!!^i;;;.i^;i;i;i

tii!:;iiv;n.

::;a.:'

':;:

;';';:;:;;;;;::::

Miliiljjioiil"!;;^;';'/''

fci!i!'::f;;:;..:'';v\r|;_

',..

?:::':^^^'^i

'-!;::

;;;.:.

.'

f:t)q;':^:fc!|^;:::i:;;j;^3;:I;:;:ni'Sijj|j''i;;::;:;:i;^^

:^

i!;|;v::;;S!is:f-

;;;;;:;;,;;;;;!;;':!

;

''"ISx:;;::;';:!:;;;;;:;:;;;;;;;:;

^

i;,!;!,::::;;';!;x;;.;; ;:;;;;;;::;:;;-::-

s!!S;;;;i!pi;!:i;ii;;;;!:;;';i;il:i:;:;::

:(;::t]6fi;.ii("':;;)(;; f}^;';;;!::'

;vii'i;M:^i;i;f.:;;*;r/;::;;i:;:::.:-v;;x}s:n);;Hr))l*'Ml,lt.l'H..

;;;.; ;;.!

1

;:'::f;.::::iii^t;',n:ni:;:H^:

'

{;^;:;!;jjiii;;ilp;iii^ii|^

:>rj{;i;;:;;;;i:;nn;iJi;:::

;:

t

':''''-^?';;':':;;H::;;r;'

''''["'-

'''''''

Book

.

n )/S

ii

X7^

P.

VIRGILII

MARONIS

OPERA.

y yjj%A/X^. in

procul.

pago qui Andes dicitur, qui est a Mantua non Praegnans mater somniavit Maia, enixam se laureum ramum, quem contacta terra confestim cerneret coaluisse, et excrevisse illico in speciem maturae arboris, refertse variis pomis et floribus ac sequenti:

luee

cum

marito rus propinquum petens, ex itinere

a2

JVdivertit,

P.

VIRGIUI VITA.subjecta fossa partu levata cst.

atque in

Eerunt infantem, ut

fuit editus, nec vagisse, et adeo miti vultu fuisse, ut haud dubiam spem prosperioris geniturse jani tum indicaret. Et accessit aliud r

sagium.puerperiis,aluit,

Siquidem virga populea, more regior

eodem statim loco depacta, ita brev ut multo ante satas populos adequarit. Qf bor Virgilii ex eo dicta atque consecrata est ; s gravidarum et foetarum religione, suscipientiunr solventium vota. Initio setatis, id est, usque degit et xvii anno vir Consulibus iterum quibus n8 Evenitque, ut eo ipso die Lucretius poeta d Sed Virgilius Cremona Mediolanum, et h p5st Neapolim transit. Ubi cum literis et:

^

mum

annum, Cremonseillis

gam

cepit;

.i

Latinis vehementissimam operam dedissti, tuader.* omni cura omnique studio indulsit medicinse et matheraaticee. Quibus rebus cum ante ahos eruditior peritiorque esset, se in Urbem contulit, statimque, magistri stabuli equorum Augusti amicitiam nactus, multos variosque morbos incidentes equis curavit. At ille in mercedem singulis diebus panes Virgilio, ut uni ex stabulariis, dari jussit. Interea a Crotoniatis pullus equi mirse pulehritudinis Csesari dono fuit missus qui:

omnium

judicio

spem portendebat

virtutis et celerita-

tis immensee. Hunc cum aspexisset Maro, magistro stabuU dixit, natum esse ex morbosa equa, et nec viribus vahturum, nec celeritate idque verum fuisse in:

ventum

est.

Quod

ciim magister

stabuli

Augusto

mercedem panes jussit. Cum item ex Hispania Augusto canes dono mitterentur, et parentes eorum dixit Virgihus^ et animum cerecitasset, duplicari ipsi in

ieritatemque futuram. Quo cognito, rnandat iterum Virgilio panes duphcari. Dubitavit Augustus, Octaviine filius esset, an alterius idque Maronem aperire posse arbitratus est, quia canum et equi naturam paren!

;

P.

VIRGILII VITA.

V

Amotis igitur omnibus arbitris, illum partem domus vocat, et solum rogat, an sciat quisnam esset, et quam ad felicitandos homines Novi, inquit Maro, te, Caesar facultatem haberet. Auguste, et ferm^ sequam cum diis immortalibus potesque cognorat.in peiiitiorem

testatem habere,

ut,

quem

vis,

felicem facias,

Eo

animo sum, respondit Csesar, ut, si verum pro rogatu dixeris, beatum te felicemque reddam. Utinam, ait Maro, interroganti tibi vera dicere queam Tunc Augustus putant alii me natum Octavio quidam suspiI :

:

cantur alioinqviit, si

me

genitum

viro.

Maro

subridens, Facile,

impune licenterque qus

sentio, loqui jubes,

id dicam,

Affirmat Csesar jurejurando,

nuUum

ejus

dictum eegr^ laturum, im6 non nisi donatum ab eo discessurum. Ad haec oculos oculis Augusti infigens Maro, Eacilius, ait, in caeteris animahbus qualitates parentum mathematicis et philosophis cognosci possunt in homine nequaquam possibile est sed de te conjecturam habeo siniilem veri, ut quid exercuerit pater tuus, scire possim. Attentfe exspectabat Augustus quidnam diceret. At iile: Quantum ego rem intelligere possum, pistoris fihus es, inquit. Obstupuerat Ceesar, et statim quo id pacto fieri potuerit, anirao volvebat. Interrumpens Virgilius, Audi, inquit, quo pacto id conjicio Cum qusedam enuntiarira prsedixerimque, quae intelligi scirique non nisi ab eruditissimis summisque viris potuissent tu, princeps orbis, item et item panes in mercedem dari jussisti : quod quidem aut::

:

pistoris aut nati pistore officium erat.facetia.

Placuit Cassari

At deinceps, inquit Caesar, non a pistore, sed a rege magnanimo, dona feres ilhimque plurimi:

fecit,

et Pollioni

commendavit.

Corpore

et statura

fuit grandi, aquilino colore, facie rusticana, valetudinevaria.

doloreejecit;

Nara plerumque ab stomacho et faucibus ac capitis laborabat : sanguinem etiam ssepiuscibi vinique

minimi.

Fama

est,

eum

libidinis

a3

;

;

VI

P.

VIRGILII VITA.

Sed boni ita eum pueros amasse putaverunt, ut Socrates Alcibiadem, et Plato Verum inter omnes maxime dilexit Cesuos pueros. betem et Alexandrum : quem secunda Bucolicorumpronioris in pueros fuisse.Pollione.

appellat donatum sibi ab Asinio Utrumque non ineruditum dimisit Alex-andrum grammaticum, Cebetem vero et poetam* Vulgatum est consuevisse eum cum' PlotiS. Hieria*

ecloga

Alexin

;

:

Sed Asconius Pedianusrio

affirjnat,

ribus natu narrare solitum, invitatum

ad communionem mulieris,

ipsum postea minoquidem se a Vaverum se pertinacissimfe

recusasse.

Csetera sane, vita et ore et animo,ac,si

tam

probum

fuisse consfat, ut Neapoli Parthenias vulg^:

quando Romae, qub rarissim^ sectantes demonstrantesque se subterfugere solitum in proximum tectum. Bona autem cujusdam exulantis offerente AuPossedit prope centies gusto, non sustinuit accipere. sestertium, ex Itberalitatibus amicorum, habuitque doappellaretur

commeabat,

viseretur in publico,

mum Romse in Esquiiiis juxta hortos Mecaenatis quamquam secessu Campanise Siciliseque plurimum:

uteretur.

Qusecumque ab Augustohabuit.

peteret, repuls^*.

*

nunquam

Parentibus quotannis aurum ad;

abundantem alitum mittebat, quosjamgrandis amisit ex quibus patrem oculis captum et duos fratres germanos, Silonem impuberem, Flaccum jam adultum, cujus exitum sub nomine Daphnidis deflet. Intercaetera studia, ut supra diximus, medicinae quoque,

maximfe mathematicse, operam dedit. Egit et causam unam opnino, nee ampliiis quam semel. Sermone tardissimuni, ac pene indocto similem fuisse, Melissus tradidit. Poeticam puer adhuc auspicatus in Balistam ludi giadiatorii rnagistrum, ob infamiam latrociniorum coopertum lapidibus, distichon fecitac:,

JHonie sub koc lapidum tegitur Balista sepuUy,s Nocle dieque tuum carpe viator iier*

'

:

P.

VIRGILII VITA.

VU

Deinde Catalecton, et Moretum, et Priapeia, et Epigrammata, et Diras^ et Culicem, ciim esset annorum quindecim. Cujus materia talis est Pastor fatigatus aestu cum sub arbore obdormisset, et serpens adillum proreperet e palude, culex provolavit^ atque inter duo tempora aculeum fixit pastori At ille continuo culicem contrivit, et visum serpentem interemit, ac sepulcrum:.

culici statuit, et distichon fecit

Parve culex, pecudum custos, tibi tale merenti Funeris qfficiura,vitcp promurtere^reddit,

Scripsit etiam,

de qua ambigitur, Etnam.:

Et mox,

cum res Romanas inchoasset, offensus materia et nominum asperitate, ad Bucolica transit maxime utAsinium Pollionem, Alfenum, Varium, et Cornelium GaUum celebraret quia in distributione agrorum, qui post Philippensem victoriam veteranis, triumvirorum:

jussu, transstitissent.

Padumsibi vix

Deinde Georgicamilitis,

edidit,

cum

indemnem se praehonorem Mecsenatis dum noto opem tulisset adversusdividebantur,in

vel, ut alii putant, Arii a quo in altercatione litis ngrariae parum abfuit quin occideretur. Novissime autem jEneidem aggressus est ; argumentum varium et multiplex, et quasi amborum Homeri carminum instar ; prseterea nominibus ac rebus Grsecis Latinisque commune, et in quo, quod maxime studebat, Romanse simul urbis, et Augusti origo contineretur. Ciim Oeorgica scriberet, traditur quotidie meditatos man^ plurimos versus dictare solitum, ac per totum diem retractando ad paucissimos redigere, non absurde carmen se ursae more parere dicentem, et lambendo demum effingere- jEneida prosa prius oratione formatam, digestamque in xii libros, particulatim coniponereinstituit, ut quidam tradunt. Alii ejus sententiae sunt, ut existiment, eum, si diutius vixisset, quatuor et viginti libros usque ad Augusti tempora scrip-

Claudii

veterani

centurionis

violentiam,

:

^

Vill

P.alia

VlRGILIl VITA.qusedampercursurum:

turum, atque

;

Awgusti

vero gesta diligentissim^ executurum quippe qui, dum scriberet, ne quid impetum moraretur, qusedam imperfecta reliquit ; alia levissimis versibus scripsit quos per jocum pro tigillis vel tibicinibus interponi ^ se dicebat, ad sustinendum opus, donec solidae columBucolica triennio Asinii PoUionis nse advenirent.

suasu perfecit. Hic Transpadanam provinciam regecujus favore, cum veteranis Augusti militibus bat:

Cremonensium et Mantuanorum agri distribuerentur, suos Virgilius non amisit. Facta enim distributione,suos, seu Claudio sed Ario datos, recuperavit. Hunc Pollionem maxime amavit Maro, et dilectus ab eo magna munera tulit, quippe qui invitatus ad coenam,

captus pulchritudine etpueri,

diliger>tia

eum dono

accepit.

Hujus Pollionis

Alexandri Pollionis filium C.

Asinium, et Cornelium Gallum, oratorem claruni, et poetam non mediocrem, miro amore dilexit Virgilius. Is transtulit Eupherionem in Latinum, et libris quatuor amores suos de Cytheride scripsit. Hic primo in amicitia C. Csesaris Augusti fuit postea in suspicionem conjurationis contraiilum adductus, occisus est. Veriim usque adeo hunc Gallum Virgilius amaraj., ut quartus Georgicorum, a medio usque ad finem, ejus iaudem contineret. Quem postea, jubente Augusto, Georgitca septennio in Aristsei fabulani commutavit. Neapoli ^neida partim in Sicilia, partim in Campania duodecim confecit annis. Bucoiica eo successu edidit, ut in scena quoque per cantores crebra pro::

nunciatione recitarentur. At ciim Cicero quosdam versus audisset, et statim acri judicio intellexisset non' communi vena editos, jussit ab initio totam eclogam quam cum aceurat^ pernotasset, in fine ait : | recitari Magnce spes altera RomcB, Quasi ipse linguae Latin83| spes prima fuisset, et Maro futurus esset secunda. Quae verba postea ^neidi ipse inseruit. Georgica, f:

P.

VIRGILII VITA.

IX

reverso ab Actiaca victoria Augusto, atque reficiendaruin virium caus^ Atellae commoranti, per continuum quatriduum legit, suscipiente Mecsenate legendi vicem,

quoties interpellaretur ipse vocis ofFensione. Pronuntiabat autem maxima cum suavitate, et lenociniis

Seneca tradidit, Julium Montanum poetam soliqusedam Virgilio, si voceni posset et os, et hypocrisim. Eosdem enim versus eo pronuntiante, bene sonare sine illo inarescere, quasi mutos. ^Eneidos vixdum coeptse tanta exstitit fama,miris.

tum

dicere, involaturum se

:

ut Sext. PropertiusCedite

non

dubitarit sic prsedicareGraii ;.

:

Romani

scriptores^ eedite

Nescio quid majus nascitur Iliade

Augustus ver5, cum tum forte expeditione Cantabrica abesset, et supplicibus atque minacibus per jocum litteris efflagitaret, ut sibi de ^neide, ut ipsius verba sunt, vel prima carminis hypographa, vel quodhbet cui colon mitteret, negavit se facturum Virgihus tamen multo post, perfecta demum materia, tres omnino Ubros recitavit secundum videhcet, quartum, Sed hunc prsecipu^ ob Octaviam quae, et sextum. cum recitationi interesset, ad illos de filio suo versus,: :

:

Tu Marcelluscillata,

eris,

defecisse fertur

:

atque segr^ refoet

denailla

sestertia pro singulo versu Virgilio dari:

jussitr

Recitavit et phiribus

neque frequenter,

de quibus ambigebat, quo magis judicium hominum experiretur, Erotem librarium et libertum ejus, exactse jam senectutis, tradunt referre solitum, quondam in recitando eum duos dimidiatos versus compl^sse eo tempore, et huic, Misenum ^olideriy Item huic, j^re adjecisse, quo non prcEstantior alter. ciere viros, simiU calore jactatum subjunxisse, Martemque accendere cantu ; statimque sibi imperasse, ut utrumque volumini adscriberet. BucoUca Georgicaque emendavit. Anno ver5 quinquagesimo secundo,

ferme

X

P.

VIRGILlI VITA,

ut ultimam manum Mneidi imponeret, statuit in Graeciam et Asiam secedere, triennioque continu6 omnem operara limationi dare, ut in reliqua vita tantum philosophise vacaret. Sed cum aggressus iter Athenis occurrisset Augusto ab oriente Romam revertenti,

una cum

Caesare redire statuit.

Ac cum Megaram

vicinam Athenis oppidum, visendi grati^ peteret, knguorem nactus est quem non intermissa navigatio auxit, ita ut gravior indies^ tandem Brundusium adventarit ubi diebus paucis obiit, decimo Kal. Octob. C. Sentio et Q.Lucretio coss. Qui ciim gravari: :

morbopetivit,

sese sentiret, scrinia ssep^ et:

magna

instantia

crematurus iEneida quibus negatis, testamento comburi jussit, ut rem inemendatam imperfectamque. Verum Tucca et Varius monuerunt, id Augustum non permissurum. Tunc eidem Vario, ac simul Tuccse, scripta sub ea conditione legavit, ne quid adderent quod a se editum non esset, et versus etiam Voluit etiam imperfectos, si quierant, relinquereijt. sua ossa Neapolim transferri, ubi diu et suavissimfe vixerat, ac extrema valetudine hoc ipse sibi epitaphiumfecit distichon:

AZantua me genuit, Calabri rapuSre, tenet nuncParthenGpe:

cecini pascua, rura, duces.

Translata igitur jussu Augusti ejus ossa, prout statuerat, Neapolim fu^re, sepultaque via PuteolanS,, intra lapidem secundum, suoque sepulcro id distichon, quod Hseredes fecit ex dimidi^ fecerat, inscriptum est. parte Valerium Proculum, fratrem ex altera parte, ex quarta Augustum, ex duodecima Mecaenatem, ex reliqua L. Varium, et Plotium Tuccam, quiejus JEneidem post obitum, prout petiverat, jussu Caesaris emendaverunt. Nam nuUius omnino sententia crematu Mneis digna visa fuit de qua re Sulpicii Carthaginiensis exstant hujusmodi versus ::

:

:

:

P.

VIRGILII VITA.

Xi

Jusserat heec rapidis aholeri carmina Jlammis VirgiliuSj Phrygium qucu cecinere ducem, Tucca vetat, F^ariusque simul : tu, maxime Ccesar,

NonInfelix

sinis^ et

Latice consulis historice,

gemino cecidit prope Pergamus igm\ Et pene est alto Troja cremata rogo,

Exstant et Augusti de ipsa eadem reversus plures etclarissimi:

quorum initium

est

Ergone supremis potuit vox improha verhis Tam dirum mandare nefas f ergo ihit in ignes, Magnaque doctiloqui morietur JMusa J^aronis P

Et paulo postSed legum servanda fldes ; suprema voluntas Quod mandat, ferique jubet^parere necesse est. Frangatur potiils legum veneranda p)otestaSy

Quam

tot congestos

Hauserat una

dies,

n&ctesque diesque lahores Et ea quse sequuntur.

Nibil igitur auctore 7\.ugusto Varius addidit, quod et Maro preeceperat, sed summatim emendavit, ut qui versus etiam imperfectos, si qui erant, reliquerit. Hos

supplere conati, non perinde valuerunt ob quod omnia fere apud eum hemistichia, : prseter illud, Quem tibi jam Troja peperity sensum videntur habere perfectum. Nisus grammaticus audisse se a senioribus dicebat^, Varium duorum librorum

multi

mox

difficultatem

ordinem commuta^se, et qui tum secundus erat, iri etiam primi libri cortertium locum transtulisse rexisse principium, his demptis versibus:.

:

lUe ego, qui quondam gracili modulatus avend Carmen, et egressus sylvis vicina coegi, JJt quamvis avido parerent arva colono ;

Gratum opus

agricolis

:

at

nunc horrentia

J\^artis

Arma|j1

virumque cano,

Obtrectatores Virgilio

nunquam

defuerunt.

Nam

nec

Homei^o quidem. Prolatis Bucolicis innominatus qui-

dam

rescripsit Antibucolica,irci^uln^jxq.

duas

modo

Eclogas, sed/*

insulsissim^

Quarum

prioris initium est

Tityre^ sitoga calda tibiest, quo iegmine fagi

xii

P.

VIRG&LII VITA.

Sequentis,Dic mihi Damoeta^ cujum pecus, anne Latinum ? Nn^ verum JEgonis^ nostri sic rure loquuntur,Alius, recitante

eo ex Georgicis, Nudus ara^ sere nu dus ; subjecit, habehis frigora, /ebrem. Est et adyersus jiEneida liber Carbiiii Pictoris, titulo -^neidomastix. M. Vipranius eum a Mecsenati suppositum appellabat novae xciKo(vi\iuq repertorem dicebatque neque tumidum esse, neque exilem, se(vitia ejus

verbis opus illud confecisse. Herenniu tantum contraxit, Petilius Faustinus furta Sunt et Q. Octavii Aviti volumina, quibus annotan tur^ quos et unde versus transtulerit. Asconius Pedl

communibus

anus libro, quem contra obtrectatores Virgilii scripsit pauca admodum ei objecta ponit. Et potissimum

quod non

rect^ historiam contexuit, et

quod

pleraqu.uv Koivoi, hoc est, communia, amicorum esse omnia. Quare cosevos omnet

poetas ita adjunctos habuit, utinvidia arderent, illum

cum inter se plurimum una omnes colerent Varius;

Anser ver6 Tucca, Horatius, Gallus, Propertius. quoniaiti Antonii partes secutiis est, ilhim non obser\ci^be dicltur. Cornificius ob perversam naluran

:

:

:

P.

VIRGTLII VITA.

XIU

illum non

cum quidam

Gloriae vero ade5 contemptor fuit versus quosdam sibi adscriberent, eaque re docti haberentur, non modo segrfe non ferebat, imbtulit.

voluptuosum id illi erat. Cum enim distichon, quod laudem felicitatemque Augusti continebat, fecisset, valvisque non nominato auctore affixisset, (id eratejusmodi,Nocte pluit tota^ redeunt spectacula mane : Divzsum imperium cum Jove Ccesar habet.)

diu quseritans Augustus^, cujusnam hi versus essent, Bathyllus ver6 eorum auctorem non inveniebat. poeta quidam mediocris, tacentibus aliis,sibi adscripsit. Quamobrem donatus honoratusque a Csesare fuit. Quod aequo animo non ferens Virgilius, iisdem valvis Sic vos non vobis. Posaffixit quater hoc principium tulabat Augustus, ut hi versus complerentur : quod cum frustra aliqui conati essent, Virgilius^ praeposito disticho, sic subjunxit:

Hos

ego versiculos feci : tulit alter honores Sic vos non vobis nidijicatis aves, Sic vos non vobis vellera fertis oves. Sic uos non vobis mellificatis apes. Sic vos non vobis fertis aratra boves*

Quofuit,

cognito, aliquamdiu Bathyllus Romae fabula Maro vero exaltatior. Cum is ahquando Enniuni in manu haberet, rogareturque quidnam faceret respondit, se aurum colligere de stercore Ennii. Habet;

enim poeta

ille

multum

ornatis.

egregias sententias sub verbis non Interroganti Augusto, quo pacto

civitas fehciter

temonem

gubernaretur : Si prudentiores, inquit, tenuerint, et boni malisprseponantur : itaque

optimi suos habeant honores, nuUi tamen aliorum injusti quidquam fiat. At Mecaenas : Quid, inquit, Virgili, satietatem homini non affert ? omnium rerum, respondit, aut similitudo aut multitudo stomachumi

facit,

praeter intelligere,

Idemb

interrogavit

:

Quo

'

:

XIV

P.

VIRGILII VITA.

pacto quis altam felicemque fortunam servare potest ? Cui Maro : Si, quantiim honore ac divitiis aliis praestantior sit, tanta liberalitate et justitia alios superare Solitus erat dicere, nuUam virtutem comnitatur. modiorem homini esse patientia ac nullam asperam ade6 esse fortunam, quam prudenter patiendo vir fortis nonvincat. Quam sententiam in quintOiEneidos:

inseruit

:

Nate dea^ quofata t^nhunt retrahuntque, sequamurQuidquiderit^

superanda omnis fortuna ferendo

est.

Cumesse

quidam

ejus amicus, Cornificii in

eum

maledictainquit,

et inimicitias sibi

enarraret:

Quam

putas,

hujusce malevolentige causam ? Nam nequ^ imquam Cornificium oflfendi, et eum amo. An, inquit, Hesiodi sententiae non meministi, ubi ait, Architectuni architecto invidere, et poetam poetae ? De malis, nam boni eruditiores inquit, Grsecus ille intellexit:

amant.

Sed magna cum laude et gloria vindictam in manu habeo. Majore enim cur^ virtuti intendam atque qu5 elegantior ego fiam^ e6 vehementius invidia rumpetur. Erat Augusto familiaris Philistus quidam,:

orator, et

poesin mediocriter doctus, cui multiplex

variumque ingenium erat, quique omniurn omnia dicta reprehendere conabatur : non ut verum dignosceret,

videretur.

quod Socrates facere consuevit, sed ut eruditior Hic Virgilium, ubicumque convenire dabatur, maledictis salibusque vexabat. Quare illeseepe aut tacibundus discedebat, aut sufFusus

pudore

tacebat.

Verum, cum Augusto audiente elinguem

ilium diceret, et causam etiam suam, si linguam haberet, defendere nequire ; Tace, inquit, rabula.

Nam

hsec mea taciturnitas defensorem causarum mearum Augustum fecit et Mecsenatem et ea tubl,:

cuin voio, loquor, quse ubiqu^ et diutissime audietur. Tu loquacitate non modo aures hominum, sed muros riimpis. Augustus vero Philistum gravi vultu

P.increpavit.

VIRGILII VITA.si

y.V

Tunc Maro,

tempus, Caesar, inquit,

tacendi hic sciret, raro loqueretur. Tacendum enim semper est, nisi cuni taciturnitas tibi noceat, aut Nam qui contendit, et an conoratio aliis prosit.

annumerandum

non novit, stultis illum sit, sapientes putant. Posteaquam Augustus summa rerum omnium potitus est, venit in mentem, an conduceret tyrannidem omittere, et us florem depasta salicti, Ssepe levi somnum suadebit inire susurro. Hinc alta sub rupe canet frondator ad aura;;

;

:

;

BUCOLICA. ECL.If.

3

Nec tamen interea raucse, Nec gemere aeria cessabitEtfreta destituent

tua cura, palumbes,cervi,

turtur ab ulmo. TiT. Ante leves ergo pascentur in setbere

60

nudos

in litore pisces;finibus, exsul

Ante, pererratis

amborum

Aut Ararim Parthus

bibet, aut

Geimania Tigrim;

nostro illius labatur pectore vultus. Mel. At nos hinc ahi sitientes ibimus Afros; Fars Scythiam et rapidum Cretee veniemus Oaxei^i, Et penitus toto divisos orbe Britannos. En, unquam patrios longo post tempore fines, Pauperis et tuguri congestum caespite culmen,

Quam

Post aliquot, mea regna videns, mirabor aristas Impius haec tam culta novalia miles habebit ? Barbarus has segetes ? en, quo discordia cives Produxit miseros! en, queis consevimus agrosl Insere nunc, Meiiboee, piros, pone ordine vites.Ite, mese, felix

?

/0

quondam

pecus, ite capeils.

Non

ego vos posthac, viridi projectus in antro, Dumosa pendere procul de rupe videbo Carmina nulla canam; non, me pascente, capeilae, Florentem cytisum et salices carpetis amaras. TiT. Hic tamen hanc mecum poteras requiescere

noctem Fronde super viridi.

80Sunt nobis mitia poma,

Et jam summa procul

Gastanese molles, et pressi copia lactis viilarum culmina fumant Majoresque cadunt altis de montibus umbrse.

ECLOGAFoRMOSUMTantumDehcias domini

II.

ALEXIS.

pastor Corydon ardebat Akxin, ; nec, quid speraret, habebat. inter densas, umbrosa cacumina, fagos B 2

;

4

BUCOLICA. ECL.IT;

ibi haec incondita solus stndio jactabat inani: criidelis Alexi, nihil mea carmina curas ? Nil nostri miserere ? mori me denique coges. Nunc etiam pecudes umbras et frigora captant

Assidue veniebat

Montibus

et

vsilvis

O

;

Nunc

virides etiam occultant spineta lacertos

;

Thestylis et rapido fessis messoribus eestuAljia serpyllumque herbas contundit olentes:raucis, tua dum vestigia lustro, Sole sub ardenti resonant arbusta cieadis. Nonne fuit satius, tristes Amaryllidis iras Atque superba pati fastidia? nonne Menalcan? Quamvis ilie niger, quamvis tu candidus esses. O formose puer, nimium ne crede colori. Alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur.

10

At mecum

Despectus

tibi

sum, nec, qui sim,

quieris, Alexi

abundans. 20 Milie mese Siculis errant in montibus agnae. Lac mihi non sestate novum, non frigore defit. Canto, quee solitus, si quando armenta vocabat, Amphion Dircseus in Actseo Aracyntho. Nec sum adeo informis nuper me in litore vidi, Cum piacidum ventis staret mare non ego Daphnin, Judice te, metuam, si nunquam fallat imago. O tantum libeat mecum tibi sordida rura Atque humiles habitare casas, et figere cervos, Hsedorumque gregem viridi compeiiere hibiseo! 30 Mecum una in silvis imitabere Pana Canendo. Pan primus calamos cera conjungere plures Pan curat oves oviumque magistros. Instituit Nec te poeniteat calamo trivisse labellum JHsec eadem ut sciret, quid non faciebat Amyntas ? Est mihi disparibus septem compacta cicutis Fistula, Damoetas dono mihi quam dedit oiim, Et dixit moriens Te nunc habet ista secundum : Dixit Damoetas ; invidit stultus Amyntas.dives pecoris, niveilactis:

Quam

quam

;

;

:

:

:

;;

;

;

BUCOLICA. ECL.II*

5

Praeterea duo, nec tuta mihi valle reperti, 40 Capreoli, sparsis etiam nunc pellibus albo, Bina die siccant ovis ubera ; quos tibi servo. Jam pridem a me illos abducere Thestylis orat Et faciet ; quoniam sordent tibi munera nostra. Huc ades, o formose puer ; tibi lilia plenis Ecce ferunt Nymphae calathis tibi candida Nais, Pallentes violas et summa papavera carpens, Narcissum et florem jungit bene olentis anethi Tum, casia atque aliis intexens suavibus herbis, Mollia luteola pingit vaccinia caltha. 50 Ipse ego cana legam tenera lanugine mala,Castaneasque nuces, mea quas Amaryllis amabat. Addam cerea pruna ; honos erit huic quoque pomo Et vos, o lauri, carpam, et te, proxima myrte:

'

quoniam suaves miscetis odores. Corydon nec munera curat Alexis; Nec, si muneribus certes, concedat loUas. Heu! heu! quid volui misero mihi ? floribus Austrum,Sic positae

Rusticus

es,

;

Perditus, et liquidis immisi fontibus apros. Quem fugis, ah demens ? habitarunt di quoque silvas, Dardaniusque Paris. Pallas, quas condidit arces, 61

Ipsa colat nobis placeant ante omnia silvye. Torva leaena lupum sequitur lupus ipse capeilam; Florentem cytisum sequitur lasciva capella Te Corydon, o Alexi: trahit sua quemque voluptas.:

;

;

Adspice, aratra jugo referunt suspensa juvenci, Et soi crescentes decedens duplicat umbras

tamen urit amor quis enim modus adsit amori ? Corydon Corydon qua^ te dementia cepit ? Semiputata tibi frondosa vitis in uimo est. 7(y Quin tu aliquid saitem potius, quorum indiget usus, Viminibus moilique paras detexere junco ?;

MeAli

!

!

^

Invenies aiium,

si

te hic fastidit, Aiexin.

b3

;

:

BUCOLICA, ECL.

III.

ECLOGAMENALCAS.

III.

PALiEMON.PAL^MON.

DAMCETAS.

M. Jjic mihi, Damoeta, cujum pecus ? an Meliboei ? D. Non verum JSgonis nuper mihi tradidit ^gon. M. Infelix o semper, oves, pecus ipse Neaeram Dum fovet, ac, ne me sibi praeferat illa, veretur,;;!

Hic alienus oves custos bis mulget in hora Et succus pecori, et lac subducitur agnis. D. Parcius ista viris tamen objicienda memento. Novimus et qui te, transversa tuentibus hircis, Et quo, sed faciles Nymphee risere, sacello. M, Tum,credo, cum mearbustum vid^reMiconis 10 Atque mala vites incidere falce novellas. D. Aut hic ad veteres fagos, cum Daphnidis arcumquse tu, perverse Menalca, puero donata, doiebas Et, si non aliqua nocuisses, mortuus esses. M. Quid domini faciant, audent cum talia fures ? Non ego te vidi Damonis, pessime, caprum Excipere insidiis, muitum latrante Lycisca? Et, cum clamarem, Quo nunc se proripit ille ? tu post carecta latebas. Tityre, coge pecus 20 D. An mihi, cantando victus, non redderet ille, Quem mea carminibus meruisset iistula, caprum ? Si nescis, meus ille caper fuit ; et mihi Damon Ipse fatebatur sed reddere posse negabat.:

Fregisti et calamos

Et,

cum

vidisti

;

;

M. CantandoJunctafuit ?

tu illum ?

autunquam

tibi

fistulacera

non tu in triviis, indocte, solebas Stridenti miserum stipula disperdere carmien ?D. Vis ergo, inter nos, quid possit uterque, vicissim E.xpcriamur ? ego hanc vitulam (ne forte recuses.

;

;

;

BUCOLICA. ECL.Bis venlt ad mulctram, binos:

III.

7

alit

ubere fetus)

30:

Depono tu dic, mecum quo pignore certes M. De grege non ausim quidquam deponere tecum Est mihi namque domi pater, est Tnjusta noverca Eisque die numerant ambo pecus^ alter et hsedos.id quod multo tute ipse fatebere majus^ (Insanire libet quoniam tibi) pocula ponam Fagina, ctelatum divini opus Alcimedontis:

Verum,

Lenta quibus tornoIn medio duo signa

facili

superadditaet,

vitis

DifFusos hedera vestit pallente corymbos.:

Conon,

quis fuit alter,

40

Descripsit radio totum qui gentibus orbem Tempora quae messor, quae curvus arator haberet ? Necdum illis labra admovi, sed condita servo, D. Et nobis idem Alcimedon duo pocula fecit, Et moUi circum est ansas amplexus acantho Orpheaque in medio posuit, silvasque sequentes. Necdum illis labra admovi, sed condita servo. Si ad vitulam spectas, nihil est quod pocula laudes. M. Nunquam hodie effugies; veniam, quocumque vo;

Audiat hasctantum,velqui venit,ecce, Pal^emon. [caris. 51 nequemquam voce lacessas. D. Quin age, siquid habes in me mora non erit ulla ; Nec quemqam fugio: tantum, vicine Palsemon, Sensibus hsec imis, res est non parva, reponas. P. Dicite quandoquidem in molli consedimus herba Et nunc omnis ager, nunc omnis parturit arbos, Nunc frondent silvae, nunc formosissimus annus. Incipe, Dam.oeta tu deinde sequ^re, Menalca. Alternis dicetis amant alterna Camoense. D. Ab Jove principium Musae Jovis omnia plena. 61 llle colit terras ille mea carmina curee. M. Et me Phoebus amat Phoebo sua semper apud me Munera sunt, lauri, et suave rubens hyacinthus. D. Malo me Galatea petit, lasciva puellaEfficiam, posthac;::

;

:

;

:

:

;

8

BUCOLICA. ECL.

III.

Et

fugit ad salices, et se cupit ante videri.;

mihi sese offert ultro, meus ignis, Amyntas Notior ut jam sit canibus non Delia nostris. D. Parta me^ Veneri sunt munera namque notavi Ipse locum, aeriae quo congessire palumbes. M. Quod potui, puero silvestri ex arbore lecta 70 Aurea mala decem misi cras altera mittam. D. O quoties, et quse nobis Galatea locuta est Partem aliquam, venti, divum referatis ad aures.:

M. At

;

I

M. QuidSi,

prodest,

quod me

ipse

animo non

spernis,

Amynta,apros, ego retia servo ? Phyllida mitte mihi meus est natalis, lolla Cum faciam vitula pro frugibus, ipse venito. M. Phyllida amo ante alias nam nie discedere flevit Et, Longum formosevale, vale, inquit, lolla. D. Triste lupus stabulis, maturis frugibus imbres, 80 Arboribus venti, nobis Amaryllidis irse. M. Dulce satis humor, depulsis arbutus heedis,

dum tu sectaris

D.

;

:

Lenta salix feto pecori, mihi solus Amyntas. D. Pollio amatnostram, quamvis estrustica, musam:Pierides, vitulam lectori pascite vestro.

M. PoUioet ipse facit nova carmina: pascite taurum, Jam cornu petat, et pedibus qui spargat arenam.D. Qui te,Pollio, amat,Mella fluantilli,

veniat,

quo tequoquegaudet.

amomum. M. QuiBaviumnonodit,amettuacarmina,M8evi; 90ferat et

rubus asper

Atque idem jungat vulpes, et mulgeat hircos. D. Qui legitis flores et humi nascentia fraga,Frigidus, o pueri, fugite hinc, latet anguis in herba.

M.D.

Parcite, oves,:

CrediturIpse, ubi

ipse aries etiam

nimium procedere; non bene nunc vellera siccat.;

ripse

Tityre, pascentes a iiumine reice capellas tempus erit, omnes in fonte lavabo.

^^

Bj

Cogite oves, pueri ; si lac prseceper-it aestus, Ut nuper, frustra pressabimus ubera palmis.

M.

;

BUCOLICA. ECL.

IV.

9est mihi taurus

D. Heu! heu! quam pingui macerin ervo!

100pecori, pecorisque magistro.est;

Idem amor exitium

M. His

certe

neque amor causa

vix ossibus

haerent.

Nescio quis teneros oculus mihi fascinat agnos. D. Dic, quibus in terris, et eris mihi magnus Apollo, Tres pateat coeli spatium non amplius ulnas. M. Dic, quibus in terris inscripti nomina regum Nascantur flores et Phyllida sohis habeto.;

P. Non nostrum inter vos tantas componere lites : [Et vitula tu dignus, et hic: et quisquis amores 1 10 Aut metuet dulces, aut experietur amaros.] sat prata biberunt. Claudite jam rivos, pueri:

j| '*

ECLOGA

IV.

POLLIO.

SiCELiDES Musse, paulo majora canamus

Non omnes arbusta juvant,Si

humilesque myricse canimus silvas, sikse sint consule dignse. Ultima Cumsei venit jam carminis aetas;

;

integro saeclorum nascitur ordo. Jam redit et Virgo ; redeunt Saturnia regna ; Jam nova progenies cceIo demittitur alto. Tu modo nascenti puero, quo ferrea primum Desinet, ac toto surget gens aur6a mundo, Casta fave Lucina tuus jam regnat Apollo.:

Magnus ab

1

Teque adeo decus hoc aevi, te consule, inibit, Pollio et incipient magni procedere menses. Te duce, si qua manent sceleris vestigia nostri,;

IrritaIlle

perpetua solvent formidine terras.accipiet, divisque videbitiihs;

deum vitam

Permixtos heroas, et ipse videbitur

Pacatumque reget patriis virtutibus orbem. At tibi prima, puer, nuilo munuscula cultu.

;

10

BUCOI^ICA. ECL.IV.

Errantes hederas passim

cum

baccare, tellus,

MixtaqueTpsae lacte

ridenti colocasia fundet acantho,

20

domum

referent distenta capellae

nec magnos metuent armenta leones. ; Ipsa tibi blandos fundent cunabula flores. Occidet et serpens, et fallax herba veneni Occidet ; Assyrium vulgo nascetur amomum. At, simul heroum laudes et facta parentis Jam legere, et quse sit poteris cognoscere virtus ; Molli paulatim flavescet campus arista, Incultisque rubens pendebit sentibus uva ; Et durae quercus sudabunt roscida mella. 30 Pauca tamen suberunt priscse vestigia fraudisi, Quse tentare Thetim ratibus, quae cingere muris Oppida, quse jubeant telluri infindere sulcos. Alter erit tum Tiphys, et altera quse vehat Argo Delectos heroas erunt etiam altera bella Atque iterum ad Trojam magnus mittetur Achilies, Hinc, ubi jam firmata virum te fecerit setas, Cedet et ipse mari vector ; nec nautica pinus Mutabit merces omnis feret omnia tellus. Non rastros patietur humus, non vinea falcem ; 40 Robustus quoque jam tauris juga solvet arator. Nec varios discet mentiri lana colores: Ipse sed in pratis aries jam suave rubenti Murice, jam croceo mutabit vellera luto ; Sponte sua sandyx pascentes vestiet agnos.;:

Ubera

TaHa

ssecla, suis dixerunt^ currite, fusis

Concordes stabili fatorum numine Parcaer. Aggredere o magnos (aderit jam tempus) honores, Cara deiim soboles, magnum Jovis incrementum Adspice convexo nutantem pondere munduni, Terrasque tractusque maris coelumque profundum Adspice, venturo Isetantur ut omnia saeclo. O mihi tam longee maneat pars ultima vitae,!

5;

Spiritus, et

quantum

sat erit tua dicere facta

!

;

BUCOLICA, ECL.V.

11

carminibus vincet nec Thracius Orpheus, Linus huic mater quamvis, atque huic pater Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo. [adsit Pan etiam Arcadia mecum si judice certet, Pan etiam Arcadia dicat se judice victum. Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem ; 60 Matri longa decem tukrunt fastidia menses. Incipe, parve puer ; cui non ris^re parentes, Nec deus hunc mensa, dea nec dignata cubili est.iSrec;

Non me

ECLOGAGur

V.

DAPHNIS.MOPSUS.

MENALCAS.

Me.

non, Mopse, boni quoniam convenimusinflare leves,

ambo,

Tu

calamos

Hic

corylis mixtas inter

ego dicere versus, considimus ulmos ?

Mo. TuSive

Sive sub incertas Zephyris

meestsequum parere, Menalca; mutantibus^mbras, antro potius succedimus. Adspice, ut antrummajor;tibi

Silvestris raris sparsit labrusca racemis.

Me. Montibus in nostris solus tibi certet Amyntas. Mo. Quid, si idem certet Phoebum superare canendo?

Me.

Incipe,ignes,

Mopse, prior:

si

quos aut Phyllidis 10

Aut Alconis habes iaudes, aut jurgia Codri.Incipe;

pascentes servabit Tityrus haedos.hsec, in viridi

nuper quse cortice fagi modulans alterna notavi, Experiar tu deinde jubeto certet Amyntas. Me. Lenta salix quantum pallenti cedit olivse,

Mo. Immo:

Carmina

descripsi, et

Puniceis humilis quantum saliunca rosetis Judicio nostro tantuni tibi cedit Amyntas,

;

:

12

:^UCOLICA. ECL.V.;

Mo. Sed tu desine plura, puer successiniu antro Exstinctum Nymphse crudeli funere Daphnin 2i\ .1 Flebant vos coryli testes et flumina Nymphis ; Cum, complexa sui corpus miserabiie nati, Atque deos atque astra vocat crudelia mater.:

Non

ulli

pastos

illis

Frigida, Daphni,

eg^re diebus boves ad flumina;

nulla

neque

amnemLibavit quadrupes, nec graminis,attigit herbam. Daphni, tuum Poenos etiam ingemuisse leones Interitum, montesque feri silvaeque loquuntur. Daphnis et Armenias curru subjungere tigres Instituit Daphnis thiasos inducere Bacchi, Et foliis lentas intexere mollibus hastas. Vitis ut arboribus decori est, ut vitibus uvae, Ut gregibus tauri, segetes ut pinguibus arvis ;;

30

Tu

decus omne tuis postquam te fata tulerunt, Ipsa Pales agros, atque ipse reliquit Apollo. Grandia saepe quibus mandavimus hordea sulcis, Infelix lohuuj et steriles nascuntur avense. Pro moUi viola, pro purpureo narcisso,;

CarduusSpargite Pastores

et spinis surgit paliurus acutis.

humum:

fohis, inducite fontibus

umbras,

40:

mandat fieri sibi talia Daphnis. Et tumuhim facite, et tumulo siiperaddite carmen Daphnis ego in silvis, hinc usque ad sidera notus,Formosi pecoris custos, formosior ipse. Me. Tale tuum carmen nobis, divine poeta, Quale sopor fessis in gramine quale, per aestum,;

Dulcis aquae saliente sitim restinguere rivo. Nec calamis solum aequiparas, sed voce, magistrum Fortunate puer, tu nunc eris alter ab illo.

Nos tamen hsec quocumque modo tibi nostravicissim 50 Dicemus Daphninque tuum tollemus ad astra; ;

Daphnin ad

astra feremus: amavit nos

Mo. An quidquam

nobis

tali sit

quoqueDaphnis. munere majus?

BUCOLiCA. UCL.V.

13

Et puer

ipse fuit cantari dignus et ista Jain pridem Stimicon laudavit carmina nobis. Me. Candidus insuetum miratur limen Olympi,;

Sub pedibusque videt nubes et sidera Daphnis. Ergo alacris silvas et csetera rura voluptas Panaque pastoresque tenet Dryadasque puellas.

Nec lupus Insidias pecori^ nec retia cervis 60 UUa dolum meditantur amat bonus otia Daphnis.:

Ipsi Isetitia voces ad sidera jactant

Intonsi montes ; ipsae jam carmina rupes, Ipsa sonant arbusta Deus, deus ille, Menalca! en quattuor aras Sis bonus o felixque tuis:!

:

Daphni, duas altaria Phoebo. Pocula bina novo spumantia lacte quotannis Craterasque duo statuam tibi pinguis olivi, Et multo in primis hilarans convivia Baccho, Ante focum, si frigus erit, si messis, in umbra, Vina novum fundam calathis Ariusia nectar. Cantabunt mihi Damoetas et Lyctius ^gon

Ecce duas

tibi,

70

;

Saltantes Satyros imitabitur Alphesiboeus. Haec tibi semper erunt, et cum sollennia vota

Reddemus Nymphis,

et

cum

Dum juga ^ontisDumque thymo

aper, fluvios

lustrabimus agros. dum piscis amabit,

pascentur apes,

dum

rore cicadse,

Semper honos nomenquetuum laudesque manebunt. Ut Baccho Cererique, tibi sic vota quotannis Agricolse facient damnabis tu quoque.votis. 80 Mo. Quae tibi, quae tali reddam pro carmine dona? Nam neque me tantum venientis sibilus Austri, Nec percussa juvant fluctu tam litora, nec quse;

Saxosas inter decurrunt fiumina valles. Me. Hac te nos fragili donabimus ante cicuta ; Hsec nos, *' Formosum Corydon ardebat Alexin ;" Haec eadem docuit, " Cujum pecus ? an Melibaei ?" Mo. Attu sume pedum, quod, me cum ssepe rogaret,c

; :

14

BUCOUCA.tiilit

ECL.VI.

Non

Formosum

Antigenes, (et erat tum dignus amari) paribus nodis atque sere, Menalca.

90

ECLOGAPrima

VI.

SILENUS.

I'

Syracosio dignata est ludere versu Nostra, nec erubuit silvas habitare, Thalia. Cum canerem reges et proelia, Cynthius aurem Vellit, et admonuit ; Pastorem, Tityre, pingues Pascere oportet oves, deductum dicere carmen. Nunc ego (namque super tibi erunt, qui dicere laudes, Vare, tuas cupiant, et tristia condere belk) Agrestem tenui meditabor arundine musam. Non injussacano- Si quis tamen haec quoque, si quis Captus aniore leget ; te nostrse, Vare, myricse, 10 Te nemus omne canet ; nec Phoebo gratior uUa est, Quam sibi quse Vari prsescripsit pagina nomen. Chromis et Mnasylos in antro Pergite, Pierides. Silenum pueri somno vid^re jacentemj Inflatum hesterno venas, ut semper, laccho Serta procul tantum capiti delapsa jacebant Et gravis attrita pendebat cantharus ansa. Aggressi (nam saepe senex spe carminis ambo Luserat) injiciunt ipsis ex vincula sertis. 20 Addit se sociam, timidisque supervenit, ^gle ; ^gle, Naiadum pulcherrima ; jamque videnti Sanguineis frontem moris et tempora pingit.

IUe dolum ridens, Quo vincula nectitis ? inquit, Solvite me, pueri ; satis est potuisse videri. Carmina, quse vultis, cognoscite ; carmina vobis, Huic aliud mercedis erit. Simul incipit ipse.

Tum

vero in

numerum Faunosque

fera^que videres

Ludere, tum rigidas motare cacumina quereus. Nec tantum Phosbo gaudet Parnassia rupes;

29

;

BUCOLICA. ECL.VI.

15

Nec tantum Rhodope mirantur et Ismarus Orphea. Namque canebat, uti magnum per inane coactaSemina terrarumque animaeque marisquefuissent,

ut his exordia primis Omnia, et ipse tener mundi concreverit orbis ; Tum durare solum, et discludere Nerea ponto Coeperit, et rerum paulatim sumere formas ; Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant submotis nubibus imbres ; Incipiant silvse cum primum surgere, cumque Rara p^r ignotos errent animalia montes. Hinc lapides Pyrrhae jactos, Saturnia regna,liquidi simul ignis;

Et

40

Gaucaseasque refert volucres, furtumque Promethei. His adjungit, Hylan nautae quo fonte rehctumSit,

Clamassent, ut htus, Hyla, Hyla, omne sonarel fortunatam si nunquam armenta fuissent, Pasiphaen nivei solatur amore juvenci.

Ah, virgo infehx! quae te dementia cepit ? Proetides impl^runt falsis mugitibus agros :

At non tam turpes pecudum tamen uUa secutaConcubitus, quamvis collo timuisst aratrum, Et saepe in levi qusesisset cornua fronte. Ah, virgo infelix tu nunc in montibus erras ;!

est

50

llle,

latus

niveum moUi

fultus hyacintho,

sub nigra pallentes ruminat herbas, Aut aliquam in magno sequitur grege.Ilice

Claudite,

Nymphse, Dictseae Nymphae, nemorum jam claudite saltus Si qua forte ferant ocuhs sese obvia nostris Errabunda bovis vestigia forsitan illum Aut herba captum viridi, aut armenta secutum,;

;

jPerducant ahquae stabula ad Gortynia vaccse. 60 Tum canit Hesperidum miratam mala puellam. Tum Phaethontiadas musco circumdat amarse Corticis, atque solo proceras erigit ainos. Tum canit, errantem Permessi ad flumina Gallum c 2

;

;

16Aonasin

BUCOLICA. ECL.Vn.viro Phoebi cborus assurrexerit

Utque

montes ut duxerit una sororum ; omnis Ut Linus haec illi divino carmine pastor,:

;

Floribus atque apio crines ornatus amaro, Hos tibi dant calamos, en accipe, Musae, Dixerit Ascrseo quos ante seni ; quibus ille solebat 70 Cantando rigidas dedueere montibus ornos. His tibi Grynei nemoris dicatur origo:

Ne

quis

sit

lucus,

quo

se plus jactet

est, Quid loquar, ut Scyllam Nisi, Candida succinctam latrantibus inguina monstris,

ApoUo. (quam fama secuta

Dulichias vexasse rates, et gurgite in alto Ah timidos nautas canibus lacerasse marinis) Aut ut mutatos Terei narraverit artus ; Quas iUi Philomela dapes, quaj dona pararit, Quo cursu deserta petiverit, et quibus ante 80 Infelix sua tecta supervolitaverit alis ? Omnia, quse, Phoebo quondam meditante, beatus Audiit Eurotas, jussitque ediscere lauros, llle canit ; pulsae referunt ad sidera valles dogere donec oves stabulis, numerumque referre! :

Jussit, et invito processit

Vesper Olympo.

ECLOGA Vn. MELIBCEUS.MELIBCEUS.

CORYDON.

THYRSIS.ilice

M. FoRTE

sub arguta consederat

Daphnis,

Compulerantque greges Corydon Thyrsis oves, Corydon distentas

et Thyrsis in

unum

lacte capellas

AmboEt

florentes {^tatibus, Arcarles

ambo,

cantare pares, et respondere parati. Huc mihi, dum teneras defendo a frigore myrtos, Vir gregis ipse caper deerraverat atque ego Daphniri Adspicio ; ille ubi me contra videt, Ocyus, inquit.;

;

;

BUCOLICA. ECL.VII,

17

caper tibi salvus, et haedi ; quid cessare potes, requiesce sub umbra. 10 Huc ipsi potum venient per prata juvenci Hic virides tener^ praetexit arundine ripas Mincius, eque sacra resonant examina quercu. Quid facerem ? neque ego Alcippen, nec Fhyliida,

HucEt,

ades, o Meliboee

si

habebam, Depulsos a lacte domi quse clauderet agnos Et certamen erat, Corydon cum Thyrside, magnum. Posthabui tamen illorum mea seria ludo.;

"^Alternis igitur

contendere versibus anibo Musse meminisse volebant. Hos Corydon, illos referebat in ordine Thyrsis. 20 C. Nymphee, noster amor, Libethrid|^ aut mihi carmen, Quale meo Codro, concedite proxima Phosbi Versibus ille facit aut, si non possumus omnes^ Hic arguta sacra pendebit fistula pinu. T. Pastores, hedera crescentem ornate poetam, Arcades, invidia rumpantur ut iha Codro Aut, si ultra placitum laudarit, baccare frontem Cingite, ne vati noceat mala lingua futuro. C. Setosi caput hoc apri tibi, Delia, parvus Et ramosa Micon vivacis cornua cervi, 30 Si proprium hoc fuerit, levi de marmore tota Puniceo stabis suras evincta cothurno. T. Sinum lactis, et haec te liba^ Priape, quotannis Exspectare sat est custos es pauperis horti. Nunc te marmoreum pro tempore fecimus at tu^ Si fetura gregem suppleverit, aureus esto. C. Nerine Galatea, thymo mihi dulcior Hyblse, Candidior cycnis, hedera formosior alba ; Cum primum pasti repetent prsesepia tauri, Si qua tui Corydonis habet te cura^ venito. 40 T. Immo ego Sardois videar tibi amarior herbis, Horridior rusco, projecta vilior alga ;Coep^re:

alternos

^^P^

;

;

;

;

;

c3

:

;

;

;

18Si mihi

BUCOLICA. ECL.VII.non hsec lux toto jam longior anno est/

pasti, si quis pudor, ite juvenci. C. Muscosi fontes, et somno mollior herba, Et quae vos rara viridis tegit arbutus umbrd, Solstitium pecori defendite jam venit aestas Torrida, jam Iseto turgent in pahnite gemmee. T. Hic focus, et taedse pingues, hic pluriraus ignis 50 Semper, et assidua postes fuHgine nii^ri. Hic tantum Borese curamus frigora, quantum Aut numerum lupus, aut torrentia flumina ripas. C. Stant et juniperi, et castanese hirsutse ; Strata jacent passim sua quaque sub arbore poma

Ite

domum

;

Omnia nuncMontibus

rident

:

at,

si

formosus Alexis

his abeat, videas et flumina sicca.;

T. Aret ager vitio moriens sitit aeris herba Liber pampineas invidit colHbus umbras. Phylhdis adventu nostree nemus omne virebit 60 Jupiter et laeto descendet plurimus imbri. C. Populus Alcidse gratissima, vitis laccho, Formosae myrtus Veneri, sua iaurea Phoebo Phylhs amat corylos illas dum Phyllis amabit, Nec myrtus vincet corylos, nec laurea Phoebi. T. Fraxinus in silvis pulcherrima, pinus in horti-^, Populus in fluviis, abies in montibus altis Saepius at si me, Lycida formose, revisas, Fraxinus In silvis cedat tibi, pinus in hortis. M. Hsec memini, et victum frustra contendere Thyrsin,:

;

[Ex

illo

Corydon Corydon

est

tempore

nobis.]

7^

:

:

BUCOLICA. ECL.VIII*

19

ECLOGA

VIII.

PHARMACEUTRIA.ALPHESIBGEUS*

DAMON.

Pastorum rausam Damonis et Alphesibcei, Immemor herbarum quos est mirata juvencaCertantes, quorum stupefactse carmine lynces, Et mutata suos requi^runt flumina cursus;

*Damonis musam dicemus et Alphesiboei. Tu mihi seu magni superas jam saxa Timavi, Sive oram Illyrici legis aequoris en erit unquam;

llle dies,

mihi cum liceat tua dicere facta ? En erit, ut liceat totum mihi ferre per orbem Soia Sophocleo tua carmina digna cothurno ? 10 A te principium ; tibi desinet ; accipe jussis Carmina coepta tuis, atque hanc sine tempora circum Inter victrices hederam tibi serpere lauros. Frigida vix coelo noctis decesserat umbra, Cum ros in tenera pecori gratissimus herba

Incumbens tereti Damon sic coepit olivae D. Nascere, praeque diem veniens age, Lucifer,

almum

;

Conjugis indigno Nisae deceptus amore

Dum

queror, et divos,

quamquam

nil testibus iliis

Profeci, extrema moriens

tamen alloquor

iiora.

20

mecum, mea tibia, versus. Maenalus argutumque nemus pinosque loquentes Semper habet semper pastorum iile audit amores, Panaque, qui primus calamos non passus inertes. incipe Maenaiios mecum, mea tibia, versus. Mopso Nisa datur: quid non speremus amantes ? ^ Jungentur jam gryphes equis aevoque sequentiincipe Maenaiios;;i

I

canibus timidi venient ad pocula damae. Mopse, novas incide faces tibi ducitur uxor. Sparge, i:iant3, iiuces tibi deserit Hespenis Qitam.:

Cum

;

; !

;

20

BUCOLICA. ECL.TIII.

Incipe Msenalios mecum, mea tibia, versus. 31 digno conjuncta viro ! dum despicis omnes, Dumque tibi est odio mea fistula, dumque capellae, Hirsutumque supercilium, promissaque barba ; Nec curare deum credis mortalia quemquam. Incipe Msenalios mecum, mea tibia, versus. Sepibus in nostris parvam te roscida mala (Dux ego vester eram) vidi cum matre legentem ; Alter ab undecimo tum me jam ceperat annus ; Jam fragiles poteram a terra contingere ramos. 40 Ut vidi, ut perii, ut me malus abstulit error Incipe Msenalios mecum, mea tibia, versus. Nunc scio, quid sit Amor duris in cotibus ilium Aut Tmaros, aut Rhodope, aut extremi Garamantes, Nec generis nostri puerum nec sanguinis, edunt. Incipe Maenaiios mecum, mea tibia, versus. Ssevus Amor docuit natorum sanguine matrem Commaculare manus crudelis tu quoque, mater ; Crudelis mater magis, an puer improbus ille ? Improbus ille puer : crudelis tu quoque, mater. 50 Incipe Msenalios mecum, mea tibia, versus. Nunc et oves ultro fugiat lupus ; aurea durse Mala ferant quercus ; narcisso floreat alnus ; Pinguia corticibus sudent electra myricae Certent et cycnis ululae sit Tityrus Orpheus i Orpheus in silvis, inter delphinas Arion. Incipe Msenalios mecum, mea tibia, versus. Omnia vel medium fiant mare. Vivite, silvae Prseceps aerii specula de montis in undas Deferar ; extremum hoc munus morientis habeto. 60Desine, Msenalios jam desine, tibia, versus, Hsec Damon : vos, quse responderit Alphesibceus,

O

;

:

:

;

;

!

non omnia possumus omnes. A. Eifer aquam, et molli cinge hsec altaria vitta Verbenasque adole pingues et mascula thuraDicite, Pierides;

Conjugis ut raagicis sanos avertere sacris

;

BUCOLICA.;

ECL. VIII.

21

Experiar sensus njhil hic nisi carmina desunt. Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. Carmina vel coelo possunt deducere Lunam ; Carminibus Circe socios mutavit Ulyssei /0 Frigidus in pratis cantando rumpitur anguis. Ducite ab urbe domum, niea carmina, ducite Daphnin.;

i

Terna tibi haec primum triplici diversa colore Licia circumdo, terque hsec altaria circum Effigiem duco ; numero deus impare gaudet. Duciteab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. Necte tribus nodis ternos, Amarylli, colores ; Necte, Amarylli, modo ; et, Veneris, dic, vincula necto. Duciteab urbe domum, mea carmina^ ducite Daphnin. 80 Limus ut hic durescit, et heec ut cera liquescit Uno eodemque igni ; sic nostro Daphnis amore.:

Sparge molam, et fragiles incende bitumine lauros. Daphnis me malus urit ego hanc in Daphnide lau;

j

1

I

I

j

j

I

II

rum. Ducite ab urbe domum, meacarmina, ducite Daphnin, Talis amor Daphnin, qualis, cum fessa juvencum Per nemora atque altos queerendo bucula lucos, Propter aqua*. rivum, viridi procumbit in ulva, Perdita, nec serae meminit decedere nocti 'Talis amor teneat, nec sit mihi cura mederi. Duciteab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. Has oiim exuvias mihi perfidus ille reliquit, 91 Pignora cara sui quse nunc ego limine in ipso, Terra, tibi mando debent heec pignora Daphnin. Ducite ab urbedomum, meacarmina, ducite Daphnin. Has herbas, atque haec Ponto mihi lecta veneha, nascuntur phirima Ponto Ipse dedit Moeris His ego ssepe lupum fieri, et se condere silvis Moerin, seepe animas imis excire sepulcris,;:

:

:

!

Atque

satas alio vidi traducere messes.

Ducite ab urbe domum, mea carmina, duciteDaphnin.

!

!

22

BUCOLICA.

EGL. IX.101

Per cineres, Amarylli, Transque caput jace:

foras, rivoque fiuenti;

nec respexeris

:

his

ego Da-

phnin Aggrediar nihil ille deos, nil carmina curat. Duciteab urbe domum, mea carmina, duciteDaphnin. Adspice corripuit tremulis altaria flammis Sponte sua, dum ferre moror, ciflis ipse. Bonum sit Nescio quid certe est et Hylax in limine latrat. Credimus ? an, qui amant, ipsi sibi somnia fingunt ? Parcite, ab urbe venit, jam pareite, carmina, Daphnis.:

;

ECLOGAIX. MGERIS.LYCIDAS, MGERIS.

L.QuoM.

te,

Moeri, pedes? an,vivi

quo

via ducit, in

urbem?

pervenimus, advena nostri (Quod nunquam veriti sumus) ut possessor agelli Diceret, Hsec mea sunt ; veteres migrate coloni, Nunc victi, tristes, quoniam Fors omnia versat, Hos illi (quod nec bene vertat) mittimus heedosL. Certe equidem audieram, qua se subducere coUes Incipiunt, mollique jugum demittere elivo, IJjsque ad aquam, et veteres, jam fracta cacumina, fagos, 10 Omnia carminibus vestrum serv^sse Menalcan. M. Audieras ; et fama fuit sed carmina tantum Nostra valent, Lycida, tela inter Martia, quantum Chaonias dicunt, aquila veniente, columbas. Quod nisi me quacumque novas incidere lites Ante sinistra cava monuisset ab ilice cornix, Nec tuus hic Moeris, nec viveret ipse Menalcas.Lycida,;

O

L.

Heu

!

cadit in

quemquam tantum

scelus ? heu

!

tua nobis Pene simul tecum solatia rapta, Menalca Quis caneret Nymphas ? quishumumflorentibus herbis 20 Spargeret ? aut viridi fontes induceret umbra ?

:

:

BUCOLICA, ECL.

IX.

23?

Vel quae sublegi tacitus tibi carmina nuper, Cum te ad delicias ferres Amaryllida nostras*'

redeo, brevis est via, pasce capellas ; Et potum pastas age, Tityre ; et inter agendum Occursare capro, cornu ferit ille, caveto.'* M, Tmmo haec, quse Varo nec dum perfecta canebatTityre,

dum

Mantua

" Vare, tuum nomen (superet modo Mantua nobis, vae miserse nimium vicina Cremonasl)

Cantantes sublime ferent ad sidera cycni/' L. Sic tua Cyrneas fugiant examina taxos ; 30 Sic cytiso pastae distendant ubera vaccas Et me fec^re poetam Incipe, si quid habes. Pierides; sunt et mihi carmina ; me quoque dicunt Vatem pastores sed non ego credulus illis, Nam neque adhuc Varo videor, nec dicere Cinna Digna, sed argutos inter strepere anser olores. M. Id quidem ago, et tacitus, Lycida, mecum ipse:

voluto,

valeam meminisse ; neque est ignobile carmen. '* Huc ades, o Galatea; quis est nam ludus in undis ? Hic ver purpureum varios hic flumina circum 40 Fundit humus flores ; hic candida populus antro Jmminet, et lentse texunt umbracula vites.Si;

Huc

ades

:

insani feriant sine litora fluctus,*^

L. Quid, quae te pura solum sub nocte canentem Audieram ? numeros memini, si verba tenerem. M. " Daphni, quid antiquos signorum suspicisortus? Ecce Dionsei processit Caesaris astrum ; Astrum, quo seffetes gauderent frugibus, et quo Duceret apricis m coUibus uva colorem. 49 Insere, Daphni, piros ; carpent tua poma nepotes.^' Omnia fert setas, animum quoque ; saepe ego longos Cantando puerum memini me condere soles. Nunc oblita mihi tot carmina vox quoque Moerin Jam fugit ipaa lupi Mo&rin vid^re priores. Sed tamen ista satis referet tibi sgepe Menalcas.;:

:

:;

24?

fiUCOLICA.

ECL. X.

h. Causando nostros in longum ducis amores tibi stratum silet sequor ; et omnes, Adspice^ veiitosi ceciderunt murmuris aurse. Hinc adeo media est nobis via namque sepulcrum Incipit apparere Bianoris hic, ubi densas 60

Et nunc omne

;

:

Agricolse stringunt frondes, hic, Moeri, canamus Hic hsedos depone ; tamen veniemus in urbem.

Aut, si, nox pluviam ne coUigat ante, veremur, Cantantes licet usque (minus via Isedat) eamus. Cantantes ut eamus, ego h6c te fasce levabo. M. Desine plura, puer ; et, quodnuncinstat, agamusCarmina tum melius, cum venerit ipse, canemus.

ECLOGA

X.

GALLUS.

JciXTREMUM hunc, Arcthusa, mihi concede laborem. Pauca meo Gailo, sed, quse legat ipsa Lycoris, Carmina sunt dicenda neget quis carmina Galio ?:

Sic

tibi,

cum

fluctus subterlab^re Sicanos,

Doris amara suam non intermisceat undam. Incipe sollicitos Galli dicamus amores, Dum tenera attondent simae virgulta capeilae. Non canimus surdis respondent omnia silvse. Quse nemora, aut qui vos saltus habu^re, puellse Naides, indigno cum Gallus amore periret ? lOi Nam neque Parnassi vobis juga, nam neque Pindi UUa moram fec^re, neque Aonie Aganippe. llium etiam iauri, etiam flev^re myricse ; Pinifer ilium etiam soia sub rupe jacentem Maenaius, et geiidi fleverunt saxa Lycsei. Stant et oves circum ; (nostri nec poenitet illas ; Nec te pceniteat pecoris, divine poeta Et formosus oves ad flumina pavit Adonis) Venit et upilio ; tardi venSre bubulci;:

;

; !

;

!

BUCOLICA.Omnes, Unde amor

ECL. X.

25

20 Uvrdus hiberna venit de glande Menalcas. iste, rogant, tibi ? Venit Apollo:

tua cura Lycoris Perque nives alium perque borrida castra^ secuta est. Venit et agresti capitis Silvanus honore Florentes ferulas et grandia lilia quassans. Pan deus Arcadiae venit quem vidimus ipsi Sanguineis ebuli baccis minioque rubentem.Galle, quid insanis ? inquit:

;

Ecquis

erit

modus

?

inquit.

Amor non

talia curat.

Nec Nec

lacrymis crudelis Amor, nec gramina rivis, cytisjo saturantur apes, nec fronde capellse. 30 Tristis at ille, Tamen cantabitis, Arcades, inquit, Montibus hs^c vestris ; soli cantare periti mihi tum quam molliter ossa quiescant, Arcades. Vestra meos olim si fistula dicat amores Atque utinam ex vobis unus, vestrique fuissem Aut custos gregis, aut maturae vinitor uvae

O

!

Certe, sive

r^iihi

Phyllis, sive esset

Amyntas,fuscus

Seu quicumque

furor, (quid

tum^

si

Amyntas

?

Et

nigrde violae sunt, et vaccinia nigra)

Mecum

1

inter salices lenta sub vite jaceret Serta mihi Phyllis legeret, cantaret Amyntas. Hic gelidi fontes hic mollia prata, Lycori Hic nemus ; hic ipso tecum consumerer sevo. Nunc insanus amor duri te Martis in armis Tela inter media atque adversos detinet hostes. Tu procul a patria (nec sit mihi credere tantum Alpinas, ah dura ! nives et frigora Rheni:

40

!)

MeAhI

'

Ah te ne frigora Isedant ne teneras glacies secet aspera plantas Ibo, et, Chalcidico qwas sunt mihi condita versu Carmina, pastoris Siculi modulabor aven^. Certum est in silvis, inter spelsea ferarum Malle pati, tenerisque meos incidere aniores Arboribus crescent illae crescetis, amores. Interea mixtis lustrabo Msenala Nymphissine sola vides.tibi!!

!

50

:

;

;

D

25Aut

BUCOLICA.acres venabor apros

ECL. X.

non me iiUa vetabunt ; Parthenios canibus circumdare saltus. Frigora Jam mihi per rupes videor lucosque sonantes cornu Ire ; libet Partho torquere Cydonia furoris, Spicula ; tamquam haec sint nostri medicina 61 malis hominum mitescere discat. Aut deus ille Jam neque Hamadryades rursum, nec carmina nobis ipsse rursum concedite silvse. Ipsa placent;

>

illum nostri possunt mutare labores ; Nec, si frigoribus mediis Hebrumque bibamus, Sithoniasque nives hiemis subeamus aquosae ;

NonNec

alta liber aret in ulmo, versemus oves sub sidere Cancri. iEthiopum Omnia vincit Amor,; et nos cedamus Amon. Heec sat erit, divse, vestrum cecinisse poetam,si,

cum moriens

:

g

i

T

70

sedet, et gracili fiscellam texit hibisco, Pierides ; vos hsec facietis maxima Gallo ; horas, Gallo, cujus amor lantum mihi crescit in

Dum

J^^

vere novo viridis se subjicit alnus. Surgamus : solet esse gravis cantantibus umbra ; umbrae. Juniperi gravis umbra ; nocent et frugibus venit Hesperus, ite, capell^. Ite domum saturee,Quantum

; ;;

:

P.

VIRGILII

MARONIS

GEORGICONLIBER PRIMUS.

AD

C.

CILNIUM MiECENATEM.

QuiD faciat laetas segetes, quo sidere terram Vertere, Msecenas, ulmisque adjungere vites Conveniat ; quae cura boum, qui cultus liabendo Sit pecori ; apibus quanta experientia parcis : Hinc canere incipiam. Vos, o clarissima niundiLumina, labentem coelo quse dufcitis annum, Liber^ et alma Ceres vestro si munere tellus Chaoniam pingui glandem mutavit arista, Poculaque inventis Acbeloia miscuit uvis;

Et

vos, agrestum praesentia numina, Fauni, 10 Ferte simul Faunique pedem, Dryadesque puellse Munera vestra cano. Tuque o, cui prima frementeni Fudit equum, magno tellus percussa tridenti, Neptune ; et cultor nemorum, cui pinguia Cese Ter centum nivei tondent dumeta juvenci Ipse, nemus linquens patrium saltusque Lycsei, Pan, ovium custos, tua si tibi Ma?nala curae, Adsis, o Tegeaee, favens oleseque Minerva Inventrix; uncique puer monstrator aratri Et teneram ab radice ferens, Silvane, cupressum ; 20:

d2

:

;

; ;

1

28

GEORGICA. LIB.

I.

Dique deseque omnes, studium quibus arva tueri; Quique novas alitis non uUo semine fruges Quique satis largum coelo demittitis imbrem Tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum; ;

Concilia, incertum est

:

urbesne invisere, Caesar,

Terrarumque velis curam, et te maximus orbis Auctorem frugum tempestatumque potentem Accipiat, cingens materna tempora myrto ^ An deus immensi venias maris, ac tua nautae;

Numina

sola colant, tibi serviat

ultimaThule,

30

Teque sibi generum^^Tethys emat omnibus undis Anne novum tardis sidus te mensibus addas, ^*'locus Erigonen inter Chelasque sequentes ipse tibi jam brachia contrahit ardens Scorpios, et coeli justa plus parte reliquit Quidquid eris, (nam te nec sperent Tartara regem,

Qua

Panditur

:

regnandi v^niat tam dira cupido mirtetur Grsecia campos, Nec repetita sequi curet Proserpina matrem) Da facilem cursum, atque audacibus annue coeptis, 41 Ignarosque viss mecum miseratus agrestes, Ingredere, et votis jam nunc assuesce vocari. Vere novo, gelidus canis cum montibus humor Liquitur, et Zephyro putris se gleba resoivit, Depresso incipiat jam tum mihi taurus aratro Ingemere, et sulco attritus splendescere vomer. llla seges demum votis respondet avari Agricolae, bis quas solem, bis frigora sensit Illius immensae ruperunt horrea messes. At prius, ignotum ferro quam scindimus sequor, 5 Ventos et varium coeli praediscere morem Cura sit, ac patrios cultusque habitusque locorum Et quid quaeque ferat regio, et quid quaeque recuset. Hic segetes, illic veniunt felicius uvae ; Arborei fetus alibi, atque injussa virescunt Gramina. Nonne videe, croceos ut Tmolus odorestibi;

Nec

Quamvis Elysios

^

.

;

;

;

GEORGICA. LIB.

I.

29

India mittit ebur, moUes sua thura Sabaei At Chalybes nudi ferrum, virosaque Pontus Castorea, Eliadum palmas Epiros equarum ? Continuo has Teges seternaque foedera certis Imposuit natura locis, quo tempore primum

60;

Deucalion vacuum lapides jactavit in orbem

Unde homines

nati,

durum genus.

'

Ergo

age^ terrae

Pingue solum primis extemplo a mensibus anniFortes invertant tauri, glebasque jacentes Pulverulenta coquat maturis sohbus sestas. Atj si non fuerit tellus fecunda, sub ipsum ^,mi dum regna manebant

Huc

20

Nunc tantum sinus, et statio male tida carinis. Huc se provecti deserto in litore condunt.Nosabiisse rati, et vento petiisse

Mycenas.

Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu. Panduntur portae juvat ire, et Dorica castra;

Desertosque videre locos, litusque relictum. Hic Dolopum manus, hic S8e\ us tendebat Achilles

;

Classibus hic locus ; hic acie certare solebant. 30 Pars stupet innuptae donum exitiale Minervse, Et molem mirantur equi ; primusque Thymoetes Duci intra muros hortatur, et arce locari Sive dolo, seu jam Trojae sic fata ferebant. At Capys, et quorum melior sententia menti, Aut pelago Dariaum insidias suspectaque dona Prsecipitare jubent, subjectisve urere flammis ; Aut terebrare cavas uteri et tentare latebras. .^ Scinditur incertum studia in contraria vulgus. Primus ibi ante omnes, magna comitante catervii, 41 Jjaocoon ardeqs summa decurrit ^b ai?ce ; miseri, quas tanta insania, cives ? Et procul, Creditis avectos hostes ? aut ulla putatis Dona carere dolis Danaiim ? sic notus Ulysses ? Aut hoc inchisi ligno occultantur Achivi,*

O

Aut

hsec iti nostros fabricata est machina muros, Inspectura domos, venturaque desuper urbi Aut aliquis latet error. Equo ne credite, Teucri, Quidquid id est, timeQ Danaos et dona fgrentes.

:

;

iENEIDOS LIB.II.Sic fatus, validis ingentem viribus hastam

11350

In

latus,

inque

feri

curvam compagibus alvum,

Stetit illa tremens, uteroque recusso Insonu^re cavae gemitumque ded^re cavernae.

Contorsit.

Et,

si

fata

Deum,

si

mens non

Iseva fuisset,

Impulerat ferro Argolicas foedare latebras ; Trojaque, nunc stares, Priamique arx alta, maneres. Ecce, manus juvenem interea post terga revinctum Pastores magno ad regem clamore trahebant 59 Dardanidae ; qui se ignotum venientibus ultro,ut strueret, Trojamque aperiret Achivis, Obtulerat, fidens animi, atque in utrumque paratus, Seu versare dolos, seu certae occumbere morti. Undique visendi studio Trojana juventus Circumfusa ruit, certantque illudere capto. Accipe nunc Danaum insidias, et crimine ab uno

Hoc ipsum

Disce omnes.

Namque, ut conspectu

in

Constitit, atque oculis Phrygia

medio turba'ius, inermis, agmina circumspexit

Heu

nunc tellus, inquit, quae me sequora possunt 69 Accipere ? aut quid jam misero mihi denique restat ? Cui neque apud Danaos usquam locus ; et super ipsi Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt. Quo gemitu conversi animi, compressus et omnis Impetus. Hortamur fari, quo sanguine cretu^,!

quae

Quidve

ferat

Ille hsec,

memoret, quse sit fiducia capto. ; deposita tandem formidine, fatur:

Vera, inquit

Cuncta equidem tibi, rex, fuerit quodcumque, fatebor neque me Argolica de gente negabo ; Hoc primum ; nec, si miserum Fortuna Sinonem Finxit, vanum etiam mendacemque improba iinget. Fando aliquod si forte tuas pervenit ad aures 81 Belidae nomen Palamedis, et inclyta famaGloria: quem falsa sub proditione Pelasgi Insontem, infando indicio, quia bella vetabat,

l3

:

;

114?;

iENEIDOS LIB.II.

Demis^i e neci nunc cassum lumine lugent Illi me comitem, et consanguinitate propinquum, Pauper in arma pater primis huc misit ab annis.

Dum

stabat regnq incolumis,

Conciliis, et nos aliquod

regumque vigebat nomenque decusque

Invidia postquam pellacis Ulyssei ignota loquor) superis concessit ab oris, Afflictus vitam in tenebris luctuque trahebam,

Gessimus.

(Haud

Et casum insontis

mecum;

indignabar amici.

Nec

me, fors si qua tulisset, Si patrios unquam remeassem victor ad Argos, Promisi ultorem ; et verbis odia asperamovi^ Hinc niihi prima mali labes ; hinc semper Ulysses Criminibus terrere novis ; hinc spargere voces In vulgum ambiguas, et quserere conscius arma. Nec requievit enim, donec, Calchante ministro,.... Sed quid ego hsec autem nequidquam ingrata retacuiet

demens

volvo

?

u

101:

Quidve moror ? si omnes imo ordine habetis Achivos, Idque audire sat est, jamdudum sumite poenas Hoc Ithacus velit, et magno mercentur Atridae. Tum vero ardemus scitari et quserere causas, Ignavi sc^lerum tantorum artisque Pelasgse,Prosequitur pavitans, et ficto pectore fatur Sgepe fugam Danai Troja cupi^re relicta Moliri, et longo fessi discedere bello. 110 JFecissentque utinam ssepe illos aspera ponti Interclusit hiems, et terruit Auster euntes. Praecipue, cum jam hic trabibus contextus acernis Staret equus, toto sonuerunt aethere nimbi. Suspensi Eurypylum scitatum oracula Phoebi!

Mittimus isque adytis haec tristia dicta reportat " Sangaine placastis ventos et virgine caesa, Cum primum Iliacas Danai venistis ad oras Sanguine quserendi reditus, aniniaque litandmxj Argolica/' Vnlgi quse vox ut venit ad aures^;

:

:

;

iBKEIDOS LIB.

II.

115

Obstupu^re animis, gelidusque per ima cucurrit 120 Ossa treraor ; cui fata parent, quem poscat ApoUo. Hic Ithacus vatem magno Calchanta tumultu Protrahit in medios ; quae sint ea numina Divum, Flagitat. Et mihi jam multi crudele canebantventura videbant. Bis quinos silet ille dies, tectusque recusat Prodere voce sua quemquam, aut opponere morti. Vix tandem magnis Ithaci clamoribus actus,Artificis scelus, et taciti

Composito rumpit vocem, et me destinat arse. Assens^re omnes ; et, quae sibi quisque timebat, 130 Unius in miseri exitium conversa tul^re. Jamque dies infanda aderat mihi sacra parari, Et salsae fruges, et circum tempora vittae.:

Eripui, fateor, leto me, et vincula rupi ; Limosoque lacn per noctem obscurus in ulva Delitui, dun\ vela darent [si forte dedissent.]

Nec mihi jam patriam antiquam spes uUa videndi, Nec dulces natos exoptatumque parentem ; Quos iili fors ad poenas ob nostra reposcentculpam hanc miserorura morte piabunt. per superos, et conscia numina veri, 141 Per, si qua est, quee restet adhuc mortalibus usquam Intemerata fides, oro, miserere laborum Tantorum miserere animi non digna ferentis. His lacrymis vitam damus, et miserescimus ultro. Ipse viro primus manicas atque arcta levari Vincla jubet Priamus dictisque ita fatur amicis : Quisquis es, amissos hinc jam obliviscere Graios Noster eris ; mihique hesc edissere vera roganti. Quo molem hanc immanis equi statuere ? quis aucEffiigia, et

Quod

te,

;

:

tor?

J50? quae relligio ?

Quidve petunt

aut quae machina belli ? Dixerai. llle dolis instructus et arte Pelasga, Sustulit exutas vinclis ad sidera palmas :

,

Vo?>

eeterni ignes, et

ncn

violabile vestrun^

:

1

16

iENEIBOS LIB.ait;

II.

Testor numen,

vos, arae, ensesque nefandi,

Quos

fugi, vitteeque

Deum, quas

hostia gessi

Fas mihi Graiorum sacrata resolvere jura, Fas odisse viros, atque omnia ferre sub auras, Si qua tegunt ; teneor patrise nec legibus uilis. Tu modo promissis maneas, servataque serves Troja fidem, si vera feram, si magna rependam.

160

Omnis

spes

Danaum,semper

et coepti fiducia bellistetit.

Impius ex quo Tydides sed enim, scelerumque inventor Ulysses, Fatale aggressi sacrato avellere temploPalladis auxiiiis

Palladium, csesis summse custodibus arcis, Corripu^re sacram effigiem, manibusque cruentis Virgineas ausi divae contingere vittas ; Ex iilo fluere ac retro sublapsa referri Spes Danaum, fractae vires, aversa Dese mens. 170 Nec dubiis ea signa dedit Tritonia monst^s. Vix positum castris simulacrum ; ars^re coruscae Luminibus flammse arrectis, salsusque per artus Sudor iit ; terque ipsa solo (mirabile dictu) Emicuit, parmamque ferens hastamque trementem. Extemplo tentanda fuga canit aequora Calchas ; Nec posse Argolicis exscindi Pergama telis, Omina ni repetant Argis, numenque reducant^ Quod pelago et curvis secum avex^re carinis. 180 Et nunc, quod patrias vento peti^re Mycenas, Arma Deosque parant comites ; pelagoque remenso, Improvisi aderunt. Ita digerit omina Calchas. Hanc pro Palladio, moniti, pro numine laeso Effigiem statu^re : nefas quae triste piaret. Hanc tamen immensam Calchas attollere molem Roboribus textis, coeloque educere, jussit, Ne recipi portis, aut duci in moenia possit, Neu populum antiqua sub relligione tueri, Nam si vestra raanus violasset dona Minervae,

3

;

;

;

JBNEIDOS LIB.

II

117

Tum magnumsum

(quod Di prius omen in ip190 Convertant !) Prianii imperio Phrygibusque futurum : Sin manibus vestris vestram adscendisset in urbem, Ultro Asiam magno Pelopea ad moenia belloexitiumet nostros ea fata manere nepotes. Talibus insidiis perjurique arte Sinonis Credita res ; captique dolis lacrymisque coactis, Quos neque Tydides, nec Larissseus Achilles, Non anni domu^re decem, non mille carinse. Hic aliud majus miseris multoque tremenduni Objicitur magis, atque improvida pectora turbat. 200 Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos, Sollennes taurum ingentem mactabat ad aras. Ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta (Horresco referens) immensis orbibus angues Incumbunt pelago, pariterque ad litora tendunt Pectora quorum inter fluctus arrecta, jubaeque Sanguineae exsuperant undas ; pars csetera pontum Pone legit, sinuantque immensa volumine terga. Fit sonitus, spumante salo jamque arva tenebant Ardentesque oculos suffecti sanguine et igni, 210

Venturam,

:

I

I

lambebant iinguis vibrantibus ora. llh agmine certo Laocoonta petunt. Et primum parva duorum Corpora natorum serpens tmplexus uterque Implicat, et miseros morsu depascitur artus ; Post ipsum, auxilio subeuntem ac tela ferentem,Sibila

Diffugimus visu exsangues.

I

Bis

Corripiunt, spirisque ligant irigentibus ; et jam medium amplexi, bis coUo squamea circum

Tergallle1

I

dati, superant capite et cervicibus altis. simul manibus tendit divellere nodos, Perfusus sanie vittas atroque veneno ; Clamores simul horrendos ad sidera toUit Quales mugitus, fugit cum saucius aram Taurus, et incertam excussit cervice securim

220

118

JSNEIDOS LIB.n.

At gemini lapsn delubra ad summa dracones EfFugiunt, saevseque petunt Tritonidis arcem ; Sub pedibusque Deae clypeique sub orbe teguntur. Tum vero tremefacta novus per pectora cunctisInsinuat pavor;

et scelus expendisse

merentem230

Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide roburLgeserit, et tergo sceleratam intorserit

hastam. Ducendum ad sedes simulacrum, orandaque Divae Numina conclamant. Dividimus muros, et mcenia pandimus urbis. Accingunt omnes operi, pedibusque rotarum Subjiciunt lapsus, et stuppea vincula coUo Intendunt. Scandit fatalis machina muros, Feta armis. Pueri circum innuptaeque puellae Sacra canunt, funemque manu contingere gaudent. Illa subit, mediaeque minans illabitur urbi. 240 O patria o Divftm domus Ilium, et inclyta bello Moenia Dardanidum quater ipso in limine portse Substitit, atque utero sonitum quater arma ded^re.I !

Instamus tamen immemores caecique furore,

Et monstrum infelix sacrata sistimus arce. Tunc etiam fatis aperit Cassandra futuris Ora, Dei jussu non unquam credita Teucris. Nos delubra Deum miseri, quibus ultimus essetllle dies^ festa velamus fronde per urbem. Vertitur interea coelum, et ruit Oceano Nox, Involvens umbramagna terramque polumque, Myrmidpnumque dolos fusi per moenia Teucri Conticu^re ; sopor fessos complectitur artus. Et jam Argiva phalanx instructis navibus ibat A Tenedo, tacitse per amica silentia lunae, Litora nota petens ; fiammas cum regia puppis, Extulerat ; fatisque Deum defensus iniquis, Inclusos utero Danaos et pinea furtim Laxat claustra Sinon :^illos patefactus ad auras:

250

Reddit equus

;

Isetique cavo se robore

promunt

1

JENEIDOS LIB.II.

119

Thessandrus Sthenelusque duces, et dirus Ulysses, Demissum lapsi per funem, Acamasque, Thoasque, Pelidesque Neoptolemus, primusque Machaon, Et Menelaiis, et ipse doli fabricator Epeos. Invadunt urbem somno vinoque sepultam ; Caeduntur vigiles, portisque patentibus omnes Accipiunt socios, atque agmina conscia jungunt. Tempus erat, quo prima quies mortalibus segrisIncipit, et

dono Divum gratissima

serpit.

In somnis, ecce, ante oculos moestissimus Hector Visus adesse mibi, largosque efFundere fletus ; 27 Raptatus bigis ut quondam, aterque cruento Pulvere, perque pedes trajectus lora tumentes. Hei mihi qualis erat quantum mutatus ab illo Hectore, qui redit exuvias indutus Achillei, Vel Danaum Phrygios jaculatus puppibus ignes Squalentem barbara, et concretos sanguine crines, Vuhieraque illa gerens, quse circum plurima muros Accepit patrios. Ultro flens ipse videbar Compellare virum, et moestas expromere voces : 280 O lux Dardanise, spes o fidissima Teucrum, Qu3e tantse tenu^re moree ? quibus Hector ab oris Exspectate venis ? ut te, post multa tuorum Funera, post varios hominumque urbisque labores, Defessi adspicimusl quse causa indigna serenos Foedavit vultus ? aut cur haec vulnera cerno ? Ille nihil nec me quaerentem vana nioratur : Sed graviter gemitus imo de pectore ducen^, Heu fuge, nate Dea, teque his, ait, eripe flammis. Hostis habet muros ruit alto a cuhnine Troja. 290 Sat patrise Priamoque datum. Si Pergama dextrA Defendi possent, etiam hac defensa fuissent. Sacra suosque tibi commendat Troja Penates Hos cape fatorum comites ; his moenia quaere, Magna pererrato statues quge denique ponto. Sic ait et manibus vittas, Vestamque potenlem.! !

I

;

!

;

:

;

:

:

120^terniimque

iENEIDOS HB.II,

adytis efFert penetralibus ignem. Diverso interea miscentur moenia luctu ; Et magis atque magis, quamquam secreta parentis Anchisae domus arboribusque obtecta recessit, 300 Clarescunt sonitus, armorumque ingruit horror. Excutior somno, et summi fastigia tecti Adscensu supero, atque arrectis auribus adsto In segetem veluti cum flamma furentibus Austris Incidit, aut rapidus montano flumine torrens Sternit agros, sternit sata Iseta, bdiimque labores, Prsecipitesque trahit silvas ; stupet inscius alto Accipiens sonitum saxi de vertice pastor. . ^ Tum vero manifesta fides, Danaftmque patescunt Jam Deiphobi dedit ampla ruinam, Insidise. 310 Vulcano superante, domus ; jam proximus ardet . Ucalegon ; Sigea igni freta lata relucent. Exoritur clamorque virum clangorque tubarum^ Arma amens capio ; nec sat rationis in armis : Sed glomerare manum belio, et concurrere in arcem Cum sociis ardent animi. Furor iraqne mentem Praecipitant ; pulchrumque mori succurrit in armis,

Ecce autem telis Panthus elapsus Achiviim, 319 Panthus OthryadeSj arcis Phoebique sacerdos, Sacra manu, victosque Deos, parvumque nepotem Ipse trahit, cursuque amens ad limina tendit. Quo res summa loco, Panthu ? quam prendimu? arcem ? Vix ea fatus eram, gemitu cum talia reddit Venit summa dies et ineluctabile tempus Dardaniae. Fuimus Troes ; fuit Uium, et ingens Gloria Teucrorum. Ferus omnia Jupiter Argos Incensa Danai dominantur in urbe. Transtulit. Arduus armatos mediis in moenibus adstans Fundit equuSj victorque Sinon incendia miscet^Insultans^ Portis alii bipatentibus adsunt, Miliia quot magnis unquam ven^re Mycenis,3-^-

!

;

; ;:;

^ENEIDOS tlB.II.Obsed^reOppositi;

121

alii telis

angusta viarum

stat ferri acies;

mucrone coruscoMarteresistunt.

Stricta, parata neci

vix primi proelia tentant

Portarum

vigiles, et caeco

Talibus Othryadse dictis et numine Diviim In flammas et in arma feror, quo tristis Erinnys, Quo fremitus vocat, et sublatus ad aethera clamor....^'^ Addunt se socios Rhipeus, et maximus armis 33S^ Epytus ; oblati per lunam Hypanisque Dymasque, Et lateri agglomerant nostro ; juvenisque Corcebus Mygdonides. IUis ad Trojam forte diebus Venerat, insano Cassandrse incensus amore Et gener auxilium Priamo Phrygibusque ferebat Infelix, qui non sponsse prsecepta furentis Audierit Quos ubi confertos audere in proelia vidi, Incipio super his Juvenes, fortissima frustra Pectora^ si vobis audentem extrema cupido Certa sequi quae sit rebus fortuna videtis 350 Excess^re omnes adytis arisque relictis Di, quibus imperium hoc steterat ; succurrjtis urbi Incensae : moriamur, et in media arma ruamus. Una saius victis, nuUam sperare salutem. Sic animis juvenum furor additus. Inde, lupi ceu Raptores atra in nebula, quos improba ventris Exegit caecos rabies, catulique relicti Faucibus exspectant siccis ; per tela, per hostes, Vadimus haud dubiam in mortem, mediaeque tenemus Urbis iter. Nox atra cava circumvolat umbrS. 360 Quis cladem illius noctis, quis funera fando Explicet, aut possit lacrymis sequare labores ? Urbs antiqua ruit, multos dominata per annos Plurima perque vias sternuntur inertia passim Corpora, perque domos, et relligiosa deorum Limina. Nec soli poenas dant sanguine Teucri:

I

;

:

Quui!fj:un etiani victis redit in prsecordiR vnrtus

;

;

122

JENEIDOS LIB.

II.

Victoresque cadunt Danai. Crudelis ubique Luctus, ubique pavor, et plurima mortis imago. Primus se, Danatlm magna comitante caterv^, 370 Androgeus offert nobis, socia agmina credens Inscius ; atque ultro verbis compellat amicis Pestinate, viri, nam quae tam sera moratur Segnities ? alii rapiunt incensa feruntque Pergama vos celsis nunc primum a navibus itis ? Dixit ; et extemplo (neque eni^i responsa dabantur Fida satis) sensit medios delapsus in hostes. Obstupuit, retroque pedem cum voce repressit,: :

Improvisum aspris veluti qui sentibus anguem humi nitens, trepidusque repente refugit Attollentem iras, et coerula colla tumentem Haud secus Androgeus visu tremefactus abibat. Irruimus, densis et circumfundimur armis ;Pressit

380

passim et formidine captos Adspirat primo Fortuna labori. Atque hic successu exsultans animisque Coroebus, socii, qu^ prima, inquit, fortuna salutis

Ignarosque Sternimus.

loci

O

Monstrat

iter,

quaque ostendit

se dextra, sequamur.

Mutemus

clypeos,

Danaumque

insignia nobis

Aptemus. Dolus, an virtus, quis in hoste requirat ? Arma dabunt ipsi. Sic fatus, deinde comantem 391 Androgei galeam clypeique insigne decorum Induitur, laterique Argivum accommodat ensem. Hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas, omnisque juventusliseta facit;

spoliis se

quisque recentibus armat.

Vadimus immixti Danais haud numine nostro Multaque per csecam congressi proelia noctemDiffugiunt

multos Danaum demittimus Orco. ad naves, et litora cursu Fida petunt: pars ingentem formidine turpi 400 Scandunt rursus equum, et nota conduntur in alvo.

Conserimus

;

alii

Heu!

nihil invitis ias

quemquam

fidere divis

!

Ecce, trahebatur passis Priameia virgo

; : ;

;

^NEIDOS

LIB.IX.

123

Crinlbus a templo Cassandra adytisque Minervse, coelum. tendens ardentia lumina frustra Lumina nam teneras arcebant vincula palmas. Non tulit hanc speciem furiata mente Coroebus,

Ad

;

Et sese medium injecit periturus in agmen. Consequimur cuncti, et densis incurrimus armis, Hic primum ex alto delubri culmine telis 410 Nostrorum obruimur, oriturque miserrima csedes,

Tum

facie et Graiarum errore jubarum. Danai, gemitu atque ereptae virginis ira, Undique coUecti invadunt ; acerrimus Ajax, Et gemini Atridae, Dolopumque exercitus omnis : Adversi rupto ceu quondam turbine v^nti Confligunt, Zepbyrusque, Notusque, et laetusEois:

Armorum

Eurus equisIlii

stridunt

silvse,

ssevitque tridenticiet sequora

fundo. quos obscura nocte per umbram Fudiraus insidiis, totaque agitavimus urbe, Apparent ; primi clypeos mentitaque tela Agnoscunt, atque ora sono discordia signant. Primusque Corcebus Ilicet obruimur numero. Penelei dextra, Divse armipotentis ad aram, Procumbit; cadit et Rhipeus^-justissimus unusetiam,si

Spumeus atque imo Nereus

420

Qui Dis

fuit in Teucris, et servantissimus eequialiter

pereunt Hypanisque Dymasque, nec te tua plurima, Panthu, Labentem pietas, nec Apollinis infula texit. 430 Iliaci cineres, et flamma extrema meorum^ Testor, in occasu vestro nec tela nec ullas

visum

:

Confixi a sociis

;

Vitavisse vices

Danaum

;

et, si fata fuissent,

Ut caderem, meruisse manu. Divellimur inde Iphitiis et Pelias mecum quorum Iphitus aevo;

Jam

gravior, Pelias et vulnere tardus Ulyssei

Protinus ad sedes Priami clamore vocati. Hic vero ingentem pugnam, ceu caetera nusquam Bclia forent, nulli tota morerentur in urbe

M

2

:

;

124Sic

iENEIDOS LIB.II*

Martem indomitum, Danaosque ad tecta ruentes Cernimus, obsessumque act^ testudine limen. 441 Hserent parietibus scalae, postesque sub ipsos Nituntur gradibus, clypeosque ad tela sinistrisprensant fastigia dextris. : Dardanidse contra turres ac tecta domorum Culmina convellunt ; his se, quando ultima cernunt, Extrema jam in morte parant defendere telis ; Auratasque trabes, veterum decora alta parentftm, Devolvunt; alii strictis mucronibus imas 450 Obsed^re fores : has servant agmine denso.Protecti objiciuntInstaurati animi, regis succurrere tectis,

Auxilioque levare

viros,

vimque addere

victis.

Limen erat, caecaeque fores, et pervius usus Tectorum inter se Priami, postesque relicti

A tergoSaepius

;

infelix

qua

se,

dum

regna manebant,

Andromache ferre incomitata solebat Ad soceros, et avo puerum Astyanacta trahebat. Evado ad summi fastigia culminis unde;

Tela manu miseri jactabant irrita Teucri. Turrim, in praecipiti stantem, summisque sub astra 461 Eductam tectis, unde omnis Troja videri, Et Danaum solitae naves, et Achaia castra, Aggressi ferro circum, qua summa labantes Juncturas tabulata dabant, convellimus altis Ea lapsa, repente ruiaam Sedibus, impulimusque. Cum sonitu trahit, et Danaum super agmina late Ast alii subeunt nec saxa, nec uUum Incidit.:

Telorum

interea cessat genus.

Vestibulum ante ipsum primoque in limine Pyrrhus 470 Exsultat, telis et luce coruscus aenS, Qualis, ubi in lucem coluber, mala gramina pastus, Frigida sub terr^ tumidum quem bruma tegebat NunC;, positis novus exuviis nitidusque juventa,liubrica convolvit sublato pectore terga, Arduus ad solem> et linguis micat ore trisulcis.

:

;

iENEIDOS LIB.II.

125v

Una

ingens Periphas, et equorum agitator Achillis

Armiger Automedon^ una omnis Scyria pubes, Siicc