Psychologia emocji i motywacji 5 6

Wykład 5-6Różnice indywidualne

w rozwoju emocjonalności

Psychologia emocji i motywacji

2009/101

2

Wyłanianie się ludzkich emocji

Przyczyny emocjiPrzyczynami („wyzwalaczami”) emocji są pewne sytuacje, zdarzenia czy bodźce. Związek pomiędzy określonymi „wyzwalaczami”, a powstającymi w odpowiedzi na nie reakcjami emocjonalnymi, zmienia się wraz ze zmianą systemu znaczeń danej jednostki, np.: Doświadczenie porażki wywoła smutek u dzieci w

wieku poniżej 2 lat, ale u starszych dzieci wywoła wstyd lub poczucie winy

3

Wyłanianie się ludzkich emocji

Rozwój stanów emocjonalnychModel różnicowy – specyficzne stany emocjonalne wywodzą się ze zmian rozwojowych: W momencie urodzenia się dzieci mają jeden

dwubiegunowy stan emocjonalny: negatywny (dyskomfort) vs. pozytywny (zaspokojenie)

Inne stany wyłaniają się z czasem poprzez różnicowanie w wyniku dojrzewania, socjalizacji i rozwoju poznawczego

Model odrębnych systemów – specyficzne stany emocjonalne istnieją już w chwili narodzin, ale mogą się ujawniać dopiero na dalszym etapie rozwoju. Określone stany emocjonalne wyłaniają się w określonym porządku, albo zgodnie z zapotrzebowaniem jednostki.

4

Wyłanianie się ludzkich emocjiRozwój doświadczeń emocjonalnych

Doświadczenie emocjonalne jest dokonywaną przez jednostkę interpretacją i oceną własnego stanu emocjonalnego i ekspresji. Dopóki jednostka nie jest zdolna do obiektywnej

samoświadomości, może jej brakować zdolności do doświadczania emocji

Rozróżnienie zdarzeń na wewnętrzne i zewnętrzne wymaga samoświadomości (samouświadamiania swojej odrębności)

Część emocji wymaga samoświadomości – nie mogą się więc pojawić, zanim jednostka nie rozwinie swojej samoświadomości

5

zakłopotaniezazdrośćempatia

Wyłanianie się ludzkich emocjiw ciągu pierwszych 3 lat życia

Emocje podstawowe

zadowolenie dystres

radość zaskoczenie smutek, wstręt

zainteresowanie

złość, strach

zakłopotaniedumawstyd

poczucie winy

pierwsze

6 miesięcy życia

samoświadomośćod 18 do 24

miesiąca życia

rozwijanie standardów i zasadod 2,5 do 3

lat życia

6

Socjalizacja wyrażania i regulacji emocji

Wpływy rodzicielskieSocjalizacja – proces rozwoju społecznego człowieka, będący efektem zarówno kierowanych i zamierzonych (wychowanie), jak i nie zamierzonych oddziaływań otoczenia społecznego

Wpływy rodzicielskie: bezpośrednie – intencjonalne próby wpływu na

emocjonalne zachowanie dziecka (np. informowanie dziecka, że uczucia innego dziecka zostaną zranione, jeśli będzie się z niego śmiało, że się przewróciło)

pośrednie – niejawne, lub nieintencjonalne modyfikowanie emocjonalnych zachowań dziecka (np. wpływ sposobów wyrażania radości lub złości przez rodziców)

7


Wpływy rodzicielskie

Sposób wyrażania emocji przez rodziców, a socjalizacja emocji: Intensywność wyrażania emocji przez rodziców

może wpływać na zdolność dzieci do interpretacji i rozumienia reakcji emocjonalnych innych ludzi.

Wyrażanie emocji przez rodziców (np. wrogości wobec dziecka czy złości) może wpłynąć na poziom społeczno-emocjonalnej kompetencji dziecka, np. poprzez kształtowanie jego odczuć wobec siebie i innych ludzi.

Małe dzieci matek wyrażających pozytywne emocje skłonne były do wyrażania emocji także pozytywnych.

8



Sposób wyrażania emocji przez rodziców, a socjalizacja emocji (cd.): Małe dzieci matek częściej dających wyraz złości

wykazywały większą skłonność do wyrażania także negatywnych emocji.

Przedszkolaki, których matki cechowały silne wyrażanie emocji, częściej wyrażały swe emocje w przedszkolu.

Możliwe mechanizmy odpowiedzialne za podobieństwo w sposobie wyrażania emocji przez rodziców i dzieci: Zaraźliwość emocjonalna – modelowanie stylu ekspresji Czynniki genetyczne

9



Sposób reagowania rodziców na ekspresje emocjonalne dzieci, a socjalizacja emocji: Dzieci, które karano za wyrażanie negatywnych

emocji, stopniowo uczą się te emocje hamować lub ukrywać, jednak wraz z wiekiem stają się one skłonne do wyższego poziomu pobudzenia fizjologicznego w sytuacjach wywołujących negatywne emocje

Zachęty rodziców do kontrolowania przez dzieci ich emocji wiążą się z niską zdolnością dzieci do wyrażania współczucia (dotyczy głównie chłopców)

Zniechęcenie przez matkę do wyrażania przez dziecko swych emocji może uniemożliwić mu nabycie umiejętności rozpoznawania emocji innych

10



Sposób reagowania rodziców na ekspresje emocjonalne dzieci, a socjalizacja emocji (cd.): Dwulatki, których matki odpowiednio reagowały na

ich objawy złości były mniej skłonne do wybuchu złości w zetknięciu ze złością innych dzieci i w większym stopniu były zdolne do pozytywnego reagowania na innych ludzi podczas nieobecności matki.

Dzieci, których matki optymalnie reagowały na ich strach, były mniej bojaźliwe w innych sytuacjach.

Wrażliwość matek na smutek ich 2-letnich dzieci wiązała się u tych dzieci z niskim poziomem afiliacji. Uspakajanie dziecka efektywnie redukuje jego stres, ale zmniejsza szanse na nauczenie się efektywnych metod radzenia sobie

11


Kontekst kulturowyReakcje rodziców na nieposłuszeństwo dzieci (w wieku przedszkolnym): Japonia – matki częściej odwołują się do uczuć, aby

skłonić dzieci do posłuszeństwa. USA – matki częściej stosują bezpośrednie

polecenia

Socjalizacja złości i agresji dzieci: Plemię !Kung – brak reakcji matek na skierowane

wobec nich akty agresji dzieci, brak agresji i przyjazna współpraca wśród rówieśników

USA – matki zachęcają dzieci do agresji interpersonalnej, wzmacniają pragnienie zemsty, prowokują

12

Wskaźniki przywiązania: Selektywny uśmiech społeczny – skierowany do

znanych osób, przede wszystkim matki (występuje ok. 2-3 miesiąca życia)

Lęk przed obcymi – okazywanie niezadowolenia, niepokoju i ostrożności na widok nieznanych twarzy (pojawia się ok. 6 miesiąca życia)

Lęk przed rozstaniem – okazywanie rozpaczy i protestu w sytuacji rozdzielenia z opiekunem (występuje ok. 12 miesiąca życia)

Rozwój psychospołeczny

Style przywiązania

13

Przywiązanie zapewniające poczucie bezpieczeństwa Dzieci w nowym, nieznanym otoczeniu próbują badać otoczenie, a

zwracają się do matek o pocieszenie, gdy go potrzebują

Przywiązanie lękowo-oporne: nie zapewniające poczucia bezpieczeństwa, z zachowaniami lękowo-opornymi Dzieci w nowym, nieznanym otoczeniu nie badają otoczenia,

wykazują skłonności do niepokoju, gdy matka je opuszcza, a gdy wraca, do reakcji ambiwalentnych (przywierają, potem odpychają)

Przywiązanie lękowo-unikowe: nie zapewniające poczucia bezpieczeństwa, zachowania lękowo-unikające Dzieci są słabo przywiązane do matek i rzadko okazują niepokój lub

rozpacz, gdy zostają same, a po powrocie matki słabo (lub w ogóle) nie reagują


Style przywiązania

14


Teoria Erika EriksonaPodstawowa charakterystyka teorii E. Eriksona: skupienie się na etapach rozwoju społecznego

„połączenie teorii dziecięcej seksualności i wiedzy o fizycznym i społecznym wzrastaniu dziecka w rodzinie i społeczeństwie” (Erikson, 1980)

zasada epigenetyczna„epigeneza (biol.) – stopniowy rozwój zarodka przez stopniowe różnicowanie się komórek powstałych z podziału zygoty, a następnie tworzenie się tkanek, narządów i ich układów” (Słownik PWN)

8 stadiów rozwoju, obejmujących również wiek dorosły i starość

Stadia rozwoju opisane w kategoriach kryzysów i sił ego (cnót)

15

Okres życia

Kryzys psychospołeczny

Siła ego (cnota)

I Niemowlęctwo (ok. 1 rok)

podstawowa ufność

podstawowa nieufność

nadzieja

II Wczesne dzieciństwo (ok. 2 – 3

lata)

autonomia

wstyd i zwątpieniewola

III Okres zabaw (ok. 4 – 5 lat)

inicjatywa

poczucie winycelowość

IV Okres szkolny

pracowitość

poczucie niższościkompetenc

ja


Teoria Erika Eriksona

16

Okres życia

Kryzys psychospołeczny

Siła ego (cnota)

V Dorastanie

(ok. 18 – 22)

tożsamość

pomieszanie tożsamości

wierność

VI Młodość bliskość

izolacjamiłość

VII Dorosłość twórczość

stagnacjaopiekuńczo

śćVIII Dojrzałość integralność

rozpacz

mądrość


Teoria Erika Eriksona

17

Rozwój emocjonalny obejmuje 3 fazy: Nabywanie – jednostka nabywa i ćwiczy

różnorodne emocje, uczy się ich okazywania oraz nazywania

Doskonalenie – w tej fazie następuje różnicowanie okazywania emocji, a także rozwija się umiejętność ich wiązania z kontekstem społecznym

Transformacja – dotyczy zmian w całym systemie emocjonalnym. Stany emocjonalne stają się elementem systemów myśli i zachowań.

Rozwój emocjonalny

Fazy rozwoju emocjonalnego

18

W fazie NABYWANIA Niemowlęta wkrótce po narodzinach dysponują

sporym zasobem ekspresji emocji złości (gniewu? strachu?), radości i wstrętu

Niemowlęta szybko uczą się odczytywania ekspresji emocji podstawowych i najdalej w wieku 11 tygodni potrafią rozpoznać na twarzy matki ekspresję smutku, złości, strachu i szczęścia

Niemowlęta rozumieją znaczenie ekspresji emocji podstawowych i dostosowują swoje zachowanie do emocji okazywanych przez matkę

Rozwój emocjonalny


19

W fazie DOSKONALENIA: Nie zmieniają się podstawowe znaczenie emocji,

a jedynie sposób i miejsce ich wyrażania. Nabywane są umiejętności, które umożliwiają

dziecku ukrywanie przeżywania emocji Rozwijane są elementy samokontroli

emocjonalnej, tzn. umiejętność sterowania emocjami poprzez ich hamowanie lub podsycanie.

Rozwój emocjonalny


20

DOSKONALENIE Okres niemowlęcy:

W trakcie zabaw „twarzą w twarz” z mamą kształtowany jest sposób wyrażania poszczególnych emocji

Mogą się pojawiać dysfunkcje emocjonalne – np. wtedy, gdy dziecko naśladuje ekspresję emocjonalną depresyjnej matki

Dzieciństwo: Sposoby wyrażania emocji stają się coraz bardziej

przystosowane do wymagań kulturowych i rodzinnych Okres dojrzewania:

Rozwija się ekspresja emocji społecznych, np. okazywanie pogardy albo poczucia winy

Początkowa ma miejsce duża niezręczność w okazywaniu emocji, zwłaszcza tych związanych z zachowaniem dystansu i prywatności – ekspresje emocji interpretowane są jako wrogość.

Rozwój emocjonalny


21

TRANSFORMACJA Dzieciństwo:

Pojawiają się transformacje doświadczeń emocjonalnych do systemów reprezentacji świata – np. różne style narracyjne w opowiadaniu historii związanymi z różnymi uczuciami.

Okres dojrzewania: Doskonalenie mechanizmów emocjonalnych obejmuje

wzrost świadomości zmian nastrojów Wraz z wiekiem zmienia się wpływ kontekstu

społecznego na sposób przeżywania emocji. Dla dziecka pierwszoplanowymi postaciami są członkowie rodziny i z tym kontekstem wiążą oni swoje życie emocjonalne. Dla nastolatka emocje zaczynają się łączyć z rówieśnikami.

Rozwój emocjonalny


22

Psychiczna reprezentacja emocjiT. Maruszewski i E. Zdankiewicz-Ścigała

KODY OBRAZOWE

skrypty

KODY ABSTRAKCYJNE

pojęcia

KODY WERBALNE

schematy

sym

bol

izac

jades

ymbol

izac

ja

seman

tyzacja

desem

antyzacja

wizualizacja

werbalizacja

23

Empatia – „reakcja afektywna bardziej odpowiadająca cudzej niż własnej sytuacji” (M.L. Hoffman)

Pięć trybów empatycznego pobudzenia: Mimikra motoryczna i dodatnie sprzężenie zwrotne Klasyczne warunkowanie Bezpośrednie kojarzenie cechy ofiary lub jej

sytuacji z własnym, bolesnym doświadczenie Kojarzenie pośrednie (zapośredniczone przez

semantyczne przetwarzanie informacji) Przyjmowanie ról i zmiana perspektywy

Rozwój emocjonalnyEmpatia i rozwój moralny

24

Rozwój uczuć empatycznych u dzieci: Reaktywny płacz noworodka Egocentryczne cierpienie empatyczne (dystres) – dzieci

reagują na cierpienie innych tak, jakby to one same cierpiały

Quasi-egocentryczne cierpienie empatyczne – dziecko zdaje już sobie sprawę z tego, że cierpi kto inny, ale myli swój stan wewnętrzny ze stanem innej osoby i robi dla niej to, co jemu przyniosłoby pocieszenie

Cierpienie empatyczne – uczucia dziecka zbliżają się do uczuć drugiej osoby, bo nie utożsamia już ono stanów wewnętrznych innych osób z własnymi odczuciami

Empatia dla doświadczenia innej osoby – wykraczająca poza bieżącą sytuację (np. chroniczna choroba, ubóstwo)

Rozwój emocjonalnyEmpatia i rozwój moralny

25

Zaburzone zachowania u dzieci: Internalizacja – zachowania skierowane ku

sobie, takie jak lęk, wycofanie, depresja i uskarżanie się na dolegliwości somatyczne.

Eksternalizacja – zachowania skierowane na zewnątrz, takie jak hiperaktywność, agresja, zachowania aspołeczne i problemy z dyscypliną.

Regulacja emocjonalna

a problemy z zachowaniem

26

Zaburzenia internalizujące: Krańcowa nieśmiałość Lęki Zahamowania w reakcji na bodźce Nastroje depresyjne Brak elastyczności w koncentracji na własnej osobie

(dziewczęta) Nadmierna samokontrola łącząca się z nastrojami

depresyjnymi (dziewczęta) Niekontrolowane zachowania agresywne w

połączeniu ze skłonnościami depresyjnymi (chłopcy) Słabsza adaptacja w nowych sytuacjach, pewność

siebie, samokontrola (chłopcy).



27

Zaburzenia eksternalizujące: Utrata panowania nad sobą Wysoka reaktywność Niska koncentracja uwagi Wysokie pobudzenie motoryczne Negatywne emocje (drażliwość, smutek, gniew,

złość) Brak umiejętności przystosowania i elastyczności.



28

Inteligencja emocjonalna

Inteligencja emocjonalna przejawia się w 5 podstawowych zdolnościach: Znajomość własnych przeżyć Kierowanie emocjami Zdolność motywowania się Rozpoznawanie emocji u innych (empatia) Nawiązywanie i podtrzymywanie związków

z innymiPeter Salovey, John Mayer

(1990)

29

MSCEIT. Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test. Example Items

Identifying Emotions

Indicate the emotions expressed by this face. Happiness 1 2 3 4 5 Fear 1 2 3 4 5 Sadness 1 2 3 4 5

30


Using Emotions What mood (s) might be helpful to feel when meeting in-laws for the very first time?

Not Useful

Useful Tension 1 2 3 4 5Surprise 1 2 3 4 5Joy 1 2 3 4 5

31


Understanding Emotions

Tom felt anxious, and became a bit stressed when he thought about all the work he needed to do. When his supervisor brought him an additional project, he felt ________________. (Select the best choice.)

a) Overwhelmed b) Depressed c) Ashamed d) Self Conscious e) Jittery

32


Managing Emotions

Debbie just came back from vacation. She was feeling peaceful and content. How well would each action preserve her mood?

Action 1: She started to make a list of things at home that she needed to do.

Very Ineffective..1.....2.....3.....4.....5..Very Effective

Action 2: She began thinking about where and when she would go on her next vacation.


Action 3: She decided it was best to ignore the feeling since it wouldn't last anyway.


33

BibliografiaLiteratura obowiązkowa (do egzaminu):Oatley, K. i Jenkins, J. M. (2003). Zrozumieć emocje. Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe PWN (s. 186-217)

Bibliografia dla odważnychBrenner, E.M. i Salovey, P. (1999). Regulacja emocjonalna w okresie dzieciństwa:

aspekty rozwojowe, interpersonalne i indywidualne. W: Salovey, P. i Sluyter, D.J. (red.). Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis (s. 223-287).

Eisenberg, N., Fabes, R. i Lasoya, S. (1999). Reakcje emocjonalne: ich regulacja, korelaty społeczne i socjalizacja. W: Salovey, P. i Sluyter, D.J. (red.). Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis (s. 223-287).

Lewis, M.(2005). Wyłanianie się ludzkich emocji. W: Lewis, M. i Haviland-Jones (red.) Psychologia emocji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. (s. 342-358)

Saarni, C. (2005). Społeczny kontekst rozwoju emocjonalnego. W: Lewis, M. i Haviland-Jones (red.) Psychologia emocji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. (s. 393-409)

Zdankiewicz-Ścigała, E. i Maruszewski, T. (1998. Emocje – aleksytymia – poznanie (s. 15-96). Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora

Documents

Psychologia emocji i motywacji 5 6