Przyrodo, witaj! - program nauczaniaPrzyrodo, witaj! Program nauczania przyrody do szkoły podstawowej Pod redakcją Wawrzyńca Kofty Warszawa, 2012 2 Spis treści: Wstęp 3 1. Podstawa

1

Ewa Gromek, Ewa Kłos, Wawrzyniec Kofta, Ewa Laskowska, Andrzej Melson

Przyrodo, witaj!

Program nauczania przyrody do szkoły podstawowej

Pod redakcją Wawrzyńca Kofty

Warszawa, 2012

2

Spis treści:

Wstęp 3

1. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych – PRZYRODA 5

2. Charakterystyka programu 14

3. Cele edukacyjne w zakresach – kształcenia i wychowania 15

3a. Ogólne cele edukacyjne w zakresie kształcenia 15

3b. Ogólne cele edukacyjne w zakresie wychowania 15

3c. Cele etapowe ‐ dla poszczególnych klas i proponowany przydział godzin 16

3d. Propozycje wykorzystania lekcji terenowych pozostających do dyspozycji nauczyciela 21

4. Podstawa programowa kształcenia ogólnego, a Program nauczania Przyrodo, witaj! – zestawienie wymagań ucznia zawartych w podstawie programowej i tematów lekcji cyklu Przyrodo, witaj! 22

5. Szczegółowy układ treści w cyklu Przyrodo, witaj! – dostosowanie do Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 33

6. Treści nauczania i przewidywane osiągnięcia ucznia 54

6a. Przyroda do klasy czwartej 54

6b. Przyroda do klasy piątej 58

6c. Przyroda do klasy szóstej 63

7. Sposoby osiągania celów 67

7a. Szczegółowe wskazówki metodyczne do treści zawartych w klasie czwartej 67

7b. Szczegółowe wskazówki metodyczne do treści zawartych w klasie piątej 73

7c. Szczegółowe wskazówki metodyczne do treści zawartych w klasie szóstej 79

8. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów 85

8a. Cele sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów 85

8b. Rodzaje działań sprawdzających poziom wiedzy i umiejętności uczniów 85

8c. Plan wynikowy i jego rola 86

8d. Wieloaspektowość sprawdzania osiągnięć uczniów 86

3

Wstęp

Ideą Programu nauczania Przyrodo, witaj! jest ogólne założenie reformy systemu oświaty zapisane

w Podstawie programowej kształcenia ogólnego:

"Kształcenie ogólne w szkole podstawowej tworzy fundament wykształcenia – szkoła łagodnie

wprowadza uczniów w świat wiedzy, dbając o ich harmonijny rozwój intelektualny, etyczny,

emocjonalny, społeczny i fizyczny (...)"

W Programie nauczania Przyrodo, witaj! autorzy uwzględnili także cele kształcenia ogólnego w szkole

podstawowej, które brzmią następująco:

1) przyswojenie przez uczniów podstawowego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i

praktyki, dotyczących przede wszystkim tematów i zjawisk bliskich doświadczeniom uczniów;

2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości podczas

wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;

3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we

współczesnym świecie.

Program Przyrodo, witaj! jest zgodny z główną ideą Podstawy programowej kształcenia ogólnego

oraz uwzględnia propozycje zawarte w Komentarzach do tejże podstawy (Tom 5. Edukacja

przyrodnicza. Wyd. MEN), ponieważ na pierwszym planie stawia działalność poznawczą ucznia,

zachęcając go do obserwowania, formułowania pytań, mierzenia, ważenia, wąchania, smakowania,

wykonywania prostych doświadczeń. Dzięki temu uczeń może odbierać wrażenia z otaczającej go

przyrody wszystkimi zmysłami. Prowokowana w ten sposób aktywność ułatwia dziecku zrozumienie

podstawowej zasady otaczającego nas świata: zmienności obiektów w czasie. W związku z tym w

niniejszym programie Autorzy szczególny nacisk położyli na wymagania ogólne dla przedmiotu

PRZYRODA:

I. Zaciekawienie światem przyrody.

II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich

weryfikacja.

III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej.

IV. Poszanowanie przyrody.

V. Obserwacje, pomiary i doświadczenia

Koncepcja Programu nauczania Przyrodo, witaj! jest zgodna z myślą przewodnią zapisaną w

Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, czyli zakłada, że w kształceniu

przyrodniczym należy zacząć od tego, co uczniowi bliskie, i stopniowo przechodzić do rzeczy i pojęć

coraz bardziej odległych. Program zapewnia realizację zapisów zawartych w Podstawie programowej

4

kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, dlatego w klasie czwartej rozpoczyna się od tego, co

dziecku jest najlepiej znane, czyli od najbliższej okolicy, następnie w klasie piątej rozszerza treści o

wiadomości dotyczące Polski i własnego organizmu, a w klasie szóstej o treści obejmujące świat i

wszechświat.

W programie Przyrodo, witaj! punktem odniesienia jest uczeń ‐ w klasie czwartej w przyszłości będzie

to dziewięcioletnie dziecko o określonych możliwościach i zainteresowaniach. Główną zasadę

kształcenia na tym etapie, przyjętą przez Autorów, stanowi zasada elementarności wiedzy

przyrodniczej opartej na doświadczeniach zdobytych w klasach 1–3 edukacji wczesnoszkolnej oraz

ukształtowanych u ucznia przez najbliższe otoczenie.

5

1. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych –

PRZYRODA

(załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach

szkół – Dziennik Ustaw Nr 4, poz. 17 z dnia 15 stycznia 2009 r).

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Zaciekawienie światem przyrody

Uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: „dlaczego?”,

„jak jest?”, „co się stanie, gdy?”

II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja

Uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki

w różnej formie oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii.

III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej

Uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo własne i innych,

świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia.

IV. Poszanowanie przyrody

Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz ochrony

przyrody i dorobku kulturowego społeczności.


Uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map,

tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej

i graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie

informacyjno‐komunikacyjne.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Ja i moje otoczenie. Uczeń:

1) wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole oraz

w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych;

2) wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się i aktywności ruchowej

w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu;

3) wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu;

6

4) opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej;

5) uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia;

6) nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje zasady

bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych;

7) podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop, lornetka),

opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych obserwacji;

8) podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni przyrodniczej,

i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi;

9) rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub

szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi.

2. Orientacja w terenie. Uczeń:

1) wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu;

2) obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania

i zachodu Słońca, w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca

a długością cienia;

3) orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą;

4) identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu,

określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej i w terenie;

5) posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość na mapie

z odległością rzeczywistą w terenie;

6) wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysokości w terenie;

7) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje takie formy na mapie

poziomicowej.

3. Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie. Uczeń:

1) obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje;

2) obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce;

3) obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania,

topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody;

4) posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię, prezentuje za

pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji);

7

5) opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich

mieszaniny;

6) prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt i ściśliwość);

7) podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na

modelu lub schematycznym rysunku;

8) obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych oraz

przeprowadza, na podstawie instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną gazów i cieczy;

9) podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym,

wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego;

10) wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia

atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go

w prowadzeniu obserwacji;

11) wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne,

kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru

temperatury i opadów stosowane w meteorologii;

12) obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz pogody;

13) opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrzega zależność między

wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku.

4. Najbliższa okolica. Uczeń:

1) rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki

krajobrazu i wskazuje zależności między nimi;

2) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie;

3) obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego;

4) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do

środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów;

5) wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich

odżywiania się;

6) przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując

się modelem lub schematem;

7) rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne;

8) obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg;

8

9) rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych;

10) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie;

11) obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje przystosowania

ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia;

12) przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem;

13) rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne

dla okolicy;

14) opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia znaczenie

organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby.

5. Człowiek a środowisko. Uczeń:

1) prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia

(powietrza, wody, gleby);

2) wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska;

3) proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu;

4) podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany

pod wpływem działalności człowieka;

5) podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka.

6. Właściwości substancji. Uczeń:

1) wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin (ocet, sok

cytrynowy) występujące w jego otoczeniu;

2) porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji;

3) identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące ciepło;

4) podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych;

5) podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując

się do właściwości tych substancji;

6) bada wpływ czynników takich jak: woda, powietrze, temperatura, gleba na przedmioty zbudowane

z różnych substancji;

7) wykazuje doświadczalnie wpływ różnych substancji i ich mieszanin (np. soli kuchennej, octu,

detergentów) na wzrost i rozwój roślin, dokumentuje i prezentuje wyniki doświadczenia;

8) uzasadnia potrzebę segregacji odpadów, wskazując na możliwość ich ponownego przetwarzania (powołując się na właściwości substancji).

9

7. Krajobrazy Polski i Europy. Uczeń:

1) rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry;

2) charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski: gór wysokich, wyżyny wapiennej, nizinny, pojezierny,

nadmorski, wielkomiejski, przemysłowy, rolniczy oraz wskazuje je na mapie;

3) podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka;

4) wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki narodowe,

podaje przykłady rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków objętych ochroną,

występujących w najbliższej okolicy;

5) wymienia najważniejsze walory turystyczne największych miast Polski, ze szczególnym

uwzględnieniem Warszawy, Krakowa, Gdańska;

6) lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice;

7) opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski), rozpoznaje je na

ilustracji oraz lokalizuje na mapie.

8. Organizm człowieka. Uczeń:

1) podaje nazwy układów narządów budujących organizm człowieka: układ kostny, oddechowy,

pokarmowy, krwionośny, rozrodczy, wskazuje na planszy główne narządy tych układów:

a) układ kostny – elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa,

kończyny górne, kończyny dolne,

b) układ oddechowy – jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca,

c) układ pokarmowy – jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica,

d) układ krwionośny – serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice,

e) układ rozrodczy żeński – jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ rozrodczy męski – jądra,

nasieniowody, prącie;

2) wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka;

3) rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka

(zarodkowy i płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny,

wieku dorosłego, starości);

4) opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego;

5) wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen, identyfikuje produkty

spalania i oddychania: dwutlenek węgla, para wodna oraz podaje ich nazwy;

6) opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego;

10

7) bada właściwości ogniskujące lupy, powstawanie obrazu widzianego przez lupę i podaje przykłady zastosowania lupy;

8) wskazuje rodzaje źródeł dźwięku, bada doświadczalnie zależność powstającego dźwięku od np. naprężenia i długości struny;

9) bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych;

10) porównuje prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podstawie obserwacji zjawisk przyrodniczych, doświadczeń lub pokazów.

9. Zdrowie i troska o zdrowie. Uczeń:

1) podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin, grzybów, bakterii

i wirusów na zdrowie człowieka, wymienia zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym

i wywoływanym przez nie;

2) wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi od momentu zakupu do spożycia

(termin przydatności, przechowywanie, przygotowywanie posiłków);

3) wymienia zasady prawidłowego odżywiania się i stosuje je;

4) podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, włosów, zębów, paznokci oraz

odzieży);

5) charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu;

6) wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia;

7) podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa

w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze;

8) opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach (stłuczenia, zwichnięcia,

skaleczenia, złamania, ukąszenia, użądlenia), potrafi wezwać pomoc w różnych sytuacjach;

9) podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka

(np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach lub kąpiel

w niedozwolonych miejscach);

10) wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach środków czystości i korzysta z

produktów zgodnie z ich przeznaczeniem;

11) wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu, wody;

12) wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie

człowieka, podaje propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia;

13) wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania.

10. Zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie. Uczeń:

11

1) podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyładowania atmosferyczne,

elektryzowanie się włosów podczas czesania);

2) demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływania na przedmioty wykonane z różnych

substancji;

3) wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do odbiorników, uwzględniając napięcie

elektryczne;

4) opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych, opisuje i stosuje zasady

bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi;

5) buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania przewodzenia prądu

elektrycznego przez różne ciała (substancje);

6) uzasadnia potrzebę i podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej;

7) bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a także oddziaływanie na

różne substancje;

8) buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki zakłócające prawidłowe

działanie kompasu.

11. Ziemia we wszechświecie. Uczeń:

1) opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu – globusa;

2) wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od Słońca;

3) wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika;

4) bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła i jego konsekwencje, np. camera

obscura, cień;

5) bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozpraszających, elementów

odblaskowych; podaje przykłady stosowania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa;

6) prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi;

7) odnajduje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a zmianą dnia i nocy;

8) wykazuje zależność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku.

12. Lądy i oceany. Uczeń:

1) wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180°, półkule, kierunki główne oraz

lokalizuje kontynenty, oceany i określa ich położenie względem równika i południka zerowego;

2) wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk zerowy i 180°, bieguny;

3) charakteryzuje wybrane organizmy oceanu, opisując ich przystosowania w budowie zewnętrznej

do życia na różnej głębokości;

12

4) opisuje przebieg największych wypraw odkrywczych, w szczególności Krzysztofa Kolumba

i Ferdynanda Magellana.

13. Krajobrazy świata. Uczeń:

1) charakteryzuje warunki klimatyczne i przystosowania do nich wybranych organizmów

w następujących krajobrazach strefowych: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni gorącej,

stepu, tajgi, tundry, pustyni lodowej;

2) opisuje krajobrazy świata, w szczególności: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni

gorącej, stepu, tajgi, tundry, pustyni lodowej, rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie;

3) rozpoznaje i nazywa organizmy roślinne i zwierzęce typowe dla poznanych krajobrazów;

4) podaje przykłady współzależności między składnikami krajobrazu, zwłaszcza między klimatem

(temperatura powietrza, opady atmosferyczne) a rozmieszczeniem roślin i zwierząt.

14. Przemiany substancji. Uczeń:

1) podaje przykłady przemian odwracalnych: topnienie, krzepnięcie i nieodwracalnych: ścinanie

białka, korozja;

2) odróżnia pojęcia: rozpuszczanie i topnienie, podaje przykłady tych zjawisk z życia codziennego;

3) bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji: temperatura, mieszanie;

4) podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz

parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni);

5) odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych, podaje przykłady takich mieszanin z życia

codziennego;

6) proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (filtrowanie,

odparowanie, przesiewanie).

15. Ruch i siły w przyrodzie. Uczeń:

1) opisuje różne rodzaje ruchu;

2) interpretuje prędkość jako drogę przebytą w jednostce czasu, wyznacza doświadczalnie prędkość swojego ruchu, np. marszu lub biegu;

3) bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których te siły zależą, podaje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i przez człowieka

oraz ich wykorzystanie w życiu codziennym.

Uwagi o realizacji: Przyroda

I. Podział treści nauczania dla poszczególnych klas należy rozpocząć od tego, co jest dziecku najlepiej znane, czyli od najbliższej okolicy, a następnie poszerzyć je o treści dotyczące Polski i świata.

II. Głównymi obszarami aktywności ucznia w ramach przedmiotu powinny być:

13

1) obserwowanie i mierzenie;

2) doświadczanie;

3) prowadzenie doświadczeń;

4) dokumentowanie i prezentowanie;

5) stawianie pytań i poszukiwanie odpowiedzi.

III. Szkoła powinna zapewnić warunki do bezpiecznego prowadzenia zajęć badawczych

i terenowych, obserwacji i doświadczeń. Część obserwacji i doświadczeń powinna mieć charakter ciągły lub okresowy w powiązaniu np. ze zmianami pór roku lub stanów pogody.

IV. Podczas prowadzenia zajęć proponuje się wykorzystywanie przedmiotów codziennego użytku

oraz produktów stosowanych w gospodarstwie domowym.

14

2. Charakterystyka programu

Układ treści proponowany w Programie nauczania Przyrodo, witaj! jest przyjazny i dostosowany do

możliwości poznawczych przeciętnego ucznia w wieku 10–12 (a niebawem 9‐11) lat. Nie zawiera

zbędnych informacji typu encyklopedycznego. Uwzględnia ukształtowane umiejętności i wiadomości

zdobyte przez uczniów w pierwszych trzech latach szkoły podstawowej i na ich podstawie

dobudowuje nowe. Elementy wiedzy cząstkowej z różnych dziedzin, przedstawione w postaci

zagadnień, stanowią komponenty integralnej całości. Prezentowany program nauczania przyrody w

szkole podstawowej jest zgodny z Podstawą programową kształcenia ogólnego dla szkół

podstawowych do przedmiotu przyroda, zawartą w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z

dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz

kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17).

Program nauczania stanowi element cyklu edukacyjnego Przyrodo, witaj! składającego się z trzech

pakietów.

W skład każdego pakietu wchodzą:

podręcznik z fotokodami,

zeszyt ćwiczeń,

zajęcia warsztatowe – zeszyt zawierający propozycję prostych obserwacji, doświadczeń i

innych działań wyzwalających aktywność ucznia,

poradnik nauczyciela (m.in. z programem nauczania i ze scenariuszami do każdej lekcji),

multibook – podręcznik w wersji elektronicznej,

zestaw pomocy dla ucznia Badam , odkrywam wraz z kartami pracy.

diagnozy edukacyjne Edukompas

Cykl Przyrodo, witaj! zawiera również:

Sprawdziany – w wersji A i B dla klas 4, 5 i 6,

Doświadczenia – zestaw 45 doświadczeń zalecanych przez Podstawę programową kształcenia

ogólnego dla szkoły podstawowej,

Zajęcia z mapą – zestaw 16 kart pracy dla ucznia wraz ze wskazówkami metodycznymi dla

nauczyciela,

Zajęcia terenowe – zestaw 18 kart pracy dla ucznia wraz ze wskazówkami metodycznymi dla

nauczyciela,

wsparcie metodyczne na stronie www.wsip.pl w Klubie Przyrodnika .

15

3. Cele edukacyjne w zakresach – kształcenia i wychowania

3a. Ogólne cele edukacyjne w zakresie kształcenia

Zgodnie z wymaganiami podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej na

II etapie edukacyjnym program Przyrodo, witaj! uwzględnia następujące cele kształcenia –

wymagania ogólne:

I. Zaciekawienie światem przyrody

Uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentuje postawę badawczą w

poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: „dlaczego?”,

„jak jest?”, „co się stanie, gdy?”.

II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja

Uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności

między zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki

w różnej formie oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii.

III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej

Uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje sytuacje

zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo własne i innych,

świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia.

IV. Poszanowanie przyrody

Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz ochrony

przyrody i dorobku kulturowego społeczności.


Uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map,

tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej);

dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno‐

komunikacyjne.

3b. Ogólne cele edukacyjne w zakresie wychowania

Zarówno w programie, jak i w całym cyklu edukacyjnym Przyrodo, witaj! jest silnie zaznaczony aspekt

wychowawczy. Wyraża się on między innymi w podkreślaniu roli rodziny i pielęgnowaniu przyjaznych

kontaktów z innymi ludźmi, w propagowaniu „ekologicznego” stylu życia i przestrzegania zasad

higieny, zachęcaniu do życia oszczędnego (praktyczne wskazówki są zawarte w podręczniku), a także

w akcentowaniu elementów wychowania patriotycznego w kontekście przynależności Polski do Unii

Europejskiej. Przyczynkiem do uczniowskiej refleksji nad ważnymi odkryciami w dziejach cywilizacji,

oszczędnego gospodarowania nieodnawialnymi źródłami energii, najnowszymi odkryciami w

16

dziedzinie nauk przyrodniczych, a także losem ludzi będących w trudnej sytuacji życiowej jest

niewątpliwie kończący cykl dział Osiągnięcia człowieka.

Cele w zakresie wychowania:

Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko.

Wskazywanie zachowań sprzyjających bezpieczeństwu ludzi i przyrody.

Ułatwienie nabywania umiejętności dbania o swoje zdrowie.

Integrowanie wychowawczych działań szkoły i rodziny.

Wzmacnianie prawidłowych relacji dziecka z rodziną.

Przygotowanie uczniów do okresu dojrzewania, do zaakceptowania jego przejawów fizycznych i

psychicznych, we współpracy z rodzicami i rodziną.

Wspieranie prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego, w tym koleżeństwa i przyjaźni.

Kształtowanie postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej.

Kształtowanie więzi z krajem ojczystym i świadomości obywatelskiej.

Rozwijanie szacunku dla dobra wspólnego i postaw prospołecznych.

Kształtowanie szacunku dla własnego państwa.

Kształtowanie odpowiedzialności za skutki własnych badań i decyzji.

3c. Cele etapowe dla poszczególnych klas i proponowany przydział godzin

Klasa 4

W klasie 4. uczeń nabywa następujące umiejętności i kształtuje postawy zapisane w Podstawie programowej kształcenia ogólnego:

prowadzenia prostych obserwacji i doświadczeń przyrodniczych z zachowaniem zasad

bezpieczeństwa,

planowania i dokumentowania doświadczeń i obserwacji,

efektywnego uczenia się i prawidłowego urządzenia miejsca do nauki,

wskazywania czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie i radzenie

sobie z czynnikami oddziałującymi niekorzystnie,

nawiązywania prawidłowych relacji z innymi ludźmi, w tym kwestia koleżeństwa i przyjaźni,

opiekowania się zwierzętami i roślinami w swoim domu i w pracowni szkolnej oraz brania za nie

odpowiedzialności,

przestrzegania zasad higieny podczas czynności związanych z opieką nad roślinami i zwierzętami

domowymi,

17

rozpoznawania roślin trujących lub szkodliwych dla człowieka,

rozróżniania przemian odwracalnych i nieodwracalnych zachodzących w domu,

badania świata substancji,

określania właściwości różnych substancji i wskazywania możliwości ich zastosowania w różnych

przedmiotach,

dostrzegania i opisywania zjawisk zachodzących w najbliższym otoczeniu związanych ze zmianami

składników pogody i pór roku,

rozróżniania składników pogody i porównywania cech pogody w różnych porach roku,

wyznaczania kierunków w terenie, orientowania się w terenie z podawaniem kierunków

głównych i pośrednich,

orientowania i czytania mapy topograficznej, a także posługiwania się nią,

posługiwania się prostymi przyrządami pomiarowymi,

rozróżniania form ukształtowania terenu,

obserwowania i rozpoznawania typowych roślin i zwierząt żyjących w różnych siedliskach,

rozpoznawania pospolitych roślin i zwierząt w okolicy,

dostrzegania prostych zależności występujących w różnych środowiskach, w tym w lesie, na polu,

na łące,

dostrzegania potrzeby ochrony przyrody w najbliższej okolicy,

dostrzegania miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany

pod wpływem działalności człowieka,

proponowania działań sprzyjających środowisku przyrodniczemu,

uświadomienia konieczności planowania budżetu domowego.

Proponowany przydział godzin na realizację poszczególnych działów

Nr działu Tytuł działu Liczba lekcji w podręczniku

Liczba godzin ogółem (lekcje z podręcznika,

sprawdziany, zajęcia warsztatowe, zajęcia

terenowe)

1. Przyroda i ja 8 11

2. Ja, rośliny i zwierzęta 7 10

3. Kuchnia jako laboratorium 9 12

4. Przyroda się zmienia 7 10

5. Pogoda jest zawsze 8 11

18

6. Wycieczki po okolicy 9 14

7. Obserwacje życia w okolicy 11 16

8. Ochrona środowiska 8 13

Razem: 67 97

Klasa 5

W klasie 5. uczeń nabywa następujące umiejętności i kształtuje postawy zapisane w Podstawie

programowej kształcenia ogólnego:

orientowania i czytania planu miasta, okolicy,

obliczania rzeczywistej odległości w terenie z wykorzystaniem podziałki liniowej

korzystania z różnych rodzajów map (poziomicowej, hipsometrycznej, politycznej,

administracyjnej, krajobrazowej, surowców mineralnych, samochodowej, turystycznej),

rysowania, czytania i posługiwania się prostymi szkicami terenu,

korzystania z atlasu przyrodniczego,

planowania wycieczek z wykorzystaniem map, orientowania się na mapie Polski,

odczuwania więzi z krajem ojczystym i szacunku dla państwa polskiego,

szacunku dla wspólnego dobra i postawy prospołecznej,

patriotyzmu związanego z tożsamością kultury regionalnej,

porównywania krajobrazów na podstawie własnych doświadczeń, filmów, map i fotografii,

dostrzegania walorów krajobrazowych swojej okolicy i całej Polski,

lokalizowania na mapie Europy Polski oraz państw z nią sąsiadujących,

rozróżniania i nazywania skał charakterystycznych dla miejsca zamieszkania,

opisywania nieożywionych i ożywionych składników gleby,

wskazywania znaczenia organizmów glebowych i warstwy próchnicznej gleby w odniesieniu do

żyzności gleby,

charakteryzowania wybranych krajobrazów Polski,

wskazywania zależności pomiędzy cechami krajobrazu, a formami działalności człowieka,

rozpoznawania form ochrony przyrody i przestrzegania zasad, które ich dotyczą,

określania podstawowych prawidłowości w funkcjonowaniu poszczególnych organów i ich

układów w organizmie,

opisywania własności światła i dźwięku,

charakteryzowania etapów rozwoju człowieka,

wskazywania możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu w bezpieczny sposób,

19

przestrzegania zasad higieny na co dzień, w tym zasad odpoczynku, odżywiania się i aktywności

ruchowej niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu,

przestrzegania zasad higieny na wszystkich etapach rozwoju (ze szczególnym podkreśleniem

okresu dojrzewania),

wskazywania możliwości radzenia sobie w sytuacjach trudnych,

uzasadniania negatywnego wpływu nikotyny, alkoholu i narkotyków na zdrowie człowieka,

przestrzegania zasad zdrowego stylu życia i uzasadniania konieczności ich stosowania.


Nr działu Tytuł działu Liczba lekcji

w podręczniku



terenowe)

1. Przed wyprawą po Polsce 7 12

2. Polska i jej sąsiedzi 12 15

4. Krajobrazy Polski 15 20

5. Mój organizm 8 11

6. Rozwijam się i poznaję otoczenie 9 14

7. Moje zdrowie 10 13

8. Jak zachować zdrowie? 7 12

Razem: 68 97

Klasa 6

W klasie 6. uczeń nabywa następujące umiejętności i kształtuje postawy zapisane w Podstawie

programowej kształcenia ogólnego:

charakteryzowania czynników warunkujących życie w wodzie i na lądzie,

obserwowania i rozpoznawania typowych roślin i zwierząt żyjących w różnych siedliskach,

wskazywania przystosowań w budowie zewnętrznej roślin i zwierząt do środowiska życia,

dostrzegania prostych zależności występujących w różnych środowiskach,

opisywania sposobów odżywiania się, oddychania i rozmnażania organizmów żyjących w różnych

środowiskach,

określania następstw ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi,

określania położenia Ziemi we wszechświecie,

20

rozpoznawania różnorodnych krajobrazów świata,

wskazywania przystosowań organizmów do warunków życia w różnych strefach klimatycznych,

pomiaru masy i gęstości ciał,

wskazywania możliwości wyznaczania drogi i czasu jej przebiegu,

obliczania prędkości ciał,

określania sposobów bezpiecznego posługiwania się urządzeniami elektrycznymi dostępnymi w

gospodarstwie domowym,

budowania prostego kompasu,

charakteryzowania własności magnesów,

dostrzegania zależności między rozwojem nauki a osiągnięciami techniki,

oceniania ważności problemów dotykających mieszkańców Ziemi,

uzasadniania konieczności prowadzenia zrównoważonego rozwoju, życia w zgodzie z naturą.


Nr działu Tytuł działu Liczba lekcji

w podręczniku



terenowe)

1. Życie w glebie i w wodzie 6 12

2. Organizmy najbliższej okolicy 6 12

3. Funkcjonowanie organizmów 8 11

4. Planeta Ziemia 11 16

5. Krajobrazy Ziemi 11 14

6. Prawa fizyki 11 16

7. Powtórzenie wiadomości z przyrody przed gimnazjum

8 8

8. Osiągnięcia człowieka 7 7

Razem: 68 96

21

3d. Propozycje wykorzystania lekcji pozostających do dyspozycji nauczyciela:

Po każdym dziale w kolejnych klasach jest zaplanowana lekcja powtórzeniowa oraz sprawdzian.

Lekcje te stanowią integralną część programu i nie należy ich pomijać.

Godziny pozostające do dyspozycji nauczyciela warto przeznaczyć na rozmowy z uczniami na temat

prac badawczych, wskazanie propozycji nowych badań i obserwacji oraz zajęcia terenowe. Efektem

tych rozmów powinny być wspólnie prowadzone doświadczenia i obserwacje. Można do nich

wykorzystać karty pracy zawarte w zeszytach do zajęć warsztatowych. Podczas takich lekcji uczniowie

mogą sami się przekonać, że to, o czym była mowa w sali lekcyjnej ma odzwierciedlenie w naturze

i życiu codziennym. W terenie przyrodę można poznawać za pomocą wszystkich zmysłów, oczywiście

z zachowaniem należytej ostrożności podczas jej obserwowania. Dla uczniów 10–12 (a niebawem

9–11) letnich ma to szczególne znaczenie, ponieważ daje im możliwość uczenia się przez

przeżywanie. Jeżeli wystarczy czasu, nauczyciel może przeprowadzać dodatkowe doświadczenia,

a także zachęcać uczniów do poszukiwania w różnych źródłach nowych informacji, ich gromadzenia i

prezentowania.

22

4. Podstawa programowa kształcenia ogólnego, a Program nauczania Przyrodo, witaj!

Zestawienie wymagań ucznia zawartych w Podstawie programowej i tematów lekcji cyklu Przyrodo, witaj!

Podstawa programowa kształcenia ogólnego cele szczegółowe: Klasa/Temat lekcji:

1.1) Wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych

4.10: Z kim spotykasz się w szkole? 5.dział VI: Moje zdrowie

1.2) wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się i aktywności ruchowej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu;

5.dział VI: Moje zdrowie

1.3) wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu; 4.9: Jak się uczyć i po co?

1.4) opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej; 4.9: Jak się uczyć i po co?

1.5) uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia;


1.6) nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych;

4.2: Sposoby poznawania przyrody 5.dział V: Rozwijam się i poznaję otoczenie

1.7) podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych obserwacji;

4.3: Co jest pomocne w poznawaniu przyrody? 4.4: Jak zobaczyć to, co niewidoczne gołym okiem? 4.5: Jak obserwować preparat pod mikroskopem? 4.6: Jak planować, prowadzić i dokumentować obserwacje? 6.dział III: Funkcjonowanie organizmów

1.8) podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi;

4.11: W szkole opiekujesz się roślinami i zwierzętami 4.12: Zwierzęta w naszych domach 4.14: Rośliny są ozdobą domu

1.9) rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi.

4.11: W szkole opiekujesz się roślinami i zwierzętami 4.14: Rośliny są ozdobą domu 4.58: Poznajesz rośliny nieużytków i rośliny trujące

2.1) wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu; 4.40: Jak wyznaczyć kierunki geograficzne?

2.2) obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca, w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia;

4.25: Obserwujesz zmiany położenia Słońca na niebie

23

2.3) orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą; 4.42: Jak czytać mapę topograficzną? 4.44: Jak wyznaczyć trasę wycieczki? 5.dział I: Przed wyprawą po Polsce 5.dział II: Polska i jej sąsiedzi

2.4) identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej i w terenie;

4.42: Jak czytać mapę topograficzną? 4.44: Jak wyznaczyć trasę wycieczki? 5.dział I: Przed wyprawa po Polsce 5.dział II: Polska i jej sąsiedzi

2.5) posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość na mapie z odległością rzeczywistą w terenie;

4.41: Do czego służy podziałka? 4.45: Jak wykonać pomiary w terenie? 5.dział I: przed wyprawą po Polsce 5.dział II: Polska i jej sąsiedzi

2.6) wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysokości w terenie;

4.41: Do czego służy podziałka? 4.43: Poznajesz formy ukształtowania powierzchni Ziemi 4.45: Jak wykonać pomiary w terenie?

2.7) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje takie formy na mapie poziomicowej.

4.43: Poznajesz formy ukształtowania powierzchni Ziemi 5.dział I: Przed wyprawą po Polsce

3.1) obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje; 4.6: Jak planować, prowadzić i dokumentować obserwacje? 4.7: Czym jest doświadczenie przyrodnicze? 4.13: Jak jest zbudowana roślina? 6.dział II: Organizmy najbliższej okolicy

3.2) obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce; 4.28: Jak woda krąży w przyrodzie? 4.36: Co jest przyczyną burzy?

3.3) obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody;

4.17: Co się dzieje podczas gotowania obiadu? 4.21: Jak lód zmienia się w wodę, a woda w lód? 4.22: Kiedy woda paruje, a kiedy się skrapla? 4.28: Jak woda krąży w przyrodzie?

3.4) posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię, prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji);

4.16: Świat jest zbudowany z substancji 4.21: Jak lód zmienia się w wodę, a woda w lód? 4.22: Kiedy woda paruje, a kiedy się skrapla?

24

3.5) opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny;

4.18: Czy woda mineralna to tylko woda? 4.20: Do czego służy sito? 4.21: Jak lód zmienia się w wodę, a woda w lód? 4.22: Kiedy woda paruje, a kiedy się skrapla? 4.30: Jakie są właściwości powietrza?

3.6) prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt i ściśliwość);

4.16: Świat jest zbudowany z substancji 4.21: Jak lód zmienia się w wodę, a woda w lód? 4.22: Kiedy woda paruje, a kiedy się skrapla?

3.7) podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku;

4.18: Czy woda mineralna to tylko woda? 4.30: Jakie są właściwości powietrza?

3.8) obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych oraz przeprowadza, na podstawie instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną gazów i cieczy;

4.27: Dlaczego koła pociągu stukają o szyny?

3.9) podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym, wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego;

4.27: Dlaczego koła pociągu stukają o szyny?

3.10) wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go w prowadzeniu obserwacji;

4.30: Jakie są właściwości powietrza 4.32: Jak zmierzyć temperaturę powietrza i ciśnienie atmosferyczne? 4.33: Jak zmierzyć wilgotność powietrza i siłę wiatru?

3.11) wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii;

4.32: Jak zmierzyć temperaturę powietrza i ciśnienie atmosferyczne? 4.34: Jak powstają opady i osady atmosferyczne?

3.12) obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz pogody;

4.34: Jak powstają opady i osady atmosferyczne? 4.35: Dlaczego tęcza jest kolorowa? 4.36: Co jest przyczyną burzy? 4.37: Czy pogodę można przewidzieć? 4.38: Prowadzisz kalendarz pogody

3.13) opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrzega zależność między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku.

4.26: Jakie zmiany przynoszą pory roku? 4.25: Obserwujesz zmiany położenia Słońca na niebie 4.37: Czy pogodę można przewidzieć?

4.1) rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi;

4.1: Czym będziesz się zajmować na lekcjach przyrody?

25

4.2) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie; 6.dział I: Życie w glebie i w wodzie

4.3) obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego; 4.49: Jakie rośliny i zwierzęta żyją w twojej okolicy? 4.50: Wyruszasz na wycieczkę do lasu 4.51: Rośliny w lesie tworzą warstwy 4.52: Organizmy żyjące w lesie oddziałują na siebie 4.53: Jakie organizmy żyją na łące? 4.54: Jakie znaczenie mają łąki? 4.55: Co uprawia się na polach? 4.56: Jak się wykorzystuje rośliny użytkowe?

4.4) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów;

4.49: Jakie rośliny i zwierzęta żyją twojej okolicy? 4.51: Rośliny w lesie tworzą warstwy 4.52: Organizmy żyjące w lesie oddziałują na siebie 4.57: Jak powstają owoce? 5.dział III: Krajobrazy Polski 6.dział I: Życie w glebie i w wodzie 6.dział II: Organizmy najbliższej okolicy 6.dział III: Funkcjonowanie organizmów

4.5) wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się;

6.dział III: Funkcjonowanie organizmów

4.6) przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem;

4.52: Organizmy żyjące w lesie oddziałują na siebie

4.7) rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne;

4.51: Rośliny w lesie tworzą warstwy

4.8) obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg;

4.47. Obserwujesz rzekę w swojej okolicy

4.9) rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych; 4.46: Co to są wody powierzchniowe?

4.10) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie; 5.dział III: Krajobrazy Polski 6.dział I: Życie w glebie i w wodzie

4.11) obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia;

5.dział III: Krajobrazy Polski 6.dział I: Życie w glebie i w wodzie

4.12) przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku 6.dział I: Życie w glebie i w wodzie

26

wodnym, posługując się modelem lub schematem; 6.dział IV: Planeta Ziemia

4.13) rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne dla okolicy;

5.dział III: Krajobrazy Polski

4.14) opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby.

5.dział III: Krajobrazy Polski 6.dział I: Życie w glebie i w wodzie

5.1) prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby);

? 4.30: Jakie są właściwości powietrza? 4.47: Obserwujesz rzekę w swojej okolicy 4.62: Badasz wpływ substancji na rośliny 5.dział III: Krajobrazy Polski 6.dział I: Życie w glebie i w wodzie

5.2) wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska;

4.64: Domowe wydatki można ograniczyć 4.65: Dlaczego trzeba sprzątać Ziemię? 4.66: Jak być przyjaznym dla środowiska?

5.3) proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu; 4.63: Co to jest rolnictwo ekologiczne? 4.65: Dlaczego trzeba sprzątać Ziemię? 4.66: Jak być przyjaznym dla środowiska?

5.4) podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka;

4.61: Zanieczyszczenia środowiska zagrażają organizmom

5.5) podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka.

4.61: Zanieczyszczenia środowiska zagrażają organizmom 4.66: Jak być przyjaznym dla środowiska? 4.65: Dlaczego trzeba sprzątać Ziemię?

6.1) wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin (ocet, sok cytrynowy) występujące w jego otoczeniu;

4.18: Czy woda mineralna to tylko woda? 4.19: Jak powstają kryształy? 4.23: Co wiesz o gotowaniu jaj i pieczeniu ciasta? 4.29: Dlaczego lód pływa?

6.2) porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji;

4.29: Dlaczego lód pływa? 6.dział VI: Prawa fizyki

6.3) identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące ciepło;

4.17: Co się dzieje podczas gotowania obiadu? 6.dział VI: Prawa fizyki

27

6.4) podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych;

4.16: Świat zbudowany jest z substancji 6.dział VI: Prawa fizyki

6.5) podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji;

4.17: Co się dzieje podczas gotowania obiadu?

6.6) bada wpływ czynników takich jak: woda, powietrze, temperatura, gleba na przedmioty zbudowane z różnych substancji;

4.29: Dlaczego lód pływa? 4.65: Dlaczego trzeba sprzątać Ziemię?

6.7) wykazuje doświadczalnie wpływ różnych substancji i ich mieszanin (np. soli kuchennej, octu, detergentów) na wzrost i rozwój roślin, dokumentuje i prezentuje wyniki doświadczenia;

4.62: Badasz wpływ substancji na rośliny

6.8) uzasadnia potrzebę segregacji odpadów, wskazując na możliwość ich ponownego przetwarzania (powołując się na właściwości substancji).

4.65: Dlaczego trzeba sprzątać Ziemię?

7.1) rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry; 5. dział I: Przed wyprawą po Polsce 5.dział II: Polska i jej sąsiedzi 5.dział III: Krajobrazy Polski

7.2) charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski: gór wysokich, wyżyny wapiennej, nizinny, pojezierny, nadmorski, wielkomiejski, przemysłowy, rolniczy oraz wskazuje je na mapie;

5.dział II: Polska i jej sąsiedzi 5.dział III : Krajobrazy Polski

7.3) podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka;

5.dział III: Krajobrazy Polski

7.4) wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki narodowe, podaje przykłady rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy;

4.60: Jak możesz chronić przyrodę w twojej okolicy? 5.dział III: Krajobrazy Polski

7.5) wymienia najważniejsze walory turystyczne największych miast Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Warszawy, Krakowa, Gdańska;

5.dział II: Polska i jej sąsiedzi

7.6) lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice;

5.dział II: Polska i jej sąsiedzi

7.7) opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski), rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie.

5.dział III: Krajobrazy Polski 6.dział V: Krajobrazy Ziemi

8.1) nazwy układów narządów budujących organizm człowieka: układ kostny, oddechowy, pokarmowy, krwionośny, rozrodczy, wskazuje na planszy główne

5.dział IV: Mój organizm

28

narządy tych układów: a) układ kostny – elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny górne, kończyny dolne, b) układ oddechowy – jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca, c) układ pokarmowy – jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica, d) układ krwionośny – serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice, e) układ rozrodczy żeński – jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ rozrodczy męski – jądra, nasieniowody, prącie;

8.2) wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka; 5.dział IV: Mój organizm 5.dział V: Rozwijam się i poznaje otoczenie

8.3) rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka (zarodkowy i płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości);

5.dział V: Rozwijam się i poznaje otoczenie

8.4) opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego; 5.dział V: Rozwijam się i poznaje otoczenie

8.5) wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen, identyfikuje produkty spalania i oddychania: dwutlenek węgla, para wodna oraz podaje ich nazwy;

6.dział III: Funkcjonowanie organizmów

8.6) opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego; 5.dział IV: Mój organizm 5.dział V: Rozwijam się i poznaje otoczenie

8.7) bada właściwości ogniskujące lupy, powstawanie obrazu widzianego przez lupęi podaje przykłady zastosowania lupy;


8.8) wskazuje rodzaje źródeł dźwięku, bada doświadczalnie zależność powstającego dźwięku od np. naprężenia i długości struny;


8.9) bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych; 5.dział V: Rozwijam się i poznaje otoczenie

8.10) porównuje prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podstawie obserwacji zjawisk przyrodniczych, doświadczeń lub pokazów.

4.36: Co jest przyczyną burzy? 5.dział V: Rozwijam się i poznaje otoczenie

9.1) podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka, wymienia zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym i wywoływanym przez nie;

4.51: Rośliny w lesie tworzą warstwy 5.dział VI: Moje zdrowie 5.dział VII: Jak zachować zdrowie?

9.2) wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi od momentu 5.dział VI: Moje zdrowie

29

zakupu do spożycia (termin przydatności, przechowywanie, przygotowywanie posiłków);

9.3) wymienia zasady prawidłowego odżywiania się i stosuje je; 5.dział VI: Moje zdrowie 5.dział VII: Jak zachować zdrowie?

9.4) podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, włosów, zębów, paznokci oraz odzieży);


9.5) charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu; 5.dział V: Rozwijam się i poznaje otoczenie 5.dział VII: Jak zachować zdrowie?

9.6) wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia; 5.dział VI: Moje zdrowie

9.7) podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze;

5.dział VI: Moje zdrowie 5.dział VII: Jak zachować zdrowie?

9.8) opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach (stłuczenia, zwichnięcia, skaleczenia, złamania, ukąszenia, użądlenia), potrafi wezwać pomoc w różnych sytuacjach;


9.9) podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka (np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach lub kąpiel w niedozwolonych miejscach);

5.dział VII: Jak zachować zdrowie?

9.10) wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach środków czystości i korzysta z produktów zgodnie z ich przeznaczeniem;


9.11) wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu, wody;

5.dział VII: Jak zachować zdrowie? 6. dział VI: Prawa fizyki

9.12) wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie człowieka, podaje propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia;

5.dział VII: Jak zachować zdrowie?

9.13) wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania. 5.dział VII: Jak zachować zdrowie?

10.1) podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyładowania atmosferyczne, elektryzowanie się włosów podczas czesania);

4.36 Co jest przyczyną burzy? 6. dział VI: Prawa fizyki

10.2) demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływania na przedmioty wykonane z różnych substancji;

6.dział VI: Prawa fizyki

10.3) wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do odbiorników, 6.dział VI: Prawa fizyki

30

uwzględniając napięcie elektryczne;

10.4) opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych, opisuje i stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi;


10.5) buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania przewodzenia prądu elektrycznego przez różne ciała (substancje);


10.6) uzasadnia potrzebę i podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej; 6.dział VI: Prawa fizyki

10.7) bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a także oddziaływanie na różne substancje;


10.8) buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki zakłócające prawidłowe działanie kompasu.


11.1) opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu – globusa; 6.dział IV: Planeta Ziemia

11.2) wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od Słońca;

6.dział IV: Planeta Ziemia

11.3) wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika; 6.dział IV: Planeta Ziemia

11.4) bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła i jego konsekwencje, np. camera obscura, cień;


11.5) bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozpraszających, elementów odblaskowych; podaje przykłady stosowania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa;


11.6) prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi; 6.dział IV: Planeta Ziemia

11.7) odnajduje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a zmianą dnia i nocy; 6.dział IV: Planeta Ziemia

11.8) wykazuje zależność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku. 6.dział IV: Planeta Ziemia

12.1) wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180°, półkule, kierunki główne oraz lokalizuje kontynenty, oceany i określa ich położenie względem równika i południka zerowego;


12.2) wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk zerowy i 180°, bieguny;


12.3) charakteryzuje wybrane organizmy oceanu, opisując ich przystosowania w budowie zewnętrznej do życia na różnej głębokości;


31

12.4) opisuje przebieg największych wypraw odkrywczych, w szczególności Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana.


13.1) charakteryzuje warunki klimatyczne i przystosowania do nich wybranych organizmów w następujących krajobrazach strefowych: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni gorącej, stepu, tajgi, tundry, pustyni lodowej;

6.dział V: Krajobrazy Ziemi

13.2) opisuje krajobrazy świata, w szczególności: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni gorącej, stepu, tajgi, tundry, pustyni lodowej, rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie;


13.3) rozpoznaje i nazywa organizmy roślinne i zwierzęce typowe dla poznanych krajobrazów;


13.4) podaje przykłady współzależności między składnikami krajobrazu, zwłaszcza między klimatem (temperatura powietrza, opady atmosferyczne) a rozmieszczeniem roślin i zwierząt.


14.1) podaje przykłady przemian odwracalnych: topnienie, krzepnięcie i nieodwracalnych: ścinanie białka, korozja;

4.21: Jak lód zmienia się w wodę, a woda w lód? 4.22: Kiedy woda paruje, a kiedy się skrapla? 4.23: Co wiesz o gotowaniu jaj i pieczeniu ciasta? 4.29: Dlaczego lód pływa?

14.2) odróżnia pojęcia: rozpuszczanie i topnienie, podaje przykłady tych zjawisk z życia codziennego;

4.21: Jak lód zmienia się w wodę, a woda w lód?

14.3) bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji: temperatura, mieszanie;

4.18: Czy woda mineralna to tylko woda?

14.4) podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni);

4.17: Co się dzieje podczas gotowania obiadu? 4.21: Jak lód zmienia się w wodę, a woda w lód? 4.22: Kiedy woda paruje, a kiedy się skrapla?

14.5) odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych, podaje przykłady takich mieszanin z życia codziennego;

4.18: Czy woda mineralna to tylko woda? 4.19: Jak postają kryształy? 4.20: Do czego służy sito?

14.6) proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (filtrowanie, odparowanie, przesiewanie).

4.19: Jak powstają kryształy? 4.20: Do czego służy sito?

32

15.1) opisuje różne rodzaje ruchu; 6.dział VI: Prawa fizyki

15.2) interpretuje prędkość jako drogę przebytą w jednostce czasu, wyznacza doświadczalnie prędkość swojego ruchu, np. marszu lub biegu;


15.3) bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których te siły zależą, podaje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wykorzystanie w życiu codziennym.


33

5. Szczegółowy układ treści w cyklu Przyrodo, witaj! – dostosowanie do Podstawy programowej kształcenia ogólnego

KLASA 4

Nr lekcji z podręcznika oznaczony jest w tabeli na czerwono

Nr lekcji Temat lekcji Liczba godzin

Zagadnienia i odniesienia do podstawy programowej (PP).

Dział I. Przyroda i ja

1 1

Czym będziesz się zajmować na lekcjach przyrody?

1 Przyroda nieożywiona, ożywiona. Człowiek jako część przyrody. Wytwory działalności człowieka. (PP 4.1)

2 2

Sposoby poznawania przyrody 1 Obserwacje i doświadczenia jako sposoby poznawania przyrody. Źródła wiedzy o przyrodzie. (PP 1.6)

3 3

Co jest pomocne w poznawaniu przyrody?

1 Bezpieczne poznawanie przyrody za pomocą zmysłów. Przyrządy pomocne w poznawaniu przyrody. (PP 1.7)

4 4

Jak zobaczyć to, co niewidoczne gołym okiem?

1 Budowa i zasada działania mikroskopu optycznego. (PP 1.7)

5 5

Jak obserwować preparat pod mikroskopem?

1 Wykonywanie nietrwałych preparatów mikroskopowych. Zasady prowadzenia obserwacji mikroskopowych. (PP 1.7)

34

6 6

Jak planować, prowadzić i dokumentować obserwacje?

1 Przykłady obiektów obserwacji. Planowanie, prowadzenie i dokumentowanie obserwacji. Rodzaje obserwacji. (PP 1.7, 3.1)

7–8 Przyrodnik w działaniu: Proste obserwacje przyrodnicze i ich dokumentowanie (przed szkołą i w sali lekcyjnej)

2 Przykłady obiektów obserwacji. Zasady prowadzenia obserwacji, przykłady ich dokumentowania i prezentowania (PP 3.1)

9 7

Czym jest doświadczenie przyrodnicze?

1 Przykłady doświadczeń przyrodniczych, sposoby ich prowadzenia i dokumentowania. Próba kontrolna i próba badawcza. Różnice między spostrzeżeniami a wnioskami (PP 5.1)

10 8

Powtórzenie działu „Przyroda i ja”

1 Jak w tematach 1–7

11 Sprawdzian 1

Dział II. Ja, rośliny i zwierzęta

12 9

Jak się uczyć i po co? 1 Czynniki wpływające na wyniki w nauce. Zasady uczenia się. Prawidłowo urządzone miejsce do nauki. (PP 1.3, 1.4)

13 10

Z kim spotykasz się w szkole? 1 Czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na samopoczucie ucznia. Przykłady eliminowania czynników negatywnych. (PP 1.1)

14 11

W szkole opiekujesz się roślinami i zwierzętami

1 Przykłady roślin i zwierząt hodowanych w pracowni przyrodniczej i podstawowe zasady opieki nad nimi. Obowiązki opiekuna szkolnych hodowli przyrodniczych. (PP 1.8, 1.9)

35

15 12

Zwierzęta w naszych domach

1 Wymagania życiowe zwierząt domowych i podstawowe zasady opieki nad nimi. Zwierzęta niebezpieczne dla ludzi. (PP 1.8)

16 13

Jak jest zbudowana roślina? 1 Organy rośliny nasiennej. Budowa zewnętrzna i rola poszczególnych organów. Przykłady organów przekształconych: kłącza, bulwy, ciernie. (PP 3.1)

17 14

Rośliny są ozdobą domu 1 Wymagania życiowe roślin doniczkowych i podstawowe zasady opieki nad nimi. Rośliny doniczkowe zawierające substancje trujące dla człowieka, zasady postępowania z nimi. (PP 1.8, 1.9)

18–19 Przyrodnik w działaniu: Kolekcja liści pozwala zapamiętać nazwy drzew i rozpoznawać je w terenie (w sali lekcyjnej)

2 Dokumentowanie obserwacji przyrodniczych. (PP 1.9, 3.1)

20 15

Powtórzenie działu „Ja, rośliny i zwierzęta”


21 Sprawdzian 1

Dział III. Kuchnia jako laboratorium

22 16

Świat jest zbudowany z substancji

1 Badanie właściwości ciał stałych, cieczy i gazów. Omawianie modelu drobinowego trzech stanów skupienia. (PP 3.4, 3.6)

23 17

Co się dzieje podczas gotowania obiadu?

1 Przewodnictwo cieplne ciał stałych. Wykorzystanie różnic w przewodnictwie ciał stałych do budowy różnych przedmiotów. Zjawiska zachodzące podczas podgrzewania substancji. Różnica między parowaniem a wrzeniem. (PP 3.3, 6.3, 6.5)

36

24 18

Czy woda mineralna to tylko woda?

1 Mieszanina jednorodna. Co to jest substancja rozpuszczalna, a co rozpuszczalnik? Pojęcie roztworu nasyconego. Zjawisko dyfuzji. Czynniki wpływające na rozpuszczanie się substancji. (PP 3.5, 3.7, 6.1, 14.3)

25 19

Jak powstają kryształy?

1 Otrzymywanie roztworu nasyconego soli kuchennej. Rozdzielanie składników roztworu soli kuchennej metodą krystalizacji i odparowania. (PP 6.1, 14.5, 14.6)

26 20

Do czego służy sito? 1 Mieszaniny niejednorodne i ich sporządzanie. Rozdzielanie mieszanin niejednorodnych metodą segregacji, sączenia, dekantacji. (PP 3.5, 14.5, 14.6)

27 21

Jak lód zmienia się w wodę, a woda w lód?

1 Przemiana odwracalna topnienia i krzepnięcia. Oznaczanie temperatury topnienia lodu. Różnice między topnieniem i rozpuszczaniem. (PP 3.3–3.6, 14.1, 14.2, 14.4)

28 22

Kiedy woda paruje, a kiedy się skrapla?

1 Przemiany fazowe między poszczególnymi stanami skupienia substancji (parowanie, skraplanie). Czynniki wpływające na szybkość parowania cieczy. (PP 3.3–3.6, 14.1, 14.4)

29 23

Co wiesz o gotowaniu jaj i pieczeniu ciasta?

1 Przemiany nieodwracalne produktów żywnościowych wywołane: obróbką termiczną (ścinanie białka, pieczenie), działalnością mikroorganizmów (kwaśnienie). Inne przemiany nieodwracalne jak spalanie, korozja. (PP, 6.1, 14.1)

30–31 Przyrodnik w działaniu: Podgrzewanie lodu Sporządzanie i rozdzielanie mieszanin (w sali lekcyjnej)

2 Sporządzanie mieszanin 2 i 3 składnikowych. Rozdzielanie mieszaniny 3 składnikowej. (PP 14.4, 14.6)

32 24

Powtórzenie działu „Kuchnia jako laboratorium”


33 Sprawdzian 1

37

Dział IV . Przyroda się zmienia

34 25

Obserwujesz zmiany położenia Słońca na niebie

1 Obserwacje widnokręgu i zależność długości cienia od położenia Słońca na niebie. (PP 2.2, 3.13)

35 26

Jakie zmiany przynoszą pory roku?

1 Cechy pogody w różnych porach roku i związane z nimi zmiany w przyrodzie. (PP 3.13)

36 27

Dlaczego koła pociągu stukają o szyny?

1 Rozszerzalność temperaturowa ciał. Pozytywne i negatywne skutki rozszerzalności temperaturowej ciał. Sposoby zabezpieczania się przed negatywnymi skutkami rozszerzalności temperaturowej ciał. (PP 3.8, 3.9)

37 28

Jak woda krąży w przyrodzie? 1 Przemiany wody w przyrodzie. Parowanie i skraplanie a krążenie wody w przyrodzie. (PP 3.2, 3.3)

38 29

Dlaczego lód pływa? 1 Zmiany objętości wody i parafiny podczas krzepnięcia. Skutki zamarzania wody. (PP 6.1, 6.2, 6.6, 14.1)

39 30

Jakie są właściwości powietrza?

1 Doświadczalne wykazanie istnienia powietrza. Ciśnienie atmosferyczne. Właściwości ciepłego i zimnego powietrza. Dyfuzja w gazach (w powietrzu). (PP 3.5, 3.7, 3.10, 5.1)

40–41 Przyrodnik w działaniu: Ciśnienie atmosferyczne – co to takiego? (w sali lekcyjnej)

2 Eksperymenty dotyczące badania właściwości powietrza. (PP 3.10)

42 31

Powtórzenie działu „Przyroda się zmienia”


38

43 Sprawdzian 1

Dział V. Pogoda jest zawsze

44 32

Jak zmierzyć temperaturę powietrza i ciśnienie atmosferyczne?

1 Podstawowe składniki pogody. Temperatura i jej jednostka. Sposoby pomiaru temperatury powietrza. Znaczenie przewidywania pogody. Ciśnienie atmosferyczne i jego jednostka. Sposoby pomiaru ciśnienia atmosferycznego. (PP 3.10, 3.11)

45 33

Jak zmierzyć wilgotność powietrza i siłę wiatru?

1 Pomiar wilgotności powietrza. Jak wilgotność powietrza wpływa na pogodę każdego dnia. Pomiar kierunku i siły wiatru. Budowa prostego wiatromierza. (PP 3.10, 3.11)

46 34

Jak powstają opady i osady atmosferyczne?

1 Mgła. Powstawanie i rodzaje opadów atmosferycznych Powstawanie i rodzaje osadów atmosferycznych. (PP 3.11, 3.12)

47 35

Dlaczego tęcza jest kolorowa? 1 Powstawanie tęczy. Barwy podstawowe i mieszanie barw. Różne kolory przedmiotów. (PP 3.12)

48 36

Co jest przyczyną burzy? 1 Ładunki elektryczne. Wyładowania elektryczne. Mechanizm powstawania błyskawic i grzmotów. Prędkość dźwięku, a prędkość światła. Sposoby zabezpieczania się przed wyładowaniami atmosferycznymi. (PP 3.12, 8.10)

49 37

Czy pogodę można przewidzieć?

1 Prognoza pogody. Znaki synoptyczne na mapie pogody. Sposoby przewidywania pogody. Czytanie mapy pogody w różnych porach roku. (PP 3.12, 3.13)

50 38

Prowadzisz kalendarz pogody 1 Obserwacje i pomiary elementów pogody. (PP 3.12)

39

51–52 Przyrodnik w działaniu: Obserwacje składników pogody (przed szkołą)

2 Obserwacje i pomiary składników pogody. (PP 3.12, 3.13)

53 39

Powtórzenie działu „Pogoda jest zawsze”


54 Sprawdzian 1

Dział VI. Wycieczki po okolicy

55 40

Jak wyznaczyć kierunki geograficzne?

1 Najbardziej przydatne i proste sposoby wyznaczania kierunków geograficznych w terenie (PP 2.1)

56 41

Do czego służy podziałka? 1 Wprowadzenie pojęcia plan i skala oraz ich zastosowania. Pomiary odległości taśmą mierniczą. (PP 2.5, 2.6)

57 42

Jak czytać mapę topograficzną?

1 Elementy mapy, znaki topograficzne, skale map topograficznych. (PP 2.3, 2.4)

58–59 Przyrodnik w działaniu: Wyznaczanie kierunków geograficznych na widnokręgu (przed szkołą)

2 Dokładny opis każdego sposobu wyznaczania kierunków oraz orientowania mapy topograficznej. (PP 2.1, 2.3, 2.4)

60 43

Poznajesz formy ukształtowania powierzchni Ziemi

1 Formy wklęsłe i wypukłe, rodzaje ukształtowania terenu. (PP 2.6, 2.7)

40

61 44

Jak wyznaczyć trasę wycieczki? 1 Przygotowanie wycieczki, wykorzystanie mapy topograficznej. Obliczanie rzeczywistej odległości przy zastosowaniu podziałki liniowej. (PP 2.3, 2.4)

62 45

Jak wykonać pomiary w terenie?

1 Pomiary np. taśmą mierniczą, szacowanie odległości i wysokości w terenie. (PP 2.6)

63 46

Co to są wody powierzchniowe?

1 Podział wód powierzchniowych, Wpływ różnych czynników na wody powierzchniowe. (PP 4.9)

64 47

Obserwujesz rzekę w swojej okolicy

1 Opis rzeki od źródeł do ujścia Pojęcia związane z rzeką. Wykorzystanie rzek do celów gospodarczych. (PP 4.8, 5.1)

65–66 Zajęcia terenowe: Badanie cieku wodnego w okolicy

2 Proste obserwacje pomiary i badanie rzeki. (PP 4.8, 5.1)

67 48

Powtórzenie działu „Wycieczki po okolicy”


68 Sprawdzian 1

Dział VII. Obserwacje życia w okolicy

69 49

Jakie rośliny i zwierzęta żyją w twojej okolicy?

1 Różnice w budowie drzewa, krzewu i rośliny zielnej. Pospolite drzewa, krzewy, rośliny zielne rosnące w Polsce. Pospolite ptaki ssaki, owady występujące w Polsce. (PP 4.3, 4.4)

41

70 50

Wyruszasz na wycieczkę do lasu

1 Rodzaje lasów. Znaczenie lasu dla człowieka. Zasady zachowania się w lesie. (PP 4.3)

71 51

Rośliny w lesie tworzą warstwy 1 Warstwy lasu i charakterystyczne dla nich rośliny. Nasłonecznienie, siła wiatru i wilgotność poszczególnych warstw lasu. (PP 4.3, 4.4, 4.7)

72 52

Organizmy żyjące w lesie oddziałują na siebie

1 Organizmy samożywne i cudzożywne, różnice w sposobie ich odżywiania się. Zależności pokarmowe w lesie. (PP 4.3–4.4, 4.6)

73–74 Przyrodnik w działaniu: Grzyby jadalne i trujące ich sobowtóry – projektujemy album o grzybach (w sali lekcyjnej)

2 Zasady obowiązujące podczas zbierania grzybów. Cechy odróżniające grzyby jadalne i trujące dla człowieka na przykładzie pieczarki i muchomora. (PP 4.3, 9.1)

75 53

Jakie organizmy żyją na łące? 1 Charakterystyka łąk. Rośliny łąk. Rośliny jednoroczne i byliny. Trawy i turzyce. Zwierzęta łąk. (PP 4.3)

76 54

Jakie znaczenie mają łąki? 1 Wykorzystanie łąk przez człowieka. Wypalanie łąk. (PP 4.3)

77 55

Co uprawia się na polach? 1 Prace polowe. Rośliny zbożowe i ich wykorzystanie. Zboża jare i ozime. (PP 4.3)

78 56

Jak wykorzystuje się rośliny użytkowe?

1 Rośliny okopowe, oleiste, warzywne i przyprawowe. Przykłady wykorzystania w gospodarstwie domowym i w przemyśle. (PP 4.3)

79–80 Zajęcia terenowe: Życie na łące

2 Rozpoznawanie pospolitych gatunków roślin łąkowych. (PP 4.3)

42

81 57

Jak powstają owoce? 1 Drzewa i krzewy owocowe rosnące w sadach. Proces zapylenia, powstawanie owoców. Zwierzęta pomagające ludziom w ochronie drzew i krzewów przed szkodnikami. (PP 4.4)

82 58

Poznajesz rośliny nieużytków i rośliny trujące

1 Pospolite rośliny towarzyszące człowiekowi. Rośliny zawierające substancje lecznicze. Rośliny zawierające substancje trujące dla człowieka. Podstawowe zasady zachowania się w terenie. (PP 1.9, 9.1, 9.9 )

83 59

Powtórzenie działu „Obserwacje życia w okolicy”


84 Sprawdzian 1

Dział VIII. Ochrona środowiska

85 60

Jak możesz chronić przyrodę w twojej okolicy?

1 Formy ochrony przyrody – parki narodowe, rezerwaty i pomniki przyrody. Możliwości ochrony przyrody – propozycje dla uczniów. (PP 7.4)

86 61

Zanieczyszczenia środowiska zagrażają organizmom

1 Źródła i skutki zanieczyszczenia środowiska. Śmieci jako źródło zagrożenia dla środowiska. (PP 5.4, 5.5)

87 62

Badasz wpływ substancji na rośliny

1 Proste doświadczenia przyrodnicze. Substancje korzystnie i niekorzystnie wpływające na rośliny. (PP 5.1, 6.7)

88–89 Przyrodnik w działaniu: Sprawdzamy, które substancje niekorzystnie wpływają na rośliny (w sali lekcyjnej)

2 Proste doświadczenia przyrodnicze. Znaczenie próby kontrolnej i próby badawczej. Hipoteza badawcza. Wpływ różnych substancji na rozwój rośliny. (PP 6.7)

43

90 63

Co to jest rolnictwo ekologiczne?

1 Rolnictwo tradycyjne i nowoczesne. Zasady rolnictwa ekologicznego. Rolnictwo ekologiczne szansą dla polskich gospodarstw rolnych. (PP 5.3)

91 64

Domowe wydatki można ograniczyć

1 Budżet domowy. Podział wydatków ponoszonych przez członków rodziny na poszczególne grupy. Co składa się na czynsz? W jaki sposób możemy zmniejszyć wydatki z budżetu domowego? Możliwości oszczędzania energii elektrycznej i wody. (PP 5.2, 10.6)

92 65

Dlaczego trzeba sprzątać Ziemię?

1 Pochodzenie zanieczyszczeń. Sposoby ograniczania zanieczyszczeń: segregacja, biodegradacja, recykling. (PP 5.2, 5.3, 5.5, 6.6, 6.8)

9394 Przyrodnik w działaniu: Badanie stanu czystości środowiska w pobliżu szkoły (przed szkołą)

2 Segregacja śmieci. Działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu. (PP 5.2, 5.3, 5.5)

95 66

Jak być przyjaznym dla środowiska?

1 Zakupy a ochrona środowiska. Oszczędzanie wody, papieru i energii. Zasady zdrowego życia. (PP 5.2, 5.3, 5.5)

96 67

Powtórzenie działu „Ochrona środowiska”


97 Sprawdzian 1

44

KLASA 5

Nr działu (Zakres lekcji)

Tytuł działu Liczba godzin

Zagadnienia i odniesienia do podstawy programowej (PP)

I

(1–12)

Przed wyprawą po Polsce 12 Zależność dokładności oraz czytelności mapy od jej skali. (PP 2.5)

Przykłady obliczania rzeczywistej odległości na podstawie podziałek liniowych. (PP 2.5)

Zastosowanie poznanych metod obliczeniowych (przeliczeniowych) w praktyce. (PP 2.3, 2.4)

Orientowanie i czytanie planu miasta. Identyfikacja obiektów rzeczywistych na planie.

Wysokość względna i bezwzględna. Mapa poziomicowa i jej odczytywanie. (PP 2.7)

Mapa hipsometryczna, zastosowane kolory i ich znaczenie. (PP 2.7, 7.1)

Rodzaje map (poziomicowa, hipsometryczna, samochodowa, turystyczna, polityczna, administracyjna, krajobrazowa, surowców mineralnych), przedstawienie świata z różnych punktów widzenia w zależności od potrzeb użytkownika. (PP 2.3)

Przykłady wykorzystania mapy topograficznej w praktyce. (PP 2.3)

II

(13–27)

Polska i jej sąsiedzi 15 Położenie Europy wśród innych kontynentów, granice naturalne i sztuczne, państwa sąsiadujące. (PP 7.6)

Mapa administracyjna Polski. Władze województw, gmin i powiatów. Powierzchnia Kraju i gęstość zaludnienia. Regiony kulturowe. Państwa sąsiadujące z Polską. (PP 7.6)

Tytuł mapy i legenda jako źródło informacji. Porównywanie informacji z różnych map i ich analiza, wyciąganie wniosków. (PP 7.6)

Rola stolicy państwa. Położenie stolicy Polski. Aglomeracja. Walory turystyczne Warszawy. (PP 7.2, 7.5)

Największe miasta Polski: Kraków, Gdańsk, Łódź, Wrocław, Poznań, Katowice. Krótkie omówienie. (PP 7.2, 7.5)

Najstarsze miasta Polski: Gniezno, Poznań, Kraków, Gdańsk, Sandomierz. Walory turystyczne. (PP 7.5)

45

Walory przyrodnicze i turystyczne wybranych miast i regionów Polski. (PP 7.5)

Planowanie wycieczki (kosztorys wycieczki, mapa turystyczna, przewodnik turystyczny). Zasady bezpieczeństwa obowiązujące na wycieczce. (PP 2.3–2.5)

Położenie geograficzne i nazwy stolic państw sąsiadujących z Polską (Rosja, Litwa, Białoruś, Ukraina, Słowacja, Czechy, Niemcy). Odczytywanie z mapy ukształtowania terenu sąsiadów Polski. Euroregiony. Atrakcje przyrodnicze i turystyczne państw sąsiednich. (PP 7.1, 7.6)

Krótka historia UE. Państwa należące do wspólnoty oraz oczekujące na przyjęcie do UE. Korzyści Polski z przynależności do UE

III

(28–47)

Krajobrazy Polski 20 Skały i minerały, rodzaje skał. Skały i surowce mineralne w najbliższej okolicy . (PP 4.13)

Rozpoznawanie podstawowych skał w praktyce. (PP 4.13)

Budowa gleby. Rodzaje gleb. Profil glebowy. (PP 4.14, 5.1)

Pas nizin, wyżyn i gór. W obrębie pasów krajobrazowych wyróżnione są krainy geograficzne. (PP 7.2)

Morze Bałtyckie – położenie i ogólna charakterystyka. Organizmy żyjące w Bałtyku. (PP 4.10, 4.11, 7.2)

Krainy geograficzne pasa pobrzeży. Wysokie i niskie wybrzeża Bałtyku. Roślinność wydm i jej znaczenie. (PP 4.4, 7.1, 7.2)

Kraina pagórków, jezior, lasów, łąk, bagien i torfowisk. Atrakcje turystyczne pojezierzy. Rozwój rybołówstwa i przemysłu drzewnego. (PP 7.1, 7.2)

Krainy geograficzne należące do pasa nizin i ich warunki przyrodnicze. Walory przyrodnicze i atrakcje turystyczne. (PP 7.1, 7.2)

Kraina równinna z rozwijającym się rolnictwem, Kotlina Warszawska. Rzeki na Nizinie Mazowieckiej. Atrakcje turystyczne Niziny Mazowieckiej. (PP 7.1, 7.2)

Położenie Wyżyny Lubelskiej i warunki przyrodnicze. Bardzo żyzne gleby na skałach lessowych. Rozwój przemysłu spożywczego. Walory przyrodnicze i atrakcje turystyczne Wyżyny Lubelskiej. (PP 7.1, 7.2)

Środowisko przyrodnicze Wyżyny Śląskiej i jego degradacja. Występowanie węgla

46

kamiennego. Atrakcje turystyczne Wyżyny Śląskiej. (PP 7.1– 7.3)

Położenie geograficzne Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej. Krajobraz wyżyny wapiennej. Walory przyrodnicze i atrakcje turystyczne Wyżyny Krakowsko –Częstochowskiej. (PP 7.1, 7.2)

Góry Świętokrzyskie kolebką polskiego górnictwa i hutnictwa. Ciekawostki przyrodnicze –rumowiska skalne na stokach gór. Świętokrzyski Park Narodowy –Puszcza Jodłowa. (PP 7.1, 7.2)

Krajobraz gór wysokich. Cechy krajobrazu alpejskiego. Układ roślinności w Tatrach Wysokich. Piętra roślinne w Tatrach. Tatrzański Park Narodowy. (PP 4.4, 7.1, 7.2, 7.7)

Zasadność tworzenia rezerwatów przyrody i parków narodowych. Rezerwaty ścisłe. Parki krajobrazowe. Pomniki przyrody. Ochrona gatunkowa. (PP 7,4)

Parki narodowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody położone w pobliżu szkoły lub miejsca zamieszkania ucznia. Doskonalenie umiejętności pracy z mapą. (PP 7.4)

IV

(48–58)

Mój organizm 11 Komórki, tkanki, narządy i układy narządów. Rola układów narządów. (PP 8.1)

Budowa i funkcje skóry. Rola ciałek czuciowych rozmieszczonych w skórze. Podstawowe zasady higieny skóry. (PP 8.1, 8.2, 8.6)

Elementy budujące szkielet człowieka. Rola mięśni w poruszaniu się. Ruchome połączenia kości. (PP 8.1a, 8.2)

Modelowe przedstawienie budowy i funkcji układu ruchu. (PP 8.1a, 8.2)

Budowa układu pokarmowego. Procesy zachodzące w przewodzie pokarmowym. Trawienie pokarmów. (PP 8.1c, 8.2)

Budowa układu oddechowego. Rola dróg oddechowych. Wymiana gazowa. (PP 8.1b, 8.2)

Krążenie krwi warunkiem życia człowieka. Naczynia krwionośne. Budowa i praca serca. (PP 8.1d, 8.2)

Znaczenie układu nerwowego. Narządy zmysłów i ich związek z układem nerwowym. (PP 8.1, 8.2)

V

(59–72)

Rozwijam się i poznaję

otoczenie 14 Źródła światła. Zjawisko odbicia i załamania światła. (PP 8.7, 8.10, 11.5)

Własności rozchodzącego się światła. Cień. Obraz powstający w aparacie

47

fotograficznym (kamera obscura). (PP 11.4)

Budowa i funkcje narządu wzroku. Rola mózgu w odbieraniu wrażeń świetlnych. Wady wzroku – dalekowzroczność i krótkowzroczność. Higiena narządu wzroku. (PP 8.6, 9.5)

Źródła dźwięku. Cechy dźwięku. Prędkość rozchodzenia się dźwięków. Rozchodzenie się dźwięku w różnych substancjach. (PP 8.8, 8.9)

Budowa i funkcje ucha. Powstawanie wrażenia słyszenia. Zmysł równowagi. Higiena narządu słuchu. (PP 8.6, 9.5)

Wytwarzanie dźwięków z ciał drgających. Badanie różnych dźwięków w zależności np. od długości i grubości struny. (PP 8.8, 8.9)

Budowa i funkcje układu rozrodczego kobiety i mężczyzny. Cykl miesiączkowy. (PP 8.1e, 8.2)

Zapłodnienie. Rozwój zarodkowy i płodowy człowieka. Poród.(PP 8.3)

Etapy rozwoju człowieka po urodzeniu. (PP 8.3)

Charakterystyka okresu dojrzewania płciowego.(PP 8.4)

VI

(73–85)

Moje zdrowie 13 Zasady prawidłowego odżywiania się. Znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia.(PP 9.3, 9.6)

Składniki odżywcze zawarte w pokarmach. Znaczenie białek, cukrów tłuszczów i witamin dla organizmu. (PP 9.3)

Zasady właściwego odżywiania się i przyrządzania posiłków. Wartość energetyczna produktów spożywczych. (PP 9.3)

Przechowywanie i konserwowanie żywności. Termin przydatności do spożycia.(PP 9.2)

Higiena ciała, w tym zębów, skóry i paznokci. Właściwy ubiór i jego znaczenie. (PP 9.4)

Detergenty i ich zastosowanie. Znaczenie piktogramów na detergentach.(PP 9.10)

Dzienna aktywność i nocny odpoczynek organizmu. Właściwy plan dnia. (PP 1.1, 1.2)

Sposoby spędzania wolnego czasu. Aktywny i bierny odpoczynek. Bezpieczeństwo podczas gier i zabaw. (PP 9.6, 9.7)

48

Zasady udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym z wybranymi typami urazów. Stłuczenia, zwichnięcia, skaleczenia, złamania, ukąszenia, użądlenia. (PP 9.8)

Negatywny wpływ zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka. Podstawowe zasady higieny ciała i otoczenia. (PP 9.1)

VII

(86–97)

Jak zachować zdrowie? 12 Dbanie o własne bezpieczeństwo w domu i poza nim. Zachowanie przy znalezieniu metalowych przedmiotów w ziemi. Jak zachować się podczas pożaru i wypadku drogowego. Ostrożność podczas letnich kąpieli w wodzie. Znaki ostrzegawcze z jakimi możemy się spotkać na co dzień. Bezpieczne posługiwanie się urządzeniami elektrycznymi w domu. (PP 9.9–9.11)

Sposób działania substancji żrących i drażniących na białko jaja kurzego i liście roślin . (PP 9.3, 9.10)

Sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu człowieka – niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach, kąpiel w niedozwolonych miejscach. Sposoby unikania zagrożeń. (PP 9.9–9.11)

Czynniki chorobotwórcze. Choroby zakaźne człowieka wywoływane przez bakterie, wirusy i pasożytnicze zwierzęta. (PP 9.1)

Zapobieganie chorobom. Szczepienia ochronne. Zwalczanie chorób zakaźnych. (PP 9.1)

Alkohol, nikotyna, substancje psychoaktywne i ich wpływ na organizm człowieka. Uzależnienia. Postawa asertywna wobec presji otoczenia. (PP 9.12)

Zasady zdrowego stylu życia. (PP 9.13)

Zachowania asertywne i ich znaczenie w wypadku presji otoczenia. Techniki wspomagające zachowania asertywne. (PP 9.12)

49

KLASA 6

Nr działu (Zakres lekcji)

Tytuł(Temat) działu Liczba godzin

Zagadnienia i punkty z podstawy programowej".

I

(1– 12)

Życie w glebie i w wodzie 12 Gleba jako środowisko życia organizmów. Zwierzęta glebowe. Rola dżdżownic.(PP 4.2, 4.14, 5.1)

Warunki życia w wodzie. Przykłady zwierząt wodnych. Rośliny wodne i ich przystosowania do życia w wodzie. Plankton. (PP 4.10–4.12)

Różnorodność budowy bezkręgowców. Różne środowiska życia bezkręgowców. (PP 4.4, 4.11)

Budowa i czynności życiowe ryb jako przystosowania do życia w wodzie. (PP 4.11)

Płazy jako zwierzęta wodno‐lądowe. Przegląd płazów Polski. Płazy prawnie chronione w Polsce. (PP 4.11)

Rozpoznawanie pospolitych gatunków roślin i zwierząt wodnych. (PP 4.11, 4.12, 5.1)

II

(13–24 )

Organizmy najbliższej okolicy 12 Różnorodność nasiennych. Cechy nagonasiennych i okrytonasiennych. Przykłady gatunków nasiennych. (PP 3.1, 4.4)

Budowa i rola mchów. Paprocie, skrzypy i widłaki – cechy pozwalające na rozpoznanie.

Przystosowania gadów do życia na lądzie. Przegląd gadów. (PP 4.4)

Przystosowania ptaków do lotu. Stałocieplność. Przegląd ptaków. (PP 4.4)

Cechy wspólne i różnorodność ssaków. (PP 4.4)

Prowadzenie, dokumentowanie i prezentowanie wyników obserwacji. Organizmy (w, z) najbliższej okolicy. (PP 4.4)

III

(25 –35 )

Funkcjonowanie organizmów 11 Wspólne cechy organizmów. Czynności życiowe. (PP 4.4)

Sposoby odżywiania się organizmów. Cudzożywność i samożywność. (PP 4.5)

Przystosowania zwierząt do pobierania różnych rodzajów pokarmu. (PP 4.4)

Spalanie przy swobodnym dostępie powietrza i z niedoborem powietrza. Identyfikacja produktów spalania i oddychania : dwutlenku węgla i pary wodnej. (PP 8.5)

50

Oddychanie komórkowe jako proces uwalniania energii. Wymiana gazowa zwierząt i roślin. (PP 4.4, 8.5)

Pojęcie gatunku. Rozmnażanie płciowe i bezpłciowe. Komórki rozrodcze i zapłodnienie. (PP 4.4)

Budowa komórki roślinnej i zwierzęcej. Związek między budową komórki a jej funkcją (PP 1.7)

IV

(36 –51)

Planeta Ziemia 16 Planety Układu Słonecznego. Podział planet na skaliste i gazowe. Założenia teorii heliocentrycznej. (PP 11.2, 11.3)

Warstwowa budowa Ziemi. Główne składniki skorupy ziemskiej. (PP 6.5, 11.1)

Cechy planet Układu słonecznego. Jak możemy klasyfikować planety. (PP 11.2)

Globus – model Ziemi. Orientowanie na globusie poszczególnych jego elementów. (PP 11.1, 12.1)

Praktyczne wyznaczanie miejscowego południka. (PP 12.1)

Konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi. Dzień i noc, zmiana czasu. (PP 11.6, 11.7)

Nachylenie osi obrotu Ziemi. Konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi. Zależność pór roku od oświetlenia Ziemi. (PP 11.6, 11.8)

Pokazanie na modelu ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi oraz ich konsekwencji. (PP 11.6–11.8)

Kontynenty na Ziemi. Morza i oceany tworzące wszechocean. Linia brzegowa jako granica między morzem i lądem. (PP 12.1, 12.2)

Ciekawostki na temat kontynentów oraz przyczyny występowania obszarów najcieplejszych i najzimniejszych. (PP 12.1, 12.2)

Organizmy mórz i oceanów, ich przystosowania do warunków życia. Strefy życia w oceanie. (PP 4.12, 12.3)

Odkrycia, które przyczyniły się do zmiany postrzegania Ziemi. Era wielkich odkryć geograficznych. Podróż dookoła Ziemi, odkrywanie kontynentów. Odkrycia geograficzne XX wieku. (PP 12.4)

V

(52–65)

Krajobrazy Ziemi 14 Układ stref klimatycznych symetrycznie do równika. Zależność roślinności od klimatu. (PP 13.1)

Warunki klimatyczne na obszarach wilgotnego lasu równikowego. Piętrowy układ

51

roślinności w wilgotnym lesie równikowym. Świat zwierzęcy. (PP 13.1, 13.2)

Warunki klimatyczne na obszarach zajmowanych przez sawannę. Krajobraz sawanny. Typowe organizmy sawanny. Przystosowania organizmów do klimatu podrównikowego. (PP 13.1–13.4)

Warunki klimatyczne na obszarach zajmowanych przez stepy. Krajobraz stepu. Typowe organizmy stepu i ich przystosowania do panującego klimatu. (PP 13.1–13.4)

Warunki klimatyczne na obszarach zajmowanych przez pustynie. Krajobrazy pustyń. Typowe organizmy żyjące na pustyni i ich przystosowania do panującego klimatu. (PP 13.1–13.4)

Cechy klimatu i krajobrazu Śródziemnomorskiego. Walory i ciekawostki turystyczne regionu Morza Śródziemnego. (PP 7.7)

Cechy klimatu i krajobrazu alpejskiego. Warunki życia ludzi w regionie wysokogórskim. Walory turystyczne i krajobrazowe regionu. (PP 7.7)

Warunki klimatyczne na obszarach zajmowanych przez tajgę. Krajobraz tajgi. Typowe organizmy żyjące w tajdze i ich przystosowania do panującego klimatu. (PP 13.1–13.4)

Warunki klimatyczne na obszarach zajmowanych przez tundrę. Krajobraz tundry. Typowe organizmy żyjące w tundrze i ich przystosowania do panującego klimatu. (PP 13.1–13.4)

Warunki klimatyczne panujące w okolicach biegunów. Krajobraz Arktyki i Antarktydy. Typowe organizmy żyjące w okolicach biegunów i ich przystosowania do panującego klimatu. (PP 13.1–13.4)

Porównywanie map tematycznych z różnych regionów świata, wyciąganie wniosków dotyczących warunków życia w danym regionie. (PP 13.2)

VI

(66–81)

Prawa fizyki 16 Pojęcie gęstości ciała. Pomiar masy i objętości ciał. Wpływ własności ciał stałych na ich zastosowanie w różnych przedmiotach. (PP 6.2, 6.4)

Rodzaje ruchu. Prędkości różnych obiektów. (PP 15.1, 15.2)

Zamiana jednostek prędkości. Proste zadania rachunkowe przy wykorzystaniu określenia prędkości ciała. (PP 15.1, 15.2)

Doświadczalne wyznaczanie drogi i czasu jej przebiegu. Obliczanie prędkości ciał. (PP

52

15.1, 15.2)

Pozytywne i negatywne skutki oporu ruchu. Jak minimalizować a jak zwiększać opory ruchu. Siła tarcia. (PP 15.3)

Ładunek elektryczny. Zjawiska elektryczne w przyrodzie. Prąd elektryczny. Źródła prądu elektrycznego. (PP 10.1, 10.2)

Zastosowanie prądu elektrycznego. Odbiorniki energii elektrycznej. Budowanie prostych obwodów elektrycznych. (PP 10.3, 10.5)

Schemat obwodu elektrycznego. Budowanie obwodów elektrycznych na podstawie schematów. (PP 10.5)

Sposoby bezpiecznego posługiwania się urządzeniami elektrycznymi dostępnymi w naszych domach. (PP 10.4)

Grzejniki elektryczne. Utrzymanie ciepła w domu. (PP 10.6)

Własności magnesów trwałych. Rodzaje magnesów. (PP 10.7)

Pole magnetyczne Ziemi. Budowa prostego kompasu. (PP 10.8)

VII

(82–89)

Powtórzenie wiadomości z

przyrody przed gimnazjum 8 Obserwacje i doświadczenia jako źródła wiedzy biologicznej. Zasady prowadzenia

obserwacji i wykonywania doświadczeń.

Właściwości substancji. Przemiany odwracalne i nieodwracalne.

Składniki pogody. Odczytywanie mapy pogody. Znaki synoptyczne.

Rośliny i zwierzęta różnych środowisk

Układy budujące organizm człowieka. Podstawowe funkcje poznanych układów człowieka.

Zasady zdrowego stylu życia.

Położenie Polski w Europie, Pasy krajobrazowe i krainy geograficzne. Gospodarka w poszczególnych regionach Polski.

Budowa Ziemi. Ziemia w Układzie Słonecznym. Ruchy Ziemi i ich konsekwencje. Kontynenty i oceany na Ziemi.

Prawa fizyki. Gęstość ciał. Rodzaje ruchu. Ładunek elektryczny. Własności magnesów.

53

VIII

(90–96)

Osiągnięcia człowieka 7 Najważniejsze odkrycia w dziejach cywilizacji

Układ Słoneczny. Inne obiekty astronomiczne widoczne na niebie.

Nowoczesne środki przekazu informacji.

Nieodnawialne i odnawialne źródła energii.

Zwalczanie chorób zakaźnych. Przeszczepianie narządów.

Odkrycia w dziedzinie astronomii i nauk przyrodniczych.

Ogólnoświatowe problemy i próby ich rozwiązania. Rozwój zrównoważony.

54

6. Treści nauczania i przewidywane osiągnięcia ucznia

6a. Przyroda do klasy czwartej

Dział 1. Przyroda i ja

Zakres treści programowych: Przyroda ożywiona i nieożywiona. Obserwacje przyrodnicze. Rola

zmysłów. Planowanie, prowadzenie i dokumentowanie obserwacji przyrodniczych. Doświadczenia

przyrodnicze.

Osiągnięcia ucznia:

wskazuje elementy przyrody ożywionej i nieożywionej,

uzasadnia, że człowiek jest elementem przyrody,

określa znaczenie zmysłów człowieka w poznawaniu przyrody,

wymienia przykłady urządzeń ułatwiających obserwację,

podaje zasady obserwacji mikroskopowych,

wskazuje źródła wiedzy o przyrodzie,

planuje i dokumentuje obserwacje przyrodnicze,

właściwie planuje proste doświadczenia przyrodnicze.

Dział 2. Ja, rośliny i zwierzęta

Zakres treści programowych: Znaczenie i zasady uczenia się. Czynniki pozytywnie i negatywnie

wpływające na samopoczucie ucznia. Kontakty z rówieśnikami i osobami dorosłymi. Uczniowie

niepełnosprawni w klasie. Wyposażenie pracowni przyrodniczej. Zwierzęta i rośliny domowe – zasady

opieki. Budowa i życie roślin. Wymagania życiowe organizmów.


wymienia zasady efektywnego uczenia się,

podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie,

wskazuje możliwości eliminowania czynników negatywnych,

wskazuje podstawowe zasady obowiązujące w kontaktach z rówieśnikami i nauczycielami,

podaje przykłady zwierząt i roślin hodowanych w pracowni przyrodniczej i w domu oraz

wskazuje zasady opieki nad nimi,

uzasadnia, dlaczego trzymanie zwierząt w domu to nie tylko przyjemność, ale także

odpowiedzialność,

wyjaśnia, dlaczego zwierzęta mają prawo do godnego życia,

wskazuje przykłady roślin doniczkowych trujących lub szkodliwych dla zdrowia człowieka,

55

rozpoznaje organy roślinne i przedstawia ich rolę w życiu rośliny.

Dział 3. Kuchnia jako laboratorium

Zakres treści programowych: Substancje wokół nas. Przemiany nieodwracalne i odwracalne w życiu

codziennym. Mieszaniny jednorodne i niejednorodne, roztwory w kuchni. Rozdzielanie mieszanin.

Trzy stany skupienia substancji na przykładzie wody. Dyfuzja w cieczach.


rozpoznaje na modelu trzy stany skupienia substancji,

dokonuje podziału ciał stałych,

podaje przykłady różnych substancji, określa ich stan skupienia,

omawia znaczenie przewodnictwa cieplnego ciał stałych w życiu codziennym,

odróżnia przemiany nieodwracalne (np. ścinanie białka, korozję, smażenie) od przemian

odwracalnych (np. topnienie, krzepnięcie, parowanie, skraplanie),

wskazuje warunki, w jakich zachodzą zmiany stanów skupienia substancji,

odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych,

proponuje metody rozdzielania mieszanin (np. odparowanie, filtrowanie, przesiewanie),

omawia zjawisko dyfuzji w cieczach na przykładzie lub modelu.

Dział 4. Przyroda się zmienia

Zakres treści programowych: Pozorna wędrówka Słońca. Pory roku. Rozszerzalność cieplna ciał

stałych, cieczy i gazów. Krążenie wody w przyrodzie. Właściwości fizyczne powietrza. Ciśnienie

atmosferyczne. Dyfuzja w gazach.


prowadzi obserwacje pozornego ruchu Słońca po niebie,

prowadzi obserwacje zmiany długości cienia w zależności od wysokości Słońca nad

widnokręgiem,

podaje cechy pór roku występujących w Polsce,

dostrzega zmiany w krajobrazie w poszczególnych porach roku i nazywa je,

korzysta z najbliższego otoczenia jako głównego źródła informacji,

określa prawidłowy sposób ubierania się w zależności od pogody,

wymienia dobre przewodniki cieplne i izolatory oraz podaje możliwości ich zastosowania,

podaje przykłady z najbliższego otoczenia dotyczące rozszerzalności cieplnej ciał stałych,

cieczy i gazów,

omawia schemat krążenia wody w przyrodzie,

56

opisuje skutki zamarzania wody,

wymienia cechy fizyczne powietrza,

opisuje proste doświadczenie wykazujące istnienie powietrza,

wykonuje proste doświadczenie wykazujące istnienie ciśnienia atmosferycznego,

opisuje skutki dyfuzji substancji w powietrzu.

Dział 5. Pogoda jest zawsze

Zakres treści programowych: Proste obserwacje pogody. Prognoza pogody i jej znaczenie dla ludzi.

Wpływ pogody na życie ludzi. Pochłanianie energii słonecznej przez powierzchnie o różnych barwach.

Zjawiska atmosferyczne występujące w ciągu roku w Polsce. Powstawanie wiatru, chmur i deszczu.

Powstawanie osadów atmosferycznych. Elektryzowanie się ciał. Wyładowania atmosferyczne w

czasie burzy i zabezpieczanie się przed ich skutkami. Rozszczepienie światła białego na przykładzie

tęczy.


wymienia składniki pogody,

dokonuje pomiaru temperatury, ciśnienia atmosferycznego i wilgotności powietrza i podaje

wyniki pomiaru w odpowiednich jednostkach,

prowadzi proste obserwacje pogody,

buduje prosty wiatromierz,

rozróżnia opady i osady atmosferyczne,

określa zależność między pogodą, a sposobem ubierania się ludzi,

podaje przykłady elektryzowania ciała,

określa piorun jako duże wyładowanie elektryczne,

podaje zasady zachowania się podczas wyładowań atmosferycznych,

porównuje prędkość rozchodzenia się dźwięku i światła,

opisuje warunki niezbędne do zachodzenia zjawiska rozszczepienia światła białego,

podaje przykłady znaków synoptycznych i określa ich znaczenie,

czyta mapę pogody,

prowadzi kalendarz pogody.

Dział 6. Wycieczki po okolicy

Zakres treści programowych: Metody wyznaczania kierunków na widnokręgu. Plany i mapy,

orientacja na planie i mapie. Legenda mapy, znaki topograficzne, podziałka liniowa. Formy

57

ukształtowania powierzchni Ziemi. Wyznaczanie i planowanie trasy wycieczki. Wykonuje pomiary w

terenie (odległości i wysokości obiektów).Obserwacja wód powierzchniowych.


wyznacza kierunki geograficzne w terenie,

posługuje się skrótami literowymi oznaczającymi kierunki geograficzne,

czyta plan miasta z wykorzystaniem legendy,

wskazuje różnice między planem a mapą,

rozpoznaje w terenie elementy przedstawione na mapie topograficznej,

posługuje się podziałką liniową,

rozpoznaje w terenie i nazywa formy wklęsłe i wypukłe,

wyznacza na mapie trasę wycieczki,

wykonuje pomiary w terenie,

nazywa rodzaje wód powierzchniowych w najbliższej okolicy i rozpoznaje je na mapie,

określa kierunek nurtu rzeki,

rozróżnia prawy i lewy brzeg rzeki,

prowadzi proste obserwacje czystości wód.

Dział 7. Obserwacja życia w okolicy

Zakres treści programowych: Drzewa, krzewy i rośliny zielne w najbliższej okolicy. Struktura lasu.

Rodzaje lasów – iglaste, liściaste i mieszane. Organizmy żyjące w lesie i powiązania między nimi.

Zasady zachowania w lesie. Proste zależności pokarmowe występujące w lesie. Łąki – organizmy

żyjące na łąkach. Znaczenie gospodarcze łąk. Pole uprawne i rośliny uprawniane przez człowieka.

Rośliny występujące w sadach. Zwierzęta żyjące na polach, łąkach i w sadach. Rośliny nieużytków i

rośliny trujące.


podaje przykłady pospolitych drzew, krzewów i roślin zielnych,

wskazuje warstwy lasu i podaje przykłady organizmów, które w nich występują,

podaje przykłady powiązań między organizmami w lesie (np. powiązania pokarmowe, dziuple

wykorzystywane przez ptaki),

rozróżnia lasy iglaste, liściaste i mieszane,

rozpoznaje najważniejsze gatunki drzew liściastych i iglastych występujących w Polsce,

przedstawia znaczenie lasów,

określa, czym jest łąka, a czym pole uprawne,

wymienia korzyści, jakie człowiek czerpie z łąki,

rozpoznaje najważniejsze gatunki roślin uprawnych i podaje ich zastosowania,

58

wymienia zwierzęta żyjące na łąkach, polach i w sadach,

podaje przykłady roślin nieużytków i roślin trujących,

określa zasady postępowania z roślinami trującymi.

Dział 8. Ochrona środowiska

Zakres treści programowych: Formy ochrony przyrody stosowane w Polsce. Skażenie wód, gleby i

powietrza. Skutki skażenia dla organizmów żywych. Wpływ codziennych zachowań na środowisko.

Rolnictwo tradycyjne i nowoczesne. Działania proekologiczne. Skutki działań proekologicznych.


opisuje formy ochrony przyrody stosowane w Polsce,

podaje przyczyny zanieczyszczenia atmosfery, skażenia wód, zaśmiecenia Ziemi,

wymienia substancje zanieczyszczające powietrze, wodę i glebę,

wskazuje skutki działania zanieczyszczeń na rozwój roślin,

uzasadnia konieczność ograniczania emisji zanieczyszczeń do środowiska,

wymienia sposoby ograniczania zanieczyszczeń (np. segregacja odpadów),

wyjaśnia znaczenie określenia recykling,

wyjaśnia pojęcie budżetu domowego,

określa sposoby ograniczenia wydatków domowych,

wskazuje różnice między rolnictwem intensywnym a ekologicznym,

wprowadza w życie podstawowe działania proekologiczne,

podaje sposoby racjonalnego korzystania z gazu, wody i prądu oraz wykazuje zalety

wynikające z takich zachowań.

6b. Przyroda do klasy piątej

Dział 1. Przed wyprawą po Polsce

Zakres treści programowych: Orientacja w terenie. Plan. Mapa. Skala planu i mapy. Rodzaje map.

Odległość rzeczywista i odległość w skali. Poziomice. Wysokość względna i wysokość bezwzględna.

Mapa hipsometryczna Polski.


posługuje się mapą podczas zajęć terenowych,

odczytuje formy ukształtowania terenu na podstawie rysunku poziomicowego,

rysuje plany w dobranej, w zależności od potrzeb, skali,

rozpoznaje różne rodzaje map,

określa przydatność w terenie określonej mapy,

59

przelicza odległości w skali na rzeczywiste odległości w terenie,

posługuje się mapą poziomicową: odczytuje wysokości względne i bezwzględne,

odczytuje ukształtowanie powierzchni na podstawie mapy hipsometrycznej,

porównuje mapę hipsometryczną z innymi mapami tematycznymi, wyciąga proste wnioski z

tej analizy.

Dział 2. Polska i jej sąsiedzi

Zakres treści programowych: Położenie Polski w Europie i na świecie. Podział administracyjny Polski.

Najstarsze miasta Polski. Największe miasta Polski. Warszawa – stolica Polski. Zabytki kulturowe i

przyrodnicze Polski. Państwa sąsiadujące z Polską.


określa położenie Polski w Europie,

charakteryzuje symbole narodowe Polski – godło, flagę, hymn,

określa podstawowe zasady zachowania wobec symboli narodowych,

wskazuje na mapie administracyjnej Polski województwo, w którym mieszka, oraz

województwa sąsiadujące,

wyjaśnia znaczenie słowa zabytek,

wymienia najstarsze miasta Polski i podaje charakterystyczne dla nich zabytki,

charakteryzuje Warszawę jako stolicę Polski, z podkreśleniem jej funkcji,

wskazuje zabytki i ciekawe pod względem turystycznym miejsca we własnym mieście i

okolicy,

planuje wycieczkę na podstawie map samochodowej i turystycznej Polski,

wskazuje państwa na mapie Europy, określając ich położenie względem granic Polski,

charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, warunki naturalne państw sąsiadujących z

Polską,

krótko opisuje historię UE i wskazuje na mapie Europy państwa należące do wspólnoty.

Dział 3. Krajobrazy Polski

Zakres treści programowych: Skały i minerały, rodzaje skał. Surowce mineralne. Budowa gleby,

rodzaje gleb, profil glebowy. Pasowy układ krain geograficznych Polski. Zróżnicowanie naturalnych

krajobrazów krain geograficznych. Morze Bałtyckie. Pobrzeża Południowobałtyckie. Pojezierza. Pas

wyżyn. Łańcuchy górskie – Karpaty. Formy ochrony przyrody stosowane w Polsce.


rozpoznaje skały występujące w najbliższej okolicy,

60

wymienia surowce mineralne w najbliższej okolicy,

opisuje budowę gleby,

wyjaśnia co to jest profil glebowy,

wskazuje na mapie niziny, wyżyny i góry oraz rzeki i jeziora,

nazywa wybrane krainy należące do poszczególnych pasów i wskazuje na mapie:

o Pobrzeża Południowobałtyckie,

o Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Mazurskie i Pojezierze Wielkopolskie,

o Nizinę Śląską, Nizinę Wielkopolską, Nizinę Mazowiecką,

o Wyżynę Śląską, Wyżynę Krakowsko‐Częstochowską, Wyżynę Kielecko‐Sandomierską z

Górami Świętokrzyskimi, Wyżynę Lubelską i Roztocze, Kotlinę Sandomierską,

o Karpaty (w tym Tatry) i Sudety (w tym Karkonosze),

opisuje dowolną krainę geograficzną na podstawie map w atlasie,

wymienia charakterystyczne cechy krajobrazów wybranych krain geograficznych Polski,

opisuje piętra roślinności w górach,

ocenia walory turystyczno‐krajoznawcze wybranych krain Polski,

wymienia formy ochrony przyrody: parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty przyrody,

pomniki przyrody, gatunkową ochronę organizmów,

wskazuje na mapie Polski wybrane parki narodowe – utworzone na nizinach, wyżynach i w

górach,

podaje przykłady grzybów, roślin i zwierząt chronionych.

Dział 4. Mój organizm

Zakres treści programowych: Człowiek jako organizm. Budowa ciała człowieka. Tkanki, narządy,

układy narządów. Układ pokarmowy i odżywianie się. Układ oddechowy i oddychanie. Serce. Krążenie

krwi. Układ nerwowy.


rozróżnia tkanki, narządy i układy narządów,

przedstawia budowę i znaczenie skóry dla życia człowieka,

określa, w jaki sposób człowiek się porusza,

wskazuje na rysunku i modelu części szkieletu człowieka,

wskazuje na rysunku i podaje nazwy narządów układu pokarmowego,

określa rolę układu pokarmowego,

wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów,

wyjaśnia na czym polega odżywanie się,

61

wskazuje na rysunku i nazywa narządy układu oddechowego,

określa rolę układu oddechowego

wyjaśnia na czym polega oddychanie,

wskazuje różnice między oddychaniem a wymianą gazową,

wskazuje położenie i rolę serca,

wymienia podstawowe zadania krwi, wykazując powiązania układu krwionośnego z innymi

układami,

określa, w jaki sposób człowiek odbiera wrażenia smakowe i zapachowe,

wskazuje położenie mózgu i rdzenia kręgowego w organizmie człowieka,

określa zadania mózgu.

Dział 5. Rozwijam się i poznaję otoczenie

Zakres treści programowych: Właściwości światła. Budowa i funkcje oka. Właściwości dźwięku.

Budowa i funkcja ucha. Układy rozrodcze. Dojrzewanie biologiczne. Rozmnażanie się człowieka.

Rozwój płodu. Etapy rozwoju człowieka od narodzin do śmierci.


określa właściwości światła,

opisuje zjawisko odbicia i załamania światła, na przykładach z najbliższego otoczenia,

wskazuje na planszy ogólny schemat budowy oka,

wymienia podstawowe zasady ochrony narządów wzroku,

określa właściwości dźwięku,

wskazuje źródła dźwięku,

bada rozchodzenie się dźwięku w różnych substancjach,

porównuje szybkość rozchodzenia się dźwięku w powietrzu i ciałach stałych,

wskazuje na planszy ogólny schemat budowy ucha,

opisuje powstawanie wrażenia słyszenia,

wyjaśnia, jak należy dbać o słuch,

opisuje budowę układu rozrodczego mężczyzny i kobiety,

wyjaśnia, na czym polega zapłodnienie,

przedstawia etapy rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka,

charakteryzuje zmiany zachodzące w organizmie człowieka podczas dojrzewania,

uzasadnia, że dojrzewanie jest naturalnym etapem rozwoju każdego człowieka.

Dział 6. Moje zdrowie

62

Zakres treści programowych: Pojęcie zdrowia i choroby. Negatywny wpływ zwierząt, roślin, grzybów i

bakterii oraz wirusów na zdrowie człowieka. Zasady dbałości o zdrowie fizyczne, psychiczne i

społeczne. Składniki odżywcze zawarte w pokarmach i ich znaczenie dla organizmu człowieka.

Higiena żywienia i żywności. Znaczenie detergentów. Rytm dobowy człowieka, znaczenie snu.

Właściwy plan dnia, aktywny i bierny wypoczynek. Bezpieczeństwo podczas gier i zabaw. Zasady

udzielania pierwszej pomocy. Przygnębienie i apatia oraz sposoby radzenia sobie ze stresem.


wyróżnia trzy aspekty zdrowia: fizyczny, psychiczny i społeczny,

wyjaśnia, kiedy człowieka można nazwać zdrowym, a kiedy chorym,

wykazuje rolę ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia,

podaje podstawowe zasady dbałości o zdrowie,

opisuje znaczenie poszczególnych składników pokarmowych dla organizmu człowieka,

podaje przykłady pokarmów korzystnie i niekorzystnie wpływających na zdrowie,

podaje zasady higieny przyrządzania i spożywania posiłków,

wskazuje sposoby utrzymywania domu w czystości oraz właściwego przechowywania i

przygotowywania pożywienia,

podaje przykłady sytuacji będących przyczyną przygnębienia i apatii oraz stresu,

wskazuje możliwości radzenia sobie w sytuacjach trudnych,

określa rolę snu w zachowaniu pełnego zdrowia,

opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy,

wyjaśnia znaczenie symboli na opakowaniach środków czystości.

Dział 7. Jak zachować zdrowie?

Zakres treści programowych: Gaz, woda, prąd elektryczny w domu – znaczenie i zasady korzystania.

Sytuacje niebezpieczne dla zdrowia – niewybuchy, niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na

łyżwach, kąpiel w wodzie. Czynniki zakaźne wywołujące chorobę. Walka z chorobami. Zgubny wpływ

papierosów, alkoholu, narkotyków. Zachowania asertywne. Zdrowy styl życia.


wskazuje zasady bezpiecznego korzystania z gazu, wody i prądu,

podaje przykłady zachowań w sytuacjach zagrażających zdrowiu,

wskazuje sytuacje niebezpieczne dla zdrowia – niewybuchy, niewypały, pożar, wypadek

drogowy, jazda na łyżwach, kąpiel w wodzie,

opisuje właściwe zachowania w sytuacjach niebezpiecznych,

podaje przykłady czynników wywołujących choroby zakaźne,

63

wskazuje możliwości zapobiegania chorobom zakaźnym,

wyjaśnia negatywny wpływ nikotyny, alkoholu i narkotyków na zdrowie fizyczne, psychiczne i

społeczne,

podaje przykłady zachowań asertywnych jako odpowiedź na presję ze strony grupy i

otoczenia,

wymienia zasady zdrowego stylu życia.

6c. Przyroda do klasy szóstej

Dział 1. Życie w glebie i w wodzie

Zakres treści programowych: Gleba jako środowisko życia organizmów. Organizmy glebowe. Życie w

wodzie. Bezkręgowce, ryby i płazy. Przystosowania organizmów do środowiska życia. Pospolite

organizmy wodne w najbliższej okolicy.


wymienia organizmy żyjące w glebie,

opisuje rolę organizmów glebowych w powstawaniu gleby,

uzasadnia pożyteczną rolę dżdżownic w glebie,

charakteryzuje warunki życia w wodzie,

określa bezkręgowce jako organizmy niemające szkieletu wewnętrznego,

podaje przykłady pospolitych bezkręgowców lądowych i wodnych,

podaje przykłady pospolitych ryb,

wskazuje przystosowania ryby do życia w wodzie,

opisuje proste zależności pokarmowe występujące między organizmami żyjącymi w wodzie,

rozpoznaje i nazywa pospolite organizmy wodne występujące w najbliższej okolicy.

Dział 2. Organizmy najbliższej okolicy

Zakres treści programowych: Rośliny i zwierzęta najbliższej okolicy, w tym rośliny trujące. Rośliny

nasienne, mchy i paprocie. Gady, ptaki i ssaki. Gatunkowa ochrona roślin, zwierząt i grzybów.

rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta występujące w najbliższej okolicy i podaje ich nazwy,

podaje przykłady roślin trujących występujących w najbliższym otoczeniu,

rozpoznaje wybrane gatunki roślin trujących i określa niebezpieczeństwa wynikające ze

spożycia takich roślin,

odróżnia rośliny nasienne od mchów i paproci, podaje przykłady roślin nasiennych, mchów i

paproci,

wskazuje różnice między roślinami nasiennymi, mchami i paprociami,

64

wymienia niektóre gady, ptaki i ssaki występujące w Polsce,

wskazuje charakterystyczne cechy gadów, ptaków i ssaków,

podaje przykłady roślin, zwierząt i grzybów objętych prawną ochroną gatunkową w Polsce,,

wskazuje zachowania przyczyniające się do ochrony przyrody.

Dział 3. Funkcjonowanie organizmów

Zakres treści programowych: Czynności życiowe organizmów. Odżywianie się – samożywność i

cudzożywność. Przykłady przystosowań zwierząt do zdobywania pożywienia. Oddychanie jako proces

wyzwalający energię. Sposoby rozmnażania się organizmów. Budowa komórki. Jedność świata

żywego.


wymienia podstawowe czynności życiowe organizmów,

określa, na czym polega odżywianie, oddychanie i rozmnażanie się organizmów,

podaje przykłady różnych sposobów realizowania czynności życiowych przez różne

organizmy,

krótko przedstawia istotę procesu fotosyntezy,

uzasadnia znaczenie procesu fotosyntezy w utrzymaniu życia na Ziemi,

na wybranych przykładach omawia przystosowania zwierząt roślinożernych i drapieżnych do

zdobywania pokarmu,

na wybranych przykładach przedstawia przystosowania zwierząt żyjących w różnych

środowiskach do oddychania,

udowadnia jedność świata żywego, posługując się argumentacją obejmującą: budowę

komórkową organizmów, realizowanie tych samych czynności życiowych, reagowanie na

bodźce środowiska.

Dział 4. Planeta Ziemia

Zakres treści programowych: Poglądy na budowę wszechświata. Ziemia w Układzie Słonecznym.

Globus – model przestrzenny Ziemi. Ruchy obrotowy i obiegowy Ziemi i ich następstwa. Lądy i oceany

na Ziemi. Życie w morzach i oceanach. Wyprawy i odkrycia geograficzne.


opisuje historyczne poglądy na budowę wszechświata,

wymienia planety Układu Słonecznego,

określa uwarunkowania związane z istnieniem życia na Ziemi,

podaje przyczyny występowania pór roku,

65

opisuje model przestrzenny Ziemi,

wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180o, półkule, kierunki główne,

charakteryzuje ruch obrotowy i obiegowy Ziemi,

określa skutki wynikające z ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi,

nazywa i wskazuje na mapie świata kontynenty i oceany,

charakteryzuje życie w morzach i oceanach,

opisuje wielkie wyprawy i odkrycia geograficzne, w szczególności Krzysztofa Kolumba i

Ferdynanda Magellana.

Dział 5. Krajobrazy Ziemi

Zakres treści programowych: Strefy klimatyczne na Ziemi. Przegląd krajobrazów na Ziemi:

wilgotnego lasu równikowego, sawanny, stepu, pustyni gorącej, tajgi, tundry i pustyni lodowej.

Krajobraz śródziemnomorski, krajobraz alpejski.


wymienia strefy klimatyczne na Ziemi,

określa wpływ klimatu na życie ludzi, roślin i zwierząt,

charakteryzuje krajobrazy Ziemi:

o wilgotny las równikowy,

o pustynię gorącą,

o sawannę,

o step,

o tajgę,

o tundrę,

o pustynię lodową,

o krajobraz śródziemnomorski i alpejski,

wskazuje na mapie strefy występowania poszczególnych stref,

wyjaśnia przyczyny występowania różnic krajobrazowych na świecie.

Dział 6. Prawa fizyki

Zakres treści programowych: Właściwości substancji. Gęstość, masa i objętość. Ruch i prędkość.

Tarcie i opór. Elektryczność i magnetyzm. Prąd elektryczny w życiu codziennym. Bezpieczeństwo

użytkowania urządzeń elektrycznych. Alternatywne źródła energii.


porównuje masy różnych ciał o tej samej objętości,

66

opisuje różne rodzaje ruchu,

wyjaśnia pojęcie prędkość,

określa czynniki, od których zależą siły oporu i tarcia,

podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie,

wymienia źródła prądu elektrycznego,

opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych,

uzasadnia potrzebę korzystania z alternatywnych źródeł energii,

opisuje właściwości magnesów,

wyjaśnia zasadę działania kompasu.

Dział 7. Powtórzenie wiadomości z przyrody przed gimnazjum

Dział ten jest działem szczególnym, gdyż zakres jego treści odnosi się do zdobytych przez ucznia

wiadomości i kształtowanych umiejętności w ciągu trzech lat nauki przyrody.

Zakres treści programowych: Obserwacje i doświadczenia jako źródła wiedzy biologicznej. Zasady

prowadzenia obserwacji i wykonywania doświadczeń. Właściwości substancji. Przemiany odwracalne

i nieodwracalne. Składniki pogody. Odczytywanie mapy pogody. Znaki synoptyczne. Rośliny i

zwierzęta różnych środowisk. Układy narządów budujące organizm człowieka. Podstawowe funkcje

poznanych układów narządów człowieka. Zasady zdrowego stylu życia. Położenie Polski w Europie,

Pasy krajobrazowe i krainy geograficzne. Gospodarka w poszczególnych regionach Polski. Budowa

Ziemi. Ziemia w Układzie Słonecznym. Ruchy Ziemi (obrotowy i obiegowy) i ich konsekwencje.

Kontynenty i oceany na Ziemi. Prawa fizyki w świecie przyrody.

Dział 8. Osiągnięcia człowieka

Zakres treści programowych: Rozwój naszej cywilizacji. Obraz nieba nad Polską. Gwiazdozbiory.

Osiągnięcia techniki XX wieku. Wkład Polaków w rozwój nauki. Rozwój zrównoważony. Rozwój

medycyny.


rozróżnia fazy Księżyca,

wskazuje i nazywa podstawowe gwiazdozbiory na niebie,

podaje przykłady osiągnięć techniki,

wskazuje zależność między rozwojem nauki a osiągnięciami techniki,

opisuje sylwetki wybitnych Polaków, którzy przyczynili się do rozwoju nauki,

wymienia najważniejsze osiągnięcia medycyny,

wyjaśnia potrzebę zrównoważonego rozwoju cywilizacji.

67

7. Sposoby osiągania celów

7a. Szczegółowe wskazówki metodyczne do treści zawartych w klasie czwartej:

Wskazówki do działu 1 – Przyroda i ja

Celem treści zawartych w początkowej fazie nauczania przyrody jest określenie, czym jest przyroda i

wskazanie możliwości jej poznawania. Podczas lekcji należy umożliwiać uczniom samodzielne

wypowiedzi, stwarzać okazje do luźnych dyskusji z przestrzeganiem zasady wzajemnego słuchania.

Można zaproponować ustalenie reguł wzajemnych relacji: uczeń – uczeń, nauczyciel – uczeń Podczas

lekcji zwraca się uwagę, że obserwacje przyrodnicze można prowadzić zawsze i w każdym miejscu,

należy tylko pamiętać o zasadach bezpieczeństwa podczas obserwacji. Można również rozwijać

umiejętność planowania własnej pracy oraz rozbudzić chęć prowadzenia obserwacji i wykonywania

prostych eksperymentów.

Zalecane czynności ucznia i nauczyciela:

ustalenie reguł współpracy na lekcjach przyrody,

wskazywanie obszarów, którymi będziemy się zajmować na lekcjach przyrody

wypróbowanie prostych narzędzi i sprzętu pomocnych w poznawaniu przyrody

przeprowadzenie próbnych planów i dokumentacji podczas obserwacji przyrodniczych.

przeprowadzenie prostych obserwacji przyrodniczych z wykorzystaniem zmysłów i urządzeń.

Wymienianie cech dobrego przyrodnika.

Wykonywanie prostych przykładowych doświadczeń i eksperymentów.

Wskazówki do działu II – Ja, rośliny i zwierzęta

Podczas lekcji zawartych w tym dziale nauczyciel uświadamia uczniom, jakie czynniki wpływają na

wyniki w nauce, na czym polega prawidłowe uczenie się i jak należy urządzić miejsce do nauki w

domu. Zwraca też uwagę na to, jak ważne są jasno określone zasady postępowania we własnym

domu i w szkole. Zadaniem nauczyciela podczas lekcji jest uświadomienie uczniom, że w szkole

zdobywają wiedzę i nowe umiejętności niezbędne w codziennym życiu i dalszej nauce. Na kolejnych

lekcjach w tym dziale należy poruszyć zagadnienia ukazujące prawidłowe relacje uczniów z

rówieśnikami, w tym z rówieśnikami niepełnosprawnymi. Są to ważne problemy i nie można ich

pomijać. Uczniowie wskazują podstawowe zasady obowiązujące w kontaktach z rówieśnikami i

nauczycielami, podają przykłady pomocy osobom niepełnosprawnym, a także uzasadniają potrzebę

tworzenia klas integracyjnych. Określają zadania szkoły w ich życiu i wskazują cechy dobrego ucznia.

Omawiając tematykę tego działu należy również zwrócić uwagę na rolę roślin i zwierząt w domu i

obowiązki dzieci w stosunku do nich.

68


demonstrowanie prawidłowo urządzonego miejsca do nauki,

zastanowienie się nad cechami dobrego ucznia oraz sposobami pokonywania trudności w

nauce,

dyskutowanie na temat roli szkoły w życiu każdego człowieka, dawniej i dzisiaj,

analizowanie różnych źródeł informacji na temat zasad pielęgnowania zwierząt i roślin w

pracowni przyrodniczej,

dyskutowanie, z wykorzystaniem artykułów z prasy i filmów – na temat różnych aspektów

zdrowia, prowadząca do wyjaśnienia pojęcia niepełnosprawność oraz uzasadnienia potrzeby

tworzenia klas integracyjnych,

omówienie bezpiecznego zachowania się w czasie wycieczki szkolnej,

zorganizowanie wycieczki po najbliższej okolicy pod kątem obserwowania barier dla osób

mających problemy z układem ruchu,

analizowanie zachowań dzieci i rodziców, na podstawie z góry założonych ról odgrywanych

przez uczniów w klasie (np. reżyserowana dyskusja na temat „Chcę mieć w domu psa!”),

urządzenie dnia w szkole w towarzystwie zwierząt domowych – wystawa naszych

ulubieńców.

Wskazówki do działu III – Kuchnia jako laboratorium

W tym dziale uczeń poznaje model budowy substancji, bada właściwości przedmiotów wykonanych z

różnych substancji. Podaje przykłady ruchu drobin w cieczach oraz przedstawia te zjawiska na

modelu. W dalszej części działu poznaje mieszaniny jednorodne i niejednorodne na przykładzie

produktów używanych w domu oraz różne procesy często występujące wokół nas. Bada

doświadczalnie zjawisko topnienia, zamarzania, rozpuszczania, parowania i skraplania.


wykonanie prostych doświadczeń chemicznych z surowców dostępnych w gospodarstwie

domowym, takich jak: ocet, soda oczyszczona, drożdże piekarskie,

identyfikowanie na podstawie doświadczeń, ciał (substancji) dobrze i słabo przewodzących

ciepło,

podawanie przykładów zastosowania substancji w wytwarzaniu przedmiotów codziennego

użytku,

odwoływanie się do właściwości tych substancji,

podawanie przykładów przemian odwracalnych i nieodwracalnych,

podawanie przykładów ruchu drobin w cieczach,

69

proponowanie sposobów rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,

wykonywanie doświadczeń dotyczących badania czynników wpływających na rozpuszczanie

substancji,

wykonanie doświadczenia ilustrującego trzy stany skupienia wody.

Wskazówki do działu IV – Przyroda się zmienia

Nawiązaniem do treści tego działu są lekcje prowadzone w terenie. Uczniowie obserwują pozorny

ruch Słońca po niebie, podają cechy pór roku występujących w Polsce. Istotą takich działań jest

pobudzenie u uczniów cech wnikliwych obserwatorów otaczającej nas rzeczywistości. Dobrą metodą

aktywizującą, możliwą do zastosowania w tym dziale, jest metoda projektu. Również w tym dziale

proponuje się przeprowadzenie doświadczeń np. dotyczących właściwości powietrza, wody.


obserwowanie pozornego ruchu Słońca po niebie,

obserwowanie długości cienia w różnych porach dnia,

określenie cech pór roku występujących w Polsce,

wykonywanie doświadczeń pozwalających na zbadanie właściwości powietrza,

zorganizowanie wycieczki na wiadukt lub most, przyjrzenie się szynom kolejowym lub

tramwajowym i liniom wysokiego napięcia pod kątem rozszerzalności cieplnej,

odgrywanie scenek ukazujących prezentację prognozy pogody w czterech porach roku.

Wskazówki do działu V – Pogoda jest zawsze

Uczniowie samodzielnie opracowują plan obserwacji meteorologicznych, które później prowadzą.

Nauczyciel powinien przedstawić uczniom przyczyny i skutki występowania poszczególnych zjawisk

atmosferycznych. Ważne jest uświadomienie uczniom zasad zachowania podczas występowania

poszczególnych zjawisk atmosferycznych.


wykonywanie doświadczeń demonstrujących: unoszenie się powietrza ciepłego i opadanie

zimnego, powstawanie tęczy i błyskawicy oraz krążenie wody w przyrodzie,

urządzenie wycieczki do najbliższego miejsca pomiarów meteorologicznych, zapoznanie się z

występującymi w nim urządzeniami,

posługiwanie się przyrządami określającymi różne elementy pogody, odczytywanie wskazań

termometrów i in.,

prowadzenie obserwacji elementów pogody, prowadzenie kalendarza pogody (przez jeden

tydzień w każdej porze roku),

budowanie prostego wiatromierza.

70

Wskazówki do działu VI – Wycieczki po okolicy

Podczas realizacji zadań wynikających z treści zawartych w tym dziale poleca się wiele działań

praktycznych, dzięki którym uczeń nabywa umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji.

Aby w pełni osiągnąć wszystkie zamierzone w tym rozdziale cele, należy przeprowadzić kilka lekcji w

klasie, które będą przygotowaniem do pracy w terenie. Lekcje przeprowadzone w terenie pozwolą

nauczycielowi sprawdzić czy uczniowie potrafią wiedzę zdobytą na lekcjach zastosować w praktyce.

Przewiduje się wycieczki z mapą topograficzną oraz wykonywanie prostych pomiarów i obserwacji

terenowych. Poniżej przedstawione są propozycje czynności ucznia i nauczyciela, z których można

wybrać te, które odpowiadają specyfice pracy szkoły i upodobaniom nauczyciela.


określanie kierunków świata za pomocą kompasu, gnomonu i, zegarka– ćwiczenia na boisku

szkolnym,

obserwacja momentu górowania Słońca w różnych porach roku,

rysowanie róży kierunków, określanie symboli polskich i międzynarodowych,

czytanie planów miasta w różnych skalach i porównywanie dokładności, zawartości treści i

innych elementów planu,

przeprowadzenie doświadczenia uświadamiającego co oznacza skala 1:1 (ustawienie na

parapecie szkolnym kilku przedmiotów i posypanie ich talkiem lub mąką a następnie

sprawdzenie jaki ślad zostawił podniesiony przedmiot),

posługiwanie się podziałką liniową przy obliczaniu odległości rzeczywistych między

obiektami,

pomiary taśmą mierniczą np. sali lekcyjnej, boiska szkolnego i rysowanie tych obiektów w

różnych skalach,

szacowanie długości różnych obiektów i sprawdzanie długości rzeczywistych za pomocą

taśmy mierniczej,

podawanie przykładów konkretnych sytuacji, kiedy potrzebne są nam plany miast, a kiedy

plany budynków (zwrócenie uwagi na skalę różnych planów),

ćwiczenia z planami miast i mapami topograficznymi, praca w grupach, opisywanie tras

wycieczek, itp.,

porównywanie mapy topograficznej z innymi mapami (skali, szczegółowości, obszaru, jaki

przedstawia),

przypomnienie zasad bezpiecznego zachowania się w czasie wycieczki szkolnej,

ćwiczenia w posługiwaniu się mapą topograficzną np. podczas wycieczki szkolnej,

71

ćwiczenia w rozpoznawaniu form terenu (wklęsłe, wypukłe),

obserwowanie rzeki podczas wycieczki: obserwacja nurtu i brzegów rzeki, ustalanie kierunku

przepływu i prędkości wody w rzece,

sprawdzenie czystości wód w najbliższej okolicy (zabranie próbki wody do prostych badań w

klasie).

Wskazówki do działu VII – Obserwacja życia w okolicy

Zasadniczym celem lekcji zawartych w tym dziale jest zapoznanie ucznia z różnorodnością zespołów

przyrodniczych – zarówno naturalnych, jak i stworzonych przez człowieka – w najbliższym otoczeniu.

Ponieważ dział będzie realizowany pod koniec roku szkolnego, z pewnością będzie można

zorganizować wycieczki do lasu, na łąkę i pole uprawne, ewentualnie do sadu (jeśli jest w pobliżu).

Istotne jest, aby uczniowie byli odpowiednio do wycieczki przygotowani. Bardzo ważny jest „jasny”

przydział pracy dla każdego ucznia bądź utworzonych zespołów. Szczegółowe scenariusze takich zajęć

znajdą się w poradniku nauczyciela, a karty pracy także w uczniowskim zeszycie ćwiczeń.

Należy położyć nacisk na rozpoznawanie wybranych gatunków roślin, zwłaszcza drzew (na podstawie

pokroju drzewa, kształtu liści, ewentualnie budowy owoców). Dobrze byłoby przy tej okazji zachęcić

uczniów do wyszukiwania gatunków w atlasach do oznaczania roślin. Bardzo silny akcent należy

położyć na absolutny zakaz zrywania (uszkadzania) roślin chronionych, np. konwalii czy widłaków.

Jeśli chodzi o rośliny użytkowe, wskazane jest przyniesienie na lekcję różnych warzyw, owoców i

zbóż. Na podstawie okazów można pokazać, jakie części roślin są wykorzystywane i w jakich celach,

ewentualnie można także wprowadzić informacje o wartościach odżywczych prezentowanych roślin.


rozpoznawanie pospolitych drzew, krzewów i roślin zielnych w najbliższej okolicy,

analizowanie schematu ukazującego warstwową budowę lasu,

wskazywanie przystosowań organizmów do życia w różnych warstwach lasu,

oglądanie filmów ukazujących życie w lesie, na łące, na polu i w sadzie,

przeglądanie i rozpoznawanie rysunków i okazów zielnikowych (całych roślin lub ich

organów) występujących w lesie, na łące, na polu i w sadzie,

wymienianie przykładów gatunków zwierząt występujących w lesie i omawianie ich roli

ekologicznej,

analizowanie schematów powiązań pokarmowych między organizmami żyjącymi w lesie, na

łące, na polu i w sadzie,

pogadanka na temat zasad zachowania się w lesie,

przeprowadzenie zajęć terenowych w lesie, na łące, na polu lub w sadzie,

72

omawianie wykorzystania lasów i łąk przez człowieka,

porównywanie działalności człowieka na łące i polu uprawnym,

prezentowanie najważniejszych roślin uprawnych, w tym ich jadalnych organów,

rozpoznawanie roślin nieużytków i roślin trujących w najbliższej okolicy,

wskazywanie zasad postępowania z roślinami trującymi.

Wskazówki do działu VIII – Ochrona środowiska

Podczas realizacji tego działu wskazane jest prowadzenie obserwacji i prostych doświadczeń

wskazujących zanieczyszczenie najbliższego środowiska. Uczniowie przez obserwacje niekorzystnych

zmian zachodzących w otoczeniu oraz skutki działalności człowieka powinni zastanowić się jak należy

postępować, aby zmniejszyć zagrożenie. Dobrze byłoby zastanowić się wraz z uczniami, co każdy z

nas może zrobić, aby zmiany środowiska były możliwie najmniej dotkliwe a równocześnie jak można

zmniejszyć koszty utrzymania domu.

Drugim, istotnym wątkiem realizowanego działu są treści „ekologiczne”. Tematy dotyczące rolnictwa

tradycyjnego i „ekologicznego”, na pewno łatwiej będzie omówić w środowisku wiejskim. Podczas

tych lekcji warto ukazać cechy charakterystyczne dla rolnictwa intensywnego, tradycyjnego i

„ekologicznego”. Nie należy negatywnie oceniać rolnictwa tradycyjnego, a raczej podkreślić szanse i

korzyści wynikające z wprowadzania elementów gospodarowania „ekologicznego”. Temat ten można

powiązać z pojęciem rozwoju zrównoważonego.

Na zakończenie tego działu warto zapoznać uczniów z wpływem różnych czynników na powierzchnię

Ziemi. Dobrą metodą na tym etapie kształcenia może być zaproponowanie uczniom wykonania

rysunków przedstawiających różnego rodzaju uszkodzenia powierzchni Ziemi oraz prowadzone przez

ludzi działania naprawcze.


przedstawianie scenek wskazujących zachowania pozytywne i negatywne związane z

zanieczyszczeniami środowiska,

wskazywanie działań umożliwiających mniejsze zużycie gazu, wody i energii elektrycznej, a co

za tym idzie, kosztów utrzymania domu,

ustalenie zasad zachowania człowieka przyjaznego środowisku,

opracowanie przez uczniów krótkich referatów na temat rolnictwa „ekologicznego”,

przedstawianie na rysunkach przykładów niszczenia powierzchni Ziemi przez czynniki

przyrodnicze i jako skutek działalności człowieka,

przygotowanie uczniów do udziału w akcji „Sprzątania świata” oraz „Dzień Ziemi".

73

7b. Szczegółowe wskazówki metodyczne do treści zawartych w klasie piątej

Wskazówki do działu I – Przed wyprawą po Polsce

Głównym celem tego działu jest omówienie, jak należy przygotować się do wycieczki terenowej, jakie

zabrać materiały: plany, mapy itp. Podczas lekcji uczeń poznaje nowe pojęcia: poziomica, wysokość

względna i wysokość bezwzględna, mapa hipsometryczna. Nauczyciel powinien zapewnić uczniom

wystarczająco dużo czasu na poznanie mapy hipsometrycznej i na pracę z nią.


wyznaczanie kierunków geograficznych za pomocą Słońca – ćwiczenia z kompasem na boisku

szkolnym,

wskazywanie na planszach ułożenia gwiazd Wielkiego Wozu i Małego Wozu oraz wyznaczanie

kierunków świata nocą w terenie,

podawanie przykładów sytuacji życiowych, w których potrzebna jest umiejętność

wyznaczania kierunków świata,

porównywanie skal map i planów,

wykonywanie ćwiczeń z planami większych miast Polski – wyszukiwanie np. kin, teatrów,

określanie trasy przejazdów itp.,

praca z atlasem przyrodniczym, omawianie poszczególnych map i ich analiza,

wykonywanie ćwiczeń w obliczaniu rzeczywistej odległości między miastami na podstawie

mapy w określonej skali,

ćwiczenia w odczytywaniu form terenu na podstawie rysunku poziomicowego, tworzenie

przez uczniów rysunków poziomicowych,

przedstawianie prostych form terenu za pomocą rysunku poziomicowego,

praca z mapą topograficzną, hipsometryczną, ćwiczenia w określaniu wysokości względnej i

wysokości bezwzględnej,

pomiar wysokości względnej w terenie,

rysowanie poziomic będących odzwierciedleniem ukształtowania powierzchni,

praca z mapą hipsometryczną Polski,

wskazywanie na mapie hipsometrycznej Polski obszarów nizinnych, wyżynnych i górskich,

oglądanie różnych rodzajów map, porównywanie ich treści i ocena ich przydatności na co

dzień.

Wskazówki do działu II – Polska i jej sąsiedzi

Podczas lekcji zawartych w tym dziale uczniowie określają położenie Polski w Europie i na świecie,

charakteryzują symbole narodowe Polski – godło, flagę, hymn. Wskazują na mapie administracyjnej

74

Polski województwo, w którym mieszkają, oraz województwa sąsiadujące. Na kolejnych lekcjach

wyjaśniają znaczenie słowa zabytek oraz wymieniają najstarsze miasta Polski i wskazują

charakterystyczne dla nich zabytki. Na kolejnych lekcjach charakteryzują Warszawę jako stolicę

Polski, a także wskazują zabytki i ciekawe pod względem turystycznym miejsca we własnym mieście i

okolicy. Uczniowie – korzystając z mapy samochodowej i turystycznej Polski – planują dłuższą

wycieczkę np. autokarową. Na zakończenie tego działu poznają naszych sąsiadów, ich kraje, tradycje i

kulturę.


analizowanie mapy politycznej i hipsometrycznej Europy i świata, ćwiczenia w określaniu

położenia Polski w Europie i na świecie,

analizowanie informacji uzyskanych z różnych źródeł na temat historii symboli narodowych

Polski, wskazanie podstawowych zasad zachowania się w ich obecności,

dyskutowanie na temat postawy szacunku wobec symboli narodowych,

analizowanie mapy administracyjnej Polski, nazywanie poszczególnych województw oraz

województwa, w którym leży rodzinna miejscowość,

analizowanie przewodników i map turystycznych ukazujących zabytki najstarszych miast

Polski,

przeprowadzenie dyskusji dotyczącej roli stolicy w państwie i roli Warszawy jako stolicy

Polski,

wskazywanie na mapie najbliższej okolicy miejsc zabytkowych i ciekawych pod względem

turystycznym,

zaplanowanie wycieczki do wybranego miejsca w Polsce na podstawie mapy samochodowej i

turystycznej Polski,

planowanie wycieczek do krajów sąsiednich, w tym analizowanie map tematycznych tych

krajów,

wskazywanie ciekawych miejsc w najbliższej okolicy, ich dokumentowanie, opisywanie oraz

popularyzowanie poprzez np. tworzenie plakatów, ulotek czy prezentacji,

wskazywanie podobieństw i różnic w zwyczajach mieszkańców państw sąsiadujących z

Polską.

Wskazówki do działu III – Krajobrazy Polski

Podczas lekcji zawartych w tym dziale uczniowie szukają informacji o Polsce zamieszczonych w

różnych rodzajach map. Udają się na wycieczkę, aby rozpoznać skały występujące w najbliższej

okolicy. Oglądają skały przez lupę. Omawiają krajobrazy typowe dla danego regionu oraz występujące

w nim rośliny i zwierzęta. Porównują krajobrazy rolnicze i przemysłowo – miejskie. Odnajdują

75

składniki krajobrazu naturalnego i przekształconego przez człowieka. W ten sposób poznają urodę i

turystyczne walory licznych rejonów Polski, a także zagrożenia, jakie niesie dla przyrody rozwój

gospodarczy. Poznają celowość działań podjętych na rzecz ochrony przyrody. Do realizacji tego działu

są potrzebne mapy ścienne Polski, mapy w atlasie, albumy, pocztówki, przezrocza, fotografie, krótkie

filmy charakteryzujące daną krainę, czasopisma, np.: Poznaj swój kraj, Przyroda Polska, Parki

Narodowe.


rozpoznawanie skał podczas zajęć w terenie, wskazywanie skał sypkich, zwięzłych i litych,

obserwowanie podczas zajęć w terenie gleby i jej mieszkańców,

wyjaśnianie, co to jest profil glebowy,

przypomnienie, czym jest mapa i co oznaczają kolory na mapie,

porównywanie mapy hipsometrycznej z innymi mapami, np. krajobrazową i demograficzną,

wskazywanie na mapie Polski morza, nizin, wyżyn i gór; zwrócenie uwagi na ich pasowy,

równoleżnikowy układ,

omawianie krain obejmujące: przypisywanie danej krainy do odpowiedniego pasa,

pokazywanie jej granic na mapie, wskazywanie i nazywanie krain sąsiadujących, omawianie

jej charakteru geograficzno‐fizycznego, prezentowanie krajobrazu danej krainy, podawanie

czynników kształtujących krajobraz w przeszłości (ruchy górotwórcze, zlodowacenia) i

obecnie (fale, prądy morskie, wiatr, deszcz, zmiany temperatury, działalność człowieka),

analizowanie filmów, ilustracji, fotografii i rysunków przedstawiających krajobraz i przyrodę

danej krainy,

wskazywanie przystosowań roślin i zwierząt do życia w danym środowisku,

wskazywanie na mapie parków narodowych oraz podawanie ich symboli,

charakteryzowanie form ochrony przyrody występujących w okolicy,

przygotowanie przez uczniów wycieczki po okolicy, połączonej z rozpoznawaniem pospolitych

roślin, grzybów i zwierząt, a także wyszukiwaniem pomników przyrody,

analizowanie wpływu industrializacji na środowisko przyrodnicze i życie ludzi na przykładzie

aglomeracji górnośląskiej,

wskazywanie na mapie rejonów atrakcyjnych turystycznie i uzasadnianie swojego stanowiska,

wykonanie przez ucznia lub grupę uczniów projektu kilkudniowej wycieczki krajoznawczo‐

turystycznej. Projekt powinien zawierać mapę terenu z naniesioną trasą wycieczki oraz krótki,

ilustrowany fotografiami lub rysunkami opis miejsc, które warto zwiedzić. Wskazane jest

podanie:

1. liczby uczestników,

76

2. środków transportu,

3. planowanych noclegów,

4. punktów gastronomicznych,

5. kosztów przypadających na jednego uczestnika,

charakteryzowanie krajobrazów rolniczych i przemysłowo‐miejskich,

próba oceny stopnia przekształcenia krajobrazu przez człowieka na podstawie map

krajobrazowych i przemysłowych (przemysł wydobywczy i przetwórczy),

pogadanki na temat zakłóceń w przyrodzie i zagrożeń zdrowia ludzi żyjących w krajobrazach

silnie przekształconych.

Wskazówki do działu IV – Mój organizm

Zasadniczym celem tego działu jest zapoznanie uczniów z budową i funkcjonowaniem organizmu

człowieka, w szczególności wybranych układów wewnętrznych. Zagadnienia związane z higieną

zostały wyodrębnione w oddzielny dział.

Podczas wprowadzania informacji dotyczących funkcjonowania organizmu człowieka, powinniśmy się

często odwoływać do osobistych doświadczeń uczniów. Warto, by uczniowie podczas lekcji

przeprowadzali proste obserwacje i doświadczenia na własnych organizmach. Ponieważ jest to szkoła

podstawowa, należy skupić uwagę na istocie i celach działania poszczególnych układów, a nie na

szczegółach wiedzy anatomicznej. Nie ma potrzeby wprowadzania szczegółowych informacji o

wszystkich rodzajach tkanek, narządach i układach narządów. Istotne jest, aby uczniowie rozróżniali

te pojęcia, potrafili poprzeć je przykładami i prawidłowo przedstawiali ich hierarchię.


analizowanie budowy organizmu człowieka na podstawie tablic anatomicznych w

podręczniku, innych źródeł książkowych i plansz poglądowych,

oglądanie filmów prezentujących podstawowe wiadomości na temat funkcjonowania

organizmu człowieka,

podawanie przykładów tkanek, narządów i układów narządów w organizmie człowieka oraz

określanie ich roli,

wskazywanie na modelach wybranych elementów szkieletu, narządów układu pokarmowego,

oddechowego, krwionośnego i rozrodczego,

badanie zagęszczenia receptorów dotyku w skórze w różnych częściach ciała,

prowadzenie obserwacji mikroskopowych preparatów pęcherzyków płucnych i kosmków

jelitowych oraz wybranych tkanek.

77

Wskazówki do działu V – Rozwijam się i poznaję otoczenie

Bardzo istotne jest płynne połączenie treści fizycznych (odnoszących się np. do ruchu i narządów

zmysłów) z treściami biologicznymi. W przypadku podstawowych czynności życiowych – odżywiania

się i oddychania – należy dojść do prawidłowej definicji tych procesów, ukazując zarazem różnice

między pobieraniem pokarmu a odżywianiem się i wymianą gazową a oddychaniem. Dobrze byłoby

odwołać się do sposobów realizacji tych czynności przez wybrane inne organizmy, w tym rośliny.

Należy korzystać z tablic anatomicznych i rysunków, co pozwoli uniknąć czysto pamięciowego

opanowywania przez uczniów wiedzy dotyczącej układów wewnętrznych.

Szczególny takt i delikatność należy zachować przy wprowadzaniu treści związanych z płcią i

rozmnażaniem człowieka. W szkołach są realizowane dodatkowe zajęcia dotyczące wiedzy

o życiu seksualnym ludzi, dlatego też podczas lekcji przyrody wprowadzamy tylko wybrane

zagadnienia. Szczególnie, budowę i funkcjonowanie układów rozrodczych należy wprowadzić w

sposób naturalny, jako kolejny układ narządów służący realizacji jeszcze jednej czynności życiowej –

rozmnażania się. Jeśli chodzi o okres dojrzewania, powinniśmy podkreślić naturalny charakter tego

procesu, a także istnienie dużych różnic w czasie rozpoczęcia dojrzewania – zarówno między

dziewczętami a chłopcami, jak i osobniczych. Warto podpowiedzieć uczniom, do kogo mogą się

zwrócić, gdy mają związane z tym okresem różnego typu problemy. I niezależnie od tego czy są to

problemy natury medycznej (np. dermatologiczne) czy psychologiczne, należy przekonywać ich, że w

przeżywaniu problemów nie są osamotnieni i mogą liczyć na pomoc dorosłych.


analizowanie budowy oka i porównywanie jego elementów do części w tradycyjnym aparacie

fotograficznym,

budowanie kamery otworkowej,

analizowanie budowy ucha i wskazywanie przystosowania tego narządu do reakcji na fale

dźwiękowe,

ukazywanie powiązań budowy narządów z pełnionymi funkcjami,

praca z tekstem podręcznika na temat etapów rozwoju człowieka – tworzenie tabeli i

rysunków przedstawiających zmiany wielkości ciała od zygoty w życiu płodowym do

nastolatka,

porównywanie budowy układów rozrodczych kobiety i mężczyzny w powiązaniu ze

zróżnicowaniem ról biologicznych,

78

przeprowadzenie pogadanki na temat zmian zachodzących w organizmie w okresie

dojrzewania i problemów związanych z tym okresem (w miarę możliwości w grupach według

płci).

Wskazówki do działu VI – Moje zdrowie

Podstawowym celem tego działu jest uświadomienie uczniom, co to jest zdrowie i jak jest ono ważne

w życiu każdego człowieka, bez względu na wiek. Uczniowie – na podstawie własnych obserwacji –

wyjaśniają, kiedy człowieka można nazwać zdrowym, a kiedy chorym. Nauczyciel powinien kierować

przebiegiem dyskusji tak, aby powstała pełna definicja zdrowia, wyróżniająca trzy jego aspekty:

fizyczny, psychiczny i społeczny. Na kolejnych lekcjach uczniowie podają podstawowe zasady dbałości

o zdrowie, wykazują rolę ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia. Podają przykłady sytuacji

będących przyczyną przygnębienia i apatii oraz stresu i wskazują możliwości radzenia sobie w

sytuacjach trudnych. Podczas tych lekcji warto podkreślić rolę snu w zachowaniu pełnego zdrowia.


przeprowadzenie wywiadu wśród uczniów i pracowników szkoły na temat: „Co to jest

zdrowie”,

zanalizowanie definicji zdrowia według WHO (stan dobrego samopoczucia fizycznego,

psychicznego i społecznego, a nie tylko stan choroby, kalectwa czy niepełnosprawności) i

wyróżnienie trzech aspektów zdrowia,

sformułowanie zasad zdrowego stylu życia, z uwzględnieniem znaczenia higieny, ruchu,

prawidłowego odżywiania się i kontaktów międzyludzkich,

analizowanie składników zawartych na opakowaniach produktów spożywczych,

dyskusja na temat pokarmów zagrażających zdrowiu, spożywanie których prowadzi do

nadwagi i otyłości,

dyskusja na temat sytuacji będących przyczyną przygnębienia i apatii oraz stresu i wskazanie

możliwości radzenia sobie w sytuacjach trudnych,

przygotowanie różnych źródeł informacji na temat roli snu w utrzymaniu pełnego zdrowia,

omówienie zasad postępowania w przypadku urazów ciała.

Wskazówki do działu VII – Jak zachować zdrowie?

W kolejnym dziale uczniowie poznają czynniki wywołujące choroby zakaźne i wskazują możliwości

zapobiegania im. Ważną kwestią jest umiejętność zachowania się w niebezpiecznych sytuacjach.

Szczególne znaczenie mają lekcje, podczas których są poruszane zagadnienia związane z negatywnym

wpływem nikotyny, alkoholu i narkotyków zarówno na zdrowie fizyczne, psychiczne, jak i społeczne.

79

Duże znaczenie mają ćwiczenia zachowań asertywnych, będących odpowiedzią na presję ze strony

grupy i otoczenia.


analizowanie filmów, artykułów z prasy dotyczących czynników zakaźnych i ukazujących

sposoby zapobiegania im,

wskazywanie zagrożeń, z którymi możemy się spotkać we własnym domu,

wymienianie niebezpiecznych sytuacji, które mogą nam się przydarzyć i omówienie jak należy

się w nich zachować,

przedyskutowanie problemu walki z chorobami zakaźnymi,

analizowanie filmów, artykułów z prasy na temat wpływu nikotyny, alkoholu i narkotyków na

poszczególne aspekty zdrowia człowieka: fizyczny, psychiczny i społeczny,

ćwiczenia zachowań asertywnych będących odpowiedzią na presję ze strony grupy i

otoczenia.

7c. Szczegółowe wskazówki metodyczne do treści zawartych w klasie szóstej

Wskazówki do działu I – Życie w glebie i w wodzie

Realizacja tego działu wymaga przeprowadzenia zajęć terenowych, wskazane jest prowadzenie

prostych obserwacji w najbliższej okolicy. Powinny one dotyczyć przede wszystkim czynników

warunkujących życie na lądzie, w wodzie oraz ich wpływu na przystosowanie organizmów do danego

środowiska. Należy uwrażliwić uczniów na problem ochrony przyrody w najbliższej okolicy.


obserwowanie życia w wodzie (w akwarium, w rzece, w jeziorze),

porównywanie warunków życia w wodzie i na lądzie,

obserwowanie gleb w najbliższej okolicy przez wykopanie odkrywek glebowych, rysowanie

profili glebowych,

dyskusja mająca na celu ustalenie czynników wpływających na rodzaj gleby i jej żyzność,

pobieranie próbek glebowych i oglądanie ich pod kątem organizmów żyjących w glebie,

prowadzenie obserwacji bezkręgowców, ryb i płazów w ich naturalnym środowisku.

Wskazówki do działu II – Organizmy najbliższej okolicy

Realizacja tego działu wymaga również przeprowadzenia zajęć terenowych. Wskazane jest

prowadzenie prostych obserwacji w najbliższej okolicy pod kątem rozpoznawania pospolitych roślin i

zwierząt. Uczniowie uczą się odróżniać rośliny nasienne od mchów i paproci, a także dostrzegają

bogactwo fauny występującej w najbliższej okolicy.

80


przypominanie gatunków drzew i krzewów rosnących w najbliższej okolicy,

obserwowanie zwierząt żyjących w najbliższej okolicy,

przypominanie gatunków pospolitych zwierząt występujących w najbliższej okolicy,

obserwowanie i rozpoznawanie roślin nieużytków oraz roślin trujących,

przypominanie o zagrożeniach związanych ze spożywania nieznanych owoców i innych

organów roślin, a także grzybów,

poznawanie na przykładach różnych form ochrony przyrody,

wskazywanie obiektów ochrony przyrody w najbliższej okolicy.

Wskazówki do działu III – Funkcjonowanie organizmów

Ten dział stanowi kolejny etap podsumowań i jest przyczynkiem do refleksji nad jednością świata

ożywionego, a zarazem punktem wyjścia do nauki w gimnazjum. W przypadku odżywiania się i

oddychania można odwołać się najpierw do wiedzy zdobytej już przez uczniów podczas omawiania

funkcjonowania organizmu człowieka. Następnie można zadać pytania: Czy wszystkie organizmy

odżywiają się (oddychają) tak samo jak człowiek? Które organizmy odżywiają się (oddychają)

podobnie, a które inaczej? Proponujemy nie odwoływać się do pojęcia związków organicznych,

można natomiast wykorzystać wcześniej omawiane przykłady związków odżywczych zawartych w

pokarmach. Prezentując różne sposoby wykonywania czynności życiowych, nawiązujemy do już

poznanej przez uczniów różnorodności organizmów.

Najistotniejsze jest jednak wypunktowanie cech świadczących o jedności świata żywego.


wymienianie czynności życiowych organizmów,

wskazywanie różnic między sposobami realizowania czynności życiowych przez różne

organizmy (w szczególności przez człowieka i innego kręgowca, bezkręgowca i roślinę),

analizowanie prostego schematu przedstawiającego proces fotosyntezy,

przeprowadzenie dyskusji na temat roli fotosyntezy w skali całego globu,

przygotowanie przez uczniów krótkich referatów na temat przystosowań wybranych

gatunków zwierząt do pobierania pokarmu,

prowadzenie obserwacji mikroskopowych potwierdzających komórkową budowę różnych

organizmów,

prowadzenie obserwacji organizmów hodowanych w pracowni przyrodniczej, wskazywanie

różnic w przebiegu ich czynności życiowych.

81

Wskazówki do działu IV – Planeta Ziemia

W dziale tym ważną rolą nauczyciela jest uświadomienie uczniom, jak duże znaczenie mają pewne

modele odzwierciedlające rzeczywistość. Możemy tu wymienić globus. Zwracamy również uwagę na

społeczne i gospodarcze następstwa wielkich odkryć geograficznych. Podczas omawiania tego działu

można stosować np. technikę mapy pojęciowej w połączeniu z techniką tekstu przewodniego.

Uczniowie opracowują dany problem w grupach, gromadzą materiały i wizualizują temat w postaci

wystąpienia na forum klasy lub w postaci plakatu.


demonstracja Układu Słonecznego na modelu,

wykazanie znaczenia Słońca dla istnienia życia na Ziemi,

zorganizowanie wycieczki do planetarium lub obserwatorium astronomicznego,

prowadzenie prac z globusem jako modelem przestrzennym Ziemi,

demonstrowanie na globusie ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi i omawianie ich

następstw,

analizowanie fragmentów filmów ukazujących zjawiska wpływające na kształtowanie się

powierzchni Ziemi,

praca z mapą fizyczną świata, poznawanie lądów i oceanów oraz ich położenia względem

siebie,

wyszukiwanie ciekawostek na temat kontynentów, mórz i oceanów na Ziemi,

analizowanie filmów i plansz ukazujących życie w morzach i oceanach,

przygotowywanie przez uczniów referatów o wielkich odkryciach geograficznych,

dyskusja na temat zmian społecznych i gospodarczych wynikających z wielkich odkryć

geograficznych.

Wskazówki do działu V – Krajobrazy Ziemi

Dział ten wskazuje zależność rozmieszczenia roślinności oraz świata zwierzęcego od klimatu.

Uczniowie poznają układ stref klimatycznych symetrycznie rozmieszczonych od równika i ich

charakterystyczne krajobrazy. Uczniowie porównując mapy tematyczne różnych regionów świata

wyciągają wnioski dotyczące ukształtowania terenu, roślinności i rozsiedlenia zwierząt oraz

warunków życia w danej strefie klimatycznej.

oprócz pakietu edukacyjnego, do realizacji tego działu są potrzebne mapy hipsometryczne ścienne,

mapy krajobrazowe, a także atlasy przyrodnicze. Zalecane są także krótkie (5‐, 10‐minutowe) filmy

charakteryzujące krajobrazy poszczególnych stref klimatycznych. Uczniowie powinni korzystać z

82

różnorodnych albumów, zdjęć, a także zapoznawać się z prostymi artykułami zamieszczanymi w

miesięcznikach o tematyce geograficznej.


wymienienie i omówienie czynników, od których zależy klimat danego obszaru, wskazywanie

przykładów na mapach klimatycznych,

wykonanie prostych doświadczeń pokazujących zależność ilości ciepła docierającego do

powierzchni Ziemi od położenia danego obszaru na kuli ziemskiej,

opisywanie stref krajobrazowych na Ziemi na przykładach konkretnych krajobrazów w

poszczególnych strefach (praca z mapami tematycznymi),

określanie cech krajobrazów astrefowych, wskazywanie przykładów takich krajobrazów,

omawianie warunków życia i charakterystycznych cech różnych gatunków roślin i zwierząt

typowych dla różnych krajobrazów, oglądanie ich na planszach lub filmach edukacyjnych,

przeprowadzenie dyskusji na temat wpływu warunków naturalnych na życie ludzi w różnych

strefach krajobrazowych, z uwzględnieniem rolnictwa, chorób zakaźnych występujących

strefowo, klęsk żywiołowych i ekologicznych,

oglądanie filmów, albumów ukazujących różne regiony, słuchanie charakterystycznej dla tych

regionów muzyki, poznawanie ich kultury i tradycji kulinarnych.

Wskazówki do działu VI – Prawa fizyki

Dział zawiera tematy typowo fizyczne. Jest to wprowadzenie uczniów klasy VI do elementów fizyki z

trzech działów: mechaniki, prądu stałego (elektryczności) i magnetyzmu. W kolejnym roku szkolnym

w gimnazjum uczniowie będą uczyć się fizyki w gimnazjum, koniecznym jest więc wprowadzenie na

przyrodzie podstawowych wiadomości z tej dziedziny wiedzy. Większość lekcji powinna być

prowadzona z wykorzystaniem eksperymentu fizycznego.


przeprowadzanie doświadczeń wykazujących gęstość ciał zbudowanych z różnych substancji,

porównywanie za pomocą doświadczeń masy ciał o tej samej objętości, rozróżnianie

własności ciał w zależności od ich cech fizycznych,

analizowanie różnych rodzajów ruchu w najbliższym otoczeniu, interpretowanie prędkości

jako ilorazu drogi do czasu,

badanie siły tarcia i oporu ruchu,

opisywanie korzyści związanych z występowaniem sił oporu ruchu,

doświadczalne wykazywanie możliwości zmniejszania lub zwiększania siły oporu i siły tarcia,

wskazywanie przykładów elektryzowania się ciał w otaczającej przyrodzie,

83

budowanie prostych obwodów elektrycznych z wykorzystaniem odpowiedniego źródła prądu

elektrycznego i odbiorników,

wskazywanie i utrwalanie zasad bezpiecznego posługiwania się urządzeniami elektrycznymi,

doświadczalne wskazywanie własności magnesów trwałych,

budowanie prostego kompasu i określanie pola magnetycznego Ziemi.

Wskazówki do działu VII – Powtórzenie wiadomości z przyrody przed gimnazjum

Dział ten jest efektem wieloletnich konsultacji z nauczycielami uczącymi przyrody, dla których czas

przeznaczony na swobodne powtórzenie, przypomnienie i utrwalenie wiadomości i umiejętności

uczniów stanowi ukoronowanie trzyletniego procesu nauczania – uczenia się.


Przypomnienie i utrwalenie następujących zagadnień:

Obserwacje i doświadczenia jako źródła wiedzy biologicznej. Zasady prowadzenia obserwacji i

wykonywania doświadczeń;

Właściwości substancji. Przemiany odwracalne i nieodwracalne;

Składniki pogody. Odczytywanie mapy pogody. Znaki synoptyczne;

Rośliny i zwierzęta różnych środowisk;

Układy budujące organizm człowieka. Podstawowe funkcje poznanych układów człowieka;

Zasady zdrowego stylu życia;

Położenie Polski w Europie, Pasy krajobrazowe i krainy geograficzne. Gospodarka w

poszczególnych regionach Polski;

Budowa Ziemi. Ziemia w Układzie Słonecznym. Obrotowy i obiegowy ruch Ziemi i ich

konsekwencje. Kontynenty i oceany na Ziemi;

Prawa fizyki. Gęstość ciał. Rodzaje ruchu. Ładunek elektryczny. Własności magnesów.

Wskazówki do działu VIII – Osiągnięcia człowieka

Dział jest poświęcony historycznemu przeglądowi dokonań ludzi w różnych dziedzinach życia. Pozwoli

nam ocenić, w jakim stopniu życie stało się łatwiejsze pod względem fizycznym, jak daleko odeszliśmy

od ręcznie wykonywanych prac, w jaki sposób wynalazki zmieniły nasze życie.

Potrzebne pomoce dydaktyczne to: mapy ścienne, mapy w atlasie, albumy, pocztówki, przezrocza,

fotografie, krótkie filmy przedstawiające rozwój naszej cywilizacji, miesięczniki popularno‐naukowe.

Analizujemy zbieżność rozwoju żeglugi oceanicznej, związanej z udoskonaleniem busoli i

skonstruowaniem karaweli, z dokonaniem licznych odkryć geograficznych.

84

Dokładniej omawiamy zdobycze techniki XX wieku i ich wpływ na życie ludzi. Zaznaczamy istotną rolę

nieodnawialnych i odnawialnych źródeł energii w rozwoju przemysłu i komforcie życia. Zapoznajemy

z osiągnięciami współczesnej medycyny i efektami użycia najnowszych technologii w badaniu

kosmosu. Zastanawiamy się, co jeszcze można odkryć. Omawiamy wkład Polaków w rozwój nauki.


przybliżenie uczniom planet tworzących Układ Słoneczny oraz innych obiektów

astronomicznych widocznych na niebie,

wskazanie najważniejszych odkryć w dziejach cywilizacji,

dokonanie przeglądu osiągnięć nauki ze szczególnym uwzględnieniem zdobyczy XX wieku (na

podstawie krótkich filmów, fotografii, albumów, pocztówek):

o udogodnienia techniczne w życiu codziennym,

o środki przekazu informacji,

o osiągnięcia medycyny,

o eksploracja kosmosu,

przeprowadzenie dyskusji na temat wpływu postępu technicznego na życie ludzi,

przeprowadzenie dyskusji na temat odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii (film,

przezrocza, fotografie, artykuły prasowe),

omówienie wkładu Polaków w rozwój nauki.

85

8. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów

8a. Cele sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów

Systematyczne sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów jest integralną częścią procesu nauczania i

warunkiem efektywności kształcenia. Procedury sprawdzania i oceniania osiągnięć nie należy

traktować jako czynności wystawienia oceny szkolnej. Celem sprawdzania i oceniania jest:

dla ucznia

poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie,

pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju,

motywowanie ucznia do dalszej pracy,

dla nauczyciela

ocena jakości jego pracy na podstawie wyników osiąganych przez jego uczniów ,

skuteczność wybranych metod uczenia się,

doskonalenie organizacji i metod pracy dydaktyczno‐wychowawczej,

ocena poziomu uzyskanych osiągnięć ucznia w stosunku do wymagań programowych

zawartych w Podstawie programowej,

dla rodziców, wychowawców, dyrektora szkoły i nadzoru pedagogicznego ocena:

efektywności procesu nauczania i uczenia się,

wkładu uczniów w pracę nad własnym rozwojem,

postępu edukacyjnego uczniów.

8b. Rodzaje działań sprawdzających poziom wiedzy i umiejętności uczniów

Ze względu na funkcje dydaktyczne wyróżniamy trzy rodzaje sprawdzania poziomu wiedzy i

zdobytych umiejętności:

sprawdzanie diagnostyczne – przeprowadzone na początku roku szkolnego lub na początku

innego okresu nauczania; jego celem jest rozpoznanie wcześniejszych osiągnięć, uzdolnień i

zainteresowań uczniów; powinno stanowić podstawę do ustalenia takich form pracy z uczniami,

które pozwalałyby na udzielanie pomocy najsłabszym i usamodzielnianie najlepszych;

sprawdzanie kształtujące – prowadzone w toku realizacji wybranych treści nauczania; jest

ważnym sposobem stałego zbierania informacji o osiągnięciach uczniów, pozwala systematycznie

86

rozpoznawać sukcesy i trudności uczniów w uczeniu się, a także umożliwia szybkie usuwanie

braków i luk w ich wiedzy;

sprawdzanie sumujące – dokonywane na ogół po zrealizowaniu większej jednostki dydaktycznej,

np. jednego działu; pozwala ustalić poziom osiągnięć uczniów, a także określić efektywność

kształcenia i dalsze planowanie procesu dydaktycznego.

8c. Plan wynikowy i jego rola

Przed rozpoczęciem zajęć dydaktycznych nauczyciel powinien poinformować uczniów, co będzie

przedmiotem sprawdzania i oceniania, kiedy i w jaki sposób uczniowie będą oceniani. Konieczne staje

się opracowanie planu wynikowego, w którym znajdą się wymagania na poszczególne oceny szkolne.

Wymagania te mogą być umieszczone w widocznym miejscu w pracowni, tak aby były one w każdej

chwili dostępne dla zainteresowanych osób. Dzięki takiemu działaniu sprawdziany będą cechowały

się dużą trafnością.

Przedmiotem sprawdzania powinny być:

wiadomości ucznia,

umiejętności przedmiotowe i ponadprzedmiotowe,

postawy i wartości kształtowane w procesie dydaktycznym.

W procesie nauczania‐uczenia się uczeń podejmuje różne działania i przejawia aktywność w wielu

obszarach, które powinny podlegać sprawdzaniu i ocenianiu według wcześniej podanych kryteriów. Do

obszarów aktywności ucznia, podlegających sprawdzaniu i ocenianiu, zalicza się:

rodzaj wykonywanej pracy – prace pisemne, wypowiedzi ustne, prace praktyczne,

organizację pracy ucznia – praca w zespole, praca indywidualna w klasie i w domu,

rodzaj wykonywanych zadań: zadania praktyczne, zadania ćwiczeniowe lub zadania

problemowe.

8d. wieloaspektowość sprawdzania osiągnięć uczniów

W przedstawionym programie nauczania zakłada się, że nauczyciel będzie korzystał z różnych form

sprawdzania osiągnięć: odpowiedzi ustnej ucznia, prac klasowych, arkuszy obserwacji ucznia, arkuszy

samooceny, kart oceny umiejętności ponadprzedmiotowych. Nie wszystkie wymienione w programie

cele podlegają pomiarowi dydaktycznemu. Niektóre z nich możemy oceniać na podstawie obserwacji

zachowań i postępów ucznia. Umiejętności praktyczne sprawdzamy przede wszystkim podczas lekcji

poświęconych wykonywaniu doświadczeń uczniowskich. Wówczas ocena najczęściej odnosi się do

pracy całego zespołu, co może być czynnikiem motywującym dla słabszych uczniów. W ocenie

87

umiejętności praktycznych uwzględniamy: przygotowanie teoretyczne, sprawność wykonywania

poleceń, poprawność wniosków oraz estetykę opracowania karty ćwiczeń.

Po zakończeniu analizy działu programowego lub większej partii materiału przeprowadzamy pisemny

sprawdzian sumujący. Podstawą do przygotowania sprawdzianów są opracowane wymagania

programowe na poszczególne oceny szkolne. Wymagania można podzielić na dwa poziomy:

wymagania podstawowe, obejmujące te treści nauczania, które są niezbędne do dalszego

uczenia się przedmiotu, a więc są najprostsze, najbardziej uniwersalne i najbardziej przystępne

dla uczniów. W rozważaniach teoretycznych i zaawansowanych pomiarach dydaktycznych w

wymaganiach podstawowych wyróżnia się wymagania konieczne na ocenę dopuszczającą

i wymagania podstawowe na ocenę dostateczną. Spełnienie wymagań podstawowych pozwala

uczniowi uzyskać ocenę dostateczną lub dopuszczającą, w zależności od sprawności posługiwania

się wiedzą i umiejętności stosowania jej w prostych i typowych sytuacjach, ćwiczonych w klasie w

czasie lekcji. Trudno określić wagę procentową poszczególnych umiejętności w przełożeniu na

ocenę szkolną. Waga ta zależy od specyfiki szkoły, czy wręcz zespołu klasowego. Nie da się jej

jednoznacznie określić przed przeprowadzeniem sprawdzianów diagnostycznych.

wymagania ponadpodstawowe, które obejmują treści o umiarkowanym i wysokim stopniu

trudności, złożone i mniej typowe, stanowiące poszerzenie wymagań podstawowych. Spełnienie

wymagań podstawowych i w ustalonym stopniu wymagań ponadpodstawowych pozwala

uczniowi uzyskać ocenę dobrą lub bardzo dobrą w zależności od stopnia spełnienia wymagań. Na

przykład uzyskanie 60–70% punktów za zadania dotyczące wymagań ponadpodstawowych

kwalifikuje ucznia do otrzymania oceny dobrej, natomiast za uzyskanie 80–90% punktów za

zadania ponadpodstawowe uczeń otrzymuje ocenę bardzo dobrą.

W rozważaniach teoretycznych i zaawansowanych pomiarach dydaktycznych w wymaganiach

ponadpodstawowych wyróżnia się wymagania rozszerzające na ocenę dobrą i wymagania

dopełniające na ocenę bardzo dobrą. Decyzja, co do podziału i praktycznego stosowania

poziomów wymagań, należy do nauczyciela. Jest także często ustalana w szkolnych zespołach

przedmiotowych i uwzględniana w do dziś funkcjonujących WSO (wewnątrzszkolnych systemach

oceniania).

W testach sprawdzających wielostopniowych możemy stosować zadania:

otwarte, typu rozszerzonej odpowiedzi, krótkiej odpowiedzi lub zadania z luką;

zamknięte, typu wielokrotnego wyboru, prawda – fałsz lub na dobieranie.

Jeżeli posługujemy się testem wielokrotnego wyboru lub krótkiej odpowiedzi, to stosownie do

poziomu wymagań przygotowujemy zestaw zadań podstawowych (ich liczba w sprawdzianie powinna

stanowić około 50% wszystkich zadań) i zestaw zadań sprawdzających wymagania ponadpodstawowe

88

(rozszerzające – około 30% i dopełniające – około 20%). Liczba zadań w sprawdzianie zależy od ich

rodzaju i stopnia trudności. Jeżeli stosujemy zadania rozszerzonej odpowiedzi, to udziały procentowe

odnosimy do liczby sprawdzanych umiejętności, a nie do niewielkiej w takich sprawdzianach liczby

zadań. Takie ustawienie planu testu jest spójne z zasadami budowy arkusza na sprawdzian po szkole

podstawowej i dobrze przygotowuje uczniów do tej formy kontroli umiejętności.

Nie należy zapomnieć, że ocenie powinny podlegać:

zarówno wiadomości, jak i umiejętności nabyte przez ucznia,

zaangażowanie w proces uczenia się,

pilność,

systematyczność i rzetelność w pracy,

umiejętność dokumentowania wyników pracy,

umiejętność dokonywania samokontroli i samooceny.

Documents

Przyrodo, witaj! - program nauczaniaPrzyrodo, witaj! Program nauczania przyrody do szkoły podstawowej Pod redakcją Wawrzyńca Kofty Warszawa, 2012 2 Spis treści: Wstęp 3 1. Podstawa