Przedmiotowy system oceniania z biologii

PG 8 w Białymstoku.

System oceniania jest zgodny z rozporządzeniem MEN z dnia 30.04.2007r. w sprawie warunków i sposobu oceniania i klasyfikowania uczniów w szkołach

publicznych.

I Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum do „Programu nauczania biologii w gimnazjum-Puls życia” autorstwa Anny

Zdziennickiej Nr programu : DKOS-5002-52/05

Dział

programu

Poziom wymagań na poszczególne oceny:

Dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą

I. Biologia

– nauka o

życiu

Uczeń:

• określa przedmiot

badań biologii jako

nauki

• podaje przykłady

dziedzin biologii

• wymienia źródła

wiedzy biologicznej

• wyjaśnia, do czego

służą atlasy i klucze

• wymienia cechy

organizmów żywych

• wskazuje komórkę

jako podstawową

jednostkę organizacji

życia

• wymienia struktury

budowy komórki

roślinnej, zwierzęcej,

grzyba i bakterii

• wyciąga wnioski

dotyczące

komórkowej budowy

organizmów na

podstawie obserwacji

Uczeń:

• potrafi korzystać

z poszczególnych

źródeł wiedzy

• rozróżnia próbę

kontrolną

i badawczą

• podaje funkcje

poszczególnych

organelli

• posługuje się

mikroskopem

• wykonuje proste

preparaty

mikroskopowe

• wyjaśnia, czym

zajmuje się

systematyka

• podaje kryteria

wyróżnienia

pięciu królestw

Uczeń:

• charakteryzuje

wybrane dziedziny

biologii

• posługuje się

właściwymi

źródłami wiedzy

biologicznej

podczas

rozwiązywania

problemów

• odróżnia pod

mikroskopem, na

schemacie, zdjęciu

lub po opisie

poszczególne

składniki komórki

• rysuje obraz

widziany pod

mikroskopem

• wyjaśnia rolę

poszczególnych

elementów komórki

• porównuje budowę

różnych komórek

Uczeń:

• objaśnia zasadę

stopniowego

komplikowania

się poziomów

organizacji życia

• wykorzystuje

atlasy do

rozpoznawania

pospolitych

gatunków

organizmów

• omawia budowę

jądra

i chloroplastu

• analizuje

różnice między

poszczególnymi

typami komórek

• ocenia sztuczne

i naturalne

systemy podziału

organizmów

• uzasadnia

potrzebę

Uczeń:

• wykorzystuje

atlasy do

rozpoznawania

kilku

gatunków

roślin

• omawia

budowę

poszczególnych

organelli kom.

• rozpoznaje

organella kom.

obserwując

nieomawiane

wcześniej

komórki

• prowadzi

obserwacje

ilustrujące

wpływ

wybranych

czynników na

intensywność

fotosyntezy,

preparatów

• wymienia jednostki

klasyfikacji

biologicznej

• charakteryzuje

dawne sposoby

klasyfikacji

organizmów

• omawia zasady

systemu klasyfikacji

biologicznej

klasyfikowania

organizmów

prowadzi ich

dokumentację

• zapisuje

słownie

równanie

reakcji

oddychania

beztlenowego

II. Jedność i

różnorodność

organizmów

• określa, czym jest

odżywianie

• wymienia

podstawowe sposoby

odżywiania się

organizmów

• określa, czym jest

oddychanie

• wyjaśnia, na czym

polega wymiana

gazowa

• wskazuje

mitochondrium jako

miejsce, w którym

zachodzi utlenianie

• przedstawia

oddychanie tlenowe i

fermentację jako

procesy dostarczające

energii

• określa, czym jest

rozmnażanie

• wyróżnia

rozmnażanie płciowe i

bezpłciowe

• podaje przykłady

• omawia różnice

między

organizmami

samożywnymi a

cudzożywnymi

• wymienia

czynniki

niezbędne do

życia organizmów

samożywnych

i cudzożywnych

• wymienia

substraty

i produkty

fotosyntezy

• wyjaśnia, na czym

polega fotosynteza

• omawia różne

sposoby

oddychania

• wymienia

przykłady

organizmów

ilustrujących

różne sposoby

oddychania

• charakteryzuje

różne strategie

odżywiania

• wykazuje

różnorodność

odżywiania się

organizmów

cudzożywnych

• określa warunki

przebiegu

fotosyntezy

• ocenia, czy dany

organizm jest

samożywny, czy

cudzożywny

• uzasadnia, że

oddychanie jest

procesem

niezbędnym do

życia

• charakteryzuje

rodzaje rozmnażania

• ocenia znaczenie

przemiany pokoleń

• charakteryzuje typy

rozwoju zarodka

• wykazuje

różnice

w pobieraniu i

trawieniu

pokarmów u

różnych

organizmów

• wyjaśnia, na

czym polega

chemosynteza

• wykazuje

zależność

między

środowiskiem

życia a budową

narządów

wymiany

gazowej

• porównuje

oddychanie

tlenowe i

beztlenowe

• omawia

znaczenie

fermentacji

• zapisuje słownie

• ocenia

znaczenie

samozapłodnien

ia

• ocenia

znaczenie

rozmnażania

wegetatywnego

dla rośliny i w

praktyce

hodowlanej

płciowego i

bezpłciowego

rozmnażania się

organizmów

• rozróżnia

wymianę gazową

i oddychanie

wewnątrzkomórko

we

• rozpoznaje

sposoby

rozmnażania się

organizmów

• wyjaśnia, na czym

polega

rozmnażanie

bezpłciowe

• rozpoznaje

pączkujące

drożdże

obserwowane pod

mikroskopem

• omawia różnice

między rozwojem

prostym

a złożonym

• stosuje w praktyce

wiadomości

dotyczące

rozmnażania

wegetatywnego

równanie reakcji

oddychania

tlenowego

• wykazuje

związek między

sposobem

zapłodnienia

a środowiskiem

życia

organizmów

III.

Bakterie

i wirusy.

Organizmy

beztkanko

we

• wymienia miejsca

występowania bakterii

i wirusów

• rozpoznaje i podaje

nazwy form

morfologicznych

bakterii widocznych

na preparacie

mikroskopowym lub

ilustracji

• wymienia miejsca

występowania

• podaje

charakterystyczne

cechy budowy

bakterii i wirusów

• wymienia cechy,

którymi wirusy

różnią się od

organizmów

• podaje przykłady

bakterii i wirusów

• określa znaczenie

bakterii

• charakteryzuje

wybrane czynności

życiowe bakterii

• wymienia choroby

bakteryjne i

wirusowe

• rysuje kształty

bakterii

obserwowanych pod

mikroskopem

• charakteryzuje

poszczególne grupy

• ocenia

znaczenie

bakterii

i wirusów

• określa warunki

tworzenia się

przetrwalników

• ocenia rolę

bakterii jako

destruentów

• porównuje

czynności

• ocenia rolę

bakterii jako

symbiontów

• rozpoznaje

pod

mikroskopem,

rysuje i opisuje

budowę

przedstawicieli

protistów

• wyjaśnia

zależność

protistów

• wymienia grupy

organizmów

należących do

protistów

• wskazuje środowisko

życia glonów

• podaje przykłady

organizmów

należących do glonów

• podaje przykłady

grzybów i porostów

• opisuje budowę

grzybów

• rozpoznaje pleśniaka

białego w obrazie

mikroskopowym

• wymienia sposoby

rozmnażania się

grzybów

• rozpoznaje porosty

wśród innych

organizmów

w przyrodzie i

gospodarce

człowieka

• omawia czynności

życiowe

poszczególnych

grup protistów

• wymienia

wspólne cechy

organizmów

zaliczanych

do glonów

• omawia znaczenie

glonów

w przyrodzie i

gospodarce

człowieka

• omawia czynności

życiowe grzybów

• podaje przykłady

znaczenia

grzybów w

przyrodzie

i gospodarce

człowieka

• rozpoznaje

porosty jako

organizmy

zbudowane

z grzybni i glonu

• wyjaśnia, co to

jest grzybica

protistów

• wykazuje

chorobotwórcze

znaczenie protistów

• wyjaśnia, że glony

to grupa

ekologiczna, do

której należą

przedstawiciele

trzech królestw

• omawia wybrane

czynności życiowe

glonów

• charakteryzuje

budowę grzybów

owocnikowych

• omawia sposoby

rozmnażania się

grzybów

• analizuje znaczenie

grzybów w

przyrodzie

i gospodarce

człowieka

• wykonuje i opisuje

rysunek wskazanych

grzybów

życiowe

poszczególnych

grup protistów

• ocenia

znaczenie

zakwitów

glonów

• wymienia

choroby

wywoływane

przez protisty

• analizuje

wpływ zakwitów

glonów na inne

organizmy w

środowisku

• ocenia

znaczenie

glonów

w przyrodzie i

gospodarce

człowieka

• wykazuje

znaczenie

mikoryzy dla

grzyba i rośliny

• określa

znaczenie

poszczególnych

komponentów w

budowie plechy

porostu

• proponuje

sposób badania

czystości

powietrza,

znając

między

głębokością

a występowani

em

określonych

grup glonów

• rozpoznaje i

podaje nazwy

różnych form

morfologicznyc

h porostów

wrażliwość

porostów na

zanieczyszczeni

a

IV. Świat

roślin

• wyjaśnia, czym jest

tkanka

• podaje przykłady

tkanek roślinnych

• wskazuje na ilustracji

komórki tworzące

tkankę

• wymienia

podstawowe funkcje

korzenia

• rozpoznaje systemy

korzeniowe

• omawia funkcje

łodygi

• podaje nazwy

elementów budowy

zewnętrznej łodygi

• wymienia funkcje

liści

• rozpoznaje elementy

budowy liścia

• rozpoznaje liście

pojedyncze i złożone

• wymienia miejsca

występowania

mszaków

• podaje nazwy

organów mszaków

• wymienia miejsca

występowania

paprotników

• rozpoznaje organy

• dokonuje podziału

tkanek roślinnych

na twórcze i stałe

• wymienia cechy

budowy

poszczególnych

tkanek roślinnych

• opisuje funkcje

wskazanych

tkanek

• rozpoznaje

modyfikacje

korzeni

• omawia budowę

zewnętrzną

korzenia

• rozpoznaje pod

mikroskopem

tkanki budujące

korzeń

• rozpoznaje tkanki

budujące łodygę

• rozróżnia rodzaje

łodyg

• rozpoznaje różne

modyfikacje liści

• rozpoznaje na

preparacie

mikroskopowym

tkanki budujące

liść

• rozróżnia typy

• charakteryzuje

budowę,

rozmieszczenie i

funkcje

poszczególnych

tkanek roślinnych

• wykonuje preparat

ze skórki cebuli i

rozpoznaje w nim

tkankę okrywającą

• analizuje budowę

wewnętrzną

korzenia jako

funkcjonalnej

całości

• charakteryzuje

przyrost na długość

• rysuje różne

systemy korzeniowe

• rysuje

schematycznie

przekrój poprzeczny

i podłużny łodygi

• rozpoznaje rodzaje

unerwienia liści

• omawia funkcje

poszczególnych

modyfikacji liści

• analizuje cykl

rozwojowy

mszaków

• rysuje mech i

• wykazuje

związek budowy

wskazanej

tkanki z jej

funkcją

• rozpoznaje i

rysuje niektóre

tkanki widoczne

na przekrojach

organów

roślinnych

• wyjaśnia sposób

pobierania wody

przez roślinę

• projektuje

doświadczenie

świadczące o

przewodzeniu

wody z korzenia

do łodygi

• charakteryzuje

modyfikacje

korzeni

• analizuje

związek budowy

zmodyfikowany

ch łodyg z ich

funkcjami

• analizuje

funkcje

poszczególnych

elementów

• rozpoznaje i

rysuje tkanki

widoczne na

przekrojach

organów

roślinnych

• przeprowadza

i dokumentuje

doświadczenie

świadczące o

przewodzeniu

wody z korzenia

do łodygi

• rozpoznaje na

rysunkach

modyfikacje

korzeni, podaje

przykłady roślin

• podaje

przykłady roślin

u których

występują

poszczególne

typy ulistnienia

łodygi

• przedstawia

graficznie i

omawia cykl

rozwojowy

mchu

• rozpoznaje za

pomocą atlasów

paproci

• rozpoznaje paprotniki

wśród innych roślin

• wymienia miejsca

występowania roślin

nagonasiennych

• rozpoznaje rośliny

nagonasienne wśród

innych roślin

• wymienia miejsca

występowania roślin

okrytonasiennych

• podaje nazwy

elementów budowy

kwiatu

• rozróżnia kwiat i

kwiatostan

• rozpoznaje rośliny

okrytonasienne wśród

innych roślin

ulistnienia łodygi

• rozpoznaje mszaki

wśród innych

roślin

• omawia znaczenie

mszaków w

przyrodzie i

gospodarce

człowieka

• wyjaśnia rolę

poszczególnych

organów

paprotników

• wymienia

przystosowania

roślin

nagonasiennych

do warunków

życia

• omawia znaczenie

roślin

nagonasiennych

w przyrodzie i

gospodarce

człowieka

• wymienia sposoby

rozsiewania

nasion i owoców

• rozróżnia owoce

pojedyncze i

złożone

• omawia znaczenie

roślin

okrytonasiennych

w przyrodzie i

gospodarce

człowieka

podpisuje jego

organy

• analizuje cykl

rozwojowy paproci

• charakteryzuje

skrzypy, widłaki i

paprocie

• analizuje cykl

rozwojowy sosny

• rozpoznaje rodzime

gatunki

nagonasiennych

• określa, z jakiego

gatunku drzewa lub

krzewu pochodzi

wskazana szyszka

• omawia funkcje

poszczególnych

elementów budowy

kwiatu

• analizuje cykl

rozwojowy roślin

okrytonasiennych

• ocenia znaczenie

roślin

okrytonasiennych

w przyrodzie i

gospodarce

człowieka

budowy

anatomicznej

liścia

• rysuje różne

typy ulistnienia

łodygi

• wyjaśnia,

dlaczego mszaki

są najprostszymi

roślinami

lądowymi

• rozpoznaje za

pomocą atlasów

3 gatunki

rodzimych

paprotników

• dowodzi

związku budowy

roślin

nagonasiennych

ze środowiskiem

ich życia

• wykazuje

związek budowy

kwiatu ze

sposobem

zapylania

• charakteryzuje

sposoby

rozsiewania

nasion

i owoców,

wykazując

związek z ich

budową

5 gatunków

rodzimych

paprotników

• przedstawia

graficznie i

omawia cykl

rozwojowy

paproci

• omawia cykl

rozwojowy

sosny

• rozpoznaje 5

gatunków drzew

i 5 gatunków

pospolitych

roślin

okrytonasiennyc

h

• omawia cykl

rozwojowy

rośliny

okrytonasiennej

• rozpoznaje

3gatunki drzew

okrytonasiennyc

h występujących

w Polsce

V. Świat

bezkręgow

ców

• wyjaśnia, czym jest

tkanka

• wymienia

podstawowe rodzaje

tkanek zwierzęcych

• wyjaśnia, co to są

gąbki

• podaje miejsca

występowania gąbek

i parzydełkowców

• wymienia

charakterystyczne

cechy gąbek

i parzydełkowców

• wymienia

charakterystyczne

cechy płazińców i

nicieni

• rozpoznaje na

ilustracji płazińce i

nicienie

• charakteryzuje

tasiemce i glisty jako

pasożyty układu

pokarmowego

• omawia drogi

zakażenia

pasożytniczymi

płazińcami

i nicieniami

• wyjaśnia, w jaki

• określa

najważniejsze

funkcje

poszczególnych

tkanek

zwierzęcych

• wymienia rodzaje

tkanki łącznej

• podaje

rozmieszczenie

przykładowych

tkanek

zwierzęcych w

organizmie

• omawia znaczenie

gąbek

i parzydełkowców

w przyrodzie

• wskazuje na

ilustracji elementy

budowy tasiemca

• wymienia

charakterystyczne

cechy pierścienic

• wymienia

charakterystyczne

cechy budowy

skorupiaków,

• charakteryzuje

budowę

poszczególnych

tkanek zwierzęcych

• rysuje schemat

komórki nerwowej i

opisuje

poszczególne

elementy jej

budowy

• rozpoznaje pod

mikroskopem lub na

ilustracji rodzaje

tkanek

. charakteryzuje

wskazane czynności

życiowe gąbek

i parzydełkowców

• wyjaśnia

mechanizm ruchu

parzydełkowców

• dowodzi, że

tasiemce są

przystosowane do

pasożytniczego

trybu życia

• omawia różnice

między płazińcami a

nicieniami

• charakteryzuje

• opisuje rodzaje

tkanki

nabłonkowej

• charakteryzuje

rolę

poszczególnych

składników

morfotycznych

krwi

• wykazuje

związek budowy

gąbek i

parzydełkowców

ze środowiskiem

ich życia

• wyjaśnia sposób

działania

parzydełka

• charakteryzuje

symetrię ciała

płazińców

• dowodzi, że

pierścienice są

bardziej

rozwiniętymi

zwierzętami niż

płazińce

i nicienie

• projektuje

doświadczenie

• omawia

rodzaje i

występowanie

tkanki

nabłonkowej

i mięśniowej

• wyjaśnia

znaczenie raf

koralowych

• wyjaśnia ,

dlaczego rafo

grozi zagłada

• podaje inne

przykłady

płazińców i

nicieni

pasożytniczych

•przeprowadza i

dokumentuje

doświadczenie

Wykazujące

znaczenie

dżdżownic w

użyźnianiu

gleby

• rozpoznaje na

zdjęciach

pospolite

gatunki

sposób można ustrzec

się przed zakażeniem

pasożytniczymi

płazińcami i

nicieniami

• rozpoznaje

pierścienice wśród

innych zwierząt

• rozpoznaje stawonogi

wśród innych zwierząt

• rozpoznaje na

ilustracji

przeobrażenie zupełne

i niezupełne owadów

• rozpoznaje ślimaki,

małże i głowonogi

wśród innych zwierząt

• wymienia

charakterystyczne

cechy mięczaków

owadów i

pajęczaków

• wymienia części

ciała ślimaków,

małży

i głowonogów

• wymienia narządy

oddechowe

mięczaków

• wskazuje małże

jako organizmy

produkujące perły

wskazane czynności

życiowe płazińców i

nicieni

• charakteryzuje

układ krwionośny

pierścienic

• charakteryzuje

wskazane czynności

życiowe pierścienic

• wykazuje związek

budowy pijawki

z pasożytniczym

trybem jej życia

• charakteryzuje

wskazane czynności

życiowe

stawonogów

• dowodzi, że owady

są przystosowane do

życia w środowisku

lądowym

• charakteryzuje

wskazane czynności

życiowe mięczaków

• wyjaśnia zasady

funkcjonowania

otwartego układu

krwionośnego

• porównuje budowę

ślimaków, małży

i głowonogów

wykazujące

znaczenie

dżdżownic w

użyźnianiu gleby

• dowodzi

istnienia

związku między

środowiskiem

życia a

narządami

wymiany

gazowej

• wykazuje

związek budowy

mięczaków ze

środowiskiem

ich życia

• charakteryzuje

sposoby

poruszania się

poszczególnych

grup mięczaków

stawonogów i

mięczaków

VI. Świat

kręgowców

• określa pokrycie ciała

bezkręgowców i

kręgowców

• podaje nazwy

elementów szkieletu

kręgowców

• wymienia funkcje

szkieletu

bezkręgowców

• podaje przykłady

szkieletów

bezkręgowców

• charakteryzuje

poszczególne

elementy szkieletu

kręgowców

• porównuje układ

krwionośny

• porównuje

budowę układu

nerwowego

bezkręgowców i

kręgowców

• charakteryzuje

• rozpoznaje na

zdjęciach

pospolite

gatunki

poszczególnych

grup

• charakteryzuje ryby

• podaje nazwy płetw

ryby

• rozpoznaje skrzela

jako narządy wymiany

gazowej

• określa środowiska

życia płazów

• charakteryzuje płazy

• wymienia stadia

rozwojowe żaby

• podaje po dwa

przykłady płazów

ogoniastych

i bezogonowych

• określa środowisko

życia gadów

• charakteryzuje gady

• podaje cztery

przykłady gadów

występujących

w Polsce

• charakteryzuje ptaki

• wymienia ptaki

różnych środowisk

• rozpoznaje rodzaje

piór ptaków

• wymienia elementy

budowy jaja

• wyjaśnia konieczność

migracji ptaków

• omawia

charakterystyczne

cechy ssaków

• podaje przykłady

• wymienia

elementy budowy

układu

nerwowego

bezkręgowców i

kręgowców

• wymienia

przystosowania

ryb do życia w

wodzie

• określa rodzaj

zapłodnienia u ryb

• wymienia

przystosowania

płazów do życia w

wodzie i na lądzie

• wyjaśnia, na czym

polega hibernacja

• omawia cykl

rozwojowy żaby

• wymienia

przystosowania

gadów do życia na

lądzie

• omawia znaczenie

błon płodowych w

rozwoju gadów

• wymienia narządy

zmysłów gadów

wymienia

przystosowania

budowy ptaków

do lotu

• omawia różnice

pomiędzy

bezkręgowców

i kręgowców

• omawia wybrane

czynności życiowe

ryb

• określa

charakterystyczne

cechy rozmnażania

ryb

• wyjaśnia przyczyny

wędrówek ryb

• rozpoznaje

przedstawicieli ryb i

wskazuje ich cechy

• omawia wybrane

czynności życiowe

płazów

• charakteryzuje

płazy ogoniaste i

bezogonowe

• rozpoznaje

przedstawicieli

płazów i wskazuje

ich specyficzne

cechy

• omawia wybrane

czynności życiowe

gadów

• charakteryzuje

funkcje

poszczególnych

błon płodowych

• rozpoznaje

przedstawicieli

gadów i wskazuje

ich specyficzne

wymianę

gazową u ryb

• porównuje układ

krwionośny ryby

i dżdżownicy

• wykazuje

związek trybu

życia płazów z

ich

zmiennocieplnoś

cią

• wykazuje

związek budowy

płazów ze

środowiskami

ich życia

• analizuje

pokrycie ciała

gadów w

aspekcie

ochrony przed

utratą wody

• wykazuje

związek budowy

gadów ze

środowiskiem

ich życia

• wykazuje

związek między

sposobem

rozmnażania

i typem rozwoju

a środowiskiem

życia gadów

• charakteryzuje

kręgowców

siedlisk zajmowanych

przez ssaki

• rozróżnia ssaki wśród

innych zwierząt

• rozróżnia ssaki wodne

i lądowe

• wymienia narządy

zmysłów ssaków

gniazdownikami

i zagniazdownika

mi oraz podaje ich

przykłady

• wyjaśnia rolę

gruczołów

potowych i

włosów

w termoregulacji

• podaje przykłady

gatunków ssaków

• rozróżnia

uzębienie

drapieżnika i

roślinożercy

• wymienia

przystosowania

ssaków do

zajmowania

różnych siedlisk

cechy

• określa środowisko

życia ptaka na

podstawie budowy

jego kończyn

• określa rodzaj

pobieranego przez

ptaka pokarmu na

podstawie budowy

jego dzioba

• omawia wybrane

czynności życiowe

ptaków

• rozpoznaje

przedstawicieli

ptaków i wskazuje

ich specyficzne

cechy

• charakteryzuje

funkcje skóry

• omawia zalety

pęcherzykowej

budowy płuc

• porównuje budowę

ssaków wodnych

i lądowych

• ocenia znaczenie

ssaków w życiu i

gospodarce

człowieka

poszczególne

elementy

budowy jaja

• wykazuje

związek między

przebiegiem

wymiany

gazowej u

ptaków a ich

przystosowanie

m do lotu

• projektuje

doświadczenie

wykazujące

wydzielniczą

i wydalniczą

funkcję skóry

• wykazuje

związek między

funkcjonowanie

m

poszczególnych

narządów

zmysłów a

trybem życia

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I i II gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia ” autorstwa Anny Zdziennickiej

Dział Lp. Temat Poziom wymagań na poszczególne oceny

dopuszczając

y dostateczny dobry

bardzo

dobry

celujący I.

Org

an

izm

czł

ow

iek

a.

Sk

óra

– p

ow

łok

a o

rgan

izm

u

1. Organizm

człowieka

jako

funkcjonalna

całość

Uczeń:

• wymienia

dziedziny

biologii

zajmujące

się budową

i

funkcjonowa

niem

człowieka

• wskazuje

komórkę

jako element

budulcowy

ciała

człowieka

• wylicza

układy

narządów

człowieka

Uczeń:

• klasyfikuje

człowieka

do

królestwa

zwierząt

• opisuje

podstawow

e funkcje

poszczegól

nych

układów

Uczeń:

• opisuje

cechy

różniące

człowieka od

innych

zwierząt

• wyjaśnia, na

czym polega

homeostaza

Uczeń:

• opisuje

hierarchicz

ną budowę

organizmu

człowieka

• wykazuje,

na

podstawie

dotychczas

owych

wiadomośc

i,

współzależ

ność

poszczegól

nych

układów

w

organizmie

człowieka

2. Budowa i

funkcje

skóry

• wymienia

podstawowe

funkcje

skóry

• wymienia

wytwory

naskórka

• podaje

funkcje

skóry

i warstwy

podskórnej

• wylicza

warstwy

skóry

• wykazuje na

konkretnych

przykładach

zależność

funkcji skóry

od jej

budowy

• opisuje

funkcje

poszczególn

ych

wytworów

naskórka

• planuje

doświadcz

enie

wykazując

e, że skóra

jest

narządem

zmysłu

3. Higiena i

choroby

skóry

• wymienia

choroby

skóry

• podaje

przykłady

dolegliwości

skóry

• omawia

zasady

pielęgnacji

skóry

młodzieńczej

• wyjaśnia

koniecznoś

ć dbania o

skórę

• klasyfikuje

rodzaje

oparzeń

i odmrożeń

• omawia

zasady

udzielania

pierwszej

pomocy w

przypadku

oparzeń

• omawia

objawy

dolegliwości

skóry

• wyjaśnia,

czym są

alergie

skórne

• ocenia

wpływ

promieni

słonecznyc

h na skórę

•

demonstruj

e zasady

udzielania

pierwszej

pomocy

w

przypadku

oparzeń

• proponuje

środki do

pielęgnacji

skóry

młodzieńcz

ej

II. A

para

t ru

chu

4. Budowa

szkieletu

• wskazuje

elementy

biernego

i czynnego

aparatu

ruchu

• podaje

nazwy

wskazanych

elementów

budowy

szkieletu

• wskazuje

na

schemacie,

rysunku,

modelu

szkielet

osiowy,

obręczy i

kończyn

• rozpoznaje

różne

kształty

kości

• wyjaśnia

sposób

działania

biernego i

czynnego

aparatu

ruchu

• wskazuje

różnice w

budowie

kości

długiej i

płaskiej

• porównuje

kości o

różnych

kształtach

5. Budowa i

rola

szkieletu

osiowego

• wylicza

elementy

szkieletu

osiowego

• wymienia

elementy

budujące

• wskazuje

na modelu

lub

ilustracji

mózgo-

i

trzewiocza

• wymienia

kości

budujące

szkielet

osiowy

•

charakteryzu

• omawia

rolę

chrząstek

w budowie

klatki

piersiowej

• wykazuje

związek

budowy

odcinków

kręgosłupa

z pełnioną

przez nie

klatkę

piersiową

• podaje

nazwy

odcinków

kręgosłupa

szkę

• wymienia

narządy

chronione

przez

klatkę

piersiową

• wskazuje

na

schemacie,

rysunku,

modelu

elementy

szkieletu

osiowego

je funkcje

szkieletu

osiowego

• wyjaśnia

związek

budowy

czaszki z

pełnionymi

przez nią

funkcjami

funkcją

6. Szkielet

kończyn

oraz ich

obręczy

• wymienia

elementy

budowy

obręczy

barkowej

i

miednicznej

• wskazuje

na modelu

lub

schemacie

kości

kończyn

górnej i

dolnej

• wymienia

rodzaje

połączeń

kości

• opisuje

budowę

stawu

• rozpoznaje

rodzaje

stawów

• odróżnia

staw

zawiasowy

• wymienia

kości

tworzące

obręcze

barkową i

miedniczną

• porównuje

budowę

kończyny

górnej i

dolnej

•

charakteryzu

je połączenia

kości

• wykazuje

związek

budowy

z funkcją

kończyny

dolnej

• wyjaśnia

związek

budowy

stawu z

zakresem

ruchu

kończyny

• wykazuje

związek

budowy

obręczy

miedniczne

j

z pełnioną

przez nią

funkcją

od

kulistego

7. Kości –

elementy

składowe

szkieletu

• opisuje

budowę

fizyczną

kości

• wskazuje

miejsce

występowani

a szpiku

kostnego

• omawia

doświadcz

enie

wykazując

e

skład

chemiczny

kości

•

charakteryzu

je zmiany

zachodzące

w układzie

kostnym

wraz z

wiekiem

• omawia

znaczenie

składników

chemicznych

w budowie

kości

• opisuje rolę

szpiku

kostnego

• planuje

doświadcz

enie

wykazując

e skład

chemiczny

kości

8. Budowa i

znaczenie

mięśni

• wskazuje na

ilustracji

najważniejsz

e mięśnie

szkieletowe

przy pomocy

nauczyciela

• wymienia

rodzaje

tkanki

mięśniowej

• wskazuje

położenie

tkanki

mięśniowej

gładkiej

• określa

funkcje

wskazanyc

h mięśni

szkieletow

ych

• opisuje

budowę

tkanki

mięśniowe

j

• wykonuje

rysunek

tkanki

mięśniowe

j spod

• rozpoznaje

mięśnie

szkieletowe

wskazane na

ilustracji

• opisuje

czynności

mięśni

wskazanych

na

schemacie

• rozpoznaje

pod

mikroskope

m różne

rodzaje

• uzasadnia

koniecznoś

ć

regularnyc

h ćwiczeń

gimnastycz

nych

• wykazuje

związek

budowy

z funkcją

tkanki

mięśniowej

i

poprzecznie

prążkowanej

szkieletowej

• podaje

warunki

niezbędne do

prawidłoweg

o

funkcjonowa

nia mięśni

mikroskop

u

• wyjaśnia

na czym

polega

antagonist

yczne

działanie

mięśni

•

przedstawi

a

negatywny

wpływ

środków

dopingując

ych na

zdrowie

człowieka

tkanki

mięśniowej

• wyjaśnia

warunki

prawidłowej

pracy mięśni

• analizuje

przyczyny

urazów

ścięgien

9. Choroby

aparatu

ruchu

• wymienia

naturalne

krzywizny

kręgosłupa

• opisuje

przyczyny

powstawania

wad postawy

• przewiduje

skutki

przyjmowani

a

nieprawidło

wej postawy

ciała

• wymienia

choroby

• rozpoznaje

na

ilustracji

wady

postawy

• wskazuje

ślad stopy

z

płaskostopi

em

• opisuje

urazy

kończyn

• omawia

zasady

udzielania

pierwszej

• rozpoznaje

naturalne

krzywizny

kręgosłupa

• wyjaśnia

przyczyny

wad postawy

• omawia

sposoby

zapobiegania

deformacjom

szkieletu

• określa

czynniki

wpływające

na

prawidłowy

• wyjaśnia

koniecznoś

ć

rehabilitacj

i po

urazach

• planuje i

demonstruj

e

udzielanie

pierwszej

pomocy w

przypadku

urazów

kończyn

• wyszukuje

informacje

dotyczące

zapobiegan

ia

płaskostopi

u

aparatu

ruchu

pomocy

w

przypadku

urazów

kończyn

rozwój

muskulatury

ciała

• omawia

przyczyny

chorób

aparatu

ruchu

• omawia

przyczyny

zmian

zachodzącyc

h w układzie

kostnym na

skutek

osteoporozy

III.

Uk

ład

pok

arm

ow

y

10. Pokarm –

budulec i

źródło

energii

• wymienia

podstawowe

składniki

pokarmowe

• wymienia

produkty

spożywcze

zawierające

białko

• podaje

źródła

węglowodan

ów

• wylicza

pokarmy

zawierające

tłuszcze

• klasyfikuje

składniki

odżywcze

na

budulcowe

i

energetycz

ne

• określa

aminokwas

y jako

cząsteczki

budulcowe

białek

• omawia rolę

składników

pokarmowyc

h w

organizmie

• określa

znaczenie

błonnika

w

prawidłowy

m

funkcjonowa

niu układu

pokarmoweg

o

• uzasadnia

konieczność

systematycz

nego

spożywania

owoców i

• wyjaśnia

związek

między

spożywani

em

produktów

białkowyc

h a

wzrostem

ciała

• porównuje

wartość

energetycz

ną

węglowod

anów i

tłuszczów

• wyjaśnia

skutki

nadmierne

go

• wykazuje

kluczową

rolę węgla

dla

istnienia

życia

•

identyfikuj

e

podstawow

e składniki

pokarmow

e z

podstawow

ymi

grupami

związków

chemiczny

ch

występując

ych w

warzyw

• porównuje

pokarmy

pełnowartośc

iowe i

niepełnowart

ościowe

•

charakteryzu

je rolę

tłuszczów w

organizmie

• wymienia

najważniejsz

e pierwiastki

budujące

ciała

organizmów

spożywani

a

tłuszczów

organizma

ch

11. Witaminy,

sole

mineralne,

woda

• omawia rolę

trzech

witamin

rozpuszczaln

ych w

wodzie

i dwóch

rozpuszczaln

ych

w tłuszczach

• podaje rolę

dwóch

makroeleme

ntów

• wymienia po

trzy

makroeleme

nty

• rozróżnia

witaminy

rozpuszcza

lne w

wodzie

i w

tłuszczach

• rola wody

w

organizmie

•

charakteryzu

je rodzaje

witamin

• przedstawia

rolę i skutki

niedoboru

witamin A,

C, B6, B12,

kwasu

foliowego, D

• przedstawia

rolę i skutki

niedoboru

składników

mineralnych

(Mg, Fe, Ca)

• omawia

• analizuje

skutki

niedoboru

witamin,

makroelem

entów

i

mikroelem

entów

• omawia

rolę

aminokwas

ów

egzogenny

ch w

organizmie

i

mikroelemen

ty

znaczenie

makroeleme

ntów

i

mikroelemen

tów

w

organizmie

człowieka

12. Budowa i

rola układu

Pokarmoweg

o

• wyjaśnia, na

czym polega

trawienie

• wymienia

rodzaje

zębów

u człowieka

• podaje

funkcje

wątroby

i trzustki

• podaje

nazwy

procesów

zachodzących

w

poszczególny

ch odcinkach

przewodu

pokarmoweg

o

• opisuje

rolę

poszczegól

nych

rodzajów

zębów

• wskazuje

odcinki

przewodu

pokarmow

ego na

planszy lub

modelu

• rozpoznaje

wątrobę i

trzustkę na

schemacie

• lokalizuje

wątrobę i

trzustkę na

własnym

ciele

•

charakteryzu

je zęby

człowieka

• omawia

funkcje

poszczególn

ych

odcinków

przewodu

pokarmoweg

o

• lokalizuje

odcinki

przewodu

pokarmoweg

o, wskazując

odpowiednie

miejsca na

powierzchni

ciała

• omawia

znaczenie

procesu

trawienia

• omawia

rolę

poszczegól

nych

odcinków

przewodu

pokarmow

ego

• opisuje

procesy

trawienia

we

wszystkich

odcinkach

przewodu

pokarmow

ego

13. Higiena i

choroby

układu

pokarmoweg

• wymienia

czynniki, od

których

zależy rodzaj

• wskazuje

grupy

pokarmów

na

• objaśnia

pojęcie

„wartość

energetyczna

• wykazuje

zależność

między

higieną

•

przygotow

uje

wystąpieni

o diety

• określa

zasady

zdrowego

żywienia

• wymienia

choroby

układu

pokarmoweg

o

piramidzie

żywieniow

ej

• przewiduje

skutki

złego

odżywiani

a się

• wyjaśnia,

dlaczego

należy

stosować

dietę

zróżnicowan

ą

i

dostosowan

ą do potrzeb

organizmu

(wiek, stan

zdrowia,

tryb życia,

aktywność

fizyczna,

pora roku

itp.)

• określa

przyczyny

chorób

układu

pokarmow

ego

• omawia

zasady

udzielania

pierwszej

pomocy

pokarmu”

• wykazuje

zależność

między dietą

a

czynnikami,

które ją

warunkują

•

charakteryzu

je choroby

układu

pokarmoweg

o

odżywiani

a się

a

profilaktyk

ą chorób

układu

pokarmow

ego

•

demonstruj

e i

komentuje

udzielanie

pierwszej

pomocy w

przypadku

zakrztusze

nia

e na temat

chorób

związanyc

h

z

zaburzenia

mi w

łaknieniu

i

przemianie

materii

w

przypadku

zakrztusze

nia

IV. U

kła

d k

rąże

nia

14. Budowa i

funkcje krwi

• podaje

nazwy

elementów

morfotyczny

ch krwi

• wymienia

grupy krwi

• wylicza

składniki

biorące

udział w

krzepnięciu

krwi

• omawia

funkcje

krwi

• wskazuje

uniwersaln

ego dawcę

i biorcę

•

przedstawi

a

społeczne

znaczenie

krwiodawst

wa

• omawia

znaczenie

krwi

•

charakteryzu

je elementy

morfotyczne

krwi

• omawia rolę

hemoglobiny

• omawia

zasady

transfuzji

krwi

• wyjaśnia

mechaniz

m

krzepnięci

a krwi

• rozpoznaje

elementy

morfotyczn

e krwi na

podstawie

obserwacji

mikroskop

owej

15. Krwiobiegi • wymienia

narządy, w

których

przemieszcz

a się krew

• omawia na

ilustracji

mały

i duży obieg

krwi

• omawia

funkcje

wybranego

naczynia

krwionośn

ego

• porównuje

budowę i

funkcje

żył, tętnic i

naczyń

włosowaty

ch

• opisuje

funkcje

zastawek

żylnych

• porównuje

krwiobieg

mały

i duży

•

charakteryzu

je cel krwi

płynącej w

małym i

dużym

krwiobiegu

• rozpoznaje

poszczegól

ne

naczynia

krwionośn

e na

ilustracji

• wykazuje

związek

budowy

naczyń

krwionośn

ych

z

pełnionymi

przez nie

funkcjami

16. Budowa

i działanie

serca

• wskazuje na

sobie

położenie

serca

• wymienia

elementy

budowy

serca

• rozpoznaje

elementy

budowy

serca i

naczynia

krwionośn

ego na

schemacie

(ilustracji z

podręcznik

a)

• wyjaśnia,

czym jest

puls

• opisuje

mechanizm

pracy serca

• omawia fazy

pracy serca

• mierzy

koledze puls

• podaje

prawidłowe

ciśnienie

krwi u

zdrowego

człowieka

• wykazuje

rolę

zastawek

w

funkcjono

waniu

serca

• porównuje

wartości

ciśnienia

skurczowe

go i

rozkurczo

wego

17. Choroby i

higiena

układu

krwionośneg

o

• wymienia

choroby

układu

krwionośneg

o

• omawia

pierwszą

pomoc

w wypadku

krwawień

i krwotoków

• odczytuje

wyniki

badania

laboratoryj

nego

• wymienia

czynniki

wpływając

e

korzystnie

na

funkcjono

wanie

układu

krwionośn

ego

•

przedstawi

a

znaczenie

• analizuje

przyczyny

chorób

układu

krwionośneg

o

•

charakteryzu

je objawy

krwotoku

żylnego i

tętniczego

•

demonstruj

e pierwszą

pomoc w

przypadku

krwotoków

•

przygotow

uje

portfolio

na temat

chorób

układu

krwionośn

ego

•

przygotow

uje wywiad

z

pracowniki

em służby

zdrowia na

temat

chorób

układu

krwionośn

aktywności

fizycznej

i

prawidłow

ej diety dla

właściweg

o

funkcjono

wania

układu

krążenia

ego

18. Układ

limfatyczny

• wymienia

cechy układu

limfatyczneg

o

• wymienia

narządy

układu

limfatyczneg

o

• opisuje

budowę

układu

limfatyczn

ego

• omawia

rolę

węzłów

chłonnych

• opisuje rolę

układu

limfatyczneg

o

• omawia rolę

śledziony,

grasicy i

migdałków

• porównuje

układ

limfatyczn

y i

krwionośn

y

19. Odporność

organizmu

• wymienia

elementy

układu

odpornościo

wego

• definiuje

szczepionkę

i surowicę

jako

czynniki

odpowiadają

ce za

odporność

nabytą

• wyróżnia

odporność

swoistą

i

nieswoistą,

czynną i

bierną,

naturalną i

sztuczną

• wyjaśnia,

że AIDS

jest

chorobą

wywołaną

przez HIV

• omawia rolę

elementów

układu

odpornościo

wego

•

charakteryzu

je rodzaje

odporności

• wyjaśnia

sposób

działania

HIV

• wyjaśnia

mechaniz

m

działania

odporności

swoistej

• odróżnia

działanie

szczepionk

i od

surowicy

•

przedstawi

a

znaczenie

• opisuje

rodzaje

leukocytó

w

• wyjaśnia,

na czym

polega

transplanta

cja

narządów

• podaje

przykłady

narządów,

które

można

przeszczep

iać

przeszczep

ów oraz

zgody na

transplanta

cję

narządów

po śmierci

V. U

kła

d o

dd

ech

ow

y

20. Budowa i

rola układu

Oddechoweg

o

• wymienia

odcinki

układu

oddechoweg

o

• definiuje

płuca jako

miejsce

wymiany

gazowej

• omawia

funkcje

elementów

układu

oddechowe

go

• opisuje

rolę

nagłośni

• wyróżnia

drogi

oddechowe

i narządy

wymiany

gazowej

• wykazuje

związek

budowy

elementów

układu

oddechoweg

o z

pełnionymi

funkcjami

• odróżnia

głośnię i

nagłośnię

•

demonstruj

e

mechanizm

modulacji

głosu

21. Mechanizm

wymiany

Gazowej

• wymienia

narządy

biorące

udział w

procesie

wentylacji

• demonstruje

• wskazuje

różnice w

ruchach

klatki

piersiowej

i przepony

podczas

• wyróżnia

mechanizm

wentylacji i

oddychania

komórkoweg

o

• wyjaśnia

•

interpretuj

e wyniki

doświadcz

enia na

wykrywani

e CO2 w

• analizuje

proces

wymiany

gazowej w

płucach i

tkankach

na sobie

mechanizm

wdechu

i wydechu

wdechu i

wydechu

•

przedstawi

a rolę krwi

w

transporcie

gazów

oddechow

ych

• oblicza ilość

wdechów

i wydechów

przed i po

wysiłku

zależność

między

ilością

oddechów a

wysiłkiem

• opisuje

dyfuzję O2 i

CO2

zachodzącą

w

pęcherzykac

h płucnych

powietrzu

wydychan

ym

22. Oddychanie

Wewnątrzko

mórkowe

• definiuje

mitochondri

um jako

miejsce

oddychania

wewnątrzko

mórkowego

• wskazuje

ATP jako

nośnik

energii

• zapisuje

słownie

równanie

reakcji

chemicznej

ilustrujące

utlenianie

glukozy

• omawia

zawartość

gazów

w

powietrzu

wdychany

m

i

wydychan

ym

• określa

znaczenie

oddychania

wewnątrzko

mórkowego

• zapisuje

utlenianie

glukozy

równaniem

reakcji

chemicznej

• omawia rolę

ATP w

procesie

utleniania

biologiczneg

o

•

przedstawi

a

graficznie

zawartość

gazów w

powietrzu

wdychany

m i

wydychan

ym

• opisuje

zależność

między

ilością

mitochondr

iów a

zapotrzebo

waniem

narządów

na energię

23. Higiena i

choroby

Układu

• definiuje

kichanie i

kaszel jako

• wskazuje

źródła

infekcji

• podaje

objawy

wybranych

•

demonstruj

e zasady

• wykazuje

zależność

między

oddechoweg

o

reakcje

obronne

organizmu

• wymienia

kilka chorób

układu

oddechoweg

o

górnych i

dolnych

dróg

układu

oddechowe

go

• określa

sposoby

zapobiegan

ia

chorobom

układu

oddechowe

go

• opisuje

przyczyny

astmy

• omawia

zasady

postępowa

nia w

przypadku

utraty

oddechu

chorób

układu

oddechoweg

o

• wyjaśnia

związek

między

wdychaniem

powietrza

przez nos a

profilaktyką

chorób

układu

oddechoweg

o

udzielania

pierwszej

pomocy

w

przypadku

zatrzymani

a oddechu

skażeniem

środowiska

a

zachorowal

nością na

astmę

VI.

Uk

ład

wyd

aln

iczy

24. Budowa i

działanie

Układu

wydalniczeg

o

• wymienia

przykłady

substancji,

które są

wydalane

przez

organizm

człowieka

• wskazuje

miejsce

powstawania

moczu

• wyjaśnia

pojęcia

„wydalanie

” i

„defekacja

”

• wymienia

drogi

wydalania

zbędnych

produktów

przemiany

• porównuje

wydalanie

i defekację

• omawia na

podstawie

ilustracji

proces

powstawania

moczu

• omawia

rolę układu

wydalnicze

go w

utrzymaniu

homeostaz

y

organizmu

• rozpoznaje

na modelu

lub

materiale

świeżym

warstwy

budujące

nerkę

pierwotnego

na modelu

lub ilustracji

materii

25. Higiena

układu

wydalniczeg

o

• wymienia

choroby

układu

wydalniczeg

o

• określa

dzienne

zapotrzebow

anie

organizmu

człowieka na

wodę

• uzasadnia

koniecznoś

ć

regularneg

o

opróżniani

a pęcherza

moczoweg

o

• omawia na

ilustracji

przebieg

dializy

• omawia

przyczyny

chorób

układu

wydalniczeg

o

• uzasadnia

koniecznoś

ć picia

dużych

ilości

wody

podczas

leczenia

schorzeń

nerek

• ocenia rolę

dializy

w

ratowaniu

życia

VII

. R

egu

lacj

a n

erw

ow

o-h

orm

on

aln

a

26. Układ

hormonalny

• wymienia

gruczoły

dokrewne i

wydzielane

przez nie

hormony

• wskazuje na

ilustracji

położenie

najważniejsz

ych

gruczołów

dokrewnych

• klasyfikuje

gruczoły

na

wydzielani

a

zewnętrzne

go

i

wewnętrzn

ego

• wyjaśnia

pojęcie

„gruczoł

dokrewny”

• wyjaśnia,

czym są

hormony

• określa

cechy

hormonów

•

przyporządk

owuje nazwy

gruczołów

do

wytwarzanyc

h przez nie

hormonów

•

przedstawi

a

biologiczn

ą rolę:

hormonu

wzrostu,

tyroksyny,

insuliny,

adrenaliny,

testosteron

u,

estrogenó

w

• omawia

znaczenie

swoistego

działania

hormonów

27. Działanie

układu

Hormonalne

go

• wymienia

skutki

nadmiaru i

niedoboru

hormonu

wzrostu

• wyjaśnia

pojęcie

„równowa

ga

hormonaln

a”

• podaje

przyczyny

cukrzycy

• omawia

antagonistyc

zne działanie

hormonów

insuliny

i glukagonu

• interpretuje

skutki

nadmiaru

i niedoboru

hormonów

• uzasadnia

związek

niedoboru

insuliny z

cukrzycą

28. Budowa i

rola

Układu

nerwowego

• wymienia

funkcje

układu

nerwowego

• wymienia

elementy

budowy

ośrodkoweg

o układu

nerwowego i

obwodoweg

o układu

nerwowego

• rozpoznaje

na ilustracji

ośrodkowy i

obwodowy

układ

nerwowy

• opisuje

elementy

budowy

komórki

nerwowej

• wskazuje

przebieg

bodźca

nerwoweg

o na

ilustracji

neuronu

• wyróżnia

somatyczn

y

i

autonomic

zny układ

nerwowy

• opisuje

funkcje

układu

nerwowego

• porównuje

działanie

układu

nerwowego i

hormonalneg

o

• wykazuje

związek

budowy

komórki

nerwowej z

pełnioną

funkcją

• omawia

działanie

ośrodkoweg

o i

obwodoweg

o układu

nerwowego

• wyjaśnia

sposób

działania

synapsy

•

charaktery

zuje

funkcje

somatyczn

ego

i

autonomic

znego

układu

nerwoweg

o

• porównuje

funkcje

współczuln

ej

i

przywspół

czulnej

części

autonomic

• tłumaczy

rolę

regulacji

nerwowo-

hormonaln

ej

w

utrzymaniu

homeostaz

y

znego

układu

nerwoweg

o

29. Ośrodkowy

układ

nerwowy

• wskazuje na

ilustracji

najważniejsz

e elementy

mózgowia

• wymienia

mózgowie i

rdzeń

kręgowy

jako narządy

ośrodkoweg

o układu

nerwowego

• określa

mózgowie

jako

jednostkę

nadrzędną

w stosunku

do

pozostałyc

h części

układu

nerwoweg

o

• wskazuje

elementy

budowy

rdzenia

kręgowego

na

ilustracji

• opisuje

budowę

rdzenia

kręgowego

• objaśnia na

ilustracji

budowę

mózgowia

• uzasadnia

nadrzędną

funkcję

mózgowia

w stosunku

do

pozostałyc

h części

układu

nerwoweg

o

30. Obwodowy

układ

nerwowy.

Odruchy

• wymienia

rodzaje

nerwów

obwodowyc

h

• podaje po

trzy

przykłady

odruchów

warunkowyc

h

i

• wyróżnia

włókna

czuciowe

i ruchowe

• opisuje na

ilustracji

drogę

impulsu

nerwoweg

o w łuku

odruchowy

m

• wyjaśnia

różnice

między

odruchem

warunkowy

m

a

bezwarunko

wym

•

charakteryzu

je odruchy

• dowodzi

znaczenia

odruchów

w życiu

człowieka

•

przedstawi

a rolę

odruchów

warunkow

ych w

uczeniu się

bezwarunko

wych

• odróżnia

odruchy

warunkow

e i

bezwarunk

owe

warunkowe i

bezwarunko

we

• przedstawia

graficznie

drogę

impulsu

nerwowego

w łuku

odruchowym

31. Choroby i

higiena

Układu

nerwowego

• wymienia

czynniki

powodujące

stres

• podaje

przykłady

trzech

chorób

spowodowan

ych stresem

• wymienia

sposoby

radzenia

sobie ze

stresem

• wymienia

przykłady

chorób

układu

nerwoweg

o

•

przyporząd

kowuje

chorobom

układu

nerwoweg

o

charaktery

styczne

objawy

• wyjaśnia

dodatni i

ujemny

wpływ stresu

na

funkcjonowa

nie

organizmu

• opisuje

przyczyny

nerwic

• rozpoznaje

cechy

depresji

• analizuje

związek

pomiędzy

prawidłow

ym

wysypianie

m się a

funkcjono

waniem

organizmu.

W

szczególno

ści omawia

wpływ snu

na procesy

uczenia się

i

zapamięty

wania oraz

na

odporność

organizmu

• analizuje

przyczyny

chorób

układu

nerwoweg

o

VI

II.

Na

rzą

32. Budowa i

działanie

narządu

wzroku

• omawia

znaczenie

zmysłów

w życiu

• opisuje

funkcje

elementów

aparatu

• określa

funkcje

aparatu

ochronnego i

• omawia

powstawan

ie obrazu

na

dy

zm

ysł

ów

człowieka

• rozróżnia w

narządzie

wzroku

aparat

ochronny i

gałkę oczną

• wymienia

elementy

stanowiące

aparat

ochronny oka

• rozpoznaje

na ilustracji

elementy

budowy oka

• omawia

funkcje

elementów

budowy oka

ochronneg

o oka

• wyjaśnia

pojęcie

„akomodacj

a”

• omawia

znaczenie

adaptacji

oka

gałki ocznej

• wykazuje

związek

budowy

elementów

oka z

pełnionymi

przez nie

funkcjami

• opisuje

drogę

światła w

oku

• wskazuje

lokalizację

receptorów

wzroku

• ilustruje za

pomocą

prostego

rysunku

drogę

światła w

oku

siatkówce

• planuje

doświadcz

enie

wykazując

e reakcje

tęczówki

na różne

natężenie

światła

33. Ucho –

narząd

słuchu

i równowagi

• rozpoznaje

na ilustracji

elementy

budowy

ucha

• wymienia

funkcje

poszczególn

ych

odcinków

ucha

• wyróżnia

ucho

zewnętrzne

, środkowe

i

wewnętrzn

e

• wskazuje

położenie

narządu

równowagi

•

charakteryzu

je funkcje

poszczególn

ych

elementów

ucha

• omawia

funkcje ucha

zewnętrzneg

o,

środkowego

i

• wyjaśnia

mechaniz

m

odbierania

i

rozpoznaw

ania

dźwięków

• wskazuje

lokalizację

receptorów

słuchu

i

• wyjaśnia

zasadę

działania

narządu

równowagi

wewnętrzneg

o

równowagi

34. Higiena oka

i ucha

• wymienia

wady

wzroku

• omawia

przyczyny

powstawania

wad wzroku

• omawia

zasady

higieny oczu

• wymienia

choroby

oczu i uszu

• rozpoznaje

krótkowzr

oczność i

dalekowzr

oczność na

ilustracji

• definiuje

hałas jako

czynnik

powodując

y głuchotę

•

charakteryzu

je wady

wzroku

• wyjaśnia, na

czym polega

daltonizm i

astygmatyzm

•

charakteryzu

je choroby

oczu

• omawia

sposób

korygowania

wad wzroku

• rozróżnia

rodzaje

soczewek

korygujący

ch wady

wzroku

• analizuje,

w jaki

sposób

nadmierny

hałas może

spowodow

ać

uszkodzeni

e słuchu

35. Zmysł

powonienia,

smaku i

dotyku

• przedstawia

rolę zmysłu

smaku,

powonienia i

dotyku

• wskazuje

rozmieszcze

nie

receptorów

dotyku,

smaku

i powonienia

• wymienia

podstawowe

smaki

• wylicza

• opisuje

kubki

smakowe

jako

właściwy

narząd

smaku

• wskazuje

miejsce

położenia

kubków

smakowych

• uzasadnia,

że skóra

jest

narządem

dotyku

• analizuje

znaczenie

wolnych

zakończeń

nerwowyc

h

w skórze

bodźce

odbierane

przez skórę

IX. R

ozm

naża

nie

i r

ozw

ój

czło

wie

ka

36. Męski układ

Rozrodczy

• wymienia

męskie

narządy

rozrodcze i

ich funkcje

• wymienia

męskie

cechy

płciowe

• wskazuje na

ilustracji

narządy

męskiego

układu

rozrodczego

• rysuje

schematyc

znie i

opisuje

plemnika

• omawia

proces

powstawan

ia nasienia

• określa

funkcję

testosteron

u

•

charakteryzu

je męskie

pierwszo-,

drugo-

i

trzeciorzędo

we cechy

płciowe

• uzasadnia,

że główka

plemnika

jest

właściwą

gametą

męską

• wykazuje

zależność

między

produkcją

hormonów

płciowych

a

zmianami

zachodząc

ymi w

ciele

mężczyzny

37. Żeński układ

Rozrodczy

• wymienia

wewnętrzne

narządy

rozrodcze

• wskazuje na

ilustracji

wewnętrzne

narządy

żeńskiego

układu

rozrodczego

• wylicza

zewnętrzne

• opisuje

funkcje

żeńskiego

układu

rozrodczeg

o

•

charakteryzu

je żeńskie

pierwszo-,

drugo-

i

trzeciorzędo

we cechy

płciowe

• opisuje

funkcje

wewnętrznyc

h narządów

• wykazuje

związek

budowy

komórki

jajowej z

pełnioną

przez nią

funkcją

• tworzy w

dowolnej

formie

prezentację

na temat

dojrzewani

a

żeńskie

narządy

płciowe

rozrodczych

38. Funkcjonow

anie

żeńskiego

układu

rozrodczego

• wymienia

żeńskie

hormony

płciowe

• wymienia

kolejne fazy

cyklu

miesiączkow

ego

• wskazuje

w cyklu

miesiączko

wym dni

płodne

i niepłodne

• definiuje

jajnik jako

miejsce

powstawan

ia komórki

jajowej

• interpretuje

ilustracje

przebiegu

cyklu

miesiączkow

ego

• omawia

zmiany

hormonaln

e i zmiany

w macicy

zachodząc

e w trakcie

cyklu

miesiączko

wym

• analizuje

rolę ciałka

żółtego

39. Higiena

układu

rozrodczego.

Planowanie

rodziny

• wymienia

choroby

układu

rozrodczego

• wymienia

naturalne i

sztuczne

metody

planowania

rodziny

• wskazuje

kontakty

płciowe

jako

potencjaln

e źródło

zakażenia

układu

rozrodczeg

o

•

przyporząd

kowuje

chorobom

źródła

zakażenia

• wyjaśnia

różnicę

między

nosicielstw

• wyjaśnia

konieczność

regularnych

wizyt

u ginekologa

•

przyporządk

owuje

chorobom

ich

charakteryst

yczne

objawy

• porównuje

naturalne

i sztuczne

metody

planowania

rodziny

• wymienia

zachowani

a mogące

prowadzić

do

zakażenia

HIV

• ocenia

naturalne i

sztuczne

metody

antykonce

pcji

• przewiduje

indywidual

ne

i

społeczne

skutki

zakażenia

wirusami

HIV, HBV

i HCV oraz

HPV

em HIV a

chorobą

AIDS

• wymienia

drogi

zakażenia

wirusami

HIV, HBV

i HCV

oraz HPV

oraz

omawia

zasady

profilaktyk

i chorób

wywoływa

nych przez

te wirusy

•

przedstawi

a

podstawow

e zasady

profilaktyk

i chorób

przenoszon

ych drogą

płciową

40. Rozwój

człowieka od

poczęcia do

narodzin

• wymienia

nazwy błon

płodowych

• podaje, jak

długo trwa

rozwój

płodowy

• porządkuje

etapy

rozwoju

zarodka od

zapłodnien

ia do

zagnieżdże

nia

•

charakteryzu

je funkcje

błon

płodowych

•

charakteryzu

je okres

• analizuje

funkcje

łożyska

• wyjaśnia

pojęcie

„zapłodnie

nie”

rozwoju

płodowego

41. Ciąża i

poród

• wymienia

zmiany

zachodzące

w

organizmie

kobiety

podczas

ciąży

• omawia

zasady

higieny

zalecane

dla kobiet

ciężarnych

• podaje

czas

trwania

ciąży

• omawia

wpływ

różnych

czynników

na

prawidłow

y rozwój

zarodka i

płodu

• wyjaśnia

przyczyny

zmian

zachodzącyc

h w

organizmie

kobiety

podczas

ciąży

•

charakteryzu

je etapy

porodu

• uzasadnia

koniecznoś

ć

przestrzega

nia zasad

higieny

przez

kobiety w

ciąży

• omawia

mechaniz

m

powstawan

ia ciąży

pojedyncze

j i mnogiej

42. Okresy

rozwojowe

człowieka

• wylicza

etapy życia

człowieka

• wymienia

rodzaje

dojrzałości

• wymienia

różnice w

tempie

dojrzewania

dziewcząt

i chłopców

• określa

zmiany

rozwojowe

u swoich

rówieśnikó

w

• opisuje

objawy

starzenia

się

organizmu

•

charakteryzu

je wskazane

okresy

rozwojowe

• przedstawia

cechy i

przebieg

fizycznego,

psychiczneg

o

i

• analizuje

różnice

między

przekwitan

iem a

starością

•

przyporząd

kowuje

okresom

rozwojowy

m zmiany

społecznego

dojrzewania

człowieka

zachodząc

e w

organizmie

X. Z

dro

wie

a c

yw

iliz

acj

a

43. Zdrowie

fizyczne,

psychiczne i

społeczne

• omawia

wpływ trybu

życia na stan

zdrowia

• opisuje

zdrowie

fizyczne,

psychiczne

i społeczne

• podaje

przykłady

wpływu

środowiska

na życie i

zdrowie

ludzi

•

przedstawi

a

znaczenie

aktywności

fizycznej

dla

prawidłow

ego

funkcjono

wania

organizmu

•

charakteryzu

je czynniki

wpływające

na zdrowie

• przedstawia

znaczenie

pojęć

„zdrowie” i

„choroba”

• rozróżnia

zdrowie

fizyczne,

psychiczne i

społeczne

• wykazuje

wpływ

środowiska

życia na

zdrowie

44. Choroby

zakaźne

i

• podaje

przykłady

trzech

•

przedstawi

a

• wymienia

najważniejsz

e choroby

• oblicza

własne

BMI

• wyjaśnia,

dlaczego

nie należy

cywilizacyjn

e

chorób

zakaźnych i

czynniki,

które je

wywołują

• wymienia

choroby

cywilizacyjn

e

• wymienia

najczęstsze

przyczyny

nowotworów

podstawow

e zasady

profilaktyk

i chorób

nowotworo

wych

• klasyfikuje

podaną

chorobę do

grupy

chorób

cywilizacyjn

ych lub

zakaźnych

• omawia

znaczenie

szczepień

ochronnyc

h

• wskazuje

alergie

jako skutek

zanieczysz

czenia

środowiska

• wskazuje

metody

zapobiegan

ia

chorobom

cywilizacy

jnym

człowieka

wywoływane

przez

wirusy,

bakterie,

protisty i

pasożyty

zwierzęce

oraz

przedstawia

zasady

profilaktyki

tych chorób

• podaje

kryterium

podziału na

choroby

zakaźne

i

cywilizacyjn

e

• podaje

przykłady

szczepień

obowiązkow

ych

i

nieobowiązk

owych

• wyjaśnia

przyczyny

powstawania

chorób

społecznych

• dowodzi,

że stres

jest

przyczyną

chorób

cywilizacy

jnych

• uzasadnia,

że nerwice

są

chorobami

cywilizacy

jnymi

• uzasadnia

koniecznoś

ć

okresoweg

o

wykonywa

nia

podstawow

ych badań

kontrolnyc

h

bez

wyraźnej

potrzeby

przyjmowa

ć leków

ogólnodost

ępnych

oraz

dlaczego

antybiotyki

i inne leki

należy

stosować

zgodnie z

zaleceniam

i lekarza

45. Uzależnienia • podaje

przykłady

używek

• przedstawia

negatywny

wpływ na

zdrowie

człowieka

niektórych

substancji

psychoaktyw

nych oraz

nadużywania

kofeiny

i niektórych

leków

(zwłaszcza

oddziałujący

ch na

psychikę)

• opisuje

MONAR

jako

miejsce,

gdzie

można

uzyskać

pomoc w

leczeniu

uzależnień

• opisuje

wpływ

palenia

tytoniu na

zdrowie

• omawia

skutki

działania

alkoholu na

funkcjonowa

nie

organizmu

• wyjaśnia

mechanizm

powstawania

uzależnień

• wyjaśnia

znaczenie

profilaktyki

uzależnień

• wyjaśnia,

jak uniknąć

uzależnień

• wykazuje

zależność

między

przyjmowa

niem

używek

a

powstawan

iem nałogu

• wykonuje

w

dowolnej

formie

prezentację

na temat

profilaktyk

i

uzależnień

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum oparty na podręczniku „Puls życia”

Dział

programu

Materiał nauczania

L.g.

Wymagania podstawowe

uczeń poprawnie:

Kat.

Wymagania ponadpodstawowe

uczeń poprawnie:

Kat.

I. G

enet

yka

Czym jest genetyka?

• genetyka jako nauka o dziedziczeniu cech

oraz zmienności organizmów

• cechy dziedziczne i niedziedziczne

• cechy gatunkowe i cechy indywidualne

• dziedziczenie cech i zmienność organizmów

• zastosowanie genetyki w różnych

dziedzinach

• zmienność wśród ludzi

Nośnik informacji genetycznej – DNA

• DNA jako materiał genetyczny

• budowa DNA

• rodzaje zasad azotowych

• komplementarność zasad azotowych

• gen i genom

• jądro jako miejsce lokalizacji DNA

i chromosomów

• budowa chromosomu

• kariotyp

• replikacja

• budowa i funkcje RNA

Przekazywanie materiału genetycznego

• chromosomy homologiczne

• komórki diploidalne i haploidalne

• przebieg podziałów komórkowych

• znaczenie mitozy i mejozy

• rekombinacja genetyczna

Odczytywanie informacji genetycznej

• gen

• sposób zapisu informacji genetycznej w DNA

• budowa kodu genetycznego

• znaczenie kodu genetycznego

• uniwersalność kodu genetycznego

• proces powstawania białka

8 • definiuje pojęcia: „genetyka”, „zmienność organizmów”

• rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne

• wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych

organizmów oraz podaje przykłady tych cech

• wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest

wynikiem dziedziczenia

• omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach:

medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii

• uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi

• określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej

• wylicza elementy budujące DNA

• przedstawia budowę nukleotydu

• wymienia nazwy zasad azotowych

• wyjaśnia regułę komplementarności zasad

• definiuje pojęcia: „gen” i „genom”

• wskazuje na ilustracji komórki miejsce występowania DNA

• przedstawia budowę chromosomu

• definiuje pojęcie „kariotyp”

• omawia proces replikacji

• porównuje budowę DNA z budową RNA

• rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA

• wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych

• definiuje pojęcia: „chromosomy homologiczne”, „komórki

haploidalne”, „komórki diploidalne”

• podaje liczbę chromosomów w komórce somatycznej i

komórce płciowej człowieka

• szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając

liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego

organizmu

• wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w

organizmie człowieka

• omawia znaczenie mitozy i mejozy

• wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”, „gen”, „kodon”

• wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA

• omawia budowę kodonu i genu

• omawia znaczenie kodu genetycznego

A

B

A

B

C

D

B

A

A

A

B

A

B

A

A

C

C

B

A

A

A

C

B

C

A

B

C

C

• wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów

potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania

płciowego i bezpłciowego

• wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych

oraz podaje przykłady tych cech

• wskazuje różnice między cechami gatunkowymi

a indywidualnymi oraz podaje przykłady tych cech

• dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki ich

dziedziczeniu oraz w wyniku wpływu środowiska

• wykonuje portfolio ukazujące własne podobieństwo

do dziadków i rodziców

• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad

• wykazuje konieczność związania DNA przez białka

i powstania chromatyny w jądrze komórkowym

• wykonuje model DNA

• przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad

azotowych

• określa różnice między genem a genomem

• uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji

DNA przed podziałem komórki

• omawia przebieg mitozy i mejozy

• omawia różnice między mitozą a mejozą

• wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej

• planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału

komórki

• wykazuje uniwersalność kodu genetycznego

• omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji

• odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych

przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego

• interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici

kwasu nukleinowego

B

A

C

D

D

B

C

D

C

B

D

C

C

B

D

D

C

C

C

I. G

enet

yka

Dziedziczenie cech

• badania Mendla

• homozygota i heterozygota

• genotyp i fenotyp

• prawo czystości gamet

• cechy dominujące i recesywne

• krzyżówki genetyczne

Dziedziczenie płci u człowieka

• chromosomy płci i autosomy

• mechanizm dziedziczenia płci

• cechy sprzężone z płcią

• nosicielstwo chorób sprzężonych z płcią

• znaczenie wiedzy o położeniu genów na

chromosomach

Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka

• dziedziczenie grup krwi (układ AB0)

• dziedziczenie czynnika Rh

• konflikt serologiczny

• cechy zależne od wielu genów

• cechy zależne od wpływu środowiska

Mutacje

• rodzaje mutacji

• czynniki mutagenne

• znaczenie mutacji zachodzących

w komórkach diploidalnych i haploidalnych

• mutacje a zmienność organizmów

• choroby genetyczne

• badania prenatalne i ich znaczenie

• omawia badania Mendla

• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne

• zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz

heterozygoty

• na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz

określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego

• wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia

jednego genu

• podaje liczbę chromosomów występujących w komórce

diploidalnej człowieka

• rozpoznaje kariogram człowieka

• wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci

• wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci

• wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych

z płcią

• określa cechy chromosomów X i Y

• wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi

• rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób

• omawia sposób dziedziczenia grup krwi

• omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh

• określa konsekwencje wystąpienia konfliktu

serologicznego

• wymienia przykłady cech zależnych od wielu genów

oraz od środowiska

• wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa na

rozwój osobowości

• wyjaśnia pojęcie „mutacja”

• wylicza czynniki mutagenne

• rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe

• omawia skutki wybranych mutacji genowych

• wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych

mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi

(zespół Downa)

• charakteryzuje wybrane choroby genetyczne

C

B

C

C

C

A

B

B

B

A

B

A

C

C

C

B

A

B

A

A

C

C

A

C

• ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki

• interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń

„homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”,

„cecha recesywna”

• omawia prawo czystości gamet

• przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa

czystości gamet

• tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia

określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy

potomstwa

• wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych

sprzężonych z płcią

• interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą

dziedziczenia daltonizmu

• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą

dziedziczenia hemofilii

• ocenia znaczenie znajomości ludzkiego DNA

• ustala grupy krwi dzieci na podstawie grup krwi ich

rodziców

• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup

krwi

• określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego

• ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech

• przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia

na powstawanie chorób genetycznych

• uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem

zmienności organizmów

• omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych

• dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów

do zmieniającego się środowiska

• ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka

D

C

C

D

D

B

C

C

D

B

C

B

D

D

D

C

D

D

Dział

programu

Materiał nauczania

L.g.

Wymagania podstawowe

uczeń poprawnie:

Kat.

Wymagania ponadpodstawowe

uczeń poprawnie:

Kat.

II. E

wolu

cja

życi

a Ewolucja i jej dowody

• ewolucja

• bezpośrednie dowody ewolucji:

skamieniałości, ogniwa pośrednie, relikty

• pośrednie dowody ewolucji: narządy

szczątkowe, jedność budowy i funkcjonowania,

rozmieszczenie organizmów na kuli ziemskiej,

struktury homologiczne

i analogiczne, konwergencja

Mechanizmy ewolucji

• główne założenia teorii ewolucji Darwina

• endemity

• powstawanie gatunków

• dobór naturalny i jego działanie

• dobór sztuczny

• syntetyczna teoria ewolucji

Pochodzenie człowieka

• stanowisko systematyczne człowieka

• podobieństwa i różnice między człowiekiem a

innymi naczelnymi

• przebieg ewolucji człowieka

3 • definiuje pojęcie „ewolucja”

• wymienia dowody ewolucji

• wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości

• omawia etapy powstawania skamieniałości

• definiuje pojęcie „relikt”

• wymienia przykłady reliktów

• wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie

człowieka

• definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”, „struktury

analogiczne” oraz „konwergencja”

• wymienia przykłady struktur homologicznych i analogicznych

• omawia główne założenia teorii ewolucji Darwina

• definiuje pojęcie „endemit”

• wymienia przykłady endemitów

• omawia ideę walki o byt

• wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i

dobór sztuczny

• ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i

doboru sztucznego

• wymienia przykłady organizmów należących do rzędu

naczelnych

• wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się

ewolucja naczelnych

• wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do

poszczególnych jednostek systematycznych

• wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi

• określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy

człowiekiem a innymi naczelnymi

• wymienia cechy człowieka rozumnego

A

A

A

C

A

A

B

A

A

C

A

A

C

B

C

A

B

A

B

B

A

• klasyfikuje dowody ewolucji

• określa warunki powstawania skamieniałości

• rozpoznaje rodzaje skamieniałości

• przedstawia w formie graficznej etapy powstawania

skamieniałości

• rozpoznaje ogniwa pośrednie

• wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup

systematycznych

• omawia przykłady potwierdzające jedność budowy

i funkcjonowania organizmów

• ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako

dowodów ewolucji

• wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi

do powstawania nowych gatunków

• określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych

gatunków

• omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a

doborem sztucznym

• ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru

sztucznego

• omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię

ewolucji

• określa stanowisko systematyczne człowieka

• wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję

człowieka

• opisuje przebieg ewolucji człowieka

• porównuje różne formy człowiekowatych

B

B

C

C

B

B

C

D

B

B

C

D

C

B

A

C

C

Dział

programu

Materiał nauczania

L.g.

Wymagania podstawowe

uczeń poprawnie:

Kat.

Wymagania ponadpodstawowe

uczeń poprawnie:

Kat.

III.

Ekolo

gia

Nieantagonistyczne zależności

między gatunkami

• rodzaje nieantagonistycznych zależności

międzygatunkowych

• charakterystyka mutualizmu i komensalizmu

• przykłady występowania zależności

dodatnich w przyrodzie

Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie

• biotop i biocenoza jako składniki ekosystemu

• ekosystemy sztuczne i naturalne

• struktura piętrowa lasu

• typy lasów

• równowaga dynamiczna w ekosystemie

• sukcesja ekologiczna, rodzaje sukcesji

Materia i energia w ekosystemie

• łańcuch pokarmowy

• poziomy pokarmowe

• producenci, konsumenci, destruenci

• sieć pokarmowa

• piramida ekologiczna

• zależności pokarmowe a krążenie materii i

przepływ energii

• skład chemiczny organizmów

• obieg węgla w ekosystemie

• rozkład martwej materii organicznej

Różnorodność biologiczna

• różnorodność biologiczna

• poziomy różnorodności biologicznej:

różnorodność ekosystemowa, gatunkowa,

genetyczna

• zagrożenia różnorodności biologicznej

• określa warunki współpracy między gatunkami

• wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe

• definiuje pojęcia: „mutualizm”, „komensalizm”

• wymienia przykłady wybranej zależności nieantagonistycznej

• omawia budowę korzeni roślin motylkowatych

• przedstawia składniki biotopu i biocenozy

• wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego

ekosystemu

• rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne

• wymienia piętra lasu

• wymienia przykłady gatunków żyjących w poszczególnych

piętrach lasu

• wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna

ekosystemu

• wskazuje w terenie miejsca zachodzenia sukcesji wtórnej

• wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych

• wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego

• przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw

łańcucha pokarmowego

• rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w

wybranych ekosystemach

• rysuje schemat prostej sieci pokarmowej

• wskazuje różnice między producentami a konsumentami

• omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną

• wykazuje, że materia krąży w ekosystemie

• wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem

• podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie

• wymienia nekrofagi jako organizmy przyczyniające się

do krążenia materii

• definiuje termin „różnorodność biologiczna”

• wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów

• wymienia przykłady działalności człowieka,

przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej

• wymienia poziomy różnorodności biologicznej

• wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami

różnorodności biologicznej

• uzasadnia konieczność zachowania różnorodności

biologicznej

B

A

A

A

C

A

C

C

A

A

B

C

B

A

B

C

C

B

C

D

D

A

A

A

A

A

A

B

D

• określa warunki występowania dodatnich relacji między

organizmami różnych gatunków

• omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem

• ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących

w glebie

• charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu

• charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną

motylkową a bakteriami brodawkowymi

• wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy

• analizuje zależności między biotopem a biocenozą

• omawia różnice między ekosystemami sztucznymi

i naturalnymi

• wykazuje zależność między warunkami, w jakich powstał

dany las a jego strukturą piętrową

• charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej

• omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu

• analizuje przykłady powiązań pokarmowych we

wskazanym ekosystemie

• charakteryzuje rolę poszczególnych ogniw łańcucha

pokarmowego

• planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej

• przewiduje skutki wyginięcia określonego ogniwa

we wskazanym łańcuchu pokarmowym dla ekosystemu

• porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych

w ekosystemie naturalnym i sztucznym

• interpretuje zależności między poziomem pokarmowym

a biomasą i liczebnością populacji

• analizuje informacje przedstawione w formie piramidy

ekologicznej

• omawia znaczenie wybranych pierwiastków dla organizmów

• omawia schemat obiegu węgla w ekosystemie

• wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku

różnorodności biologicznej

• przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych

• charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej

• porównuje poziomy różnorodności biologicznej

B

C

D

C

C

B

D

C

D

C

C

D

C

D

D

C

C

D

C

C

B

D

C

C

IV. C

złow

iek i

śro

dow

isko

Zanieczyszczenie i ochrona atmosfery

• zagrożenia atmosfery

• podział zanieczyszczeń atmosfery

• skutki zanieczyszczeń atmosfery: kwaśne opady,

globalne ocieplenie, dziura ozonowa, smog

• skala porostowa

• ochrona atmosfery

• odnawialne źródła energii

Wpływ człowieka na stan czystości wód

• zanieczyszczenia wód słonych

• wpływ wycieków ropy naftowej na stan

ekosystemów morskich

• wpływ zakwitów glonów na stan wód

• zanieczyszczenia wód słodkich

• klasy czystości wód

• sposoby ochrony wód

• regulacja rzek

• metody oczyszczania ścieków

Zagrożenia i ochrona gleb

• rola gleby w ekosystemie

• wpływ próchnicy na żyzność gleby

• czynniki przyczyniające się do dewastacji

gleby

• erozja gleby

• metody rekultywacji gleby

Ochrona środowiska na co dzień

• działania wpływające na poprawę stanu

środowiska

• biodegradacja

• odpady komunalne jako źródło zanieczyszczenia

środowiska

• unieszkodliwianie odpadów

• kompostowanie

• postawa świadomego konsumenta

• znaczenie recyklingu

• surowce poddawane recyklingowi

4 • wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie

atmosfery

• wymienia przykłady naturalnych zanieczyszczeń atmosfery i

zanieczyszczeń powstałych w wyniku działalności ludzi

• omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko

• omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury

ozonowej i smogu

• omawia przyczyny ocieplania się klimatu

• wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w najbliższej

okolicy

• wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich

• wylicza klasy czystości wód

• wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych

• podaje metody oczyszczania wód

• omawia sposoby ochrony wód

• charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w

nowoczesnych oczyszczalniach

• wymienia funkcje gleby w ekosystemie

• wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby

• wylicza czynniki wpływające na degradację gleby

• wymienia przykłady czynników prowadzących

do wyjałowienia gleby

• omawia metody rekultywacji gleby

• określa czas biodegradacji wskazanego produktu

• wyjaśnia pojęcie „recykling”

• rozpoznaje surowce wtórne

• wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów

• przyporządkowuje odpady do odpowiednich

pojemników przeznaczonych do segregacji

• ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania

odpadów na środowisko

• analizuje problem dzikich wysypisk

A

A

C

C

C

D

A

A

A

A

C

C

A

B

A

A

C

B

A

B

A

B

D

D

• analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie

atmosfery

• klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i

powstałe w wyniku działalności ludzi

• wykazuje negatywny wpływ spalania surowców naturalnych

na stan atmosfery

• wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza

• przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy

za pomocą skali porostowej

• dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie

z globalnym ociepleniem

• przewiduje skutki globalnego ocieplenia

• określa sposób wykorzystania wody w zależności

od klasy jej czystości

• wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód

• analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce

na podstawie wykresu

• wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza

a zanieczyszczeniem wód gruntowych

• ocenia znaczenie regulacji rzek

• opisuje metody oczyszczania wód

• uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego

funkcjonowania ekosystemu

• charakteryzuje proces powstawania próchnicy

• omawia czynniki degradujące glebę

• dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby

• planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb

w najbliższej okolicy

• prezentuje postawę świadomego konsumenta

• ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych

• planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony

środowiska na co dzień

• uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych

na rzecz opakowań wielokrotnego użytku

D

B

D

B

D

D

D

B

B

D

D

D

C

D

C

C

D

D

D

D

D

D

II Formy aktywności ucznia podlegające ocenianiu:

Obszar I: sprawdziany, testy, odpowiedź ustna, konkursy- awans do następnego etapu;

minimum 2 oceny w semestrze

Obszar II: kartkówki, konkursy na etapie szkolnym, projekty

minimum 2 oceny w semestrze

waga 1: prace domowe, aktywność, praca w grupie, referaty

minimum 1 ocena w semestrze

III Zasady ustalania oceny ze znakami „ +” i „ – „:

Uwzględnia się „+” i „-„ przy ocenie cząstkowej IV Ustalenia dodatkowe:

Praca klasowa jest obowiązkowa i zapowiedziana z tygodniowym wyprzedzeniem.

Pracę klasową zazwyczaj poprzedza lekcja powtórzeniowa(wyjątek-krótkie działy), podczas której oprócz utrwalenia poznanych

wiadomości i umiejętności, nauczyciel podaje zakres materiału na sprawdzian.

Kartkówki obejmują materiał najwyżej z trzech ostatnich lekcji.

Odpowiedź ustna obejmuje trzy ostatnie tematy.

Uczeń ma prawo zgłosić w ciągu semestru jedno(przy jednej godzinie biologii tygodniowo) lub dwa nieprzygotowania (przy więcej niż

jedna godz.)

Obejmują one: brak zadania domowego, odpowiedź, kartkówkę (tylko wtedy, gdy jest niezapowiedziana) oraz brak zeszytu

przedmiotowego, ćwiczeń lub podręcznika. Nieprzygotowanie należy zgłosić do nauczyciela na początku lekcji na kartce .

Uczeń ma obowiązek systematycznego prowadzenia zeszytu przedmiotowego

i zeszytu ćwiczeń.

W przypadku dłuższej nieobecności, uczeń ma prawo skorzystać z możliwości uzyskania dodatkowego terminu na uzupełnienie zeszytu

przedmiotowego i zeszytu ćwiczeń oraz braków w wiadomościach (długość terminu ustala z nauczycielem).

Jeśli uczeń nie mógł napisać sprawdzianu z klasą, ustala termin z nauczycielem przedmiotu (maksymalnie do dwóch tygodni), jeśli tego

nie uczyni, stosuje się warunki zapisane w WSO.

V Warunki poprawy oceny:

pracę klasową ocenioną na ndst uczeń może poprawić w terminie 2 tygodni od oddania sprawdzianu.

poprawa ocen wyższych np. z dst na wyższą odbywa się tylko raz w semestrze w formie odpowiedzi ustnej

kartkówki nie podlegają poprawie

z danej pracy klasowej uczeń poprawę pisze tylko raz,

w dzienniku odnotowuje się obie oceny, stosując kreskę ukośną pomiędzy ocenami,

uczeń, który w wyniku klasyfikacji semestralnej otrzymał ocenę niedostateczną nie ma obowiązku zaliczenia zaległego materiału.

VI Sposoby gromadzenia i przechowywania informacji o uczniu:

informacje o osiągnięciach ucznia są odnotowywane w dzienniku lekcyjnym i dzienniku internetowym,

na wniosek ucznia lub rodziców ( opiekunów prawnych) nauczyciel uzasadnia ustalona ocenę,

prace pisemne uczniów są przechowywane do końca roku szkolnego tj. do 31.08.

VII Ustalanie ocen semestralnych:

Oceny semestralne ustala się na podstawie osiągnięć ucznia w poszczególnych obszarach.