troška proizvodnje,

Konkurencija trţišta električne energije u porastu,

Sukobi oko vlasništva nad zemljištem,

Poboljšanje i neprekidno ispunjavanje pravnog i fiksalnog kadra,

Priprema ljudskih resursa sposobna za upravljanje iskopinama i rudnicima,

Zaštita ţivotne sredine,

Povećanje bezbednosti radnika urudarskom sekotoru,

Oporavak eksploatisanih površina (vidi sliku 11) u pogodnim površinama adekvatnim za daljnje korišćenje.

Neprekidan porast cena derivata nafte i prirodnog gasa na svetskom trţištu i sa političkim implikacijama.

Koje su mogućnosti identifikovane? Odrţivi razvoj podrazumeva takav razvoj koji zadovoljava današnje potrebe ali ne rizikuje buduće generacije i njihove potrebe. Resursi lignita u području iskopine Nova oblast (oblast “C”) procenjuje se da je oko jedne milijarde tona i čini jedan znatan aset (bogastvo)Kosova koji će omogućiti sigurnost proizvodnje električne energije u postojećim objektima i razvoj novih kapaciteta sa instaliranom snagom do 2000 MW i njihovog rada tokom 4 budućih dekada, i da ovo predstavlja samo 1/10 opštih resursa lignita Kosova.


Neracijonalno korišćenje prirodnih resursa- lignita,

Emisija čestica prašine i gasova tokom rudničkih aktivnosti,

Nedovoljna obuka kadrova za upravljanje prirodnih resursa- lignita,

Gubitak površina poljoprivrednog zemljjšta,

Neoporavak oštećenog zemljišta od rudarskih aktivnosti, nerekultivacija aktuelnih površinskih rudnika,

Ne primenjivanje zakonodavstva u rudarskom sektoru,

Neizvesnost u radu radnika u rudarskom sektoru.

Foto 11. Pogled iz postojećih iskopina. Izvor : IPP / MSPP



95

2.1.4. IZAZOV 4 : STANJE ŢIVOTNE SREDINE


Koncentracija kapaciteta za vađenje, transport i skladištenje lignita kao i postojeće termocentrale sa zastarelim tehnologijama za proizvodnju električne energije koji postojećim emisijama stvaraju veoma zagađeno područje ţivotne sredine. Površina prostiranja postojećih objekata i deponije pepela su velike i svi zajedno u potpunosti su izmenili pejzaţ ovog područja.

U blizini TC A postoji staro i zapušteno industrijsko područje, gde su radila postrojenja sušionica, industrijske toplane, gasifikacije i azotiranja do pre dve dekade. Uticaj prethodnih aktivnosti (uključuje sušionice, gasifikaciju i azotik) danas se manifestuje kao kontaminiranim i infiltracije metala i soli u zemlju, što je rezultiralo na kontaminaciju reka i površinskih voda. Tako, sadašnja kontaminacija reka i površinskih voda ne predstavlja se kao jedini rezultat sadašnjih aktivnosti.

Poglavlje izveštaja SPSS-a o Osnovnim studijama ţivotne sredine dolazi do zaključka da stanje

ţivotne sredine u području od interesa je previše sloţeno iz više razloga:

Stanje ţivotne sredine je duboko pogođeno od prethodnih rudarskih aktivnosti, što su uzrokovale i izraţene modifikacije na terenu;

Kvalitet vazduha je slab zbog emisija iz postojećih termocentrala, koji nisu u skladu sa standardima EU-a, zbog samozapaljenja lignita i emisije čestica iz deponije pepela, koji čine glavni izvor zagađenja vazduha;

Vodni resursi su napadnuti pod uticajem konkurentnih zahteva za vodom različitih potrošača, što se reflektuje na povremene prekide u snabdevanju pijaćom vodom tokom letnjih meseci .

Kvalitet zemljišta i kopnenih voda pretrpela je u široj meri od deponovanja pepela i drugog otpada i od delatnosti postrojenja azotiranja i gasifikacije u prošlosti

Kvalitet površinskih voda pretrpela je ozbiljne posledice ispuštanjem neprečišćenih otpadnih voda iz termocentrala, rudarskih aktivnosti i urbanih otpadnih voda ;

Emisije buke iz rudarskih aktivnosti utiču na ljude koji ţive duţ granice rudnika;

Nedostatak i neefikasna kontrola ţivotne sredine ili njihova neefikasnost (u pogledu vode i vazduha);

Nema formalnih procedura za upravljanje vodama u industrijskim lokacijama.

Postojeća pitanja ţivotne sredine trebaju se tretirati sa visokim prijoritetom.

Na osnovu postojećeg stanja na terenu i prema zaključcima završnog izveštaja SPSS-a usvojenog 2008 godine, jedan od neprekidnih izazova bit će takođe povratak zauzetih poljoprivrednih površina i ranije naseljenih površina na ponovno korišćenje. Rekultivacija zemljišta gde su sada skladištene jalovina ili pepeo zauzima značajno mesto u akcionim planovima i različitim srednjoročnim i dugoročnim projektima. Veliki izazov je ponovno vraćanje u prvobitno stanje ove površine nakon završetka aktivnosti vađenja lignita iz rudnika koji još funkcijonišu .

U osnovnom poglavlju izveštaja SPSS-a razrađuje se pitanje snabdevanja vodom kao potencijalnim limitirajućim faktorom za razvoj projekta isto tako i za područje od posebnog interesa. Iako je snabdevanje vodom potvrđen kao gotovim za podršku predloţenog projekta, sistemi Ibar- Lepenac trenutno se suočava problemima komercijalnih gubitaka najvećih satira vode(do 40%) u glavnom kanalu. Ako se ovaj problem ne reši ostatat će takvim zbog konkurentne potraţnje za vodom gde ima izgleda da se pojave i u dugoročnoj budućnosti. Ovo stanje pogoduje sastavljanju sveobuhvatnog političkog, institucijonalnog okvira, i planiranja za upravljanje vodnim resursima u Hidrosistemu Ibar-Lepenac.

Nedostatak tačnih podataka o nivelizaciji direktnih emisija u vazduhu iz dimnjaka termocentrala Kosovo A, koji funkcijonišu od 26 - 48 godina je prilično izazovno. Ne efikasan rad elektrofiltera ovih cenrala je konstantovano takoreći u svakom izveštaju, studiji ili proceni uzroka okolnog zagađenja. Malo bolje stoji stanje elektrofiltera instaliranih u termocentrale Kosovo B. Za ova dva energetska



96

kompleksa izazov je nedostatak kontinuiranog sistema monitoringa emisija na izvoru. Za obe termocentrale osoblje odgovorno za ţivotnu sredinu vrši izračunavanje nivoa specifičnih emisija, u cilju pruţanja inforamacije za SO2, NOx, PM10, CO2, količine pepela i troškova procesorne vode. Kvalitet vazduha prati se na modestan način od INKOS instituta (2 merne tačke) i Nacionalnog instituta za zdravstvo (sa jednom mernom tačkom). U tri ove tačke monitoringa određuje se: SO2, prašina kao i PM10 i čađ.

Otpad u području od posebnog ekonomskog interesa pojavljuje se u različitim formama i oni su rezultat rada u iskopinama, u generisanju energije i otpada iz procesa hemijske industrije (Gasifikacija, azotiranje i sušenje). Manje količine otpada su kao proizvod sagorevanja lignita, koji se ne mogu izbeći, ali ima mnogo mogućnosti (metoda) da budu smanjene. Poseban i ekstremni problem predstavlja Regionalna deponija otpada u Mirash iskopini (deponija bez selekcije otpada iz domaćinstva i onog urbanog i njihovo loše upravljanje).

Istorijski gledano ne postoje podaci iz monitoringa nivoa buke, iako se nivo buke kako za zaposlene tako i za stanovnike u blizini energetskih kapaciteta smatra ključnim aspektom koji treba tretirati tokom razvoja rudarstva i novih termocentrala.

Uprkos činjenici da na području od posebnog ekonomskog interesa nema nekog zaštićenog područja ili studija biodiverziteta, međutim kada se ima u vidu degradacija jedne tako velike površine, smatraju se uznemiravajućim ukupne promene, koje neminovno kvare ekološku ravnoteţu u celom području.

Identifikovane mogućnosti

Poboljšanje stanje i monitoringa ţivotne sredine i razvoj sistema upravljanja ţivotnom sredinom. Svako povećanje emisije u vazduh treba se izbeći pre nego se postojeće TC-e poprave u skladu sa međunarodnim standardima i kvalitet vazduha da bude poboljšan;

Sistem smanjenja emisije u vazduh treba se studirati i impletirati u termocentrali Kosovo A i Kosovo B zajedno sa predviđenim razvojem za termocentralu Novo Kosovo;

Sistem deponovanja pepela ima potrebu da se uradi hidraulično i od TC Kosovo A (kako bi se izbegli uticaji na kvalitet vazduha koji je povezan sa aktivnim deponiranjem suvog pepela );

Bočne strane zaliha pepela trebaju se poravnati i na novoformiranim površinama obnoviti vegetacija kako bi se izbegla dalja emisija prašine.

Instalacija sistema monitoringa vazduha, vode, zemljišta i buke za celo područje od posebnog ekonomskog interesa projektovan za razvoj energetskih kapaciteta.

Iniciranje studije o buci da bi privukli poređenje sa vaţećim standardima i da bi konstantovali moguću nesaglasnost i potrebne mere za zaštitu radnika i stanovnika od ovog osetljivog fenomena.

Redovno razmatranje politika i praksi ţivotne sredine.

Priprema i sprovođenje plana za upravljanje otpada. Istraţivanje mogućnosti korišćenja raspršenog pepela i zgure (na pr. u betonjerki, za izgradnju puteve itd.).

Razmatranje projekta Regionalne deponije u Mirash iskopini. Najbolji način za upravljanje otpadom sagorevanja je upotreba pepela kao zamene za pesak, šljunak i druge prirodne materijale za industriju proizvodnje cementa, izgradnju puteva, punjenje korišćenih rudnika i za njenu primenu kao tampona za puteve. Drugo rešenje i istovremeno najefikasnije za eliminaciju pepela i jalovine je njihovo vraćanje u prazna mesta postojećih površinskih kopova.

Među konkretnim projektima na kojim a će se raditi, je tretiranje otpada iz procesa gasifikacije lignita koji zajedno sa vraćanjem pepela iz deponoja termocentrala Kosovo A i B u prostore rudnika Mirash-a kao i sličan projekt za rekultivaciju deponija skladištene jalovine iz rudnika Bardh i Mirash, upravljaju se od Svetske banke, Holandske Vlade i KEK-a.



97


Zagađenje vazduha – monitoring i smanjenje emisija u vazduh

Zagađenje vode i zemljišta- monitoring

Zaštita i očuvanje prirodnog nasleđa i biodiverziteta

Upravljanje otpada (kontrolu o vrstama, količini itd.)

Regionalna deponija urbanog otpada u iskopini Mirash – upravljanje, selektiranje, reciklaţa i hitne mere na smanjenju uticaja na ţivotnu sredinu

Rehabilitacija deponije pepela i rekultivacija zemljišta

Prevencija i mere zaštite za samosagorevanje lignita

Tretiranje buke (planiranje potrebnih mera za izolaciju buke, zaštitna prema, amortizacija buke, nova oprema itd.



98

2.2. OPŠTI PRINCIPI

Ovim slučajem, Prostorni plan za Oblast novih iskopina, osim što se oslanja na lokalni i institucionalni zakonski okvir za njenu izradu, u skladu je i sa drugim principima proizišlih iz međunarodnih normi posebno onih Evropske Unije.

Opšti principi, sa kojima je u skladu i nalazi podršku ovaj Strateški plan, za zaštitu i razvoj područja od

posebnog ekonomskog interesa PNI-a, moţe se navesti kao:

Zakonski okvir o Prostornom planiranju Kosova. - Prostorni plan od posebnog ekonomskog interesa „Oblast novih iskopina‟ strateški je plan i treba da prođe kroz proces strateškog planiranja.

Odrţiv i podjednak razvoj na celoj teritoriji Kosova;

Promovisanje podjednakih ekonomskih prava svih kosovaca kao i zaštita nasleđa i prirodnih

resursa . – U skladu sa Strategijom energetike Kosova, bit će u cilju korišćenja lignita, zato što je lokalni resurs za proizvodnju i snabdevanje električnom energijom na Kosovu.

Balansiranje između urbanih i ruralnih područja. – Poboljšanje kvaliteta ţivota obezbeđujući dinamički model odrţivog ruralnog razvoja i daje vrednost ključnim sektorima unutar područja

Promovisanje transparence i pristupa davanja podataka;

Sveobuhvatni princip;

Promovisanje demokratskog procesa učešća- zainteresovanih stranki;

Upustva o principima odrţivog prostornog razvoja- – EPPR (Harmonizacija sektoralnih politika za ţeljeni prostorni razvoj, Smanjenje potencijalnih sukoba između sektora);

Upustva o principima za odrţivi razvoj – Agenda 21 (Poštovanje standardi i normi EU-a za zaštitu ţivotne sredine i područja od interesa);

U pustva o principima dobrog upravljanja– Agenda UN HABITAT-a; itd.

2.3. DEKLARCIJA VIZIJE

Na osnovu svog raspoloţivog materijala, analiza, istraţivanja, izvešaja, strategija i principa izrađena je deklaracija Vizije, koja nakon mnogo rasprava modeliteta tretiranih tokom sastanaka u radnim grupama, formiranih konačno od Međuministarske radne grupe, ovog je sadrţaja:

Područja od posebnog ekonomskog interesa – Podrucje Novog Iskopa, paţljivo

menadţirana oblast, u skladu sa standardima EU-a u korist ekonomskot rasta, socijalne

zaštite i zadovoljavajućeg stanja ţivotne sredine.



99

S1 do u S4

Stremljenjaimet

Vizija

C1 do Cn

Ciljevi

A1 do An

Akcije

2.4. STREMLJENJA (CILJEVI) DUGOROĈNOG PROSTORNOG RAZVOJA

Slika 15. Šema piramide za postizanje Vizije. Izvor: IPP/MSPP

U cilju postizanja deklarisane VIZIJE, na najlakši mogući način, treba da se Deklaracija Vizije podeli (ili diferencira ) na četiri (4) stremljenja različitih tematski određenih oblasti, poređanih i grupisanih, u okviru njih, odnosno ciljeva.

U delu Strategije (četvrta faza) ovog Plana, obrađuju se i niţu delatnosti, mere i projekti potrebni za postizanje svakog od tih Cilja, kao na sl. 15.

Izazove prostornog razvoja, gore pomenutih, protivit će se predviđeni ciljevi iz nekoliko Cilja kao što su

Stremljenje 1.

PROIZVODNJA I BEZBEDNO SNABDEVANJE ELEKTRIĈNOM ENERGIJOM

S1.C1. – Izgradnja novih generisanih jedinica u Termocentrali Novo Kosovo, sa najnaprednijom tehnologijom, sa sagorevanjem lignita, od 2011 godine;

S1.C2. – Snabdevanje, prenos i bezbedna distribucija električne energije u lokalnoj i interkonekcijonoj elektro-energetskoj mreţi do 2012 godine;

S1.C3. – Neprekidna iniciativa za eksploataciju obnovljivih resursa za proizvodnju električne energije

S1.C4. – Korišćenje vode/procesirana para iz TC za centralno grejanje Prištine, Obilića, Kosovog

Polja;

Foto 12. Izgled hiperboličnog hladnjaka i

dalekovoda. Izvor: Različito IPP/MSPP



100

Stremljenje 2.

PLANIRANJE I KONTROLA PROCESA PRESELJENJA I RAZVOJ NASELJA UNUTAR I OKO PODRUĈJA PNI-A,

S2.C1. – Izrada, usvajanje i sprovođenje priručnika “ Politički okvir za preseljenje”;

S2.C2. - Procena imovine i nekretnine;

S2.C3. – Eksproprijacija imovine;

S2.C4. – Nadoknada imovine i nekretnine;

S2.C5. – Sprovođenje prihvatljivog procesa za preseljenje- relokaciju zajednice;

S2.C6. – Postizanje sporazuma sa zajednicom po pitanju groblja;

S2.C7. - Osnivanje fonda za razvoj zajednice od investitora

S2.C8. - Planiranje i kontrola razvoja na poboljšanju ţivota u i oko područja;

Stremljenje 3.

ODRŢIVO UPRAVLJANJE PRIRODNIM RESURSIMA

S3.C1. – Racionalno i efikasno korišćenje resursa lignita naprednom tehnologijom;

S3.C2. - Neprekidno sprečavanje samo-spaljivanja lignita u rudniku (kopu);

S3.C3. - Racionalno korišćenje i upravljanje vodnim resursima;;

Stremljenje 4.

POBOLJŠANJE STANJA ŢIVOTNE SREDINE I BRIGA O KULTURNOM NASLEĐU.

S4.C1. – Poboljšanje performance ţivotne sredine postojećih TC-a u skladu sa direktivama

S4.C2. – Rehabilitacija i rekultivacija degradiranih površina

S4.C 3. - Monitoring i redovna kontrola prema ekološkim elementima (vazduh, voda i zemljište)

S4.C4. – Odrţivo upravljanje „Regionalne deponije ‟ u Mirash-u

S4.C5. – Upravljanje i korišćenje sveţeg pepela za potrebe građevinarstva

S4.C6. – Efikasnija briga za pejzaţ, biodiversitet i kulturno nasleđe (prirodno, kulturno, istorijsko i industrijsko) u području NRO.



101

2.5. STRATEŠKI PRIORITETI

P.1. Hitna i neprekidna rehabilitacija zagađenih i degradiranih područja – Realizovanje Projekta za čišćenje zemljišta (PĈRZ) sa njenim komponentama;

P.2. Realizacija projekta nove iskopine – Sibovc-a jugo- zapad od 2010 godine;

P.3. Pripremni radovi na uklanjanju pepela i čišćenja terena za izgradnju TC Novo Kosovo u 2011 godini;

P.4. Početak izgradnje generisanih kapaciteta u I –voj fazi od 600 (2x300) MW u 2011 godini, sa ulaskom u rad od 2015/2016 i nastavak izgradnje blokova u drugim fazama prema potraţnji potrošača do 2020 godine;

P.5. Obezbeđenje sporazuma i sprovođenje obaveza Sporazuma zajednice za energiju (SZE) kao i poštovanje direktiva EU-a sa prioritetom za energetski sektor;

P.6. Optimizacija pararelnih radova u dva komplementarna sistema i izgradnja dalekovoda 400 kV interkonekcije između Kosova i Albanije do 2012 godine;

P.7. Neprekidna rehabilitacija zastarelih linija i uspostavljanje novih, 110 i 220 KV-a, u okviru sistema prenosa (sa 2010/12);

P.8. Izrada, usvajanje i sprovođenje priručnika “Politički okvir za preseljenje” (okvir za procenu, eksproprijaciju, naknadu imovine i prihvatljivih planova za preseljenje-relokaciju zajednice), od 2010 godine;

P.9. Izrada detaljnog Plana delovanja za preseljenje-relokaciju zajednice sa dinamikom sprovođenja za sela u prvoj fazi, F-I: Hade, Shipitullë i opcionalno Krušec (Dardhishtë) u 2011 godini;

P.10. Osnivanje Savetodavne kancelarije za upravljanje fonda ( SKUF - FMR) u 2011 godini;

P.11. Dekomisija postojećih kapaciteta u termocentrali Kosovo “A” od 2016 godine;

P.12. Potpuna tehnička i ekološka rehabilitacija postojećih kapaciteta u termocentrali Kosovo “B” od 2016 – 2017 godine za rad, u skladu sa direktivama za velika postrojenja sa sagorevanjem, do kraja 2030 godine;

P.13. Zaštita resursa lignita od nekontrolisanih razvoja

P.14. Izrada studije fizibiliteta i izgradnja akumulacionog basena u cilju povećanja sigurnosti snabdevanja rezervnom vodom TC-a (Novo Kosovo i Kosovo B);

P.15. Izgradnja postrojenja za tretman voda (industrijskih, otpadnih, kanalizacijskih itd.) na izlazu iz industrijskih objekata;

P.16. Priprema prostornog plana za područje od posebnog ekonomskog interesa “HC - Zhur” za korišćenje vodnih resursa za dobijanje električne energije, i

P.17. Izgradnja adekvatnog sistema praćenja kvaliteta vazduha, vode i zemljišta na području koji je pod uticajem energetskih objekata i van njega;

P.18. Pošumljavanje zelenih zaštitnih pojaseva u sprečavanju širenja zagađenja i buke oko generisanih objekata, rudarske oblasti i oko NRO područja.



102

Foto 13. Izgled sa radnih sastanka RG IZ . Izvor: IPP /MSPP



103

3. KONCEPTI I STRUKTURA BUDUĆIH RAZVOJA

oncept – Način razmišljanja za dostizanje ţeljenog stanja. Pomaţe u rešavanje problema. Usvojeni koncept, u ovom slučaju bit će tema ili fraza bilo koje vrste, koja se lako pamti i koja podseća ili nešto simbolizuje i moţe da obezbedi fokusirana istraţivanja. Takav koncept

omogućuje i olakšava donošenje odluka, u vezi sa planiranim aktivnostima u okviru budućih razvoja, za područje gde se planira da se desi.

3.1. KONCEPT PROSTORNOG RAZVOJA “Detelina i Propeler”

Ob

Pr

FK

D E T E L I N A

PR

OP

EL

ER

&

Izvor: IPP / MSPP

Kanal HS “I-L”

Centar proizvodnje EE

Rehabilitacija ţiv. sred.

Razvoj naselja

Koriščenje lignita

Kom. centri

Naselja

Zeleni pojas

Ţeleznica

Autoput

“Detelina i Propeler”Koncept budučeg razvoja

za P.P.E.I. „PNI‟

400 kV L.

Slika 16. Šema koncepta “Detelina i Propeler” za budući razvoj PNI-a. - Izvor: IPP / MSPP

OKVIR BUDUĆEG PROSTORNOG

RAZVOJA III

K



104

Ĉinjenica da je zona “Područje Novog Iskopa” proglašeno od Vlade Republike Kosova za ZPEI. orijentiše ka ekonomskom razvoju kroz energetski sektor koristeći mineralne resurse lignita iz raspoloţivih resursa zemlje. Mada, je ovaj ekonomski razvoj neophodan, treba tretirati u okviru odrţivog razvoja, ne ignorišući druge popratne razvoje kako na socijalnom aspektu tako i ekološkom.

Koncept prostornog razvoja, sa svojim identifikujućim imenom i oznakom “Detelina i propeler”, prikazanoj na sl. 16, podrazumeva i izraţava buduće prostorne razvoje na zonu od posebnog ekonomskog interesa “Područje Novog Iskopa”. Iz šeme ovog koncepta podrazumeva se da su naglašeni razvoji neprekidni procesi i simbolizuju četiri stremljenja vizije ovog Prostornog plana.

Dok, se na jednu stranu, stremi napretku protoka (ili delta) neprekidnih procesa u sigurnoj funkciji i snabdevanju blokova lignitom kao i generisanju, prenosu i distribuciji električne energije, i izraţen je sa “Propeler” (gde njena osovina drţi u kruţnim pokretima tri elise. Takođe, sa “Detelina” izraţava se najbolji kvalitet ţivota, tokom i nakon funkcijonisanja očekivanih razvoja, uključujući planirane procese naselja sa preseljenjem – relokacijom stanovništva iz područja novih iskopina i čistija ekološka rehabilitacija (sa rekultivacijom degradiranih površina) na drugoj strani.

Proizvodni centar sa njenim kapacitetima( starih ili onih novih koji će se izgraditi) za proizvodnju i distribuciju električne energije, nalazi se među područjima od posebnog ekonomskog interesa, aludirajući u isto vreme, da PNI centar bude i centar “Deteline” (ekološkog simbola – prirodne centripetalne biljke i “Propeler” (simbola podrţavanja razvoja – centrifugalne motorne snage).

Naravno, i u prevodu na strane jezike, imenovat će se kao “Alfalfa & Delta (ili Treofil and Propeler)”, asocirajući u istom značenju razvoj konkurentnih procesa – povećanja kvaliteta ţivota biljnog sveta u odnosu na povećanje generisanog potencijala i toka proizvodnje i snabdevanja električnom energijom, istaknut će okvir budućih osnovnih razvoja, u okviru prostornih mogućnosti područja “Područje Novog Iskopa”.

Putem ovog koncepta teţi se:

Planiranje i razvoj povezan i prostorno koordiniran između tematskih područja zasnovanih na posebnom ekonomskom interesu,

Harmonizacija i zajedničko delovanje između centralnog i onog lokalnog tokom procesa sprovođenja konkretnih projekata i kontrole razvoja unutar i izvan granice područja,

Izbor aktivnosti u skladu sa prioritetima i prostornim implikacijama, vremenskim i budţetskih i instutucionalnih kapaciteta i

Dostizanje ţeljenog budućeg razvoja i prostornog planiranja, u skladu sa unapred određenom Vizijom za PNI područje (kada su delatnosti i aktivnosti koji proizlaze iz koncepta “Detelina i Propeler” postignuti).



105

3.2. STRUKTURA RAZVOJA PREMA KONCEPTU

Koncept “Detelina i Propeller”, u prvom slučaju je biljka detelina sa tri latice koja pokazuje tendenciju za što je moguću čistiju ţivotnu sredinu na području, dok, u drugom slučaju ona je propeler u neprestalnoj rotaciji koji pokazuje guranje napred tokova drugih jakih razvoja. Ovde, se lako razlikuju aktivnosti koje će se odvijati tokom procesa kao one eksproprijacije, naknade, preseljenja-relokacije stanovništva sa naselja u području novih kopova, planiranja i kontrole o razvoju u Kosovskom basenu, vađenja i snabdevanja termocentrala lignita, bezbedenosti proizvodnje i snabdevanja električnom energijom kao i rehabilitacije degradiranih prostora i rekultivisanje površina zemljišta za njihovo novo korišćenje u poljoprivredi i šumarstvu.

Normalno, koncept budućeg prostornog razvoja za područje od posebnog ekonomskog interesa “Područje Novog Iskopa”, moţe se razjasniti, razumeti i lakše realizovati onda kada njenu opštu strukturu odvojimo (diferenciramo) na nekoliko podstruktura, zasnovanih na izazove i stremljenja, kao što sledi .

3.2.1. PROIZVODNJA I SIGURNO SNABDEVANJE ELEKTRIĈNOM ENERGIJOM I GREJANJEM.

Razvoj energetskog sektora je potreba i nuţnost za ukupni ekonomski i odrţivi razvoj zemlje. U cilju odrţivog razvoja energetskog sektora, Kosovska Vlada, u nedostatku sopstvenih investicionih kapaciteta, planira uključivanje stručnosti, privatnog i inostranog kapitala. Svetska banka, putem Projekta tehničke pomoći energije od lignita (PATEL) 24, podrţava Kosovo u nastojanjima privlačenja investicija za razvoj projekta “Novo Kosovo”. Orijentacija razvoja ovog projekta zasniva se na zahtevu za proizvodnju i odrţivo korišćenje električne energije, u strategijama energetskog sektora, kao i na dosadašnjim studijama i istraţivanjima iz ove oblasti.

Slika 17. Skica seče bloka u termocentrali sa lignitom Izvor: Predavanje obuke za SPSS od PATEL

24 Glavni Ciljevi PATEL su : (a) Podrska Vlade u ojacanju politika, zakonski okvir i regulativa koja omugucavaju nove investicije u sektoru energije ; i (b) podrska Vlade da bi nasli privatne kvalifikovane investitore za izgradnju novog termocentrala lignita , bazirano na visokim principima sredine i socijalne postojanosti .



106

Prirodno, za što lakše i funkcijonalnije sprovođenje, projekt “Novo Kosovo” je odvojen u podsektore ili tematske oblasti, od kojih razlikujemo:

1. Razvoj oblasti novih iskopina za snabdevanje dve postojeće termocentrale i nove termocentrale Novo Kosovo,

2. Izgradnja nove termocentrale TC NK (Novo Kosovo)

3. Participacija privatnog sektora u termocentrali Kosovo B.

4. Izgradnja električnih centrala koristeći obnovljive izvore. U 2009 godini maksimalno opterećenje domaće potraţnje je bilo 1072 MW sa bruto potrošnjom od 5.271 GWh. Prosečna godišnja stopa rasta za period 2000 – 2009 bila je preko 7% i sa procenjenim gubitkom (bilo komercijalne ili tehničke) od 35% količine energije na raspolaganje za prodaju. Dok, prema predviđenjima, sa sniţenjem gubitka do 18%, kulminantni lokalni gubici u 2020 godini, u zavisnosti od scenarija kao u nastavku, porast će u: a) 1410 MW, u slučaju prosečnog ekonomskog rasta zemlje (ili sa godišnjim rastom od 2.1%) i b) 1890 MW, u slučaju visokog ekonomskog rasta zemlje (ili sa godišnjim rastom od 4.2%).

Efikasno funkcijonisanje distribucijone mreţe i prenosa električne energije ima veliki značaj za razmenu u interkonekcijonom sistemu i funkcijonisanju trţišta u regionu. Izgradnja nove linije 400 kV između R. Kosova i R. Albanije omogućuje i dugoročni optimizam dva komplementarna sistema.

Projekat “Novo Kosovo”, predviđa izgradnju nove termocentrale, zasnivajući se na korišćenje rezervi lignita u oblasti novih iskopina, koji omogućuju snabdevanje blokova postojećih termocentrala do kraja njihovog ţivota kao i u novim termocentralama, sa maksimalnim kapacitetom do 2.000 MW za period više od 40 godina. Na osnovu ove procene, povećanje najpovoljnijih kapaciteta vrši se razmatrajući i

moguće scenarije, prema svakoj opciji, u odnosu na:

A. Vreme izgradnje;

B. Veličina i pogodna lokacija za izgradnju TC “Novo Kosovo”;

C. Veličina blokova za TC Novo Kosovo i

D. Tehnologija blokova u TC Novo Kosovo.

Od scenarija za trajanje i način razvoja u izgradnji blokova, odnosno predviđenih generisanih jedinica, su potencirani kao:

I. Brz razvoj, sa uzastopnom izgradnjom i u fazama, generisanih jedinica (blokove), prvo 2 x 300 MW instaliranih sa trajanjem izgradnje i ulaska u rad nakon 4/5 godine, nastavljajući sa izgradnjom i aktiviranje dva druga bloka 2 x 300 MW do 2020 godine a zatim i drugih do 2000 MW ukupno nakon 2025 godine;

II. Periodni razvoj sa izgradnjom generisanih jedinica (blokova), na svaka šest (6) meseca od instaliranih 300 MW , u zavisnosti od potraţnje domaćeg potrošača i regionalnih interesa.

Na osnovu prethodnih studija i kriterijuma ispunjenih za sektore prostornih lokacija za izgradnju novih generisanih blokova identifikovane su ove moguće lokacije :

U industrijskoj zoni blizu TC Kosovo B

U slobodnom poljoprivrednom području u blizini sela Bivolak

U prirodnom slobodnom području u blizini sela Graboc i

U industrijskoj zoni blizu TC Kosovo A

Naravno, izborom najpogodnije lokacije za izgradnju termocentrale Novo Kosovo, potrebno je da se definišu i potrebni proizvodni kapaciteti, odnosno veličina novih jedinica u okviru elektro-energetskog generisanog centra. Predlozi identifikovani do sada, za veličinu jedinica (kapaciteti proizvodnih blokova) koji treba da se koriste, baziraju se i zavise i od: elektro energetskog sistema, utvrđene komercijalno moderne tehnologije i od prihvatljivog ekološkog aspekta.



107

Veličine blokova su različiti, ali za Kosovo, najpreferiraniji su: Blokovi od; 300 MW i

Blokovi od 500 MW;

U oba sluči dve tehnologije takođe preferirano (CFB – sa sagorevanje u fluidiziranom sloju i PC – sagorevanje u sitnoj prašini)

U principu, veće jedinice su efikasnije, ali trenutno sa tačke rada sa elektroenergetskim sistemom. sa niţim troškom najpogodnije su jedinice reda 300 MW, dok u buduće faze mogu biti i jedinice veličine od 500 – 600MW.

Teknologija blokova, kako je referisano moţe biti CFB i PC za blokove reda 300 MW, koje se planiraju da izrade u ovim fazama, u novoj termocentrali, zasnovanoj na studijama POYRY-t. Ove preferirane tehnologije su sa ovim karakteristikama:

Teknologija sa sagorevanjem u prašini (Pulverized firew - PF) lignita, za instalirane snage blokova od 300, 500, 700 MW i neto efikasnosti bloka do 42 % , i

Teknologija sa cirkulacionim fluidiziranim slojem (Circulating fluidized bed – CFB) sa instaliranom snagom blokova od 100, 200, 300 MW i neto efikasnosti bloka do 39 %

3.2.2. KORIŠĆENJE LIGNITA ZA SNABDEVANJE TERMOCENTRALA

Iz procena i favorizovanih rešenja, prema gore pomenutim scenarijima, za trajanje i lokaciju izgradnje, za kapacitete jedinica i tehnologiju generisanih blokova nove termocentrale, zavisi i pravac razvoja i brzina avansiranja iskopine u novom rudniku lignita.

Da bi omogučilo obezbeđenje dovoljne proizvodnje električne energije u budućnosti, treba se otvoriti novi rudnik koji će obezbediti potrebne količine lignita za neprekidno snabdevanje postojećih termocentrala i one nove. Oblast “C” ili takozvana “Iskopina Sibovc-a”25, da kao novi rudnik obezbedi sirovinu, ima ukupnu površinu od 19.7 km², dok unutar nje, ona za korišćenje lignita je 16 km². Ovaj izvor lignita, koji će se kao aktivnost razviti od 4 – 5 buduće decenije, nalazi se u centralnom prostoru područja PNI i prostire se na zapadnom delu grada Obilića i u nastavku severnog dela postojećih iskopina Bardh-a i Mirash-a.

U međuvremenu, da bi ublaţila kratko- ročne efekte za normalan razvoj nove iskopine, KEK je proširila svoju aktivnost i na istočnom delu Mirash-a, zvanog Sektor Sitnice, gde su upotrebljive rezerve lignita blizu 10 milion tona. Na osnovu rudarskog projekta za razvoj nove iskopine, u cilju kontinuiranih snabdevanja TC Kosovo B, KEK, tokom 2009 godine realizovala je jedan deo projekta na otvaranju nove iskopine u jugo-zapadnom delu Sibovca, gde će proizvodnja lignita početi u 2010 godini

U okviru procesa rudarskih razvoja, neprekidno se zahteva, da se na prvom redu uradi iskopavanje gornjeg sloja zemljišta i sklapanje ove jalovine u izdubljenim prostorima u postojećim rudnicima ( Bardh-a i Mirash-a), gde se kasnije, nastavlja iskopavanje i vađenje lignita kao i direktan transport u termocentrale. Od prenete količine lignita iz rudnika, mala količina lignita rezerviše se za sušenje i sluţi kao rezerva, u blizini proizvodnih kapaciteta.

25Selo i Siboce postavljen u centru NRO =a starijim planovima iskopina bilo je posudjeni naziv za novu oblast iskopina



108

Međutim, za nesmetano funkcionisanje procesa rudarskog razvoja, trebaju se preduzeti prethodne mere i aktivnosti, u oslobađanju terena, za dobrobit rada prema pripremljenom rudarskom planu. Još ranije trebaju se planirati mere i druge potrebne aktivnosti kao za inventar, eksproprijaciju, naknadu i prihvatljivo preseljenje-relokaciju stanovništva sa njihovim materijalnim i duhovnim dobrima kao i premeštanje infrastrukurnih objekata.

3.2.3. POLITIĈKI OKVIR ZA PRESELJENJE STANOVNIŠTVA

U prostoru područja od interesa NRO nalaze se 26 naselja, koji su na direktan ili indirektan način pod uticajem od očekivanih razvoja, na izgradnju i funkcionisanju generisanih jedinica, na prenošenju i deponovanju pepela, na napredovanju iskopavanja i prenošenju lignita kao i prenosu i distribuciji električne energije itd.

Naselja koji se nalaze na rezervama lignita, i koji su pod direktnim uticajem od procesa rudarskih razvoja (u prenošenju jalovine, vađenje i prenošenje lignita) su: Hade, Sibovc, Shipitullë i Lesković (Lajthishtë). Pored toga, je selo Krušec (Dardhishtë) koji je pod uticajem na direktan način od pomenutih uticaja i regionalne deponije u Mirash-u. Ako delatnosti određene sa PH za područje NRO ne daju rezultate poboljšanja stanja ţivotne sredine u ovom selu tada se ne izbegava varijanti preseljenja kao u četiri prethodna naselja. Ova pet (5) naselja, za koje se traţi poseban tretman pošto će se podvrći neophodnom procesu preseljenja, pripadaju opštini Obilić. Zato, imajući u vidu probleme sa kojima se suočava Vlada (lokalna i centralna) u slučaju preseljenja jednog dela sela Hade, preporučuje se da se preduzmu nekoliko prethodnih koraka pre nego se nastavi procesom preseljenja stanovništva i njihove relokacije u nova naselja.

Lekcije iz prošlosti pokazuju da odgovarajuće institucije (Vlada, opština, KEK, itd.) trebaju biti mnogo pripremljenijim konkretnim akcijonim planovima, u cilju napretka u procesu.

U međuvremenu, finalizuje se nacrt “Politički okvir za preseljenje”, koji se očekuje na usvajanje od Vlade, posebno ili zajedno sa ovim Planom, da bi izbegli brige stanovnika naselja koji se preseljava. Onda, ista predviđa da, za realizaciju procesa preseljenja-relokacije stanovništva, treba slediti nekoliko konkretnih koraka, kao:

Uključivanje ključnih učesnika u proces – Glavni akteri u ovom procesu koji se trebaju uključiti su: stanovnici pogođenih naselja, predstavnik centralne vlasti i one lokalne, KEK-a, kompanije spoljašnjih investiranja, organizacije podrţitelji itd.

Sastanci sa javnošću – Takvi razgovori sa zajednicom i akterima uključenim u proces neophodni su od početka procesa do njenog završetka. Ove diskusije sa javnošću omogućuju obaveštenje u bilo koje vreme i direktni informisanost zajednice sa situacijom i neprekidnim delovanjima u procesu.

Kompletiranje adekvatnog zakona – Zahteva se da se na početku procesa kompletira zakon za eksproprijaciju, za poljoprivredno zemljište, građevinsko, pravo građana za naknadu itd. kako se ne bi dozvolila praznina i nejasnoća u pravnom aspektu tokom procesa razvoja.

Stvaranje baze podataka – Ovakva baza podataka posluţiće za uvođenje, čuvanje, obradu i razvoj podataka za različite pokazivače pogođene teritorije, posebno pitanja pod procesom preseljenja i šire. Poţeljna je odgovorna institucija koja će se baviti stvaranjem, odrţavanjem, čuvanjem i razvojem svih podataka jednog mesta.

Identifikacija imovine i nekretnina – Neophodno je da se uradi identifikacija, stoga se treba osnovati komisiju za identifikaciju pravih vlasnika, procenu i naknadu nekretnina i imovine.

Osnivanje “Nezavisne Komisija za razmatranje ţalbi” – odgovorna za obuhvaćenje svih aspekta projekta. Ova komisija treba se sastojati od predstavnika relevantnih sektora Vlade,



109

opštine, zajednice, MRSD i investitora, kako ni jedna zainteresovana stranka ne stvori preterane naklonosti ili nezadovoljstvo. U cilju smanjenja (olakšanja) briga stanovnika, ista komisija treba se baviti sa svim aspektima projekta

Procena imovine – Kompanija projekta uradiće procenu bogatstva kao i utvrdjivanje naknadne sume, stvara što korektniju sliku procene i naknadu imovine, organizujući istraţivanja koja će identifikovati imovinu i njene realne vrednosti, o kriterijumima koji će izraditi i doneti rezultate za procenu svake imovine ili nekretnine (bilo da su stambeni objekti, različita skladišta, popratni delovi ili šumske površine, poljoprivredno zemljište itd.).

Način kompensacije – Određivanje načina naknade vrši se od strane Kompanije Projekta, zasnivajući se na potrebama i zahtevima zajednice. U Okviru politika za Preseljenje i na zakon za eksproprijaciju, su definisane i izdvajaju se ove mogućnosti: a) Isplatu novca (gotovine) u ruci, b) Naknada zemljišta sa zemljištem, i c) zamena građevine građevinom procena i naćin naknade odraziqe se u akcijonom planu za raseljavanje kuji će se usvojiti i pratiti od organa za eksproprijaciju

Određivanje lokacije i izrada planova za relokaciju – Izbor lokacije za relokaciju stanovništva pre svega trebaju prethoditi istraţivanja i analize koji ističu interesovanje stanovnika za njihovu buduću relokaciju. Neophodno je da nakon određivanja ţeljene lokacije da se zahteva izrada regulacionih planova za te oblasti. Ovde se moţe preferirati, izgrađena područja (u postojeća naselja opštine Obilić) sa jednom učestalošću (densifikacijom) objekata ili i onih vertikalnih građevina (na spratove) unutar naselja(na pr. Obilić, Mazgit, Miloševo i Graboc i Epërm), u cilju očuvanja poljoprivrednog zemljišta. U saradnji sa zajednicom i odgovornim organima odlučit će se o obliku i poloţaju religioznih objekata, spomenika i groblja kao najosetljivije duhovno pitanje, koji su takođe Urbanističko regulacioni planovi koji će se izgraditi za nemenjena mesta za relokaciju stanovništva iz preseljenih naselja.

Osnivanje savetodavne kancelarije – ova kancelarija treba se osnovati u opštini Obilić na početku procesa preseljavanja kako bi ponudila savete za različite zajednice o procedurama i vremenu relokacije, o pitanju lokacija, vrsti naknade, o uslovima i prednostima zapošljavanja, pristupa infrastrukturi i uslugama , o transparentnosti investiranja (nagomilavanju i potrošnji) fonda za preseljena lica itd.

Osnivanje fonda za preseljenu zajednicu – Imajući u vidu poteškoće sa kojima se suočavaju stanovnici preseljenih naselja (gubitak bogastva i i drugih materijalnih i duhovnih dobara), potrebno je da sa odlukom nadleţnih organa osnuje “Fond za preseljenu zajednicu”, u cilju povećavanja ţivotnog standarda. Ovaj fond, svojim prednostima, treba funkcijonisati najmanje za budući 10 godišnji period.

Dinamika preseljavanja – U zavisnosti od dinamike unapređenja iskopavanja, treba se izraditi i detaljni dinamični akcioni plan delovanja za preseljenje i relokaciju stanovništva iz naselja pod procesom preseljavanja.

Investitor sastavlja novi rudarski projekt koji treba da se usvoji od NKRM.

Glavno preseljenje stanovništva zasniva se na razvoju i unapređenju novih iskopina o usvojenom projektu i prema Dinamičnom planu za preseljenje, u vreme i utvrđenim odgovornostima, izrađenih od investitora u saradnji sa Vladom. Do 2020 godine potrebno je preseljenje preostalog dela stanovnika Hade i deo sela Shipitullë koji se pruţa na novoj iskopini, na osnovu licence izdate za iskopavanje, i na obuhvatljivost ovog Prostornog plana. Dok, nakon 2020 godine, u zavisnosti od razvoja projekta, moţe da se nastavi preseljavanje drugih naselja, u oblasti novih iskopina, sela Sibovc i sela Lajthishtë (Leškošić).



110

3.2.4. EKOLOŠKA REHABILITACIJA

Neophodna je da bi se u području od interesa NRO, počelo odmah sa adekvatnim delatnostima poboljšanja ţivotne sredine. Tokom celog vremena razvoja rudarskih procesa razvoja, generisanja i preseljenja-relokacije stanovništva na nova naselja, kao i posle njihovog završetka, razvijat će se i neprekidan proces ekološke rehabilitacije u eksploatisanim područjima.

Vazduh

Emisije u atmosferu – Nova termocentrala treba da bude potpuno u saglasnosti sa direktivama EU-a, posebno Direktivama LCP za centrale sa velikim sagorevanjem, što podrazumeva naredne faze ograničenja emisija od početka rada, za :

1. Sumpor dioksid SO2 – 200 mg/nm³

2. Oksidi azota NOx – 200 mg/nm³ dhe

3. Ĉestice prašine – 30 mg/nm³

Povezano sa proizvodima sagorevanja i zahtevane nivoe emisija u atmosferu izgleda da sagorevanje CFB (fluidizirano korito protoka) moţe da ispunjava ograničenja emisije SO2 i NOx na izlazu kazana koristeći ubrizgavanje kreča, brenera za niske NOx i statičkih elektrofiltera za hvatanje raspršenog pepela. Ovim posebnim slučajem, pošto lignit sadrţi značajne količine kreča CaSO4 i procenat sumpora u gorivu je nizak, moţe se očekivati da će emisije sumpor dioksida biti na dozvoljenoj granici koristeći najniţi stepen desumporizacije. U slučaju primene PC tehnologija za smanjenje emisija SO2 primenit će se pranje gasova krečom kojim se dobija gips. Pepeo i zgura proizvedenih u termocenrali sa tehnologijom CFB i PC prenet će se u postojeći rudnik sa hidrauličnim transportom.

Dekomisija Termocentrale Kosovo A. Termini ulaska u rad novih blokova TC Novo Kosovo, potraţnja korišćenja, sigurnost snabdevanja, smanjenje uvoza električne energije, termini rehabilitacije blokova u TC Kosovo B, Cilji Kosovske Strategije za Energiju 2009 – 2018 kao i obaveze koje Kosovo ima prema Sporazumu energetske zajednisce (od koje se zahteva poštovanje Direktive 2001/80/EC Evropskog Parlamenta i Veća od 23 oktobra 2001 godine o ograničenju emisije nekoliko zagađivača u vazduh iz velikih postrojenja sa sagorevanjem) preporučuju za rad TC Kosovo A do kraja 2017 godine sa predlogom za popravke i dobro odrţavanje na smanjenje emisija.

Kancelarija za vezu Evropske komisije na Kosovu podrţala je studiju “ Dekomisija Termocentrale Kosovo A” koji je urađen u proleće 2010 godine i predviđa da aktivnosti za dekomisiju počinje da se odmah razvija u fazama. Studija preporučuje stateške odluke za Kosovsku Vladu i termine vađenja iz rada tri preostala bloka u radu (A3, A4 i A5) završno do kraja 2015 godine.

Sprovođenje procesa dekomisije TC Kosovo A treba da se zasniva na aktivnosti tri radnih grupa osnovanih u ovom cilju:

1. Radna grupa za ispunjavanje potrebnih studija za dekomisiju (predsedavajući MER u sastavu MEF, MSPP, MRSO, MIE, KEK.).

2. Radna grupa za socijalna pitanja (predsedavajući MRSO i u sastavu MEF, MER, MIE, KEK, Sindikat).

3. Radna grupa za obezbeđenje finansiranja i vršenje dekomisije (predsedavajući MEF-a i u sastavu MSPP, MIE, MER, KEK.).



111

Voda

Netretirana voda koja će biti potrebna za sisteme cirkulacije vodene pare, hlađenje, desumporizacije, prenosa pepela i zgure, palejenja vatre itd. je u zavisnosti od instaliranog kapaciteta i primenjene tehnologije u Termocentrali Novo Kosovo. Zahtevi za netretiranu vodu, iz kanala za vodu Hidrosistema “Ibar-Lepenac”, za blok sa instaliranom snagom od 300 MW i godišnje puni od 7,500, je oko 0.21 – 0.22 m3/sec ili 5.5 – 6.0 milion m3/god. Godišnji zahtevi za netretiranom vodom definisat će se preciznije kada se zna osim instaliranog kapaciteta, primenjene tehnologije i dinamika izgradnje blokova.

Budući da, rezerve upotrebljivog lignita u novoj oblasti lignita, osim snabdevanja postojećih termocentrala (Kosovo A i Kosovo B) do kraja njihovog ţivotnog veka, omogućavaju i izgradnju novih elektrana sa krajnim kapacitetom do 2.000 MW.

U studiji prefizibiliteta “Snabdevanje vodom iz Hidrosistema Ibar – Lepenac za predloţenu Termocentralu “Kosovo C”, za izgrađenu veličinu termocentrale instalirane snage od 2.000 MW, potrebno je 1.52 m3/sec i 47.93 milion m3/god. Trenutno, Termocentrala Kosovo B, snabdeva se od glavnog kanala vode ovog hidrosistema sa 0.5 m3/sec i 15.77 milion m3/god. Ovaj sistem, upravlja se od javnog preduzeća HS Ibar-Lepenac, osnovane za tu svrhu i ne zahteva izgradnju nekod drugog dodatnog kanala, pošto postojeći kanal prolazi kroz Bivolak i završava se na lokaciji TC Kosovo B. U slučaju izgradnje TC “Novo Kosovo na drugoj lokaciji, tada se treba izgraditi dodatni kanal ovog sistema ili mogu se koristiti drugi izvori, ako su dovoljni za njegovo snabdevanje vodom.

Bazeni rezervne vode. Iz bezbednosnih razloga rad Termocentrale Kosovo B i Novo Kosovo na kraju glavnog kanala Hidrosistema Ibar – Lepenac izgradit će bazen rezerne vode za oko dvonedeljni neprekidni rad termocentrala.

Zemljište

Korišćenje zemljišta na području od interesa treba se ograničiti, na kategorije i prema vrsti /tipu korišćenja, koji nisu osetljivi na zagađenje zemljišta, ovo moţe biti planirani deo prostorno orjentisanog za celu površinu ţivotne sredine bogate resursima lignita.

Raspršen pepeo ekstraktovane u statičkim elektrofilterima sakupit će se na pneumatički način iz levkova (bunkera) termocentrale. Od balansiranog rezervara prenet će se u drugi rezervar gde se vrši mešanje pepela vodom u odnosu 1:1, od suspenzije, upumpava se do deponije pepela u Mirash, gde će takva isitnjena mešavina postepeno stvrdnuti pod površinom vode koji se cedi i vraća u termocentralu. Ovaj sistem, prenosa suspenzije je zajednički kako za raspršen pepeo tako i za čađ, koja iz kazana dolazi u poseban rezervoar, gde nakon hlađenja i sitnjenja nastavlja za rezervoar za mešanje.

Imajući u vidu da se veliki broj štetnih i neštetnih otpada proizvode u termocentralama, javlja se potreba izgradnje deponija za takav otpad sa potrebnom opremom. Otpad će se skladištiti i obraditi na pravilan način u skladu sa zakonom na Kosovu i Upustvima EU-a o otpadu i njihovom zakopavanju.

Projekat za čišćenje i rikuperaciju zemljišta (PĈRZ). Projekat u realizaciji, od donacija SB i Kraljevine Holandije, izrađene i u primeni od KEK-a prema komponentama kao u:

- Rehabilitacija, formiranje i rekultivacija deponije pepela TC Kosovo A. Urađena je rehabilitacija nekoliko prostora oko deponije pepela (ravnjanje i pokrivanje dolina, rupa i provalije) i poboljšanje, povećanje infrastrukture za najbolji pristup i druge potrebe projekta.

- Stvranje sistema za hidraulični prenos pepela. Objavljen je tender za izvođenje radova instaliranja hidrauličnog sistema za transport pepela. Sada je faza izbora najbolje kompanije za vršenje radova. .



112

- Uklanjanje materija i opasnog otpada u hemijskim separacijama oko industrijske zone TC

Kosovo A. Pripremljen je izveštaj za Procenu uticaja na sredinu (PUS), za koje je organizovana javna debata u opštini Obilić. Od SB urađene su pripreme za objavu tendera za projekt ”Tretiranje i uklanjanje opasnog otpada sa područja postrojenja za gasifikaciju u Obilić” nakon dobijanja ekološke saglasnosti. MSPP-a je primila zahtev KEK-a i posle svih analiza, dala ekološku saglasnost prema uslovima i zakonima na snazi za tretman i uklanjanje 20.241 tona opasnog otpada koji su stavljeni u rezervoare, nezaštićene zaštitinim zidom i postoji rizik od njihovog izlivanja.

- Reformiranje, rekultivacija i uređenje nagiba u spoljašnjim sklopovima jalovine. Planira se da se u letnjem periodu započne sa rehabilitacijom deponije jalovine Vasiljeva koji se smatra jednom od deponija sa najmanjom stabilnošću terena. Rad na ovoj deponiji završit će se prema planu u 2011 godini.

Foto 13. slika samoatalne rekultivacije. – Izvor: IPP / MSPP.



113

3.3 PROCENA SCENARIJA ZASNOVANE NA KONCEPTU RAZVOJA

3.3.1. ALTERNATIVNI SCENARIJI IZBORA LOKACIJE ZA IZGRADNJU NOVIH PROIZVODNIH KAPACITETA

Među mogućim scenarijima, kao najpreferiranije opcije, zasnovane na prethodnim studijima i istraţivanjima, koji će se analizirati i proceniti, kao potencijalne lokacije za izgradnju nove TC, navodimo četri od njih:

Scenario A: Izgrdnja TC NK u industrijskoj lokaciji TC Kosovo A; Scenario B: Izgrdnja TC NK u industrijskoj lokaciji TC Kosovo B; Scenario C: Izgrdnja TC NK na zelenom području sela Bivolak i Scenario D: Izgrdnja TC NK na zelenom području sela Grabovc.

Tokom tretmana četiri scenarija urađeno je ispitivanje efekata mnogobrojnih pokazatelja, prostornih, ekoloških, društvenih, ekonomskih, infrastrukture i različitih usluga vezane za oblast. Da bi se pojednostavio rad, najpre su izdvojene zajedničke karakteristike, dok kasnije, izrađeni su posebni kriterijumi (koji u sebi mogu da sadrţe nekoliko pokazatelja) za procenu svake lokacije posebno i na kaju od prikupljenih vrednosti među njima je urađeno upoređivanje radi izdvajanja najpogodnijeg.

Zajedničke karakteristike za sva četiri scenarija

Predloţeni scenariji A, B, C i D, predstavljenih kao na slici. 3.2, tretirani su i dobro analizirani, dok od urađenih procena su kategorizovane i izrađene ove činjenice kao zajedničke karakteristike:

PNI područje, nastavlja da bude centar generisanja električne energije na Kosovu, gde lokalni izvori lignita će se koristiti na efikasan način i znajući da:

o Blokovi postojećih TC-a su daleko od ekološki međunarodnih standarda, da je njihov radni vek ograničen, zasnovan na zahtevima koji proizlaze iz novih direktiva EU-a;

o TC Kosovo A, treba se zatvoriti do kraja 2017 godine ili i ranije, zbog starosti blokova i operativnih pitanja bezbednosti;

o Rehabilitacija kontaminirane zone na lokaciji TC-e Kosovo A da se realizuje projektom i lokalnim osobljem pod investiranjem i nadzorom EU-a;

o Oba bloka TC Kosovo B, trebaju se podrvći rehabilitacijama, tokom planiranog perioda 2016-2017;

o Uklanjanje deponovanog pepela ili njeno uređenje na lokaciji TC Kosovo B primenit će se projektom i lokalnim osobljem pod investiranjem i nadzorom EU-a;

o Prvi blok TC Novo Kosovo, treba da počne sa radom, pre zatvaranja TC Kosovo A, prvi blok na kraju 2015 godine , dok drugi blok sredinom 2016 godine.

Rezerve raspoloţljivog lignita koje se nalazi u okviru NRO dovoljni su za snabdevanje obe postojeće TC-e do završetka njihovog rada i za 4-5 buduće decenije i omogućuje izgradnju novih TC-a sa maksimalnim kapacitetom do 2.000 MW;

Plan unapređenja iskopavanja razvija se uporedo sa razvojem instaliranih generisanih kapaciteta;

Preseljenje naselja unutar novog rudarskog područja, je isti za sve scenarije, dok scenariji C i D nude dodatno preseljenje naselja;

Mogućnost zapošlavanja bit će isti za sve scenarije;

Površinska transformacija zemljišta i rikuperacija oblasti iskopina nakon eksploatacije rezervi lignita u okviru NRO, je dug i neprekidan proces, koji se razvija paralelno sa tempom rada i napretka rudarstva;

Rekultivacija postojećih naslaga jalovine u dodatnoj su realizaciji od KEK-a odnosno DPSE Punjenje i rekultivacija prostora postojećih rudnika Bardh-a, Miraša i Sitnice ostaju i dalje zavisni od rudarskog razvoja i odlaganja pepela iz TC-a;

Rehabilitacija postojećih deponija pepela u svim scenarijima je isti prema najboljim međunarodnim praksama i standardima;

Evakuacija snage iz svih blokova u novoj Termocentrali u četiri scenarija realizovat će se u mreţi prenosa napona 400 kV.



114

Posebni kriterijumi za procenu scenarija

U pokušaju izbora najpogodnije lokacije za izgradnju blokova nove termocentrale ( TC Novo Kosovo), izrađeni su specifični kriterijumi (posebni), za procenu, proizišli sa socijalnog, ekonomskog, ekološkog aspekta i tehničke infrastrukture. Da bi se uporedili okolni uticaji u zavisnosti od predloţenih ili najbolje izraţenih lokacija za svaki scenario posebno, date su odgovarajuće vrednosti za date kriterijume u navedenim aspektima, vidi sliku 18 i tabelu 14 niţe.

Slika 18. Šeme scenarija “A, B, C i D”za izbor lokacije termocentrale “ Novo Kosovo”. Izvor: IPP/MSPP.



115

Ove vrednosti pokazuju sposobnosti ili prilagodljivost svake lokacije posebno koristeći metodologiju procene kriterijuma na osnovu prioriteta, izraţenih sa:

1 - Visoka prilagodljivost; 2 - Srednja prilagodljivost; 3 - Slaba prilagodljivost i 4 - Neprilagodljivost;

Tabela 14. Kriterijumi za izbor lokacije za TCNK. Izvor: IPP /MSPP.

Procena alternativnih scenarija za izbor lokacije i pruţanja najpreferiranije opcije za izgradnju TCNK-osë (Termocentrale “Novo Kosovo”), unutar područja od posebnog ekonomskog interesa, urađen je imajući u vidu različite pokazatelje prikupljenih u ekološkim kriterijumima, socijalnim i infrastrukturnim u odnosu sa predviđenim aspektima ekonomskog razvoja.

RB

Kriterijumi za procenu lokacije za izgradnju TCNK-o A B C D

Uticaji na socijalnim, ekonomskim i ekološkim aspektima

1 Broj stanovništva direktno pogođenih bukom, vibracijama, prašinom i gasovima iz očekivanih razvoja

4 3 2 2

2 Naselja, osim onih u oblasti “C”, koji podleţu procesu preseljenja(eksproprijacija ili relokacija )

2 2 3 4

3 Vlasništvo lokacije za izgradnju nove termocentrale 1 1 4 4

4 Kulturno-istorijsko, industrijsko i arheološko nasleđe. 3 2 2 3

5 Prihvatljiva relokacija naselja (unutar opštinskih teritorija i izvan zagađenog područja)

3 3 1 1

6 Očuvanje poljoprivrednog zemljišta 1 1 3 3

7 Udaljenost sa opštinskim centrima i međunarodnim aerodromom Prištine (zagađenje vazduha, vode i zemljišta)

4 3 2 1

8 Morfologija i geologija terena (seizmički, poplave, erozija itd.) 1 2 3 4

9 Biološka raznovrstnost i prirodno nasleđe 2 2 3 4

10 Topografija i pejzaţ 2 2 4 4

Tehička infrastruktura i usluge

11 Postojeća infrastruktura (putevi, ţeleznica, trensportne trake i reparacije sa sušenjem lignite itd.)

1 1 3 3

12 Snabdevanje vodom 2 1 3 2

13 Ispuštanje voda 2 2 3 3

14 Centar prenosnog sistema i distribucije 2 1 3 4

15 Prevoz pepela 1 2 4 3

Ukupna vrdnost (opšta) za upoređenje 30 28 43 45



116

Izabran scenarij - “B”

Ovaj scenarij, zasnovan na postojeću infrastrukturu u početnoj fazi omogućuje izgradnju 2 x 300 mW. Nastavak izgradnje dodatnih kapaciteta u ovoj lokaciji zahteva obavljenje nekoliko prethodnih radnji, pre početka izgradnje TC-e „Novo Kosovo‟, što podrazumeva uklanjanje jednog dela ili cele deponije pepela u industrijskom kompleksu TC-e „Kosovo B‟ kao i zaštitu i bezbednost proizvodnih postrojenja od opasnosti poplava koji se pojavljuju u području, zbog plavljenja reke Sitnice.

Ovaj scenarij zbog blizine sa centrom NRO i prenosa, omogućuje transport u kraćim rastojanjima od i do novih proizvodnih kapaciteta, koristeći svu postojeću infrstrukturu za prevoz lignita kao i generisane energije. Ovde se ne traţe nove izgradnje potrebne infrastrukture snabdevanja, komunikacije i prometa (put, most, ţeleznica, novi kanal za snabdevanje vodom i uklanjanje sveţeg pepela itd.) i takođe doprinosi na očuvanju poljoprivrednog zemljišta i mnoge privatne imovine. Dok, sa socijalnog i ekološkog aspekta, uticaj je manji pošto ispuštanja u vazduh zagađujućih emisija, iako su niskog nivoa, uticat će na Područje Novog Iskopa sa kojih je preseljeno stanovništvo datog naselja, bez dodatnih preseljenja u neko naselje kao u drugim slučajevima i scenarijima.

Izabrani scenarij ima svojih prednosti i nedostataka kao u sledećem:

Prednosti

1. Smanjeni uticaja zagađenja na vazduh, iz Termocentrale Kosova B rehabilitovane Novo Kosovo izgrađene prema standardima i najboljoj svetskoj praksi, u okolnim naseljima (u području pod procesom preseljenja) od emisije gasova i čestica pod uticajem vetra;

2. Korišćenje slobodnog prostora unutar postojeće industrijske zone (kafena oblast);

3. Zaštita od korišćenja novih površina poljoprivrednog zemljišta;

4. Postojanje potrebne tehničke infrastrukture, komunikacijone i transportne(putevi, trgovi, ţeleznice, reka, depo, trafo, transmisijona mreţa, distribucija itd.);

5. Korišćenje postojećih administrativnih objekata i infrastrukture radionica i servisa koji ispunjavaju zahteve i potrebe i za nove izgradnje ove vrste;

6. Lokacija za izgradnju novih proizvodnih kapaciteta ima samo jednog vlasnika i to KEK-a kao javne ustanove;

7. Najbliţa udaljenost od NRO centra, jednostavnost i mogućnost korišćenja postojećih objekata za transport lignita do TC Novo Kosovo,

8. Uklanjanje i regulisanje deponije pepela u blizini TC Novo Kosovo, minimizacija zagađenja i sanacija stanja;

9. Postoji tačka uključenja i u blizini od 1km‟ sa kanalom za snabdevanje termocentrala vodom iz postojećeg sistema Ibar-Lepenac;

10. Prihvatljiva udaljenost za mogući uticaj sa glavnim centrom Međunarodnog aerodroma u Prištini;

11. Uklučivanje nove termocentrale u postojećim fabrikama i prenosnoj mreţi Kosova i interkonekcije (400 kV i 220 kV) koji se nalazi na 1 km‟ udaljenosti od lokacije;

12. Manji uticaj na nasleđivanje i biodiverzitet u poređenju sa drugim scenarijima;

13. Pošumljavanje konsolidovanijeg zaštitnog pojasa.

Mane

Koncetracija proizvodnje energije u budućnosti sa proizvodnjom samo u jednoj lokaciji (TC Kosovo B + nova TC-a) za period od petnaest godina.

Lokacija se nalazi u rizičnoj zoni od poplava reke Sitnice;



117

3.3.2. PROCENA SCENARIJA ZA RAZVOJ NOVE ISKOPINE

U glavnom rudarskom planu, izrađenom od Vatenfall Europe i DMT, date su moguće opcije (ili scenariji) o načinu i pravcu razvoja i napretka iskopavanja u novoj rudarskoj oblasti,poznate kao oblast „C‟ili oblast sa centrom u selu Sibovc, kao na slici.19.

Slika 19. Šeme scenarija predloţenih za razvoj novog rudnika. Izvor: KEK “Glavni rudarski plan‟ 2005.

Scenarijo izabran za razvoj rudnika - “A”

Od mnogo analiziranih scenarija, napravljen je izbor scenarija “A”, kako sa ekonomskog aspekta tako i ekološkog, najpreferiranijeg za otvaranje novog rudnika. Ovaj scenarijo, je usmeren na razvoj iskopina, počevši sa iskopavanjem od dela, za koje KEK poseduje licencu za iskopavanje izdatu od NKRM, takozvanu Sibovc jugo-zapad. Ovo se nalazi na severo-zapadnom delu postojećeg rudnika Bardh-a i u blizini naselja Berishëv u Donjem Grabovcu i pripada opštini Kosovo Polje. Avansiranje rudnika nastavit će se u pravcu severa, uvek prolazeći kroz teritoriju opštine Obilić, uključujući kvartove naselja koji se treba preseliti (Hade, Shipitullë, Leškošić / Lajthishtë i Sibovc), do blizine sela Bivolak u opštini Vučitrn. Prisvajajući ovaj scenario dobijaju se ove prednosti:

Snabdevanje postojeće pozicionirane infrastrukture

Koristeći otvorene prostora za deponovanje jalovine, pepela i gipsa

Duţina transportnih sistema jalovine bit će manji

Transportni sistemi uglja koristit će postojeće trastove autoputeva i u nekim slučajevima i postojeću opremu.

Povoljni uslovi za početak uređenja prostora u postojećim rudnicima Sklapanje jalovine realizuje se koristeći prostore postojećih rudnika koji će postepeno puniti, takođe zasnivajući se na isti dokument. Znači, u završnoj fazi pokrivanja, kada će se postići kvote +607 m‟ iznad nivoa mora na zapadnom delu, a zatim nastavlja punjenje u pravcu istoka prateći teren.

Scenarijo “A” Scenarijo “B” Scenarijo “C”



118

Na mapi 24. primećuju se lokacije postojećih iskopina (Bardh i Mirash) i avanciranje planiranog razvoja u Novoj oblasti rudnika u odnosu sa predloţenom lokacijom za TC Novo Kosovo kao i deponije pepela i sklapanja jalovine.

Mapa 24. Predumišljeno vremensko unapređenje nove iskopine prema scenariju “A” - Izvor: IPP/MSPP od SPSS 2008, kancelarija PATEL/MER.

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Unapredjenje razvoja rudarstva



119

U okviru nacrt projekta za razvih novih rudnika, od posebnog značaja je da se razjasni proces dobijanja licence za iskopavanje kao rekultivisanje rudarskog dela na dosadašnje i predviđeno korišćenje. Ovo predviđanje, prikazano je detaljnjije kao na sl. 20, u nastavku, za razvoj nove iskopine u različitim periodima.

Slika 20. Dugoročna vremenska predviđenja za razvoj nove iskopine. Izvor: SPSS 2008, kancelarija PATEL/MER.

2013 - 2025

Deri - 2013

2030 - 2060 +



120

4. KONKURENTNE STRATEGIJE

4.1. STRATEGIJA PREMA TRENDU (ILI NULA)

Trategija Nula ili takozvana Strategija trenda, podrazumeva strategiju koja omogućava nastavljanje trenutnog trenda razvoja, putem nekontrolisanih intervencija u prostoru i neplaniranih sopstvenih intervencija pojedinaca bez kriterijuma. Ova strategija ne dovodi do

usklađenih i perspektivnih razvoja jer nema orjentisan pravac od strane grupe, organizacije ili institucije. Pored toga, budući razvoji nisu podrţani na planiranju aktivnosti zasnovanih na nekoj studiji, istraţivanju ili prethodno izrađenom planu sa vremenskim rokovima, budţetskim implikacijama kao i potrebnog institucionalnog okvira za implementaciju.

U slučaju NRO područja, neispunjavanje lokalnih potrošačkih traţnji za električnu energiju, proizvodnja pod aktuelnim zahtevom i neizgradnja novih generisanih kapaciteta nastavit će zavisnost za snabdevanje električnom energijom za dugoročni period od uvoza iz drugih zemalja regiona. Ovo je istovremeno i posledica kašnjenja u donošenju odluka za izgradnju novih generisanih kapaciteta i neobezbeđivanje boljih uslova za odrţiv ekonomski razvoj zemlje i povećanja kvaliteta ţivota.

Nula strategija u NRO području imat će za posledicu:

Nastavak redukcije električne energije;

Zastoj u ekonomskom razvoju zemlje;

Pogoršanje kvaliteta ţivota;

Povećanje nezaposlenosti;

Obavezno zatvaranje postojećih TC-a “Kosova A i Kosova B” prema utvrđenim vremenskim rokovima;

Uklanjanje stranih investicija u sektor energetike i rudarstva;

Povećanje uvoza električne energije iz susednih zemalja;

Visok trošak električne energije iz izvoza za lokalno korišćenje;

Ne korišćenje rezervi lignita;

Nekontinuirano praćenje stanja ţivotne sredine;

Nastavljanje nekontrolisanih prostornih razvoja;

Gubljenje i degradaciju poljoprivrednog zemljišta kao i okolne ţivotne sredine.

STRATEGIJA

I SPROVODJENJE

AKTIVNOSTI IV

S



121

4.2. STRATEGIJA PREMA KONCEPTU RAZVOJA

Vlasti centralnih institucija u saradnji sa zainteresovanim stranim donatorima preduzet će potrebne mere u pravcu korišćenja lokalnih izvora energije, rezervi lignita za potrebe generisanja i ispunjavanje zahteva EU-e za obnovljive izvore električne energije. Na direktan način razvoj novih energetskih kapaciteta omogućit će sigurno i dugoročno snabdevanje električnom energijom i odrţiviji razvoj (ekološki, ekonomski i socijalni). Normalno, ovo je sigurna osnova i prethodno pitanje za domaća i strana investiranja, u svim oblastima oslabljene kosovske ekonomije.

Kosovskoj Vladi je jasno, da vrlo blizu, imajući u vidu dinamiku brzog razvoja regiona, posebno brigu prema klimatskim promenama kao posledice globalnog zagrevanja, finansijske krize u svetu, da će biti teţe za dalju ekspoataciju (vađenje i sagorevanja) resursa lignita za proizvodnju električne energije.

Izgradnja novih termocentrala na izabranoj lokaciji, racionalno i efikasno korišćenje (sa najnaprednijom tehnologijom blokova) rezervi lignita, redovno snabdevajući blokove termocentrala za sigurnu proizvodnju, da zajedno sa radom na prenosu energije u interkonekcijonom sistemu i izgradnju nove linije 400 kV između Kosova i Albanije, povećaju sigurnost, rad i optimizam energetskog sistema Republike Kosova.

Mala površina potrebnog građevinskog zemljišta, u kompleksu industrijske zone “Kosovo B”, samo onoliko koliko je potrebno za izgradnju novih blokova 2 x 300 MW TCNK

Od Kompanije za iskopavanje zatraţit će se da uradi rehabilitaciju, nakon što popuni rupe, postojećih rudnika Bardh-a i Mirash-a kao i Sibovc-a. Kompanija za iskopvanje ispunit će plan rekultivacije korišćenih površina. Ovaj plan se odobrava od NKRM i bit će u skladu sa glavnim rudarskim planom, dok vlasnik- upravitelj bit će KEK.

Fond namenjen razvoju zajednice bit će 10 miliona evra. Ovaj fond će podrţati programe za razvoj zajednica pogođenih razvojem iskopina i generisanja. Cilj fonda je da pomogne zajednici da poboljša svoj ţivot, poboljša socijalno, fizičko okruţenje uz njihovo osposobljavanje i učešće u procesu donošenja odluka.

Proizvodna kompanija izgradit će vodni basen, u cilju obezbeđnja sigurnosti snabdevanja vodom u slučaju neke havarije u vodnom kanalu. Vlada Kosova eksproprisati će prostor koji je potreban za izgradnju basena i isti prostor dati na iznajmljivanje kompaniji za generisanje za izgradnju i rad basena. Na kraju zakupa vodni basen preći će u vlasništvo Vlade. Vodni basen obezbedit će potrebnu vodu u slučaju prestanka ukupnog protoka vode u kanalu, zbog popravki kanala ili iz nekog drugog razloga (ljudskog ili prirodnog). Da bi se obezbedilo dvonedeljno snabdevanje vodom za TC Kosovo B i TCNK, ocenjuje se potebnim izgradnja basena kapaciteta od 2 miliona m3.

Odijanje procesa preseljavanja – relokacije stanovništva iz naselja u oblasti novih iskopina, takođe, je od posebnog značaja, čak i veoma osetljivo. Relokacija u nova naselja, zahteva planiranje i kontrolu u densifikaciji i proširenje postojećin naselja u čistiju ţivotnu sredinu. Ovo se postiţe sa izradom urbanističkih regulacionih planova i prihvatljiviji su kada se razvijaju unutar područja od interesa ili unutar same opštine Obilića.

Utvrđuje se i sprovođenje okolnog pojasa, zelenog tampona i drugih barijera u cilju zaštite stanovništva i ţivotne sredine u naseljima oko ugroţenog područja, rizikovanog od degradacije, zagađenja i vibracija.

Nastavak procesa rehabilitacije ţivotne sredine(uklanjanje otpada i rekuperacije kontaminiranih područja unutar industrijske zone TC Kosovo A, čišćenje i uklanjanje pepela kod TC Kosovo B, rehabilitacije i rekultivacije pepela blizu TC Kosovo A kao i spoljašnje slaganje jalovine), očekuje se postizanje raznih lokalno izrađenih projekata do njihovog sprovođenja. Dok, da bi se realizovali ovi projekti, treba se interesovati, traţiti i dobiti međunarodne donacije (kao u slučaju Projekta za čišćenje i rehabilitaciju zemljišta - PĈRZ), od politika i ekoloških programa EU-a, bilo da su strane investicije ili grantovi ili na kraju i sa zajedničkim fondovima sa učešćem Vlade Kosva.



122

Strategija razvoja prema konceptu, pokazuje dole data mapa 25, koja podrazumeva najbolji mogući izbor razvoja od predloţenih scenarija. Ovde su ocenjene i urađene najpoţeljnije opcije, za procese razvoja i veoma uticajnih za područje od posebnog ekonomskog interesa Podruje Novog Iskopa.

Mapa 25. Strategija budućih razvoja prema konceptu prostornog razvoja PNI-a -Izvor: IPP / MSPP.

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Strategija prostornog razvoja



123

4.2.1. RAZVOJ STRATEGIJE PREMA KONCEPTU RAZVOJA

Razvoj strategije, zasnovane na izabranim scenarijima prema konceptu budućeg razvoja, razjašnjava se i lakše shvata, pozivajući se na šemu piramide kao u sl. 15, prolaskom kroz diferencijalni proces (razgradnje) prema hijerarhiji, od najviše date Vizije do delovanja na kraju.

Konkretno, rešavajući strategiju razvoja na četiri stremljenja (ili opšte ciljeve), gde se svaka posebno nastavlja snabdevati u nekoliko specifičnih ciljeva. Takođe, i ove ciljeve, gde svaka od njih nastavlja da se deli na akcije (mere, aktivnosti i odgovarajući projekti).

Obnovljena slika 15. Šema piramide postizanje Vizije. – Izvor IPP / MSPP

Realizovanje ovih aktivnosti, na povratan način (reverzibilan), od dole – gore, omogućit će postizanje ciljeva koji ispunjavaju namene do ispunjenja Vizije.

Ĉetiri stremljenja (ili glavna cilja) ove strategije, za postizanje vizije, su sledeći:

STREMLJENJE 1.

SIGURNA PROIZVODNJA I SNABDEVANJE ELEKTRIĈNOM ENERGIJOM I GREJANJEM

U tom cilju nastoji se postizanje odrţive proizvodnje i snabdevanja električnom energijom svih sektora u celoj teritoriji Republike Kosova, koristeći i upravljajući na racionalan način prirodnim resursima lignita. Naravno, da će buduće generisanje električne energije porasti, uz mogućnosti novih investiranja, uvek poštujući obaveze koje proizlaze od međunarodnih sporazuma o obezbeđivanju snabdevanja energijom, u korist zaštite ţivotne sredine i razvoja u socio-ekonomskom aspektu.

S1 do Sn

Stremljenj

Vizija

C1 do Cn

Cilj

A1 do An

Akcije

Stremljenje 1. Sigurna proizvodnja i snabdevanje električne energije i grejanja

Stremljenje 2. Planiranje i kontrola procesa preseljavanja i razvoja naselja unutar i izvan područja NRO

Stremljenje 3. Odrţivo upravljanje prirodnim resursima i

Stremljenje 4. Poboljšanje stanja ţivotne sredine i briga o nasleđu.



124

Ovaj cilj postići će se putem Cilja kao:

S1/Cilj 1. Izgradnja novih proizvodnih jedinica u Termocentrali Novo Kosovo, sa najnaprednijom tehnologijom, sa sagorevanje lignita, od 2011 godine;

S1/Cilj 2. Snabdevanje, prenos i bezbedna distrivucija električne energije u lokalnoj elektro-energetskoj mreţi i interkonekcionom sistemu.;

S1/Cilj 3. Neprekidna iniciativa za korišćenje obnovljivih izvora za proizvodnju energije.

S1/Cilj 4. Korišćenje vode/procesirane pare iz TC za centralno grejanje za Prištinu, Obilić, Kosovo Polje.

Stremljenje 1 / Cilj 1

S1.C1. IZGRADNJA NOVIH GENERISANIH JEDINICA U TERMOCENTRALI NOVO KOSOVO, SA NAPREDNOM TEHNOLOGIJOM, SA SAGOREVANJEM LIGNITA OD 2011 GODINE.

Imajući u vidu sveobuhvatnija predviđanja, zahtevi i potrebe za električnom energijom na Kosovu kreću se oko 5500 GWh i maksimalno opterećenje od oko 1150 MW, u periodu 2000 – 2009 sa prosečnim godišnjim rastom od oko 7%, dok u zavisnosti od predviđanja rasta ekonomskog razvoja mesta, u 2020 godini moţe dostići do 1900 MW. Na osnovu zahteva domaće potraţnje za električnom energijom, ovim ciljem se teţi obezbeđenje izgradnje novih proizvodnih kapaciteta energije do 1000 MW i sa mogućnosti nastavka i drugih 1000 MW , što vodi direktno ispunjavanju vrhovne potraţnje sa stabilnom proizvodnjom bez nesmetanih konkurentnih cena kao i izvoza viška energije pravo ka

regionalnim trţištima i šire.

Ovim ciljem, osim postizanja stabilnog snabdevanja lokalnih i regionalnih potrošača kao i podrške ekonomskog razvoja mesta, nedostaje esencijalno angaţovanje razvoja samog energetskog sektora na odrţivi način i u skladu sa zahtevima SZE (Sporazum energetske zajednice ) i direktivama EU-a. Ovaj cilj postiţe se kroz mere/projekte/aktivnosti kao:

1. Odluka za izgradnju novih kapaciteta TCNK sa naprednom tehnologijom u 2010 godini; 2. Realizacija ciljeva Energetske strategije, izraţavanje interesa, raspisivanje tendera, izbor

investitora i potpis sporazuma u 2010 godini za izgradnju TC “Novo Kosovo” i rehabilitacije TC Kosovo B;

3. Realizacija projekta novih iskopina – Sibovac Jugo zapad od 2010 godine; 4. Dekomisija Termocentrale Kosovo A nakon 2017 godine; 5. Izrada i sprovođenje projekta za uklanjanje pepela i čišćenje terena u lokaciji industrijske zone

Kosova B za izgradnju TC “Novo Kosovo”u 2010 /11 godini; 6. Izrada i odobrenje Urbanog regulatornog Plana za kompleks TC “Novo Kosovo”; 7. Početak izgradnje TC-e Novo Kosovo u fazama:

a) I-va faza, izgradnja dva bloka (2 x 300 = 600 MW) TC Novo Kosovo, sa ulaskom u rad u 2015 i 2016 godini, što će omogućiti rehabilitaciju blokova u TC Kosovo B u 2016 i 2017 godini omugućavajući poboljšavanje stanja ţivotne sredine;

b) II-a faza, izgradnja druga dva bloka (2 X 300 MW) TC Novo Kosovo sa naprednom tehnologijom do 2020 godine u zavisnosti od zahteva lokalne i regionalne potraţnje;

c) III-a faza, izgradnja drugih blokava do 1,000 MW sa naprednom tehnologijom u zavisnosti od lokalnih zahteva i mogućnosti komercijalnog izvoza električne energije. Potpis i neprekidno sprovođenje obaveza Sporazuma energetske zajednice (SEZ) kao i poštovanje direktiva EU-a sa primarnim prioritetom za energetski sektor;

8. Potpis i kontinuelno sprovođenje Traktat Energetskog Komuniteta (TEK) kao i poštovanje direktiva EU sa prioritom enrgetskog sektora;

9. Stvaranje zakonskog okvira i neprekidno sprovođenje “Acquis Communnitaire” prema kalendaru reformi zahtevanih od SEZ-a kao i ekonomske za energiju;



125

10. Obezbeđenje odrţivog sporazuma o saradnji elektro-energetskog sistema na Kosovu u interkonekcionom sistemu regiona (Albanija, Crna Gora, Srbija i Makedonija) tokom 2010 - 2011;

Stemljenje 1 / Cilj 2

S1.C2. SNABDEVANJE, PRENOS I BEZBEDNA DISTRIBUCIJA ELEKTRIĈNE ENERGIJE U LOKALNOM I INTERKONEKCIONOM ELEKTRO-ENERGETSKOM SISTEMU

Električna energija proizvedena u blokovima postojećih elektrana, prenosi se do transformacione stanice odakle se vrši njena distribuicija, od nje se snabdeva lokalna elektro-energetska mreţa i prolazi u mreţu regionalnog sistema.

Mere i aktivnosti koji će omogućiti ispunjavanje ovih ciljeva su sledeći:

1. Optimizacija pararelnih radova u dva komplementarna sistema i realizacija projekta interkonekcijone linije 400 kV između Kosova i Albanije u kratkoročnom periodu(2010 – 2012);

2. Stabilan i neprekidan rad Kosovskog sistema prenosa električne energije i njena integracija u regionalni nterkonekcijoni sistem i ENTSO-E do 2012;

3. Neprekidna rehabilitacija zastarelih linija i povećanje novih u okviru transmisijonog sistema (110 i 220 KV)

4. Neprekidna i stroga kontrola elektro-enrgetske mreţe u pravcu smanjenja do eliminisanja gubitaka električne energije;

Stremljenje 1 /Cilj 3

S1.C3. NEPREKIDNA INICIJATIVA ZA EKSPLOATACIJU OBNOVLJIVIH IZVORA ZA PROIZVODNJU ENERGIJE

Unutar područja NRO osim značajnih resursi lignita, nema na raspolaganju nekog drugog izraţenog alternativnog izvora za proizvodnju električne energije, ako se ne uzme u obzir mogućnost recikliranja u regionalnoj deponiji gde će se istaći potencijal biomase. Ovim ciljem namerava se razvoj energetskog sektora koristeći obnovljive potencijale za generisanje električne energije na nivou mesta. Ovde se mogu pomenuti istraţivanja i projekti za dobijanje električne energije iz vodnih resursa (hidrološkog), od vetra, sunčevih zraka (solarna) i biomase kao i mogućnost priključivanja u mreţu prirodnog gasa iako u nekim mestima ne smatra obnovljivim resursom.

Ovaj cilj se postiţe preko ovih mera /projekata /aktivnosti:

1. Staranje odrţivog zakonskog okvira i ekonomije od 2010 godine do 2012 za alternativnu energiju;

2. Podrška drţave za podrţavanje alternativa Javnog partnerstva- privatnog- privatnog sa međunarodnim finansijskim institucijama od 2010 –e .

3. Napredak tarifi podrške za korišćenje obnovljivih izvora(Feed-in-Tariffs);

4. Osnivanje profesionalne agenecije za obnovljive izvore do 2011 godine;

5. Realizacija odluke Vlade br.02/42 od 31 oktobra 2008 godine za izgradnju HC Zhur i za izradu PP za područje od posebnog interesa na realizaciji HC (hidrocentrale) Zhur, u 2010 godini;

6. Realizovanje projekata za izgradnju drugih malih Hidrocentrala tokom 2010 - 2020;



126

7. Izrada studije prefizibiliteta za pretvaranje hidrocentrale Ujman u reverzibilnu hidrocentralu zasnovanu na prethodnim studijama 2010 – 2011;

8. Izrada konktretnih projekata tokom 2010 – 2014 godine za povezivanje u mreţu prirodnog gasa;

9. Izrada i realizacija projekata baziranih na preporukama EU-a za korišćenje obnovljivih izvora (vetra i sunca) za proizvodnju, štednju i efikasnosti električne energije;

10. Studije o potencijalu i izrada projekata za korišćenje biomase za proizvodnju električne energije od 2010 godine.


S1.C4. KORIŠĆENJE VODE ILI PROCESIRANE PARE IZ TC ZA CENTRALNO GREJANJE ZA PRIŠTINU, OBILIĆ I KOSOVO POLJE

Ovim ciljem nastoji se postići rešenje centralnog grejanja za opštine oko TC-a, smanjenje i korišćenje električne energije za zagrevanje, sa pozitivnim efektom na poboljšanje stanja ţivotne sredine, smanjenje korišćenja goriva za grejanje koja emituju zagađujuće gasove. Ovim ćemo imati racionalno i efikasno korišćenje električne energije , efikasnije i dugoročno grejanje kao i smanjenje zagađenja ţivotne sredine, ukratko odrţiv razvoj.

Ovaj cilj, presvega centralno grejanje iz TC za opštine Priština, Obilić i Kosovo Polje, postiţe se kroz mere/ projekte / aktivnosti:

1. Sprovođenje Projekta grejanja Prištine, koji se planira da realizuje, stranim donacijama – EU-a i Savezne vlade Nemačke, u dve faze:

o Verifikacija stanja, regulisanje i proširenje distributivne mreţe do 2015 godine,

o Realizacija Projekta zagrevanja Prištine od kogenerisanja Termocentrale Kosovo B do razmenjivača blizu Termokosa u Prištini u periodu 2015 – 2017.

2. Izrada u sprovođenje Projekta grejanja Obilića. Koji se planira da realizuje , sa donacijama iz inostranstva, u dve faze:

o Izgradnja centralne stanice razmenjivača do 2015 godine,

o Pruţanje sistema cevi, od kogenerisanja Termocentrale Kosovo B do centralne stanice kao i distributivne mreţe do 2015 godine .

3. Izrada i sprovođenje Projekta grejanja Kosovo Polja, koji se planira da realizuje , sa donacijama iz inostranstva, u dve faze:

o Izgradnja lokalne stanice razmenjivača do 2015 godine,

o Pruţanje sistema cevi, iz centralne stanice u Obiliću do lokalne stanice kao i distributivne mreţe, do 2015 godine .



127

STREMLJENJE 2.

PLANIRANJE I KONTROLA PROCESA PRESELJENJA I RAZVOJA NASELJA UNUTAR I VAN NRO PODRUĈJA

Ovim stremljenjem, namerava se postići odrţiv razvoj zajednice na području, stanovništva naselja koji podleţu procesu preseljenja, zbog planiranih razvoja u eksploataciji resursa lignita isto tako i uticaja na direktan ili indirektan način, od razvoja koji se očekuje u području. Ovaj cilj orjentiše razvoje na prihvatljivo rešenje za preseljenje svih zajednica naselja koji se nalaze na području novih iskopina i onih koji se nalaze na vrućim tačkama /hotspote/.

Ciljevi ovih stremljenja nastoje da naselja, unutar granica područja novih iskopina i onih

koji se nalaze u opasnim područjima, da podrţe do postizanja rešenja, usaglašena od zajednice i zasnovano na dokumentu usvojenu od Vlade “Politički okvir za preseljenje”. Tretiranje socijalnih, ekonomskih, ekoloških pitanja i infrastrukture tokom različitih razvoja u naseljima omogućuje se planirajući i kontrolišući te razvoje. Takođe, poboljšanje osnovne infrastrukture, pruţanja usluga, obuke i stručna usavršavanja itd. postiţe kroz osnivanja fonda od 10 miliona evra od investitora, koji se namenjuju za kvalitetniji ţivot i za razvoj zajednice. Ovo stremljenje, postiţe se kroz posebne ciljeve u cilju sprovođenja okvira politika za preseljenje i poboljšanje ţivota, kao što imaju:

S2 / Cilj 1. Izrada. Usvajanje i sprovođenje “okvira politika za preseljenje”;

S2 / Cilj 2. Inventarizacija i procena imovine i nekretnine;

S2 / Cilj 3. Ekspropijacija imovine;

S2 / Cilj 4. Naknada imovine i nekretnine;

S2 / Cilj 5. Sprovođenje prihvatljivog procesa za preseljenje – relokaciju zajednice;

S2 / Cilj 6. Postizanje sporazuma sa zajednicom o pitanju groblja;

S2 / Cilj 7. Osnivanje fona za razvoj zajednice od investitora

S2 / Cilj 8. Planiranje i kontrola razvoja na poboljšanju ţivota unutar i oko područja.


S2.C 1. IZRADA, USVAJANJE I SPROVOĐENJE “POLITIĈKOG OKVIRA ZA PRESELJENJE”

Preseljenje kao proces, obuhvatit će ne samo procedure procene nekretnine, eksproprijacije, naknade i planiranog preseljenja i stvaranja uslova za razvoj zajednice naselja koji su pogođeni od planiranog razvoja u NRO području.

Ovo stremljenje postiţe se sa:

1. Izradom od Vlade i usvajanje od Skupštine “Okvir Politički za preseljenje” u 2010/11;

2. Primenom “Političkog okvira za preseljenje” u fazama prema rudarskom planu iskopavanja i unapređenja rudarstva.

Cilj 1. Proizvodnja i sigurno snabdevanje električne energije i grejanja

Cilj 2. Planiranje i kontrola procesa preseljenja i razvoj naselja unutar i van PNI područja

Cilj 3. Odrţivo upravljanje prirodnim resursima, i

Cilj 4. Poboljšanje stanja ţivotne sredine i briga o nasleđu.



128


S2.C 2. INVENTARIZACIJA I PROCENA IMOVINE I NEKRETNINA

( u toku 2010/11 za F-I i 2018/19 za F-II)

Ovaj Cilj oslanja se na standarde, pravila i norme procene nekretnina za pomenuto područje. Procena nekretnine vrši se od Kompanije Projekta i osvaja se od Organa Ekspropriacije za svaki zahtev koju će predviti akcioni plan za preseljenje, gde se za osnovu uzimaju trţišne verdnosti imovine

Uslov za procenu nekretnine je prethodna izrada dokumentacije i baze podataka ovim merama, projektima i obuhvaćenim aktivnostima:

1. Izrada procedure, metodologije i podela odgovornosti sa istim kriterijumima za sve, na proceni nekretnine (poljoprivrednog zemljišta, imovine i druge nekretnine);

2. Inventarizacija bogastva i nekretnina za naselja koja će podleći eksproprijaciji u prvoj fazi (F-I: Hade – preostali deo sela, Shipitule – deo sela u oblasti kopova i Caravadicë/Palaj) u

2010/11godini;: 3. Inventarizacija bogastva i nekretnina za naselja koji će podleći eksproprijaciji u drugoj fazi (F-

II: Leshkoshiq/Lajthishtë i Sibovc) pre 2020 godine;

4. Prihvatljivo utvrđivanje za vrednost, rok i način naknade pojedinačne imovine: zemljišta, stambenih objekata i drugih popratnih objekata

5. Pribliţene procene potreba za infrastrukturu i tehničke, socijalne usluge, ekonomske rehabilitacije, obuke itd;


S2.C3. EKSPROPRIJACIJA IMOVINE (sa 2011/12 za F-I i sa 2019/20 za F-II)

Ovaj Cilj ima za namenu regulisanje načina eksproprijacije za slučaj nepostignute zadovoljnog prihvata bogatstva pri procesa preseljavanja, uključujući i neophodne procedure za njegovo sprovođenje. Slučajem kada taknuta stranka nije zadovoljna procenom bogatstva pri procesu preseljenja, Organ Razmatranja odluči da prihvatanje tog bogatstva bude prema zakonu ekspropriacije. Eksproprijacija će se uraditi od strane Vlade kao nadleţni organ poštujući sve zahtevane zakonske rokove kao i nezaobilazeći javne konsultacije sa pogođenom zajednicom.

Ovaj Cilj se postiţe kroz projekte/mere/aktivnosti:

1. Organizacija prethodnih konsultacija sa zajednicom koja se preseljava;

2. Postizanje saglasnosti i realizacija izjavljenog sporazuma razumevanja, između Vlade i vlasnika tokom 2011 godine o načinu i roku naknade, na osnovu zakona na snazi;

3. Izdavanje i opremanje vlasnika odlukama o eksproprijaciji, sa obrazloţivom vrednošću, prema posebnim specifičnostima za različite vrste imovine zasnovane na postignutom sporazumu, u 2011 godini za F-I i u 2019 godini za F-II;



129


S2.C4. NAKNADA IMOVINE I NEKRETNINA (u 2012/15 za F-I i 2020/23 za F-II)

Ovaj Cilj teţi da naknada oduzete imovine, sa utvrđenom vrednošću prema određenim kriterima, vrši se od Investitora tako da su prihvatljivi zahtevi pogođene zajednice. Naknada uključuje i dodatne delove i plodove.

Prethodno, treba napomenuti da se naknada moţe uraditi na dva načina:

A. sa nekretninom koja ima podjednaku vrednost sa naknadom, ili

B. parcijalnom kombinacijom gotovog novca i nekretnine, koji zajedno imaju vrednost naknade;

Ovaj Cilj realizuje se kroz mere/projekte/aktivnosti:

1. Primene individualne naknade, za stambene jedinice i popratne objekte, poljoprivredno zemljište, prihode od godišnjih useva i posla ili drugih ako ima, sa 2012/13 za F-I i 2020/2021 za F-II;

2. Primene zajedničke naknade, i infrastrukture socijalnih i tehničkih usluga do 2013/15 za F-I i 2021/23 za F-II;


S2.C5. SPROVOĐENJE PRIHVATLJIVOG PROCESA ZA PRESELJENJE-RELOKACIJU ZAJEDNICE ( 2010/2016 za F-I i 2019/2026 za F-II)

Prema planu unapređenja razvoja rudarstva, u datoj oblasti ili “C” kopu, izrađuje se i detaljnjiji dinamični plan za organizovano preseljenje zajednice. Njegova realizacija vrši se na osnovu javnih konsultacija sa zajednicom i pod prethodnom njihovom saglasnošću.

Ovaj Cilj se realizuje kroz mere/projekte/aktivnosti:

1. Obezbeđenje i priprema pogodne lokacije za izradu urbanih regulacijonih planova za relokaciju zajednice koja se preseljava (unitar područja od interesa NRO ili opštinske teritorije Obilića) u 2010/11 godini za F-I i 2019/20 za F-II;

2. Postizanje sporazuma, između Vlade i preseljene zajednice, za njihovu relokaciju u nova naselja, zasnovano na izjavljenoj saglasnosti, F-I u 2011 i F-II u 2020;

3. Izrada detaljnih dinamičnih planova delovanja za preseljenje-relokaciju F-I /2012 (preostalih naselja sela Hade u 2011 i jugo-istočnog naselja sela Shipitullë kao i sela Caravadicë /Palaj/ u 2012 godini,

4. Izrada detaljnih dinamičnih planova delovanja za preseljenje-relokaciju u F-II (sela Leshkoshiq /Lajthishtë/ u 2021 godini i sela Sibovc u 2022 godini,

5. Usvajanje i primena Akcionog plana za preseljenje-relokaciju od 2012/15 za F-I i od 2022/25 godine za F-II;



130

Sremljenje 2 / Cilj 6

S2.C6. POSTIZANJE I PRIMENA SPORAZUMA SA ZAJEDNICOM O PITANJU GROBLJA (u 2012/2014 za F-I i u 2020/2022 za F-II)

Premeštanje groblja zahteva poseban tretman s obzirom da jedno takvo pitanje nije zakonom regulisano. Teţi se prethodna saglasnost Vlade i /ili investitora sa zajednicom o aktuelnom premeštanju groblja iz područja novih iskopina na neku drugu lokaciju.

Ovaj Cilj se realizuje kroz mere/projekte/aktivnosti:

1. Konsultacije sa zajednicom i sa adekvatnim religioznim zajednicama kao i identifikacija prostora pogodnog za preseljenje groblja (u zavisnosti od religije/zajednice) do 2012 odnosno 2020 godine;

2. Konsultacije sa zajednicom i postizanje prihvatljivog sporazuma za premeštanje groblja pre 2013 godine odnosno 2021 godine;

3. Izrada Projekta za premeštanje groblja u 2013 kao i 2021 godine;

4. Realizovanje projekta premeštanja groblja u 2013/14 godini odnosno 2021/22 godine.


S2.C7. OSNIVANJE KANCELARIJE I FONDA ZA RAZVOJ ZAJEDNICE OD 10 MILIONA EVRA OD INVESTITORA

Kroz osnivanje fonda za razvoj zajednice, namerava se postizanje adekvatnog tretmana socijalnih, ekoloških i ekonomskih pitanja obezbeđujući utvrđena sredstva koja se namenjuju za poboljšanje kvaliteta ţivota podiţući potrebnu osnovnu infrastrukturu, efikasnost u uslugama, obuci i stručnom osposobljavanju kao i napredovanja u radu.

Ovaj Cilj se postiţe merama, projektima i adekvatnim aktivnostima kao u sledećem:

1. Osnivanje Savetodavne kancelarije i upravljanje fonda u 2011 godini;

2. Identifikacija potreba zajednice za dobijanje fonda za razvoj od 2010 godine;

3. Izrada Plana za razvoj zajednice u 2011 godini;

4. Ozvaničenje sporazuma razumevanja za prioritete i olakšane kriterijume za stanovnike NRO područja na:

a) Plaćanju energije,

b) Osposobljavanje, stručne obuke i zapošljavanje u podsektore energetskog sistema Kosova,

c) Lečničke posete,

d) Realizacije projekata ili za potrebe zajednice itd.



131


S2.C 8. PLANIRANJE I KONTROLA RAZVOJA NA POBOLJŠANJU ŢIVOTA UNUTAR I OKO PODRUĈJA;

Ovim stremljenjem namerava se da se naselja unutar granica područja oslone i podrţe na različite načine omogućujući planiranje i kontrolu razvoja u naseljima izvan novih rudarskih oblasti. Ovde, tretiranje ekoloških, socijalnih i ekonomskih pitanja postiţe se putem stvaranja osnove za razvoj zajednice, obezbeđenje utvrđenih planova koji su namenjeni za zaštitu i poboljšanje kvaliteta ţivota (putem ponude organizovanja naselja, osnovne tehničke i socijalne infrastrukture, efikasnih usluga itd.,).

Ovaj Cilj se postiţe merama, projektima i adekvatnim aktivnostima kao u sledećem:

1. Izrada prostornog plana / plana upravljanja Kosovske energetike, da bi se posebnim odlukama od strane Vlade i opština zaštitile rezerve lignita, do 2012 godine;

2. Usklađivanje lokalnih planova opština učesnica (Obilić, Kosovo Polje, Vučitrn i Glogovac) za PP područja od posebnog ekonomskog interesa “Oblast novih iskopina”;

3. Izrada urbanističkih regulacionih planova (sa densifikacijom i dopuštenim proširenjem izgradnje u naselja koja ne podleţu preseljenju) i praćenje razvoja u području od posebnog interesa - NRO;

4. Usvajanje i primena regulacionih planova sa konkretnim planovima za objekte infrastrukture i tehničkih, socijalnih i stambenih usluga i onih popratnih kao i zajedničkih prostora u 2012/14 za F-I i 2020/22 za F-II;

5. Primena plan-projekata u izgradnji i preseljenje stanovništva u nova naselja tokom 2013/15 i 2021/23 godine;

6. Proširenje i poboljšanje postojeće mreţe puteve i kruţnog toka za povezivanje naselja sa i oko rudničkog područja u NRO u kratkoročnom periodu;

7. Neposredno poboljšanje stanja infrastrukture i funkcijonisanje ţelezničke mreţe u celini posebno u NRO područje;

8. Trenutno priključivanje svih naselja u vodovodnu i kanalizacionu mreţu unutar NRO područja;

9. Trenutno priključivanje svih naselja u telekomunikacionu mreţu unutar NRO područja.

10. Izrada Prostornog plana za područje TER-a (trougao ekonomskog razvoja) do 2012 godine;

11. Usklađivanje lokalnih planova, opština učesnica u Kosovskom basenu lignita, sa PP za područje od interesa TER, tokom 2012/2014 godina;

12. Izrada urbanističkih regulacionih planova i kontrola dozvoljenih razvoja za naselja unutar Kosovskog basena lignita od 2010 do 2015 godine;

13. Osnivanje Inspekcijske jedinice, odgovorne za monitoring , u područjima sa rezervama lignita (posebno u basenu Kosova), do u 2011 godine;



132

STREMLJENJE 3.

ODRŢIVO UPRAVLJANJE PRIRODNIM RESURSIMA

Ovim stremljenjem namerava se postizanje odrţivosti sa aspekta korišćenja i što racionalnijeg upravljanja prirodnih resursa lignita kao glavnog izvora proizvodnje električne energije u Republici Kosovu i vodenih resursa kao ključnog faktora razvoja energetskog sektora.Postizanje ovih stremljenja takođe ima za cilj da potencira korišćenje lignita, kao osnove za ekonomski razvoj mesta imajući u obzir isto tako dinamiku globalnog razvoja i mogućnosti korišćenja drugih alternativnih resursa kao i

uzimanje u obzir aktualno interesovanje aktualnih investitora, kapitala za investiranje u energetski sektor;

S3 / Cilj 1. Racionalno i efikasno korišćenje resursa lignita;

S3 / Cilj 2. Neprekidno sprečavanje samosagorevanja lignita u rudnicima (površinska iskopavanja);

S3 / Cilj3. Racionalno i efikasno korišćenje vodnih resursa;


S3.C 1. RACIONALNO I EFIKASNO KORIŠĆENJE RESURSA LIGNITA 2010 – 2020+

Pošto, u dugoročnom planu energetskog sektora, lignit će i dalje ostati glavnim gorivom za proizvodnju električne energije na Kosovu, ovom Ciljom namerava se kontrolisano korišćenje resursa lignita ne samo u aktuelnim površinskim iskopinama Mirash-a i Bardh-a koji su takoreči eksploatisani nego i onih u rudniku Sitnice i NRO.

Ovaj Cilj se postiţe kroz mere/projekte/aktivnosti:

1. Zaštita resursa lignita od nekontrolisane izgradnje;

2. Efikasno korišćenje lignita sa najnaprednijom tehnologijom;

3. Implementacija Glavnog rudarskog plana nove iskopine zasnovane na dinamici razvoja novih proizvodnih kapaciteta;

4. Koordinacija aktivnosti korišćenja prema planiranoj dinamici paralelno sa aktivnostima

rekultivacije;


S3.C2. NEPREKIDNO SPREĈAVANJE SAMOSAGOREVANJE LIGNITA U RUDNICIMA 2010 – 2020+

Ovaj Cilj namenjeno je postizanju izbegavanju, sprečavanju ili eliminisanju opasnih pojava kao što su samospaljivanje lignita u iskopinama.

Cilj 1. Proizvodnja i sigurno snabdevanje električne energije i grejanja

Cilj 2. Planiranje i kontrola procesa preseljenja i razvoj naselja unutar i van NRO područja.

Cilj 3. Odrţivo upravljanje prirodnih resursa

Cilj 4. Poboljšanje stanja ţivotne sredine i briga za nasleđe..



133

Cilj se moţe postići kroz mere /projekte/aktivnosti kao:

1. Izrada plana rada za izbegavanje i sprečavanje poţara;

2. Stvaranje ekipe za hitne slučajeve i obuka osoblja za izbegavanje , sprečavanje i gašenje poţara;

3. Obezbeđenje potrebne opreme za izbegavanje i sprečavanje poţara za svaki rudnik;


S3.C3. Racionalno korišćenje i upravljanje vodnim resursima 2010 – 2020+

PNI područje nalazi se na aridnijem delu (suvom) zemlje, sa oskudnim površinskim i podzemnim vodama. Poslednjih godina većina reka ovog područja ugroţene su netretiranim ispuštanjem (iz domaćinstva, industrije itd.). Najveći deo stanovništva nalazi se u ovom području koji povećava potraţnju za pijaćom vodom. Tada, ovaj Cilj je namenjen odrţivom upravljanju vodnih resursa u području od posebnog ekonomskog interesa koji će biti zasnovan na svim standardima i direktivama EU-a.

Cilj se moţe postići kroz mere /projekte/aktivnosti kao:

1. Izrada drţavne strategije za vode u skladu sa upustvima i politikama specifikovanih u Direktivi Okvira za vode EU-a;

2. Izrada plana za upravljanje rečnog sliva reke Ibra:

a. Izrada projekta za regulisanje rečnog korita reke Sitnice;

b. Izrada projekta za regulisanje rečnog korita reke Drenice;

c. Izrada projekta za regulisanje rečnog korita reke Llap;

d. Izrada projekta za inventarizaciju svih prirodnih izvora unutar područja, uz mogućnost njihovog korišćenja za pijaću vodu za stanovnike ovog područja.

e. Istraţivanje podzemnih voda u aluvijacijama reka Sitnice, Drenice i Llap-a.

f. Izrada projekta za popravku i rehabilitaciju kanala hidro-sistema Ibar-Lepenac na delove: Pridvorica-Obilić; Bivolak-Drenas (smanjenje gubitka/ilegalnog korišćenja vode);

3. Sprovođenje mera protiv ilegalnih uključivanja u sisemu kanala Ibar-Lepenac;

4. Aktualizacija, pregled i priprema planova za drugi deo plana projekta Ibar-Lepenac (deo Lepenca) od strane HS “Ibar-Lepenac” do kraja 2011 godine;

5. Izrada studije fizibiliteta i izgradnje akumulirajućeg basena u cilju povećanja sigurnosti snabdevanja rezervnom vodom TC-a Novo Kosovo i Kosovo B u 2010/11 godini , i

6. Smanjenje potrošnje vode kroz reciklaţu ispusnih industrijskih otpadnih voda.



134

STREMLJENJE 4.

POBOLJŠANJE STANJA ŢIVOTNE SREDINE I BRIGA PREMA NASLEĐU NA PODRUĈJU OD POSEBNOG EKONOMSKOG INTERESA “PNI”

Ovim stremljenjem namerava se poboljšavanje postojeće ekološke performanse, posvećujući maksimalnu paţnju prostorima koji će podleći rehabilitaciji i rekultivaciji. Ovde, se stremi na poboljšanje vizuelnog pejzaţa imajući u centru zaštitu zdravlja stanovništva unutar i van područja od interesa, zasnivajući se na neprestalnoj kontroli i monitoringu na osnovu najboljih praksa.

Takodjer ovo stremljenje orientira , ka koriscenju svezeg pepela iz TC-a kao osnova za potrebe gradjevinarstva , u poljsanju zivotne sredine i povrsinama poljoprivrednog

zemljista kao i mogucnosti stvaranja atraktivnije zone za posetioce koji bi se upoznali sa vrednostima prirodnog , kulturnog i industrijalnog nasledja i stvaranja novih radnih mesta za stanovnike ove zone .

Stremljenje je podeljeno i ocekuje se da se postiqe preko ovih Cilja :

S4 / Cilji 1. Poboljsanje performance zivotne sredine u zoni rudnika i TC-a ekzistuese në pajtim me Diraktivat e BE-së para vitit 2017.

S4 / Cilj 2. Rehabilitacija i rekultivisanje degradiranih prostora

S4 / Cilj 3. Monitoring i redovna kontrola prema ekološkim elementima (vazduh, voda i zemljište)

S4 / Cilj 4. Odrţivo upravljanje „Regionalne deponije‟ u Mirash-u

S4 / Cilj 5. Upravljanje i korišćenje sveţeg pepela za potrebe građevinarstva, u industriji cementa itd.

S4 / Cilj 6. Efikasnija briga za pejzaţ, biodiverzitet i prirodno, istorijsko nasleđe u NRO područja.


S4.C1. POBOLJŠANJE EKOLOŠKE PERFOMANSE U NRO PODRUĈJU I POSTOJEĆIH TC-A 2010 - 2018

Kontrola zagađenja i poboljšanje ţivotne sredine u PNI području treba biti u skladu sa standardima ţivotne sredine koji proizlaze iz Direktive EU-a za postrojenja za velikim sagorevanjem (LCPD 2001/80/EC). Postizanje ovog Cilja je preduslov za obezbeđenje rada termocentrala sa namerom smanjenja emisija, uklanjanja, sprečavanje rizika i stremeći čišćenju nasleđenih zagađenja, kao i upravljanje aktuelnim zagađenjima u budućnosti.

Na osnovu ovoga, kao i predviđanja za trajanje postojećih TC-a, ovaj Cilj teţi da postigne poboljšanje ekološke prerformanse kroz mere/projekte/aktivnosti kao što sledi:

1. Stvaranje odgovarajućih zvučnih barijera za smanjenje prepreki nastalih od buke;

Stremljenje 1. Proizvodnja i sigurno snabdevanje električne energije i grejanja

Stremljenje 2. Planiranje i kontrola procesa preseljenja i razvoj naselja unutar i van PNI područja.

Stremljenje 3. Odrţivo upravljanje prirodnih resursa

Stremljenje 4. Poboljšanje stanja ţivotne sredine i briga za nasleđe.



135

2. Pošumljavanje zelenih pojaseva u NRO području:

a. Zeleni pojas oko postojećih rudnika i novih iskopina;

b. Zeleni pojas oko deponije pepela;

c. Zeleni pojas oko Termocentrala;

d. Zeleni pojas duţ celog NRO područja koji se povezuje sa planinama Ĉičavice.

3. Izrada Plana za realizaciju projekata postojećih termocentrala, na:

a. Smanjenje emisije prašine, i

b. Ispuštanje industrijskih voda.

4. Poboljšanje ekološke performanse TC Kosovo A sa dodatnim investiranjima na odrţavanju i mogućnost njenog rada, do kraja 2017 godine (početak procesa zatvaranja);

5. Uklanjanje otpada, dekomisija i demontiranje postrojenja u energetsko-hemijskom kompleksu na lokaciji “Kosvo A” (gasifikacije, sušionice, toplane, reparatora, deponija lignita i azitiranje);

6. Glavne popravke na modernizaciji opreme TC “Kosovo B” uključujući instalaciju FGD-a (Desumorizacija gasa –denitrifikacija) u skladu sa Direktivama EU-a;

7. Realizacija Cilja Studije fizibiliteta za dekomisiju TC Kosovo A posle 2017 godine i izrada planova za demontiranje i regulisanje degradiranih prostora.

8. Izrada planova, integrisanog konserviranja, za korišćenje nekoliko objekata iz kompleksa postojećih TC-a, nakon zatvaranja i njihove rehabilitacije, za razvoj industrijskog turizma ili drugu namenu u budućnosti, i

9. Izgradnja postrojenja za tretman voda (industrijske, otpadne, kanalizacione itd.) na izlazu iz industrijskih objekata;


S4.C2. NEPREKIDNA REHABILITACIJA I REKULTIVACIJA DEGRADIRANIH PODRUĈJA

Povratak zemljišta, rekultivisanje jalovine i rehabilitacija degradiranih područja unutar granica NRO područja su među glavnim Ciljima koje orjentišu na poboljšanje stanja ţivotne sredine i i u korist agro-ruralnog korišćenja. Ovaj Cilj je istovremeno i cilj Projekta za čišćenje i rekuperaciju zemljišta (PĈRZ), koji se implementira od KEK-a i podrţava sa finansijskog aspekta od donatora kao što je Svetska banka(sa totalom od 10,5 milion evra) i Vlade Kraljevine Holandije (sa 3,0 milion evra). Projekt, osim rehabilitacijonog rada spoljašnjeg sklapanja na pepelnom bregu, juţnoj jalovini, jalovini duboke ledine, i tvrđave, kao i na Vasiljevskoj jalovini, ima i druge komponente kao što su: rehabilitacija i rekultivacija deponije pepela blizu TC Kosovo A; stvaranje sistema za hidraulični prenos pepela, tretiranje i uklanjanje postojećeg otpada iz područja gasifikacije u Obiliću. Ovde ulaze i mere prema degradacijama proizišlih od poplave i erozije.

Ovaj Cilj se postiţe kroz mere/projekte/aktivnosti kao:

1. Realizacija Projekta za čišćenje i rikuperaciju zemljišta (PĈRZ), prema komponentama:

a. Nastavljanje realizacije projekta “Rehabilitacija, formiranje i rekultivacija deponije pepela TC Kosovo A”.

b. Sprovođenje projekta “Stvaranje sistema za hidraulični prenos pepela”.

c. Sprovođenje projekta “Tretiranje i uklanjanje opasnog otpada iz područja postrojenja gasifikacije u Obiliću”.



136

d. Sprovođenje projekta “Stabilizacija, reformiranje i rekultivacija spoljašnjih sklapanja jalovine.

e. Stabilizacija spoljašnje deponije Vasiljeva, prema aktivnostima predviđenim u 2010 godini,

f. Stabilizacija spoljašnje juţne deponije prema predviđenoj dinamici u 2010 / 12,

g. Stabilizacija spoljašnjih deponije Kalaj-e i ,,Lugu i Thelle,, u 2010 / 12, i

h. Stabilizacija deponije pepela i jalovine Dragodan aktivnostima planiranim u 2009 / 11;

2. Reparacija i rekultivacija starih područja prema emisijama čestica iz termocentrala, rudnika i deponija pepela;

3. Identifikacija i invertizacija aktuelnih erozivnih područja, unutar NRO;

4. Izrada i sprovođenje projekta za mere protiv erozije

a. Biološke mere – pošumljavanje,

b. Mere putem gabiona, kaskada i nasipa;

5. Identifikacija i inventarizacija aktuelnih poplavljenih područja (pod poplavom) unitar NRO,

6. Izrada i sprovođenje projekta za zaštitne mere prema poplavama

a. Preventivne mere – zaštitne;

b. Mere putem proširivanja rečnih korita i izgradnje nasipa reke Sitnice, Drenice i Llapa;


S4.C3. REDOVNI MONITORING I KONTROLA EKOLOŠKIH ELEMENATA OD 2010 GODINE

Ovaj Cilj pomaţe kontroli i upravljanju zagađenja vazduha, vode i zemljišta oštećenog od proizvodnje energije poštujući standarde i međunarodne najbolje prakse o zaštiti ţivotne sredine.

Ovaj Cilj se postiţe kroz mere/projekte/aktivnosti kao :

1. Uvođenje sistema merenja i praćenja emisija u blokovima termocentrala;

2. Izgradnja adekvatnog sistema praćenja o kvalitetu vazduha, vode i zemljišta u području koji je pod uticajem energetskih objekata i izvan nje ;

3. Povećanje institucionalnih kapaciteta za monitoring i upravljanje sistema ;

4. Izbor pogodne lokacije za uvođenje sistema praćenja u zavisnosti od distribucije gasova i čestica prašine;

5. Izgradnja baze podataka o monitoringu kvaliteta vazduha, vode i zemljišta unutar PNI područja;

6. Prikupljanje i obrada podataka iz monitoring stranica i njihova integracija u Centar za monitoring unutar KAZS-e i njihovo objavljivanje;

7. Analiza podataka o kvalitetu vode, vazduha, zemljišta i biološke raznovrsnosti (biodiverziteta);

8. Analiza podataka o nivou buke i radioaktivnosti;

9. Izrada i objavljivanje godišnjeg izveštaja iz KAZS, sa minimalnim i maksimalnim vrednostima stanja i nivoa dozvoljenosti ekoloških elemenata;



137

10. Izrada detaljnih projekata za izgradnju postrojenja za tretman otpadnih voda pre ispuštanja u reke iz TC-a, iskopina, industrije i domaćinstva;


S4.C4. ODRŢIVO UPRAVLJANJE „REGIONALNE DEPONIJE ‟ U MIRASH-U (2010 – 2020)

Ovim Ciljom teţi se postizanju efikasnijeg upravljanja na tretiranju otpada kao i mogućnosti za njihovo korišćenje nakon procesa recikliranja. Ovo se postiţe kroz mere, projekte ili aktivnosti:

Izrada Plana za upravljanje otpada

o Preduzimanje hitnih mera za smanjenje uticaja na okolinu;

o Upravljanje i odrţavanje regionalne deponije prema projektu;

o Reciklaţa organskog otpada od neorganskog;

o Korišćenje biomase za dobijanje energije njenim sagorevanjem;

o Njeno zatvaranje u 2020 godini i regulisanje terena;

Pregled projekta “Regionalne deponije”, za mogućnost selektiranja, obrade otpada i tretman otpadnih voda prema Direktivama EU-a, do kraja 2011 godine.


S4.C5. UPRAVLJANJE I KORIŠĆENJE SVEŢEG PEPELA ZA POTREBE GRAĐEVINARSTVA (2010 – 2020+)

Zakon ţivotne sredine i Evropski tehnički standardi smatraju korišćenje sveţeg pepela kao profitabilne sirovine za obezbeđenje nekoliko proizvoda sa posebnim akcentom na građevinarstvo (proizvodnju cementa i betona). Uloga i beneficije sveţeg pepela su veoma poznati u literaturi i dosta studirani. Zato, ovaj Cilj se zasniva na korišćenju ovog industrijskog otpada u cilju direkne pomoći na poboljšanju stanja ţivotne sredine na području i mogućnosti stvaranja u novim radnim mestima za stanovnike područja i njenog ekonomskog razvoja.

Imajući u obzir da u je Evropi namena korišćenja sveţeg pepela kao u sledećem: građevinska industrija (46%); regulisanje ţivotne sredine (43%); čuvanje kao privremene rezerve(6%) i punjenje rupa na ulici (5%); Cilj teţi postizanju kroz mere/ projekte/ aktivnosti kao u sledećem:

1. Pregled studija i njihova aktuelizacija o kvalitetu pepela i njeno korišćenje za proizvodnju građevinskih proizvoda u 2010/11;

2. Organizovanje međunarodne konferencije o mogućnosti korišćenja i promovisanje pepela u 2010 godini.

3. Istraţivanje dobre prakse, za korišćenje sveţeg pepela, za građevinske proizvode, za dobijanje cementa i betona na izgradnji puteva, proizvodnji crepa i keramičkih pločica– „klinker‟, itd.u 2010 godini;

4. Izgradnja fabrike 2011/13 godina, za proizvodnju građevinskog materijala iz prerade sveţeg pepela, kao što su:

a. Potporni i izolacioni materijal u mešavini cementa;

b. Potporni i izolacioni materijal u mešavini sa betonom;



138

c. Glinene pločice i „shamote‟;

d. Klinker pločice itd.


S4.C6. EFIKASNA BRIGA ZA BIODIVERZITET I PRIRODNO, KULTURNO, ISTORIJKO I INDUSTRIJSKO NASLEĐE U NRO PODRUĈJU (2010 – 2020+).

Ovaj Cilj ima za cilj da tretira na što odgovorniji način arheološke ostatke u slučaju njihove pojave tokom procesa eksploatacije iskopine, kao i tretiranje objekata kulturno-istorijskog nasleđa kao i mogućnost transformisanja starih industrijskih objekata u lokacijama atraktivnim za posetioce.

Ovaj Cilj se postiţe kroz mere/projekte/aktivnosti kao što su:

1. Izrada sveobuhvatne studije uticaja TC–a, na staništa retkih bioloških vrsta u NRO području kao i oko nje u 2011/12;

2. Izrada projekta sa zaštitnim merama, koji ima za cilj čuvanje divljih ptica, od opasnog delovanja električne energije u 2011/12;

3. Izrada projekta za korišćenje nekog od objekata iz industrijskog kompleksa TC Kosovo A, u okviru integrisanog konserviranja, za industrijski muze, galeriju umetnosti, itd. do 2015;

4. Izrada plana za brigu prema objektima i evidentisanim lokalima sa statusom zaštite ( Sultan Muratovo turbe u Mazgitu i tvrđava Bellaqevc-a u ,,Bardh të Madh,,) za razvoj turizma do 2012 godine.

5. Inventarizacija, procesiranje, kategorizacija, zaštita zakonom i efikasna briga prema objektima i arhitektonskim i arheološkim celovitostima evidentiranih do 2012 godine;

6. Istraţivanje, inventarizacija i sistem objekata ili kulturna i istorijska celovitost nepoznata do sada u toku perioda 2010/20;

7. Izrada kriterijuma i mera za sprovođenje, u slučaju nalaza eksponata, u arheološkim prostorijama unutar i izvan područja od interesa NRO u 2010;

8. Izrada posebnog pravilnika o tretmanu pejzaţa i lokaliteta sa prirodnim, kulturnim i istorijskim nasleđem u 2011;

9. Izrada brošure i upustava (vodića) za vrednosti nasleđa (prirodnog, kulturno istorijskog i industrijskog)za područje od interesa NRO u 2011;



139

4.3. PREDVIĐENO KORIŠĆENJE ZEMLJIŠTA ZA 2020 GODINU

Promene u prostoru, koji se pojavljuju u predviđenom korišćenju zemljišta za 2020 godinu, kao dole na mapi 26, od korišćenja zemljišta kao u 2009 godini, dolaze zbog razvoja i napretka generisanih, rudarskih, rehabilitacionih procesa i preseljenja naselja.

Mapa 26. Predviđeno korišćenje zemljišta za 2020 godinu. - Izvor: IPP / MSPP

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Koriscenje zemljista u 2020



140

Odavde, se zapaţa da ima smanjenje industrijskih područja, od dva postojeća u jedno i sa mnogo manjim uticajem od emisija u vazduh i u pravcu vetra, zbog korišćenja najnaprednije tehnologije i preseljenja stanovništva iz naselja u centralno područje (ili direktnih uticaja).

Osim toga, smanjeni su i prostori deponija i količine pepela, koji sada nakon njenog prenosa i čišćenja područja Kosovo B i rehabilitacije područja blizu Kosova A, ima drugi tretman. Sveţi pepeo ima mogućnosti korišćenja za rad osnovnih slojeva za puteve ili za proizvodnju čvrstih elemenata i izolatora u industriji. Očigledno, smanjenje otvorenog prostora iskopina samo dolazi, pošto će ostati otvoreni samo novi rudnici, dok rupe u postojećim rudnicima će se eliminisati punjenjem novim slaganjima jalovine.

Mapa u nastavku, kao na mapi 27, predstavlja moguće prostiranje zagađenja vazduha u području od posebnog ekonomskog interesa od emisije sumpor dioksida (SO2) i oksida azota (NOx) iz TC Novo Kosovo, zasnovane na dosadašnjim istraţivanjima.

Mapa 27. Rasprostiranje gasova SO2 i NOx iz TC NK i Kosovo B pod uticajem

vetra u području PNI. - Izvor: IPP / MSPP od SPSS 2008, Kancelarija PATEL/MER

Međutim, nakon intervencije čoveka, prema prirodnim opasnostima kao malo niţe na mapi 28, u regulisanju i sigurnoj odrţivoj zaţtiti ţivotne sredine, treba pomenuti i korist novih upotrebljivih poljoprivrednih zemljišta. Takva rehabilitovana područja, u značajnoj veličini se mogu koristit za različite delatnosti koje se razvijaju na poljoprivrednom šumskom zemljištu ili kada se ovoj dodaju i prostori zelenog zaštitnog pojasa (sa zimzelenim četinarskim-igličastim drvećem i ţbunje sa strane) tada imamo poboljšanje stanja ţivotne sredine.

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Rasprostiranje gasova SO2 i NOX



141

Mapa 28. Zaštitne mere od erozije i poplava najizraţenijih u području NRO. - Izvor: IPP/MSPP Hidroekonomski atlas Kosova 1976.

Konačno, dobit je izraţena i u razvoju naselja u koncetrisovanijem i gušćem obliku nego što je bilo pre, u korist očuvanja poljoprivrednog zemljišta ali i prostiranja infrastrukture kao i olakšanju u ponudi tehničkih i socijalnih usluga.

Prostorni Plan Podrucja Novog Iskopa Zasticene mere protiv erozije



142

4.4. STRATEŠKA PROCENA

Naravno, to podrazumeva i obezbeđuje da strategija prema konceptu razvoja Prostornog plana za područje od posebnog ekonomskog interesa PNI je dobro i pozitivno, i treba se suočiti sa bilo kojom drugom izrađenom strategijom, poredeći se sa poznatim kriterijumima za procenu strategija.

U ovom slučaju, pošto nemamo drugih unapred premljenih strategija, vrši se poređenje između dve elaborirane strategije u ovom poglavlju kao četvrte faze ovog dokumenta. Procena i poređenje između “Strategije prema konceptu prostornog razvoja” i “Nula Strategije (ili razvoja prema trendu)”, koja podrazumeva nastavak neplaniranih i nekontrolisanih razvoja, urađena je i predstavljena na tabeli 15, kao u narednom.

Procena strategija za područje od posebnog interesa“ Oblast novih iskopina”

Kriterijumi za procenu Strategija, treba da bude, ...

Strategija prema trendu (ili strategija "0")

Strategija prema konceptu (planiranog razvoja)

1 Realna i sprovodljiva 2 Nastavlja se sprovođenje neplaniranog realiteta

2 Sprovodi se na realnim i planiranim osnovama

2 Ekonomski obrazloživa 1 Do izvesne mere ali bez jasne koristi

2 Dovoljno i sa definisanim dobitnicima

3 Sa ulogama i jasnim odgovornostima

1 Osim KEK-a drugo je nejasno

2 Sa odvojenim ulogama i jasnim odgovornostima

4 Sa uticajem na prioritetne ciljeve

0 Ne moţe se zasnovati razvoj prioriteta

2 Predvodnik je razvojnih prioriteta

5 Fokusirana i strateška 1

Neophodno ali bez mogućnosti strateškog planiranja

2

Fokusiran i sa strateškim prioritetom u razvoju zemlje

6 Razumljiva i podržana od ključnih aktera (učesnika)

0 Ne razumljivo i bez ključne podrške učesnika

2

Od velikog značaja institucionalna podrška i profesionalna ekspertiza

7 Vremenskim, prostornim i investicionim okvirom

1

Ali bez nekog vremenskog i investicionog okvira

2

Pruţa jasan okvir za sve sastavne pokazivače (pros., vrem. itd.)

8 Sa jasnom osnovom za utvrđivanje potrebnih pravila kontrole

0

Bez jasne osnove i potrebne osnove za pravila kontrole

1 Jasna pravila kontrole ali ne sve

9 Minimizator sukoba između sektora i razvojnih mogućnosti

0 Sukobi samo što dolaze i stalno se dodaju

1 Pokazuje napore za minimizaciju sukoba

10 Podstrekivač u maksimum potencijalnih sinergiva

0

Nema nikakve veze sa funkcijonisanjem sinergida

2 Predstavlja maksimalno funkcijonisanje sinergija

11 Da bude fleksibilna 1

Moţe da ima neku vrstu fleksibiliteta ali bez planiranja

2

Fleksibilitet u razvoju, lokacije, kapaciteta i ulaganja

Ukupno 7 od 22 20 od 22

Metodologija korišćena za procenu, gde: 2 – Potpuno, 1- Delimično (ili nepotpuno) i 0 - Nimalo

Tabela 15. Procena strategija za područje NRO prema standardnim kriterijumima. - Izvor: IPP / MSPP.

ZAKLJUĈAK: Svaka razvojna delatnost, u okviru strategije razvoja prema konceptu napredka(sinergetskog unapređenja i ublaţavanja sektoralnog sukoba), kada je planirana, kontrolisana i upravljena od vladinih institucija na osnovu zakonskog okvira, uspešnija je i više organizovanija za njeno sprovođenje prema odvojenim odgovornostima nasuprot neuspešnih pojedinačnih delatnosti u okviru strategije trenda, sa neorganizovanim razvojima u pravilnom sprovođenju (investicije, trajanje i kontrola) .



143

5. ODREDBE ZA SPROVOĐENJE STRATEGIJE PREMA KONCEPTU

Odredbama za sprovođenje vrši se jasnije definisanje za: uslove i mere korišćenja, prostornog uređenja i mera zaštite ţivotne i socijalne sredine područja PNI.

5.1. USLOVI I VLADINE MERE , LOKALNE SAMOUPRAVE, PRIVATNIH INVESTITORA I DRUGIH ODGOVORNIH INSTITUCIJA

5.1.1. USLOVI I OPŠTE MERE

Prostornim planom za područje od posebnog ekonomskog interesa- Oblast novih iskopina (u daljem tekstu : Plan) definišu se ciljevi regulisanja, organizovanja i prostorne destinacije kao i uslovi i mere za korišćenje, regulisanje i posebnu zaštitu područja.

Plan se uključuje u nacrt-elaborat “Prostorni plan za područje od posebnog ekonomskog značaja - Oblast novih iskopina” rađene u tesnoj saradnji sa Institutom za prostorno planiranje –MSPP i Međuministarskom radnom grupom ( osnovane za ovu svrhu) u 2009 godini kao i sastoji se od tekstualnog i grafičkog dela (gde se uključuju mape, grafički deo, tabele i različite slike).

Plan, obuhvata vremenski period od deset i više godina, odnosno 2010 – 2020+.

Pregled Plana vrši se svakih pet godina ali se moţe uraditi i prema zahtevima na osnovu promena na terenu.

Ministarstvo sredine i prostornog planiranja(MSPP) je odgovoran za reviziju Plana. Plan je rađen u skladu sa Zakonom o prostornom planiranju i u skladu sa direktivama,

konvencijama i međunarodnim načelima za planiranje, razvoj i zaštitu ţivotne sredine.

Svi ostali planovi niskog nivoa i od uticaja na teritoriju područja NRO podleţu ovom Planu.

ODREDBE ZA SPROVOĐENJE STRATEGIJE V



144

5.1.2. PRIMENA PLANA OD STRANE VLADE REPUBLIKE KOSOVA

Na osnovu upustva UKP, određuje odgovornu instituciju za pripremu lokacije za izgradnju novih generisanih kapaciteta.

Na osnovu upustva UKP, određuje prihvatljivu tehnologiju za izgradnju novih generisanih kapaciteta, komercijalno dokazanih i u punom skladu sa standardima EU-a;

Na osnovu upustva UKP, određuje faze razvoja iskopine i kapacitet izgradnje nove termocentrale;

Zajedno sa nadleţnim institucijama, stvara i sprovodi okvir zahteva koji proizlaze iz Aquis Communitarie.

Pravi inventar, procenu nekretnina i donosi odluku o eksproprijaciji.

U saradnji sa opštinama određuje pogodnu lokaciju za preseljenje i relokaciju stanovništva;

U saradnji sa opštinom i u konsultaciji sa zajednicom utvrđuje lokaciju za premeštanje-relokaciju groblja;

Zajedno sa relevantnim institucijama za kulturno i istorijsko nasleđe brigu za kulturno nasleđe uopšte.

Tretira nasleđene probleme ţivotne sredine i postojećih od aktivnosti KEK-a (deponije pepela, spoljašnjih slaganja jalovine itd.).

Usvaja i nadzire spovođenje svih planova izrađenih od privatnih investitora koji se traţe i na osnovu ugovora;

Organ Ekspropriacije u okviru MSPP usvaja i motri Akcioni Plan preseljenja;

MSPP je odgovoran za pruţanje urbanističkih uslova za regulativni urbanistički plan kompleksa TC “Novo Kosovo”;

MSPP daje ekološku i urbanističku saglasnost za područje od posebnog ekonomskog interesa“PNI”.

5.1.3. PRIMENA PLANA OD STRANE LOKALNE SAMOUPRAVE

Institucije lokalnog nivoa, opštine: Obilić, Kosovo Polje, Vučitrn i Glogovac uradiće koordinaciju upravljanja utvrđenih delova unutar Područja od posebnog interesa NRO;

Planovi razvoja opština (PRO) učesnica Obilić, Kosovo Polje, Vučitrn i Glogovac trebaju se uskladiti sa ovim Planom;

Proširenje naselja u skladu sa PRO, PUR, URP i PP TER-a za opštine učesnice u NRO (Obilić, Kosovo Polje, Vučitrn i Glogovac);

Lokalna Vlada izrađuje i odobrava Urbanističke regulatorne planove;

Lokalna Vlada, nakon dobijanja saglasnosti od MSPP, odobrava Urbanistički regulatorni plan za Kompleks TC “Novo Kosovo”;

Opštinsko odeljenje za urbanizam, tokom izrade regulatornih planova / urbanih, treba orjentisati razvoje na densifikaciji ili proširenju naselja (za one koji se ne preseljavaju) u području PNI, u zavisnosti od uticaja zagađenja pod uticajem vetrova i sa minimalnom udalenošću od 1 km‟ od TC- a kao i 200 m‟ od područja iskopina i transportne trake;

Bezbednost u saobraćaju(signaliziranje, branici puteva,);

Zabrana kretanja transportnih vozila na lokalnim putevima naselja;

Obezbeđenje rudnika ogradama za sprečavanje rizika;



145

5.1.4. PRIMENA PLANA OD STRANE PRIVATNOG INVESTITORA

Radi i upravlja novim generisanim kapacitetima i novom iskopinom lignita nakon tenderskog procesa i u skladu sa uslovima ugovora;

Izrađuje Akcioni plan za preseljenje na osnovu “Političkog okvira za preseljenje”

Izrađuje Akcioni plan za premeštanje groblja u saradnji sa nadleţnom Skupštinom Opštinom i u bliskim konsustacijama sa zajednicom;

Izrađuje Urbanističke regulatorne planove za Kompleks TC “Novo Kosovo” na osnovu urbanističkih planova ponuđenih od MSPP;

Priprema socijalni plan koji će između ostalog uključiti obuku i transfer dela aktuelne radne snage KEK-a, u cilju pruţanja mogućnosti za zapošljavanje.

Osniva Fond za razvoj zajednice ovog područja koji će se definisati u zahtev za predlog.

Koristi na racionalni način rezerve lignita na osnovu Glavnog rudarskog plana.

Brine za očuvanje, zaštitu ţivotne sredine i izradu projekta za rehabilitaciju ţivotne sredine u kojoj će raditi i instalirati sistem monitoringa ţivotne sredine za prirodne resurse i kvalitet vazduha.

Koristi na racionalni način vodne rezerve potrebne u procesu proizvodnje električne energije.

Izrađuje PUS, PSU i PDP na osnovu ovog Plana i druge dokumentacije izrađene od Vlade Republike Kosova.

Izrađuje plan za zatvaranje termocentrale nako završetka radnog veka.

Harton plan za zatvaranje iskopine nakon korišćenja rezervi lignita.

Svaki izrađeni plan, koji je neophodan ugovorom, podnosi se na usvajanje Vladi Republike Kosova.

5.1.5. SPROVOĐENJE PLANA OD STRANE DRUGIH ODGOVORNIH INSTITUCIJA

KOSTT se obavezuje da rehabilituje ostarele linije i da uradi povećanje novog prenosnog sistema (110 i 220 KV)

KOSTT se obavezuje da popravi mreţu i obezbedi rigoroznu kontrolu u korist minimiziranja gubitaka električne energije.

Ekonomski operater26 upravlja postojećim generisanim kapacitetima unutar područja do njihove dekomisije i sprovodi projekte na revitalizaciji degradiranih prostora (deponije pepela i jalovine)

Regionalno preduzeće „Kompanija za upravljanje Kosovskim deponijama (KUKD) treba sa podigne nivo upravljanja sanitarne deponije ili da ga ukloni sa lokacije koja se nalazi na istočnom delu rudnika Mirash.

5.1.6. UREĐENJE I KORIŠĆENJE PROSTORA

Prostor unutar evidentirane granice područja od posebnog ekonomskog interesa ima površinu od 14. 986 ha (hektara).

Prostor unutar granica nove iskopine u okviru basena Kosova treba se isključivo sačuvati za rudarske aktivnosti.

26 Sa ekonomskim operaterom defiinira se aktuelni operater koji je KEK-a np. Ili njegov naslednik posle procesa privatizacije ili ristrukturisanja …



146

Otvaranje novog rudnika treba se odvijati na postepen način sklapanjem lignita i istovremeno zatvarajući iskorišćene prostore.

U naseljima koji se trebaju preseliti, prema napretku razvoja na osnovu Glavnog rudarskog plana, opštinski organi donose odluku o zabrani nove izgradnje nakon popisa nekretnine.

Izgradnja novih stambenih objekata, u periodu nakon donošenja odluke od opštinskih organa o zabrani njihove izgradnje do početka procesa preseljenja, smatra se ilegalnom izgradnjom i ne vrši se njena nadoknada.

Uređene površine zemljišta, nakon urađene rehabilitacije degradiranih područja, prelaze u vlasništvo opštine za dalje rekultivisanje kao poljoprivrednog resursa.

Zbog potencijala klizanja zemljišta u ovom području i nakon procesa povratka zemljišta, ne predviđa se osnivanje novih naselja na ovim površinama kao i iznad iskopina rudnika Bardh, Mirash i Sitnica nakon punjenja i njihovog pretvaranja u ravne prostore;

5.2. ODREDBE ZA KONSULTACIJE, SARADNJU I UĈEŠĆE

Izrada ovog Plana zasniva se na korišćenju svih dosadašnjih naučno istraţivačkih konsultacija i tokom javnih rasprava visoko ceneći saradnju i učešće na sastancima koje su inicirane i realizovane od Kancelarije projekta tehničke pomoći energije iz lignita (PATEL) za pripremu različitih izveštaja SPSS-a i plana razvoja NRO.

Međuministarska radna grupa, formirana od početka procesa izrade ovog Plana (samo od dva najodgovornihih ministarstava MSPP i MER), veoma brzo je proširena sa predstavnicima i sa interesom od drugih relevantnih ministarstava, koji je ubrzo upotpunjen i sa predstanicima iz opština učesnica i KEK.-a (Kosovska energetska korporacija, akcionarsko društvo).

Ova radna grupa (GPNM) treba se sakupiti i kada se traţi revizija ili izrada novog plana zbog iskustva i stručnosti učesnika.

Učešće u konsultativnim sastancima sastoji se od učesnika svih zainteresovanih grupa.

Komentari iz javnih sastanaka (bilo da su diskusije, konsultacije ili jave rasprave), uzimaju se u obzir i pridodaju Planu.

5.3. ODREDBE O HRONOLOGIJI I ETAPAMA SPROVOĐENJA

Unapređenje procesa razvoja nove termocentrale odnosno hronologije neprekidne izgradnje moţe se sprovesti samo na osnovu odluka KDP-a.

Unapređenje ili hronologija rudarskog razvoja realizuje se prema Glavnom rudarskom planu (GRP), izrađenog od Ëatenfall europe i DMT, sa hronološkim pregledom faza.

Plan je podrţan u istraţivačkim studijama izrađenog od Ëatenfall i DMT.

Unapređenje i hronologija razvoja procesa preseljenja naselja Hade i Shipitullë, iz nove rudarske oblasti treba se realizovati u skladu sa razvojem procesa rudarskog razvoja.

Rehabilitacija degradiranih područja treba da se započne odmah i da se nastavi besprekidno do završetka izrađenih projekata.

Neposredna sadnja sadnica na zelenim zaštitnim pojasevima koristeći akciju „jedan stanovnik jedan izdanak‟ prema zajedničkom planu KP / MSPP / MPŠRR / MER (KEK)

5.4. UPUSTVA O DALJIM ISTRAŢIVANJIMA

Vlada Kosova i investitor da izrade studiju, o uticaju zagađenja na ljudsko zdravlje, od procesa i razvoja za proizvodnju električne energije, u prošlosti, sadašnosti i budućnosti kao i predviđanje mera zaštite zdravlja stanovnika tog područja;



147

Završavaju se procesi objave i obavezuju MSPP na izradu Prostornog plana za područje od posebnog ekonomskog interesa “Hidrocentralu Zhur-a”;

Kroz nadleţne institucije izrađuje studije fizibiliteta i sprovodi projekte za izgradnju novih malih hidrocentrala;

Studira i realizuje projekat pretvaranja „Hidrocentrale Ujmana u reverzibilnu hidrocentralu;

Završava i sprovodi konkretne projekte za uključivanje u mreţu prirodnog gasa;

Izrađuje projekte zasnovane na unapred urađenim studijama o mogućnostima korišćenja drugih alternativnih izvora za proizvodnju elektručne energije;

Stvara stabilan zakonski, institucijonalni i ekonomski okvir alternativne energije;

Osniva centralnu instituciju za istraţivanje obnovljivih izvora energije;



148

Vlada Republike Kosova

Ministarstvo sredine i prostornog planiranja

PROSTORNI PLAN Područje od posebnog ekonomskog interesa

“Podrucje Novog Iskopa 2010 – 2020+”

Institut za Prostorno Planiranje

Priština, Mart, 2011

Dokument izrađen za prostorno planiranje u saradnji sa relevantnim strukturama Vlade Republike Kosova



149

DODATAK 1. Spisak grafičkih delova prostornog plana za P.P.E.I. “Podrucje Novog Iskopa”

Mape

Mapa 1. Predloţena granica područja (Pov. 143 Km2) sa prostornim uticajnim faktorima. Izvor: PATEL/MER .................................................................. ........................................................................ .. 15

Mapa 2. Određena granica područja sa prostornim uticajnim faktorima. Izvor: IPP/MSPP .................. 16 Mapa 3. Granica područja “PNI” sa površinom od 150 km². Izvor : IPP/MSPP ........................................ 17 Mapa 4. Prostorni kontekst: Basena lignita na Kosovu. i Područje PNI u basenu Kosova. Izvor:

IPP/MSPP .................................................................................................................................................... 25

Mapa 5 Prostiranje i teritorijalni kontest područjaNRO u opštinama. Izvor: IPP/MSPP ......................... 26

Mapa 6. Prostiranje PNI unutar Kosovskog basena uglja. Izvor: IPP/MSPP ............................................ 28

Mapa 7. Geološki sastav Kosova. Izvor: NKRM ................................................................................................ 29 Harta 8. Hidrološki sastav Kosova. Izvor:NKRM.............................................................................................. 30 Mapa 9. Poloţaj PNI, u seizmičkom području inteziteta 7° MSK prema zabeleţenim zemljotresima, na Kosovu. Izvor: Institut za seizmiku / МЕR i IPP / МSPP ............................................................. 33 Mapa 10. Prostiranje poplava reka (levo )I nivoi erozija (desno) u području PNI.

Izvor: IPP / МSPP prema Hidroekonomskom atlasu Kosova ............................................................ 34 Mapa 11. Površine u upotrebi i pod vlasništvom KEK-a. Izvor: Divizija uglja/KEK .................................... 35 Mapa 12. Коrišćenje zemljišta u području PNI. Izvor: IPP / МSPP ............................................................... 36

Mapa 13. Prostiranje klase poljoprivr. zemljišta u području PNI-a Izvor: IPP/МSPP prema UN FAO.... 37 Mapa 14. Naselja u području PNI. Izvor: IPP / МSPP ....................................................................................... 39 Mapa 15. Prostiranje tačaka za monitoring vazduha na Kosovu. Izvor: HMIK ............................................. 44

Mapa 16. Kategorizacija reka prema stepenu zagađenja Izvor: DV/MSPP .................................................. 47

Mapa 17. Prostiranje prirodnog i kulturno-istorijskog nasleđa na i oko “PNI”. Izvor: IPP / МSPP ......... 54 Mapa 18. Odnos između rudarskih oblasti (na korišćenje, prema GRP i one licencirane prema PRP.

Izvor: MER /SPSS / PricewaterhouseCoopers LLP ............................................................................ 58 Mapa 19. Gustina stanovništva (b/km2) po katastarskim zonama PNI. Izvor: IPP / МSPP 2009 ............ 60

Mapa 21. Objekti socijalne infrastrukture i usluga u području PNI. Izvor: IPP / МSPP............................. 64 Mapa 22. Prostiranje tehničke infrastrukture u području PNI. Izvor: IPP / МSPP ..................................... 69 Mapa 23. Prostiranje mreţe električne energije na i oko područja PNI. Izvor: PP2010, IPP / МSPP ....... 71

Mapa 24. Prostiranje prenosne mreţe električne energije na Kosovu i veza sa regionom. Izvor: KOSTT uzete od PATEL/MER ..................................................................................... ........................... 72

Mapa 25. Predviđeno vremensko napredovanje nove iskopine prema scenariju “A”. Izvor: IPP / МSPP

prema SPSS 2008, kancelarija PATEL/MER ....................................................................................... . 116 Mapa 26. Strategija budućih razvoja prema konceptu prostornog razvoja PNI. Izvor: IPP / МSPP ..... 120 Mapa 27. Predviđeno korišćenje zemljišta za 2020 godinu. - Izvor: IPP / МSPP ......................................... 137 Mapa 28. Rasprostiranje gasova SO2 i NOx iz TC NK i Kosova B pod uticajem vetra upodručju NRO. Izvor: IPP / МSPP iz SPSS 2008, kancelarija PATEL/MER .............................. 138

Mapa 28. Zaštitne mere prema eroziji i istaknutih poplava u području PNI. Izvor: IPP / МSPP iz Hidrometeorološkog atlasa Kosova 1976 ............................................................................................ 139

Slike Slika 1. Sveobuhvatna šema u procesu planiranja (izrade Plana). Izvor: IPP / МSPP ............................. 18

Slika 2. Šema sistema planiranja na Kosovu. Izvor: IPP / МSPP .................................................................. 22 Slika 3. Šema procesa planiranja (Procedura izrade Plana) na Kosovu. Izvor: IPP / МSPP .................... 23 Slika 4. Grafik promena mesečnih temperatura. Izvor: Hidrometeorološki Institut Kosova, 2004 ...... 31

Slika 5. Ruţa vetrova za Prištinu. Izvor: HMIK, 2004 ....................................................................................... 32 Slika 6. Šema prostiranja sklapanja spoljašnje jalovine i postojećeg rudnika u području PNI.

Izvor: KEK .................................................................................................................... ............................. 39 Slika 7. Grafik mesečnih prosečnih vrednosti SO2 merene u HMIK 2005 – 2008. Izvor: HMIK, 2009 .. 44

DODACI U Prostornom Planu za P.P.E.I. “Podrucje Novog Iskopa” 2010 – 2020+



150

Slika 8. Grafik prosečnih mesečnih vrednosti čađi merene u HMIK 2005 –2008. Izvor: HMIK, 2009 .... 45 Slika 9. Grafik prosečnih godišnjih vrednosti jonova sulfata hlora, pH-a i električne provodljivosti za 2007 i 2008. Izvor: HMIK, 2009 .................................................................................................................. 45

Slika 10. Poređenje sa međunarodnim rudnicima. - Izvor: MER / SPSS / PricewaterhouseCoopers LLP.. 56 Slika 11. Oblasti iskopina lignita u Kosovskom basenu. - Izvor: MER / SPSS / PricewaterhouseCoopers LLP ................................................................................................................... 57 Slika 12. Grafik strukture stanovništva prema starosti u području PNI za 2008 godinu. Izvor: IPP/MSPP, 2009 .................................................................................................. ............................. 61 Slika 13. Grafik pomoćnih prihoda u porodičnoj ekonomiji. Izvor: iz SPSS 2008, kancelarija PATEL/MER ............................................................................................. ............................. 67 Slika 14. Šema odnosa između područja PNI, TER-a i autoputa iz PPK 2010-2020+.

Izvor: IPP/MSPP ....................................................................................................................................... 73 Slika 15. Piramidalna šema za postizanje Vizije. Izvor: IPP/MSPP ............................................................... 97 Slika 16. Šema koncepta “Detelina i propeler” za budući razvoje područja PNI. - Izvor: IPP/MSPP. 101 Slika 17. Skica seče bloka u termocentrali sa lignitom. Izvor: Predmet obuke za SPSS od PATEL ............ 103 Slika 18. Šema scenarija “A, B, C i D”za izbor lokacije termocentrale “Novo Kosovo” Izvor: IPP/MSPP ......................................................................................................................................... 112 Slika 19. Šeme scenarija predloţenih za razvoj novog rudnika. Izvor: KEK “Glavni rudarski plan‟ 2005 . 115 Slika 20. Dugoročna vremenska predviđanja za razvoj nove iskopine. Izvor: SPSS 2008, kancelarija

PATEL/MER .................................................................................................................. ............................ 117

Tabele

Tabela 1. Površine (u hektarima i %) konteksta PNI – Opština učesnica. - Izvor: IPP/MSPP .................. 26 Tabela sa grafikom 2. Korišćenje zemljišta u području PNI. - Izvor: IPP/MSPP ............................................. 37 Tabela 3. Prosečne vrednosti imisija tokom 2002 – 2005 godine. - Izvor: INKOS ......................................... 42 Tabela 4. Prosečne vrednosti imisija tokom 2006 – 2008. - - Izvor: INKOS ..................................................... 43 Tabela 5. Količine pepela kao proizvoda rada u termocentralama Kosova - Izvor: TIAM/KEK/MER ..... 50 Tabela 6. Otpad uklonjen iz TC-Kosovo B u 2004/2005 (levo) i po dve TC-e u 2006 (desno). Izvor: KEK/MER .......................................................................................................... ............................. 50 Tabela 7. Stepen buke. Izvor: Carl Bro, 2002 ........................................................................................................ 52 Tabela 8. Kulturno-istorijsko nasleđe za područje PNI. Izvor: DTK/MKOS .............................................. 55 Tabela 9. Rezervat linjitit brenda FMR-së në Basenin e Kosovës. Izvor:: MER/KEK .................................. 57 Tabela 10. Gustina stanovništva prema naseljima. Izvor: IPP/MSPP ................................................................ 59 Tabela 11. Generisani kapacitet u blokovima postojećih termoelektrana na Kosovu. Izvor: KEK, 2009 ... 75 Tabela 12. Total troškova za energetski sektor (u milion €). Izvor: Kancelarija PATEL/MER ..................... 83 Tabela 13. Planirana investiranja za projekt “Nova iskopina lignita i Termocentrala Novo Kosovo”.

Izvor: Kancelarija PATEL/MER , 2009. .................................................................................................. 84

Tabela 14. Kriterijumi za izbor lokacije za TCNK. Izvor: IPP/MSPP ............................................................... 112 Tabela 15. Procena strategije za područje PNI prema standardnim kritikama. - Izvor: IPP/MSPP .......... 136

Fotografije Foto 1. Izgled Prištine sa prašinom donete pod uticajem vetra. Izvor: IPP/MSPP ..................................... 32 Foto 2. Pogled iz postojećeg Mirash. rudnika. Izvor: Divizija uglja/KEK ................................................... 40 Foto 3. Pogled sa deponije pepela u TCA - Izvor: KIZS/MSPP ..................................................................... 40 Foto 4. Izgled termocentrale Kosovo B. Izvor: IPP / MSPP.......................................................................... 41 Foto 5. Izgled sa poplava područja u blizini TC Kosovo A. Izvor: IPP/ MSPP, 2005 .............................. 46 Foto 6. Izgled nekoliko rezervara sa sadrţajem nus proizvoda, ostalih iz procesa gasifikacije.

Izvor: KEK/INKOS ..................................................................................................... ............................. 51 Foto 7. Izgled Turbe Sultan Murata I-vog. Izvor: IPP/MSPP ...................................................................... 53 Foto 8. Izgled sela Hade. Izvor: IPP/MSPP ...................................................................................................... 64 Foto 9. Izgled poljoprivrednog zemljišta na zoni Interesa.– Izvor: IPP / MSPP ...................................... 78 Foto 10. Izgled sa delimične rehabilitacije deponije jalovine. Izvor: IPP/MSPP ..................................... 87 Foto 11. Pogled sa postojeće iskopine. Izvor: KEK/MER ............................................................................... 92 Foto 12. Izgled hiperboličnog hladnjaka i stubova prenosa Izvor: iz arhive IPp/MSPP ........................ 97

Foto 13. Pogled iz radnih sastanaka MMRG. Izvor: IPP/MSPP ................................................................... 100



151

DODATAK 2. Odluka Vlade br. 02/57 za proglašenje područja od posebnog ekonomskog interesa “Podrucje Novog Iskopa” od 13.03.2009 godine.



152

DODATAK 3. Odluka Vlade br. 07/99 za rekonfiguraciju transakcije za “TC NK” od 17.12.2009 godine.



153

Dodatak 4. Odluka Skupštine Kosova br. 03-V-272 za usvajanje SEK 2009 – 2018 od 01.04.2010.



154

DODATAK 5. Strateški akcioni plan

Strateški akciopni plan za PP područja od posebnog ekonomskog interesa “Područje novog iskopa 2010 - 2020+”

Re

dn

i b

r.

Str

em

lje

ne

Cil

ji

Akcija(mera / projekt / aktivnost) Rok Odgovorne institucije

Primenjene institucije

Budţet u milionima € / Investitor Postojeći projekti BK Donac PPP Total

S1 Stremljenje 1. Bezbedna proizvodnja i snabdevanje električne energije i grejanja

S1 C1 Cilj 1. Formiranje novih generisanih jedinica u TC Novo Kosovo sa najnaprednijom tehnologijom sagorevanja lignite od 2011godine

1 S1 C1 A1

Odluka za izgradnju novih kapaciteta TC NK sa naprednom tehnologijom u 2010 godini

* Skupština /

Vlada

Vlada / Upravni

komitet proj. Urađeni

2

S1 C1 A2

Realizacija Cilja Strategije energije, izraţavanje interesa, izbor investitora i potpisivanje sporazuma u 2010 godini za izgradnju TCNK i rehabilitacije TC Kosovo B.

* Vlada / USP USP /

Investitor

3 S1 C1 A3

Realizacija projekta nove iskopine – Sibovca jugo-zapad od 2010 godine

* Vlada KEK /

Investitor

4

S1 C1 A4 Dekomisija TC Kosovo A posle 2017 godine *** Vlada

MER / MSPP

Opština / KEK

5

S1 C1 A5 Izrada projekta za uklanjanje pepela I čišćenja terena u lokaciji industrijske zone Kosova B za izgradnju TC NK 2010 / 11

* Vlada MER / KEK

6a S1 C1 A6

Sprovođenje projekta uklanjanja pepela I čišćenje terena u lokaciji industrijske zone Kosova B za izgradnju TC NK 2010 / 11

* Vlada Investitor

6b S1 C1 A7

Izrada I usvajanje urbanog plana uređenja kompleksa TC “ Novo Kosovo” 2011godini

* MMPH/Opština Investitor

7 S1 C1 A8

I-va faza izgradnja prvih blokova od 600 (2 x 300) MW u 2011 godini sa ulaskom u rad 2015 i 2016 godini

* Vlada / USP Investitor 600 600

8 S1 C1 A9

II-a faza izgradnja drugih blokova od 600 (2 x 300) MW prema potraţnji potrošača I bilansa sa ulaskom u rad pre 2020 godine

*** Vlada Investitor 600 600



2

9

S1 C1 A10

III-a faza –U toku je izgradnja drugih blokova do 1000 MW sa najnaprednijom tehnologijom u skladu sa lokalnom I regionalnom potraţnjom (2020+)

p Vlada Investitor 1,000 1,000

10 S1 C1 A11

Neprekidno sprovođenje obaveza TKE (Sporazum zajednice za energiju I poštovanje Direktiva EU-a sa prioritetom za energetski sector

p Vlada Investitor

S1 C2 Cilj 2. Snabdevanje, prenos I sigurna distribucija električne energije u lokalnoj mreži I interkonekcionom sistemu

11

S1 C2 A1

Izrada zakonskog okvira I kontinuirano spovođenje “Acquis Communnitaire” prema kalendaru traţenih reformi od KTE-e kao I one ekonomske za energiju.

p

Vlada

Investitor

12

S1 C2 A2

Obezbeđenje sporazuma za saradnju elektro-energetskog sistema Kosova u interkonekcionom sistemu regiona (Albanija, Crna Gora, Srbija I Makedonija) u 2010 -2011 godini

*

Vlada MER / KOSTT

13

S1 C2 A3

Optimizacija paralelnih radova na dva komplementarna sistema I realizacija projekata linije 400 kV interkonekcije između Kosova I Albanije u kratkoročnom periodu (2010 - 2012)

*

Vlada MER / KOSTT

14

S1 C2 A4

Stabilna i neprekidna operacija Kosovskog sistema prenosa električne energije i njena integracija u interkonekcioni regionalni system I ENTSO-E do 2012 godine.

*

Vlada

KOSTT

15 S1 C2 A5

Neprekidna rehabilitacija zastarelih linija i izgradnja novih u okviru prenosnog sistema (110 i 220 KV-a)

p KOSTT KOSTT

16 S1 C2 A6 Minimiziranje gubitaka električne energije p KOSTT / KEK

KOSTT / KEK

S1 C3 Cilj 3. Neprekidna inicijativa za snabdevanje obnovljivih izvora za proizvodnju energije

17 S1 C3 A1

Izrada stabilnog zakonskog I ekonomskog okvira od 2010 godine do 2012 godine za alternativnu energiju

* Skupština /

Vlada MER

18

S1 C3 A2

Drţavna podrška za podršku inicijativama javnog-privatnog partnerstva sa Međunarodnim finansijskim institucijama od 2010-e godine

p Skupština /

Vlada MEF

19 S1 C3 A3

Izrada pomoćnih tarifa za korišćenje obnovljivih izvora (Feed-in-Tariffs)

p RKE RKE



3

20 S1 C3 A4

Osnivanje Kosovske agencije za energetsku efikasnost do 2011godine

* Skupština MER

21

S1 C3 A5

Izrada PP za područje od posebnog ekonomskog interesa HC (hidrocentrale) Zhur u 2010/11 godini prema odluke Skupštine br.03-V-154 od 24 jula 2009 godine

* Skupština

MSPP / MER i drugi

vladini sektori

22 S1 C3 A6

Realizacija projekata za izgradnju drugih manjih hidrocentrala tokom 2010 – 2020 godina;

*** MER MER

23

S1 C3 A7

Izrada studije parafizibiliteta za transforamaciju HC Ujman-a u reverzibilnu hidrocentralu zasnovanu na prethodnim studijama 2010 - 2011

*

Vlada MER / HS "Ibër

Lepenc"

24 S1 C3 A8

Izrada konkretnih projekata tokom 2010 – 2014 godina za uključivanje u mreţu I korišćenje prirodnog gasa

p Vlada

MER / ZRrE

25

S1 C3 A9

Izrada projekata zasnovanih na preporukama EU-a za korišćenje obnovljivih izvora za proizvodnju, štednju I efikasnost električne energije

p

Vlada MER / KAEE

26

S1 C3 A10

Realizacije projekata zasnovanih na preporukama EU-a za korišćenje obnovljivih izvora za proizvodnju, štednju I efikasnost električne energije

p

Vlada MER / KAEE

27

S1 C3 A11

Studije o potencijalu I izradi projekata za korišćenje biomase za proizvodnju električne energije od 2010 godine

p

Vlada MER / KAEE

S1 C4 Cilj 4. – Korišćenje vode ili procesne pare iz TC za centralno grejanje Prištine, Obilića i Kosovo Polja

28

S1 C4 A1

Sprovođenje Projekta grejanja Prištine u dve faze: 1) Realizacija PG, prostiranje mreţe cevi od kogeneracije TC Kosovo B do razmenjivača blizu Termokosa 2) Verifikacija, uređenje I proširenje distribucione mreţe

*** Vlada / opštine

Prištine Termokos / Investitotr

UE & Q.

Nemač.član.

29

S1 C4 A2

Izrada I sprovođenje Projekta grejanja Obilića u dve faze: 1) Izgradnja Centralna stanica razmenjivača 2) Prostiranje sistema cevi od kogenerisanja TC Kosovo B do Centralne stanice kao I distributivne mreţe


Obilća

"Kompanija Projekta"

/ Investitor

UE / IPP



4

30

S1 C4 A3

Izrada I sprovođenje Projekta grejanja Kosova Polja u: 1) Izgradnja lokalne stanice razmenjivača 2) Prostiranje sistema cevi od Centralne stanice u Obiliću do lokalne stanice kao I komunalne distributivne mreţe


Kosovo Polje

"Kompanija Projekta"

/ Investitor

UE / IPP

Nr.

Re

nd

o

r

Str

em

lje

ne

Cil

ji

Akcija(mera / projekt / aktivnost) Rok Odgovorne institucije

Primenjene institucije

Budţ u milione € / Investitor Postojeći projekti BK Donac PPP Totali

S2 Stremljenje 2. Planiranje I kontrola procesa preseljavanja I razvoj naselja unutar I izvan NRO

S2 C1 Cilj 1. – Izrada I usvajanje u 2010godini kao I sprovođenje u fazama "Političkog okvira za preseljenje"

31 S2 C1 A1

Izrada i usvajanje " Okvir Politika za Preseljenje"

u 2010 / 11 *

Vlada MSPP SB U procesu

32 S2 C1 A2

Sprovođenje " Okvir Politika za Preseljenje " u faze prema Rudarskom planu za iskopavanje I na osnovu rudarskog unapređenja

p Vlada

MSPP/ opština

S2 C2 Cilj 2. - Inventarizovanje I procena imovine I nekretnine (tokom 2010/11 za F-I i 2018/19 za F-II)

33 S2 C2 A1

Izrada procedure, metodologije I podela odgovornosti sa istim kriterijumima za sve, u proceni nekretnine;

* Vlada

MF

34 S2 C2 A2

Inventarizovanje I procena bogastva I nekretnine za I- vu fazu(deo naselja Hade I Shipitull-a I opcionalno Dardhishtë) u 2010 / 11

* Vlada

MF / KEK / opština

35

S2 C2 A3

Inventarizovanje I procena bogastva I nekretnine za II- u fazu (naselja Leškošić/Lajthishtë i Siboc I opcionalno Palaj/Caravadic-e) pre 2020 godine

***

Investitor Organ Ekspropriaci

je

36

S2 C2 A4

Procena prihvatljive vrednosti, za rok I načine naknade individualnog bogastva: zemljišta, stambenih objekata I drugih popratnih objekata za F-I u 2011 godini

*

Vlada MF / KEK /

opština

37

S2 C2 A5

Procena prihvatljive vrednosti za rok I načine naknade individualnog bogastva: zemljišta, stambenih objekata I drugih popratnih objekata za F-II u 2019 godini

*** Investitor Organ

Ekspropriacije zajednica



5

38 S2 C2 A6

Pribliţne procene potreba za infrastrukturu I tehničke, socijalne, religiozne I ekonomske usluge, organizovanje obuke itd.

p Investitor Vlada / opština / zajednica

S2 C3 Cilj 3. Eksproprijacija imovine u 2011/12 za F-I i 2019/20 za F-II

39 S2 C3 A1

Organizovanje prethodnih konsultacija za eksproprijaciju sa zajednicom koja se preseljuje

* Vlada / opština

MSPP / MF

40

S2 C3 A2

Postizanje saglasnosti I realizacija izjavljenog sporazuma poverenja (između Vlade I vlasnika) o načinu I roku naknade na osnovu zakona na snazi

* Vlada / opština

MSPP / MF i Investitor

41

S2 C3 A3

Izdavanje I opremanje vlasnika rešenjima za

eksproprijaciju (opravdanom vrednošću, u skladu

sa posebnim specifičnostima za različite vrste

imovine na osnovu postignutog dogovora) za F-I

u 2011godini

*

Vlada / opština

Organi Shpronësues

42

S2 C3 A4

Izdavanje I opremanje vlasnika rešenjima za

eksproprijaciju (opravdanom vrednošću, u skladu

sa posebnim specifičnostima za različite vrste

imovine na osnovu postignutog dogovora) za F-II

u 20191godini

***

Vlada / opština

Organi Shpronësues

S2 C4 Cilj 4. Nadoknada imovine I nekretnina u 2012/15 za F-I i 2020/23 za F-II

43

S2 C4 A1

Sprovođenje individualne naknade (za stambenu jedinicu za kvalitet, poljoprivrednog zemljišta, prihoda od godišnjih useva I biznisa ili drugog ako ima) u 2012/13 za F-I

* Vlada / opština

MF / Investitor

44

S2 C4 A2

Sprovođenje individualne naknade (za stambenu jedinicu za kvalitet, poljoprivrednog zemljišta, prihoda od godišnjih useva I biznisa ili drugog ako ima) u 2020/21 za F-II.

p

Investitor Vlada / opština

45 S2 C4 A3

Sprovođenje zajedničke naknade, infrastrukture I socijalnih I tehničkih usluga, F-I do 2013/15

** Vlada / opština

Vlada/Investitor

46 S2 C4 A4

Sprovođenje zajedničke naknade, infrastrukture I socijalnih I tehničkih usluga, F-I do 2021/23

p Investitor a Vlada / opština



6

S2 C5 Cilj 5. Sprovođenje prihvatljivog procesa za preseljenje-relokaciju zajednice (2010/2016 i 2019/25)

47

S2 C5 A1 Obezbeđenje I priprema pogodne lokacije za izradu urbanih regulacionih planova za preseljenje zajednice ( 2010/11 za F I)

* Opština / Vlada

Opština / Vlada

48

S2 C5 A2 Obezbeđenje I priprema pogodne lokacije za izradu urbanih regulacionih planova za preseljenje zajednice ( 2019/20 za F II)

*** Investitor /

Opština / Vlada

Opština / Vlada

49

S2 C5 A3

Postizanje sporazuma između Vlade I zajednice za preseljenje-relokaciju na osnovu izjavljenih nekretnina (F-I u 2011)

*

Opština / Vlada Zajednica / opština/

KEK

50

S2 C5 A4

Obezbeđenje I priprema pogodne lokacije za izradu urbanih regulacionih planova za preseljenje zajednice (F-II u 2020)

***

Investitor / Opština / Vlada

Zajednica / opština/

KEK

51

S2 C5 A5

Izrada I usvajanje detaljnjeg plana delovanja za sprovođenje-relokaciju zajednice sa dinamikom sprovođenja za sela u prvoj fazi, F-I: Hade i Shipitullë u 2011 godini

*

Opština / Vlada Vlada /

KEK

52

S2 C5 A6

Izrada I usvajanje detaljnjeg plana delovanja za sprovođenje-relokaciju zajednice sa dinamikom sprovođenja za sela u drugoj fazi, F-II: Lajthishtë/Leshkoshiq, Sibovc I jedan deo Caravadice (Palaj) u 2021 godini

***

Opština / Vlada

Vlada / Investitor

53 S2 C5 A7

Sprovođenje akcionog plana za preseljavanje-relokaciju zajednice prema planiranoj dinamici (za F-I u 2012/15)

** Investitor /


zajednica

54 S2 C5 A8

Sprovođenje akcionog plana za preseljavanje-relokaciju zajednice prema planiranoj dinamici (za F-II u 2022/25)

p Investitor /


Investitor / zajednica

S2 C6 Cilj 6. Postizanje I sprovođenje sporazuma sa zajednicom o pitanju groblja

55

S2 C6 A1

Konsultacije sa zajednicom I adekvatnim religioznim zajednicama kao identifikacija pogodnog prostora za premeštanje groblja do 2012 godine za F-I

* Vlada/ Opština Investor / Opština/

Vlada

56

S2 C6 A2

Konsultacije sa zajednicom I adekvatnim religioznim zajednicama kao identifikacija pogodnog prostora za premeštanje groblja do 2020 za F-II

p

Investor / Vlada/ Opština

Opština/ Vlada



7

57

S2 C6 A3 Postizanje prihvatljivog sporazuma sa zajednicom za premeštanje-relokaciju grobnica pre 2013 godinie /F-I

* Vlada/ Opština Investor /

Opština/ Vlada

58

S2 C6 A4

Postizanje prihvatljivog sporazuma sa zajednicom za premeštanje-relokaciju grobnica pre 2021 godinie / F-II

p

Investor / Vlada/ Opština

Opština/ Vlada

59 S2 C6 A5

Izrada Projekta za premeštanje-relokaciju grobnica (F-I u 2013)

* Vlada/ Opština Investor /

Opština/ Vlada

60 S2 C6 A6

Izrada Projekta za premeštanje-relokaciju grobnica (F-II)

p Vlada/ Opština Investor /

Opština/ Vlada

61 S2 C6 A7

Realizacija Projekta za premeštanje-relokaciju grobnica (F-I U 2014)

* Investor /

Vlada/ Opština Opština/

Vlada

62 S2 C6 A8

Realizacija Projekta za premeštanje-relokaciju grobnica (F-II)

p Investor /

Vlada/ Opština Opština/

Vlada

S2 C7 Cilj 7. Osnivanje fonda za razvoj zajednice od 10 miliona evra od investitora

63

S2 C7 A1 Osnivanje Savetodavne kancelarije i za menadţiranje fonda (SKMF) u 2011godini

* Opštine I Vlada

I Investor / Opština/

Vladai/NVO

64 S2 C7 A2

Identifikacija potreba zajednice za dobitke od fonda za razvoj od 2011godine

* Opštine Investitor / SKMF - PNI

65 S2 C7 A3 Izrada Plana razvoja zajednica u 2011godine *

Investitor / Opštine / Vlada

Investitor / SKMF

66

S2 C7 A4

Formalizacija sporazuma razumevanja za prioritete I olakšane kriterijume za stanovnike područja PNI u: - Plaćanju energije, - Osposobljavanje, stručne obuke I zapošljavanja u energetske podsektore energetskog sistema Kosova. - Zaštita ţivotne sredine I zdravstvene kontrole - Realizovanje projekata za to ili za potrebe zajednice itd.

* Vlada/ Opština

/ Investitor

Investitor / Opštine

(SKMF) / Vlada

S2 C8 Cilj 8. Planiranje I kontrola razvoja unutar I izvan područja NRO



8

67 S2 C8 A1

Izrada Plana energetskog upravljanja Kosova, na zaštiti rezervi lignite odlukom Vlade, do 2012 godine

* Vlada / MER MER

68

S2 C8 A2 Usklađivanje lokalnih planova opština učesnica (Obilić,Kosovo Polje, Vučitrn I Glogovac) sa PP za područje od posebnog ekonomskog interesa PNI

* Opštiine Opštiine /

MSPP

69

S2 C8 A3

Izrada urbanih regulacionih planova (sa densitetom I dozvoljenim proširenjem građevina naselja koji se ne preseljavaju) I monitoring razvoja područja od interesa PNI

p

Opštiine Opštiine

70

S2 C8 A4

Usvajanje I sprovođenje planova uređenja sa konkretnim projektima infrastrukture I tehničkim, socijalnim uslugama sa zajedničkim prostorima kao I drugim popratnim stambenim objektima (F-I u 2012/14)

*

Opštiine Opštiine

71

S2 C8 A5

Usvajanje I sprovođenje planova uređenja sa konkretnim projektima infrastrukture I tehničkim, socijalnim uslugama sa zajedničkim prostorima kao I drugim popratnim stambenim objektima (F-II u 2020/22)

***

Opštiine Opštiine

72 S2 C8 A6

Sprovođenje plan projekta na izgradnji I smeštaju stanovništva u nova naselja za F-I u 2013/15

** Vlada/ Opština Vlada /

Opstine

73 S2 C8 A7

Sprovođenje plan projekta na izgradnji I smeštaju stanovništva u nova naselja za F-II u 2021/23

*** Vlada/ Opština Vlada/

opština / Investitor

74 S2 C8 A8

Proširenje I poboljšavanje postojeće putne I prometne mreţe za povezivanje naselja oko rudarskog područja PNI u krakom periodu.

* Vlada/ Opština

MTPT / Opštine

75 S2 C8 A9

Poboljšanje stanja infrastrukture I funkcijonisanje ţelezničke mreţe uopšte a posebno u području PNI

p Vlada/ Opštine

MTPT / Ko Opštine /

76 S2 C8 A10

Uključivanje svih naselja u vodovodnu I kanalizacionu mreţu unutar područja PNI

* Vlada/ Opštine Kompanija

vode I kanalizacije

77 S2 C8 A11

Uključivanje svih naselja u telekomunikacionu mreţu područja PNI;

* Vlada / MTPT MTPT / Vlada

78

S2 C8 A12 Izrada prostornog plana za područje od posebnog interesa TER-a (trougla ekonomskog razvoja Kosova ) do 2012 godine

*

Vlada/ Opštine MSPP-IPP / MER / MTI / MF / MPŠRR



9

79

S2 C8 A13 Usklađivanje lokalnih planova, opština učesnica u Kosovskom basenu lignita, sa PP za područje od interesa TER, tokom 2012/14

**

Vlada/ Opštine

Opštine

80

S2 C8 A14

Izrada urbanih regulacionih planova I monitoring dozvoljenih razvoja naselja u Kosovskom basenu u 2011/ 2015

**

Vlada Opštine / DU /

Kompanija izrade

81

S2 C8 A15 Osnivanje inspekcijske jedinice , odgovorne za monitoring razvoja u području sa rezervama lignite (posebno Kosovski basen), u 2011godini

*

Vlada

MSPP/ MER

Re

dn

i b

r.

Str

em

lje

nje

Cil

ji

Akcije (mere / projekt / aktivnost) Rok Odgovorne institucije

Primenjive institucije

Budţet u milionima € / Investitor Postojeći projekti BK Donac IPP Total

S3 Stremljenje 3. Odrţivo upravljanje prirodnim resursima u PNI

S3 C1 Cilj 1. Racionalno i efikasno korišćenje resursa lignite u 2010 - 2020+

82 S3 C1 A1

Efikasno korišćenje lignita naprednom tehnologijom sagorevanja

p Vlada USP / MER / Investitor

83

S3 C1 A2

Sprovođenje Glavnog rudarskog plana novih iskopina zasnovane za dinamici razvoja novih generisanih kapaciteta za prvu fazu;

* USP KEK

84

S3 C1 A3 Sprovođenje Glavnog rudarskog plana novih iskopina zasnovane za dinamici razvoja novih generisanih kapaciteta za drugu fazu;

** USP / Investitor Investitor

85

S3 C1 A4 Koordinacija aktivnosti korišćenja lignita prema planiranoj dinamici paralelno sa aktivnostima rekultivacije.

p USP / Opština KEK /

Investitor

S3 C2 Cilj 2. – Sprečavanje samosagorevanja lignite u rudnicima (površinsa iskopavanja) od 2010 - 2020+

86 S3 C2 A1

Izrada operativnog plana za izbegavanje i sprečavanje poţara;

* Operater KEK /

Investitor

87 S3 C2 A2

Stvaranje tima za hitne slučajeve i obuka osoblja za izbegavanje, sprečavanje i gašenje poţara.

* Operater KEK /

Investitor

88 S3 C2 A3

Obezbeđivanje potrebne opreme za izbegavnje poţara za svaki rudnik;

p Operater KEK /

Investitor



10

S3 C3 Cilj 3. – Korišćenje i upravljanje vodnim resursima od 2010 - 2020+

89 S3 C3 A1

Izrada drţavne strategije za vode u skladu sa upustvima i specifičnim politikama u Okvirnoj Direktivi za vode EU-a;

* MSPP

/ Opština

MSPP

90 S3 C3 A2 Izrada plana upravljanja sliva reke Ibra; *

MSPP / Opština

MSPP

91

S3 C3 A3 Izrada plana za uređenje rečnog korita Sitnice; *

MSPP / Opština

MSPP

0.9

Urađen segment (5 km) u NRO

92 S3 C3 A4

Izrada projekta za uređenje rečnog korita reke Drenice;

* MSPP

/ Opština MSPP

93 S3 C3 A5

Izrada projekta za uređenje rečnog korita reke Lapa;

* MSPP

/ Opština MSPP

94 S3 C3 A6

Izrada projekta za inventar svih prirodnih izvora područja, uz mogućnost njihovog korišćenja za pijaću vodu za stanovnike područja;

* MSPP

/ Opština

MSPP

95 S3 C3 A7

Ispitivanje podzemnih voda u nanosima reke Sitnice, Drenice i Lapa

** Vlada /MSPP MSPP

96

S3 C3 A8

Izrada projekta za popravku i rehabilitaciju kanala Hidro-sistema Ibar-Lepenac na delovima: Pridvorice-Obilić; Bivolak-Drenas (smanjenje gubitka i ilegalnog korišćenja vode)

* MSPP / HS "I-L"

/ Opštine HS "Ibar - Lepenac"

97 S3 C3 A9

Sprovođenje mera za sprečavanje korišćenja inerata u reci Sitnici, Drenici i Lapu;

p MSPP/

Opštinski MSPP

98 S3 C3 A10

Sprovođenje mera protiv ilegalnih uključenja u sistem kanala Ibar-Lepenac;

p HS "Ibar - Lepenac"

HS "Ibar-Lepenac

99 S3 C3 A11

Aktualizacija, pregled i priprema planova za drugi deo projekta Ibar-Lepenac (deo Lepenca);

* HS "Ibar - Lepenac"

HS "Ibar-Lepenac

100

S3 C3 A12

Izrada studije flizibiliteta I izgradnje akumulacijonog basena u cilju povećanja bezbednosti snabdevanja rezervnom vodom TC-a (Novo Kosovo i Kosovo B)

* Investitor Investitor



11

101 S3 C3 A13

Smanjenje korišćenja vode kroz ciklus ispuštanja industrijskih voda;

p Vlada KEK /

Investitor

S4 Stremljenje 4. Poboljšanje stanja životne sredine i briga o nasleđu u području PNI-e S4 O1 Cilj 1.Poboljšanje performance životne sredine u području rudnika i postojećih TC-a u skladu sa Direktivom EU-e pre 2017godine

102 S4 C1 A1 Stvaranje odgovarajućih barijera prema zvuku radi smanjenja prepreki prouzrokovanih bukom p Vlada Investito

r

103

S4 C1 A2

Pošumljavanje zelenih pojaseva u području PNI-e: - Oko postojećih rudnika i novih iskopina, - Deponija pepela, - Posojećih i novih TC- a, i - Oko područja "PNI" do granice sa planinom Čičavicom

p Investitor Investitor

104

S4 C1 A3

Izrada plana za realizovanje projekata postojećih termocentrala, na: - Smanjenju emisije prašine, i - Izručivanje industrijskih voda.

** MSPP KEK / Investitor

105

S4 C1 A4

Poboljšanje prerformanse životne sredine TC “Kosovo A” sa dodatnim investiranjima na održavanju i mogućnost njenog rada do kraja 2017 godine (početak procesa zatvaranja)

** Vlada KEK / Investitor

106

S4 C1 A5

Odklanjanje otpada, dekomisija i demontiranje postrojenja u energetsko-hemijskom kompleksu lokacije "Kosovo A" (gasifikacija, sušionica, toplana,deponija i reparacija lignite kao i nitrita)

** Vlada MSPP / KEK /

Investitor

107

S4 C1 A6

Glavne popravke na modernizaciji opreme TC “Kosovo B” uključujući instalacije FGD ( Desulfuracija gasa – enitrifikacija) u skladu sa Direktivama EU-a

*** Vlada / UOP MER Investitor

108

S4 C1 A7

Realizacija ciljeva studija izvodljivosti za dekomisiju TC Kosovo A nakon 2017 godine i izrada planova za demontiranje i ureĎenje degradiranih prostora.

*** Vlada Vlada / MER/ KEK

109 S4 C1 A8

Izgradnja postrojenja za tretman (industrijskih, crnih, kanalizacionih itd.)voda na izlasku iz industrijskih objekata.

* Vlada Investitor

S4 C2 Cilj 2. Neprekidna rehabilitacija i rekultivacija degradiranih prostora



12

110 S4 C2 A1

Realizacija Projekta za čišćenje i rehabilitaciju zemljišta(PČRZ) u komponenti "Stvaranje sistema za hidraulični prenos pepela"

p Vlada / MER / MSPP KEK

111 S4 C2 A2 Realizacija PČRZ-a na "Rehabilitaciji, uobličavanju i rekultivaciji deponije pepela u TC Kosovo A " * Vlada / KEK KEK

112 S4 C2 A3

Realizimi i PČRZ na "Tretmanu i odstranjenju opasnog otpada iz područja gasifikacionog postrojenja u Obilić"

** Vlada / KEK KEK

113

S4 C2 A4

Realizacija PČRZ na "Stabilizaciji, reformsiranju i rekultivaciji spoljnih naslaga jalovine", za: - Vasiljevsku deponiju prema aktivnostima 2009 - Južnu deponiju prema dinamici 2010/12 - Kaljajsku deponiju i Lugu i Thellë 2010/12 i - Deponiju pepela i jalovine Dragodana 2009/11

* Vlada / KEK KEK

Në proces

114 S4 C2 A5 Popravka i rekultivacija starih područja za emisije čestica iz termocentrala, rudnika i deponija pepela * Vlada / KEK KEK /

Investitor

115 S4 C2 A6 Identifikacija i invertizacija aktuelnih erozivnih područja, unutar PNI-e * Vlada / Opštine KEK /

Investitor

116

S4 C2 A7

Izrada i sprovoĎenje projekta sa merama protiv erozije: - Biološke mere – pošumljavanjem, i - Tehničke mere - gabiona, kaskada i nasipa

** Vlada / Opštine KEK / Investitor

117 S4 C2 A8 Identifikacija i inventarizacija poplavljenog područja (pod poplavom)unutar područja PNI-e * Vlada / Opštine KEK /

Investitor

118

S4 C2 A9

Izrada i realizacija projekta sa zaštitnim merama protiv poplava: - preventivnim merama – zaštitnim, i - merama putem proširenja korita i izgradnje rečnih nasipa(Sitnice, Drenice i Lapa)

** Vlada / Opštine KEK / Investitor

S4 C3 Cilj 3. Monitoring i redovna kontrola prema elementima životne sredine od 2010-e

119 S4 C3 A1

Izbor pogodne lokacije za postavljanje monitoring stanica u zavisnosti od raspodele gasova i čestica prašine

* Vlada / KEK MMPH / KEK / Investitor

120 S4 C3 A2

Postavljanje mernih stanica i monitoringa emisija u blokovima termocentrala Vlada / KEK

MSPP / KEK / Investitor



13

121 S4 C3 A3

Postavljanje mernih stanica za kvalitet vazduha, vode i zemljišta u području spoljašnjih uticaja od energetskih objekata

* Vlada / MSPP / Opštine HIMK

122 S4 C3 A4

Povećanje institucionalnih kapaciteta za monitoring i upravljanje sistema * Vlada / MSPP

KAZŽS / HIMK / Opštine

123 S4 C3 A5 Izgradnja baze podataka o monitoringu kvaliteta vazduha, vode i zemljišta unutar područja PNI-e; * Vlada / MSPP KAZŽS /

HIMK

124 S4 C3 A6

Sakupljanje i procesiranje podataka iz monitoring stanica i njihovo integrisanje u Centru za monitoring unutar KAZŽS-e kao i njihovo objavljivanje;

p MSPP / KAZŽS KAZŽS /

HIMK

125 S4 C3 A7

Analiziranje podataka o kvalitetu (kvalitetu) vode, vazduha, zemljišta i biološke raznovrsnosti(biodiverziteta);

p MSPP / KAZŽS MSPP /

KAZŽS

126 S4 C3 A8 Studija i analiza podataka o nivou buke i radioaktivnosti p MSPP / KAZŽS MSPP /

KAZŽS

127 S4 C3 A9

Izrada i objavljivanje godišnjih izveštaja, iz KAZŽS sa minimalnim i maksimalnim vrednostima stanja i dozvoljenih nivoa elemenata životne sredine

p MSPP / KAZŽS MSPP / KAZŽS

128 S4 C3 A10

Izrada detaljnih projekata za izgradnju i kontrolu postrojenja za tretman otpadnih voda pre izručivanja iz TC-a, iskopa, industrija i domaćinstava.

p MSPP / Opštine Investitor

Re

dn

i b

r.

Str

em

lje

nje

Cil

j

Akcija (mera / projekt / aktivnost) Rok Odgovorne institucije

Institucije Sprovođenja

Budţet u milion € / Investitor Postojeći Projekti

BK Donac IPP Total

S4 O4 Cilj 4 . Postojano Upravljanje ‘ Regionalne Deponije ’ u Mirashu (2010 - 2020)

129

S4 O4 V1 Izrada Plana za Upravljanje Otpadom (PUO za period do godine 2020) od 2011

* Vlada /

MSPP/ MF

Komp. Za Upravljanje Otpadom

130 S4 O4 V2

Preduzimanje hitnih mera za smanjenje uticaja na ţivotnu sredinu

* MSPP/ Komp. Za

Upravljanje Otpadom

131 S4 O4 V3

Upravljanje I odrţavanje regionalne deponije prema projektu

p MSPP/ MSPP/ Opštine



14

132 S4 O4 V4 Ricikliranje organskih otpada od onih inorganskih p MSPP/

MSPP/ Opštine

133 S4 O4 V5

Kori[enje biomase za dobitak energije od njegovog sagorevanja

p MSPP/ MSPP/ Opštine

134

S4 O4 V6 Zatvaranje deponije u god 2020 I ruđivanje terena *** MSPP/ Opštine

Komp. / MSPP

/ MEF / Opštine

135

S4 O4 V7

Revizija projektita " Regionalne Deponije ", za mogučnost selekcije , recikliranja , prerade otpada I tretiranja crnih voda prema Direktivama EZ-a , do kraja god 2011

* Vlada / Opštine

MSPP/ MEF / Komp. Za Upravljanje Otpadom

S4 O5 Cilj 5. Upravljanje I koriščenje svežeg pepela zagrađevinske potrebe (2010 - 2020+)

136

S4 O5 V1 Razmatranje studija I njihova aktualizacija o kvalitetu pepela I njegovo koriščenje za proizvodnju graševinskog materijala u 2010/11

** MER MER

137 S4 O5 V2

Organizovanje međunarodne konferencije za mogučnosti koriščenja I promoviranja pepela u god 2010

* MER MER / MSPP

138

S4 O5 V3

Istraţivanje dobrih praksi , za koriščenje sveţeg pepela , za građevinske produkte , za dobijanje cementa I betona za izgradnju puteva , proizvodnju cigli , keramičkih pločica – „klinker‟ itd u god 2010

** MER MER / MSPP

139

S4 O5 V4

Izgradnja fabrike u god 2011/13, za proizvodnju građevinskog materijala iz prerade sveţeg pepela , kao izolacioni material u mešavinu betona pločice klinkera I glinene pločice itd j.

** Investitor Investitor

S4 O6 Cilj 6. Efikasno zbrinjavanje za biodiversitet I prirodno, kulturno istorijsko I industrijsko nasleđe u zoni PNI-a FMR-së

140

S4 O6 V1 Izrada opšte studije uticaja TC-a za vreme operiranjana habitatima retkih bioloških vrsti u zoni PNI-a I oko nje u 2011/12

* MSPP/ DZS /

AKZP MSPP/ DZS

/ AKZP

141

S4 O6 V2 Izrada i projekta za zaštitnim merama , što joj je

cilj sačuvanje divljih ptica , od opasnog delovanja elektri[ne energije u 2011/12 * MMPH

MSPP/ DZS / AKZP



15

142

S4 O6 V3

Izrada projekta za koriščenje nekog objekta iz endustrijalnog kompleksa TC Kosova A, u okviru integrisanog konserviranja , za industrijalni muze l, galerija umetnosti , itd do 2015

** MKOS / MMEF / MTI / MSPP

MKOS / MMEF /

MTI / MSPP

143

S4 O6 V4

Nacrt plana nege objekata I evidentiranih lokaliteta I sa statusom zaštite (turbe Sulltan Murata u Mazgitu I dvorac Bellaqeva u Velikom Bardhu )za razvoj turizma do 2012

* MKOS / MTI MKOS /

MTI

144

S4 O6 V5

Inventarizacija , procesiranje , kategorizacija , zaštita zakonom I efikasno zbrinjavanje objekata I arhitektonskih I arheoloških nalazišta do 2012

* MKOS / Opštine MKOS / Opštine

145

S4 O6 V6

Istraţivanje I sistemiranje objekata ili kulturnihi istorijskih celovitosti, nepoznate do sada u periodu 2010/20

*** MKOS / Opštine MKOS / Opštine

146

S4 O6 V7

Izrada kriterija I mera za sprovođenje , u slučaju pronalaska eksponata , po arheološkim lokalitetima unutar I van zone interesa PNI-a u god 2010

** MKOS MKOS /

DTK

147

S4 O6 V8

Izrada posebnog pravilnika o tretiranju peisaţa I lokaliteta sa prirodnim, kulturnim I istorijskim nasleđem u 2011

* MKOS / MSPP MKOS /

MSPP

148

S4 O6 V9 Izraditit brošure i uputstva (uputstvo ) za vrednosti nasleđa (prirodne , kulturne , istorijske i industrijske ) za oblast interesovanja u PNI-a

* MKOS / MTI /

Opštine MKOS MTI

/ Opštine

(*) Kratkoročne – do 3 godine , (**) Srednjoročne 3 - 6 godina , (***) Dogoročne - do 10 godina I (p) Proces u nastavku

PROSTORNI PLAN

Područje od posebnog ekonomskog interesa

“Podrucje Novog Iskopa 2010 – 2020+

Ministarstvo Sredine i Prostornog Planiranja

Institut za prostorno planiranje

Piština, Mart, 2011

Documents

Prostorni Plan za Podru - ammk-rks.net · Prostorni Plan za Područje posebnog Ekonomskog Interesa “Podruqje Novog Iskopa” MSPP – Institut za Prostorno Planiranje . 12. Prema